ANKARA NVERSTES

FEN FAKLTES
ASTRONOM VE UZAY BLMLER BLM

ZEL KONU
ANDROMEDA GALAKSS

ASLI ELMASLI
98050001

DANIMAN
DR.BROL GROL

ANKARA-2001
NDEKLER
Sayfa
1. nsz. ................................................................................................................i
2. Giri ..................................................................................................................ii
3. Yerel Grup ........................................................................................................1
3.1. Yerel Grup Hakknda Genel Bilgi .....................................................1
4. Andromeda Galaksisi .......................................................................................3
4.1. Andromeda Galaksisi Hakknda Genel Bilgi ....................................3
4.2. Andromeda Galaksisinin Kefi ........................................................4
4.3. Andromeda Galaksisinin Uzakl ve Geometrik zellikleri .........4
4.3.1. Uzakln Kant..................................................................5
4.3.2. Baadenin Keifleri .............................................................6
4.4. Andromeda Galaksisinde Yldzlarn Says ve Ima Gc ............7
4.5. Andromeda Galaksisinin Spiral Kollar ...........................................8
4.6. Andromeda Galaksisinin Yldzlar Aras Ortam .............................9
4.7. Spiral Kollarda Toz ve Gazlardan Yldz Oluumu.........................10
4.8. Andromeda Galaksisinde Populasyon-II Yldzlarn Dalm ....10
4.9. Andromeda Galaksisinin Radyo Inm ........................................12
4.10. CO dalm ...................................................................................13
4.11. Andromeda Galaksisinin Dnmesi...............................................16
4.12. Andromeda Galaksisinin Ktlesi..................................................16
4.13. Andromeda Galaksisinin ekirdek Blgesi ................................16
4.13.1. Andromeda Galaksisinin ift ekirdei ......................16
4.13.2. Andromeda Galaksisinin Merkezindeki Karadelik .......18
4.14. S Andromeda ................................................................................20
4.15. Andromeda Galaksisinde bulunan Kresel Kmeler ...................21

5. Andromeda Galaksisinin Yoldalar .............................................................23

5.1. M32..................................................................................................23
5.2. NGC205...........................................................................................24
5.3. NGC185...........................................................................................25
5.4. NGC147...........................................................................................25
6. Kaynaklar .......................................................................................................27
1. NSZ
Samanyolu dnda galaksilerin var olabilecei fikri, 1924 ylna kadar hibir
bilim adam tarafndan dnlmemiti. Ancak Hubble, Samanyolu dnda dier
galaksilerin de var olmas gerektii dncesini ortaya atarak, astronomi alannda o
gne dein kabul edilen Evren anlayn deitirdi.
Samanyolu ve onun tesine alma istei, gzlem tekniklerinin gelimesi ve yeni
bulgularn ortaya konulmas ile giderek artan bir hzla bymekte ve uzay
aratrmalarnn gelimesinde nemli bir basamak oluturmaktadr.
Her geen gn, bir nceki gnde hayal bile edilemeyen yenilikler getirmekte ve
insan-evren ilikilerine sunmaktadr.
Bu almada 1924de balayan ve gnmze kadar geen sre iinde yaplan
aratrmalarla, Andromeda Galaksisi hakknda elde edilen bilgiler derlenmitir.
Tezimi hazrlamamda yardmc olan danmanm Dr. Birol GROL ve aileme
sonsuz teekkrlerimi sunarm.

2. GR
Kendi galaksimizi yeterince ayrntl bir ekilde incelemek, en gelimi
teleskoplarla bile mmkn deildir. Bunun balca nedeni, Samanyolunun iinde yer
almamaz ve yldzlar aras ortamn iinden bakmaya almamzdr.
Gkyzne bakldnda, Samanyolunun saysz yldzlar arasnda gzle
grlebilir en uzak cisim, kendi galaksimiz olan Samanyoluna yap bakmndan ok
benzeyen ve 2.2 milyon k yl uzaklnda bulunan Andromeda Galaksisidir.
Andromeda Galaksisini dikkatli ve ayrntl bir biimde inceleyerek hem bu dev
spiral Galaksi, hem de kendi galaksimiz hakknda geni bilgilere sahip olabiliriz.

3. YEREL GRUP
3.1. Yerel Grup Hakknda Genel Bilgi
Galaksiler, uzayda bamsz bir topluluk oluturan yldzlar, gaz ve tozlardan
olumu gk cisimleridir. Boyutlar son derece deiken olabilen galaksiler bazen
biribirlerine ok yakn ve astronomik ller boyutunda ok kk olarak
nitelendirilebilecek bir hacim ierisinde kmelenebilirler. Bu ekilde birbirlerine yakn
konumda bulunan ve saylar 10 ile 50 arasnda olan galaksi topluluklarna Grup ad
verilmektedir. Yine ayn ekilde, saylar 50den fazla, hatta 10,000lere kadar
ulaabilen galaksi topluluklar Kme olarak adlandrlmaktadr. Gne Sistemimizin
iinde bulunduu Samanyolu Galaksisi ile en yakn spiral galaksi olan Andromeda
Galaksisinin de iinde bulunduu toplulua Yerel Grup ad verilmektedir. 30a yakn
galaksi yesi bulunan Yerel Grubun oluturduu zarfn ap yaklak 1.0 Mpctir.
Yerel Grup iinde yer alan en parlak 10 galaksi yesi, parlaklk srasyla aada
verilmitir:
izelge 3.1.1: Yerel grup yeleri
Galaksi Ad

tipi

Mutlak Parlakl

Andromeda Galaksisi

Sb

-21m.1

Sb veya Sc

-21m.0

M33

Sc

-18 m.9

Byk Macellan Bulutu

Irr I

-18 m.5

Kk Macellan Bulutu

Irr I

-16 m.8

NGC205

E6p

-16 m.4

M32

E2

-16 m.4

NGC6822

Irr I

-15 m.7

NGC185

de0

-15 m.1

IC1613

Irr I

-14 m.8

Samanyolu

Yerel Grubun iinde, byklkleri ynnden ilk sray alan Andromeda, Samanyolu
ve M33 galaksileri Spiral Galaksi tipinde olup, dier yeler bu nn etrafnda
toplanmlardr. Grubun dier yeleri ise, parlaklklar daha snk ve ktleleri daha az
olan Cce Eliptik ve Dzensiz galaksilerdir.

ekil 3.1.1: Yerel Grup

4. ANDROMEDA GALAKSS
4.1. Andromeda Galaksisi Hakknda Genel Bilgi
Andromeda Galaksisi, Samanyoluna en yakn spiral galaksidir. Sb trnden bir
spiral olup, zellii ekirdek etrafnda kollarn tam devir yapacak ekilde sarlm ve
paralanmam olmasdr. Andromeda Galaksisi ayn zamanda M31 ve NGC224de
olarak da adlandrlmaktadr.
izelge 4.1.1: Andromeda Galaksisinin zellikleri
Sa Aklk

00sa40dk00s.3

Dik Aklk

+41o0003

Asal ap

240

Grsel parlaklk (V)

3m.58

Renk (B-V) ve (U-B)

+0.91, +0.50

Mutlak parlaklk

21m.1

Uzaklk

765 kpc

ap

54 kpc

Bak dorultusu ile yapt a

12o.5

Galaktik Sourma

0.m48

Radyal hz (gnee gre)

Ktlesi (gne birimi cinsinden)
H I ktlesi (gne birimi cinsinden)

-310 km / sn
> 4.1x1011
3.9x109

ekil 4.1.1: Andromeda Galaksisi

4.2. Andromeda Galaksisinin Kefi
Andromeda Bulutsusu ilk defa, M.S. 964 ylnda, ranl astronom Al-Sufi
tarafndan plak gzle gzlenmitir. Kk Bulut olarak adlandrd bu cismi Sabit
Yldzlar adl

eserinde tanmlamtr. 1612 ylnda Simon Marius, Andromeda

Nebulasnn ilk izimini yaynladnda, Charles Messier (1764), Al-Sufinin bu

almasndan habersiz olarak, bunun yeni bir nebula olduunu sylemitir. Bunun
zerine, Andromeda bulutsusu, Messier katolouna M31 olarak kaydedilmitir.
Andromeda Galaksisi ile ilgili ilk modern aratrmalar 100 yl kadar nce
fotoraf tekniinin ve dolaysyla daha snk kaynaklar inceleme ve kaydetme
olanaklarnn gelimesi ile balamtr. Isaac Roberts, Andromeda Nebulasnn spiral
yapsn gsteren ilk fotoraflarn 50 cmlik teleskopu ile ekmitir. O dnemde d
galaksilerin varl bilinmediinden, fotoraflarda spiral kollarn dnda bulunan snk
yldzlarn aka grlmesine ramen, bunun bir galaksi olabilecei dnlmemitir.
Aksine Andromedada bulunan Byk Nebulann zamanla younlaarak gezegen
sistemine sahip bir yldz olaca dnlmtr. Aralarnda Edwin P. Hubblenn da
bulunduu birka aratrmac, Samanyolunun tesinde yldz sistemlerinin olabilecei
fikrini ileri srmlerdir.
1925 ylnda Hubble, NGC6822 Galaksisini gzlemleyerek, bunun bir uzak
yldzlar topluluu olduunu gstermitir. Bu almalar srasnda Andromeda
Nebulasnda bulunan byk spiral yap Hubblen dikkatini ekmitir. Hubble ektii
fotoralarda spiral yapnn karn blgesini skca saran sarmal kollar grm ve bu

kollarn binlerce yldz ve toz bulutlarndan olutuunu farketmitir. Hubblen

Andromeda Galaksisi ile ilgili bulgular ilk defa 1929 ylnda Yldz Sistemine Benzer
Sarmal Galaksi balkl makalesinde yaynlamtr.
4.3. Andromeda Galaksisinin Uzakl ve Geometrik zellikleri
Andromeda Galaksisinin spiral kollarnda bulunan Sefeid-I tr deien
yldzlarn incelenmesinden, bu galaksinin Samanyoluna olan uzaklnn yaklak 765
kpc olduu ortaya karlmtr. Elde edilebilen kaliteli fotoraflardan Andromeda
galaksisinin grnr apnn 2.4 kadar olduu ortaya karlmtr. Bu deer, spiral
kollarda yer alan parlak mavi ve beyaz yldzlarn fotoraf plaklarnda oluan
grntlerinden

hesaplamtr.

Ancak,

daha

snk

olan

krmz

yldzlar

grlemediinden, galaksinin gerek apnn bu miktardan iki kat daha byk olduu
dnlmektedir.

Galaksinin mikrodensitometre* incelemeleri sonucu spiral diskin

fotoraf plaklar zerinde grnen grntsnn iki kat kadar byk olduu ve gerek
apnn 4.8 olduu hesaplanmtr. Galaksinin konumu ve uzakl dikkate alndnda
gerek lineer boyutunun 120,000 k yl kadar olduu grlmektedir.
4.3.1. Uzakln Kant
Hubble, Andromeda Galaksisinin spiral kollarnn iinde bulunan 40 adet
zonklayan yldz yardmyla, galaksinin uzakln hesaplamtr. Galaksinin
fotoraflarn inceleyerek bu yldzlarn belirli dnemlerle sndn ve parladn
gstermitir. Hubble bu yldzlarn Samanyolunda bulunan Cepheid Deien Yldz
trleri ile ayn olduunu tanmlamtr.
Konu ile ilgili olarak, Harlo Shapley (1930), Cepheid deien yldzlar ile
cisimlerin uzaklnn bulunabileceini belirtmitir. Shapley, dnem ve grsel parlaklk
bants olarak kullanlan Cepheidlerin zhareketlerini istatistiksel yntemlerle
*

mikrodensitometre: fotoraf pla zerinde plak gzle grlemeyen grntleri

tespit edebilen ok hassas elektronik bir cihazdr.

incelemi ve bu yldzlarn paralaksn ve dolaysyla uzaklklarn bulmutur. Ayrca,

Pogson forml yardmyla Cepheidlerin mutlak parlaklklarn da elde etmitir.
Hubble, Shapleyin bulduu dnem ve parlaklk bantsndan yaralanarak
Andromeda spiralinin Dnyadan yaklak 1 milyon k yl uzaklnda olmas
gerektii sonucuna varmtr. Gnmzde modern teknoloji ile yaplan almalar
sonucunda, Andromeda Galaksisinin, Hubblen hesaplamalarnn iki katndan daha
fazla, 2.2 milyon k yl uzaklkta olduunu gstermektedir.

4.3.2. Baadenin Keifleri

1940l yllarda Alman Astronomlarndan Baade, Mount Wilsonda bulunan 250
cmlik teleskop ile Andromeda Galaksisini gzlemledi. almalarnn sonucunda iki
nemli bulu gerekletirdi. Bunlardan birincisi, 1944 ylnda Los Angelesda, sava
srasnda savunma amal olarak sk sk yaplan karartma tatbikatlar srasnda ortaya
kt. Baade, karartma gecelerinde gkyznn doal karanl ierisinde Andromeda
Galaksisinin daha snk zelliklerininin fotoraflarn ekme frsatn buldu. Spiral
kollarda bulunan yldzlar net olarak grnmelerine ramen parlak olan orta ksm,
fotoraflarda belirsizdi. Baade, orta ksmda bulunan yldzlarn grnmemesini, ikisi
yakn, ikisi daha uzakta bulunmak zere, drt kk yolda galaksinin varl ile
aklamtr.
Baade fotoraflarnda krmz filtre

kullanarak ve uzun poz sresi vererek

Andromeda Galaksisinin resimlerini elde etmitir. Fotoraflar Andromeda Galaksisinin

merkezini ve drt yoldan aydnlatmakla kalmam, ayn zamanda Baadenin iki tr
yldz populasyonunu ayrt etmesini salamtr. Daha nceki resimlerde snk olarak
grnen krmz dev yldzlar, Baadenin yeni fotoraflarnda net bir ekilde
grnmektedir. Bunlar Populasyon-II tr yldzlar olarak adlandrm ve bu
yldzlarn Samanyoluda bulunan kresel kmelerin iindeki krmz dev yldzlar ile
ayn olduunu farketmitir.
Populasyon-II snfnda bulunan yldzlar Andromeda Galaksisinin merkezinde
ve galaktik disk dzleminde dalm olarak kresel kmelerde bulunmaktadr. Galaksi
genelinde bu tr yldzlar Populasyon-I tr yldzlara oranla ktle bakmndan
baskndrlar. Yaplan aratrmalar, Populasyon-II yldzlarnn 12 milyar yanda
olduklarn gstermektedir. Populsyon-I yldzlar ise arlkl olarak Andromeda
Galaksisinin spiral kollarnda yer alan, daha gen ve parlak mavi yldzlardr.
Baadenin ikinci buluu 1952 ylnda Andromeda Galaksisinde bulunan
Cepheid deien yldzlarn incelemesi ile gereklemitir. Bu almasnda Baade,
Shapleyin Byk Macellan Bulutsusu zerinde yapm olduu Cepheidlerin
zhareketlerini inceleyerek saptad uzaklk ve mutlak parlaklk bantsn,
Andromeda galaksisine uygulamtr.

ekil 4.3.2.1: Mutlak Parlaklk-Dnem Grafii

Yukardaki grafikten, Baadenin bulduu bant ile Shapleyin ortaya koyduu bant
arasnda 1.m5 kadir kadar bir farkllk bulunduu anlalmaktadr. Bu 1.m5 kadirlik fark
ise uzakl iki misli artrmaktadr. Dier bir deyile, Baade Evrenin boyutunu iki
katna karm olmaktadr.
4.4. Andromeda Galaksisinde Yldzlarn Says ve Ima Gc
Andromeda Galaksisinin dzlemi, bak dorultumuza dik olmadndan,
daralm

ve

evresi

elips

eklinde

grnmektedir.

Teorik

hesaplamalarla

Andromedann geniliinin, 100,000 k yl kadar olan uzunluundan biraz daha

kk olduu saptanmtr. Mutlak parlakl -21m.1 kadir olup, Gneten yaklak 24
kadir kadar daha parlaktr. Bu da, iinde gne kadar parlak olan, en az 1010 adet
yldzn varln gerektirir. Bununla beraber, gneten daha snk olan yldzlarn
saptanmalarnn gl ve grnen nma pek az katkda bulunmalar olaslklar
nedenleri ile hesaplanan bu say yalnzca bir alt limittir. Dolaysyla, Andromeda
Galaksisindeki yldzlarn toplam says, iinde 1011 gne ktlesi bulunan
Galaksimizin iindeki yldzlarn saysndan en az iki kat kadar daha fazla olmaldr.

4.5. Andromeda Galaksisinin Spiral Kollar

Andromeda Galaksisinin incelenmesinde, spiral kollarn ok az dallanma
gsterdii, daha ziyade basit bir spiral yapya sahip olduu

ve yap bakmndan

Samanyoluna benzedii anlalmaktadr.

Andromeda Galaksisini ok ayrntl olarak inceleyen Baade, merkezden
uzaklklar 21 kpc ile 0.3 kpc arasnda deien, yedi adet spiral kolun varln
saptamtr. ekirdei hem kuzey hem de gney tarafndan sarmalayan bu kollar,
Samanyolu Galaksisinde olduu gibi ayn tr yldzlar, toz ve gazlar, Sefeid deienleri
ve ak kmeleri barndrmaktadr.
Andromeda Galaksisinde, en dtaki kolda yer alan dank mavi sper dev
yldzlar, yldzlar aras gaz ve tozlarn olmamas veya younluklarnn ok az olmas
nedeniyle ak bir biimde gzlenebilmektedir. Her ne kadar bu d kolda gaz ve tozun
bulunduu phe gtrmez bir gerek ise de, bu yldzlar aras maddenin nm
gzlenemeyecek kadar snktr.
Beinci ve drdnc kollarda, merkezden 12 ila 9 kpc uzaklklarda, iinde
yedinci koldaki gibi mavi sper dev yldzlarnn hakim olduu, buna ek olarak yldzlar
aras maddenin belirginletii ve Poplasyon-I tr yldzlarnn maksimum saylara
ulat grlmektedir.
Merkezden uzaklklar 5 kpcden 2 kpcye kadar olan nc ve ikinci spiral
kollarda, H II blgeleri grlmeye balar. Bu kollarda Poplasyon-I devleri sayca ok
daha azdr.
En iteki spiral kolda, Poplasyon-I sper devleri grlmez, fakat H II blgeleri
ak olarak gze arparlar.
Baadenin belirtmi olduu toz ve gazlar ile Poplasyon-I yldzlarnn
arasndaki balant, Andromeda Galaksisinin spiral kollarnda aka grlmektedir.
Bu H II blgelerinin ve onlarn grnmesine mani olan ok parlak O ve B yldzlarnn
spiral kollarn tozlar arasnda olduu onlarn ok fazla krmzlam olmalarndan
anlalmaktadr.

ekil 4.5.1: Andromeda Galaksisinin Kollar

4.6.Andromeda Galaksisinin Ydzlar Aras Ortam
Andromeda Galaksisinin yldzlar aras maddesi spiral kollarda toplanm
olduu, kresel kmelerde krmzlamann H II blgeleri ile kyaslandnda, yokluu
veya yok denecek kadar azl ile aka grlmektedir. Galaksi ierisinde dalm,
fakat zellikle ekirdek civarnda younlam olan kresel kmeler, spiral yap ile hi
ilgili deildir. Galaksinin bizden uzak olan tarafnda bulunan kresel kmelerde biraz
krmzlama vardr. Bu krmzlama kresel kmelerden gelmekte olan n
Andromeda Galaksisinin dzleminden geerek bize ulamas sonucu ortaya
kmaktadr. ok fazla krmzlaan birka kresel kme ise, galaksinin hemen hemen
yatay dzleminde bulunan ve bundan dolay da tozlar tarafndan byk lde
karartlm olanlardr.
Andromeda Galaksisindeki kresel kmelerle ilgili bu gzlemler, galaksideki
Populasyon-II novalar zerinde yaplan aratrmalar ile uyumaktadr. Gzlenmi olan
25 novadan sadece bir tanesi farkedilebilir derecede krmzlama

gstermektedir.

lgin olan bu novann beinci kolda olmas ve bylece bize gelmeden nce
koldaki tozlardan gemeksidir. Bu kolu ekirdee doru takip edecek olursak, d
blgelerine bol miktarda Populasyon-I Sper dev yldzlar bulunmasna karlk,
bunlarn ekirdee doru sayca azalmakta ve birdenbire yok olduklar grlmektedir.
Bununla

beraber, spiral kol, ekirdein iine doru bir toz kolu eklinde devam

etmektedir.

4.7. Spiral Kollarda Toz ve Gazlardan Yldz Oluumu

Andromeda Galaksisinin spiral kollarndaki btn maddelerin incelenmesi
sonucu, spiral kollarn bu byklkteki bir galaksinin toplam na katksnn yzde
20den daha az olduu gereini ortaya karmtr. Dier bir deyile, spiral kollardaki
Populasyon-I yldzlar galaksinin toplam ktlesinin yalnzca kk bir ksmn
oluturmaktadr. Bu durumun gaz ve tozlar iin de doru olmas gerektiinden, ileride
olumas beklenen yeni yldzlar iin gerekli madde miktarnn ok az kald ortaya
kmaktadr.
Andromeda ve bizim galaksimizde ntr Hidrojenin 21 cmdeki izgisinin analizi
ile, yeni yldzlarn oluumuna elverili olan madde miktarnn, bu iki galaksinin toplam
ktlesinin yzde 2sinden daha fazla olmamaktadr. Buradan, Andromeda Galaksisinde
yldz oluumu dneminin az ok bitmek zere olduu ve bu spiral sistemlerdeki
yldzlarn ounluunun uzun bir sre nce meydana gelmi olduu sonucu
karlabilir. phesiz, eer bu galaksilern byk ksmn meydana getiren PopulasyonII yldzlar, evrimleri sresince yeterli madde darya atyorlarsa, uzaya atlan bu
madde toz ve gaz mevcudunu yenileyebilir.
4.8. Andromeda Galaksisinde Populasyon-II Yldzlarn Dalm
Andromeda Galaksisinin ekirdeinin iinde sadece Populasyon-II yldzlar
bulunduu ve toz olmadna ilk defa Baade (1944) belirtmitir. Andromedann
ekirdeindeki yldzlar Populasyon-II trnden sar ve krmz devler olup merkezden
darya doru galaksinin kollarna kadar izlenebilmektedir. Populasyon-II yldzlar,
yass diskin her yerinde ve hatta gzlenebilen en dtaki spiral yapnn da tesindeki
blgelerde bulunmaktadr. Baade, Populasyon-II yldzlarn galaksinin kk ekseni
boyunca inceleyerek bu yldzlar darya, merkezden 45o uzaa kadar izlemeyi
baarmtr. Merkezden darya doru byk eksen boyunca gidildiinde, PopulasyonII yldzlarnn younluu az ok galaksinin parlakl ile ayn ekilde azalr (kollar gz
nne almadan). Byk eksen boyunca Populasyon-II yldzlar merkezden 2o uzakla

kadar izlenebilmitir, ancak krmzya duyarl fotoraf plaklar kullanldnda ok daha

uzak mesafelere uzanabilmektedir.

Andromeda Galaksisinin ana diski ou

Populasyon-II snfndan olan krmz ve sar dev yldzlardan olumaktadr.

Populasyon-II dev yldzlar ile karm olarak, M67 gibi ak kmelerde
bulunan dev yldzlar da vardr. Bunlar diskteki yldzlarn ounluunu meydana
getirebilir ve diskten gelen n byk ksmn (spiral kollar gz nne almadan)
aklayabilir. Fakat en parlak disk yldzlar phesiz Populasyon-IInin krmz dev
yldzlardr. Bu iki tip kolayca birbirinden ayrt edilebilir nk Populasyon-II
yldzlar, normal dev yldzlar ile karlatrldnda metal ynnden fakirdirler.
Diskin bu yaps, uzun sre poz verilmi krmzya duyarl fotoraf plaklarn
incelemesi sonucunda grlmtr. Bu fotoraf plaklar zerinde, spiral kollar
arasndaki blgelerin, darya doru giderek saylar azalan, youn Populasyon-II dev
yldzlar ile dolu olduunu grmekteyiz. Bu analize gre galaksinin spiral kollar, ince
gaz, toz tabakalar ve diskin ierisine gml Populasyon-I trnden O ve B sperdev
yldzlarndan ibarettir.

ekil 4.8.1: Andromeda Galaksisi iinde yukardaki resimden aa doru Populasyon-I,

Populasyon-II, toz bulutlar, HI, grnen gaz bulutlar ve ak kmelerin dalm
grlmektedir

ekil 4.3.2.1: Mutlak Parlaklk-Dnem Grafii

Yukardaki grafikten, Baadenin bulduu bant ile Shapleyin ortaya koyduu bant
arasnda 1.m5 kadir kadar bir farkllk bulunduu anlalmaktadr. Bu 1.m5 kadirlik fark
ise uzakl iki misli artrmaktadr. Dier bir deyile, Baade Evrenin boyutunu iki
katna karm olmaktadr.
4.4. Andromeda Galaksisinde Yldzlarn Says ve Ima Gc
Andromeda Galaksisinin dzlemi, bak dorultumuza dik olmadndan,
daralm

ve

evresi

elips

eklinde

grnmektedir.

Teorik

hesaplamalarla

Andromedann geniliinin, 100,000 k yl kadar olan uzunluundan biraz daha

kk olduu saptanmtr. Mutlak parlakl -21m.1 kadir olup, Gneten yaklak 24
kadir kadar daha parlaktr. Bu da, iinde gne kadar parlak olan, en az 1010 adet
yldzn varln gerektirir. Bununla beraber, gneten daha snk olan yldzlarn
saptanmalarnn gl ve grnen nma pek az katkda bulunmalar olaslklar
nedenleri ile hesaplanan bu say yalnzca bir alt limittir. Dolaysyla, Andromeda
Galaksisindeki yldzlarn toplam says, iinde 1011 gne ktlesi bulunan
Galaksimizin iindeki yldzlarn saysndan en az iki kat kadar daha fazla olmaldr.

4.5. Andromeda Galaksisinin Spiral Kollar

Andromeda Galaksisinin incelenmesinde, spiral kollarn ok az dallanma
gsterdii, daha ziyade basit bir spiral yapya sahip olduu

ve yap bakmndan

Samanyoluna benzedii anlalmaktadr.

Andromeda Galaksisini ok ayrntl olarak inceleyen Baade, merkezden
uzaklklar 21 kpc ile 0.3 kpc arasnda deien, yedi adet spiral kolun varln
saptamtr. ekirdei hem kuzey hem de gney tarafndan sarmalayan bu kollar,
Samanyolu Galaksisinde olduu gibi ayn tr yldzlar, toz ve gazlar, Sefeid deienleri
ve ak kmeleri barndrmaktadr.
Andromeda Galaksisinde, en dtaki kolda yer alan dank mavi sper dev
yldzlar, yldzlar aras gaz ve tozlarn olmamas veya younluklarnn ok az olmas
nedeniyle ak bir biimde gzlenebilmektedir. Her ne kadar bu d kolda gaz ve tozun
bulunduu phe gtrmez bir gerek ise de, bu yldzlar aras maddenin nm
gzlenemeyecek kadar snktr.
Beinci ve drdnc kollarda, merkezden 12 ila 9 kpc uzaklklarda, iinde
yedinci koldaki gibi mavi sper dev yldzlarnn hakim olduu, buna ek olarak yldzlar
aras maddenin belirginletii ve Poplasyon-I tr yldzlarnn maksimum saylara
ulat grlmektedir.
Merkezden uzaklklar 5 kpcden 2 kpcye kadar olan nc ve ikinci spiral
kollarda, H II blgeleri grlmeye balar. Bu kollarda Poplasyon-I devleri sayca ok
daha azdr.
En iteki spiral kolda, Poplasyon-I sper devleri grlmez, fakat H II blgeleri
ak olarak gze arparlar.
Baadenin belirtmi olduu toz ve gazlar ile Poplasyon-I yldzlarnn
arasndaki balant, Andromeda Galaksisinin spiral kollarnda aka grlmektedir.
Bu H II blgelerinin ve onlarn grnmesine mani olan ok parlak O ve B yldzlarnn
spiral kollarn tozlar arasnda olduu onlarn ok fazla krmzlam olmalarndan
anlalmaktadr.

ekil 4.5.1: Andromeda Galaksisinin Kollar

4.6.Andromeda Galaksisinin Ydzlar Aras Ortam
Andromeda Galaksisinin yldzlar aras maddesi spiral kollarda toplanm
olduu, kresel kmelerde krmzlamann H II blgeleri ile kyaslandnda, yokluu
veya yok denecek kadar azl ile aka grlmektedir. Galaksi ierisinde dalm,
fakat zellikle ekirdek civarnda younlam olan kresel kmeler, spiral yap ile hi
ilgili deildir. Galaksinin bizden uzak olan tarafnda bulunan kresel kmelerde biraz
krmzlama vardr. Bu krmzlama kresel kmelerden gelmekte olan n
Andromeda Galaksisinin dzleminden geerek bize ulamas sonucu ortaya
kmaktadr. ok fazla krmzlaan birka kresel kme ise, galaksinin hemen hemen
yatay dzleminde bulunan ve bundan dolay da tozlar tarafndan byk lde
karartlm olanlardr.
Andromeda Galaksisindeki kresel kmelerle ilgili bu gzlemler, galaksideki
Populasyon-II novalar zerinde yaplan aratrmalar ile uyumaktadr. Gzlenmi olan
25 novadan sadece bir tanesi farkedilebilir derecede krmzlama

gstermektedir.

lgin olan bu novann beinci kolda olmas ve bylece bize gelmeden nce
koldaki tozlardan gemeksidir. Bu kolu ekirdee doru takip edecek olursak, d
blgelerine bol miktarda Populasyon-I Sper dev yldzlar bulunmasna karlk,
bunlarn ekirdee doru sayca azalmakta ve birdenbire yok olduklar grlmektedir.
Bununla

beraber, spiral kol, ekirdein iine doru bir toz kolu eklinde devam

etmektedir.

4.7. Spiral Kollarda Toz ve Gazlardan Yldz Oluumu

Andromeda Galaksisinin spiral kollarndaki btn maddelerin incelenmesi
sonucu, spiral kollarn bu byklkteki bir galaksinin toplam na katksnn yzde
20den daha az olduu gereini ortaya karmtr. Dier bir deyile, spiral kollardaki
Populasyon-I yldzlar galaksinin toplam ktlesinin yalnzca kk bir ksmn
oluturmaktadr. Bu durumun gaz ve tozlar iin de doru olmas gerektiinden, ileride
olumas beklenen yeni yldzlar iin gerekli madde miktarnn ok az kald ortaya
kmaktadr.
Andromeda ve bizim galaksimizde ntr Hidrojenin 21 cmdeki izgisinin analizi
ile, yeni yldzlarn oluumuna elverili olan madde miktarnn, bu iki galaksinin toplam
ktlesinin yzde 2sinden daha fazla olmamaktadr. Buradan, Andromeda Galaksisinde
yldz oluumu dneminin az ok bitmek zere olduu ve bu spiral sistemlerdeki
yldzlarn ounluunun uzun bir sre nce meydana gelmi olduu sonucu
karlabilir. phesiz, eer bu galaksilern byk ksmn meydana getiren PopulasyonII yldzlar, evrimleri sresince yeterli madde darya atyorlarsa, uzaya atlan bu
madde toz ve gaz mevcudunu yenileyebilir.
4.8. Andromeda Galaksisinde Populasyon-II Yldzlarn Dalm
Andromeda Galaksisinin ekirdeinin iinde sadece Populasyon-II yldzlar
bulunduu ve toz olmadna ilk defa Baade (1944) belirtmitir. Andromedann
ekirdeindeki yldzlar Populasyon-II trnden sar ve krmz devler olup merkezden
darya doru galaksinin kollarna kadar izlenebilmektedir. Populasyon-II yldzlar,
yass diskin her yerinde ve hatta gzlenebilen en dtaki spiral yapnn da tesindeki
blgelerde bulunmaktadr. Baade, Populasyon-II yldzlarn galaksinin kk ekseni
boyunca inceleyerek bu yldzlar darya, merkezden 45o uzaa kadar izlemeyi
baarmtr. Merkezden darya doru byk eksen boyunca gidildiinde, PopulasyonII yldzlarnn younluu az ok galaksinin parlakl ile ayn ekilde azalr (kollar gz
nne almadan). Byk eksen boyunca Populasyon-II yldzlar merkezden 2o uzakla

kadar izlenebilmitir, ancak krmzya duyarl fotoraf plaklar kullanldnda ok daha

uzak mesafelere uzanabilmektedir.

Andromeda Galaksisinin ana diski ou

Populasyon-II snfndan olan krmz ve sar dev yldzlardan olumaktadr.

Populasyon-II dev yldzlar ile karm olarak, M67 gibi ak kmelerde
bulunan dev yldzlar da vardr. Bunlar diskteki yldzlarn ounluunu meydana
getirebilir ve diskten gelen n byk ksmn (spiral kollar gz nne almadan)
aklayabilir. Fakat en parlak disk yldzlar phesiz Populasyon-IInin krmz dev
yldzlardr. Bu iki tip kolayca birbirinden ayrt edilebilir nk Populasyon-II
yldzlar, normal dev yldzlar ile karlatrldnda metal ynnden fakirdirler.
Diskin bu yaps, uzun sre poz verilmi krmzya duyarl fotoraf plaklarn
incelemesi sonucunda grlmtr. Bu fotoraf plaklar zerinde, spiral kollar
arasndaki blgelerin, darya doru giderek saylar azalan, youn Populasyon-II dev
yldzlar ile dolu olduunu grmekteyiz. Bu analize gre galaksinin spiral kollar, ince
gaz, toz tabakalar ve diskin ierisine gml Populasyon-I trnden O ve B sperdev
yldzlarndan ibarettir.

ekil 4.8.1: Andromeda Galaksisi iinde yukardaki resimden aa doru Populasyon-I,

Populasyon-II, toz bulutlar, HI, grnen gaz bulutlar ve ak kmelerin dalm
grlmektedir

4.9. Andromeda Galaksisinin Radyo Inm

21 cm izgisi byk eksen boyunca yani spiral kollar incelenebilmektedir. Bu
nm, ekirdein iki yanndan yaklak 3o uzakla kadar izlenebilmekte ve buradan,
galaksinin bu d ksmlar iin dnme yasasn hesaplanabilmektedir.

M31in

merkezinden 8.7 kpc kadar uzaklkta 21 cm izgisi keskin maksimuma sahiptir. Baade
ite tam buraya Andromedann iinde Poplasyon-I yldzlar, gaz ve tozun maksimum
younluklarnda olduklar drdnc spiral kolunu koymutur. M31 etrafnda bir radyo
halosu bulunmaktadr.
Radyo dalgaboyunda yaplan gzlemler sonucunda; radyo dalgalarnn
kaynann, galaksinin dzleminden byk uzaklklara kadar dalmtr, ve dzleme
dikey olarak 10 kpcden daha fazla uzaa giden hemen hemen kresel bir sistem
meydana getirmektedir. Radyo dalgalar ile tayin edilmi olan Andromedann gerek
boyutu grsel boyutundan ok daha byk olup, galaksinin radyo kaynaklar barndran
ksm ap 100 kpc kadardr.

ekil 4.9.1: 11 cm dalgaboyunda alnm olan radyo nmdr. Krmz blgeler en

yksek ve morlar en dk iddet anlamna gelmektedir. Patlayan yldzlarn
kalntlarnn bulunduu galaksinin merkezinde en yksek salma kayna grlmektedir.

4.10. CO dalm
M31 merkezinden 10 kpc uzaklnda yer alan, simit ekilli, Populasyon-I
halkasnda CO sourmas grlmektedir. Buna karlk Andromeda Galaksisinin
merkezinde herhangi bir CO sourmas saptanamamtr. M31, galaktik dzlemi ile
20olik a yaptndan -300 km/snde CO sourmas beklenmemektedir. Gaz
halkalarnn hzlar M31n gneybatsnda 550 km/sn ve kuzeydousuna doru 50
km/sn ile deimektedir.

ekil 4.10.1: M31n Populasyon-I haritalar. (a) Cram, Roberts & Whitehurst (1980)
21 cm gzlemleri, (b) CO haritas, (c) IRASn 100 micron dalgaboyundaki sourmas,
(d) Beck & Grave (1982)deki 2694 MHz almas, (e) HII ve Spernova kalntlarnn
blgelerini gstermektedir.

ekil 4.10.2: CO salma blgelerinin konumlar

Andromeda Galaksisi iersindeki CO salma blgeleri, ekil 4.10.2de verilmi olup, bu
blgelerin galaksi boyutundaki ekvator koordinat sistemine gre deerleri aada
verilmitir. Buna gre, dnyadan yaplan gzlemlerde:
= 0sa40dk
= 41o
blgesinin tanm
X = -72den +72ye kadar
Y = -18den +18ye kadar
olmaktadr.

izelge 4.10.1: ekil 4.10.2ye ait parametreler

49.8

0.31

2.34

H2
/HI
0.13

-533

69.8

0.64

2.60

0.25

11.6

-462

60.6

0.68

2.31

0.29

19.9

-529

45.4

0.66

1.93

0.34

3.62

12.0

-406

49.6

0.67

1.03

0.65

18.00

16.48

9.5

-373

95.6

0.58

1.69

0.35

-13.50

-9.00

8.49

6.4

-366

101.1

0.51

2.10

0.24

-9.00

9.00

8.24

11.8

-350

86.0

0.69

2.37

0.29

4.50

-13.50

12.10

7.7

-322

83.9

0.53

2.10

0.25

10

0.00

9.00

8.04

12.6

-312

71.7

0.64

1.45

0.44

11

4.50

0.00

0.90

8.3

-248

67.9

0.46

0.79

0.58

12

13.50

-13.50

12.36

12.0

-252

.51.0

0.60

2.42

0.25

13

13.50

9.00

8.49

10.3

-220

71.0

0.56

2.66

0.21

14

22.50

0.00

4.52

24.1

-106

37.4

0.66

1.13

0.58

15

31.50

9.00

10.23

12.4

-119

61.3

0.68

2.59

0.26

16

40.50

9.00

11.44

22.3

-86

40.7

0.78

2.85

0.27

17

45.00

0.00

9.05

19.7

-74

47.2

0.71

2.63

0.27

18

54.00

0.00

10.852

11.5

-52

43.5

0.48

2.27

0.21

19

63.00

9.00

15.00

6.9

-48

38.5

0.25

1.48

0.17

Blge

-63.00

0.00

12.66

7.9

-544

-40.50

4.50

9.08

13

11.8

-31.50

-9.00

10.23

-31.50

0.00

6.33

-18.00

0.00

-18.00

H2

HI

izelge 4.10.1 de verilmi olan

X

= -72 ile +72 arasnda kalan blge,

= -18 ile +18 arasnda kalan blge,

= Tepe blgesinin galaktik yarap (kpc),

= Blgede gzlenmi nokta says,

= Scaklk (MilyonK),

= Hz (km/sn),

= Edeer genilik (km/sn),

= H2n yzey ktle younluu (Mo/ pc2),

= HIn yzey ktle younluu ((Mo/ pc2),

= molekllerin yzey atomik ktle younluuna oran

H2
HI
H2 /HI

olarak temsil edilmektedir.

4.11. Andromeda Galaksisinin Dnmesi
Andromeda Galaksisinin dnmesi, grsel ve radyo dalgaboyundaki tayfnn
incelenmesinden elde edilebilir. Grsel analiz, M31in ekirdeinin her iki yanndaki
yldzlarn yaynlad nmlarn tayfsal izgilerinin Doppler kaymas zelliklerinin
llmesi ile elde edilir.
Andromeda Galaksisinin ekirdein her iki yannda 65 ila 70 asal uzaklna
kadar ekirdein dnmesi bir kat cisim hareket etmektedir. 70 dan 155 ya kadar her
iki yanda dnme hz, uzaklk arttka azalmaktadr. Zira bu d ksmlar, ekirdek
etrafnda Kepler kanunlarna gre dnmektedir.
4.12. Andromeda Galaksisinin Ktlesi
Newton

ekim

kanununu

ve

gzlenen

dnme

hzlarn

kullanarak,

Andromedann Galaksisinin ktlesinin 2x1011 Mo kadar olduu hesaplanmtr.

Bununla beraber, bu ktle miktar, radyo nm analizinden elde edilen ktleden biraz
kk kmaktadr. Andromeda Galaksisinde yldzlar aras hidrojen bulutlarnn
ortalama radyal hz 8 km/sn kadardr. Bu hz deerine kart olarak 4.1x1011 Mo kadar
bir ktle hesaplanmtr. 21 cm izgisinin analizinden M31de bulunmas gereken
yldzlararas hidrojenin ktlesinin, toplam ktle deerinin yaklak yzde 1.3 kadar
olaca saptanmtr.
4.13. Andromeda Galaksisinin ekirdek Blgesi
4.13.1 Andromeda Galaksisinin ift ekirdei
Son yaplan aratrmalarda, Hubble Uzay Teleskopu ile alnan grntlerden
Andromeda Galaksisinin ift ekirdekli olabilecei tartmalar balatlmtr.
Andromeda Galaksisinin ift ekirdekli olduunu savunan astronomi uzmanlarna gre
(Lauer 1995) bu oluum iki farkl ekilde aklanabilir. Birincisi, dinamik arpma

olay nedeniyle Andromeda Galaksisinin merkezine girmi olan bir baka galaksi nin
disk veya kollar Andromeda tarafndan yenmi ve ekirdek ksm Andromedann
ekirdeinin yanna ekilmitir. Bylelikle Andromeda galaksisinin merkezinde
gerekte iki ekirdek bulunmaktadr. kinci gr ise, Andromeda Galaksisinin tek bir
ekirdei bulunmakta, ancak yldzlar aras ortam nedeniyle ekirdein bir ksm
rtlmekte ve iki farkl ekirdekmi gibi grlmektedir.

ekil 4.13.1.1: Andromeda Galaksisi ve ekirdei

ekil 4.13.1.1de verilmi olan ilk resimde Andromeda Galaksisinin dnyadan
grnn grlmektedir. kinci resim ise yine dnyadan bakldnda Andromeda
galaksisinin ekirdek blgesini gstermektedir. Burada yal yldz sistemleri
bulunmaktadr. Resimde tek tek grlen noktalar kresel kme yldzlardr. Bu
resimde ekirdein ift olabileceini gsteren herhangi bir kriter bulunmamaktadr.
nc resim ise Andromeda Galaksisinin Hubble Uzay Teleskopu ile ekilmi 40 k
yl geniliinde ekirdek yaps grlmektedir. ki k tepesi birka milyon youn
yldz iermektedir. ki tepe arasnda 5 k yl mesafe bulunmaktadr. Daha parlak
olan tepe dnyadan da grlebilen ekirdektir. Fakat Hubble Uzay Teleskopu,
Andreomeda Galaksisinin gerek merkezinin daha snk olan tepe olduunu ortaya
karmtr. Bu iki ekirdee P1 ve P2 denilmektedir.

ekil 4.13.1.2: Andromeda Galaksisinin ekirdei

4.13.2. Andromeda Galaksisinin Merkezindeki Karadelik
13 Ekim 1999da Chandra x-n Uydusu ile Andromeda Galaksisinin

x-n

grnts alnm ve 100den fazla tek x-n kayna olduu grlmtr. Bu

kaynaklardan biri de Andromeda Galaksisinin merkezinde bulunduu saptanan ve
ktlesi 30x106 gne ktlesine karlk gelen sper ktleli karadeliin zerinde
bulunmaktadr. M31n merkezindeki bu x-n salmas dier x-n kaynaklar ile
karlatrnca merkezdeki scakln daha dk olduu tespit edilmitir. Dolaysyla,
bu kaynak sayesinde, merkezdeki karadelik zerine den gazn souk olduu
anlalmtr.
X-nnn salmas yapabilen cisimlerin, dnyadan teleskop ile fark edilebilmesi
iin, bu cisimlerin scaklklarnn 1x106 Kden daha fazla olmas gerekmektedir.
Andromeda Galaksisinde bulunan tipik bir x-n yldz

10x106 K scaklnda

olmakla beraber, kara delik zerindeki x-nnn kayna sadece birka milyon derece
olduu saptanmtr.
Andromeda Galaksisi, boyutlar, ekli ve merkezindeki sperktleli karadelii
ile Samanyolu Galaksisine benzemektedir. Benzer galaksilerin merkezlerinde yer alan
karadelikler ile karlatrldnda Andromeda Galaksisinin karadelii farkl zellikler
gstermektedir. X-n yaymna bakldnda beklenenden daha zayf radyo salmas
grlmektedir. Bu gzlemlerde, merkez blgenin evresinde binlerce k yl

uzunluunda yaygn parlaklk dikkat ekmitir. Bu parlakln nedeni tam olarak

bilinememekle beraber, Dr. Eliot Quataert (2000) olayn oluumunun merkezden
genilemekte olan scak rzgarlardan kaynaklanm olabileceini dnmektedir.

ekil 4.13.2.1: Kara Delik

ekil 4.13.2.1de verilen x-n resmi, Andromeda Galaksi merkezinin bir
blmn gstermektedir. Ortadaki mavi nokta milyonlarca derece souk x-n
kayna olan sperktleli karadelie karlk gelmektedir.
Einstein, ROSAT ve Hubble Uzay Teleskop uydular ile yaplan almalarda
ekirdek kaynaklar gzlemlerinde 5 adet noktasal kaynak bulunmutur. Bu
kaynaklardan biri olan CXOJ004244.2+411608 Andromeda Galaksisinin merkezinde
bulunan

sperktleli

karadelii

aittir.

M31in

dier

noktasal

kaynaklaryla

karlatrldnda bu kaynan farkl bir x-n tayf verdii grlmektedir. Buna

dayanarak kaynan merkezinin karadelik olduu anlalmaktadr.
izelge 4.13.2.1: Andromeda Galaksisinde bulunan be noktasal kaynan konumlar
Sa Aklk
(J2000)

Deklinasyon (J2000)

ekirdek

00o 42 44.24

41o 16 08.0

CXOGMP J004247.0+411628

00o 42 47.04

41o 16 28.8

CXOGMP J004244.2+411609

00o 42 44.23

41o 16 09.2

CXOGMP J004444.2+411605

00o 42 44.23

41o 16 05.8

CXOGMP J004243.9+411604

00o 42 43.97

41o 16 04.7

CXOGMP J004243.7+411604

00o 42 43.72

41o 16 04.4

Kaynak

Einstein uydusu gzlemleri ile M31 ekirdeindeki x-n kaynann nm

gcnn 9.6x1037 erg/s olduu anlalmaktadr. Merkezde bulunan deien yldzlarn
dnemlerinin 6 ay olduunu tespit edilmitir.

Radyo dalgaboylarndaki gzlemler

merkezde zayf (yaklak 30 mikro Jy) kayna ortaya karmtr. Bu kaynan 3.6 cm
dalgaboyunda verdii nm gcnn Sgr Ann nm gcne orannn yaklak 0.2
olduu gz nne alndnda, Andromeda Galaksisinin ekirdek ktlesinin yaklak
30 kat daha fazla olduu sonucu ortaya kmaktadr. M31de dalm olarak gzlenen
nokta kaynaklar birer x-n ift yldzlar ve/veya spernova kalntlardr.

ekil 4.13.11.2: ROSAT ve Eistein uydular ile M31 merkezinin resimleri

ekil 4.13.11.2de dier x-n kaynaklar da grnmektedir. Bunlarn ou xn ift yldzlardr. x-n ift yldzlar, normal bir yldzn yrngesinin etrafnda
dolanan ntron yldz veya karadelii olan sistemlerdir.
4.14 S Andromeda
Ernst Hartwig, 20 Austos 1885te Samanyolu Galaksisi dnda ilk defa
Andromeda Galaksisinin merkezinin yaknnda bir spernova kefetmitir.

Bu

spernova 17 20 Austos 1885 tarihleri arasnda 6m kadire kadar ulam ve 16 ubat

1890da 16m kadire kadar snmtr. Bu spernovaya S Andromeda veya SN

1885A denilmektedir. Bu yldzn parlakl ilk on gn iinde gnde 0.m165 kadir
dmtr. S Andromedann kalntlar

100 yl sonra gzlenebilmitir. almalar

grsel, radyo ve x-n blgelerinde gerekletirilmitir. 1988de yaplan Fe I izgisi

3860 dalgaboyu ve Ca II izgilerinin gzlemleri Andromeda Galaksisinin
merkezinde parlayan spernova kalntlar bulunduunu gstermektedir. Parlamasnn
nedeni yle aklanmaktadr; patlayan bir yldz genilerken yldzlar aras ortamda
bulunan gazlara arpar ve bu gazlar milyonlarca derece scaklklara kadar sndrr.
Bunun sonucu olarak malarda kalntlar ve gazn parlamalarn grmekteyiz. S
Andromeda tayflarnn analizlerinden elde edilen bilgilere gre, spernova kalntlarnn
halen daha geniledii bilinmektedir.
4.15. Andromeda Galaksisinde bulunan Kresel Kmeler
Edwin Hubble, ilk defa 1932de, Andromeda Galaksisinde bulunan 140 adet
kresel kme katalounu yaynlamtr. Bu kresel kmelerin mavi fotorafik
parlaklklar 15m ile 18m kadir ve aplar 4 10 arasnda deimektedir. Sonraki
almalarla M31in tayf incelenerek kataloga alnan kresel kme says 509a
karlmtr (Crampton, et al, 1985). Samanyolu Galaksisine oranla, Andromeda
Galaksisi 2 kat daha fazla kresel kme iermektedir.
Andromeda Galaksisi iinde bulunan en parlak kresel kme Mayall II (G1)
olup, parlakl 14.m2 kadirdir.

ekil 4.15.1: Mayall II (G1) Kresel Kmesi

Andromeda Galaksisinde bulunan baz kresel kmelerin isimleri ve konumlar

aadaki tabloda verilmitir.
izelge 4.15.1: Andromeda Galaksisinde bulunan baz kresel kmelerin ad ve
koordinatlar
Kresel Kmenin Ad

Sa Aklk

Deklinasyon

Mayall II (G1)

00 o 32 46.5

39o 3441

C107

00o 40.5

40o 36

G64

00o 40.5

41o 222.3

A78

00o 40.6

40o 444.2

G72

00o 4052.8

41o 1854 2.2

G73

00o 40.9

41o 4115.0

G78

00o 41.0

41o 143.2

G76

00o 41.1

40o 363.6

G87

00o 4114.7

40o 5552

G96

00o4128.3

40o 5350

G119

00o41.9

40o 47 2.7

C202

00o 42.1

40o 57

C203

00 o42.1

40o 57

G156

00 o 4225.3

40o 57 18

G172

00 o 4233.3

41o 03 29

G213

00 o 43.2

41o 07 2.5

G244

00 o 43.8

41 o 37 2.6

G257

00 o 44.0

41o 30 3.2

G272

00 o 44.2

41o 19 3.4

C410

00 o 44.4

41o 21

G280

00 o 44.5

41o 22 2.7

G279

00 o 44.5

41o 29 4.9

C285

00 o 44.7

41o 27

C406

00 o 44.8

41o 2 9

C306

00 o 44.9

41o 31

C312

00 o 45.2

41o 37

5. ANDROMEDA GALAKSSNN YOLDALARI

Charles Messier (1781) M32 ve M110 olan iki parlak yoldalarn kefetmitir.
Bunlar Andromeda Galaksisini evreleyen dier kk yoldalar arasndaki en parlak
olanlardr. M32 ve M110 dnda, William Herschel tarafndan kefedilmi olan NGC
185 ile dArrest tarafndan kefedilmi olan NGC 147 ve ok snk cce sistemleri olan
And I, And II, And III, And IV, And V, And VI ve And VIIde Andromeda
Galaksisinin yoldalar arasnda saylmaktadr.
5.1. M32
M32 eliptik bir galaksi olup parlak yzeye ve youn yapya sahiptir. Merkezi
yzey parlakl 13.m4 kadirdir. Merkezinde parlak bir ekirdee sahip olup Hubble
Space Teleskobu ile alnan grntlerinde merkezinde kara delik olabilecei
dnlmektedir. Karadeliin ktlesi 3x106 Mo olup, toplam ktlesi 7x108 Modr.
Andromeda Galaksisi ile etkiliime sahiptir. Yrngesi M31e ok yakndr.

ekil 5.1.1: sol st kede M32 grlmektedir

M32nn spektrofotometreleri ar elementlerinin ounun Gneinkine
benzediini

gstermektedir. M32nn tayf ounlukta ok yal yldzlardan

olumaktadr. M32de kresel kmeler bulunmamakla beraber, 11 adet gezegenimsi

nebulalar grlmektedir (Ford ve Jenner 1975). Bu gezegenimsi nebulalar yardmyla

M32nn hzn saptamak mmkndr. Merkezde hz 90 km/sdir ve da doru

gidildike 70 km/s olmaktadr. M32nin dnmesi llememektedir.
5.2. NGC205
M31n dier bir yolda NGC 205 galaksisidir. M32ye nazaran daha snk,
dk yzey parlaklkl, daha ince ve uzundur. Andromeda Galaksisi ile etkileim
gstermekle beraber etkileimi M32ye oranla daha azdr. Bu nedenle, M32inin aksine,
yrngesi M31e yeterince yaklamamaktadr. Andromeda Galaksisine olan uzakl
100 kpctir (Saha et al.1992).
NGC205n kinematii M32ninkinden farkldr. Merkezinde hz 15 km/sdir
ve da doru gidildike 50 km/sye kadar artmaktadr (Carter ve Sadler 1990). ok az
veya hi dnme yoktur. NGC205n dzlemesinin sebebi dnmeden ok, hzdaki
eitsizlikten kaynaklanmaktadr.
Eliptik bir galaksisi iin olaan olmayan OB tr yldzlar, toz (Baade 1951;
Hodge 1973) ve H I (Johnson ve Gottesmann 1983) kaynaklarn iermektedir. Bunlar
NGC205n ekirdeinin etrafnda dallanmtr. H I kayna ile OB yldzlar zt
blgelerde bulunmaktadr. NGC205te H In toplam ktlesi 3.7x105 Motir (Johnson ve
Gottesmann 1983).
Baade, NGC205de bir dzne kadar parlak mavi yldz olduunu tespit etmi,
ancak bunlarn parlaklklar, renkleri ve dalmlar daha sonradan llmtr(Hodge
1973; Peletier 1992). Mutlak parlaklk deeri yaklak 5m ile 1m arasnda olan
yaklak 100 adet yldz saptanmtr. Bunlarn ou anakolda veya anakolun yaknnda
bulunan ve yalar 5x106 yl olan mavi yldzlardan olumaktadr. Bu gen yldzlarn
ktleleri 7x 105 Mo civarndadr.
NGC205, RR Lyrae (Saha et al.1992) ve iki olas Cepheid deien yldzlarn
(Richer et al 1984) iermektedir. Hubble (1932) NGC205 Galaksisi yaknlarnda 8 adet
kresel kme olduunu belirtmitir.

ekil 5.4.1: Andromeda Galaksisinin sa st kesinde NGC205 yolda

grlmektedir.
5.3. NGC185
NGC185 eliptik bir galaksi olup (Hodge 1963a; Kent 1987; Price 1985) yap
bakmndan NGC205e benzemektedir. OB yldzlar, toz bulutlar, H I bulutlar ve gen
mavi yldzlar iermektedir. Bu benzerliin nemli noktas iki galaksinin de
Andromeda Galaksisine yaklak 100 kpc uzaklkta olmasdr. NGC185in yaps
normal eliptik galaksiler gibidir. NGC185te bulunan toplam H I ktlesi yaklak
1.5x1Mo kadardr (Wiklind ve Rydbeck 1986). Renk-parlaklk diyagramndan
NGC185in yldzlarnn ounun yal olduu anlalmaktadr.
NGC185de ok sayda deien yldz bulunmutur, bunlardan 151i RR Lyrae
ve bei de Cepheid tr deien yldzdr (Saha ve Hoessel 1990). RR Lyraelerin
dnemleri geni bir dalma sahiptir.
5.4. NGC147
NGC147 ile NGC185 gkyznde mesafesi sadece 1o olan bir ift meydana
getirmektedir. RR Lyrae deien yldzlar ile yaplan deerlendirmelere gre
Samanyoluna olan uzaklklar hemen hemen ayndr. Bu zellikleri nedeniyle fiziksel

olarak ift kabul edilirler. Her iki galaksinin de radyal hzlar 50 km/sn olarak
saptanmtr.
izelge 5.4.1: NGC147nin farkl kaynaklara gre grnr parlakl
M

Yazar

Yl

9.m3

Holmberg

1958

11. 48

de Vaucouleurs

1964

10.m20

Hodge

1976

10.m36

Sandage ve Tammann

1981

9.m32

Kent

1987

10.m47

de Vaucouleurs

1991

NGC147nin grnr parlaklnn birok aratrmacya gre farkl olmasnn

nedeni, bu galaksinin dk yzey scaklnn ve toplam parlaklnn farkl ekillerde
ekstrapole edilmesinden kaynaklanmaktadr.
NGC147nin yzey fotometrelerinden grsel olarak tozun grnmedii, buna
karlk mavi sper devlerin varl rapor edilmitir.
NGC147de gzlemlenen 4 kresel kmesinin ikisi Baade (1944) ve dier ikisi
Hodge (1976) tarafndan bulunmutur. Saha ve Hoessel (1987) deien yldz
aratrmalarnn sonucunda 34 adet deien yldz bulmu ve bunlarn 13nn RR
Lyrae olduklarn saptamtr. Daha sonra yaplan almalarla 36 adet deien yldz
daha bulunmu olup, bunlarn 32sinin olas RR Lyrae olduklar ve dnemlerinin 0.25
ile 0.85 gn deerleri arasnda deitikleri bildirilmitir (Saha 1990).

6. KAYNAKLAR
Baade, W., 1944.
Astrophysical Journal, Vol.100, 147.
Baade, W., Swope, H.H.; 1961.
Astronomical Journal, Vol.66, 300.
Beck, R., Grave, R., 1982.
Astronomy and Astrophysics, Vol.105, 192.
Cram, T.R., Roberts, M.S., Whitehurst, R.N., 1980.
Astronomy and Astrophysic Supplement, 40,215.
Dame, T.M., Koper, E., Israel, P.F., Thaddeus, P., 1993.
A Complete CO Survey of M31:I. Distribution and Kinematics.
The Astrophysical Journal, Vol. 418, 730-742.
Ford, H, Jacoby, G., Jenner, D., 1973.
Astrophysical Journal, Vol.213, 18.
Hodge, P., 1963a.
Astronomical Journal, Vol.68, 470.
Hodge, P., 1984.
The Universe of Galaxies.
Universty of Washington Press, 22-31.
http://nedwww.ipac.caltech.edu/level5/ANDROMEDA_Atlas/Hodges1.html
http://redshift.home.pipeline.com/gcm31.htm
http://chandra.harvard.edu./photo/cycle1/0007/index.html
http://www.galaxy.com/images/galaxy/m31c.htlm
http://www.seds.org/messier/m/m031.htlml
Hubble, E.P., 1936.
The Realm of the Nebula.
Yale University Press.

Johnson, D.W., Gottesmann, S.T., 1983.

The Astrophysical Journal, Vol. 275, 549.

Kaufmann, W.J III, 1990.

Discovering the Universe.
W.H. Freeman and Company, 332-340, New York.
Kent, S.M., 1997.
Astronomical Journal, Vol.94, 306.
McClintock, E., Jones, J., 2000.
A First Look at the Nuclear Region of M31 with Chandra.
The Astrophysical Journal, Vol. 537, L23-L26.
Moore, P., 1994.
Philips Atlas of the Universe,
Reeds International Books Limited.
Motz, L., Duven, A., 1980.
Astromonide Temel Bilgiler,
Fen Fakltesi Basmevi, 562-569, stanbul.
Munuz Tunun, C., Sanchez F., 1994.
The Formation and Evolution of Galaxies.
Cambridge University Press, 16-33.
Price, J., 1985.
The Astrophysical Journal, Vol. 297, 652.
Richer, H.B., Westerlund, B. E.,1983.
The Astrophysical Journal, Vol. 264, 114.
Saha, A., Freedman, W.L., Hoessel, J.G., Mossman A.E.,1992.
Astronomical Journal, Vol.104, 1072.
Saha, A., Hoessel, 1987.
Astronomical Journal, Vol.94, 1556.
Saha, A., Hoessel, 1990.
Astronomical Journal, Vol.99, 97.
Shapley, H., revised by Hodge, P.,1972.
Galaxies.
Harvard University Press.

Wiklind, T., Rydbeck, G., 1986.

Astronomy & Astrophysics, Vol. , 164, L22.