Univerzitet u Sarajevu

Fakultet Politikih Nauka

Politologija-opti smjer
Amel Petrovi 2739
Amela Frljuki 2839
Azhar Sejari 2832

GEOPOLITIKA

UTJECAJ TURSKE NA ZAPADNOM BALKANU

(s posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu)

SADRAJ

Rezime...........................................................................................................................................................3
Uvod...............................................................................................................................................................4
Odnosi Turske i Zapadnog Balkana u historijskom kontekstu ...........................................................5
Odnosi Turske i Zapadnog Balkana danas.....................................................................................................5
Vanjska politika Turske prema Zapadnom Balkanu (Ahmet Davutoglu Strategijske dubine meunarodni poloaj Turske)......................................................................................................................7
Turska strateka vizija za period do 2023. godine........................................................................................8
Zakljuak.......................................................................................................................................................9
Literatura......................................................................................................................................................10

REZIME

Historijski kontekst i kultrno naslijee koje je ostavilo Osmansko carstvo je determinirajua odrednica
koja je uvjetovala odnos Turske i Zapadnog Balkana. Zapadni Balkan je kroz cjelokupnu historiju imao
svjetske sile koje su nadgledale ovaj prostor, pa je tako i danas. Pored SAD-a, Rusije, pojavljuje se jo
jedna svjetska sila Turska. Vanjska politika Turske je u mnogome usmjerena na ove prostore, jer se
prvashodno ele pribliiti Evropskoj uniji, kao svjetskom ekonomskom bloku. Zapadni Balkan se u tom
kontekstu pojavljuje kao koridor zona, ili, jednostavno, da bi Turska uspjela ostvariti saradnju s
Evropskom unijom mora imati odreeni uticaj ovom regionu. Posmatrajui region Zapadng Balkana on
predstavlja nestabilno podruje u kojem je zbog heterogenosti relativno teko odrati uticaj. Geopolitika
i ekonomska mo Turske je uvjetovalo da ostvari znaajan uticaj u dravama Zapadnog Balkana.
Ekonomskim jaanjem pojedinih drava, Turska je ve uspjela da homogenizira podruja za koja smatra
da su im znaajna za voenje njihove vanjske politike.
Kljune rijei: Turska, Zapadni Balkan, Evropska Unija, uticaj, ekonomija, geopolitika, strategija

UVOD

Zapoeti pisati o ovoj temi se moe samo na jedan nain, a to je da se vratimo unazad kroz historiju i da
elaboriramo kljune odrednice u odnosima Zapadnog Balkana i Turske, odnosno Osmanskog carstva.
Fokus ovog rada emo prvenstveno staviti na geopolitici, ali implikativno je da u ovaj rad uvrstimo i
ostale relevantne pokazatelje koji e doprinijeti boljem razumijevanju geopolitikog odnosa izmeu regije
Zapadnog Balkana i svjetske sile, kao to je Turska.
Prvenstvena zamisao ovog rada je bila da predstavimo utjecaj Turske na Bosnu i Hercegovinu, ali kada
smo poeli istraivati temu bilo je teko napraviti distinkciju i opisati samo BiH kao zasebnu cjelinu, u
ovom geopolitikom odnosu. Globalizacija i kapitalizam su trendovi savremenog svijeta, a tim
trendovima se vodi i dananja Turska, dok su u prolosti determinirajue odrednice bile vezane za
ideologiju, odnosno za religiju. Snana ekonomija (17. mjesto u svijetu) je odredilo drugaiji geopolitiki
kod Turskoj, nego to je to bilo ranije. Pored toga, jako bitno je istaknuti i da ona istovremeno participira
na dva kontinenta i posjeduje snane pomorske resurse u vidu Bosfora i Dardanela. Ovakav geografski
poloaj Turskoj omoguava da vodi dinaminu vanjsku politiku, usmjerenu u vie pravaca, Balkan, Bliski
Istok; Kavkaz; Istoni Mediteran i Centralna Azija.

ODNOSI TURSKE I ZAPADNOG BALKANA U HISTORIJSKOM KONTEKSTU

Brojni analitiari smatraju da je Turska osvojila Balkan jo prije 5 stoljea i da se nikada u potpunosti nije
povukla s ovih prostora. 1371. godine je prvi put bitci na Marici osmanlijska vojska dola na prostore
Zapadnog Balkana, 1389. godine se dogodila Bitka na Kosovu polju, dok je 1463. godine osvojena
Bosna, a 1482. godine Hercegovina. Od te godine pa do pada Bosne i Hercegovine dolaskom AustroUgarske vladalo je osmansko carstvo, a taj period vladavine ostavio je traga na odnose i dan danas.
Naravno, utjecaj je u odreenim segmentima oslabio, ali prevashodno je bila dominantna islamizacija
stanovnitva, koja se moe posmatrati i s geografskog stanovita. Geografija i demografska struktura
stanovnitva odreuju i irenje islama, koje je moralo prei Zapadni Balkan, koji ima heterogenu
stanovnitva, da bi doao do homogenije Zapadne Evrope. Ovaj fenomen moemo objasniti i domino
efektom, ali u ovom kontekstu nije rije o kapitalizmu, ve o islamizaciji. Pogledavi savremenu Tursku
i njenu vanjsku politiku uoit emo da koristi slinu metodu, koja se razlikuje u konanom cilju.
Meutim, pored islamizacije, gledajui iz pravne perspektive postojala i religijska tolerancija prema
ostalim vjeroispovijestima, a u Bosni je to bilo potvreno i fermanom koji potvruje vjersku slobodu u
Bosni. Neupitna je tvrdnja da je vladavina Osmanlija dovela do masovnog prelaska na Islam pogotovo na
prostoru Bosne i Hercegovine.
Migracije Turaka krajem 19. vijeka, su bitna historijska odrednica geopolitikih odnosa na koje se Turske
vlasti i danas pozivaju. Priblino sedam miliona Turaka je tom prilikom migriralo s Balkana u Anadoliju,
koji jo uvijek odravaju intenzivne i bliske odnose sa svojom rodbinom u balkanskim zemljama.
Dodatne migracije Turaka s Balkana u Tursku uslijedile su krajem 80-ih godina 20. vijeka iz Bugarske za
vrijeme jugoslovenskog sukoba 19911995. godine i za vrijeme bombardovanja Srbije 1999. godine.
Znaaj Balkana za Tursku zasnovan je takoer u politikom i ekonomskom kontekstu i odnosu TurskaEvropa.

ODNOSI TURSKE I ZAPADNOG BALKANA DANAS

5

Ve smo u uvodnim razmatranjima napomenuli da u 21. stoljeu presudan znaaj ima ekonomska mo i
prirodni resursi koji impliciraju jaku ekonomiju odreene drave. Gledajui ekonomske blokove svijeta,
primjetno je da je jedan od najjaih blokova Zapadna Evropa, a da bi Turska imala znaajnu ulogu u tom
dijelu svijeta mora prvobitno ostvariti utjecaj na Zapadnom Balkanu. Epiteti koji se veu za ovaj dio
Evrope su obino negativni, ali ovaj region se postepeno prikljuuje Evropskoj uniji. Turska posmatra
Balkan kao jedinstven region, bez obzira na to da li su drave lanice EU ili ne, a pojedinane drave na
Balkanu u kontekekstu bilateralnih odnosa a ne u sklopu prioriteta evropskih integracija regiona, to
daje jasan geopolitiki kontekst turskoj vanjskoj politici. U politikoj percepciji Turske Zapadni Balkan je
politiki i strateki jo uvijek neintegrisani i predstavlja bure baruta, a taj prostor obuhvata: Srbiju,
Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju, Albaniju i od, strane Turske, priznatu samoproglaenu dravu
Kosovo. Turska je balkanska zemlja, to je objektivni pokazatelj jer posmatrajui geografski, historijski i
kulturni kontekst utvrujemo njenu sveprisutnost u ovom regionu. Turska posebno vidi bliske veze s
Balkanom u socijalnom, kulturnom i naroito demografskom pogledu.
Osim pragmatinih, ekonomsko politikih inicijativa, Turska eli i da se postavi kao kulturni model na
Balkanu, kao zatitnik ugroenih, prije svega muslimanske populacija, s kojom ima neraskidive
historijske veze ostale jo iz Osmanskog perioda, koje sada Turska vie ne odbacuje, ve prihvata i
produbljuje kao novo lice Turske. Ovo novo lice ima za cilj da privue muslimanske i nemuslimanske
elite Zapadnog Balkana, nudei aroliku ponudu saradnje s Turskom, po principu za nekoga sve, za
svakoga po neto. Politiari, kao to je ministar vanjskih poslova pokuavaju da modificiraju naslijee iz
Osmanskog perioda i da mu daju mu daju novi smisao. itajui ovaj segment turskih dravnika,
primjeujemo da je i dalje bitna referenca Osmanski period za kreiranje njihove vanjske politike.
Pokuaj rebrendiranja je osuen na neuspjeh jer je u veini hrianskih drava u regionu moderni
identitet kasnog romantizma poetkom XX stoljea postrojen na tenji ka secesiji od Otomanske imperije.
Malo je vjerovatno da e Bugari, Grci, Srbi i Crnogorci zaboraviti na mitove zbog istine o otomanskom
naslijeu, kako je predstavlja ministar Davutoglu . Istine o iskustvu od XIV XX stoljea su toliko
razliite da njihovo mirenje ima onoliko anse na uspjeh, koliko mirenje drugih naroda u Evropi 100
godina poslije velikih patnji koje su preivjeli. Emotivna retorika meutim, neminovno izaziva polemike i
sumnje kod nemuslimana na Balkanu, koji na Tursku reaguju bilo kao na biveg okupatora koji se
oporavio od poraza i ponovo pokazuje imperijalne tendencije bilo na zatitnika muslimana koje je
prethodno sama stvorila polu nasilnom islamizacijom. Sva ova tri gledita polaze od prilino negativne
premise o tenjama Turske u regionu, koji bivaju samo pojaani emotivnim istupima turskih zvaninika.
(Petrovi, 2001:10)

VANJSKA POLITIKA TURSKE PREMA ZAPADNOM BALKANU (AHMET DAVUTOGLU

STRATEGIJSKE DUBINE MEUNARODNI POLOAJ TURSKE)
U ovom dijelu rada emo analizirati rad ministra vanjskih poslova Turske Ahmeta Davutoglua, koji na
sistematian nain objasnio cjelokupnu vanjsku politiku Turske i najkonciznije objasnio odnose izmeu
drava Zapadnog Balkana pojedinano, ali i njihov odnos s Turskom.
Davutoglu, koji govori o prirodnom saveznitvu Srbije i Grke s jedne, i Turske, Albanije i Bosne s druge
strane. Njegov stav, kako ,,odbrana Istanbula i istone Trakije poinje od Jadrana i Sarajeva, a odbrana
istone Anadolije i Erzuruma kree od sjevernog Kavkaza i Groznog svjedoi o sposobnosti
panoramskog sagledavanja i geostrategijskog promiljanja irih razmjera. Takoer, on u u svom radu
govori o prirodnom saveznitvu Srbije i Grke s jedne, i Turske, Albanije i Bosne s druge strane. Njegov
stav, kako ,,odbrana Istanbula i istone Trakije poinje od Jadrana i Sarajeva, a odbrana istone Anadolije
i Erzuruma kree od sjevernog Kavkaza i Groznog svjedoi o sposobnosti panoramskog sagledavanja i
geostrategijskog promiljanja irih razmjera. (Davutoglu, 2014)
Od poetka 21. stoljea pojam Balkan diferenciran je u geopolitiki pojam, jer zbog nestabilnosti koje
su izazvali voeni ratovi na ovom podruju, bilo je nuno modifikovati . Nastali su novi nazivi politike
prirode: Zapadni i Istoni Balkan. Pojam Juni Balkan, koji bi podrazumjevao Grku, nije u upotrebi
vjerovatno zato to Grka predstavlja konsolidovani prostor izmeu EU i NATO-a. Geopolitiki pojam
Zapadni Balkan pa je i sam Davutoglu pokuao da na to koncizniji nain objasni svaku dravu
pojedinano.
to se tie nekog globalnog pogleda, Turska se ne eli suprostavljati i ne eli prekidati diplomatske
odnose s Njemakom i Rusijom, ali njen prioritet treba da bude postizanje raditi na regionalnih ciljeva
koji se poklapaju s ciljevima SAD-a. Bliskost s Bonjacima i Albancima po Davutoglu je glavna prednost
Turske. Budunost Bonjaka i Albanaca koji predstavljaju balkanski klju u pogledu kako geokulture tako
i geopolitike. Najvanija nepromijenjena strateka prednost za Tursku na Balkanu, koji ivi u trusnim i
promjenjivim regionalnim odnosima, ogleda se u tome to su drutva koja su ostala iza Osmanlija i svoju
sudbinu veu za regionalnu mo i utjecaj Turske, ostala na svojim podrujima u kojima nastoje jaati
svoju sigurnost.
Osvrt na Davutogluovu knjigu dao je i Zdenko Jurij koji objanjava geopolitiku liniju koja je
determinirajua za odnose Zapadnog Balkana i Turske. On u svom tekstu spominje liniju koja se sa
sjeverozapada protee od Bihaa preko srednje i istone Bosne, zatim Sandaka, Kosova, Albanije,
Makedonije, Krdali do istone i zapadne Trakije predstavlja, sa stanovita geopolitike i geokulture
Balkana, koridor od ivotne vanosti za Tursku. Ako se paljivo pogleda, Srbi su u ratu u Bosni nastojali
7

prekinuti komunikaciju upravo na toj liniji, te su okupacijom istone Bosne presjekli vezu srednje Bosne i
Sandaka s Kosovom, a nastojali su izolirati Biha kao otok drei ga pod opsadom. (Jurij, 2011)
Pojedini analitiari smatraju da se i u Davutogluovom tekstu moe uoiti da sve vee tursko prisustvo u
evropskim regijama koje su jednom bile dio njene imperije jeste jedan od naina da se nadoknadi to to je
Turska iskljuena iz EU.
Prema Davutogluovim rijeima, klasina turska vanjska politika je od kraja Drugog svjetskog rata skoro u
potpunosti usmjerena prema Evropi. Balkan, posebno Zapadni Balkan i Srbija predstavljali su samo turski
koridor prema Evropi, ali se i ova tvrdnja u odreenoj mjeri modifikovala.. injenica je da se samo mali
dio Turske nalazi u Evropi na Balkanu (oko 3%), Turska u pogledu klasine vanjske politike vidi sebe kao
evropsku zemlju skoro u svim domenima. Turska je malo gdje prisutna u kontinentalnim strukturama
Azije, a svugdje u strukturama evropskog kontinenta. Za Davutoglua je preputanje cijele Istone Bosne
Srbima opasno za cijeli Balkan. Ako bi se u potpunosti presjekla veza izmeu Sandaka, Kosova i Bosne,
Bonjaci bi bili preputeni Hrvatskom, a Sandak i Kosovo iskljuivo srpskom utjecaju. Od najveeg je
znaaja, naglaava turski ministar, odrati bar postojei koridor kod Gorada. (Davutoglu, 2011)
Ako posmatramo historijski kontekst dolazimo do tvrdnje da je Turske tokom jugoslovenske krize
odluno i uporno podravala bosanskohercegovake Muslimane/Bonjake. Tu pristrasnost ne odriu ni
turski zvaninici, ne samo Davutoglu, ali je tumae kao konstruktivno postavljanje u datim okolnostima,
kad je regionalna ravnotea navodno bila poremeena neravnopravnim ratom izmeu Srba i Bonjaka, a
kasnije i Srba i Albanaca na Kosovu i Metohiji. Turska je na u principu priznala sve novonastale drave i
dosljedno se zalagala za njihov opstanak i teila je mirnom razrjeenju suprotnosti, ka emu je bilo
usmjereno i bezuspjeno zalaganje za pravovremenu meunarodnu intervenciju i prekidanje krvoprolia u
BiH.

TURSKA STRATEKA VIZIJA ZA PERIOD DO 2023. GODINE

U Novoj vanjskoj politici Turske ostaje orijentacija i usmjerenost Turske prema lanstvu u Evropskoj
uniji, ali ovaj put u saradnji sa novoformiranim geopolitikom prostorom Zapadnog Balkana (prostor
formiran nakon rata koji je voen u periodu 1991-1995). Meutim, u kontekstu Nove vanjske politike
Turske ostaje pitanje, da li je Turska i dalje intenzivno i nepokolebljivo usmjerena lanstvu u uniji ili je
otkrila nove prioritete. Nova turska vanjska politika, ima odreene distinkcije u odnosu na klasinu
politiku, u smislu ire dimenzije (sveobuhvatne politike), poev od regionalnih, kontinentalnih,
interkontinentalnih i globalnih dometa. Do ovih zakljuaka dolazimo ukoliko istraimo i analiziramo
8

iskaze turskih dravnika, dokumenata, i komentarra. Nova turska vanjska politika je komponenta
modifikovanog dravnog projekta Turske. Pod pokroviteljstvom turskog Predsjednitva izraen je,
povodom predstojee 100-godinjice Republike Turske, projekat pod nazivom Turska strateka vizija
2023. U ovoj viziji najjasnije moemo primijetiti kakvu vanjsku politiku moemo oekivati u globalnim
razmjerima, a nas prvenstveno za ovaj istraivaki rad interesuje njihova vizija i poimanje Zapadnog
Balkana. U prezentaciji tog dokumenta, izmeu ostalog, pie: Odreeni znaajan napredak mora biti
ostvaren u sljedeih 14 godina, a ovaj period se moe uiniti dugim, ali to brojni analitiari objanjavaju
da je bilo koja strateka vizija irelevantna ukoliko se razmatra kratki vremenski period. Ostvarenje
odreenih ciljeva posmatramo u dva domena: u domenu vanjske politike i u domenu politike uopte,
ekonomije, tehnologije i socijalno-kulturne sfere mogue je postii putem implementacije strategija
koje su fokusirane na viziju i ciljeve, iskljuujui smetnje i postiui punu koordinaciju meu svim
institucijama. Sa tog stanovita dalje se vidi da Turska moe biti prestian akter na meunarodnom planu
samo ako je dovoljno mona da ostvari svoje ciljeve. (Turkeys Strategic Vision 2023) U prezentaciji
Strateke vizije... istiu se i ciljevi Turske da se razvije u globalnog aktera koji potuje ljudska prava i
razvija visoki ivotni standard.
Zakljuuje se da je Nova turska vanjska politika zasnovana na Turskoj stratekoj vizija 2023 i
inkorporirana je u opti dravni projekat. Da bi se pokrenula Nova vanjska politika, projekat predvia
znaajne drutvene sistemske reforme odnosno znaajan preobraaj na unutranjem i vanjsko
politikom planu i prelaz od konflikata ka kooperaciji u vanjsko politikim aktivnostima. Prelaz predvia
tj. obuhvata prvenstveno neposredno i posredno okruenje Turske, u koje je ukljuen Balkan, posebno
Zapadni Balkan.

ZAKLJUAK

Kroz elaboraciju cjelokupnog djela doli smo do nekoliko zakljuaka koji nam sugeriu da je ova tema
zaista bitna iz nekoliko razliitih perspektiva, a nas je u ovom radu posebno zanimao geopolitiki utjecaj
koji Turska ostvaruje na podruju Zapadnog Balkana..
Strateki cilj Turske je da ostvari utjcaj na Zapadnom Balkanu iz brojnih razloga, a taj cilj se ostvaruje
kroz nekoliko stratekih akcija. Prvenstveni cilj Turske je da se preko Zapadnog Balkana priblii
Evropskoj uniji, koja predstavlja jedan od najjaih gospodarskih blokova na svijetu. Zapadni Balkan i
Turska imaju i neraskidive historijske i kulturne veze koje im odreuju i odreeni vid saradnje u
budunosti. Turska svoj geopolitiki kod zasniva na proirivanju utjecaja na Evropu, mada ima
mogunost proirivanja svog utjcaja i na vie ekonomskih blokova, jer joj to geostrateki poloaj
dozvoljava, ali prema literaturi i autorima koje smo konsultovali Zapadni Balkan i Evropa su
najpogodnije tlo da Turska ostvari svoje zamisli u voenju vanjske politike.
Smatramo da e utjecaj Turske e znaajno rasti, a Bosna i Hercegovina i uoteno Zapadni Balkan
trebaju iskoristiti mogunosti i dobru volju Turske da implementira odreene projekte na ovom podruju,
ali se implikativno tome trebaju uoiti i odreene opasnosti koje sa sobom donosi poveani utjecaj ove
drave. Potrebno je izbalansirati utjecaje svjetskih sila, ali Turska dominacija ovim podrujem e
neminovno biti i u budunosti, a na politikim elitama Zapadnog Balkana je da procjene u kojoj mjeri e
dopustiti sve veu prisutnost Turske u ovom regionu.
.

LITERATURA
10

Knjige:
Davutoglu, Ahmet (2014), Strategijska dubina meunarodni poloaj Turske, Beograd, Slubeni glasnik

lanci s interneta:
Birnbaum, Majkl Povratak Turske na Balkan, Washington post
http://www.diplomatija.com/4915/news/washington-post-povratak-turske-na-balkan/ (dostupno
26.04.2016 u 12h)
Jefti-Saraevi, Nevenka Zapadni Balkan u projekciji 'Turske strateke vizije', DOI Serbia,
http://www.odbrana.mod.gov.rs/odbrana-stari/vojni_casopisi/arhiva/VD_2013-zima/65-2013-4-06Scekic.pdf (dostupno 23.04. u 15h)
Minister of Foreign Affairs of the Republic of Turkey Relations with the Balkan Region
http://www.mfa.gov.tr/relations-with-the-balkan-region.en.mfa (dostupno 25.04.2016. u 09h)
Petrovi, arko Republika ili sila na Zapadnom Balkanu, Heinrich Boll Stiftung,
https://rs.boell.org/sites/default/files/turski_papir1.pdf (dostupno 23.04. u 13h)
eki, Radenko Neke analize i presjek savremenog spoljnopolitikog angamana Turske i Rusije u
regionu Jugoistone Evrope, Istorijski institut Podgorica, http://www.odbrana.mod.gov.rs/odbranastari/vojni_casopisi/arhiva/VD_2013-zima/65-2013-4-06-Scekic.pdf (dostupno 23.04. 2016 u 13h)

11