Jelajahi eBook
Kategori
Jelajahi Buku audio
Kategori
Jelajahi Majalah
Kategori
Jelajahi Dokumen
Kategori
BAB IV
APLIKASI INTEGRAL GANDA
4.1 Aplikasi Integral Ganda Dua
Integral
ganda
(rangkap)
dua
yang
bentuk
umumnya
f ( x, y) dA
R
x2 b y 2 y ( x )
dydx
x1 a y1 y ( x )
atau
y2 b x 2 x ( y )
dxdy
y1 a x 1 x ( y )
dA
d d
Contoh :
1. Hitung luas daerah yang dibatasi oleh x + y = 2 dan 2y = x + 4
Jawab :
Sebelum ditentukan luasnya, daerah tersebut digambar terlebih
dahulu
2y x 4
75
.
(0,2)
x y 4
(2,0)
( 2,0)
X
R
2
2
2- y
dA
dxdy
2 y- 4
2- y
2y - 4
dy
2 y 4 dy
( 6 3 y ) dy
(6y -
3
2
) (12 6)
22
8 (r 2 y 2 )cos2 t dtdy
00
P(0,6)
4 x 3 y 24
Q (8,0)
dA
R
24 4 y
3
dxdy
6
24 4 y
3
dy
1
24 4 y dy
3 0
76
1
24 y 2 y 2
3
1
(24.6 2.6 2 ) (24.0 2.0 2 )
3
1
(144 72)
3
6
0
= 24 satuan luas
b.
Pusat Luasan
Misal R adalah suatu luasan yang dibatasi oleh kurva-kurva,
x dA
R
dA
) dengan hubungan
y
dan
dengan
dA
R
y dA
R
dA
R
Contoh
1) Tentukan pusat luasan berikut dengan menggunakan integral
ganda dua.y = 2x, y = x, x = 0, dan x = 2
y 2x
yx
X
x2
x, y , dengan
77
x dA
y dA
dan y
dA
dA
dA
R
2 2x
dydx
0 x
2x
y x dx x dx
1 2
x
2
2
0
dan
y dA
R
2 2x
0 x
1
y dydx y 2
2
0
2x
dx
x
1
1 3
4 x 2 x 2 dx
x
20
2
2
0
9
2
x dA
R
2 2x
2x
1 3
x
3
2
2
x dydx xy dx 2 x x dx
0 x
9
2
9
9
sehingga
dan
x 2
y 2
9
9
adalah
x2 y2 4
78
x dA
R
dA
dan y
x, y , dengan
y dA
R
dA
dA
R
4 x 2
dydx y
0
4 x
dx
sin t cos t 1
4
t
2
2
2
0
4 x 2 dx
4
4
dan
y dA
R
4 x 2
4 x 2
1 2
y dydx
y
2
0
dx
x
1
1
4 x 2 dx
4x x3
2 0
2
2
0
x dA
R
4 x 2
x dydx xy
0
4 x 2
sehingga
8
cos 3 t
3
2
0
8
3
8
0
dan y
3
x
,0
3
adalah
79
y
1
dA
dA
2
dA
x 2 y 2 16
x 2 z 2 16
Y
X
80
X
dengan mengganggap bidang XOY sebagai bidang proyksi, maka
S
z 16 x 2 , sehingga
2
16 x 2
S 8
16 x 2
1
z
4
16 x 2
dA
z
x
z
dan
0 sehingga
x
z
y
dydx
dydx
bangun
suatu
ruang
dapat
dinyatakan
dengan
f ( x, y ) dA
R
x2 b y 2 y ( x )
f(x, y) dydx
x1 a y1 y ( x )
atau
y2 b x 2 x ( y )
f(x, y) dxdy
y1 a x 1 x ( y )
81
Contoh
1. Cari volume irisan 9 x 2 4 y 2 36 z 36 oleh bidang z = 0
Jawab
Gambar bangun yang pembatasnya 9 x 2 4 y 2 36 z 36 adalah
9 x 2 4 y 2 36 z 36
C (0,0,1)
A( 2,0,0)
B (0,3,0)
9 x 2 4 y 2 36
Y
f ( x, y ) dA
R
36 9 x 2
4
V 4
4
36 0
36 9 x 2 4 y 2
dydx
36
36 9 x 2
4
36 9 x
4 y 2 dydx
4 3
0 36 y 9 x y 3 y
2
1
2
36 9 x 2
dx
1
1
1
4 1
36(
36 9 x 2 ) 9 x 2 (
36 9 x 2 )
36 x 2 dx
90
2
2
3 2
1
9
4 1
18 36 9 x 2 ) x 2 36 9 x 2 ) . (36 9 x 2 ) 36 9 x 2 dx
90
2
3 8
82
.
2
1
9
1
18 36 9 x 2 x 2 36 9 x 2 (36 9 x 2 ) 36 9 x 2 dx
90
2
6
1
9
3
(18 6) 36 9 x 2 x 2 36 9 x 2 x 2 36 9 x 2 dx
90
2
2
1
9 9
12 36 9 x 2 x 2 36 9 x 2 dx
90
2 6
1
1
[12 36 9 x 2 3 x 2 36 9 x 2 ] dx [12 9(4 x 2 ) 3 x 2 9( 4 x 2 ) dx
90
90
1
[36 (4 x 2 ) 9 x 2 (4 x 2 ) dx
90
Untuk x = 0 maka t = 0
Sehingga
2
1
[36 (4 x 2 ) 9 x 2 (4 x 2 ) dx
90
1
[36 (4 4 sin 2 t ) 9(4 sin 2 t ) (4 4 sin 2 t ) (2 cos tdt )
90
12
[36(2 cos t ) 36(1 cos 2 t )(2 cos t )] 2 cos t dt
90
2 2
8 ( r 2 y 2 ) cos 2 t dtdy
0 0
16 cos 4 t dt
0
Karena
m
cos x dx
sin x cos m 1 x ( m 1)
cos m 1 x dx
m
m
Maka
83
16 cos 4 t dt
0
3
4
= 16 0 (0
2
0
-16 0 .0
4
2
= 3 satuan isi
V 4
0
36 0
36 4 y 2
9
36 9 x 2 4 y 2
dxdy
36
36 4 y 2
9
36 9 x
4 y 2 dxdy
1
36 x 3 x 3 4 y 2 x
90
3
1
36 4 y 2
3
0
1
1
1
36(
36 4 y 2 ) 3
36 4 y 2
9 0
3
3
1
1
4
12 36 4 y 2 (36 4 y 2 ) 36 4 y 2 y 2 36 4 y 2 dx
90
9
3
1
4
4
12 36 4 y 2 4 36 4 y 2 y 2 36 4 y 2 y 2 36 4 y 2 dx
90
9
3
1
4
4
(12 4) 36 4 y 2 ( y 2 y 2 ) 36 4 y 2 dx
90
9
3
1
8
8 4(9 y 2 ) y 2 4(9 y 2 )dx
90
9
1
16 2
16 9 y 2
y 9 y 2 dx
90
9
4y2 (
dy
1
36 4 y 2 )dy
3
Untuk x = 0 maka t = 0
84
.
Sehingga
3
1
16 2
16 9 y 2
y 9 y 2 dx
90
9
1
16
[16 (9 9 sin 2 t ) (3 sin t ) 2 9 9 sin 2 t ] 3 cos t dt
90
9
1
16
[16 9(1 sin 2 t ) (9 sin 2 t ) 9(1 sin 2 t ) ] (3 cos t dt )
90
9
32
[16(3 cos t ) 16(1 cos 2 t )(3 cos t )] cos t dt
90
1
[48 cos t 48 cos t 48 cos3 t ] cos t dt
30
12
48 cos 4 t] dt
30
16 cos 4t dt
0
Karena
m
cos x dx
sin x cos m 1 x ( m 1)
cos m 1 x dx
m
m
Maka
16 cos 4t dt
0
2
0
16 0 (0 0
4
4
= 3
2. Carilah volume persekutuan silinder x 2 y 2 16 dan x 2 z 2 16
Jawab
Gambar silinder persekutuannya adalah:
85
A( 4,0,0)
Z
C (0,04)
A( 4,0,0)
B (0,4,0)
X
V
f ( x, y ) dA
R
16 x 2
16 x 2 dydx
4 16 x 2
8
0
16 x 2
16 x 2 dydx
86
.
4
8 y 16 x 2
0
16 x 2
dx
8 16 x 2 dx
1
8 16 x x 3
3
1
1
= 8[(16.4- 4 3 )-(16.0- 0 )
3
3
= 8(128/3)
1024
satuan isi
3
Z
yz 4
`
( 4,0,0)
(0,4,0)
x y 4
Y
V
f ( x, y ) dA
R
4 4 y
4 y dxdy
4 x yx
4 y
0
dy
87
.
4
4(4 y ) y (4 y )dy
0
(16 4 y 4 y y 2 )dy
0
(16 8 y y 2 )dy
0
8
1
16 y y 2 y 3
3
3
8
1
8
1
16.4 .4 2 .4 3 16.0 .0 2 .0 3
3
3
3
3
128 64
64
3
3
Y
Dengan integral ganda dua diperoleh
r 2 y2
V 8
8
0
r 2 x 2 y 2 dxdy
r 2 y2
(r 2 y 2 ) x 2 dxdy
88
dan dx =
r 2 y 2 cos t
r 2 y 2 sin t
r2 y2
didapat t =
sehingga
r2 y2
(r 2 y 2 ) x 2 dxdy
2 2
2 2
8 ( r 2 y 2 ) cos 2 t dtdy
0 0
sin t cos t 1
8 ( r y )
t
2
2
0
2
8.
dy
r 2
( r y 2 ) dy
40
2 r 2 y y 3
3
1
2 r r r 3
3
4
r 3
3
( x 2) 2 y 2 4
89
dv
f ( x, y, z )dv
R
z 2 b y 2 y ( z ) x2 x ( y , z )
f ( x, y, z ) dv
R
f ( x, y, z )dxdydz
z1 a y1 y ( z ) x1 x ( y , z )
y2 b z 2 z ( y ) x2 x ( z , y )
f ( x, y, z )dxdzdy
y1 a z1 z ( y ) x1 x ( z , y )
atau
90
.
z 2 b x2 x ( z ) y 2 y ( x, z )
f ( x, y, z ) dv
f ( x, y, z )dydxdz
z1 a x1 x ( z ) y1 y ( x , z )
x2 b z 2 z ( x ) y2 y ( z , x)
f ( x, y, z )dydzdx
x1 a z1 z ( x ) y1 x ( z , x )
atau
x2 b y 2 y ( x ) z 2 z ( y , x )
f ( x, y, z ) dv
f ( x, y, z )dzdydx
x1 a y1 y ( x ) z1 z ( y , x )
y 2 b x2 x ( y ) z 2 z ( x, y )
f ( x, y, z )dzdxdy
y1 a x1 x ( y ) z1 z ( x , y )
f ( x, y, z )dv
R
f (r , , z ) dv
R
2 r2 ( ) z 2 z ( r , )
f (r , , z )rdzdrd
r1 ( ) z1 z ( r , )
f ( x, y, z )dv
R
2 2 ( ) 2 ( , )
f ( , , ) dv
1
f( , , )
sin ddd
( ) 1 ( , )
dv
R
91
(0,0,4)
( 2,0,0)
(0,3,0)
Y
1
Volume Limas = Luas alas x tinggi
1 1
( x. y ).z
3 2
= 4 SI
Dengan integral ganda tiga didapat
V
dv
R
12 4 y 12 6 x 4 y
6
3
12 4 y
3
6
1
3 0
(12 6 x 4 y )dxdy
0
12 4 y
1
2
6
12
x
3
x
4
yx
dy
0
30
3
dzdxdy
1
12 4 y
12 4 y
3
12
3 0
6
6
12 4 y
dy
6
4 y
1
1
8
2(12 4 y )
(144 96 y 16 y 2 ) 8 y y 2 dy
30
12
3
1
4
12 8 y y 2 dy
30
3
1
4 3
2
12 y 4 y y
3
9
92
.
1
4
2
3
12(3) 4(3) (3)
3
9
1
36 36 12 4
3
4.3 Soal-soal
1. Dengan menggunakan integral ganda dua hitunglah luas suatu
luasan berikut ini:
a. daerah yang dibatasi oleh 3x + 4y = 24, x = 0, y = 0
b. dibatasi oleh parabola y 2 4 x dan y 2 4 4 x
c. daerah pada kuadran pertama yang dibatasi oleh x 2 4 2 y`
d. dibatasi oleh parabola-parabola y 2 x 2 dan y 3 x 2 6 x
e. dibatasi oleh x + y = 2, 2y = x+4, y = 0
f. dibatasi oleh x 2 4 y , 8 y x 2 16
g. dibatasi oleh kurva y 2 4 x, x 2 5 2 y dan x 0
h. di kuadran I yang dibatasi oleh x 2 8 y 4 0, x 2 4 y, x 0
i. di kuadran I dibatasi oleh y 2 6 x, y 0, dan x 6
j. diluar r = 4 dan di dalam r = 8 cos
k. lingkaran berpusat di titik asal dengan jari-jari 4 satuan.
l. di dalam lingkaran r 2(1 cos )
2. Tentukan pusat luasan-luasan berikut dengan batas-batas yang
diberikan
a. dibatasi oleh parabola y 6 x x 2 dan garis y x
b. dibatasi oleh parabola y x 2 dan garis y 2 x 3
c. daerah yang dibatasi oleh 3x + 4y = 24, x = 0, y = 0
d. dibatasi oleh y 2 4 x , x 2 5 2 y , x 0
e. daerah di atas y = 0 yang dibatasi oleh y 2 4 x , y 2 5 x
f. lingkaran x 2 y 2 4
3. Carilah luas bagian bidang x + y + z = 6 dalam silinder x 2 y 2 4
4. Carilah luas bagian bola x 2 y 2 z 2 36 dalam silinder x 2 y 2 6 y
5. Tentukan volume benda pejal berikut ini dengan menggunakan
integral ganda tiga dalam koordinat Cartesius.
93
.
a. dibatasi oleh z 2 x 2 y 2 dan z 4 y 2 z
b. di dalam tabung x 2 y 2 9 di atas z = 0 dan dibawah x + z =
4
c. dibatasi oleh bidang-bidang koordinat 6x + 4y + 3z = 12
d. di dalam x 2 y 2 4 x di atas z = 0 dan di bawah x 2 y 2 4 z
e. dibatasi oleh y 0, z 0, x y 2,2 y x 6, y 2 z 2 4
6. Tentukan volume berikut dengan menggunakan integral ganda tiga
dalam koordinat tabung
a. bola dengan persamaan x 2 y 2 z 2 9
b. persekutuan silinder x 2 z 2 9 dan silinder x 2 y 2 9
c. benda pejal yang dibatasi oleh z x 2 y 2 dan bidang z = 4
d. benda pejal yang dibatasi oleh x 2 y 2 z 2 9 ,di bawah oleh z
= 0 dan secara menyamping oleh x 2 y 2 4
7. Tulislah integral ganda tiga untuk menentukan isi sebuah bola
yang berjari-jari 4 satuan pada tiap kasus dengan:
a. koordinat Cartesius
b. koordinat tabung
c. koordinat bola
94