Ang Bansang Malaysia

MAPA NG MALAYSIA
MAPA NG MALAYSIA AT ANG MGA KARATIG-BANSA NITO
HEOGRAPIYA
1
PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA
Ang Malaysia ay matatagpuan sa Timog Silangang Asya. Ito ay nahahati sa

dalawa, ito ang Kanluran at Silangang Malaysia. Ang Kanlurang Malaysia ay
binubuo ng Malay Peninsula at ang isla ng Penang sa Indian Ocean samantalang
ang Silangang Malaysia ay binubuo ng Sabah at Sarawak sa hilagang Borneo. Ang
Malaysia ay may hanggangang lupain sa bansang Thailand, Indonesia,at,Brunei.
Ito ay ika-67 sa pinakamalaking bansa na may kabuuang sukat na 329847
km2 . Ang Thailand ang hangganan ng Kanlurang Malaysia at ang Brunei naman sa
Silangan. Ang bansa ay hinati ng Dagat TimogTsina sa dalawang magkahiwalay na
rehiyon. Ang Kanlurang Malaysia at ang Silangang Malaysia. Naghahanggan ang
Malaysia sa mga bansang Thailand, Indonesia, Singapore, Brunei at sa Pilipinas.
Ang bansa ay binubuo ng mga kapatagang baybayin, mga bundok at bulubundukin.
Ang bansa ay matatatagpuan malapit sa ekwador at nakakatamasa ng klimang
tropikal tulad ng pilipinas at sa ibat-ibang bansa sa timog silangang asya.
WATAWAT
Ang pangalan ng bandila ng Malaysia ay Jalur Gemilang. Ang labing-apat na

guhit ay kumakatawan sa pederal na pamahalaan at ang labing-tatlong mga estado
sa Malaysia at ang dilaw na bituin ay sumisimbolo ng kanilang pagkakaisa. Ang asul
na bahagi ay sumisimbolo sa pagkakaisa ng mga tao sa Malaysia Ang dilaw na
crescent sumisimbolo ng Islam na relihiyon ng Malaysia. Ang dilaw na kulay din ay
ang kulay na sumisimbolo sa kapangyarihan o maharlikang namumuno sa Malaysia.
PAMBANSANG AWIT
Malaysian National Anthem Negaraku
Negaraku,
Tanah tumpahnya darahku,
Rakyat hidup, bersatu dan maju,
Rahmat bahagia, Tuhan kurniakan,
Raja kita, Selamat bertakhta!
Rahmat bahagia, Tuhan kurniakan,
Raja kita, Selamat bertakhta!
Ang Bayan ko
Ang Bayan ko,

Ang lupang pinagalayan ng dugo ko,
Ang mga tao'y nagkakaisa at sumusulong,
Nawa ang Diyos ay magbahagi ng grasya't kasiyaan,
Nawa maging matagumpay ang pamamahala ng Hari!
Nawa ang Diyos ay magbahagi ng grasya't kasiyaan,
Nawa maging matagumpay ang pamamahala ng Hari!
POPULASYON
3
Ang bansa ay may populasyong umaabot sa mahigit 25 milyon na binubuo ng

maraming lahi tulad ng Malay at iba pang katutubo (bumiputra). Sa Sabah at
Sarawak ang siyang bumubuo ng may 65% ng buong populasyon.
50.4% Malay
23.7% Chinese
11.0% Indigenous
7.1% Indian
7.8% other
RELIHIYON
Islam ang opisyal na relihiyon ng Malaysia bagaman ang bansa ay may
maraming relihiyon. Ayon sa Population and Housing Census ng taong 2000,
humigit-kumulang na 60.4 porsyento ng populasyon ay sinasampalatayanan ang
relihiyong Islam;Budismo na may 19.2 porsyento; Kristiyanismo na may 9.1
porsyento; Hinduismo na 6.3 percent; at tradisyonal na relihiyong Tsino (2.6%). Ang
nalalabing 2 porsyento ay naitala sa ibang pananampalataya, kasama na ang
Animismo at Sikhismo.
Coat of Arms ng Malaysia:

4
Pinagtibay ito noong 1965, ang Coat of

Arms
ng
Malaysia
ay
nagpapakita
ng
dalawang tigre na kapwang sinusuportahan

ang
isang
pananggalang
na
siyang
representasyon sa mga estado ng Malaysia,

mayroon din itong crescent moon at 14 na
sinag ng bituin sa itaas. Ang kanilang
pambansang
kasabihan
na
Bersekutu
Bertambah Mutu o (Unity is Strength) ay nakatitik sa laso sa bandang ibaba.

Pangunahing Wika: Bahasa Melay
Kabisera: Kuala Lumpur
Binubuo ang Malaysia ng 13 bansa (Johor, Kedah, Kelantan, Melaka, Negeri,
Sembilan, Pahang, Penang, Derak, Perlis, Sarawak, Selangor at Terengganu).
Mayroon din itong 3 teritoryong pederal (Kuala Lumpur, Labuan at Putrajaya.)
Sentro ng Pamahalaang Pederal: Putrajaya
Pamahalaan: Federal Parliamentary Constitutional Monarchy at Elective Monarchy
Pinuno ang Estado: Yang di-Pertuan Agong (Ang Hari o Ang Agong)
Si Abdul Halim ang kasalukuyang Hari ngayon ng Malaysia.
Pinuno ng Pamahalaan: Punong Ministro
Si Najib Razak naman ang kasalukuyang Punong Ministro ng Malaysia.
Hanapbuhay: Pagkakaroon ng industriya ng tin o tin mining, smelting, electronics at
rubber.
Pangunahing Pananim: Palm, cocoa, coconut, rice at rubber
Tawag sa mga Mamamayan: Malaysian
KASAYSAYAN
5
Sinaunang Malaya
Ang unang taong nanirahan sa Malaya ay noong Stone Age Huntergatherers. Dumating sila noong 8,000 BC. Hindi nagtagal dumating ang Stone Age
Farmers sa Malaya at pinalitan ito. Natuto ang mga farmers sa gawaing pangagrikultura at kinalbo ang kagubatan sa pamamagitan ng kaingin para sa kanilang
mga pananim. Pagkalipas ng 1,000 BC, dumating ang metal-using farmers sa
Malaya. Gumagamit sila ng tanso at bakal at palagian na silang nasa baybayin at
tabing ilog. Pangingisda at pagtanim ang kanilang ibunubuhay.
Noong ika-2 at ika-3 na siglo AD ay umusbong ang sentralisadong
pamamahala. Ang pinakadakila ay si Kedah na nag mula sa hilaga. Ang mga Malay
ang naging sibilisado. Ang kanilang sibilisasyon ay naimpluwensyahan ng India. Dito
rin nagsimula ang relihiyong Buddhism at Hinduism.
Srivijaya
Sa ika-7 at ika-8 na siglo ang estado ng Srivijaya ng Sumatra ay
nangingibabaw nang husto sa Malaya. Isang kaharian ng Sumatra at ang kapitolyo
nito ang Palembang. Kontrolado ng Srivijaya ang baybayin ng Java, ang Malay
Peninsula at ilang parte ng Borneo. Gayunman ang kontrolado lamang ng Sivijaya
ang baybayin at hindi ito naka-abot sa loob ng bansa.
Ang kasaganahan ng Srivijaya ay nakabase lamang sa kalakalan nito sa
India at China. Kontrolado nila ang Melaka Straits na pinakadaanan sa pagitan ng
Indian Ocean at ng China Sea na naging resulta sa kayamanan at kapangyarihan.
Nangingibabaw ang Srivijaya sa rehiyon hanggang 11th century. Ngunit unti-unting
humina ang kapangyarihan ng Srivijaya at noong 13th century ay tuluyan ng nawala
sa kanila ang kontrol.
Melaka
6
Hindi nagtagal Melaka naman ang naging dominante sa Malaya. Si

Parameswara ang nagtatag nito noong katapusan ng ika-14 na siglo. Siya ay naging
pinuno ng Temasik (isla ng Singapore). Gayunman ang mga Thai ay pina-alis siya.
Umalis si Parameswara kasama ang ilang tagasunod at nanirahan sa ilog na lung
tawagin ay Bertram.
Ayon sa alamat habang nangangaso siya ay may isang Pilandok na kung
saan ay sinipa ang isa sa kaniyang mga alagang aso. Para kay Parameswara ay isa
iyong pangitain kaya naisipan niyang manirahan doon. Dahil siya ay nakatayo sa
ilalim ng puno ng Melaka ay pinangalanan niya ang lugar na Melaka. Nagpa-convert
si Parameswara sa Islam. (Dumating ang Islam noong 8th century at maraming
nagpa-convert noong 14th-16 century). Noong15th century ay yumabong ang
kanilang pamumuhay sa pamamagitan kalakalan sa mga Arab, Tsino at Indian ships
na naglalayag doon.
Ang dakilang kasaganahan ng siyudad ng Melaka ay napansin ng mga
Portuguese. Noong 1511 ay nagpadala ng isang ekspedisyon sa pamumuno ni
Alfonso de Albuquerque para dakpin si Parameswara. Hindi nagtagal nahulog ang
Melaka sa kamay ng mga Portuguese. Gayunman ang anak ng Sultan ng Melaka ay
nadiskubre ang Johor.
Johor at ang Dutch

Ang Johor ay lumaki bilang isa sa makapangyarihan na trading state sa
Malaya. Noong ika-16 na siglo ang Johor ay nabigo nang maraming beses sa
pagtangkang bawiing muli ang Melaka. Gayunman ang Johor ay nanatiling galit sa
Portuguese Melaka. Noong ika-17 siglo ay nagkaroon ng alyansa sa pagitan ng
Johor at mga Dutch para parehong kalabanin ang mga Portuguese. Ang mga Dutch
ay hindi nagtagumpay sa dalawang beses na pagtangkang makuha ang Melaka
noong 1606 at 1608. Napunta sa mga Java ang kanilang atensyon. At sa wakas
noong 1641, nasakop ng Dutch ang Melaka sa tulong ng Johor. Pagkatapos ng
kakila-kilabot na giyera, marami ang namatay at nasakop ng Dutch ang Melaka.
7
Ang Aceh ng Sumatra ay isa ring mayaman at makapangyaihang estado.

Ang Brunei ay isa rin sa makapangyarihang estado. Nanatiling malakas
noong ika-15 na siglo at patuloy na lumalakas noong ika-16 na siglo. Noong ika-17
siglo ang mga Dutch at ang Johor, Aceh at Brunei ay nanatiling magkaibigan.
At sa pagtatapos ng ika-17 na siglo ang Johor ay nanatiling pinakamalakas
na estado sa Malaya. Gayunman noong 1699 si Sultan Mahud ay pinatay at
nagsilbing palatandaan ng umpisa na pagbagsak ng kapangyarihan ng Johor.
Ang Bugis
Isang bagong kapangyarihan ang umusbong noong ika-18 na siglo. Ang mga
taong tinatawag na Bugis ay orihinal na nagmula sa Sulawesi. Sa pagtatapos ng
ika-17 na siglo ay nag-umpisa na rin silang nanirahan ng tahimik sa teritoryo ng
Johor. Hindi nagtagal ay naging makapangyarihan sila.
Noong 1717 ay may isang lalaking nagngangalang Raja Kecil na sinabing
siya ay ang anak ng pinatay na si Sultan Mahud. Siya at ang kanyang mga tagasunod ay sinakop ang kabisera ng Johor. Ang Sultan noong si Abdul Jalil ay
ibinagsak. Gayunman pumunta siya sa silangang baybayin ng Malay Peninsula
kasama ang kanyang taga-sunod. At ang dalawang ito ay nag-angkin sa kung sino
ang magiging pinuno ng Johor.
Si Abdul Jalil ay pinatay sa utos ni Raja Kecil. Ang Bugis ay napunta kay Raja
Kecil. Nahuli nila ang kapitolyo at hinirang ang anak ni Abdul Jalil na si Sulaiman
bilang isang pinuno.
British Colonialism sa Malaya
Noong
huling
ika-18
na
siglo,
ang
British
India
Company
ay
nakikipagkalakalan at bahagyang nakokontrol ang India. Sa panahong iyon ay

naghahanap sila ng base sa Malaya. Noong 1786 ang mga British na nasa ilalim ni
Francis Light ay inoccopy ang Penang at itinatag ang Georgetown. Noong 1800
nakuha nila ang Wellesley Province.
Noong 1819 itinatag ni Stamford Raffles ang British Trading Post sa
Singapore.
Sa kasunduan ng London, 1824, ang British at Dutch ay hinati ang rehiyon sa
pagitan nila. Isinuko ng Dutch ang Melaka sa British. Ang Dutch ay binigyan ng
kontol sa Sumatra at lahat ng nasasakop ng Malay Peninsula.
Ang Straits Settlement, na binubuo ng Penang, Provice Wellesley, Melaka at
Singapore, ay mabilis na lumago sa pagdagsa ng Chinese at Indian Workers. Noong
1860 ang populasyon ng Singapore ay umabot sa 80,000. Bagaman ang British
East India Company ay kontrolado ang isla at bahagi ng baybayin, at hindi nila
kontrolado ang interior ng Malay Peninsula.
Nakontrol ng British ang Arawak noong 1841. Noong 1840 si James Brooke
ay tinulungan ang Sultan ng Brunei upang lupigin ang ang isang rebelyon. Bilang
pabuya ay binigyan siya ng teritoryong pamumunuan noong 1841 at ipinagkaloob
ang titulong Raja ng Sarawak. Lumapad ang teritoryo ni Brooke noong 1853.
Samantala, ang Siam (Thailand) ay sinalakay ang Kedah noong 1821.
Pinatalsik nila ang Sultan. May mga rebelde laban sa pamumuno ng Siamese noong
1830-1839.
Ang Kasunduan ng Pangkor 1874

Taong 1853, lumakas ang kita sa pagluluwas ng Malaya ng tin o lata sa
Britain, mas lalo pa itong umunlad nang magkaroon ng mga steamships at sa
pagbukas ng Suez Canal noong 1869. Maraming intsik ang dumayo at nagsimulang
magtrabaho sa minahan ng tin sa Malaya.
9
Subalit taong 1871 ay namatay ang Sultan ng Perak nagkaroon ng mga

pagtatalo kung sino dapat ang sumunod sa kaniya. Nagdulot ito ng kaguluhan lalo
na sa mga tsino kung sino na ngayon ang mamumuno sa minahan ng tin, nadamay
din pati ang pagluluwas ng tin sa Britain. Nang dumating si Rajah Abdullah na
siyang nag-angking karapat-dapat na maging tagapagmana ng Sultan ng Perak, ay
gumawa siya ng isang kasunduan sa Britain, ito ngayon ang tinatawag na Pangkor
Agreement. Kinilala ng Britain si Abdullah bilang bagong Sultan ng Perak, bilang
kapalit ay tinanggap ni Abdullah na maging tagapagpatnubay ang Britain sa mga
dapat gawin maliban lamang sa isyung panrelihiyon at mga kaugalian. Ang Pangkor
Agreement ang naging simula ng pagkontrol ng Britain sa Malaya.
Taong 1874, ipinagbabawal ng Britain sa sarili na makialam sa usaping
pangkalakalan gayundin sa usaping pulitika ng Malaya.
British Malaya
Lumawak ang kapangyarihan ng mga Briton sa Malay. Ang estado ng
(Selangor, Pahang, Songei, Ujong, Rembau, Negr Sembilan, Jelebu) ay napilit na
tanggapin ang British Protection.
Unang taon ng ika-20 siglo ng pananakop ng mga Briton ay mas pinalawak
pa nila ang kanilang impluwensiya sa Northern Malay tulad ng (Kedah, Kelantan at
Trengganu), kalaunan noong taong 1914 sumunod naman ang Johon.
Sa siglo ring ito ay umusbong ang industriya ng goma, mas umunlad ang
industriya ng tin at nagkaroon ng industriya sa langis na nagsimula sa Singapore.
Umunlad ang ekonomiya ng Malaya taong 1930s.
10
Ang Pananakop ng Hapon sa Malaya

Noong ika-8 ng Disyembretaong 1941, sinakop ng mga Hapones ang Malay
Peninsula. Ang huling hukbo ng Britain ay umurong patungong Singapore. Dumating
naman ang mga Hapones sa Singapore noong ika-8 ng Pebrero taong 1942 at dito
ay sumuko ang huling hukbo ng Britain, ganap silang natalo ng mga Hapones,
habang sinakop na naman ng Hapon ang Borneo.
Nahuli si Kuching noong ika-25 ng Disyembre taong 1941 at si Jesselton
(Kota Kinabalu) noong ika-8 ng Enero taong 1942. Sa panahon ng pananakop ng
mga Hapones, naging malupit ang pagturing ng mga Hapon sa mga intsik habang
hindi naman masyado sa mga Indian.
ANG PAGSASARILI NG MALAYA

Taong 1944 nang natalo ang mga hapon, nakipagsanib puwersa ang Britain
sa lahat ng estado ng Malaya maliban sa Singapore na tinawag na Malayan Union,
subalit marami ang sumalungat kaya noong Pebrero 1948 binuo ang Federation of
Malaya.
Naging Malaya ang bansa. Ang unang Malay Organization ay ang Kesatuan
Melayu Singapuru o Singapore Malay Union na nabuo noong 1926. Taong 1946 ang
Malay Organization ay nagbuklod-buklod upang bumuo ng United Malays National
Organization.
Taong 1930 naman nabuo ang Malayan Communist Party (MCP). Noong
1948 ay sinimulan nilang atakihin ang Europian Estate Managers, subalit noong
1949 ay tumigil sa pagsalakay ang mga komunista nang nangako ang Britain na
ipagkakaloob ang ganap na kalayaan ng Malaya.
Taong 1955 ay nabuo ang Reid Commission upang paghandaan ang
pagkakaroon ng konstitusyon ng Malaya. Ganap na naging Malaya ang bansa
11
noong ika-31 ng Agosto taong 1957. Ang naging unang Prime Minister na Malaya ay
si Tunku Abdul Rahan (1903-1976).
Taong 1963 ang Singapore, Sarawak at Sabah ay nagsama-sama at nabuo
ang Federation of Malaysia, subalit taong 1965, ang Singapore ay humiwalay at
naging isang nagsasariling estado o bansa.
The State of Emergency

Sa panahon ng 1960s nagkaroon ng tensiyon sa pagitan ng mga Malay at
mga hindi Malay. Humantong ito sa karahasan pagkatapos ng eleksyon noong 1969.
Ang kasalungat na partido ay nagkamit ng position habang ang maka-gobernong
partido ay nawalan. Noong May 13, 1969, ang mga sumuporta sa kasalungat na
partido ay nagdiwang sa kalye ng Kuala Lumpur. Ang mga sumuporta sa kabilang
partido ay nagpakita ng pagkatutol. Nagkaroon ng alitan na nauwi sa karahasan.
Pagkatapos ng dalawang araw na karahasan, ang goberno ay nag deklara ng state
of emergency at sinuspende ang parliyamento.
Modern Malaysia
Taong 1971 ay unti-unting pumayapa at muling binuo ang Parliyamento. Ang
gobyerno ng Malaysia ay nag-adopt ng bagong patakaran sa ekonomiya, na
nagdulot ng pag-unlad ng bansa. Simula taong 1970-1990, naging isang mayaman
at industriyalisadong bansa ang Malaya o Malaysia. Taong 1991 ang patakarang
pang-ekonomiya ay napalitan ng bagong development policy.
12
MGA MAGAGANDANG TANAWIN SA MALAYSIA
Ang Malaysia ay bibigyan na hindi malilimutang karanasan ang mga

bakasyunista. Ang peninsula ng bansang ito ay binubuo ng tatlong kultura ng Malay,
Chinese at Indian.
Ipinagmamalaki rin ng bansang ito ang kanilang mga intersanteng lugar na
may kagubatan, orangutans, mga granite peaks at iba pang katutubo.
Halos dalawang milyong turista ang pumunta at binisita ang bansa noong
2010. At karamihan sa kanila ay nagmula sa karatig bansa ng Malaysia, tulad ng
Singapore at Indonesia.
1. Cameron Highlands
Ang
Cameron
Highlands
ay
isa
lamang sa bulubundukin ng Malaysia, ito ay

nilinang mga mga Briton noong 1920.
Mayroong mahigit 34,000 na mamamayan
na binubuo ng Malay, Chinese, Indian at iba
pang mga etnikong grupo ang nakatira dito. Kilala din ang Cameron Highlands sa
kanyang mga daanan na papuntang kagubatan, mga talon at iba pang
magagandang lokasyon. Hindi lamang kilala ito sa kagubatan at santuary ang
Cameron Highlands kundi kilala rin itong taniman ng ilang mga tsaa.
13
2. Georgetown Inner City

flickr/patrikmloeff
Ipinangalan mula sa haring briton na

si
George
III,
ang
Georgetown
ay
matatagpuan sa hilagang-silangang bahagi

ng Penang Island. Karamihan sa nakatira
dito ay mga Chinese. Napanatili nilang nakatayo ang colonial-era shophouse dahil
na rin sa kanilang estriktong pag-aalaga rito. Kinalala rin ito dahil sa mga estruktura
na hindi matatagpuaan sa ibang bahagi ng Timog-silangang Asya.
3. Taman Negara
flickr/wazari
Ang
Taman
Negara,
nangangahulugang
Malay,
ay
isa
na
national
sa
literal
na
park
sa
pinakamatandang
rainforest sa buong mundo. Tampok din

dito ang mga naglalakihang puno, mga talon, jungle treks at ang pinakamahabang
canopy walkways. Ito rin ay tahanan ng mga malapit ng maubos na species ng
elepante, tigre, mga leopard at rhinos.
14
4. Pulau Tioman
flickr/soham_pablo
Isang maliit na isla ang Tioman na

matatagpuan sa east coast ng peninsular
Malaysia.
Magazine
Itinampok
din
ito
kung
saan
isa
pinakamagandang
isla
sa
sa
Times
ito
sa
mundo.
Pinalilibutan ang isla ng mga putting korales na mainam sa scuba diving.
5. Mount Kinabalu
flickr/Eric in SF
Sa taas na 4,095 metro o 13,435 ft,

ang Bundok Kinabalu ay ang pinakamataas
na bundok sa Borneo. Ang bundok ay kilala
sa kanyang napakalaking botanical at
biological species diversity. Halos 600
species ng fern, 326 species ng mga ibon, at 100 mammalian species na natagpuan
sa bundok at sa paligid nito. Ang tuktok nito ay maaakyat ng isang tao kung wala
itong karamdaman at kapag mayroon siyang mga kagamitan sa hiking.
15
6. Petronas Twin Towers
Ang Petronas Twin Tower sa Kuala

Lumpur ay ang pinakamataas na gusali sa
buong mundo bago maungusan ng Taipei noong
2004 sa kanilang gusaling Taipei 101. Sa
ngayon, ito pa rin ang nag-iisang pnakamataas
na twin tower sa buong mundo namayroong 88 ng palapag. Gawa ang gusali sa
kongkreto, bakal at glass faade design na sumasalalim sa Islamic art, isa sa mga
relihiyon ng mga Malaysian. Sa gitna ng gusali ay ang ika-41 at ika 42 na palapag.
7. Langkawi
Ang kilalang bakasyunan ng mga

turista tuwing holiday ay ang Langkawi, ito
ay isang arkepelago kung saan mayroong 99
na isla na matatagpuan sa Andaman sea.
Ang mga isla ay parte pain sa estado ng
Kedah, kung saan ay katabi ng hangganan ng Thai. Kahit hindi gaanong kalakihang
isla ang Pulau Langkawi--- bahagi ng Langkawi, ito ay may populasyong aabot ng
65,000 at ang katabing isla nito ay Pulau Tuba. Dahil na rin sa mahahaba, puting
baybayin at mga kagunbatan kaya hindi maitatangging isa ito sa dinarayo ng mga
turista sa mundo.
16
8. Perhentian Islands
flickr/Adamina
Matatagpuan
mula
sa
hilagang-
silangang bahagi ng Malaysia na hindi

kalayuan naman sa hanggan ng Thai. Ang
Perhentian Islands ay dapat puntahan ng
mga turistang nagtitipid o ayaw gumastos ng malaki. Mayroon din silang ilang mga
mgagandang babayin sa mundo at diving na may murang tulyan. Ang dalawang
pangunahing isla dito ay ang Perhentian Besar (Big Perhentian) at Perhentian
Kecil (Small Perhentian) na parehong may puting buhangin at kulay turquoise blue
na tubig.
9. Sepilok Rehabilition Centre
Ang Sepilok Orang Utan Rehabilitation ay

binuksan noong 1964 para iligtas at
pangalagaan ang mga naulilang sanggol
na orangutan mula sa logging sites,
plantasyon at ilegal na panghuhuli rito.
Tinuturuan din silang mamuhay sa wild at
pinapakawalan kapag sila ay handa na. Matatagpuan ang Orang Utan sanctuary sa
loob ng Kabili-Sepilok Forest Reserve, kung saan ay halos virgin forest pa ito. Halos
60-80 orangutan ang namumuhay ng malaya sa pangangalaga nila at ito ang isa sa
mga atraksyon ng Saba.
17
10. Mulu Caves
flickr/robdu91
Ang Mulung Caves ay matatagpuan
sa Gunung Mulu National Park ng Malaysia
Boneo. Nagtataglay ito ng mga kamanghamanghang mga kweba at yungib at karst
formations sa mga mountaniuos equatorial
rainforest setting. Matatagpuan din dito ang pinakamalaking cave chamber sa
mundo, ito ay ang Sarawak chamber. Kaya nitong ipasok ang 40 Boeing 747sp---na isang modelo ng eroplano, na hindi nagkakadikit-dikit ang mga pakpak nito sa
isat isa. Marami ring nakatira na Wrinkle-lipped bats malapit sa labasan ng Deer
Cave at halos bawat gabi sila naghahanap ng mga pagkain.
MGA IPINAGDIRIWANG NA KAPISTAHAN
1. Chinese New Year
New Year Shopping sa Chiantown
18
Ipinagdiriwang ng mga Malaysian ang Chinese New Year sa isang makulay

maingay at masayang paraan. Pinapaganda ng mga tao ang kanilang mga tahanan,
mga daan at nilalagyan nila ng pulang dekorasyon ang mga ito dahil, itinataboy raw
nito ang malas at masasamang espirito. Nagsaayaw rin sila ng Dragon Dance sa
daan bilang bahagi sa 15 araw na dumedepende sa kalendaryo. Nagsasama-sama
rin ang mga mag-anak sa tahanan kasabay ng pagdiriwang ng okasyong ito.
2. Deepavali (Diwali)
(The Rangoli of Lights)

Ang Hindu Festival of Lights (Hindu New Year) ay ipinagdiriwang sa Malaysia
na makulay at Masaya, ang mga ilaw ay sumisimbolo satagumpay, pag-asa laban
sa kadiliman, kasamaan at iba pang mga pagsubok. Ipinagdiriwang ito sa Oktubre o
Nobyembre.
19
3. Hari Raya Puasa (Eid al-Fitr)
(Ketupat is a popular traditional celebrative dish for Eid al-Fitr meal in Malaysia)
Bilang tanda ng pagtatapos ng Ramadan (buwan ng pag-aayuno) ang Hari

Raya Puasa ay ikinokonsedrang importane sa mga Muslim sa Malaysia. Ang araw
na ito ay ipinagdirawang sa pamamagitan ng pagdarasal at nagbabahagi ng mga
pagkain sa mga tao sa komunidad.
4. Thaipusam
(Prosesyon Papuntang Batu Caves)
20
Ito ay ipinagdiriwang ng komunidad ng Tamil, ang prosesyon ay nagsisimula

sa Sr Mahamariamman Temple ng Kuala Lumpur at maglalakad ng 15 kilometro
papuntang Batu Caves. Nagdadala sila ng makukulay na frames, ang tawag ditto ay
kavadis at naglalakad ng 8 oras paakyat sa 272 steps ng mga kweba.
Ang Thaipusam ayipinagdiriwang din sa ibang bahagi ng bansa, tulad ng sa
Ipoh, Perak, at sa Penang.
5. Wesak
(Float procession sa gabi ng Wesak Day)
Ang Wesak o Wesak day ay isang Buddhist celebration na nagpapapaalala

sa tatlong importanteng araw ang kaarawan, ang paliwanagan o enlightenment at
ang pagkamit sa Nirvana sa buhay ni Buddha. Sinisimulan nila ang selebrasyon
mula medaling araw habang nagsasama-sama at nagtitipon sila sa Buddhist temple
sa buong bansa habang nagme-meditate: nagbibigay ng pagkain, limos sa mga
nangangailangan at nag-aalay ng joss sticks at insenso.
21
MGA PANINIWALA AT PAMAHIIN
Ang Malaysia ay binubuo ng multi-cultural society. Binubuo ito ng

etnikong grupo ng mga katutubong Malay, mga Tsino at mga Indian. Makikita sa
bansa kung paano nila napanatili ang kanilang relihiyon, mga paniniwala, tradisyon
at kung papaano sila mamuhay sa lipunan.
Pinapahalagahan ng mga Malay ang kanilang pamilya dahil naniniwala silang
ito ang bumubuo sa lipunan kaya binibigyan din nila ng diin ang pagkakaroon ng
pagkakaisa, karapatan at respeto sa mga nakatatanda.
Ang wika ng Malaysia ay isang Autronesian Language na hindi lamang
ginagamit ng mga naninirahan sa Malaysia pati na rin sa Malay Peninsula, Southern
Thailand, Pilipinas, Singapore, gitnang-silangan ng Sumatra, Reau Islands mga
bahagi ng Coast Borneo, Cocos at Christmas Island ng Austrilia, halos magkatulad
rin ang wika ng Malaysia sa Indonesia na kilala bilang Bahasa Indonesia.
Mga Kustombre
Pagbati
Ang pagbati ay isang kontekstong sosyal na dumedepende sa kung anong
lahi ng mamamayan ang nakasasalamuha. Hindi na rin iba sa kanila ang gawaing
kanluranin na pakikipagkamay at ito ay normal na rin sa kanila. Ngunit mayroong
kakaunting bagay ang dapat nating isaisip sa pakikisalamuha sa kanila.
Ang kababaihan ay maaaring hindi makipagkamay sa mga lalake. Maaari
silang makipagkamay sa iba ngunit sa kanilang kapwa babae lamang. Ang mga
kalalakihan naman, imbes na makipagkamay, ay yumuyuko sila habang nakatapat
ang kanilang kanang kamay sa kaliwang dibdib na kung saan matatagpuan ang
puso.
22
Karamihan sa mga nakatatandang Tsino ay nakatuon ang paningin sa baba

bilang simbolo ng paggalang. Nakikipagkamay naman ang mga Indian sa kapareho
nila ng kasarian. Kapag ipinapakilala naman sa opposite sex, ang pagtungo ng ulo
at pag-ngiti ay mainam na ginagawa sa pagbati.
Pagbibigay ng Pangalan
Pagkakaiba-iba ng kanilang pangalan batay na rin sa kanilang lahi.
Malay Chinese
Karaniwang binubuo ng tatlong pangalan ang kanilang pangalan. Una ang
apelyido na sinusundan naman ng dalawang personal na pangalan na ibinigay ng
mga magulang o iba pa. Karamihan sa kanila ay gumagamit na rin ng pangalang
kanluranin at kadalasang nila itong ginagamit.
Malaysian Malay
Karamihan sa mga Malaysian Malay ay walang apelyido, ginagamit lamang
nila ang pangalan ng kanilang ama. Kung ikaw ay lalaki, dadagdagan ng salitang
"bin" ang pangalan ng kanilang mga anak na nangangahulugang "anak na lalake ni"
at kung babae naman ay "binti" na nangangahulugang "anak na babae ni".
Halimbawa sa lalake, Rosli bin Suleiman Rosli, anak na lalake ni Suleiman
at kung babae naman na Aysha binti Suleiman na ibig sabihin ay anak na babae ni
Suleiman.
23
Pagbibigay ng regalo
Malaysian Malay
Magdala ng dekalidad na mga pastry o tsokolate kapag inimbitahang
kumain. Huwag magbigay ng alkohol o inumin.
Huwag magbigay ng laruang hango sa baboy o aso. Huwag magbigay
ng kahit anong gawa sa balat ng baboy.
Iwasang ibalot ang regalo sa puting papel dahil ito ay sumisimbolo sa
kamatayan at pagdadalamhati.
Iwasan din ang paggamit ng pambalot na kulay dilaw sapagkat
sumisimbolo ito sa pagiging maharlika.
Magbigay ng "halal" na mga pagkain.
Kapag nagbibigay ng regalo gamitin ang kanang kamay at dalawa
naman kung ito ay mabigat at malaki.
Malaysian Chinese
Kapag inimbitahan ka sa bahay nila, magdala ka ng mga maliliit na
regalo na mga prutas, kendi at matatamis na pastries, ito ay nagsasaad na para ito
sa mga bata o anak nila.
Ang regalo ay kadalasang tinatanggihan sa unang beses na inalok ito
upang ipakita na hindi siya swapang o gahaman.
Huwag magbigay ng gunting, kutsilyo, o iba pang pamutol dahil
nagsasaad ito na gusto mong putulin ang kanilang mabuting relasyon sa loob ng
bahay.
24
Iwasang magbigay ng bulaklak bilang panregalo sapagkat ibinibigay
lamang nila ito sa mga may sakit o namatayan.
Huwag ibalot ang regalo sa kulay puti, itim o asul dahil ito ay kulay ng
pagluluksa, bagkus ibalot ito sa masasayang kulay tulad ng pula, rosas o dilaw.
Husayan ang pagbabalot ng mga regalo, dahil naniniwala sila na ito ay
mahalagang gawain.
Huwag ibalot ang mga regalo ng mga sanggol o palamutian ito ng
tagak o stork, dahil sa kanilang paniniwala, ito ay tagapagbalita ni kamatayan.
Mainam kung magbibigay ka ng pera na nasa even numbers dahil
malas sa kanila ang odd numbers.
Ang mga regalo ay kadalasang hindi binubuksan kapag natatanggap.
Malaysian Indian
Kung magbibigay sa kanila ng bulaklak bilang panregalo, iwasang
ibigay ang frangipani o Plumeria rubra sapagkat ginagamit nila ito sa lamay.
Kung magbibigay ng pera, dapat nasa odd numbers ito.
Kapag nagbibigay ng regalo gamitin ang kanang kamay at dalawa
naman kung ito ay mabigat at malaki.
Huwag ibalot ang mga regalo sa puti o itim na pambalot.
Huwag magbigay ng mga produktong gawa sa leather sa Hindu.
Huwag magbigay ng inuming alkohol liban na kung ikaw ang
pagbibigyan nito.
Iwasang buksan ang mga regalo kapag natanggap mo ito.
25
Pamahiin
Dalawang pangunahing pamahiin ng mga Malaysian na nakaaapekto sa

kanilang pamumuhay, partikular sa mga nayon ay iyong maiuugnay sa kuwong at
cending. Ito ay mga negatibong impluwensya na dala ng mga hayop, tulad ng mga
ibon at reptiles partikular sa mga ligaw na hayop.
Ang kuwong ay maaaring maiugnay rin sa mga espisipikong lugar tulad ng
mga haunted places. Kaya may mga tiyak na mga babala ang dapat alalahanin
upang hindi manganib ang isang tao sa mga napinsala o nasaktang mga hayop.
Maaaring hindi pisikal ang pinsala nito sa tao, pero maaaring sikolohikal o
emosyonal.
Halimbawa, hindi maaaring patayin ang ahas sa loob ng bahay kung saan ito
natagpuan, maaaring magdulot ito ng pinsala sa iyong pamilya lalo na sa mga bata.
Isang hindi inaasahang pagkasalubong o makasagupa mo ang isang tigre na
maaaring magdulot ng halusinasyon na parang nakikita mo ang tigre kahit wala
naman, pagpatay ng usa, o pangongolekta ng pulot sa pukyutan ay dapat
sumailalim sa tamang preparasyon at tamang ingkantasyon (mantra). Kahit na ang
mga alagang ibon ay may potensyal na pagmumulan ng kuwong na maaaring
magdulot ng insomnia o palagiang pag-iyak ng bata. Isa sa kilalang nagdadala ng
kuwong ay ang pugo, at ang mga laging biktima nito ay ang mga taong nanghuhuli
sa mga ito.
Ang kuwong ay maiuugnay rin sa mga partikular na mga lugar o lokasyon na
pinamumugaran ng mga multo dahil ang mga ito mismoy nagdadala ng kuwong.
Ang cending naman ay tumutukoy sa mga balakid at pagsubok na
hinahadlangan ang matagumpay na pagtapos ng mga gawain, na nakaaapekto ng
hindi maganda sa buong buhay ng tao. Karaniwang dumedepende ito sa araw ng
iyong kapanganakan, araw ng pagsisimula mo ng negosyo o maging ang iyong
pagbiyahe.
26
Sa mga pangyayari mula sa pagsuway sa mga pamahiin, ito ay nagreresulta

sa pagkabigo o sakuna. Kung saan nagmula ang kasawian at kabiguan ay tinatawag
itong cending.
Medyo karaniwan na rin sa mga Malaysian ang paggawa ng mga pangako
(naar o niat). Inaaasahan, kapag nangako ay kailangan mo itong tuparin, dahil kung
hindi mo ito matutupad, magdudulot lang ito ng sakuna, peligro at panganib sa taong
nangako. At ang mga nakatatandang Malay ay naniniwala rito at nagreresulta sa
cending. Ang paghantong sa ganitong kaparusahan ay malulunasan lang kung
mangangako ka ng mabuti at matutupad mo ito.
At ang panghuling uri ng kamalasan ay kilala bilang seroka o bala seroka. Ito
ay nangyayari kahit saan at kahit kalian, ito ay hindi nahuhulaan. Maiuugnay rin ito
sa tiyak na superstitions.
Halimbawa kapag ang isang tao ay dumaan sa puno ng niyog at nahulugan
siya ng bunga nito, ang bunga nito ay ang mismong seroka. Katulad din ng isang
epidemiya na pinaniniwalaang mula sa mga espiritung nagdadala ng seroka.
Kadalasang napakakalma lamang ang mga espirito sa pamamagitan ng bomoh o
shaman.
27
MGA TRADISYUNAL NA KASUOTAN
Kapag pag-uusapan ang tradisyunal na kasuotan ng mga Malay, hindi natin

maitatanggi ang impluwensya ng ibat ibang lahi na nakatira rito: Malay, Chinese at
Indian. Sa makatuwid, makaklasipika natin ang kanilang mga tradisyunal na
kasuotan sa mga sumusunod;
1- Malaysian Malay
2- Malaysian Chinese
3- Malaysian Indian
4- Orang Asal
28
1. Malaysian Malay
(Ang kalalakihan ng Malaysian Malay suot ang kanilang 'baju melayu': imahen mula sa
http://uwindsorcw-blog.tumblr.com)
Karaniwan sa mga kalalakihan ang magsuot ng maluwang na mga damit na

tunika o tunic garments kasama ang trousers o parang pantalon na hanggang sa
bukong-bukong ang haba. Kilala ito bilang baju melayu. Ang kasuotang ito ay
isinusuot kasabay ng sampin na isang sarong na kung saan ibinabalot sa beywang
ng mga kalalakihan. Gumagamit din sila ng traditional na headdress na songkok.
Kadalasang pinipili ng mga Malay na gumamit ng palda na gawa sa bulak o shirt na
mula seda na may piraso ng tela na parang scarf itinali sa baywang. Ang scarf na ito
ay tinahi sa bawat dulo at kilala bilang sarong o kain. Kadalasan sa kanilang mga
damit ay matitingkad ang mga kulay. Nag susuot din ng pantakip sa ulo ang mga
Malay na lalake katulad ng sa mga Muslim.
29
(Kababaihan na
Malaysian Malay
suot ang kanilang
baju kurung:
imahen mula sa http://admissions.vanderbilt.edu)
Sa mga kababaihan naman, ang tawag sa kanilang kasuotan ay tinatawag na

baju kurung na sa katunayan ay isang blouse na mahaba na aabot sa tuhod,
isinusuot ito sa ibabaw ng kanilang mahahabang palda. Nagsusuot din sila ng scarf
o shawl.
2- Malaysian Chinese
Ang
tradisyunal
na
kasuotan
ng
kalalakihang
Malaysian Chinese ay short sleeved shirt na isinusuot sa

ibabaw ngisang trouser, magaan lamang ang kanilang
trousers o mga pantalon, sandals naman para sapin sa paa
upang maging kumportable.
(Modelong Malay Chinese, suot ang kanyang tradisyunal

na damit:imahen mula sa Ethnic Clothing UK )
Cheongsam ay isang one-piece dress, kadalasang gawa sa seda at

mayroong matataas na kwelyo; ito ay nakasara na dayagonal na may pansara na
malilit na clip o toggles (fabric clasps). Ang ganitong kasuotan ay kilala sa mga
Malaysian Chinese hindi lamang sa kaswal na damit kundi ginagamit din bilang
pormal na kasuotan. Noong una, ang kababaihan ay gumagamit na samfoo, o
30
parang pajama, ito ay maluwang at isinasara gamit

ang toggles. Hanggang bukong-bukong o sa ibabaw
ng bukong-bukong ang haba nito.
(Babaeng modelong Malay Chinese, suot ang Cheongsam:

imahen mula sa zarindumasia.wordpress.com)
3. Malaysian Indian
(Ang tradisyunal Malay Indian

model suot ang Sari Imahen:
Samuel Xavier )
Karamihan
sa
mga
kababaihang Malay Indian

ay nagsusuot ng Sari o
Saree na tradisyunal ding kasuotan ng mga Malaysian, ito ay may habang 4
hanggang 9 na metro na sinusuotan ng blouse o pullover na kilala sa tawag na
Choli. Katulad ng mga Indian na lumipat mula sa hilagang bahagi ng India na
nagsusuot ng Shalwar Kameez na mahaba, pababa sa tuhod.
31
(Tradisyunal na kasuotan ng Malay Indian na suot ng modelo (kaliwa): mula sa thinkstockphotos.com

at kasuotan naman ng kababaihan (kanan) imahen mula sa
discoveringmalaysiathroughminecraft.blogspot.com)
Para sa kalalakihan, ang kanilang damit ay two piece dress, na may shalwar
(trousers) at Kamezz (mahabang tunic shirt) at para sa kababaihan naman ay three
piece dress, Shalwar (trousers na kilala rin bilang pajama), Kameez (pang-itaas na
kilala bilang kurta) at Duppata (scarf)
4- Orang Asal
Orang Asal ay isang Malaysian traditional dress para sa mga katutubo o
aboriginal people ng Malaysia. Ang kanilang kasuotan ay gawang-kamay at
pinalamutian ng mga bead. Hanggang ngayon ay nagsusuot pa rin sila nito at
gumagamit ng natural na materyales tulad ng treebark. Ang mga headdress nila ay
gawa sa mga dahon o iba pang palamuti.
32
(Ang mga kalalakihang Aboriginal Malaysian sa kanilang tradisyunal na kasuotan Imahen: Tian
Yake)
Dahil na rin sa nagkalat ang komunidad ng aboriginal people, nag-iiba-iba rin

ang kanilang mga damit.
Ang kababaihan at mga anak nila sa Orang Asli village Malaysia

( Imahen: Jamie Carter )
Hindi makaiila na ang tradisyunal na kasuotan ng mga Malaysian ay

sumasalamin sa makulay na kultura ng ibat ibang tribo at etnikong grupo nito.
TRADISYUNAL NA MGA PAGKAIN
1. Nasi Lemak
33
Ito ang itinuturing na pambansang pagkain ng Malaysia. Ang kanin ay niluto

na mayroong gata ng niyog, nilalagyan ng pandan o tanglad upang bumango ang
kanin. Nilalagyan din ito ng mani, pipino, itlog, fried anchovies at sambal. Maaari mo
rin itong samahan ng Rendang, pritong manok o curry beef.
2. ChIcken Satay
Tinuhog na manok na iniihaw sa uling. Ang sauce nito
ay peanut-based, at minamarinate muna ang manok
gamit ang mga lokal na pampalasa.
3. Mee Goreng
34
Isang stir-fried noodles, na kung saan ang noodle nito ay tinimplahan ng toyo,
bawang, shallot at mga pampalasa. Nilalagyan din ito ng hipon o manok, beef o
gulay. Kadalasang niluluto ito sa uling.
4. Ikan Bakar
Sa ingles ito ay tinatawag na burned fish. Dito ang isda ay binabalot sa dahon ng
saging upang sa dahon direktang papasok ang init mula sa pag-iihaw at hindi sa
isda. Minamarinate muna ang isda gamit ang mga pampalasa.
5. Popia
Ang mga gulay tulad ng ginutay-gutay na
singkamas, jicama at iba pang gulay kasama ng
mani, itlog o tofu ay ibinabalot sa pliant wheat
crepe.
MGA PANITIKAN
35
TULA
Ang tradisyunal na panulaan ng Malaysia ay kalimitang ginagamit noon

upang maglibang at upang matala ang kasaysayan at batas ng bansa. Mayroong
tatlong uri ng tradisyunal na tula ang mga Malaysia: Mantera, Pantun at Syair.
Habang ang makabagong uri ng tula ay ang Salak.
Ang Pantun ay di lamang binibigkas kundi nagkakaroon ng sagutan. Ito ay

may apat na magkatunog na linya na may pattern na abab na kung saan ang una
at pangatlong linya ay magkatunog, habang ang pangalawa at pang-apat na linya
naman ang magkatunog.
Ang Syair ay binubuo ng apat na magkakatunog na mga linya. Di tulad ng

Pantun, ang Syair naman ay inaawit. Kung mayroong abab na pattern ang Pantun,
ang Syair naman ay may pattern na aaaa.
Upang mas higit na maunawaan ang pinagkaibahan ng dalawa ay maaari

itong kilatisin sa pamamagitan ng pagtingin sa mga halimbawa ng Pantun at Syair
sa ibaba.
36
THE SYAIR: A BATTLE OF PRINCESSES

Sinalin ni: Hasnah Haji Ibrahim
When Kilan Cahaya received the message

bout the fourth princess being held hostage
She flew into a terrible rage
And ordered an immediate assemblage.
Still on her feet she delivered this discourse

I myself will be serving this cause,
So hasten forth with my faithful horse
And to our ministers and warriors recourse.
When the councilors have heard her out

Bowed they did to a will so stout
And men were soon sent scurrying about
Weapons to gather, the enemy to rout.
From far and near they hurried

Each man with him his weapon carried;
Within the hour an army was rallied
Doubtless the invaders would soon be harried.
37
It was a vast army indeed

That rallied to the countrys need,
To battle now they marched with speed
With three brave warriors at the lead.
Kilan Sura the Chinese ruler

Looked every inch a mighty warrior
Looking fierce astride her charger
Neer had the crown more worthy a bearer.
Urged by the threat to their sovereignty,

Sped by cheers for their gallantry
Bravely the soldiers marched out of the city
With weapons enough to defeat the enemy.
Soon they reached the battle site

Each party now had the other in sight
Rushing in together to show their might
Deafening, was the din, that heralded the fight.
Now the mighty Chinese Empire

To four brave lasses was willed by their sire
Three were about to plunge in mire
38
Resplendent in their colourful attire.
On seeing the extent of wilful damage

Their anger became quite hard to assuage
Many were the nobles that succumbed to ravage
Whilst their followers scattered to escape the carnage.
Seeing their attack was about to miscarry,

The leaders plunged to the heart of the melee,
Bent only on thwarting the invading army,
Nary a thought they spared for their safety.
The enemy lines couldnt stand the incursion,
As one by one they fell out of position,

Heavy was the toll in every direction,
Belike the princesses had stemmed the invasion.
Word about the turn of events

Was quickly to the Sultan sent
Telling of the enemy on vengeance bent
Wreaking havoc as to anger they gave vent.
39
The Sultan made the correct assumption

The ruler herself must have led the incursion
Fighting fiercely to thwart the invasion
She must surely be the source of commotion.
Their Royal Highness arose to their feet

Not one of them could remain in his seat
Three angry princesses they were about to meet
Each was aware of his pounding heartbeat.
Much to their royal delight

The lasses soon flashed into sight
Their jeweled garments shining bright
Seemed by stars were set alight.
Peacock feathers in their helmets were thread

Trailing now as their horses they sped
Lustrous crown decorating each head
A beautiful sight by all was beheld.
Even as they swung their lances

Even in a fighting stance
Each lissome lass seemed partaking a dance
40
None could help but be entranced.
Soon the three brave princesses

Came face to face with the four aggressors
Each party became the others assessors,
As they wheeled about pon their horses.
Indera Sakti the Sultan of Yunan

Picked the ruler as his opponent,
Their horses now they stopped as one,
The showdown had at last begun.
The Chinese Ruler asked of her adversary,

Tell me what may your name be?
Answered the Sultan sweetly,
Answered the Sultan courteously:
Syahar Pahlawan be my name

The state of Yunan be my realm,
Prince Kembayat my kin I claim,
For whose sufferings I hold you to blame.
To a poisoned well you hadhim sent,

41
For refusing to bow to your intent,

Wronged him you did to such an extent,
For your sins now youll be made to repent.
Because of something you wanted of him,

Because he refused to gratify your whim,
You let him in a cursed well swim,
You made him suffer such tortures grim.
Tell me what it was you sought,

So I can decide what must be wrought,
Your weapons now will not do aught,
For you will be a lesson taught.
The moment she heard what was said

Her wrath to truce put paid,
Her face then turned a fiery red
As she started to scream off her hatred.
Sparks then flew

As the lance she threw
But his catch was true
And he broke it in two.
42
Her anger mounted,

So to her sword she then resorted,
Her attack was concentrated,
But he managed to have it thwarted.
Consumed she was with fury,

As she realized his superiority,
Yet strive she must for victory
No matter how swift was his parry.
Knowing how desperate was her plight,

She attacked him with all her might,
Took every weapon there was in sight,
And threw it at him from left and right.
Like Mercury, the Sultan moved swiftly,

Proving himself no mean adversary,
Certain he was of his mastery,
As her every thrust he managed to parry.
The Sultan now did smile the while,

To see how he the princess riled,
Her every attack he rendered futile,
43
As with his whip he showed his wile.
Goaded she was beyond endurance,

By His Highness evident nonchalance,
So out she took her golden lance,
And swung it at him with open defiance.
The Sultan then to his horror,

In parrying made quite grave an error,
So grazed him she did on the left shoulder,
And his precious jewels sent asunder.
His turn it was to be consumed with ire,

So his charger now he sped towards her,
Deftly pinning her arms together,
He tossed her into the atmosphere.
He tossed her towards the sky,

Till clouds she touched up high,
Like her kin before her she did fly,
Too shaken to let out even a cry.
When the princess struck the earth,

44
The crash away did take her breath,

Pale was her face, as pale as death,
Neither crown nor weapon could their mistress save.
So still was she, as still as dead,

The sight did strike most hearts with dread,
The soldiers now for their lives were afraid,
Small wonder then the field they fled.
When twas seen by Syamsu the Warrior

(and by her sister Kilan Johara),
That Kilan Sura could fight no longer
Hard put was she to contain her anger.
Quickly her mount she spurred,

As His Highness the Sultan she neared,
From its bow her arrow she cleared,
Towards the Sultan now it reared.
Swiftly her arrow whizzed by,

As swift as birds that fly,
To strike a sultan it did try,
But he with his sword hilt did it defy.
45
Swiftly her arrow whizzed by,

As swift as birds that fly,
To strike a sultan it did try,
But he with his sword hilt did it defy.
This angered the princess further,

So resorted she now to a prayer,
Then drew the sword with the hilt of bezoar,
That flashed brightly as if on fire.
She said, Hey king of the Malays!

Better be sure of your sword-play,
My sword is not of wood or clay
Its slightest cut will make you pay.
Tanjung Maya is the name of my sword,

Parry you must its blade so broad,
The touch of its edge you cannot afford,
Lest you will be with danger fraught.
On hearing her homily,

The Sultan replied sweetly,
Bring it hither quickly,
46
For I fear not its history.
Kilan Syamsu was incesed,

So she brought down her sword in a crushing descent,
But he rendered her effort of no substance,
With a brilliant show of resistance.
He then said, Come, speak no more,

For things are not as they were before,
Your sisters now are hostages sore,
Peaceably therefore must you end this war.
My religion you ought embrace,

For Islam is a religion of grace,
Better come out of your bewildering maze,
And worship the one god worthy of praise;
Stop worshipping like a pagan

Turn now to the true religion,
Do not remain a heathen,
Else heaven to you will be foreign.
When his words reached her,

47
Inflamed they did her anger,

Her face turned a fiery colour,
Red and glowing like burning ember.
Then she spat out these words,

Curses be pon you Malays wretched,
Your words by me will never be heeded,
For in your faith I never will be interested.
Id rather worship our diety,

For our gods my eyes can see
My every wish they granted me
So I must needs let matters be.
I had rather be dead

Than be converted
Of your god Im not afraid
For seen him I never had.
Her remark snide

Made him seethe inside
So upon his horse he stood astride
And an arrow shot to her side.
48
Swiftly she waved it aside

Then an arrow returned to his side
He too waved that aside
And gave a look of sheer delight.
An arrow by His Royal Highness

Was then sent whizzing towards the princess,
An arrow whose very swiftness,
Rendered the poor princess earless.
When the princess lost her ears,

Her jewels were flung both far and near
Her heart was then smitten with fear,
For the sound of the arrow that had cost her dear.
She had felt the going of her ears

As his arrows her sides did sear
So with her heart nigh bursting with fear,
Her horse she wheeled to flee to the rear.
She had thought to flee,

But he would not let her be,
So he atalked her doggedly
49
And cut off her means to be free.
Much to the princess horror

Lost were all means of escape to her,
So, desperately, she took to the atmosphere
Flying far and high to escape her tormentor.
The princess flew quite without aim,

Towards yon distant, rugged, mountainous terrain,
There hid herself in a rocky cavern,
Her life in miserable confinement to spend.
Furious was she at her terrible plight,

For in the city she could no longer abide,
Her earless state was to her a blight,
For she knew she made a monstrous sight.
So in a dark and distant cave,

Utter loneliness she had to brave,
twas said the princess she had to brave,
As, by herself, she ranted and raved.
50
QUATRAINS OF BEAUTY
Sinalin sa Ingles ni: A.W. Hamilton
(Pantun, the traditional Malay quatrain which is concise in form and rich in imagery,
is the most popular vehicle for the expression of poetic feeling amongst Malays. The
theme for this collection of pantuns is beauty.)
In Kedahs estuary we berth

With broken mast our helm above.
A single bloom of priceless worth
Sets all the bumble bees in love.
Once in the war with the King of Burma,

Shots flew high in a forest glade.
Flowers shine bright where the bumbles murmur,
The bees depart and the flowers fade.
White-capped waves dance in the bight,

At morn or eve without a pause.
Tho the isles with flowers are white,
One bloom, alone, is of love the cause.
Singapura is a city new,

Where Raffles sat upon the throne.
51
O jasmine flower! O champak blue!

In the dragons mouth you bloom alone.
Should you by chance to Kedah fare,

Rest a night at Kuala Muda.
My love is like a bud thats rare,
Guarded by the roc-Garuda.
Beat the drum and shrill the life;

The Prince sets out across to walk.
Green pigeons stare, with envy rife,
On fig trees guarded by a hawk
52
QUATRAINS OF LOVE
Sinalin sa Ingles ni: A.W. Hamilton
(Another popular theme is that of love.)
This is of Malaccas growing

And parches eer it feels the heat.
My wretched heart makes woeful showing
To fall In love before we meet.
Whence the dove on oustretched pinion?

From the swamps to fields apart.
Whence the dawn of loves dominion?
From the eye it fires the heart.
Young monkeys from a leafy tree

To bathe within the swamp alight.
Tho others her ill-looks may see
Shes sweet and lovely in my sight.
A stew is rich to taste

Sweet Basil grows beneath the tree.
Though the road be wet an waste
Spurred by love, Ill come to thee.
53
What tho the harvest bins are reared

Within he fields, if they lack rice?
What usea long and flowing beard
If ones afraid when deaths the price?
Fern fronds into dippers turning

Across the way the egret flit.
Powerless, in the face of yearning
With drooping mouth, alone, I sit.
Fenward the slanting moonbeams shine

Where rambai fruit lies on a try,
No moratal lot like unto mine.
To grieve alone where crowds hold stay!
Why attempt to light a lantern

If the wick should not be in it?
Why attempt to smile and wanton
If you do not really mean it?
As the sun rides high in heaven
The tethered buffalo calf expires,
Many a long while I have striven
To, at last, gain my desires.
54
IBA PANG TULA

Sa Araw na ito
Ni: Usman Awang
Salin ni Federicio Licsi-Espino
Sa araw na ito, puro kapaitan ang ating nararamdaman.

Binabalot ang hangin ng bulok na dugo,
Patay na ang lahat ng tinig sa ilalim ng tahimik na tadyang.
Mag-iingat ka sa pakikipag-usap mo kahit kanino;
Kahit sa kulungan, may mata ng espiya.

At lahat ng ito ay isusulat mo, makata,
Ang talim ng iyong panulat ay makahihiwa sa katad ng pagdurusa!
Tinuturuan ka ng panahong ito upang mabuhay sa ipukrisya,
O iligtas ang sarili sa pagtangu-tango.
At ikaw naman, peryodista, ay lumilikom ng balita,

Ang talim ng iyong panulat ay makapupugto sa ugat ng kanilang kalokohan!
Nananahimik ka, ang mga kamay moy nakasusi sa ilalim ng mesa:
Tinuturuan ka ng panahong ito upang isulat at purihin ang progreso.
Pinahihirapan tayo ng lahat ng bagay pagkat may bakal na kamay sa itaas.
Nakababagot ang lahat ng bagay pagkat lahat ng ito ay huwad.
55
NOBELA
LAT o DATUK MOHAMMAD NOR KHALID
Ang kanyang buong pangalan ay Datuk Mohammad Nor Khalid at mas kilala
sa tawag na Lat, siya ay isang kartonist.Pinanganak noong ika-5 ng Marso taong
1951 sa Malaysia. Ang sultan ng Perak ang nagbigay sa kaniya ng titulong Datuk
bilang pagkilala ng sultan sa mga nilikhang karton nito na nagtataguyod ng sosyal
na pagsasamahan at pagkakaunahan. Naging kilala siya sa kaniyang mga sinulat
tulad ng Kampung Boy (1997), Mat Som (1990), at Malaysia: Through the Decades
(2013).
56
ANG BATANG LALAKI SA KAMPUNG

Ni: Lat
Nagsimula ang kwento tungkol sa edukasyon ni Lat partikular na sa
pagbabasa ng Quran. Sa panrelihiyong klase niyang ito ay nagkaroon siya ng mga
bagong kaibigan na kung saan ay sinasama niya kanyang mga abentura, sa
paglalangoy sa ilog at sa paggalugad sa mga kagubatan. Pinangangambahan ng
kanyang mga magulang ang kawalan niya ng interes sa pag-aaral, naiintindihan
naman ni Lat ang hinaing ng kanyang mga magulang subalit di niya naman kayang
itigil ang kanyang mga hilig para lamang sa kanyang edukasyon. Sa edad na
sampu, siya ay nagpatuli at dumaan siya sa mga proseso ng Bersonat. Ito ay isang
ritwal na kung saan ay mayroong prusisyon at pagligo sa ilog.
Nang gumaling na siya mula sa pagkatuli, si Lat kasama ng kanyang mga
kaibigan ay pumapasok ng walang pahintulot sa minahan ng lata. Doon ay tinuruan
siya kung paano magmina kahit iyon ay mahigpit na ipinagbabawal ay hinahayaan
na lamang siya ng mga manggagawa doon. Nang dinala ni Lat sa kaniyang ama
ang bunga ng kanyang pagtatrabaho doon ay pinagalitan siya ng ama, imbis na
puriin, dahil sa muli na naman nitong pagpapabaya sa kaniyang pag-aaral.
Nagkaroon ng determinasyon si Lat sa kaniyang pag-aaral nang malaman ang
paghihinagpis ng kaniyang mga magulang at nang makita ang plantasyon ng goma
ng kaniyang pamilya. Natanggap niya ang kaniyang gantimpala, naipasa niya ang
kaniyang eksaminasyon at nagging kwalipikado sa isang boarding house na may
mataas na istandard sa kabisera ang Ipoh.
Nagmadali siyang ibalita ito sa kaniyang mga magulang, nadiskubre ni Lat na
ang ama niya ay nakipagnegosasyon sa kompanya ng minahan, na nagsasagawa
ng pagsisiyasat sa lups. Ang kAmpanya ay magbibigay ng malaking halaga sa mga
ari-arian ng pamilya kapag nadiskubrihan na mayroon doong lata. Ang ibang
taganayon naman ay umaasa rin na magkaroon ng ganoong negosasyon, balak
nilang bumili ng lupa sa Ipoh kung sakaling mangyayari iyon. Ang araw ng pag-alis
57
ni Lat sa kaniyang nayon ay dumating na, tuwang-tuwa siya, subalit di rin niya
mapigilan ang maging malungkot. Mahal niya ang nayong iyon at nagnanais na ang
nayong ito ay di kailanman magbabago hanggang sa araw ng muling pagbabalik
niya rito.
ANG BATANG LALAKI SA KABISERA

Ni: Lat
Ito ay nailathala taong 1981. Ang kwento ay napatutungkol sa koleksyon ng
mga ala-ala ni Lat sa kanyang buhay tinedyer sa Ipoh, simula nang lumipat siya
mula sa kanilang nayon sa Kampung hanggang sa nagging isang propesyunal na
kartonist. Gusto maipahayag ni Lat ang kanyang mga nalalaman sa musika at
estorya tungkol sa buhay ng magkakaibigan.
Natutungkol ang kwento sa buhay ni Mat sa isang multicultural na kabisera sa
Ipoh, na kung saan siya ay pumapasok sa paaralan, natuto ng mga American pop
music at nagkaroon ng bagong mga kaibigan na may ibat-ibang lahi partikular na si
Frankie na isang intsik. Mahilig si Mat sa mga adbentura kasama ng kanyang mga
kaibigan. Siya at si Frankie ay mahiligin sa mga rock-and-roll na musika, mag airguitar sa mga tugtugin ni Elvis Presley sa taas ng coffee shop na pagmamay-ari ng
mga magulang ni Frankie. At nang siya ay naging tinedyer ay nakipag-date sa
pinaka-maganda at sikat na babae sa Ipoh na si Normah.
ABDULLAH HUSSAIN
58
Pinanganak si Abdullah noong ika-25 ng Marso taong 1920 sa Sungai Limau

Dalam, Yan, Kedah. Sa pagitan ng taong 1920 at 1031 ay nakuha niya ang kanyang
unang edukasyon sa SekolahMelayu Sungai Limau at pinagpatuloy ang pag-aaral
sa Sekolah St. Michael Alor Setar mula taong 1932 hanggang 1933 at sa Angio
Chinese School, Alor Setar hanggang taong 1935, isa siyang Malasian na nobelista
at ilan sa kanyang mga sinulat ay ag Imam, Interlok, Konserto at Terakhir. Namatay
sa edad na 94 noong ika-31 ng Disyembre taong 2014.
INTERLOK
NI: Abdullah Hussain
Inilathala ito taong 1971 ni Abdullah Hussain, bagaman ito ay pinagbabawal

sa mga bukstores at gamitin sa paaralan ay nananatili pa rin itong isa sa pinaka
makapagbagbag-damdaming
literature
noong
matapos
ang
panahon
ng
kolonisasyon at may magandang estorya tungkol sa relasyon ng magkakaibigan.
59
Ang kwento ay nangyari noong maagang ika-20 na siglo na kung saan ang
Malaysia ay napasailalim sa kolonisasyon ng mga Briton. Ang estorya ay tungkol sa
tatlong magkakaibigan na sina Mariam, Seman at si Chin Huat na kung saan ang
kanilang buhay ay magkaugnay-ugnay at nagkaisa sa panahon ng pananakop.
Nasubok ang tatag ng kanilang pakikipag-kaibigan sa panahon ng pagkakagulo at
paglaban ng mga Malaysians sa pagkamit ng kasarinlan na nagdulot ng negatibong
epekto. Ang pagpapalagayang-loob ng magkakaibigan at ang paglaban ng bansang
Malaysia para sa ganap na pagsasarili ng bansa ay nagpapahayag ng masidhing
damdamin.
Sa paghahanap ng ganap na kalayaan, bawat indibidwal at national, ang
Interlok ay isang kwento ng nobela na madalas magkaroon ng masasakit at
madidilim na pangyayari.
TAN TWAN ENG
Siya ang awtor ng nobelang The Garden of Evening Mists (2012), ang
kaniyang pangalawang nobela, na naging matagumpay. Si Tan Twan Eng ay
isinilang sa Perang, isang isla na nasa hilagang-kanluran ng Malaysia, na kung saan
siya lumaki at sa kabisera ng bansa ang Kuala Lumpur. Dati siyang abogado at
nagsimula bilang isang manunulat nang maisulat ang unang nobela niya na The Gift
60
of Rain (2007) habang siya ay nag-aaral ng Masters degree sa kursong law sa

University of Cape Town.
ANG REGALONG HATID NG ULAN

Ni: Tan Twan Eng
Ito ay napatutungkol sa pagkakanulo at pagmamahal sa gitna ng pananakop
at digmaan.
Ang kwento ay naganap sa Perang, ang batang si Philip Hutton ay nakadama
ng pagkalayo sa mga tao sa kaniyang komunidad na kinabibilangan sa
kadahilanang siya ay kalahating dugong intsik at kalahating ingles, siya ay
nagkaroon ng isang kaibigan na isang diplomat na taga Japan. Tumindi ang
pakikipagkaibigan ng dalawa sa gitna ng tumitindi ring kaguluhan sa isyung
pampulitika at military. Nang nagsimula ang mga magugulong pangyayari noong
World War II, pinahayag ni Philip ang kanyang pagsuporta sa kanyang bansa, dito
nasubok ang katatagan ng relasyon ng pagkakaibigan ng dalawa, partikular na sa
kaibigan niyang hapon, na kung saan sa panahon ng giyera ay nagbabago-bago
ang antas ng relasyon ng magkaibigan.
ANG HARDIN SA UMAAMBONG GABI

Ni: Tan Twan Eng
Ito ay tungkol kay Yun Ling Teoh, isang sugatan at survibor noong World War
II, sa panahon ng pananakop ng mga Hapones. Si Teoh ay nakipagsapalaran mula
sa kanyang abang nayong pinagmulan at pumunta sa Cameron Highlands, isang
plantasyon ng tsaa, isang pagkakataon ay nakilala niya ang isang Hapon na may-ari
ng plantasyon na kung saan dulot ng masasaklap na karanasan ni Teoh sa mga
Hapon ay nagdulot ito ng di pagpapalagayang-loob ng dalawa. Subalit kalaunan ay
natutunan din ng dalawa na magmahalan kahit pa man sa panahon ng digmaan at
magkalaban ang lahing mayroon sila.
61
DULA
ASMARA
SONGSANG
Ang Asmara Songsang (o Abnormal Desire o maaari ring Deviant Love) ay
isang dula noong 2013 na isinulat ni Adam Rahman. Siya ay nasa 73 taong anyos
nang isinulat niya ang dulang ito. Ang dula, na laban sa LGBT, ay tumanggap ng
maraming suporta mula sa gobyerno ng Malaysia at nagkaroon ng mga sikat na
mga aktor at mga aktres bilang mga tagapagganap nito.
Ipinaglaban ni Rahman na ang homosexuality ay mabilis na kakalat sa
Malaysia kung hindi ito aagapan.
Ang mga pangunahing tauhan sa dulang ito ay tatlong magkakaibigan na
miyembro LGBT community. Silay kaswal na nakikipagtalik, humihithit ng
pinagbabawal na droga at parating naghohold ng mga party. Di nagustuhan ng
kanilang mga kapitbahay ang kanilang pinaggagagawa, dahil dito sinusubukan ng
kanilang mga kapitbahay na hikayatin sila upang gumawa ng mga Islamic na mga
mabubuting gawain. Ang magkakaibigan ay ayaw magbago kaya silay tinamaan ng
kidlat at namatay. Sa hulihan ng dula, ang mga tagapagganap ay kinanta ang isang
anthem para sa pagkakaisa ng Malaysia.
Ang produksyon ng taong 2013 ay kinabibilangan nina, Abby Rossiddi,
Jalaluddin Hassan, Kamal Adli, Razak Ahmad, Radhi Khalid, Najwa P. Ramlee, at
Julia Ziegler.
62
Ang Asmara Songsang ay binuksan noong March 2013 sa Istana Budaya,

ang nasyunal na tanghalan sa Kuala Lumpur. Ang dula ring ito ay inilibot sa mga
unibersidad, teachers colleges at eskwelahan ng Malaysia.
HUZIR SULAIMAN
Si Huzir Sulaiman na ipinanganak noong taong 1973, ay isang Malaysian na

aktor, director at manunulat na naka-base sa Singapore. Siya ay isa sa mga
nangungunang dramatists ng Malaysia para sa kanyang mga makabagong
pamamaraan ng paggamit ng lenggwahe at matalas na pag-iisip tungkol sa behavior
ng tao sa kabuuan. Ang kanyang mga dula na kadalasang may bahid ng dark
humour, political satire, at surrealistic twists, ay nanalo na ng maraming parangal at
rekognisyon sa ibang bansa. Siyay kasalukuyang nakatira sa Singapore.
Ang kanyang ama ay si Haji Sulaiman Abdullah, na isang beteranong
abogado na nagsilbi bilang president ng Malaysian Bar Council. Ang kanyang ina
naman ay si Hajiah Mehrun Siraj, na nagsilbing propesor, abogada at consultant
para sa United Nations, nagging NGO activist din sya at naging commissioner ng
CHR ng Malaysia.
Si Huzir ay naging host ng isang panghapong talk show sa WOW FM, isang
di na nag-ooperate na istasyon ng radyo sa Malaysia. Noong 90s, ginugol niya ang
kanyang oras sa pagsusulat ng sketches kasama ang Instant Caf Theatre
Company bago niya simulant ang Straits Theatre Company noong 1996. Nagsimula
siyang magsulat ng mga dula noong 1997.
63
Noong 2004 naman, pinakasalan niya ang isang Singaporean born na aktres
na si Claire Wong.
Narito ang ilan sa kanyang mga naisulat na mga dula.

1997: Lazy Hazy Crazy
1998: Atomic Jaya
1998: The Smell of Language
1998: Hip-hopera
1999: Notes on Life & Love & Painting
1999: Election Day
2000: Those Four Sisters Fernandez
2002: Occupation
2002: Whatever That Is
2003: They Will Be Grateful
2004: Opiume
2005: Colony of Singapore
2007: Cogito
2011: The Weight of Silk on Skin
64
RANI MOORTHY
Si Rani Moorthy ay isang Malaysian na playwright, aktres at isang artistic

director sa Rasa Productions. Nang dahil sa the race riots ng 1969, ang kanyang
pamilya ay sinubukang lumipat sa Singapore ngunit nabigo, sa ikalawang subok ay
nakalipat sila at doon sinimulan ni Moorthy ang kanyang pag-arte. Siyay umaarte sa
tanghalan at naging isang host sa The Ra Ra Show, isang komedyang
pangtelebisyon. Noong 1996, siyay lumipat sa United Kingdom. Si Rani Moorthy ay
nagtapos sa National University of Singapore.
Narito ang kanyang mga naisulat:

Whose Sari Now (2007), isang dulang pang-radyo.
Sa tanghalan naman, siyay nakapagsulat ng mga sumusunod:
Pooja (2002)
Manchester United and the Malay Warrior (2002)
Curry Tales (2004)
Too Close to Home (2006)
Shades of Brown (2007)
65
MAIKLING KWENTO
A.
Kwentong Bayan
BAKIT MAY KULAY ANG ILANG MGA IBON AT PARUPARO

Noong unang panahon, nang ang mundoy napakabata pa, lahat ng mga ibon
at paruparo ay magkakapareho ang kulay. Isang araw, isang malaking epidemya
ang dumapo sa mga hayop. Lahat ng mga nilalang na hindi nagkasakit at malulusog
ay inutusan upang tumulong at alagaan ang mga nagkasakit na hayop.
Ang mga ibon at paruparo ay nagtrabaho nang mabuti, kaya nang naglaon,
lahat ng mga hayop ay gumaling, isang dakilang espiritu ang nagpasyang
pasalamatan ang mga ibon at paruparo para sa kanilang tulong sa pamamagitan ng
pagpinta sa kanilang katawan ng magaganda at ibat-ibang kulay.
Nang natapos pintahan ang mga ibon at paruparo, sila ay mas naging
maganda pa.
Ngunit noong silay papauwi na, nagsimulang umulan. Ilan sa mga ibon at
paruparo ay nakasilong sa ilalim ng mga puno at silay nanatiling tuyo. Ngunit ang
karamihan sa kanilay lumipad pa rin kahit umuulan, kaya ang mga pinta sa kanilang
katawan ay natanggal.
Nang tumila ang ulan, lahat ng mga taoy tumingala sa kalangitan at nakita
nila sa unang pagkakataon ang mga magagandang kulay na bumubuo sa
bahaghari. Ito ay dahil sa mga pintang natanggal sa mga ibon at paruparo noong
silay naulanan.
Kaya ngayon, nakakakita tayo ng mga ibon at paruparo na may mga
nakakabighaning mga kulay, at ang iba naman ay may kakaunti lamang, at mayroon
ding iba na wala talagang kulay. Ito kasi ay nakadepende kung iyong makikita sa
mga pintang natanggal nang ang mga ibon at paruparo ay naulanan.
66
ANG HARI AT ANG TATLONG MAGNANAKAW

Noong araw ay may isang kahariang tinatawag na Bawah Angin. Nang
mamatay ang matandang hari, naging bagong hari ang kanyang kabataang anak na
lalaki. Labis na ipinagluksa ng batang hari ang kanyang ama. Ayaw niyang makita
ang sinuman at ayaw niyang lumabas ng kanyang kuwarto. Ni ayaw din niyang
pumunta sa Bulwagang Tanggapan para makapulong ang kanyang ministro at mga
taong-bayan araw-araw. Iyon ay ikinabalisa ng mga ministro, mga mandirigma, mga
utusan at ng buong bayan: tila walang namumuno sa bansa.
Isang araw, tinawag ng punong ministro ang lahat ng iba pang ministro ang
lahat ng iba pang ministro, mga mandirigma, at mga maharlika. Ang pulong ay
ginanap sa kanyang bahay.
Nang silang lahat ay nagkakatipon na, sinabi ng punong ministro: Mga
kaibigan, hindi ba kayo nagtataka sa ikinikilos ng ating hari?
Ang ibig mo bang sabihiy dahil hindi sya pumupunta sa Bulwagang
Tanggapan?
Oo, at bukod diyan, hindi niya ginagawa ang mga tungkulin ng pinuno ng
isang bansa, sagot ng punong ministro.
Siguroy dinaramdam pa niya ang pagkamatay ng kanyang ama, sabi ng
punong mandirigma.
Pero may dalawang buwan nang namamatay ang kanyang ama, tugon ng
punong ministro. Dapat naman ihinto na niya ang matagal na paglukluksa at
pamunuan ang bansa.
Ano ang dapat gawin, kung gayon? tanong ng isa.
Hindi kaya mabuting ang punong ministro ang siyang maging hari?
mungkahi ng isang ministro.
67
Ngunit paano ang kasalukuyang hari? tanong ng punong mandirigma. A,

madali na iyan, sagot ng ministro. Pagkaraan ay binalingan niya ang punong
ministro at sinabi: Ano po ang palagay ninyo?
Buweno, akoy hindi makatatanggi, sagot ng punong ministro, hindi nga,
kung lahat ay sumasang-ayon na ito ang pinakamabuti para sa ating bayan. Pero
dapat natin itong pag-usapang mabuti.
Kaya nagpatuloy sila sa gabi-gabing pagpupulong sa bahay ng punong
ministro nang sumunod na linggo, nagsisikap magkasundo kung ano ang
pinakamabuting gawin.
Nagkukulong pa rin sa kanyang kuwarto ang hari at walang mangahas
magdala sa kanya ng anumang balita. Kaya hindi nya alam ang balak ng punong
ministro.
Isang araw, may narinig siyang nagtitinda ng kung ano sa labas ng palasyo.
Boses iyon ng babae, ngunit hindi niya matiyak kung ano ang isinisigaw. Sa wakas,
nang mapalapit sa kanyang bintana ang babae, malinaw niya itong narinig:
Karunungan! Karunungan! Karunungan! Sinong bibili ng ilang karunungan?
Lubhang naging interesado ang hari tungkol doon kaya sandali niyang
nalimot ang kalungkutan. Inutusan niya ang isang alila para dalhin sa kanya ang
tindera ng karunungan. Nang dumating iyon, nakita niyang iyon pala ay isang
matandang-matandang babae, maputi na ang buhok at nakatungkod.
Ngumiti ang hari at sinabi: Anong ipinagbibili mo, butihing matanda?
Nagbibili po ako ng karunungan, Inyong Kamahalan, sagot niyon.
Anong itsura niyan?
Ganito po:
Mas mabuting maging gising kaysa tulog.
Mas mabuting maupo kaysa mahiga nang gising.
Mas mabuting tumayo kaysa maupo.
68
Mas mabuting lumakad kaysa tumayong walang kakilus-kilos.

Sandaling natahimik ang hari. Pagkaraan ay sinabi niya: At magkano naman
iyan?
Isang tanso lamang po, sagot ng matandang babae.
Sandaling nag-isip ang hari. Pagkatapos ay ibinayad niya sa matandang
babae ang tanso at ang tinderay umalis sa palasyo.
Bumalik sa kanyang kuwarto ang hari, ngunit hindi niya malimot ang
karunungan ng matandang babae. Tahimik niyang inawit iyon sa kanyang sarili:
Mas mabuting maging gising kaysa tulog.
Mas mabuting maupo kaysa mahiga nang gising.
Mas mabuting tumayo kaysa maupo
Mas mabuting lumakad kaysa tumayong walang kakilus-kilos.
Biglang-bigla, hindi na siya mapakali sa kama. Tumayo siya at nagsuot ng
lumang damit. Pagkatapos ay palihim siyang umalis ng palasyo at nawala. Sa
karimlan ay nakarinig siya ng mga boses, at nang tumingin siya nang malapitan ay
bahagya na niyang nakita ang tatlong taong pawing nakasuot ng itim. Lihim niyang
pinakinggan ang pinag-uusapan ng mga iyon at dagli niyang nalamang
magnanakaw pala ang mga iyon. Sa gayon, habang nakakubli sa dilim ay kumanta
siya:
Ang dalawang ulot mas mabuti kaysa isa,
Ang tatlong uloy mas mabuti kaysa dalawa,
Ang apat na uloy mas mabuti kaysa tatlo.
Aba, e, tatlo lang kami rito, sabi ng unang magnanakaw. Sinong ikaapat?
Lumapit ang hari sa tatlong magnanakaw at sinabi: Ako ang ikaapat. Sanay isama
ninyo ako. Handa akong gawin ang anuman.
Mabuti, sabi ng unang magnanakaw, magiging isa ka na sa amin.
69
Ngunit anong uri ng trabaho ang ginagawa ninyo? tanong hari. Mga
magnanakaw kami, sabi ng ikalawang magnanakaw. Matagal na kaming
nagnanakaw, pero hindi pa rin kami yumayaman.
Bakit hindi ka magmungkahi ng isang paraan ng mabilis na pagyaman? sabi
na ikatlong magnanakaw na nakatingin sa hari.
Buweno, sabi ng hari, tiyak na maraming mahahalagang bagay na
mananakaw sa bahay ng punong ministro.
Magaling! sigaw ng unang magnanakaw. Magpunta tayo roon.
Pero bago tayo magsimula, sabi ng hari, hindi ba magandang pag-usapan
muna natin ang kakayahan ng bawat isa para mapagbuti ang ating balak?
Kaya kong patulugin ang mga tao, sabi ng unang magnanakaw.
Kaya kong buksan ang mga nakakandadong pinto, sabi naman ng
ikalawang magnanakaw.
Kaya kong pahintuin ang mga aso sa pagtahol, sabi ng ikatlo.
At ano naman ang iyong kakayahan? tanong ng unang magnanakaw sa
hari.
Kaya kong buhayin ang taong patay, sagot ng hari.
Magaling, magaling! masayang sigaw ng tatlong magnanakaw.
Nang marating na ng apat na magnanakaw ang bahay ng punong ministro,
natagpuan nilang may ilaw pa roon. Nakikipagpulong pa ang punong ministro sa
mga ministro, mandirigma, at ibang maharlika. Sa wakas, may napagkasunduan na
sila at kasusulat pa lamang niyon sa isang pirasong papel: Dapat nang bumaba sa
trono ang hari!
Sa labas ng bahay, sinabi ng hari sa unang magnanakaw: Patulugin mo ang
lahat ng nasa bahay.
70
Ginamit ng unang magnanakaw ang kanyang mahiwagang kapangyarihan, at

lahat ng tao sa bahay ay biglang nakatulog. Gayundin, ginamit ng ikalawang
magnanakaw ang kanyang madyik para buksan ang nakakandadong tarangkahan.
Samantalay pinatahimik naman ng ikatlong magnanakaw ang asong bantay ng
punong ministro.
Mabilis na pumasok sa bahay ang apat na lalaki, at dagling kinuha at tinipon
ng tatlong magnanakaw ang lahat ng mahahalagang bagay. Tumingin-tingin sa
paligid ang hari, at pagkakita sa isang tila mahalagang piraso ng papel sa harap ng
punong ministro, pinulot niya ang kasunduan at binasa: Dapat naman bumaba sa
trono ang hari!
A, bulong ng hari, binabalak pala akong pabagsakin ng taong labis kong
pinagtitiwalaan.
Pagkatapos ay tinawag ng hari ang mga magnanakaw at sinabihang
paghatian nilang tatlo ang kanilang ninakaw. Binigyan niya ang mga ito ng tig-iisang
pakpak para ilagay sa kani-kaniyang turban, at nilagyan din niya ang sa kanya.
Pagkatapos ay umalis na siya patungo sa palasyo.
Kinsabukasan ay bumangon ang hari. Nagsuot siya ng damit-hari at pumunta
sa Bulwagang Tanggapan. Ang punong ministro, ang mga ministro, ang mga
mandirigma, ang mga tagapaglingkod, at iba pang maharlika ay nagulat nang makita
siya.
Punong Ministro, sabi ng hari, ano ang kalagayan ng aking kaharian?
Nasa mabuting kalagayan po ang lahat, Inyong Kamahalan, sagot ng
punong ministro. Tahimik ang kaharian at masaya ang mga taong-bayan.
Ngumiti ang hari. Saka sinabi: Ang totoo, may tatlong propesyunal na
magnanakaw sa bayan. Papuntahing lahat ang mga tao rito.
Nagtaka ang punong ministro ngunit sumunod ito sa utos ng hari. Nagpadala
siya ng mga mensahero para papuntahin ang lahat ng tao sa palasyo.
71
Nang natipon na ang mga tao ay itinuro ng hari ang tatlong magnanakaw at
sinabi: Ang mga taong iyan ay magnanakaw, Punong Ministro. Itapon sila sa
kulungan hanggang silay maipabitay.
Sa gayon ay nagsalit ang unang magnanakaw: Pero apat po kami, Inyong
Kamahalan, hindi lang tatlo. Ang ikaapat ay hindi pa nadarakip. Hindi makatarungan
na kaming tatlo lang ang mapaparusahan dahil sa kasalanan ng apat.
Ngumiti ang hari at sinabi: Oo, sumasang-ayon ako sa iyo. Pagkatapos ay
inilabas niya ang kanyang pakpak at itinusok iyon sa kanyang turban. Kamukhangkamukha iyon ng pakpak na suot ng mga magnanakaw.
Namangha ang lahat. Naunawaan ng punong ministro na ang hari mismo ang
ika-apat na magnanakaw, naunawaan ng tatlong magnanakaw na ang kanilang
kasabwat ay walang iba kundi ang hari.
Buweno, mga kaibigan, sabi ng hari, dakpin ang punong ministro. Siya ang
puno ng isang balak na patalsikin ako sa trono. At hindi rin nagsasabi ng totoo.
Sinabi niyang ang lahat sa kaharian ay matahimik, gayong ang totooy nanakawan
ang bahay niya kagabi.
Muli, bawat isay namangha at nabigla. Ang punong ministro lamang ang
nanatiling mahinahon. Humingi siya ng patawad at sinabi: Inyong Kamahalan,
nakahanda po akong mamatay kung akoy nagkamali.
Narito ang patunay! sigaw ng hari, habang ipinakikita ang piraso ng papel
na nakuha niya sa bahay ng ministro.
Pero ako poy may magandang dahilan, sagot ng punong ministro.
Dahilan? sabi ng hari.
Opo. Ang Inyong Kamahalan ay tila nagpapabaya sa inyong tungkulin sa
mga taong-bayan at sa kaharian. Ang Inyong Kamahalan ay nagkukulong sa inyong
kuwarto at hindi pinupulong ang mga maharlika at mga taong-bayan. Iyon po ang
dahilan kung bakit nagpasiya akong kumilos.
72
Nanahimik ang hari. Umalis siya sa Bulwagang Tanggapan at pumasok sa

kanyang kuwarto. Pagkatapos ng malalim na pag-iisip, naunawaan niyang may
katotohanan ang sinabi ng punong ministro kaya pinatawad niya ito.
Pagkaraan, iniutos niyang magtipong muli sa Bulwagang Tanggapan ang
lahat ng ministro, mandirigma, at maharlika. Doon ay tiniyak niya sa kanyang mga
tauhan na aktibo niyang pamumunuan ang kaharian, at hiningi niya ang tulong ng
bawat isa. Sa pagsang-ayon ng punong ministro, ang tatlong magnanakaw ay
ginawang mga guwardiya ng palasyo at ng mga mahalagang pag-aari ng hari.
Pagkatapos niyon, ang kaharian ng Bawah Angin ay nakilala sa kapayapaan
at kaunlaran, dahil sa pamumuno ng isang makatarungan at matalinong hari.
MGA ABENTURA NI HARING SUTON

Noong unang panahon, may isang payapa at maunlad na kahariang
tinatawag na Maru bang Negara. Ang hari, si Raha Suton, ay isang mahusay at
makatarungang pinuno at ang kanya namang reyna, si Puteri Ikadon, ay maganda.
Isang araw, nasabik ang reyna na makakain ng karne ng usa. Kaya inutusan
ng hari ang mangangasong si Tok Pawang na humuli ng isang usa sa gubat.
Habang nagtatago sa makakapal na halaman sa tabi ng isang lawa at nag-aabang
ng usa, nakita ni Tok Pawang ang pitong magagandang prinsesa mula sa
Kayangan, ang kaharian sa langit. Bumaba sila sa gilid ng tubig at naligo sa lawa.
Bawat isay iniwan ang kanyang pakpak sa pampang.
Ang pinakabatang prinsesa, si Cempaka Biru, ay napakaganda, kaya
nagpasiya si Tok Pawang na hulihin iyon at ihandog sa hari. Itinago niya ang mga
pakpak ng prinsesa, at nang magsilipad na ang kanyang mga kapatid, si Cempaka
Biru ay hindi nakasunod. Nagmakaawa siya kay Tok Pawang na ibalik sa kanya ang
kanyang mga pakpak ngunit ayaw niyang pumayag. Nagawa niyang papangakuin
ang prinsesa na susunod sa anumang utos niya. Pagkatapos, dinala niya ang
73
prinsesa sa hari. Pinakasalan ng hari ang prinsesa bilang pangalawang asawa, ayon
sa kaugalian. Ibinigay rin ni Tok Pawang ang mga pakpak kay Haring Suton. Itinago
iyon ng hari sa isang baul.
Lumipas ang panahon, at ang reynay nagselos kay Cempaka Biru dahil higit
itong binibigyang-pansin ng hari kaysa sa reyna mismo. Nagsumbong ang reyna sa
kanyang mga magulang, at ang amang nagalit sa hinamak ng anak ay nagpadala sa
hari ng isang maling panaginip. Naisip ng ama na kung mapapaalis niya ng palasyo
ang hari, mapapalayas nilang mag-ama si Cempaka Biru habang wala ang hari.
Kaya isang gabiy nanaginip ang hari na dapat siyang maghanap ng isang puting
elepante na may itim na pangil bilang handog kay Cempaka Biru. Kinaumagahan,
umalis ang hari para maghanap ng gayong elepante.
Pagkaalis ng hari sa palasyo, inutusan ng reyna si Cempaka Biru na
magsayaw. Mas makakasayaw akong mabuto kung mayroon akong mga pakpak,
sabi ni Cempaka Biru. Kinuha ng reyna ang mga pakpak sa baul ng hari. Isinuot ito
ni Cempaka Biru at bigla, sa gitna ng pagsayaw ay lumipad siyang palayo, dahil
alam na niyang nanganganib ang kanyang buhay. Gayunman, hindi siya agad
bumalik sa kanyang tahanan sa Kayangan, nagkubli siya at naghintay sa pagdaan ni
Haring Suton.
Di nagtagal, nakakabayong nagdaan ang hari dahil madali niyang naisip na
siyay nalinlang at sabik niyang malaman kung ano ang nangyari kay Cempaka Biru
habang wala siya. Sa kanyang pagkabigla, lumitaw sa harap niya si Cempaka Biru
at ikinuwento nito ang pagtatangka sa kanyang buhay. Ayoko nang bumalik, sabi
niya. Kunin mo ang singsing na ito, dahil kung ipasiya mong sundan ako sa
Kayangan, kakailanganin mo ito sa pagdaan sa Biyak-na-Bato at sa paghanap sa
kakila-kilabot na ibong si Roc. Ipakita mo ang singsing, sabihin ang pangalan ko, at
hindi ka nila sasaktan.
Umiyak na nagpaalam si Cempaka Biru, at ang hariy malungkot na bumalik
sa palasyo. Sa kanyang pagkasindak, nalaman niyang may tangka nga palang
patayin ng reyna si Cempaka Biru. Hindi siya nag-aksaya ng panahon at agad
niyang sinundan ang prinsesa sa Kayangan.
74
May ilang milya pa ang kanyang layo, ngunit naririnig na niya ang paguumpugan ng Biyak-na-Bato. Nakatatakot na tanawin iyon, dahil bawat sandaliy
dumadagundong na bumubuka at sumasara iyon. Kahit langaw ay hindi
magkakasya sa pagitan ng magkabiyak na bato. Ipinakita ng hari ang singsing ni
Cempaka Biru at binanggit ang pangalan nito, at dagling tumahimik ang bato. Sa
katahimikan, nagdaan doon ang hari nang di nasasaktan.
Pagkatapos, nadaanan ni Haring Suton si Roc, ang higanteng ibong may
matalas at baluktot na tuka at kumikislap na mga mata. Anot nahangas kang
pumunta rito, bulilit na tao, matinis na sigaw ni Roc. Kakainin kita para sa aking
hapunan! Ngunit ipinakita ni Haring Suton kay Roc ang mahiwagang singsing at
binanggit ang pangalan ng prinsesa, at ang ibon namay pumayag na paliligtasin
siya at dadalhin sa Kayangan.
Sa Kayangan, nagpanggap si Haring Suton bilang isang matandang
tinatawag na Awang Hitam, dahil hindi niya gustong malaman ng hari ng Kayangan
kung sino siya hanggang di niya nakikita ang prinsesa Cempaka Biru.
Isang araw, naglalakad si Haring Suton malapit sa tarangkahan ng palasyo sa
pag-asang masusulyapan ang kanyang asawa nang matanaw niya ang maraming
babaeng papasok sa palasyo at may sunong na mga banga para sa tubigpampaligo ni Cempaka Biru. Mabilis siyang umakyat sa isang punong malapit sa
trangkahan ng palasyo, at nang dumaan sa ilalim ng mga sanga ang mga babae,
dumukwang siya at inihulog ang mahiwagang singsing sa isang banga. Nakilala
agad ni Cempaka Biru ang singsing. Ang aking asawa, si Haring Suton, ay
dumating na sa Kayangan, natutuwang naisip niya. Ngunit kahit saan siya
magtanong, wala siyang marinig na sinumang kamukha ni Haring Suton na nasa
kaharian. Dahil sa lungkot, nagkasakit si Cempaka Biru, Ipinatawag ng kanyang
amang
hari
ang
lahat
ng
manggagamot
sa
Kayangan,
ngunit
walang
makapagpagaling sa prinsesa.
Sa wakas, may nakapagsabi sa hari ng Kayangan na may isang pantas na
tinatawag na Awang Hitam na nasa kaharian. Ipinatawag sa palasyo si Awang
75
Hitam, kaya sa wakas, nagkasamang muli si Haring Suton at si Cempaka Biru.

Pagkakita sa asaway gumaling agad ang prinsesa.
Hiningi ni Haring Suton ang permiso ng amang hari na isasama niya si
Cempaka Biru sa daigdig bilang asawa niya. Ngunit iginiit ng amang hari na
kailangang patunayan muna ni Haring Suton na karapat-dapat nga siya sa isang
prinsesa ng Kayangan. Una, hawanin mo ang makapal na gubat, utos ng amang
hari, at saka ako maniniwalang matalino ka nga.
Umupo sa Haring Suton at nag-isip nang malalim tungkol sa mahiwagang
kapangyarihan ng kanyang mga ninuno, at nalaman ng Diyos ng Ikapitong Langit
kung ano ang kanyang iniisip kaya pinadalhan siya ng tulong. Libu-libong elepante
ang dumating at nagbunot ng lahat ng punungkahoy hanggang walang naiwang
nakatayo isa man. Inyong Kamahalan, tapos na po ang pinagagawa ninyo, sabi ni
Haring Suton.
Ngayoy sunugin mo ang mga puno nang di gumagamit ng apoy, sabi ng
hari ng Kayangan.
Umupo si Haring Suton at nag-isip nang malalim tungkol sa mahiwagang
kapangyarihan ng kanyang mga ninuno, pinadalhan siya ng Diyos ng Ikapitong
Langit ng libu-libong mahiwagang ibong may maaapoy na tuka kaya lahat ng puno
ay nasunog. Inyong Kamahalan, tapos na po ang pinagagawa ninyo, sabi ni Haring
Suton.
Ngayon namay nagsaboy sa lupa ng tatlong sako ng buto ng linga ang hari
ng Kayangan at inutusan si Haring Suton na puluting lahat iyon, wala isa mang
mawawala.
Umupo si Haring Suton at nag-isip nang malalim tungkol sa mahiwagang
kapangyarihan ng kanyang mga ninuno, at nagpadala ang Diyos ng Ikapitong Langit
ng maraming ibon-sa paraiso na pumulot sa mga buto hanggang sa mapuno ang
tatlong sako na parang sa umpisa. Wala silang itinira kahit isang buto, Inyong
Kamahalan, tapos na po ang pinagagawa ninyo, sabi ni Haring Suton.
76
May isa pa akong ipapagawa sa iyo, sabi ng hari ng Kayangan. Ipinakita

niya kay Haring Suton ang pitong kuwartong magkakatulad. Sa bawat isang
kuwarto, sabi ng hari ng Kayangan, ay naroon ang isa sa aking pitong anak.
Bawat isay maglalabas ng kanilang hintuturo sa munting butas sa pinto. Sabihin mo
kung alin ang daliri ni Cempaka Buri. Kung tama ka, maisasama mo siya. Kung
hindi, mamamatay ka!
Minsang pang naupo si Haring Suton at nag-isip nang malalim tungkol sa
mahiwagang kapangyarihan ng kanyang mga ninuno, at nagpadala ang Diyos ng
Ikapitong Langit ng isang berdeng langaw habang lumilipad iyon sa harap ng mga
kuwarto. Dumapo iyong sa hintuturo ng prinsesa sa gitnang kuwarto. Ito ang daliri
ni Cempaka Buri! sigaw ni Haring Suton.
Sa wakas ay nasiyahan ang hari ng Kayangan. Talagang karapat-dapat ka
sa aking anak, sang-ayon niya. Tunay ngang napakatalino mo at nakakagawa ka
ng mga imposibleng bagay!
Nagpahanda ang hari ng isang maringal na piging, at sa harap ng lahat ng
taga-Kayangan, muling ikinasal sina Haring Suton at Cempaka Buri, ayon naman sa
kaugalian ng Kayangan. Pagkatapos, nag-alis ng balat-kayo si Haring Suton at sila
ni Cempaka Biru ay nagbalik sa kaharian sa daigdig at namuhay sila roon nang
maligaya mula noon.
-
Mula sa salin sa Ingles ni Hamsiah Hamid ng muling salaysay ni Saleh Daud
ANG RAHANG MAY PANGIL

Noong araw ay may isang bayang tinatawag na Kedah. Ang pinuno ng
bayang iyon ay may malalaking ngipin sa itaas kaya siyay tinatawag na Rahang
May Pangil. Bata pa siya at hindi pa alam kung paano mamuno. Ginagawa niya ang
bawat maibigan at hindi siya nakikinig sa payo ng apat na ministrong siyang mga
maharlikang tagapayo.
77
Lahat ng tao sa Kedah ay galit sa raha. Walang araw na nagdaraan na

walang inaaresto dahil sa hindi paggalang sa raha. Hindi na inaalam kung sila ay
talagang may ginawang masama o wala, at basta na lang pinarurusahan at
ipinabibilanggo ng raha. Ngayon, ang raha ay lubhang mahilig sa saluyot. Ito ang
paborito niyang pagkain at kumakain siya nito araw-araw. Isang araw, sa kanyang
pagtataka, natuklasan niyang ang kayang saluyot ay mas masarap kaysa mga
nakain na niya. Kaya tinawag niya ang kanyang punong kusinera, isang babaeng
nagngangalang Gerau at tinanong ito kung ano ang inilagay sa saluyot. Kahit
nasisiyahan ang raha, tulad ngayon, lagi siyang marahas magsalita kaya akala ng
mga tao ay galit siya.
Noong una ay hindi makasagot si Gerau dahil sa labis na takot. Binunot ng
raha ang kanyang punyal at binantaang papatayin ang babae kng hindi ito aamin.
Sa wakas ay sinabi ng babae: Patawarin po ninyo ako, O Dakilang Raha,
ngunit nang niluluto ko ang saluyot kanina ay hindi sinasadyang nahiwa ko ang isa
kong daliri.
Anong nangyari pagkatapos? naiinip na tanong ng raha.
Ang dugo po mula sa sugat ay tumulo sa saluyot, sabi ng babae. At sa
aking pagmamadali ay hindi ko na nahugasan ang saluyot.
Kung gayoy iyon ang dahilan kung bakit ang sarap ng lasa, sabi ng raha,
nakangiti at tatangu-tango habang pinaalis ang kusinera.
Kinabukasan, ang raha ay nasa bulwagan ng mga tagapakinig. Lahat ng
kanyang mga ministro, kabilang ang apat na maharlikang tagapayo, ay naroroon.
Gayundin ang mga mandirigma at at mga hepe. Tinawag ng raha ang kanyang
punong tagapaglingkod at sinabi: Mula ngayon, isa sa mga bilanggo ang papatayin
araw-araw.
Ang punong tagapaglingkod ay nanginginig sa takot na nagsaita, habang
yumuyukod nang mababa sa harap ng maharlikang plataporma: Maaari po bang
malaman ang dahilan, O Makapangyarihang Raha?
78
Huwag ka nang magtanong, sabi ng raha, Basta pumatay ka ng isang

bilanggo bawat araw at ibigay mo ang dugo kay Gerau, ang punong kusinera. Alam
na niya ang gagawin. Sige na.
Urong-sulong na umalis ang punong tagapaglingkod para tuparin ang utos
ng raha nang pigilin siya ng mga maharlikang tagapayo, Sandali lamang, sabi nila.
Huwag kang magmadali sa pagpatay ng mga taong inyo pong tagapayo at
nagsasabing wala namang kasalanan.
Ngunit iyoy utos ng raha, sabi ng punong tagapaglingkod.
Alam namin, sabi ng mga tagapayo, ngunit huwag kang magmadaling
gumawa ng isang bagay na hindi tama.
Inyong Kamahalan, sabi ng punong tagapaglingkod sa raha, ang inyo pong
tagapayo ay nagsasabing hindi ko dapat patayin ang mga bilanggo.
Gagawin ko ang gusto ko! sigaw niya na ang mukhay kasimpula ng apoy.
Ngunit kayo poy nagiging malupit at hindi makatarungan, tutuol ng mga
tagapayo. Walang hari sa mundo ang gagawa ng gusto ninyong gawin,
Wala kayong pakialam! dumadagundong na sigaw ng raha.
Ngunit, Inyong Kamahalan, hindi po ninyo basta magagawa ang anumang
maibigan.
Tahimik! sigaw ng raha, Pagkaraan ay binalingan niya ang punong
tagapaglingkod at mabagsik na sinabi: Umalis ka ngayon din at sundin ang aking
iniuutos.
Ang punong tagapaglingkod ay masyadong natakot kaya hindi na siya
nangahas pang makipagtalo. Si Gerau naman ay higit pang takot kaya hindi na
nangahas magreklamo. Kaya araw-araw ay inihahanda niya ang saluyot ng raha na
may halong dugo ng isa sa mga bilanggo.
Mula nang araw na iyon, ang raha ay lalong naging malupit. Ginagawa niya
ang bawat magustuhan. Lalong nagalit ang mga tao ngunit natatakot silang
79
maghimagsik laban sa raha. Ang apat na maharlikang tagapayo ay tumakas mula sa

palasyo at ang buong kaharian ay napuno ng takot at poot.
Sa wakas, ang balita tungkol sa kalupitan ng Rahang May Pangil ay
nakarating kay Kampar, ang Mandirigma, na nakatira sa kabundukan. Si Kampar ay
may mahiwagang kapangyarihan at nakapagpapalit-palit ng anyo sa kahit na anong
bagay. At ipinasiya niyang turuan ng leksiyon ang raha. Mula sa bundok, siyay
bumaba sa siyudad at inumpisahan niyang sabihin sa bawat taong nasasalubong
kung gaano kalupit at kasama ang raha. Saan man siya pumunta sa siyudad ay lagi
siyang nagsasalita nang malakas laban sa raha. At napakadali niyang nakuha ang
kanyang gusto: inaresto siya at dinala sa harap ng raha.
Ikaw pala ang lalaking nangangahas magsalita laban sa akin! sabi ng raha.
Ano bang akala mo sa iyong sarili at ipinamamalita mo ang masasamang bagay
tungkol sa akin na iyong raha?
Akoy isang taong nakakaalam ng tama at mali, mapanghamong sagot ni
Kampar. Masama kang tao at hindi ka karapat-dapat maging raha. Patuloy ko iyong
sasabihin sa pinakamalakas kong boses.
Ang mga salitang iyon ay nagpasiklab sa galit ng raha. Mabilis niyang hinugot
ang kanyang espada at talagang tatagain si Kampar. Subalit sinabi niya: Hindi, ni
hindi ako hihipo ng duming tulad mo. Iniabot niya ang espada sa isa niyang
mandirigma at nag-utos: Kunin mo ang espadang ito at patayin siya. Huwag siyang
bayaang mabuhay kahit sandali. Patayin siya! Patayin siya!
Aba, hintay, sabi ni Kampar, alam ninyong hindi makatarungan ang
pumatay ng isang taong hindi pa naiimbestIgahan at ang hindi pagtawag ng mga
testigo.
Lalo pang nagalit ang raha sa gayong walang galang na mga salita. Sino
kang magsasalita sa akin nang ganyan! malakas niyang hiyaw. Kinuha niyang muli
ang espada at sinabi: Buweno, kung gayon, kasiyahan kong putulin ng sarili kong
mga kamay ang ulo mo. Humingi ka na nang kahuli-hulihan, pagkat hindi ka na
muling makapagsisinungaling tungkol sa iyong raha.
80
Nanunuksong tumawa si Kampar. Inyong Kamahalan, sabi niya, tiyak na

hindi kayo papatay ng isang taong nakagapos pa ang mga kamay; tiyak naman
maging ang isang masamang rahang tulad ninyo ay hindi gayon kaduwag.
Sige, sabi ng raha, pakakawalan kita at saka ko puputulin ang ulo mo.
Salamat, Inyong Kamahalan, sabi ni Kampar. Ngayon, subukin lang
ninyong inumin ang aking dugo!
Lalong nagalit ang raha at hindi na ito nakapagpigil ng sarili. Ang mukha niya
ay simpula ng dugo at ang mga labi niya ay kumikinig. Inispada niya ang ulo ni
Kampar, ngunit nakailag si Kampar. Pauli-ulit niyang tinaga si Kampar, ngunit itoy
hindi pa rin nasugatan.
Sa gayon, inutusan ng raha ang lahat niyang mandirigma para patayin si
Kampar at ang mga iyon naman ay humanda sa pagsugod. Nang tatagain na nila si
Kampar, itoy pumikit at tahimik na humiling.
Abat hayun! Bigla, si Kampar na Mandirigma ay naging isang napakalaking
tigre. Patayin ang tigre! sigaw ng raha. Ngunit ang mga mandirigma ay lubhang
natakot at silay hindi nangahas kumilos.
Patayin ang tigre! dagundong muli ng raha.
Umatungal ang tigre nang hindi na malakas kaysa raha, at ang mga
mandirigma ay lalo pang natakot at nangatog. Bigla silang pumihit at tumakbong
palabas ng palasyo para makaligtas.
Huwag kayong tumakbo! tawag ng raha. Bumalik kayo at lumaban!
Ngunit wala nang mandirigmang naiwan para sundin ang raha na ngayoy
natakot na rin. Dahan-dahang kumilos ang tigre palapit sa kanya.
Saklolo! sigaw ng raha. At siya man ay kumaripas ng takbo palabas ng
palasyo.
Tinugis ng tigre ang raha. Ang mga maharlikang tagapayo, pagkarinig sa
kaguluhan ay tumatakbong dumating at sila man ay sumama sa pagtugis sa malupit
81
na raha. Tumakbo nang tumakbo ang raha habang hinahabol ng tigre. Tumakbo siya
sa gitna ng lunsod hanggang sa gitna ng gubat. At siya ay hindi na nakabalik.
B.
Pabula
ANG NAISAHANG PILANDOK: ANG KARERA
Pagkatapos mapawalan ng pilandok ang kanyang sarili, naisip niya: Ano
pang ibang bagay ang maaari kong gawin para malaman ko ang aking kahusayan?
May iba pa bang mas matalino sa akin?
Habang siyay nasa kailaliman ng kanyang pag-iisip, may nakita siyang isang
suso na dahan dahang gumagapang sa isang sanga. Maya mayay kinausap niya
ito.
Magandang araw sa iyo Ginoong suso, payag ka bang makipag-karerahan
sa akin?
Osige pilandok! Ngunit maaari mo ba akong bigyan ng pitong araw para
makapag-isip-isip tungkol sa karerang ito? tugon ng suso.
Ngunit ang karerang itoy seryoso! sabi naman ni pilandok.
Habang naghihintay para sa araw ng karera, ang pilandok ay naghanap
muna ng mabibiktima para siya ay maaliw. Para naman sa suso, sapat na ang isang
linggo upang matawag niya ang kanyang mga kauri mula sa ilog, swamp, at tabingdagat para makabuo sila ng plano kung papaano nila maiisahan ang Pilandok. Sa
araw ng karera, kailangan nating isahan ang pilandok sa pamamagitan ng pagtugon
sa kanya mula sa malayo kapag tinatawag niya ang isa sa atin, mungkahi ng isa sa
mga suso. Lahat ng suso ay sumang-ayon sa planong ito.
Dumating ang araw ng karera, maaga pay parehong magkakumpetensya ay
tumakbo na. si pilandok ay tumakbo sa kapatagan at ang suso naman ay mas pinili
ang mabasang bahagi para daanan. Silang dalaway pursigidong manalo. Si
82
pilandok ay tumakbo nang tumakbo at bawat oras ay tinatawag niya ang suso.
Naririnig niya ang sagot ng suso mula sa kanyang unahan.
Pagkarinig na pagkarinig niya ng sagot ng suso, ay tumatakbo siya ng mas
mabilis, mas mabilis kaysa kanina. At siyay tumigil ulit, tinawag niya ulit ang suso,
ngunit naririnig niya ang sagot ng suso mula
pa rin sa unahan, Pilit siyang
tumatakbo ng halos kalahating araw nang hindi tumitigil hanggang siya ay napagod.
Ngunit naririnig niya pa rin ang sagot ng suso mula sa kanyang unahan.
Sa wakas ay naisip ng pilandok. Hindi ito maaari! Sa tuwing tinatawag ko
ang suso, palagi siyang nasa unahan ko, hindi ko ito matatanggap. Hindi ko na lang
sana siya inaya na magkarera. Akala ko kasi hindi siya malakas. Ang paggapang
niya pala sa mga sanga ay isang pagpapanggap lamang.
Dumating ang gabi at si pilandok ay hindi na makatakbo pa. Siyay pagod na
pagod at may iniinda nang sakit. Sa wakas ay nasabi niya; O sige Ginoong suso,
panalo ka sa pagkakataong ito.
Noong narinig ito ng suso, lahat ng kanyang mga kasama ay nagsilabasan at
humiyaw sa tuwa, at tinukso nilang lahat ang pilandok sa kanyang pagkatalo.
ANG MATAGUMPAY NA PILANDOK: ANG DUWELO

Ang Pilandok ay isang sikat na bida sa mga pabula sa Malaysia. Sa halos
lahat ng mga kwento na nariyan siya, pinatutunayan niya nang paulit paulit na utak
ang mas nanaig kaysa kalakasan ng katawan.
Noong unang panahon, may isang pilandok at isang araw, siya ay lumabas
para maglakad-lakad sa tabi ng ilog. Nakita niya ang isang buwaya sa tubig at
kinausap niya ito, Magandang umaga, Ginoong buwaya. Sanay maayos ka
ngayong umaga.
Sinubukang lapain ng buwaya ang pilandok, sa kabutihang palad, ang
pilandok ay naka-iwas.
83
Magiging mas maganda ang aking umaga kung mahuhuli kita at makakain
para sa aking agahan, sabi ng buwaya.
Tumawa lamang ang pilandok, Mahal kong kaibigan, masyado ka pang
mahina para mahuli ako; wala kang ideya kung gaano ako kalakas, tugon ng
pilandok.
Ang buwaya ay tumingin sa pilandok at tumawa ng kay lakas-lakas. Ngunit
sabi ng pilandok, Huwag mo akong tawanan. Maliit man ako ngunit ipapakita ko sa
iyo kung gaano ako kalakas. Kumuha ang pilandok ng isang pirasong tali at
ipinakita sa buwaya.
Kukunin ko ang isang dulo at sa iyo naman ang isa. At tayoy maghahatakan.
Hahatakin natin ang tali hanggang sa kaya natin. Dito natin makikita kung sino ang
mas malakas sa atin. Kung akoy matatalo, maaari mo akong hatakin patungo sa iyo
sa tubig at kainin.
Inihagis ng pilandok ang isang dulo ng tali patungo sa buwaya. Kinuha
naman ito ng buwaya.
Nang ang buwaya ay hindi tumitingin sa pilandok. Dali daling umakyat sa
isang puno si pilandok. Itinali niya ang dulo ng isang tali isa isang malaking sanga sa
tuktok ng puno. Pagkatapos ay bumaba siya at umupo sa likod ng punong iyon.
Hinahawakan na ngayon ng buwaya ang kanyang dulo ng tali. Hindi niya
alam ang ginawa ng pilandok sa kanyang dulo ng tali at hindi niya alam na ang
pilandok ay umuupo lang sa likod ng puno.
Handa ka na ba Ginoong buwaya? tawag ng pilandok. Isa, Dalawa, Tatlo,
H-I-L-A!
Hinila ng buwaya ang tali sa abot ng kanyang makakaya. Ang puno ay
yumuko patungo sa ilog. Ngunit ang buwaya ay napatigil upang habulin ang
kanyang paghinga. Ang puno naman ay bumalik sa kanyang orihinal na posisyon.
Nang bumalik ang puno sa orihinal na posisyon, nahila ng tali na nakatali sa puno
84
ang buwaya. Biglang nakaramdam ng takot ang buwaya. Naisip niyang hinihila
talaga siya ng pilandok palabas ng tubig.
Kaya hinala ulit ng pilandok ang tali ng napakalakas, yumuko ulit ang puno.
Napagod na ang buwaya.
Nakita ng pilandok ang buwaya na natatakot na. Sinigawan niya ito, Pagod
ka na yata Ginoong buwaya, gusto mo bang magpahinga muna? Tumango naman
ang buwaya at binitawan ang tali.
Tumakbo-takbo ang pilandok nang may kasiyahan. Hindi siya mukhang
pagod na pagod. Sinabi niya sa buwaya, Nagustuhan mo ba ang paghila Ginoong
buwaya? Hinila mo ang tali ng malakas. Ngunit sigurado akong sa susunod hihilahin
na kita palabas ng tubig. Tara, subukan natin ulit.
Nakatitig lang ang buwaya sa pilandok, nakita niyang hindi man lang
makitaan ng pagod ang pilandok. Natatakot siyang kapag sinubukan nila ulit,
mananalo na ang pilandok at mahihila siya palabas ng tubig. Naisip niyang
napakalakas ngang talaga ng pilandok. Kaya sinabi niya rito, Ayoko ko na pilandok,
nakita ko nang napakalakas mo, hindi ko na kayang humila pa. Panalo ka sa
pagkakataong ito.
At ang buwaya ay lumangoy papalayo nang dahan dahan.
85
C.
MAIKLING KWENTO KONTEMPORARYONG PANAHON
AH KHAW MASUK SYURGA

ni A. Samad Ismail at isinalin sa Ingles ni P. Lim Pui Huen
Buod
Ang kuwento ay isang pagbabalik-tanaw sa mga araw ng kabataan ng
tagapagsalaysay, na si Sem. Ang tagpuan ay sa panahon ng okupasyon ng hapon
sa
Malaysia
noong
Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig.
Sang-ayon
sa
pagsasalaysay ng kanyang kabataan, ang mga hapon ay walang sawang nanguumit ng mga gulay at prutas mula sa mga pataniman ng kanilang Kampung
(village). At lalong walang tigil na tinutugis ang mga intsik sa kanilang lugar.
Tahasang pagdakip sa mga Intsik na puno ng tattoo ang katawan. Hindi nabanggit
sa kuwento ang tunay na dahilan ng malawakang pagdakip sa mga ito ng mga
sundalong hapon. Sang-ayon sa kanyang alaala ang kanyang kuya Hassan ay
bumalik sa kanilang kampung ng panahong iyon nang may kasamang Intsik. At
sinabing dinala siya ng intsik na si Ah Khaw para maitago mula sa mga sundalong
hapon. Ang edad ay nasa pagitan ng 50 hanggang 60 na taon. Nanirahan sa
tahanan ng pamilya ni Sem si Ah Khaw sa loob ng anim na buwan at dito umiinog
ang kuwento.
Sang-ayon kay Sem sa loob ng anim na buwan ay itinuring nilang isang
miyembro ng pamilya si Ah Khaw. Palagay ang loob ng kanyang pamilya kaya
itinuring niya itong parang isang nakatatandang kapatid bukod sa kanyang Kuya
86
Hassan. Gayundin ang kanyang ina na halos ipagpilitan kay Ah Khaw na magasawa na ng isang Malay biyuda man o diborsyada upang tuluyan nang
manirahan ng pirmihan sa kanilang kampung. Napakabuti kasi ni Ah Khaw sa
kanilang pamilya--- tumutulong sa mga gawaing bahay, nagsisibak ng panggatong,
nauutusan sa pagbili ng kung anu-ano, naglilinis ng bahay at nag-aalaga pa ng mga
halaman. Sa madaling salita ay napakasipag na Intsik si Ah Khaw. Hindi pa
nakuntento ang kanyang ina sa pagpupumilit na pag-asawahin sa isang Malay,
pinasusuot pa ng damit Malay---sarung pelekat, baju kurung na hanggang tuhod at
ang songkok sa kanyang ulo. Maganda daw ang magsuot ng damit Malay upang
hindi makilala ng mga sundalong Hapon na isa pala siyang intsik. Ngunit kahit ano
pa ang kanyang gawin ay halata pa rin sa kanyang pananalita ang pagiging intsik. Si
Ah Kaw ay isang rickshaw-puller. Sa loob ng anim na buwan ng pamamalagi nito sa
kanila ay natutunan nitong makaagapay sa mga kaugalian at tradisyon ng mga
Muslim sa pang-araw-araw na pamumuhay. Kinailangan niyang sundin ang mga
panuntunan ng Muslim, halimbawa ang mga tuntunin bago at pagkatapos kumain.
Mahalaga ang pagsunod sa mga kostumbreng Malay para sa isang host family.
Tanda rin kasi ito ng paggalang at kagandahang asal. At isa sa pinakapinagbabawal
ay ang pagkain ng karne ng baboy. Ngunit isang beses ay hindi napigilan ni Ah
Khaw ang sarili nang minsang isama niya si Sem sa isang Chinese Opera at kumain
ng karne ng baboy na isinumbong naman ng batang si Sem sa kanyang ina.
Binalaan ng kanyang ina ang kuya Hassan niya na palalayasin niya ang kaibigan
nitong intsik kapag hindi ititigil ang pagkain ng baboy.
Sa di inaasahang pagkakataon ay nagkasakit ng malubha ang intsik habang
nasa kanilang pangangalaga at natuklasan ni Sem sa kanyang ina na gaya ng
kanyang kuya Hassan ay gumagamit ng opium si Ah Khaw. Gaya ng laging
kalakaran ang mga intsik ang siyang laging tagapaglaganap ng masasamang bisyo
gaya na lang ng paggamit ng opium. Napagtanto na ni Sem ang kaugnayan ng mga
tattoo ng dragon, tigre, pusa at kung anu-ano pa sa dibdib nito, ang pagkakasakit
nito ng malubha, pagkakaratay sa banig at ng opium. Pagkalipas lamang ng
dalawang linggo ay namatay si Ah Khaw. Pinanghinayangan ng kanyang ina ang
pagkamatay ni Ah Khaw sapagkat hindi man lamang ito na-convert sa pagka87
Muslim. Malaki kasi ang paniniwala ng kanyang ina na ang pagiging Muslim ay
isang mabisang pasaporte papuntang langit. Gayunman ang nangyari ikinonsidera
pa rin nila na sa langit pa rin ang tungo ni Ah Khaw sapagkat namatay naman siya
sa Bisperas ng Holy Friday.
TAHANAN NG ISANG SUGAROL

Salin ni Rustica Carpio
ANG MAPUTING ULAP sa maaliwalas na langit ay matingkad na

nakukulayan, parang bahaghari. Mabilis na pupunta sa kanluran ang lumulubog na
araw. Kasamaang dulot ng sugal sa buhay ng mag-anak. Nagiging dahilan ng
paghihirap ng buhay sanhi ng di pagkakaunawaan ng mag-anak Napapabayaan ang
mga anak. Nagiging dahilan ng krimen. Minsan nakatutulong sa kabuhayan ang
perang napanalunan sa sugal. Dahil tapos nang maglaba, mabagal na tumayo si
Lian-chiao sa tabi ng balon. Sandali siyang napapikit nang maramdamang tila may
mga bituing lumilipad sa harap niya, gusto niyang mawala ang mga bituing
nakahihilo. Si Siao-lan, ang anak niyang babae na tatlong taong gulang ay hubad
na nakaupo sa tabi ng palanggana at naglalaro ng tubig. Inay, tapos na po ba
kayong maglaba? Ako na ang magsasampay. Si Ah Yue iyon na mas matanda kay
Siao-lan nang mga tatlo o apat na taon. Nagdidilig siya ng mga gulay na Chai-sim sa
kabilang gilid. Nang makitang tapos nang maglaba ang ina, mabilis siyang tumakbo
para kunin ang mga labada at isampay sa mga alambreng nakatali sa dalawang
poste sa loob ng kubong walang dingding. Hindi sinagot ni Lian Chiao si Ah Yue.
Tumango lamang siya, nakatayo pa rin at nakapikit nagpipilit na mabawi ang
lakas. Payat siya at maliit, mga beinte singko anyos, at nakasuot ng kupas na asul
na sam-fu. Medyo nakangiwi ang kanyang mga labi. May pangit at nangingitim na
88
bukol sa kanyang noo. Halatang napalo siya ng isang matigas na bagay kamakailan
lamang. Malaki ang kanyang tiyan. Madaling mapansing nagdadalantao siya at
malapit nang manganak. Nang dumilat si Lian-chiao, nakatayo na si Ah Yue sa isang
bangkito at isa-isang isinampay ang mga damit sa alambre.
Dahil mataas ang alambre, kailangang tumingkayad siya at tumingala.
Habang minamasdan ang maliit na katawan niyon at ang alanganing paraan ng
pagsasampay ng mga damit sa alambre, biglang nahabag si Lian-chiao. Mahina
niyang sinabi, Ah Yue, magiingat ka. Baka ka mahulog! Opo! sagot ni Ah Yue.
Bigla itong pumihit, nangangambang tumingin at nagtanong, Inay, luto na ba ang
hapunan? Kung hindi, kagagalitan at bubugbugin na naman tayo ni Itay!
Nakapukaw kay Lian-chiao ang huling sinabi niyon. Bigla siyang kinabahan. Kahit
mayroon pang kaning lamig na natira sa pananghalian, lulutuin pa ang mga gulay.
Kapag walang nakain pag-uwi ang asawa niyang sugarol, tiyak na may mangyayari.
Hindi sinasadyay nahipo niya ang namamagang bahagi ng noo. Tumahip ang
kanyang puso. Nagmamadali siyang naligo sa tabi ng balon at pagkatapos ay
tinulungan si Siao-lan sa paglilinis ng katawan nito. Pinuno niya ang dalawang balde
ng tubig at kinarga ang mga ito sa pingga pauwi. Ang nakalihis na sinag ng
lumulubog na araw ay tumama sa kanyang katawan, sa malaki at bilog na tiyan, sa
dalawang umuugang balde ng tubig sa pingga, sa umiika niyang paa, at sa hubad
na si Sioa-lan na naglalakad sa kanyang likuran, palinga-linga.
Pagod na si Lian-chiao sa walang tigil na pagtatrabaho, ngunit hindi siya
puwedeng magbagal ng kilos. Mabilis niyang sinidihan ang apoy sa pugon, hiniwa
ang mga gulay, pinakulo ang tubig, nilinis ang mga kawali at iba pang kasangkapan
sa kusina. Ang pugon ay yari sa luwad at may mga gatla na sa ibat ibang bahagi.
Sa tabi ng pugon ay may maliit na lalagyan ng panggatong. Wala na iyong laman.
Kinakailangang isantabi muna ni Lian-chiao ang sipit ng kalan para manguha ng
panggatong. Tumulong si Siao-lan at may dalang isa o dalawang piraso tuwing
papasok, ikinakalat sa lahat ng lugar. Abala sa gawain si Lian-chiao. Tinanglawan ng
liwanag na nagmumula sa apoy ang mga guhit ng pagod at puyat sa kanyang
mukha. Walang makasisi sa kanya. Mula alas sais ng umaga, nang bumangon siya
89
para maghanda ng almusal, hindi na siya natigil sa paggawa hanggang ngayon,

maliban sa sandaling pahinga noong tanghalian.
Noong umagay nanguha siya ng mga punla ng palay at itinanim sa bukid, at
noong hapon ay nagsibak siya ng kahoy na panggatong at namitas ng ta-feng-ho,
isang damong panggamot na gagamitin niyang pampaligo pagkapanganak. Malapit
nang isilang ang sanggolat hindi maaaring hindi siya handa. Kung hindi niya
ihahanda agad ang mga kailangan, anong mangyayari sa bahay kung bigla na lang
siyang ipasok sa ospital? Walang alam ang sugarol niyang asawa kundi humilata sa
kama sa kuta ng opyo at magmadyong araw-araw sa Hsiang Chi Coffee Shop. Kung
hindi niya aasikasuhin ang mga bagay-bagay ngayon, sino ang tutulong sa kanya?
Bukod sa gawaing bahay, kailangan niyang lagyan ng pataba ang mga gulay at
pipino na nakatanim sa gilid ng bahay, at bunutin ang ligaw na damo. Kung hindi ay
bubugbugin siya ng kanyang asawa kapag naging masama ang ani. Masakit pa nga
ang kanyang noo dahil sa suntok nito dalawang araw na ang nakararaan dahil
nagkamali siyang sagutin ito. Sssst Inilagay niya sa kawali ang mga dahon ng
kamote. Ang buong bahay ay napuno ng bango ng nilulutong gulay. Nakaupo si
Siao-lan sa loob ng bahay, dinidilaan ang mga labi at tinitingnan ang nakatatandang
kapatid na nakatayo pa rin sa kwadradong bangko sa labas.
Di kaginsa ginsay isang tinig na tila tunog ng basag na kampana na
nagbuhat sa labas ng pinto. Ah Yue! Hindi ka ba natatakot na mahulog diyan? Ang
taas ng naakyat mo, ha? Gusto mo na bang dalawin ang hari ng kadiliman? Itay
nagsasampay lang ako kiming sagot ni Ah Yue. Halos kasimbilis ng kidlat, isang
parang kawayang lalaki ang pumasok sa bahay at sandaling tumayo, galit. Lintik!
Gabi nay hindi pa luto ang hapunan. Umalis ka ba para hanapin ang kalaguyo mo?
Sandali na lang maluluto na ipiprito ko na lang ang inasnang isda. Pagkatapos
pagkatapos ay puwede na tayong maghapunan. Walang lakas ng loob si Lianchiao na tumingala man lamang. Inilagay niya sa isang plato ang pinipritong talbos
ng kamote at naglagay pa ng ilang patak ng langis sa kawali. Bahagyang
nanginginig ang kanyang kamay habang hinuhugasan ang inasnang isda. Hindi siya
naglakas-loob na tumutol sa ingay ng kanyang asawa.. Si Li Hua, ang asawa ni
90
Lian-chiao, ay larawan ng isang tunay na manghihitit ng opyo; payat at matangkad,

may maiitim na ngipin at namumulang mga mata. Matapos na nakapamaywang na
sigawan ang bawat isa, nagsimula siyang maghubad at marahas na nagtanong,
handa na ba ang tubig na pampaligo? Ihahanda ko na ang tubig, ihahanda ko
na
Mabilis niyang itinabi ang siyansi, ibinuhos ang isang kaldero ng kumukulong
tubig sa isang balde na kauuwi lamang niya. Pagkatapos ay binuhat iyon ng
dalawang kamay sa luma at sira-sirang banyo. Yukung-yuko siya dahil sa bigat ng
tubig. Umaalog ang malaki niyang tiyan, at nakangiwi ang maputla niyang mukha,
nagpapakita ng hirap at marahil ay kawalang-pagasa. Sumagitsit sa kawali ang
inasnang isda dahil sa init ng mantika. Masusunog na ang inasnang isda. Hindi mo
ba naaamoy? Napakabagal mong kumilos. Wala kang alam kundi kumain Walang
tigil sa pagmumura sa asawa si Li Hua habang ang babaey papunta sa banyo.
Nagtago sa isang sulok ng bahay ang dalawang bata, nanginginig sa takot.
Hindi sila naglakas-loob na magsalita. Kabisado na nila ang nangyayari, baka
natalo na naman sa sugal si Li Hua. Pagkatapos kumain at habang pinupunasan
ang namamantikaang nguso, kinuha ni Li Hua ang lalagyan ng tsa. Humigop siya ng
kaunting tsa at pagkatapos ay pwe! lumura sa lupa. Niligis ng kanan niyang paa
ang malapot na laway sa sahig. Inaakalang aalis na naman ang lalaki, mabilis na
ibinaba ni Lian-chiao, na kumakain pa, ang mangkok at chopsticks, at
nagkakandautal na, Ama ni Ah Yue, aalis ka na naman? Akoy Ano? Hindi ako
aalis? Napakalakas ng boses ni Li-Hua. Natalo ako ng beinte dolyar ngayong
hapon sa Hsiang Chi Coffee Shop.
Bakit hindi ako babalik para mabawi ang natalo sa akin? Pag hindi ako
nanalo ngayong gabi hindi ko na tatawagin ang sarili kong eksperto sa madyong!
Pwede bang bigyan mo ako ng ilang dolyar? Nag-order ako ng dalawampung itlog
kay Ying malapit na akong manganak. Kailangan bumili ako ng ilang itlog para
lutuin sa luya at alak. Minamasdan ni Lian-chiao ang malaki niyang tiyan.
Masyadong mahina at mababa ang kanyang boses. Nang marinig na kailangan niya
ng pera, biglang nagtaas ng kilay si Li Hua. Lalong pumula ang mga mata niyang
91
dati nang namumula. Ibinuka niya ang bibig, ipinakikita ang dalawang hanay ng
bungi-bungi at maiitim na ngipin. Hindi! Hindi! Sinong may sabi sa iyong bumili ka
ng masarap na pagkain kung wala kang pera? Kung kaya mong mag-order, bakit
hindi mo kayang magbayad? Lumura na naman sa sahig ang lalaki at dinilaan ang
nguso. Humakbang ang mahahaba niyang binti at lumabas ang tila-kawayan niyang
katawan. Nakatayo sa gitna ng bahay si Lian-chiao, nakabuka ang medyo laylay na
bibig, natitigilan at hindi makakilos. Mahangin at maginaw nang gabing iyon. Habang
nakahigang walang tinag sa matigas na higaang kahoy, hindi makatulog si Lianchiao. Naglalakbay ang kanyang isip. Kahit pagod na pagod siya at mabigat na ang
mga mata pagkatapos ng maghapong pagtatrabaho, gising na gising pa rin ang
kanyang isip.
Ang mga lumipas na pangyayari ay parang ulap sa bundok na
mabagal na pumapailanlang sa lambak, naaanod, naaanod kasinggaan ng usok.

Sa lahat ng mga taong patay na o buhay pa, ang larawan ng kanyang ina ang
namumukod na lumalantad. Sa kagustuhang magkaapo, kaagad pinag-asawa nito
ang tila bulaklak na anak niya si Lian-chiao na kinse anyos pa lamang noon. At
ang masama pa, sa kasabikang magkaroon ng mainam na buhay sa pagtanda
niya, at laban sa payo ng mga kamag-anak at kaibigan niya paramaging manugang
si Li Hua na anak ng nooy isang negosyante.
Lahat ng kanyang pag-asa ay nabigo. Isang taon pagkaraang makasal si
Lianchiao at lumipat ng bahay, ang inay namatay sa kanser sa dibdib. Paano niya
malalaman na dahil sa ipinagkasundong kasal, mawawala sa kanyang anak ang
katahimikan at kaligayahan sa buong buhay nito? Nagbuntung-hininga nang malalim
si Lian-chiao. Nanlabo ang kanyang mga mata dahil sa luhang napigil sa pagpatak.
Ngayon, ang taong lumilitaw sa isip niya ay ang kanyang asawa, ang walang silbi at
tila kawayang si Li Hua. Winaldas niyang lahat ang manang iniwan ng ama niya.
Marami siyang bisyo: pagsusugal, paglalasing, paghitit ng opyo, pagpunta sa bahayaliwanexperto siya sa lahat ng ito. Ang pinakamalakas na dagok kay Lian-chiao ay
ang pagkamapamahiin ni Li Hua. Naniniwala ito sa manghuhulang nagsabi na pulos
babae ang isisilang ni Lian-chiao at hindi ito kailanman maghahatid sa kanya ng
yaman o suwerte. Sa madaling sabi, si Lian-chiao ang pinanggagalingan ng
kasawiang-palad. Dahil dito, napakasama ng pakikitungo niya kay Lian-chiao.
92
Walang magawa si Lian-chiao kundi tahimik na pagtiisan ang hindi makatwiran at

kung minsan, ay malupit na pakikitungo nito sa kanya.
Kung nagkaroon siya ng lakas ng loob na magmaktol at mangatwiran,
mandidilat agad iyon, at luluran siya sa mukha mismo, humihiyaw, Ikaw ang sumpa
ng pamilya! Sinong may sabi sa iyong magpakasal ka sa akin? Luka-luka! Kung
gusto mong lumayas, puwede ka nang umalis ngayon din. Alis! Alis! Sinong
pumipigil sa iyo? Tumulo sa pisngi ang luha ni Lian-chiao. Dahan-dahan siyang
bumaling. Nasipa na nina Ah Yue at Sioa-lan ang kumot. Mahimbing na natutulog
ang dalawa, magkayakap. Kinuha ni Lian-chiao ang kumot at itinakip sa kanila.
Pumikit siya ngunit hindi pa rin makatulog. Nag-aalala siya. Malapit na siyang.
Makukunan kaya siya? Mahirap sabihin. Sa kabila ng kanyang pagbubuntis,
kailangan niyang magbuhat ng mabibigat na bagay kasimbigat ng animnapu o
pitumpung katies araw-araw. Mga ilang araw pa lang ang nakararaan ay bumagsak
siya habang nagsisibak ng kahoy na panggatong. Sino ang gagarantiyang hindi
naaapektuhan ang bata sa loob ng kanyang tiyan? Halimbawang malaglag ang
bata, at mamatay siya, sino ang mag-aalaga sa dalawa niyang anak na babae? At
kung maayos siyang makapanganak, ano ang mangyayari kung iyoy babae na
naman? Hindi kaya siya palayasin ng kanyang asawa? Ang inam sana kung sa
pagkakataong itoy lalaki naman ang isilang niya. Sa gayon ay hindi na siya
gaanong pagmamalupitan ng asawa niya.
Kahit papaanoy gaganda na ang hinaharap. Alam na niyang habang buhay
nang magiging miserable ang kanyang buhay. Ang tanging pag-asa na lamang niya
ay ang kanyang mga anak. Malupit ang buhay. Unti-unti, nagdilim ang paningin ni
Lian-chiao. Inaantok na siya. Pero biglang naging kakaiba ang pakiramdam niya sa
kanyang tiyan. Sumasakit na iyon. Natanto niyang lalabas na ang bata. Pero gabinggabi na, at wala pa sa bahay ang asawa niya! Ano ang gagawin niya ngayon?
Naisip niyang papuntahin si Ah Yue sa Hsiang Chi Coffee Shop para sunduin ang
kanyang ama, ngunit nang makitang nahihimbing ng tulog si Ah Yue, nag-atubili
siyang gisingin ang bata. Naisip niya: hindi ba si Ah Yue ay nagdaranas din ng hirap
sa buhay tulad niya? Bagamat bata pa, si Ah Yue ay nagbubuhat na ng mabibigat
93
na bagay at gumagawa ng trabahong para sa matanda lamang. Bakit hindi bayaang

matulog muna siya? Bukod doon, mahangin sa labas. Kung gigisingin niya ito at
palalabasin, tiyak na sisipunin ito. Kung magkasakit si Ah Yue, sino ang mag-aalaga
sa kanya? Sino ang mag-aalaga kay Siao-lan? Wala nang malamang gawin si Lianchiao. Tumitindi na ang hilab ng kanyang tiyan. Nanlalamig na sa pawis ang palad
niya. Wala na siyang magagawa. Nagpumilit siyang bumangon. Hawak ang isang
gasera, nagpasiya siyang magtungo sa Hsiang Chi Coffee Shop para hanapin ang
asawa.
Pagbukas niya ng pinto, nahagip siya ng malakas na hangin. Nanginig siya at
halos mamatay ang ilaw niya.
Isinara ni Lian-chiao ang pinto at mabagal na
lumakad papunta sa kapihan. Bagamat hindi kalayuan sa bahay nila Hsiang Chi, sa
katayuan niyay parang kung ilang milya ang layo noon. Walang buwan nang gabing
iyon, iilang bituin ang kumikislap sa langit. Napakadilim at walang makikita sa
lampas sa sampung yarda. Basa ng panggabing hamog ang daan at madulas.
Idiniin ni Lian-chiao ang kaliwang kamay sa kanyang tiyan, umuusad ng mga dalawa
o tatlong hakbang. Sa malamlam na ilaw, ang mukha niyay ninenerbiyos sa sakit at
butil-butil na pawis ang tumutulo mula sa kanyang noo. Kokak, kokak umiiyak
ang mga palaka sa pilapil sa gawing kaliwa ng maliit na kalsada. Binasag ng
malungkot nilang pagkokak ang katahimikan ng gabi. Muling bumugso ang hangin.
Tuluyan nang namatay ang ilaw sa gasera. Si Lian-chiao, at ang lahat ng
bagay sa kanyang paligid, ay dagling nakulong sa kadiliman. Hindi siya makasulong
at hindi rin makaurong. Ilang sandali siyang tumayo roon, walang tinag at hindi
malaman ang gagawin. Parang hinihiwa ng isang matalin na kutsilyo ang tiyan niya.
Natutuliro siya at nahihilo. Kras. Nalaglag ang gasera mula sa nanginginig niyang
mga daliri, nagkapira-piraso. Hindi na maisip ni Lian-chiao kung ano ang nangyayari.
Sinapo niya ng dalawang kamay ang kanyang ulo, nagpupumilit na manatili siyang
nakatayo. Pagkalipas ng ilang sandali, medyo nanumbalik ang lakas ni Lian-chiao,
at unti-unting nasanay ang mga mata niya sa dilim. Lumakad siyang muli, mabagal,
hindi matatag.
Kung ilang beses na halos madapa siya dahil sa madulas na
kalsada.
94
Madalas siyang huminto dahil sa sumusumpong na sakit. Tatayo siya, yuyuko

nang mababa hanggang ang sakit ay humupangunit ilang sandali lamang.
Narating din sa wakas ni Lian-chiao ang Hsiang Chi Coffee Shop. Napakaliwanag sa
loob at maingay: ang kalantog ng mga pitsa ng madyong sa mesa, ang maingay na
boses ng mga sugarol, umuungol o tumatawa Nanghihinang itinaas ni Lian-chiao
ang kaliwang kamay at kumatok sa pinto. Marahil ay buhos na buhos ang isip ng
mga tao sa pagsusugal, o baka naman napakahina ng katok niya. Walang lumapit
para buksan ang pinto. Hindi na matiis ni Lian-chiao ang sakit, at kumatok uli siya
nang buong lakas. Isang matabang babae ang nagbukas ng pinto. Iyon ang
maybahay ng may ari ng kapihan. Si Lian Chiao na nakasandal nang husto sa pinto
ay bumagsak sa loob. Noong una ay nagulat ang matabang babae sa biglang
pagpasok niya.
Ngunit nang matanto niya kung sino ang babae, maliksi niya iyong tinulungan
at inakay papasok. Si Li Hua, na dadampot na lamang ng pitsa, ay namangha rin sa
biglang pagdating ni Lian-chiao. Ngunit nakapagpigil siya at mabagsik na
nagtanong, Anong nangyari? Bakit gabing-gabi nay narito ka pa? Pung! Teka, teka!
Red-Center ba yon Ha! Maganda! Magaganda ang pitsa niya at medyo
ninenerbiyos siya, matamang nakatingin sa mesa. Tinulungan ng maybahay ng
towkay si Lian-chiao na maupo sa silyang rattan. Sapo ng dalawang kamay ni Lianchiao ang kanyang tiyan, humahalinghing. Ang tiyan ko masakitdalhin agad
dalhin ninyo ako sa ospital Ano? Ngayon na? Mananalo ako sa larong ito.
Sandali. Pung! Ang galing! Ang gandang pitsa nito. Ito talaga ang kailangan ko. Ha,
ha! Quadruple! Unang apat, pangalawang apatIsang libo dalawandaan at
walumpu at dalawang libo limang daan at animnapu! Malaki ang panalong iyon.
Nagsimula siya sa ilang chips lamang, ngunit ngayon ay isang bunton na ang nasa
harap niya. Tuwang-tuwa si Li Hua at hindi niya mapigil ang katatawa, maluwang na
maluwang ang nangingitim na bibig. Habang sinasamsam at inaayos ang mga
chips, ngumiti siya sa taong nakaupo sa harap niya.
Ha,ha, Lumpong Chun!
Napakagaling nitong siyamnapung libong galing sa iyo! Napakagaling! Ha,ha Aiyoyo Hoy, lumakad ka na. Manganganak na ang misis mo! May humimok
kay Li Hua. Walang magawa si Li Hua kundi hilingin sa isang miron na maglaro para
95
sa kanya. Galit na tiningnan niya si Lia-chiao at nag-aatubiling tumayo. Pumayag

ang maybahay ng towkay na ipaarkila sa kanya ang Morris Minor nito sa dalawang
dolyar bawat oras at dodoblehin sa gabi. Tinulungan ng maybahay si Lian-chiao na
makasakay sa kotse. Si Li Hua, na umuungol pa, ay nagpunta sa kasilyas sa likod
ng kapihan. Bagamat hindi na gaanong humihilab ang tiyan, balisa si Lian-chiao.
Bigla siyang nakakita ng ilaw na mabilis na papalapit sa dako nila.
Bahagyang kumislap ang munting ilaw, dahil marahil sa hangin. Habang papalapit
iyon, ay nakita niya si Ah Yueng pangku-pangko ang nakababatang kapatid. Kapwa
sila umiiyak at namumula na ang kanilang mga mata. Ah Yue, Ah Yue! Bakit dinala
mo rito ang kapatid mo? Sisipunin kayo! Lumabas sa kotse si Lian-chiao, nilapitan
ang maliliit na batang babae, hind malaman kung ano ang gagawin. Humagulgol ng
iyak si Siao-lankaagad siyang inaliw ni Lian-chiao. Habang pinapahiran ang luha
at ilong, marahang nagsalita si Ah Yue, Nagising ako sa iyak ni Siao-lan.
Hinahanap niya ang Nanay. Hindi ko makita si Nanay sa bahay. Naisip kong baka
narito kayo, kaya dinala ko siya rito Nang malaman ni Ah Yue na pupunta sa
ospital ang kanyang ina, kumibot ng kaunti ang ilong niya at ang bibig niya ay
lumaylay sa mga sulok. Luhaan ang mga mata niya. Ah Yue, huwag kang umiyak.
Mabait ka di ba? Aalagaan mong mabuti ang kapatid mo. Uuwi ang Nanay
pagkaraan ng dalawa o tatlong araw. Pagkahatid sa akin sa ospital, uuwi ang Tatay
ninyo Habang inaaliw si Ah Yue, napaiyak na rin Lian-chiao. Hindi niya makayang
isipin na aalis siya ng ilang araw, iiwan ang dalawang munting bata sa bahay na
walang mag-aalaga sa kanila. Ibinaba ni Ah Yue ang nakababatang kapatid, at sa
pagitan ng mga hikbi, Inay, dadalawin ko kayo bukas, kasama ang kapatid ko.
Sasabihin ko kay Itay na isama kami roon. May isa pang dolyar sa aking lata ng
sigarilyo.
Dadalhin ko iyon para magamit mo muna Magiliw na hinawakan ni Lianchiao ang munting ulo ng anak. Hindi siya makapagsalita dahil sa pag-aalala.
Lumabas si Li Hua. Kinagalitan ang dalawang bata gaya ng dati. Pagkatapos ay
pumasok sa kotse, binuhay ang makina at pinatakbo. Patuloy ang madyong sa
Hsiang Chi. Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng pitsa, Khe-takhe-ta at
96
paminsan-minsan ng malakas na pung! Malamig na kumislap ang mga bituin sa

langit. Malakas ang hihip ng hangin. Isang munting ilaw ang mabagal na kumilos sa
daan. Si Ah Yue, pangko sa likod ang umiiyak at inaantok na kapatid, mabagal at
atubiling naglalakad patungo sa kanilang luma at hungkag na bahay.
MAG NENE NI MR. TANG

Shirley Geok-Lin Lim
NAHULI KAMI NI KIM MEE ang kapatid niyang nagsisigarilyo sa hardin.

Mainit ang araw at tumatalbog ang liwanag sa tubig sa dagat. Ang pinagsamang
asul na alon at liwanag ng araw ay masakit sa mata sa hardin na tila natutunaw sa
init ang buhaghag na lupa. Nasa loob ng bahay ang lahat kapag ganoon ang mga
hapon sa Sabado; natutulog si Ah Kong at si Nanay sa pinadilim na kuwartong
pang-umaga at nagbabasa silang mga anak na babae ng magasin o nag-aaral ng
mga leksiyon kung saan-saan sa bahay. Pinintahan ni Kim Mee ang mga kuko niya
sa paa ng maitim-ngitim na pula; pupunta siya sa piknik sa Tanjong Bederek sa
Linggo at gusto niyang makita ang epekto ng bagong kulay sa kanyang paa kapag
nakatapak sa buhangin. Pababa sa dagat ang hardin sa likod ng bahay, na puno ng
mga punong almendras-dagat at pandan; may bakod ng kalawanging matinik na
alambre at sirang tarangkahan na nagpapakita kung hanggang saan ang hardin at
97
saan naniging gubat ng dagat ang lupa. May malaking puno ng tsiko sa may bakod,
at kalahati ng mga sanga nito ay nakahilig sa hardin at kalahati sa mga bato, inanod
ng kahoy, durog na singay at nabubulok na mga hayop na nasa mababaw na tubig
tungo sa maputik na katihan ng dagat. Doon sa ilalim ng mga sanga na natatago ng
puno nagsisigarilyo si Kim Li. Nagulat siya pero hindi man lamang napakilos ng
pabigla; halos nakapikit siya at marahang lumalabas ang usok sa kanyang ilong,
nakatitig siya sa abot tanaw na parang kawad ng kuryente sa malayo.
Ah ha! Kalian ka pa nagsigarilyo? sabi ni Kim Mee na biglang lumitaw sa
kabilang puno.
Hindi man lang natigilan si Kim Li, humithit siya ulit at magarang ipinuwesto
ang sigarilyo sa may tabi ng kanyang bibig. Pinalantik niya ng sobra ang kanyang
mga daliri habang dahan-dahan niyang inilalagay ang sigarilyo. At bakit ko
sasabihin sa iyo? tanong niya
Sasampalin ka ni Ah Kong
Biglang ipinihit ni Kim Li ang kanyang ulo at nagkunot ng noo. Sumbongera!
Sasabihin mo ba sa kanya?
Hindi, syempre hindi! sigaw ni Kim Mee na medyo takot. Dalawang taon
lamang ang agwat nila pero kaiba si Kim Li. Matindi siya kung sumpungin at
gumagrabe ang mga ito. Ang sama-sama mo. Bakit inisip mong magsusumbomg
ako? galit na si Kim Mee dahil sa takot niya. Nitong nakaraang taon, sa damdam
niya nakalalamang siya sa kanyang ate na kinayayamutan sa mga palabas, mga
pagmamaktol, mga pag-iyak at mga pagwawalang kibo nito. Mas maayos pang
makisam ang bunso, si Kim Yee, na labindalawang taon. Ayaw niyang si Kim Li na
naninigarilyo sa ilalim ng puno, mukhang nasa mala yang tingin niyon at hindi nila
abot. Lumapit siya at nagtanong, Saan mo kinuha ang sigarilyo?
Wala kang pakialam! sagot ni Kim Li.
Sigarilyo ba ni Ah Kong? Oo nga, lucky strike iyan.
98
Binitawan ni Kim Li ang upos at tinakpan ang sinipang buhangin. May usok
pang lumalabas sa buhanging ipinantakip niya, kahit nakilibing na ang nagbabagang
sigarilyo. Ano bang alam mo sa buhay? matayog niyang tanong, at lumakad siya
sa nakasisilaw na daan, nilampasan ang paliguan at umakyat sa kahoy na hagdan.
Ang damdam ni Kim Mee, habang tinatanaw niya ang likod ni Kim Li na
pumasok sa pintuan, para siyang nilayasan. Bruha! tiningnan niya ang mga paa
niyang may mga kukong kasimpula ng dugo.
Sa mulat mula, tahimik ang kanilang sabado sa kanyang pagka-alala, mga
tahimik na araw na pinababagal ng pagpigil ng kanilang matandang ama, na
palaging nagpapahinga, nagpapalakas sa kanyang berdeng silyang perisosa sa
kuwartong pang-umaga, katabi ang kanilang ina. Ang malalagong kilay lamang
niyon na matuwid na tila piklat sa noo ang tila gising. Pumuputi na ito, tumatayo at
nangangapal habang umuurong ang buhok niyon sa noo at iniiwan ang balat na
nababatikan ng mantsa. Paminsan-minsan nagsasalita iyon at maugong ang boses
niyon pero kadalasan, natutulog lamang iyon o kaya tahimik na tinitingnan ang mga
bulaklakang puno sa labas ng mga bintanang nakapaligid sa kuwarto, o sa mga
dahon ng hardin na inaalagaan ni Ah Chee, ang kanilang utusan, at marahil, at nagiisip.
Pangalawa silang pamilya ni Ah Kong. Tuwing Biyernes nagkokotse siya mula
sa Kuala Lumpur na tinitigilan ng kanyang unang asawa at mga anak, para umabot
sa hapunan. Kapag sabado, nasa bahay lamang ang mga babae. Walang lakad sa
eskuwelahan, walang kaibigan, walang pagtitipon, walang pamimil ang makahihila
sa kanila para lumabas. Nagiging para siyang talagang nasa pamilya niya kapag
narinig niya ang kanyang mga anak na pigil na naghahagikgikan, nag-uusap-usap,
kumikilus-kilos at bumubuntong hininga at tuwing sabado, pinapapilan ng apat na
nene ang dapat gawin: nagiging mga anak na babae sila na naririnig sa likuran na
tila masayang musika, pero hindi maingay o nakagugulo.
Tuwing sabado nagmemeryenda sila ng mabigat kapag alas singko.
Binabalatan ng mga bata ang mga nilagang itlog, maingat nilang binabasag ang
balat at malinis na inihihiwalay sa puti, pagkatapos nililigis nila ang itlog at
99
hinahaluan ng mantekilya para ipalaman sa tinapay. Bagong luto ang tinapay nilang
hinihiwa ng makapal at nagbubuhos sila ng tsa sa mga tasa at hinahaluan ng
nanlalagkit ng gatas kondensada at ilang kutsaritang asukal. Tinapay lamang na
pinahiran ng maraming mantekilya at binudburan ng asukal ang kinakain ni Ah Kong
pero natutuwa siyang makita niyang ang mga ito
ay kumakaing parang mga
senyorita sa Europa. Nagdadala siya ng mga pagkain mula sa Kuala Lumpur:

kamatis, mga de latang giniling na hamon at kesong kraft at mga balot ng mga maha
blangkang birds. Kapag meryenda ng sabado nasasabi niyang mabuti siyang ama at
nabubusog ang puso niyang makita ang apat na nakalinyang babae na kumakain ng
tostadong tinapay at hiwa-hiwang kamatis habang nagbubuhos ng tsa ang tahimik
niyang asawa.
Hoy, Kim Bee, sabi ni Kim Yee habang kumakain ng biskuwit, ibibigay mo
ba sa akin ang blusa mo?
Halos magkapareho ng katawan at taas ang bunso at ang sinundan niya. Ang
totoo, sa bilis ng paglaki ni Kim Yee noong nakaraang taon, mas mabigat pa siya
ngayon at mas mahaba ang katawan kaysa kay Kim Bee. Panahon ang meryenda
para himingi kay Ah Kong ng mga bestido, regalo, pera, at mga bagay, at
palibhasay bunso si Kim Yee, siya ang pinakadiretso kung humingi.
Heh! Lagi mong kinukuha ang mga damit ko. Bakit hindi pa ang blusa kong
suot ang hingin mo?
Puwede ba? Maganda, magagamit ko iyan sa pagpasok ko sa Katesismo.
Napahingal sa galit si Kim Bee at at nagmakaawa sa ina, wala akong
magawa diyan pero hindi niya itinuloy ang sasabihin dahil may hihingin din siya
kay Ah Kong na nakikinig ngayon sa kanilang away.
Hindi ba marami kayong maisusuot? Bakit nag-aagawan kayo sa damit?
Tulad ng batang alam ang sasabihin niya, kumilos ng bahagya si Nanay sa
kanyang pagkakaupo at malumanay na sinabi, ang bilis lumaki ng mga bata, Peng.
100
Maliit na ang mga damit nila, anim na buwan pa lamang. Naku, ang iikli na ng mga
damit ni Kim Bee, masagwa nang tingnan.
Ako rin, Ah Kong, dagdag ni Kim Mee. Buhat noong bagong taon nang
intsik hindi pa ako nagkakabago.
Tatlong buwan pa lamang ang bagong taon ng instik, sagot ni Ah Kong na
biglang taas ang mga kilay sa gulat, o sa inis, walang nakakaalam.
Pero tumaas na ako ng isang pulgada mula noon!
At talong pulgada ang itintaas ko sa loob ng isang taon, sabi ni Kim Bee.
Ah Kong, nagiging dalaga na ang mga anak mo, matapang na wika ni Kim
Li. Nakaupo siya sa may tagiliran ng kanilang ama, malayo sa mesa; hindi siya
kumakain o umiinom, sa halip ay paduyan-duyan ang kanyang mahahabang binti
habang kumakain ang iba. Suot niya ang kanyang kortong asul na paneskuwelahan. Masikip ito sa may balakang at hita kayat napapatag ang taba niya
na natipon doon kahit matangkad siya at payat na payat. Halos walang laman ang
knayang mga binti, tulad ng kanyang dibdib. Walang kakorte-korte ang mga binting
iyon: nakausli ang mga tuhod na parang mga batong tumubo doon, at walang
kaalam-alam buhat sa sakong hanggang alak-alakan. Kahit siya nakamasikip na
korto hindi siya mukhang seksi, mukha lamang alanganin, parang may biglang
umbok ng taba sa kanyang puson at puwet, parang nakabalabal na bosyo sa payat
na puno.
Biglang nanahimik ang lahat. Ngumanga si nanay at napahindik, tumigil sa
pagngunya ang magkakapatid at nagsitinginan sa ibat ibang direksiyon. Galit na
galit si Kim Mee dahil namumula na ang mukha ni Ah Kong. Walang perang pambili
ng bagong damit kapag siya nagputok.
At ikaw, hindi ka nakabihis-babae, sagot niyang hindi tumitingin kay kim Li.
Anot humarap ka sa mesa na sout-puta! palagi niyang iniiwasan ang ganoong
mga salita sa bahay niya, pero naudyok siya ng biglang pagsabad ni Kim Li.
101
Hindi naman ako humihingi ng damit sa iyo. At bigay mo ang isinusuot ko.
Hindi
Tumigil ka! singhal ng ama. Ikaw
Doon ka sa kuwarto mo, sabi ni nanay kay Kim Li bago makapagpatuloy si
Ah Kong. Kalma ang boses ng ina, parang nangyayari ang ganoong away arawaraw. Kung nabigla siya sa magkabuhol na kilay at nangakausling ugat na tila
suntok sa noo ni Ah Kong, hindi siya nagpahalata. Peng, patuloy niyang kalma rin
gaya ng dati, baka bukas mapag-usapan natin ang magagasta sa bagong damit.
Makabibili ang mga bata ng mumurahing tela, at tatahi kami ni Ah Chee ng ilang
simpleng palda at blusa. Hindi na tayo babayad sa mananahi. Simpleng simple
lamang ang mga damit kasi ang tagal ko nang hindi nananahi at patuloy ang mga
salita niya, para siyang naglalatag ng maginhawang banig na pampamilya sa
harapan ni Ah Kong, at maya-maya pa nagpapahid na sila ng mas maraming
mantekilya sa tinapay at nagtitimpla ng mga bagong tasa ng tsa.
Hindi umalis si Kim Li hanggat ginid nalilibang ang ama; pagkatapos iniinat
niya ang kanyang sarili pababa sa silya, humuhuni-huni, at umimbay-imbay sa
kanyang kuwarto na akala mo pusang nakangisi. Hindi masakit sa tenga ang
kanyang paghuni pero dinig sa kumedor dahil sa lakas. Anong magagawa ni Ah
Kong. Nanahimik siya uli, napahele sa ugong ng usapang babae, tinanggap niya na
sa linggo bubuksan niya uli ang kanyang pitaka at lalayo siyang nagmamaneho ng
kotse habang kumakaway sila at nagpapasalamat.
Pero nandoon pa ang gabi ng sabado at ang hapunan sa alas nuwebe, at
ang malalamyang oras hanggang alas onse habang nakaupo ang mga anak niya na
bagong gugo ang mga buhok at nagbabasa ng Her World o ng Seventeen upang
makapili ng tabas ng mga bago nilang damit. Paghating-gabi, tulog na ang lahat.
Nandoodn si Ah Chee na humihilik sa kuwarto niyon sa likod, napapaligiran
ng mga lata ng biskuwit na walang laman at malilinis na bote ng Ovaltine. Kinuha
niya si Ah Chee noong napa-Oo niya sa masugid niyang panliligaw ang pangalawa
niyang asawa at, kahit sa labag sa pagiging
102
Protestanteng Metodista ito, ikinasal sila sa maikling seremonyang instik.

Lumipat silang tatlo agad sa malaking bahay na kahoy na ito sa Old Beach Rode, at
unti-unting napuno ang mga kuwarto ng mga kama at anak na mga babae, tulad ng
pagpupuno ng kuwarto ni Ah Chee ng mga sobrang pagkain. Hindi iyon nagtatapon
ng lata, bote, at garapon. Ibinebenta niyon sa magbubulok ang mga piyait na lata at
matataas na bote; iyong mga lata ng biskuwit na may nakapintang makukulay na
rosas o iyong mga lata ng kendi na may nakapintang mga babaeng nakaumbok ang
mga saya o mga Guwardiya Real na nakasombrerong mabalahibo, iniipon niyon at
nilalabas tuwing bagong taon na puno ng mga sulat ng pag-ibig, hopya, at hueh
bulu. Kasundo iyon ni Ah Kong tulad ng pagkakasundo nito higit pa sa asawa.
Ang mabuto at kuripot na mukha niyon, ang malakas at maskuladong braso, ang
pagaspas ng maluwang niyang pantalon habang nagbabalik-balik iyon nang walang
sapin sa paa sa kusina at hardin, mula sa isang nilinis na kuwarto tungo sa isang
kailangang walisin pa, ito ang mga pinananabikan ni Ah kong tuwing biyernes tulad
ng pananabik niya sa di mawaring ngiti ng asawa at sa malambot na katawan nito
sa higaan. Labimpitong taon na si Ah Chees a bahay na iyon pero sa iilang kuwarto
lamang iyon nababakas.
Bihirang sumisilip si Ah Kong sa kuwarto ni Ah Chee, na alam niyang isang
buntong basura na nakaligid sa makitd na kamang kahoy at may alambreng
pangkulong sa manok na nakatakitp sa bintana. Pero kapag hating-gabi, pagbangon
niya para tingnan kung nasarhan na ang lahat ng pinto, tinitingnan niya ang mga
kuwarto ng mga anak niya. Ito ang kay Bee na nakakonekta sa kuwarto ng mga
magulang dahil sa banyo. May Bibliya sa kama niyon. Tulog iyon, yapos na mahigpit
ang isang almuhadon sa mukha, halos hindi makahinga, nakaangat ang pang-itaas
ng padyama at nakalitaw ang nakaumbok niyon tiyan na naninilaw sa karimlan. Sa
kabila ng pasilyo sa gitna, tuwid na nakauna na parang patay si Kim Yee, parang
pinilit ang sarili sa pagtulog o gising pa iyon sa likod maskarang tulog na iyon,
samantalang parang mga gayak na pambata ang mga laruang oso at kuneho sa
paanan ng kama niyon at tila dapat ng alisin ngayong tapos na ang drama.
103
Suminghot siya sa kuwarto ni Kim Mee; amoy talcum at pang-isprey sa

buhok. Naala niya ang ibang kuwarto, mga kuwartong pinandirihan niya habang
tinatalo niya ang mga nakipagbuno sa kanya na nakatira doon. Pero walang mga
unang satin na rosas o mga pulang bulaklak na papel dito; may retrato ng mga
mang-aawit na Ingles na Beatles na nakadikit sa dingding at ang asul na kurtinang
may kuwadra-kuwadradong dibuho ay isinasayaw ng hangin sa gabi. Nakabaliktot si
Kim Mee sa almohadon kung matulog. Nakasuot iyon ng maikpling pantulog na
maraming dekorasyon, at sa pagkakakurba ng pigi niyon at pagkakandantay niyon
sa unan, para iyong kerida sa nakasiping sa lalaki. Napupoot si Ah Kong sa itsura
pero hindi niya makumutan ang bata at baka magising. May panahong nilibot niya
ang buong bahay at sinisilip at ang bawat kuwarto, at pinupuno siya ng tuwa ng
bawat tahimik na natutulog doon, sapagkat kanya ang mga ito, nakaasa sa kanyang
pag-uwi, nakakatulog sa kanyang harapan, mga inosente at walang dungis. Ngayon
nakabitin ang amoy ng pang sprey sa buhok; basa at nanlalamig ang bagong amoy
lata, isang mumurahin at manipis na talukbong sa anak na nakokoronahan ng ulo ng
pagano ( na puno ng magagsapang na curlers ) ang maririkit na biyas. Nabahiran uli
ng pandidiri ang kasalukuyan dahil sa naalala niya, at tumigil siya sa kuwarto ni Kim
Li. Hnidi na niya alam ang maasahan niya sa kanyang mga anak, may isang
ginagasta ang pera sa lipstick, sa pampinta ng kuko, sa Blue Grass Cologne, at ang
isang ito ay tila hindi tama.
Hindi pa tulog si Kim Li. Nakaupo iyon sa kama at taas-baba ang mga tuhod,
at nagbabasa sa sinag ng ilawan sa kama. Tumigil si Ah Kong sa pintuan pero hindi
siya nakaurong kaagad. Tiningnan siya ng anak niya ng walang gana at tinanong,
Anong gusto mo?
Alas dose na, matulog kana, sabi niyang pautos, at naramdaman niyang
hindi iyon ang dapat niyang sinabi, pero hindi niya halos kailangang isipin ang
sasabihin niya sa bahay na iyon, at masyado ang pag-aalala niya. Bigla na lamang
napansin si Kim Lee. Nagputol iyon ng buhok kung kailan hindi niya masabi.
Natatandaan niyang minsan, napuna niyang mahaba ang buhok niyon at
nakabungkos na parang bunto-kabayo at naging tila singliit ng palad niya ang
104
walang gandang mukha ni Kim Li. Ngayon napakaikli ng harapan at tabihan ng

buhok niyon, kalat ang dapat sanang mga kulot na buhok, nangag-alsa sa ulo
niyang parang mga pira-pirasong pisi. Ang pangit! Naisip niya tumatalikod siyang ni
hindi niya hinitay kung susundan siya ni Kim Li o hindi.
Halos magdamag siyang gising. Ganoon siya talaga tuwing sabado ng gabi.
Tulog sa umaga, paidlip-idlip sa silya perisosa kapag hapon, at aantok-antik na
nakaupo sa meryenda at hapunan, kaya ang buhay niya na nauubos sa ingay, init at
gulo ng minahan sa buong sanlinggo, ay unti-unting nanunumbalik sa gabi.
Nawawala ang panghihina na tumatalo sa kanay tuwing dumarating siya ng biyernes
ng gabi; unti-unti, pinababalik ang kanyang lakas-lalaki ng mga kilos ng babae sa
paglalabas-masok ng mga iyon sa mga kuwarto. Pinasisigla siya ng kanilang mga
kasiyahan, at gumagalaw naman ang isipan niya, kahit namanhid at pagod noong
una.
Nanlalata siya at hindi nagkikilos ng buong sabado, pero kapag gumagabi
puno na man siya ng lakas. Pagkatapos niyang maligo, pumapasok siya ng kuwarto
na tuwid ang mga balikat at taas ang noo. Tamang-tama sa gusto niya noon ang
kaniyang asawa nakapantulog na kupas, mabilog at malambot samantalang siya
namay siksik at matigas, manipis ang matipuno niyang katawan kung nakalatag sa
matataba at malalatang dibdib niyon, nakalulubog siya sa mapagbigay na katawan
niyon, tulad ng paglusong ng kalakian sa putik, humahalinghing sa sarap.
Pagkatapos nito, kapag tulog na ang asawa niya, patuloy ang takbo ng isip niya.
Maingat niyang pinaplano ang gagawin sa sususnod na linggo; ang abogadong
kakausapin kina-Lunesan; ang lumang klong na sasarha at ang makinaryang dapat
ilipat sa bagong lugar; si Jason, ang panganay niyang anak, na kailangang kausapin
tungkol sa madalas na hindi pagpasok niyon sa opisina; ang buwanang padalang
pera sa anak niyang si Wanda na nasa Melbourne; ang matandang Chong na dapat
i-retire. Ganyang ang takbo ng isip niya, maliksi at tuloy-tuloy, samantalang
pinakikinggan niya ang paghahanda ng mga anak niya sa pagtulog hanggang sa
matahimk ang mga banyo, ang pagkalakad ni Ah Chee sa sarili niyon sa mga
pasilyo para ikandado ang mga pinto at ang pagtunog ng pagpatay sa mga ilaw.
105
Pagkatapos, pagkatugtg ng relo ng labingdalawang beses, nilalakaran niya ang

buong bahay, tinitingnan ang bawat kuwarto samantalang patuloy ang kilos ng
kanyang isip at katawan, ang kanayang tuwa sa bawat hugis babaeng nasa kama,
may panibagong lakas siya sa bawat kuwarto niyang iwan. Kaya nakahiga siyang
gising hanggang mag-uumaga ng linggo, kalma pero malakas na tumitibok ang
katawan, humihinga ng malalim dahil naniniwala siya na pampalakas ang hangin sa
gabi, habang iniisip niya ang mga problema at nireremedyuhan niya para sa
susunod na Linggo.
Pero noong gabing iyon, hindi maginhawa ang hindi niya pagkatulog.
Pinatanda, naisip niya pinatanda siya at nilaos ng mga anak niyang babae. Hindi
siya makahiga ng ginhawa at tahimik; binubwisit siya ng mga katawan ng babae na
nakaligid sa kanya. Narinig niya si Kim Li na malakas na nagsara ng libro, mga
yabag na tumungo sa kumedor, ang pagbubukas ng pinto ng refrigerator at pagandar ng motor niyo. Gaga! Bulong niya at naisip niya ang lamig na lumalabas sa
makina, ang yelong natutunaw sa mga bandeha. Ang init na dumadapo sa mga
piraso ng mantekilya na naroon at matigas at makintab pa sa pagkakabalot. Pero
hindi siya bumangon para pagsabihan si Kim Lee.
Hindi kinausap ni Ah Kong si Kim Lee ng buong araw; hindi sana ito
magmumukhang kakatuwa kung hindi sila magkasama sa kuwartong bilaran sa
araw ng halos buong umaga.
Tumakas sina Kim Bee at kim Yee ng alas nuwebe. Nakaputi at rosas sila,
mataas ang takong ng sapatos at nakatirintas ng dalawa ang buhok. Kayat mukha
silang mga abay sa kasal na pormal ang kilos at pinalalambot ng pananabik ang
mukha. Sampung minuto ang layo ng simbahang Metodista kung lalakarin. Hindi na
nagsisismba si nanay pero pumupunta pa ang mga bata niyang anak tuwing linggo,
dahil relihiyon iyon ng kanilang ina, at mga kaedad ng ina nila ang mga bumabati sa
kanila at nagpapakumusta pero hindi bumibisita. Lalong mabait sa kanila ang pastor
dahil kasama iyon sa drama noong may labinwalong taon na ang nakalipas.
Naliligaw siyang tupa. Mabangis ang panahon pagkaraan ng mga hapo; kung
hindi, hindi siguro siya pumayag mamuhay bilang makasalanang pangalawang
106
asawa. At, kahit hindi mahalaga kung sino ang kasama niya sa pagkakasala, kilala
at marangal na tao si Mr. Tang. Mas maiintindihan ang sitwasyon niya kung alam mo
kung gaano kaingat at kaayos si Mr. Tang sa lahat tungkol sa kanyang pamilya.
Sayang at napaka-Instik niya, kaya lamang siyempre naman hindi pa tanggap ang
diborsyo kundi nito na lamang, at kahit ngayon, hindi parin dapat gawin. Pero kung
didiborsiyuhin lamang ni Mr. Tang ang una niyang asawa, makababalik si Mrs. Tang
at ang mga bata mabubuting bata sila, kahit hindi na nagsisimba iyong
pinakamatanda at may pagkanerbiyosa ang pangalawa. Napakabait ng dalawang
nakababata; kusa silang tumutulong sa kilusan sa pagsalo sa Katesismo kung
linggo, kumakanta sila sa koro (kay tamis ng mga boses nila) at palagi silang
masaya. Medyo nag-aalala sila tungkol sa mga banal na kasulatan. Gusto nilang
malaman sa lahat ang tungkol sa araw ng Paghuhukom, at hindi ito
nakapagtataka ngayon, kung hindi pagano si Mr. Tang hindi niyon magagawa ang
ganitong kapangitan ng buhay, nagdadalawang pamilya sa dalawang bayan, pero
siyempre, matandang uso iyon at naniniwalang tama ang may mahigit sa isang
asawa. May sariling paniniwala ang mga pagano, wala akong duda noon, at
ikokonsidera iyan ni Kristo pagdating ng Araw, pero iyong ina
Para kay Kim Bee at Kim Yee, pampasaya sa kanilang walang kulay na
linggo ang pagsisimba. Kasinsariwa sila ng kuwintas na kalatsutsi habang
magkasama silang lumalakd tungo sa simbahan, at noon lamang sila talagang
bahala sa kanilang sarili. Makikita sa kanila ang kalusugan at saya dahil sa mga
oras na pilit silang pinagpahinga, sa katuwaan nila at nagkikita ulit sila ng mga
kaibigang hindi kilalang kanilang mga magulang pero aprubado nila, at sa mga
simpleng nakagiginhawang damdamin ng pagbati, pagmamahal at pagpapatawan
na nagiibayo sa mga imno, ng mga damdaming paksa ng sermon ng pastor.
Pagmamahal, pagmamahal, pagmamahal, kanta ng koro. Ama naming,
ama naming, bulong nila at nag-uumpaw ang kanilang mga puso sa pasasalamat,
sa pagnanasa. Nagniningning silang umuwi buhat sa simbahan sa tanghali para
managhalian at magpaalam kay Ah Kong na nagkokotse pabalik sa Kuala Lumpur
kapag alas dos.
107
Buong umagang nakasalampak sa sahig si Kim Li, magkaekis ang mga binti
sa tabi ng silya ni Ah Kong. Kung minsan pinupurbahan ng nene ang magputol ng
kuko sa paa, pero siguro masyado ng malaki ang katawan niya at hindi na niya
mahawakan nang mabuti ang paa. Karaniwan sa mga bata ang maupo sa sahig sa
may paanan ni Ah Kong. Noong mga bata sila, inilalatag nila ang lingguhang komiks
sa sahig at binabasa nila ito nang nakadapa. O magluluto ng biskuwit ang kanilang
ina ta nakapaligid sila sa kanilang ama na kaainin iyon habang mainit pa. Sarap na
sarap ang ama sa mga ganoong mga sandaling sa damdam niya halos parang
sanggol siyang kalong ng kanyang babaeng-babaeng pamilya. Pero sa umagang
ito, natipon ang pansin niya sa paggupit ni Kim Li ng kuko nito. Lalong
nagkakampilipit si Kim Li dahil sa kortong suot nito at natawa siya sa itsura ng anak.
Dalaga na nga ba ito tulad ng sabi niya kagabi? Naghalo ang awa at galit ni Ah Kong
sa anak. Oo, kailangang pag-aasawahin niya si Kim li. Ikinikilos ni Kim Li ang mga
binti nitong payat at saka siya tiningnan nito ng pailalim, parang gustong hulihin
siyang nakatitig. Kung hindi niya ito anak, naiisip niya, masasabi niyang tinutukso
siya nito. Pero hindi niya mapalalabas ito ng kuwarto ng hindi niya aamining
naapektohan siya. Minsan nakakita siya ng inahing aso na dinidilaan ang saril at
sinisipa niya ito sa pandidiri. Tiningnan nga niya ang anak niya at sinamaan siya ng
sikmura ng nakini-kinita niyang ang mga mababit niyang mga nene at nagiging
kakastahing aso na naghihimod sa sarili.
Hustong alas dose ng umalis si Mr. Tang at sinabi nito sa asawa na baka
hindi siya makabalik sa darating na Biyernes; may negosyo siyang hindi niya
inasahan at tatawag na lamang siya. Hindi niya sinabing magpaplano siyang
humanap ng mapapangasawa ni Kim Li. Masunurin man ang asawa niya, may
suspetsa siyang hindi niyon magugustuhan ang kasalang ipinagkasundo; ni nang
mga nene man niya. Nung kalagitnaan ng Lingggo, nakatagpo siya ng isang lalaki
para kay Kim Li, ang assistant ng kanyang manedyer, isang marunong na tao at
ipinanganak at nag-aral sa Tsina, na nag-iwan ng asawa at pamilya sa Fukian may
labing-isang taon na ang nakalilipas at hindi nga niyon mailabas labas doon;
matagal na iyong walang kinakasama at nagsabi na iyon sa mga kasamahan ng
mga kaangkan niyon na kailangan niyon ang pangalawang asawa. Walong taon
108
nang nagtatrabaho ng mabuti si Chan Kow para kay Mr. Tang. Ano pang papuri ang
hihigit para sa isang impleyado kahit na nga superbisor ito kaysa sa ipakasal ito sa
anak niya? Nalula si Chan kow sa alok; hindi siya karapat-dapat mapakasal; bukod
sa roon ay triyentay tres na siya at baka hindi siya magustuhan ng napakabatang
anak ni Mr. Tang. Pero malaking karangalan para sa kanya, napakalaking
karangalan.
Tinawagan ni Ah Kong ang ina ng kanyang mga anak nang sarado na ang
usapan. Maari bang sabihin na kay Kim Li at amuin iyon para pumayag sa kasalan
sa Hulyo, ang susunod na buwan, na siyang petsang pinili ng manghuhula na
pinakaswerte para sa dalawa? Nang dumating siya noong biyernes ng gabi, nagulat
pa siya at nasiyahan ng malamang pareho din ang kaniyang pamilya kahit may
ginawa siyang mabigat na desisyon. Tama ang ginawa mo, sabi ng asawa niya
noong gabi na at nakapasok na ang kani-kanilang mga kuwarto ang mga neneng
anak niya. Abah, naku, natakot akot baka magsisigaw at magtitili si Kim Li. Hindi
mo lang alam kung gaano katindi ka sumpungin iyan. Abah, tahimik siyang
pumayag. Gustong malaman ang pangalan, ang edad, ang itsura ng lalaki. Ang mga
bata ang naguluhan. Masyadong maramdamin si Kim Mee.
Umiyak siya kasi
natatakot siyang baka ipag-areglo mo rin siya ng magiging asawa, at wala naman
akong masabi sa kanya. Pero nakita mo sana si Kim Li. Sabi na sabik siya.
Nagyabang na magiging misis na siya at kung anu-ano pa.
Umungol si Ah kong.
Sinabi ko sa kanya na maraming respinsibilidad ang may asawa. Masuwerte
siya magkakaasawa siya ng magpapasunod sa kanya pero kailangan matuto siyang
makisama roon. Abah, eh ayaw niya noon. Gusto niyang pahabain ang buhok nya
ngayon, at siyempre naman kailangan niya ng maga bagong bestida at mga
pantulog. At kailangan natin mamili ng tuwalya at kumot para sa paglipat niya sa
sarili niyang bahay
Gumasta ka hanggang gusto mo, sabi ni Ah kong, at nanahimik ang asawa
niya. Hindi pa niya nasasabi ang ganoon noon. Kinalkula na ng asawa niya ang
109
bibilhin niyon pati nga para sa ibang anak at para narin sa bahay ganoon din lamang
at ganado siyang magbigay.
Kalian ko makikilala ang masuwerteng lalaki ha,
ha! tanong ni kim Li
kinaumagahan, nang bigla itong pumasok sa kuwartong pang-umaga. Nagulat si Mr.

Tang at napaungol siyang dumilat. Akala niya, tulog siya at nagising lamang sa
paghihilik. Kalian ko makikilala ang Chan ko na ito? malaks na ulit ni Kim Li.
Nagmamadaling pumasok ang asawa ni Mr. Tang buhat sa kabilang kuwarto nila.
Hindi kumibo si Mr. Tang at pumikit ulit. Ah Kong, gusto kong makilala ang
magiging asawa ko. Baka puwedeng sumama ako sa iyo sa Kuala Lumpur at
makipagkita sa kanya, ha, ha! kahit nakapikit siya, namamalayan niya ang katawan
ni Kim Li na nakaamba sa kanya; matalim na ang boses nito.
Hindi siya dumidilat, sinabi niya, kapag ipinagkasundo ang kasal, hindi
makikita ng bababe ang lalaki kundi sa araw mismo ng kasal. Maaring Makita mo
ang litrato ni Chan Kow kung gusto mo!
Ayoko, gusto ko munag date kami.
Kim Li, sunod sa matandang ugali ang kasal mo. Hindi makalalabas ang
lalaki at ang babae kung hindi pa ikinasal, sabi ng ina sa mahinang tono. huwag
mong sirain ang kasunduan sa kilos mong parang dayuhan.
Nakaumpok ang tatlong nakababatang babae sa pintuan at nakikinig sa
usapan. Nakaramdam ng malaking pagkaawa si Kim Mee sa kanyang kapatid. Hindi
tama na basta na lang pumili si Ah Kong ng mapapangasawa ni Kim Li. Paano na
ang pag-ibig? Totoo ngang tanga si Kim Li at binastos si Ah Kong, pero wala naman
sila sa Tsina. Hindi siya papayag sa gayong pinakasunduang kasalan kahit na mga
hulugang dapat niyang lisanin ang tahanan at buhayan ang sarili. Nagtataka niyang
tiningnan ang kanyang kapataid. Isipin mo, sa isang buwan may asawa na iyon! May
kasiping na hindi kilala, isang matandang walang alam na salita kundi Intsik! Walang
maisip si Kim Mee na mas malaking kamalasan.
Iniwan ni kim Li ang kuwartong paarawan na nakasimangot; hindi siya
mapapaniwala ng kanyang ina na hindi siya dapat makipagkita kay Chan Kow. Hindi
110
siya sumipot sa meryenda at sa buong araw ng Linggo, siyay matamlay; marahan

siyang lumabas ng kuwarto na parang lumalangoy sa ilalim ng tubig, tinatamad
siyang inihahakbang ang isang paa at saka isusunod ang isa, at ibinabagsak ang
sarili sa bawat silyang madaanan at pagkatapos tumatanga sa mga ding ding. Hindi
siya pinansin ni Ah Kong; para siyang wala sa Bahay.
Nang bumalik si Ah kong nung sumunod na Biyernes, ibang- iba na si Kim Li.
Hindi na ako bata ngayon, sabi nya sa kanyang mga kapatid at inumpisahang
gamitin ang make-up ni Kim Mee. Ginuhitan niya ng padaskol ang kanyang mga
kilay, kiniskisan ng dalawang malalaking pulang patse ang kanyang mga pisngi at
kinulayan ang malalapad niyang labi ng pinakamapulang lipstick sa mga gamit ni
Kim Mee. Tuwing matatapos kumain, pumupunta siya sa kanyang kuwarto at
magdaragdag ng kanyang make-up. Nabibilugan ang mata niya ng asul na
pangkulay, at nag-iiwan ng mistula itim na bakas ng luha ang maitim na iginuguhit
niya ng paloko sa ilalim ng kanyang mga mata. Nilalabnot niya ang kanyang
maiikling buhok hanggang sa maging isang tumpok ng mga buhol at patitilamsikan
niya ng kolonya hanggang sa tumulo iyon sa batok niya. Hindi nagrereklamo si Kim
Mee. Nasa kapatid niyang palakad-lakad sa buong bahay at sinisilip sa mga salamin
at kuskos ng kuskos sa bahid-bahid na kulay sa mukha ang lahat ng kanyang awa.
Ang papag-asawahin ng gayon lamang! Hindi kataka-takang kumilos na parang
luka-loka so Kim Li.
Takot na nakatayo si Ah Kong sa pintuan. Hindi, niya mapayagan si Chan
Kow na makilala ang anak niya bago sila makasal. Ang babaeng pintadong ito na
nakangiting nanunukso. Hindi niya maintindihan kung saan naman ni Kim Li kinuha
ang gayong kilos; kilala niya ang klase ng larawan na ipinakikita ni Kim Li, sa
kanyang asul na shorts habang nakatuwad ang malalapad na balakang, pero hindi
niya iniuugnay iyon sa pamamahay niya. Hindi, palaging sunod-sunuran ang asawa
niya. Isang mabait na babaeng hinding hindi magpapakita ng kalaswaan. May
natural bang kasamaan ang babae/ na hindi mapipigil ng anumang maayos na
pagpapalaki o pag-aaral? Mabuti na lamang at mag-aasawa na iyon, dahil ipinakikita
ng mga mata niyon, mga sulyap, ang buo niyang ayos, ng isang mahalay na
111
pagnanasa. Inilayo ni Ah Kong ang kanayang mga mata sa anak at nanatili sa

kanyang kuwarto buong magdamag.
Nakahiga siya noong umaga nang sabihin niya sa asawa niyang dalhin ang
mga bata sa bayan. May gagawin ako, at napaka-ingay nila, sabi niya. Pagod na
pagod siya. At kailangan pa niyang magsinungaling sa kanyang asawang lagi
namang pumapayag sa gusto niya! Nadama niyang nadudurog ang kalahating ito ng
buhay niya. Ang tahanang ito na pinatibay niya ng labinwalong taon ay dinurog ng
mga anak niyang babae, ng kanilang kumekembot na balakang at umaalog na mga
dibdib.
Ayokong sumama, sigaw ni Kim Li. Nagsiset ako ng buhok.
Kailangang sumama ka. Matiyaga si nanay. Maimili tayo ng mga kagamitan
mo para sa kasal. Kailangang ikaw ang pumili ng mga tela mo. At saka pupunta tayo
sa modista para pasukatan ka.
O sige, sige. Magiging misis na ako ha, ha! gusto mong malaman ang
tungkol sa unang gabi namin, Kim Mee? Kailangang mabait ka sa akin.
Magkakasekreto na ako ng lahat ng klaseng sekreto.
Noong lamang nakasara na ang pintuan sa harapan at wala na ang daldalan
ng mga babae at saka nagpunta sa Mr. Tang sa kuwartong paarawan na ang mga
tabing sa binaatnay ibinaba na ni Ah Cheee. Sa tabi ng kaniyang silyay naglagay
iyon ng isang pinggan ng mga hinog na tsiko, dahil napakalapit sa tubig alat ng
punong tsiko, madalas na maliliit at mapapait ang mga bunga nito, pero sa
pagbubungang ito, hitik ang puno ng malalaking prutas na agad naghihinog at
tumatamis kapag isinama sa bigas. Dahil sa ayaw ni Ah Chee na masayang ang
kahit isang mang tsiko, isinisilbi niya iyon sa lahat. Dahan-dahang ibinaba ni Mr.
Tang ang sarili niya sa kanyang berdeng silyang perisosa. Maingat niyang ginamit
ang kutsilyong pamprutas at nagbalat ng isang tsiko. Maraming taon na siyang hindi
nakatitikim nito. Tumulo ang katas sa kanyang padyama. Iniluwa niya sa plato ang
mga makikintab at mahahabang buto. Nanlalagkit ang kanyang mga kamay sa tsiko
pero hinayaan niya nakabalandra ang mga iyon sa hawakan ng silya at isinandal
112
niya ang kanyang ulo. Unti-unting napasama ang madilim at malamig na kuwarto sa
kanyang tanawin; nanghina na ang pagpukpok-pukpok ni Ah Chee sa kusina, at
umagos ang katahimikan sa kanyang mababaw na paghinga, umagos at dinaig siya
hanggang sa madama niyang siyay nakakatulog.
May katawang dumiin sa kanya ng marahan. Sa asawa niya ito,
napagugulong gulong sa kanya habang tulog sila. Huminga siya ng malalim at
umusod ng kaunti para magkalugar iyon. Payat at butuhan ang katawan; siniksik
siya sa isang asiwang pagyapos. Dumilat siya at nakita ang mga matang itim at asul
ni kim Li na mahigpit na nakapikit at ang putit pulang mukha na mabangis sa
pagkakangiti. Parang may nagmamadaling pumukpok sa puso niya; naramdamang
nanghigpit ang mga panga niya na tila nakalasa ng maasim. Puta! sigaw niya at
sinampal niya ang bata ng malakas. Nagningas ang mga matang idinilat ni Kim Li.
Nakita niya iyong pumihit, may dinampot at bumaling uli sa kaniya ng nakadipa, tila
nagpapakita ng pagmamahal o pag-asa. Pagkatapos naramdaman niya ang kutsilyo
sa pagitan ng kanyang mga tadyang. Bago siya malaglag sa makutim na tubig,
nakita niya ang nangingintab na mga matang-isda ng babaeng isda na lumutang sa
klong para siya batiin.
ANG IKATLONG BAYTANG

ni SHANON AMAD
mula sa saling Ingles ni Harry Aveling
113
KUNG UMABOT NGA ang mga bagay-bagay sa inabot nga nito gaya ng sabi
mo, Manang, mabuti. Wala ng dapat pag-usapan palitan pa.
Mahihirapang ibaba siya sa hagdang kahoy. pag nadulas ang tao doon sa
itaas, madudulas din ang tao sa ibaba. Babagsak ang nanay.
Kailangang maghanda ka ng duyan para sa upuan ng nanay. Hindi rin naman
madali 'yang buhatin siya. Lalo na ngayong nag-umpisa nang umulan. Marami sa
mga pilapil sa taniman ng palay ay sira na.Nagkakalayu-layo nang mga sais
hanggang dose piye. Mapapagod lang ang nanay kung bubuhatin siya hanggang sa
main road. At kailangan mo pang maghintay ng taksi.
Hindi naman pwedeng maghintay ang lahat ng mga taga-baryo sa ospital.
Kailangan din silang makauwi rin. Miiwan siyang maghirap mag-isa.
Ikaw na mismo ang kumausap sa nanay. Kung makapagsasalita lang siya,
siya na magsasabi sa iyo na hindi niya gustong umalis.
Tama ka. Kung mabubuhay siya, doon na siya magpapagaling sa bahay.
Kung hindi naman, doon na siya mamatay sa bahay.
Lahat ay depende na sa Diyos.
Bayaan mo nang sabihin ng tao ang gusto nila. Gagawin ang uyos ng ating
relihiyon. Kausapin mo ang mga kamag-anak natin. Pag sinabi nilang hindi na siya
kailangang dalhin sa ospital, huwag na.PAg sinabi nilang pakanin siya ng mga ugat
na bigay ni Ingkong Kenali, pakanin mo. Kung ayaw niyang kumain, pakainin mo pa
rin.
Huwag kang mahiya kay Ingkong Kenali. Kung maramming beses mong
paiinumin ng gamot ang nanay at wala namang nangyayari, sabihin mo sa Ingkong.
Deretsahan. Alam niya ang lahat. Tanungin mo siya kung ano ang mabuti mong
gawin. Pag sinabi niyang tawagin mo si Uding Batang Besar, ang Manggagamot sa
Dasal, tawagin mo. Pag sinabi niyang tawagin mo Useng Kapak Api, tawagin mo.
Pag sinabi niyang tawagin mo si Wahab ang nagtuturo ng dasal, tawagin mo. Pag
114
sinabi niang tawagin ang Manggagamot Saad Cik Awang Teh sa Durian Burung,
tawagin mo. Patulong ka kay Kaseng. Kay Kitol, Kay Cik Awang Dollah.
Pag wala pa rng nangyari, umpisahan mo nang basahin ang kapitulong
"Yasin" ng Koran. Ilagay mo ang tubig na may asin na nasa bo malapit sa ulo ng
nanay. Madali nang patakn siya sa labi niyon pag gumamit ka ng kapirasong tingting
ng palmerang areca. Maghanda ka ng maraming nganga. pag tumawag ka ng
bagong manggagamot, maghanda ka ng bagong inseso. Kumuha ka ng bagong
lagayan ng tubig. Lagyan mo ng apog ang nganga. At huwag mong kalilimutan ang
bayad sa kanya.
Siguruhin mong parating may hustong pagkain sa kusina. Maraming bibisita.
Siguruhin maraming kape. Patulong ka kay Leha na magsangag ng kape. Patulong
kang gilingin iyon. Dapat ay parating puno ang bigasan. Kung hindi, patulong ka kay
Kiah, ang asawa ni Cik Awang Dollah, sa pagpapatuyo ng palay. Patulong kang
bayuhin iyon. Maghanda ka rin ng ilang latang biskuwit na matigas. At ng tatlo o apat
na maskadang tabakong Java. Pabantayan mo kay Kiah ang kanin at ulam. Kumuha
ng sampung ekstrang kati ng isdang tamban. At sampung kati ng tuyo. Ilagay mo sa
patungan sa lansaran. Pabnatayan mo kay Leha ang kape.
Kung hindi husto ang pera, magbili ka ng ilang kabang bigas. Kung hindi pa
kasya, ipagbili mo ang kalabaw na lawit ang sungay. Sa nanay naman iyon e.
Ipinamumutol pa niya iyon ng damo, pinaiinom at tinatabingan ang bahay niyon.
Ingatan mong di masaktan ang damdamin ng ibang tao gay ng pag-iingat mo sa
katawan ng Nanay.
Dapat ay ganyan, Manang. Bago namatay ang Tatay, huningi siya ng mga
bagay na wala sa panahon. Hindi mo pa siguro nalilimutan. Kaya kung gusto ng
Nanay ng pakwang Thai, patulong ka kay Usup na makakuha niyon. Lagi naman
siyang pumupuntang Haadyai. Makabibili siya niyon sa Padang Besar o Kodiang.
Kung gusto ng Nanay ng prutas na palmerang kelubi, humingi ka kay Ya Chen.
Madalas pumunta ng gubat si Ya Chen para manghuli ng kalapati. Kung gusto niya
ng bendita, magtanong ka kung sino'ng nanggaling sa Mecca at humingi ka ng ilang
patak ng uwi nila. Pero kung pilit niyang gustuhing mamatay sa banal na lugar,
115
deretsahan mong sabihin sa kanya na di natin kaya iyon. Maiintindihan naman niya.
Sa madaling sabi, huwag mong pasasamain ang kanyang loob, kung meron ka rin
lang magagawa. Kung talaga na lang na maikli ang buhay niya, siguruhin mong
mamamatay siyang maligaya. Ayaw naman nating magreklamo pa siya sa langit sa
ibang araw.
Alagaan mo sana siya, Manang. Alagaan mo siya gaya ng pag-aalaga natin
sa baryo. Kung gusto niyang umuwi ako, pati ng asawa't mga anak ko, sabihin mong
deretsahan na hindi namin kaya. Wala kaming pera. Masyadong mahal ang pasahe.
Maiintindihan naman niya iyon.
Kung wala ring mangyari sa tubig na may asin sa bao at sa nganga,
umpisahan mo nang basahin ang "Yasin". Huwag kang maghintay ng matagal.
Hilingin mo kay Hamid ang lider ng dasal na dasalin ito: "Sa ngalan ni Allah, ang
Maawin, ang Mahabagin." Pagkatapos mo sa kapitulong iyon, ulitin mo.
Patulong ka kay Jab ang Matanda sa Moske. Pag natapos na siyang
magdasal, ulitin mo ang kapitulo. Huwag ipasa-pasa ang Koran para lang mabasa
ng kung sino. Ipabasa mo sa kanila doon sa kuwarto ni Nanay. Basahin mo ang
"Yasin" sa ulo ng Nanay.
Huwag mo siyang iiwan, Manang. Umupo ka sa kaliwang tabi niya malapit sa
kanyang ulo. Lagi mong papatakan ng tubig ang kanyang labi. Huwag mong
kalilimutan. Huwag ka nang mag-iikot sa kusina. Hayaan mo na si Leha. Si Kiah,
ang asawa ni Cik Awang Dollah.
Dapat parating sarado ang ga bintana sa kuwarto ng Nanay. Basta laging
sarado. ganyan ang gusto niya. Paano natin malalaman ang gusto ng Diyos?
Maraming bibisita kahit hindi pinagsasabihan. Mas mahirap pa mas maraming tao.
Pag naraming tao, mas marami ang iinis sa kanya.
Pag may nagpilit magbukas ng bintana, sabihin mong ayaw ni Nanay. Walang
kuwenta kung anuman ang sabihin ng mga tao. Siya naman ang Nanay natin.
116
Tayo lang naman ang anak niya. Wala na ang Tatay. Kaya tayo nalang tatlo ni
Nanay. Matanda na siya at sakitin. Hayaan mo nang mamatay siyang payapa. Doon
na tayo magkita sa langit.
Dasalin mong mapunta siya sa langit. Dasalin mo rin na sana ang Tatay na
santaon nang namatay ay pumasok din sa langit. Wala silang tigil sa kasasabing iisa
lang ang Diyos. Si Allah. Wala silang nakakalimutang oras sa dasal. Regular din ang
isang buwang pag-aayuno nila. Lagi silang naglilimos. Ang hindi lang nila nagawa'y
makabisita sa Mecca. Pero hindi naman obligasyon iyon kung wala kang pera. Sa
may pera lang iyon. Gusto ni Itay na makasali sa giyerang banal. Nilabanan niya
ang putris na hindi-binyagan sa malapit sa Bukit Selembau sa sa Guar Cempedak.
Ganoon din si Inay. Hindi siya lumaban pero siya ang naghasa sa sable ni Itay.
Basta si Allah ang huling hahatol. Kung tayo ang tatanungin, nagawa na ni Inay at
Itay ang lahat na dapat gawin ng mga Muslim. Puwera lang ang pumunta sa Mecca.
Makapangyarihan ang Diyos. Basta magdasal na lang tayo.
Huwag kang iiiyak. Hindi dapat. Iyan lang ang isang bagay na ipipilit ko sa
iyo. Alam kong mahirap. Santaon ng namatay ang tatay. Kung desisyon ng Diyos na
sundan siya ni inay, hayaan mo na ito. Pero huwag kang iiyak. Walang naiiba sa
kamatayan. At saka tayo mabubuhay nanag walang hanggan. Ito ang mga parang
baytang na dapat gamitin kapag umaakyat tayo sa puno. Pag umiyak ka, parang
pinipigilan mo si Inay na makarating sa ibabaw.
Nasa ikalawang baytang tayo ngayon. Si Inay, ikaw, ako, lahat ng mga
kamag-anak natin na nabubuhay pa. May dalawa pang parte. Apat na lahat.
Masuwerte si Itay. Nakarating na siya sa ikatlong baytang. Kung gusto ng Diyos,
papasok na rin si Inay sa parteng iyon, iiwan tayong maghihirap sa ikalawa.
Magiging maligaya silang dalawa.
Hayaan mo na siyang makapunta sa ikatlong baytang . Huwag kang iiyak.
Huwag sana, ha?
Ang iba-ibang problema-ang pagpili ng balabal,ang pagpunit doon, ang pagaayos ng ataul, ang pagdarasal sa paay, ang pista sa pagbasa ng mga dasal kulhu,
117
ang paghukay ng paglilibingan, ang pagpapaligo sa bangkay, ang pagkatam sa

tabla, ang pagbulong na pagbigkas ng pahayag ng pananampalataya sa patay, ang
insenso, ang pagpapasok ng ataul sa hukay, ang tatlong araw at gabing handaan,
ang mga handa makaraan ang pito, labing-apat at apatnapung araw, makaraan ang
sandaan-iyan ay di dapat pag-uusapan na naririnig ni Nanay. Mahihirapan ang
kanyang loob pag nalaman niya. Malulungkot siya, manghihina ang loob. Wala
siyang dapat marinig ni isang salita.
Pag-usapan n'yo iyon sa labas ng kuwarto. Tanungin mo si Ingkong Kenali,
ang Matandang Jab at Lider sa Dasal na si Hamad tungkol sa kanilang masasabi
doon sa beranda. Alam nila ang tungkol sa patay at sa paglilibing.
Tantyahin mo kung gaano kataas si Inay bago ka bumili ng balabal.
Magdagdag ka ng isang yarda sa magkabilang dulo. Kung maaari huwag ng tela sa
hindi-binyagan. Kailangang napakalinis ni Inay pagpunta niya sa ikatlong baytang.
Doon, dapat na wala siyang kamantsa-mantsa.
Hayaan mong si Cek Awang Dollah ang pumunit ng balabal. Alam nila kung
paano ang pumunit at mag-ikit ng balabal. Ni isang hibla hindi dapat mawala. Ang
punit ay di dapat makaarating sa gilid. Huwag na huwag ninyong iparinig kay Nanay
sa kuwrto ang pagpuunit. Mag-iisip iyon. Doon sa bahay ni Cek Awang Dollah ang
pagpupunit.
Nakalipat na ba sa bagong lupa si Manong Mud? Kung hindi pa, siya ang
pagawin mo ng ataul. Kung wala na siya sa baryo, dapat tawagin mo na si Sanung.
Wala siyang ingat. Kinakatam ni Manong Mud nang makinis ang kahoy at pinapako
niyang mabuti iyon, pinagtatama niyang mabuti.
Tawagin mo lang si Sanung pag wala na si Manong Mud. Babantayan mo
siyang lagi. Pagawan mo ng tama, kailangang nasa tabi ka niya. Huwag mong
hayaang magaspang ang kahoy. Siguruhin mong nakapakong mabuti. Baka
nakalimutan mo na ang ginawa niya sa ataul ni Haji Lubar. May bungi ang kahoy sa
iba-iabng parte, ang paanan ay hindi lapat kaya nagmukhang panghuli ng isda ang
ataul. Kung pagagawin mo si Sanung, bantayan mo siya. Hindi dapat makapasok sa
118
atal ang tubig sa hukay. Sabihin mo sa kanya kung gaano kataas si Inay. Kung
gaano kahaba, kaluwang at kalalim ang hukay.
Kapag tinubig ang hukay, gaya ng kay Tatay, dapat lapat na lapat ang mga
tabla para lilitaw na iisang piraso ang mga iyon. Hindi dapat makapasok ang tubig
bago pa man magsabog ng lupa sa ibabaw.
Sabihin mo sa kanya na dapat lapat ang mga tabla. Manang, maraming
beses mong sabihin sa kanya. Magtanung-tanong ka pag hindi ka sigurado sa
anuman. Magpapayo si Ingkong Kenali basta magtanong ka.
Pagawa mo kay Hamad ang Lider ng Dasal ang pagpapaligo sa bangkay,
ang paglalagay ng insenso at ang pagdadasal sa patay. Magpaputol ka na sa iba ng
puno ng saging na pagpapatungan ng bangkay habang pinaliliguan iyon. Dalawang
puno lang tama na. Pinakamagaling ang punong saging na malalaki. May sagingan
doon sa malapit sa bukid natin, hindi ba? Paputol mo ang dalawang hindi pa
nagbubulaklak. Ang sakwa ng saging na malaki ay hindi masyadong malagkit.
pagtaliin mo ang dalawang puno ng damong rhea o murang kawayan. Isang tali sa
dulo para sa paanan ni Inay, at isa para sa ulunan. Mas madaling mailagay ni
Hamad ang Lider sa Dasal ang ulo ni Nanay sa kanyang kandungan.
Iakyat mo ang mga banga ng tubig na nasa ibaba ng hagdan sa harapan,
nang makapagpuna ang mga tao nang sunod sa ugali natin. May naiiwan pa bang
insensong sandalwood na ginamit natin sa Tatay? Tiyakin mo nga kung naroon pa
sa lalagyan ng damit.
Hayaan mo na ring si Hamag ang Lider ng Dasal ang magdasal sa patay.
Lider naman siya ng konggregasyon. Alam niyang lahat ang pasikut-sikot ng tamang
dasal. Kung sasabihin niyang imbitahan mo ang Matatanda sa eskuwelahang
relihiyoso sa Kampung Raja Betang, imbitahin mo. Ibigay mo ang pera sa iba para
ayusin nila ang paglilimos. Ipagawa mo kay Ya Chen, kung abala ka sa ibang bagay.
O kay Usup.
119
Ihanda mo agad ang mga barya. Tama na ang sampung dolyar na mga
baryang sasampung sentimo. Ipamigay mong lahat. Bigyan mo na rin ng tigsasampung sentimo ang mga batang lalaki doon sa tabi ng eskuwelahang Koran.
Matapos dasalin ang Pahayag ng Pananampalataya kay Allah at sa kanyang
Propeta sa tainga ni Nanay, ihanda mo ang dalawang dolyar para kay Hamad ang
Lider ng Dasal. Huwag mong ipakikita sa iba na nagbigay ka. Sabihin mong
panigarilyo lang iyon. Aayaw pa siya una at isasauli sa yo. Ilagay mo sa bulsa niya
sa jakt at saka lumayo ka na. Ngingiti iyon o depende sa gusto niya.
Bago umisahan ang lahat ng ito, tingnan mo muna ang lagya ni Inay. Ipabasa
mo araw-gabi ang "Yasin" kng hindi na puwede ang gamot. Pag talagang mukha na
siyang pagod na pagod, hindi makapagsalita, ibig mapag-sa at mukhang wala nang
pag-asa talaga, saka ka lumabas sa beranda at umpisahan mo nang aregluhin ang
lahat.
Alam kong may ilang diyang nagsasabing di ka dapat mag-umpisa ng pagaareglo bago pa mapikit ang mata ni Nanay. Bale walang daldal lang 'yan. Ha'mong
magdaldal sila hanggang gusto nila. Hindi naman natin mapipigilan si Nanay na
sundan si Tatay sa susunod na baytang. Ayaw nating makaalis si Nanay. Pero
ginagawa lang natin ang ating obligasyon.
Kung sumunod na nga si Nanay kay Tatay, pasalamat tayo sa Diyos at
pinapasok pa silang sabay sa iaktlong parte. Iiwan nila tayo sa ikalawa. Pag hindi
naman umalis si Nanay, pasalamat tayo sa Diyos at hinayaan pa niyang mabuhay si
Nanay at mabuhay sa tulo ng kanyang pawis na kasama mo sa baryo.
Pasalamat ka sa Diyos, anuman ang gusto niya. Kung tawagin niya si Nanay,
hayaan mo ito at pasalamat ka sa Diyos. Kung naman ng Diyos na umalis pa si
Nanay, tanggapin natin ito at pasalamat sa Diyos.
Hindi lamang matutulungan mo ang nabubuhay pa pag nag-umpisa ka na ng
mga areglo bago namatay si Nanay, makaktuylong ka rin sa kanya.
120
Hindi dapat pang pagtalunan ang pagkamatay ni Nanay. Wala nang dapat
pang aksayahing oras. Kung tinawag na siyang umalis, dapat umalis siya agap.
Hindi siya dapat mag-alanganin pa. Kung nagawa nang lahat ang areglo, agad din
siyang makakaalis. Pag tanghali siyang umalis, Makakaharap nia sina Gog at
Magog sa hapon. Matapos siyang tanungin at masagot naman niya, puwede siyang
bumiyahe uli.
Pag umalis siya ng hapon, ang tanungan ay tapos na pagdilim.
Huwag kang maghintay pa ng ibang bibisita sa patay. Sino pa ba sa buong
baryo kundi tayo lang naman? Wala naman tayong kilalang maraming tao. Halos
wala. Hindi naman tayo humuhingi ng tulong iba. Wala namang ibang taong
humihingi ng tulong sa atin. Ano pa ba ang maibibigay natin kundi dasal? Wala
naman tayong naibibigay na iba pa, wala tayong hihinging iba.
Hindi naman natin iniintindi na walang-wala tayo. Hindi naman natin iintindihin
kung mamatay tayong walang-wala. Mahirap lang tayo. Kaya pasalamat tayo sa
Diyos sa paghihirap natin.
Manang, gawin mo ang lahat para makaalis nang madali si Nanay.
Hindi naman kailangang magpahukay ng ibang linbingan hanggang di ginusto
ni Nanay na sumunod na kay Tatay. Pero dapat markahan mo na ang lugar agad.
Kailangang malapit sa Tatay, sa ilalim ng punong saga na malapit sa silungan ni
Kitol. Tandaan mo ng mga pir-pirasong kahoy.
Pag huling oras na niya, patulong ka kay Kaseng at sa tatlo o apat pang iba.
Mas madaling humukay ng libingan kaysa magpaligo sa bangkay o gumawa ng
ataul. Makapaghuhukay habang dinadasalan ang patay. Sinumang nakatira sa
baryo ay mabubuhay sa pag-aasarolng lupa. Nakabungkal na tayo ng bukid na
walu-walong ektarya, ito e hukay lang na sais piye ang lalim.
Huwag mong intindihin ang hukay. Iba na pag-usapan natin. Pag tinawag mo
si Kaseng, tatawagin mo siya uli. Hindi gagawa ng nitso sa ilalim ng hukay para sa
bangkay. Kailangang ataul ang gamitin. Pag nakahukay na ng apat na piye sa ilalim
121
ng punong saga, aabot na ang naghuhukay sa tubig. Isipin mo na kung anong

mayroon sa lalim na sais piye. Kailangang mapakong mabuti ang ataul para hindi
pasukin ng tubig.
Matapos mapaliguan at mabalutan ang bangkay, itanong mo kay Hamad ang
Lider ng Dasal kung kailan iyon dapat ibaba sa hagdan. Tumulong ka sa unang
pagbuhat kay Nanay. Mag-ingat sa pagbaba ng bahay. Ayaw nating mahulog ang
ataul, gaya nang muntik mangyari sa tatay. Maglagay ka kaya ng bagong baytrang
kung puwede, yari sa kahoy na rambai. Dapat may kakapitan sa magkabila. Huwag
kang gagamit ng kawayan. Madulas at maraming buko iyon. Baka masalubsob pa
ang kamay ng tao. Gumamit ka ng Yantok Malacca.
Sa madaling sabi, ingatan ang paglalabas sa Nanay. Takpan ninyo ang ataul
ng telang batik na itinakip natin sa tatay.
huwag n'yong itatawid sa bukid ang ataulgaya ng ginawa sa tatay. Nag-uulan
na. Marami sa pilapil ang nadudurog. Marami sa pilapil ay makitid para tapakan ng
maraming tao.
Doon kayo dumaan sa paanan ng bundok. Malayo iyon, pero hindi peligroso.
Kailangang luwagan ninyo ang pasukan malapit sa lupa ni Cik Awang Dollah.
Kung hindi, baka hindi magkasya ang ataul. Masyadong makitid ang daanan. Kung
mahirap luwagan iyon, gibain ang bakod at magtayo na lang sa ibang araw.
Ang matarik na parte ng Becah Badung ay hindi magiging pilegroso kung
uukaan ng mga sandosenang baytag. Pag nadulas doon sa lumot o sa damo kaya,
lahat ay babagsak.
Dumadaan doon ang mga baboy-damo sa papaikot sa malapit sa paanan ng
bundok. Patingnan mo sa ibang bata kung may malalaking langgam doon. Nagaabang ng malalambot na binti ang langgam. Minsan naman ay may alupihan at
alakdan na nag-aabang ng makakain. Madalas nagtatayo ng bahay sa ibabaw ng
mga puno ang putakti.
Linisin muna ninyo ang daana bago maglibing.
122
Ang umakyat sa mga baytang ng moske ay isang naiibang parte rin. Marami
nang haligi ang inanay kay bulok na. Buhatin ninyo ang ataul at diretso sa beranda
kung puwede. Isang grupo ang mag-aalsa buhat sa itaas, may tutulak naman buhat
sa ibaba. Dahan-dahan, Manang, dahan-dahan.
Kapag tapos nang dasalan ang bangkay, dalhin na iyon sa hukay, at matapos
madasalan siya sa tainga, puwede mo nang alalahanin ang iba-ibang handaan.
Paumpisahan mo na ang pagbasa sa Koran sa gabi ring iyon. Ituloy mo ng
tatlong araw at tatlong gabi gaya ng ginagawa natin sa tatay.
Ipagbili mo ang bigas sa kamalig kung kailangan mo pa ng dagdag na pera.
Isangla mo ang tres-kwartong ektarya ng mga punong langsat sa malapit sa latian.
Patayin mo ang lahat ng inahin. Patayin mo rin ang dalawang gansa ni Nanay.
Kailangang may pera kang madadampot agad sa lahat ng oras. Kailangan
mong magbayad sa pitong gabing pagbabasa sa Koran sa libingan. Pagkaraan ng
tatlong gabi, maghanda ka para mapahinga ang kaluluwa ni Inay. Pagkaraan ng
pitong araw, handa uli. Pagkaraan ng labing-apat na araw, isa pa. At pagkaraan ng
sandaang araw, isa pa uli.
Kung kailangan nating isangla ang lahat at mabaon sa utang, hindi bale.
Ipagbili mo ang kahit ano basta makapaghanda ka. Ang mangyayari sa ating
pagkabuhay ay nasa kagustuhan ng Diyos.
Bayaan mong sabihin ng iba na inuubos lang natin ang ating pera, huwag mo
silang intindihin. Basta maligay tayo. Pag tahimik na ang Nanay, gagaan ang ating
kalooban.
Ano ba ang nalalaman nila , Manang?
Pakainbgatan mo si Nanay. Mahirap lang tayo. Pero kontento. Kailangang
magpasalamat tayo sa Diyos dahil sa hene-henerasyon nating paghihirap.
Sa ganyang paraan tayo pinagpala ng Diyos.
123
TALASANGGUNIAN
Mga Aklat:
Hussein I. et al. 1985. Anthology of Asean Literature: Kuala Lumpur, Malaysia
Masadah
Mangahas, R. 1988. Kwentong-Bayan mula sa Asya: Unang Libro.
Manila: Solidaridad Pubishing House
Navarro, J. 1988.Kwentong-Bayan mula sa Asya: Ikalawang Libro.
Manila: Solidaridad Pubishing House
Internet:
"About Rasa: Rani Moorthy". Rasa. Retrieved 2007-10-09
http ://www.localhistories.org/malaysia.html
http://asiagroupfour.weebly.com/laos-malaysia-at-myanmar.htmlMalaysia
http://brainly.ph/question/34118
http://lyricstranslate.com/en/malaysian-national-anthem-negaraku-pambansangawit-ng-malaisiya-ang-bayan-ko.html
http://www.seriouseats.com/2011/08/25-malaysian-dishes-you-should-know
-what-is-malaysian-cuisine.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Malaysia
https://tl.wikipedia.org/wiki/Malaysia
https://tl.wikipedia.org/wiki/Talaan_ng_mga_pinuno_ng_estado_noong_2015#Asia
In tandem with the nation, The Star, 5 August 2007.
Malay Beliefs-Superstitionshttp.http//www.malayculture.com.my/malay
-beliefs-superstitions/
Martin, Mayo (18 January 2013). "We RAT on Checkpoint
Theatre's Huzir Sulaiman and Claire Wong!". MediaCorp. TODAY.
Retrieved 14 September 2014.
The Lovely Planet.http://www.thelovelyplanet.net/malaysian-traditional-dress/
Touropia. http://www.touropia.com/tourist-attractions-in-malaysia/
http://thaholiday.com/top-5-festivals-in-malaysia/
124

Ang Bansang Malaysia

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Ang Bansang Malaysia

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

MAPA NG MALAYSIA

MAPA NG MALAYSIA AT ANG MGA KARATIG-BANSA NITO

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Ang Malaysia ay matatagpuan sa Timog Silangang Asya. Ito ay nahahati sa

Ang pangalan ng bandila ng Malaysia ay Jalur Gemilang. Ang labing-apat na

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Malaysian National Anthem Negaraku

Ang Bayan ko,

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Ang bansa ay may populasyong umaabot sa mahigit 25 milyon na binubuo ng

Coat of Arms ng Malaysia:

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Pinagtibay ito noong 1965, ang Coat of

dalawang tigre na kapwang sinusuportahan

representasyon sa mga estado ng Malaysia,

Bertambah Mutu o (Unity is Strength) ay nakatitik sa laso sa bandang ibaba.

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Hindi nagtagal Melaka naman ang naging dominante sa Malaya. Si

Johor at ang Dutch

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Ang Aceh ng Sumatra ay isa ring mayaman at makapangyaihang estado.

British Colonialism sa Malaya

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

nakikipagkalakalan at bahagyang nakokontrol ang India. Sa panahong iyon ay

Ang Kasunduan ng Pangkor 1874

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Subalit taong 1871 ay namatay ang Sultan ng Perak nagkaroon ng mga

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Ang Pananakop ng Hapon sa Malaya

ANG PAGSASARILI NG MALAYA

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

The State of Emergency

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

MGA MAGAGANDANG TANAWIN SA MALAYSIA

Ang Malaysia ay bibigyan na hindi malilimutang karanasan ang mga

lamang sa bulubundukin ng Malaysia, ito ay

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

2. Georgetown Inner City

Ipinangalan mula sa haring briton na

matatagpuan sa hilagang-silangang bahagi

rainforest sa buong mundo. Tampok din

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Isang maliit na isla ang Tioman na

Pinalilibutan ang isla ng mga putting korales na mainam sa scuba diving.

Sa taas na 4,095 metro o 13,435 ft,

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

6. Petronas Twin Towers

Ang Petronas Twin Tower sa Kuala

Ang kilalang bakasyunan ng mga

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

silangang bahagi ng Malaysia na hindi

9. Sepilok Rehabilition Centre

Ang Sepilok Orang Utan Rehabilitation ay

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

10. Mulu Caves

MGA IPINAGDIRIWANG NA KAPISTAHAN

1. Chinese New Year

New Year Shopping sa Chiantown

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

Ipinagdiriwang ng mga Malaysian ang Chinese New Year sa isang makulay

(The Rangoli of Lights)

PANITIKANG ASYANO: MALAYSIA

3. Hari Raya Puasa (Eid al-Fitr)