Gazeta bn publike dy artikuj t panjohur t Konics, politikanit dhe

personalitetit t njohur t letrave shqipe, pr Nolin dhe rrezikun e prhapjes s

ideve bolshevike n Shqipri.

Faik Konica: "Fan Noli, mndjecekt dhe bolshevik"

Konica: "Dy udh ishin hapur pr ne: vazhdimi i prkrahjes s maskarallkut

gjer sa t bhej gjak dhe t prishej Shqipria,-ose t kthyerit n politikn e par
t Vatrs, e cila ka qen t vnt prpara t Zogut si kryetar i duhur i Shqipris.
Zum udhn e dyt. Le ta shkurtojm tani n tre fjal ato q tham: 1) Fan Noli,
un, me Vatrn dhe me shokt, q m 1914 gjer m 1922, kush m shum dhe
kush m pak kemi mprojtur mendimin se Shqipra, q t shtrohet, q t
stabilizohe, e t hyj n udhn e reformave t qytetrimit, ka nevoj pr nj
dor t hekurt dhe si ajo dor sht Ahmed Zogu. 2) Fan Noli, nn influencn e
Gurakuqit, dhe m von nn influencn e fryms bolshevike, u bint dhe na bindi
se Shqipria munt t qndroj n kmb pa Zogun dhe kundr Zogut. Ngjarjet i
dhan prgnjeshtrimin ma t plot, dhe Shqipria u shpu nj qime afr varrit.
3) Un me shumicn e shokve u kthyhem ahere (ndonse me ape t
ngadalshme se na vinte keq t kputeshim fare nga Fan Noli) te programi i
vjetr i prmbledhur m sipr nn numrin 1, kurse Fan Noli u fut thell e m
thell n rebelione kundra Shtetit e n'intriga revolucionare"

Dashnor Kaloi

Konfliktet dhe kontraditat e thella q kan mbizotruar n mes dy krahve t

politiks s sotme shqiptare t cilat jan acaruar s teprmi sidomos ditt e
fundit, nuk jan as t panjohura dhe as t paprecedent n historin e ksaj
politike. Prkundrazi ato jan shum t vjetra dhe e kan zanafilln q nga koha
e krijimit t shtetit shqiptar n vitin 1912. Her pas her n faqet speciale t
"Gazets", jan botuar polemika n mes dy eksponetve m t spikatur t
politiks shqiptare t gjysms s par t shekullit t kaluar, Fan Nolit dhe Faik
Konics, t cilt jan konsideruar dhe dy prej personaliteteve m t shquara t
letrave shqipe. Pa dashur q t marrim ann e njrit apo tjetrit, por t nisur
vetm nga fakti se mbi jetn e veprn e Fan Nolit, (si gjat periudhs s regjimit
komunist ashtu dhe pas viteve 1990-t) jan botuar nj seri e tr librash dhe
deri korpusi i plot i veprave s tij, sht e arsyeshme q t bhen publike dhe
kritikat q jan br n adres t tij. N kt kontekst po pasqyrojm m posht
(t plota) dy artikujt e Faik Konics, t cilat ai i ka botuar n gazetn "Dielli" t
Bostonit m 6 dhe 15 maj t vitit 1926.

Historia e ca ndryshimeve

"Kur vajta m 1913 n Shqipri pr t shikuar pr s'afrmi punt, zbulova me

hidhrim se shumica e madhe e popullit jo vetm q nuk i shihte me sy t mir
idealet t'ona t nj Shteti t prparuar, po s'plqente as ndihmn q po na jipej
nga rastet dhe nga bamirsit e fuqive t'Evrops. sht pr udi dhe gj fare e
vrtet, se shumica e madhe e popullit t Shqipris e priti dhuratn e dhn me
mosknaqsi, me thartsira dhe me sy t zgurdulluara nga prapamejtime: q u
duk pak m von nga kryengritjet q u bn njera-pas tjatrs. Duke qen punt
ashtu, u kuptua shpejt q do mbetej Shqipria si nj Shtet m vete dhe populli t
mbahej me zor i bashkuar q t hynte n udhn e disiplins, t puns dhe
prparimit, e vetmja fuqi e duhur ish dora e hekurt po shptimtare e nj
diktaturi. Kujtuam nj koh se diktatorin e gjetm n personin e Esad Pash
Toptanit. Dhe Esadi kishte me t vrtet disa zotsira pr t qeverisur, po mosha
e tij e shkuar nuk i premtonte ta ndryshoja mndjen e tij pas ndryshimeve t
reja q u bn n Shqipri, dhe ashtu fundi ish q u larguan t gjith dhe e lan
t vetm. M 1913, u poqa pr hern e par n Tiran me Ahmet Bej Zogun (q
t prdorim titujt si prdoreshin dhe zyrtarisht asi kohe) Vura re menjher
fisnikrin t bashkuar me forc karakteri q faqej nga sjellja e dhe nga fjalt e
djalit. U interesova dhe pyeta. Dhe nga sa dgjova s'm mbeti asnj dyshim se
fati e kish shnuar pr t lojtur nj rol me rndsi n Shqiprin e re. N pjekjet
q pata m von me Mbretin Karol t Rumanis, me Kryeministrin rumun Tito
Majersko, me Princin ilhelm t ied-it, dhe diplomatt austriak dhe italian, u
prmnda emrin dhe possibilitetet e ktij t riu. Mbaj mnd nj bisedim q pata
me Turhan Pashan n Durrs pasi plasi kryengritja e Shijakurt dhe u rzua
Esadi. I tregoja Turhanit nevojn q t prdoret Zogu pr t zgjidhur
krizn.-"Ahmed Beu sht tepr i ri ", mu prgjigj Turhan Pashai".-"Vrtet"
thash'un "Po illiam Pitt-i u b kryeministr i Inglis kur qe njzet e tre vjetsh,
dhe ka qen nj nga m t mbdhjet kryeministra t' atij vndi".-"Si fjaloseni
kshtu", m thot Turhan Pashai: "Mund t barabitim me Pitt-in nj t ri t
panjohur?"- "Nuk bj barabitje" u prgjigja un: desha vetm, me kt
shembll, ku ju pmnd se atje ku ndodhet zotsia, versa s'munt t jet dhe
s'duhet t jet pengim". Me kt mnyr, vazhdova s prhapuri mendimin se do
t'ish mir, n dojim t kishim nj Shqipri t bashkuar dhe t lir, t'a
prkrahnjim Zogun t merrte nj dit fuqin, se ay kish prve zotsis dhe
katr t mira q i mungojin Esadit: kuptimin e ndodhjes s re n Shqipri pas
ndarjes nga Turqia, ndjenjn e kombsis, t mos brt ndryshime n mes
Tosksh e Gegsh, dhe m n funt dshirn pr ta par Shqiprin n shkall
Shteti t'organizuar. Noli u bashkua plotrisht me mua n besimin q Shqipria
s'munt t qndroj me kmb pa nj diktatori, dhe q Zogu duket njeriu i duhur
pr kt rol. Gjurmat e ktyre mendimeve munt t'i gjeni n shtyllat e "Diellit" n
kohn e lufts dhe pastaj , ku Zogu lavdohet si nj hero, si nj idealist, si nj
udhheqs q s'munt t barabitet me Anglo-Saksont, e tjera. Disa nga kto
lavdata jan t shnuara nga Fan Noli vet. Kjo politik vazhdoj gjer m 1921
dhe prtej. M 1922, Fan Noli zuri t lidhet me grupin e Gurakuqit, dhe
menjher mndja e tij e cekt hyri n nj udh t ndryshme. Fan Noli filloj t
na jap lajme jo t plqyera pr Zogun: q ky ish bashkuar me reaksionart, q
ish-armik i nj Shqiprie si e duam ne, q ka humbur tr influencn, q s'ka
asnj zotsi, q ushtria anon me "liberalt", q duhet ta ftohim popullin ca m
tepr nga Zogu, e tjera. Un me shokt e Vatrs, si e desh logjika, si e desh
disiplina e grupit t'on, pasqyruam te "Dielli" politikn e re t prfaqsoonjsit
t'on n Shqipri, prfaqsonjs i cili koht e fundit nuk ish tjatr gj, ve se
fonografi i Gurakuqit, gjer sa m n funt dolli sheshit dhe komitaxhi duke
shkelur tr programin t'on dhe gjith idealet tona. Fundi qe nj katrrim dhe
nj maskarallk pa emr. munt t bjim? Dy udh qen t hapura pr ne:
vazhdimi i prkrahjes s maskarallkut gjer sa t bhej gjak dhe t prishej
Shqipria,-ose t kthyerit n politikn e par t Vatrs , e cila ka qen t vnt
prpara t Zogut si kryetar i duhur i Shqipris. Zum udhn e dyt. Le ta
shkurtojm tani n tre fjal ato q tham: 1) Fan Noli, un, me Vatrn dhe me
shokt, q m 1914 gjer m 1922, kush m shum dhe kush m pak kemi
mprojtur mendimin se Shqipra, q t shtrohet, q t stabilizohe, e t hyj n
udhn e reformave t qytetrimit, ka nevoj pr nj dor t hekurt dhe si ajo
dor sht Ahmed Zogu. 2) Fan Noli, nn influencn e Gurakuqit, dhe m von
nn influencn e fryms bolshevike, u bint dhe na bindi se Shqipria munt t
qndroj n kmb pa Zogun dhe kundr Zogut. Ngjarjet i dhan
prgnjeshtriminma t plot, dhe Shqipria u shpu nj qime afr varrit. 3) Un
me shumicn e shokve u kthyhem ahere (ndonse me ape t ngadalshme se
na vinte keq t kputeshim fare nga Fan Noli) te programi i vjetr i
prmbledhur m sipr nn numrin 1, kurse Fan Noli u fut thell e m thell n
rebelione kundra Shtetit e n'intriga revolucionare. Munt ta vazhdojm bisedimin
n nj numr t' afrm. Po i kemi hedhur ktu miaft yshqim pr mejtim djemuris
s kthiellt (se sa pr mejhanexhit, Maqedhonasit dhe t tjer vagabond q
tallen fshehtazi me Shqiprin, s'bajm kabull as t'i dgjojm) s'di ose harron,
por duhet se ktej e tutje ta marr nr sy se Presidenti Zogu nuk sht heroi i ri i
Vatrs, por ka qen hero i vjetr i ksaj organizate, i neveritur me 1922-24 nga
intrigat e Gurakuqit dhe nn influencn e bolshevisms. Dhe n qoft se sht e
zonja t mejtoj duke thelluar, djemuria e kthiellt le ta gjykoj kush u kthye nga
udha-Fan Noli apo un?

Propaganda Bolshevike n mes t Shqiptarvet

Nga letra dhe lajme me goj t marra n kohrat e fundit, prmbledhim kt mi

propagandn bolshevike n mes t Shqiptarve: Gjer n funt t Shn-Endreut
1924, propaganda bolshevike n Shqipri ish n duar t nj Shqiptari t ritur n
Rusi, njeri i holl, i zoti dhe si duket i bindur n mirsin e theorive bolshevike.
Fan Noli, n kt propagand si n do gj tjatr, ish nj fytyr e srs s dyt. E
para prov besnikrie q ky grup i dha Sovjetit, qe fjala qesharake e Fan Nolit n
Lidhjen e Kombeve, fjal e plqyer pr Rusin, por shum e dmshme pr
Shqiprin. Me t kthyer t legalitetit n Shqipri dhe me t ikur t Fan Nolit,
qndrat e propagands bolshevike u transferua natyrisht jasht. T'ikurit, sa koh
patn para nga ato q kishin prur prej Shqiprie, nuk u munduan t gjejn
burime t tjera. Po parat u mbaruan shpejt: dhe menjher nisn bisedimet me
Sovjetin pr ndihma, bisedime q muarn nj funt t plqyer. Prve shumave t
veanta "pr propagand" q dhan dhe u japin ca udhheqsve t lvizjes,
Bolshevikt u kan lidhur rroga dhe disa t'ikurve t porositur nga udhheqsit:
cave u japin 400 franga ar, (80 USD) n muaj, ca t tjerve nga 500 franga ar
(100 USD). Pastaj duke marr n sy shvillimet revolucionere q turbullonjsit
kan shpres t bjn m tutje n Shqipri, guverna Boleshevike u krkoj
armiqve t Shtetit t'on nj'a dhjet djem shqiptar q t'i vr n shkolln e
veant t Mosks ku formohen axhentat e bolshevisms. Kta student t
uditshm u drguan dhe jan tani n Mosk, ku nxn me sistem zanatin e
revolucjes q t ven nesr t'i vn zjarrin vndit t tyre ose t bien n duar t
policis dhe ta humbasin jetn pr dhjam qeni. N kto q tham m sipr,
munt t kuptohet se gatitsit e prishjes s Shqipris jan t knaqur dhe
prshn (presin). Po jo dhe aq se lodra e tyre sht e themeluar mbi dy gnjeshtra,
dhe s'munt t zgjatet shum koh: Nga njra an u paraqiten Shqiptarve si
patriot dhe njers me ideale kombtare, nga ana tjetr u tregojn Russve
prralla, sikur n Shqipri do gj qenka gati pr revolucjen komuniste dhe u
dashka vetm nj shkrepse q t'i vr zjarr vndit. Kto t dy gnjeshtra
s'munt t vazhdojn shum : e para , ajo q aventuriert u shesin Shqiptarve,
ka dal n shesh prej kohe, dhe o njeri me kuptim e ka marr vesh: gnjeshtra
e dyt, ajo q u gatuajn Russve, munt ta mbaj dhe ca koh, se natyra e
Russve sht serioze dhe e padjallzuar dhe nuk u shkon nr mnt q jan
viktima t nj batakillku Ballkanik. Planet e Russve pr n Ballkan duket t
jen kto: t formuarit e nj grupi bolshevik n do Shtet, dhe me an t ktij
grupi t kundrshtuarit e do guverne t sotme dhe t diskretituarit e do
njeriu q ka pak a shum influenc mi popullin dhe q e prdor at influenc pr
t mbrojtur kanunin, regulln dhe qetsin: pastaj, t ndezurit e nj kryengritje
t prgjithshme, ku do t lozin rolin e tyre dhe "studentt" nga Ballkani q
ndodhen tani n Mosk. Sa pr gjakun q do t derdhet urk dhe m kot, aq u
bn Russve. Dhe pse ta ajn kokn n qoft se popujt e Ballkanit jan aq t
marr sa t mos kuptojn rezikun dhe t ruhen me koh? Propaganda bolshevike
sht e rrezikshme: se turms s padjallzuar, e cila nuk thellon, bolshevisma i
duket si zgjidha e gjith mundimeve ekonomike q heq. Kujton se bolshevisma
sht ila i panjohur dhe i uditshm q ka pr t shruar do smundje. T
zgjuarit nga ky gjum budallenjsh do t jet shumi i hidhur pr Shqiptart q
do t bhen skllav pa atdhe dhe pa buk, t shkelmuar e t shkelur nga t huajt.
Na plqen t vm re se shum nga t'ikurit- si Z. Sotir Peci, Z. Sejfi Vllamasi. Z.
Koo Tasi, Z. Rasim Babameto, Z. Ismail Haki Tatzati, etj, nuk u bashkuan n
asnj mnyr me aventuriert bolshevik, po mbajn nj qndrim konservativ
sado q nuk jan miqt' e Guverns s sotme. Jan pr t'u lavdruar pr urtsin
dhe kuptimin politik t tyre, dhe na vjen keq q nuk u gjent nj udh pajtimi t
plot me Guvernn, pajtim i cili do t zbulonte edhe n sy t Rusiss se sa t
pak jan Bolshevikt t'an