Anda di halaman 1dari 20

Mdulo II

Fonologa

Fuente: www.learnfrenchlab.com

Lic. Edelira Santacruz

18

epukuaa ha epuaandu
Fonologa y Fontica
Entre los diferentes sistemas que el hombre utiliza para comunicars, est el lenguaje.

19
Lenguaje = Lengua + Habla
Ferdinard de Saussure

La Fonologa es un estudio abstracto.

La fonologa estudia el significante en la lengua


Ferdinard de Saussure

La Fonologa describe la lengua como modelo general que est en la conciencia de la


comunidad lingstica.

Describe elementos fnicos y su funcin en el sistema.

Define la estructura de las slabas CV, V, CVV, V.

Pundie = Consonante
Puae = Vocal

Determina la manera y el motivo de variantes en los fonos.


er= fonema

Lic. Edelira Santacruz

La fontica es un estudio concreto.

La fontica estudia el significante en el habla


Ferdinard de Saussure

Cada uno de los usuarios utiliza la lengua con distintos matices de sonidos. Este hecho
constituye el habla. El habla es individual. Los sonidos se transcriben en un enunciado.
El enunciado es cualquier expresin oral, slaba, palabra u oracin, etc.

Fonemas:
Modelo situado en la mente. Los fonemas se representan entre barras/a/. El fonema es
una imagen mental inconsciente.

No siempre los fonemas coinciden con los grafemas.

Pares mnimos son unidades significativas (palabras o morfemas) que contienen los
mismos fonemas menos uno y en el mismo orden.
Moki e ojoavva pete erme.

Techapyr:
Pyta

/a/

Chyryry

/ch/

Haku

/h/

Pyt

//

Syryry

/S/

Paku

/p/

Hui

/i/

Oke

/e/

Mesa

/m/

Hu

//

Ok

//

Tesa

/t/

Mberu

/mb/

ami

/m/

Ndyvu

/nd/

Reru

/r/

ani

/n/

Pyvy

/p/

Lic. Edelira Santacruz

20

Alfono:
Los alfonos corresponden a la fontica.

Un fonema puede tener uno o varios alfonos segn la pronunciacin de cada hablante.

Letra o Grafema:
Grafema, letra o signo, representacin visual del fonema.
Guarani e oguereko 33 tai, letra tr grafema. (El guaran tiene 33 grafemas).

Opichagua Alfabeto: (Clases de alfabeto)


Opa e niko oguereko ijalfaveto hava er, epu ha taikura aty.

Alfabeto no se incorpora a la lengua guaran. Conserva su grafa original.

Ijalfavto se incorpora a la lengua. Adopta la grafa de la lengua receptora.

El alfabeto guaran es fonemtico.

Guaran Achegety:
a - ch e g h i j k l m mb n nd ng nt o p
r rr s t u v y - (puso)

Guaran achegetpe o:
12 puae ha 21 pundie.
Puae = vocal
Pundie = consonante
Kova hae Puaekura:
a

Lic. Edelira Santacruz

21

Kova pundiekura:

ch g

m mb n

ng nt

rr

nd

(puso)

22
El sistema alfabtico guaran admite la incorporacin de los siguientes fonemas d f
ll para la escritura de prstamos lexicolgicos integrados. (Resolucin N 10749 del
26/12/2000 Ministerio de Educacin y Cultura).

Para identificar vocales y consonantes se pueden usar estas siglas:


Pa = puae = vocal.
Pnd = pundie = consonante.

Momarandu:
Ko tai () oikuaauka epeh puat. (Este signo () marca la slaba tnica en los
alfonos.)

Puaekura guaranmegua:
Puaekura
guaranmegua: 12
Fonema /er/
Alfono [epuambue]

/a/

//

/e/

//

/i/

//

/o/

//

/u/

//

/y/

//

[a] [] [e] []

[i]

[]

[o] [] [u] [] [y] []

Jehaihicha o fonema ipuambuva pete tr mok. (Algunos fonemas tienen


alfonos.)

Lic. Edelira Santacruz

Marandu:
EPUKUAA

23
Alfabeto er, epu
taikura aty

Guaran Achegety
oguereko 33 er 33
epu ha 33 tai
33 epu

Moki e ojoavva
Pete erame

Guaran Achegety oguereko


12 puae 21 pundie

(Pares mnimos)

Guaran er ha ijachegety:( Alfabeto guaran).


Guarani er apytpe o umi e ikatva hante ipu:
Puae (puae: vocal pu: sonido, ae: solo, sin ayuda)
Ha umi oikotevva oemoir ipu haua:
Pundie (pundie: consonante pu: sonido, ndie: acompaado)

Lic. Edelira Santacruz

er: Fonema
e: palabra

r: marca temporal prospectiva de los nombres.


Guaran er oguereko mokivva: Puae ha Pundie. Upicharupi Guaran
24

fonemakura oemohenda moki atpe.


Kope o umi fonma ipva ijehegunte, noikoteviva ambure ipu haua.
Guaranme o paki puae: a-e-i-o-u; ojojva Alfabeto fontico Internacionalre ha katu
puae pote hay_ pe uar AFI omohaanga kicha /-/ puaekura hina:
a - e - i- o u y -/a/-/e/-/i/-/o/-/u/-/+/
Kova avei ojepuru umi puae ipu tguva pe tgure:
------//-//-//-//-//-//

Puaekura emohenda

Ipu rehe
1. Puae jurugua: ko puae ipu haua ahyt oembotapykue, omboty tguarape
ha epytu os jururupimente.
Techapyr:
a

ake

kaa

eju

kesu

ikua

poi

oki

opoko

ra

kua

ykua

ypy

Lic. Edelira Santacruz

2. Puae tgua: Iputgua haua puaekura, epytu os tgua rape ha jururupi


ahyot reko pytugui.

Techapyr:

ku

pe

ah

pot

morot

mok

poki

pa

kunu

tyre

ate

25

Mopa ipu:
Umi puae jurugua ha tgua ipu haua oemohenda jururyeppe tenondpe, mbytpe,
tapykupe.

Tenondpe:

i-- e-

Mbytpe:

y- - a-

Tapykupe:

o- - u-

y
i

u
e
a

Fuente: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/image

Lic. Edelira Santacruz

Mbaichapa ipu: Puaekura ojee haua ojejesarekovaer avei mbaichapa


ojejurupea.
Picha ojee haua a- e- o- ojejurupeave, ha i-- u- - y , ojejurumbotyve.

Puaekura emohenda ipu haua


Moopa ipu

Tenondpe

Mbytpe

Tapykupe

Mbaichapa

Puaekura

anterior

central

posterior

ipu

Juruguva

i[i]

y[+]

u[u]

Kangva

Orales

Tguva

(altas)
e[e]

a[a]

Atva

[+]

[]

[i]

[]

[]

[]

Kangva

Nasales

(altas)
Atva

e ipukiva: (Diptongo)
Oehesaijo umi e ojehaihvva ojehechaukuata eepeh oguerekova pype moki
puae.
Ouahvo

o-ua-h-vo:

ua

Koicha

ko-i-cha

Reimer

rei-me-r

rei

Ipyahuvva

i-pya-hu-v-va

pya

Guarre

gua-r-re

gua

Ryaku

rya-ku

rya- ku

Lic. Edelira Santacruz

26

Mopa ipu

Tenondpe

Mbytpe

Tapykupe

Mbaichapa

anterior

central

posterior

ipu

uaue

juruguva

Ipu kangva
Alta

iaie
t

ya

ye

iy

uii

t yo

uy t

Ipu atva

oi

Baja

uey
t

ay

oy

Tguva

Juruguva

t
i

Tguva

e ipuapva:(Triptongo)
Puapy hna epeh oguerekva pype mbohapy puae.

Techapyr:
Apaui

ui

ui

Guaira

guai

uai

Guaiui

uai

uai

Paragui

gui

ui

Nombogui

gui

ui

Ndahykui

kui

ui

Kicha puaekura oemohenda epehme ojapo haua e ipuapva


ua

uai

uai

ui

ui

ui

Lic. Edelira Santacruz

27

Ojehechakuaa porve haua ojehekita egui umi epeh ipukiva.


Koicha

Ipyahuvva

pya

ya

Omboguepaitva

gue

ue

Ryaku

ku

Oupa

ou

ou

Ayvu

ay

ay

Oykvo

oy

oy

Oipeo

oi

oi

Avoi

oi

oi

Ndaipoti

ti

Ndehegui

gui

ui

Ndachi

chi

Nahei

Oekoi

Nahi

hi

Tei

Charru

rru

Chipu

pu

Oepia

pia

ia

Ohupiete

pie

ie

Gupe

Gu

Gotyo

tyo

yo

e ipukiva:(Adiptongo)
Se forma cuando una consonante va acompaada de dos o ms vocales que se separan al
formar slabas.

Lic. Edelira Santacruz

28

Ambueichagua puaerysi: (Hiato)


Cuando dos vocales contiguas forman distintas slabas al separarlas.

Ocurre cuando las vocales son abiertas.


ao

ndaikuai
29

ao

ndai kua -i

Puae puat
Ko eme o avei moki ojoykre ha katu oepehvo ojei ojuehegui hagui
mokivva puae puat.
Koichagua e ojekuaa itoramo
Va

kara

Va - i

ka - ra -

Puae kangy imuanduhe atva.


Kuata

kerai

Hovy

Tesay

arai

Pundie aty:
Pundie aty oguereko mokipa pete er tra fonma, ijapytpe o. Umi
oembotyetva ha okapva, oembotynungva ha oharykytva ipuhaua.

Pundie embohenda:

Lic. Edelira Santacruz

Pundie jurugua:
Kova apytpe ndaipri iputnguva trai putguanungva.
/ch/ - /g/ - /h/- /j/- /k/- /l/- /r/-/rr/-/s/-/t/- /v/ - //
Pundie tgua:
Ijapytpe o umi ipu tguitva ha ipu tjuruguva.
/m/- /n/ - // - / / - /ng/
30
Pundie tjuruguva:
/mb/ -/ nt/- /nt/

Consonante global:
La consonante global se representa por la como () alta. Establece diferencias grficas,
fnicas y semnticas en las palabras.

Techapyr:

Ki: quemado

Kai: mono

Mbi: vbora

mboi: cortar

Kua: agujero

kua: cintura

Kue: tiempo pasado

kue: moverse

Puso ojepuru puae mbytpe ha omoir puae ohva puso rire ojapohaua epeh
hendive. (El puso es intervoclico forma slaba con la vocal que le sigue).

Techapyr:

Mboi

mbo - `i

Kai

ka - i

Kua

ku - a

Kue

ku - e

Lic. Edelira Santacruz

O avei e oepyrva pusgui ndojehairiramo jepe oeanduka e oemyatgui


ojee haua.
Pete e oemoir pusre oepyrramo puae imuanduheatva.

Techapyr:
31

a - e u - va

Picha rupi ojee:


Haa

hoa

hae

Hau

hou

hiva

hei

Ko puso emboheko pundie ahyopygua hpe.

Se grafica la presencia del puso en posicin inicial con vocablos que inician con vocal
inicial con vocablos que inician con vocal tnica que al ser modificados por ndices de
posesin en la tercera persona, manifiestan la presencia del pus en el marco del
fenmeno denominado armonizacin global.
Ejemplo: rahara. Educacin Bilinge La Reforma Educativa (Asuncin,
Paraguay, 2006).

Pundieki:
Pundiekime oembohra moki tai omohaangva pete fonema. Umi pundieki
ndaikati ojei ojuehegui omohaanggui pete ernte.
Pundieki hna: ch mb- nd- ng- nt- rr
Ch mb nd:

omoepyr e

Chve

mbarigui ndaipri

Ch ve

mba-ri-gui-ndai-p-ri

Lic. Edelira Santacruz

Ng ha nt nomoepyriri e

Angete

hante

A - nge-te

ha- e- nte

rr- omoepyr e ohasva castellanogui guaranme kova ojekuaa Hispanismo ramo.


32

Nde che rrsa pytite


Guaranme o hetaiterei e oepyrva ko tape /r/ upvare ojepurumantevaer kicha
rr ro ndemoi pe ojeesva; pecha guaranme

Reru - ru - rejapo

Fuente:todolohago.com

Lic. Edelira Santacruz

anemanduami haua

Guaran acheguety emohenda

Pundiekura

Puaekura

Puae
Jurugua

Puae
Tigua

Pundie
jurugua

Pundie
Tigua

Ch g h

g m - mb

Jklp

n nd ng

R rr s t
Pundieko

nt
Hayopygua

Ch mb
nd

(puso) - h

33

Puae aty
Moopa ipu

Puki

Pukoi

Mbaechapa ipu

Tembegua

Okapva

P v mb m

p- t j k

Taimbiregua

Ohar`yva

T s nd nt n r
rr

V s ch g h

Puapy

Lato

Apekgua
I ch -

Tijurugua
Mb nd nt

Tigua
Apekuruguaygua

M n - ng

K g ng
Oharypyryriva
Hayopygua
(puso) h
Lic. Edelira Santacruz

R - rr

Kuaapyanga

eriregua - Posposiciones
34

Iepehteiva

Iepehetva

(Monosilabicas)

(Polisilbicas)

Peve
Meve
Guive
Pe

Ndive

Me

ri

Gui

Rehe

Re

Rupi

Gua

Haua

Ndi

uar

Gotyo
Vove
Mboyve
Rehe

Lic. Edelira Santacruz

Kuaapyanga

Puae Aty

Grupo voclicos
35

Puki Diptongo
Guereko
Reindy
Guejy

Puapy Triptongo
tembiguai
tembiayhu
gui

Puki Adiptongo
Karai
Pete
Ao

Lic. Edelira Santacruz

Kuatiae
1 - Kuapyr
Kuatiae hae omongeta jehai, upva rehe ojehaivaer esakme, ojeevaer
ipype tekotevkuete ha ojepuruvaer e hekope por.
Kuatiaeme o:

epyrumby.

Tete.

Paha.

36

2 Ejemplos

Mitngura
Irundy mboesyrypegua
Mboehao

Karai:
Pedro Ramrez
Tavarerekua
Tavarga - Pindoty

3 - Roikuaave haua
Opaichagua kuatiae ojehaikuaa.
Kuatiae ogaygupe ikatu ojehai maitei, vyapav, aguyje, embyasy, jekuaauka,
mborayhu.
O avei kuatiae ojehaikuava emuha hambaapohpe uar.
Kuatiae rupive ikatu ojekuaa heta mbae oikva arapy rehe reguerekma guive
angir tra pehngue oikva ambue hendpe.

Lic. Edelira Santacruz

Bibliografa:

Ministerio de Educacin y Cultura Programa de Estudio.

Santacruz, E (1994) Modulo de Lengua Guaran. Asuncin: Don Bosco

Santacruz, E. (1998) P.P.D Momarandu 4 Asuncin: Santillana.

Gonzlez Cuenca M. (2002) Kuatiangatu, Redaccin en Guaran Asuncin.


Santillana.

Chvez Prez F. (s/n) Redaccin Avanzada Un Enfoque Lingstico.

Centurin Servin, S. valos, J. (2009) Gramtica Guaran. Milibri: Lima.

Comisin Nacional de Bilinguismo (2000) Desafos de la Educacin


Intercultural Bilinge en el Tercer Milenio. Asuncin.

Lic. Edelira Santacruz

37

Anda mungkin juga menyukai