BALIK-ARAL/REVIEWER SA NOLI ME TANGERE PARA SA IKAAPAT NA

MARKAHANG PAGSUSULIT

Talasalitaan:

1. baila sayaw
2. esposo asawang lalaki
3. loa tula ng pagpaparangal
4. kundiman awit ng pag-ibig
5. erehe kaaway ng simbahan
6. pilibustero kaaway ng pamahalaan
7. eskomunyon pagtatakwil ng pamahalaan o simbahan
8. kondenasyon pagpaparusa mula sa kautusang simbahan
9. kwadrilyero sundalong Pilipino
10. medusa babaing ahas at makamandag
11. musa lakambini
12. jarabe syrup
13. kasosyo katuwang/ kasama
14. tupada sabong
15. bayad-pinsala kabayaran
16. balak plano
17. nabuwal natumba/natalo
18. indio mangmang
19. kusing barya
20. taning takdang-araw/deadline
21. batid alam
22. banta babala
23. pildoras kendi
24. iti sakit sa atay
25. beateryo kumbento
26. apyan opium
27. pyudal superyor na pakikitungo
28. budhi konsensya
29. panibugho selos
30. pinag-uusig nililitis

A. GABAY SA PAGKATUTO NG MAHAHALAGANG PANGYAYARI

 Kabanata 35 40
1. Ikinainis ni Padre Damaso ang hindi pagkakatanggap ng telegrama mula sa Kap.
Heneral. (pagiging superyor o pyudal)
2. Nagparinig si Padre Damaso na naging sanhi ng pagkainis ni Crisostomo: 1)
Kapalpakan ng arkitekto 2) Pag-insulto sa mga Pilipino 3) Paghamak sa
pagkatao ni Don Rafael. (ipinapakita ang matayog na pagpapahalaga ni
Crisostomo sa kanyang magulang)
3. Tanging si Maria Clara lamang ang nakapagpahinto ng kaguluhan
4. Nahati ang panig ng mga taga-San Diego kung sino ang may katwiran sa pagitan
nina Crisostomo at Padre Damaso
5. Kakampi ni Crisostomo: Don Filipo, Kap. Maria, Elias, Kabataan (ipinapakita na
silang mga mahirap at inaapi ang mas nakakikita ng kamalian sa lipunan)
Kakampi ni P. Damaso: Kap. Tinay, Hermana Rufa, Gobernadorcillo, Kap. Tiago
6. Ang kahulugan ng Unang Ulap sa Kabanata 37 ay unang suliranin sa pagitan
nina M.C at Ibarra
7. Nagdadalamhati si M.C habang si Kap. Tiago ay abala sa pagdating ng Kap.
Heneral (ipinapakita ang kawalan ng panahon at pagpapahalaga kung minsan ng
magulang sa nararamdaman ng anak)
8. Pagpapasya ni Kap. Tiago na sundin ang kapasyahan ni P. Damaso na
ipagpaliban ang kasal (pagiging sunud-sunuran at kawalan ng sariling
kapasyahan)
9. Pagkaunawa ni Tiya Isabel sa pakiramdam ni M.C. (dahil si Tiya Isabel bilang
babae at dating umibig ay nauunawaan ang kalagayan ng pamangkin0
10. Ang Kap. Heneral ay mulat sa kabulukan ng sistema ngunit hinahayaan nya
lamang na magpatuloy ito ( walang pangil ang Kap. Heneral para magpasya sa
mga suliraning pambayan)
11. Pagtanggi ni Crisostomo na sumama sa Kap. Heneral na manirahan sa Europa
(pagmamahal at pagsasakripisyo sa sariling bayan sa kabila ng mga
pagkakataon/opurtunidad)
12. Ang prusisyon ay isang gawaing panrelihiyon na namana sa mga Kastila
13. Pinuna ni Rizal sa prusisyon ang mga ss: 1) pagkakasunud-sunod ng mga
kasama sa parade 2) maluhong suot at alahas ng mga imaheng santo 3)
pagkukubli ng mga pari sa kanilang mga bulok na gawain (makikita ang
pagtawag ng batang lalaki kay P. Salvi na papa bilang sagisag)
14. Tinatawag si D. Consolacion sa tatlong pangalan/bansag: 1) Medusa dahil sa
kanyang pangit na anyo/itsura 2) Alferesa asawa ng Alperes 3) Musa
paraluman ng mga sibil
15. Dating labandera ng alperes (dating kabo) ang kanyang asawa na si D.
Consolacion
16. Nang marinig ang awitin na kundiman ay nakadama ng lungkot si D.
Consolacion (ipinapakita ang magkatulad na kalagayan nina Sisa at Donya
Consolacion na api ng patriyarkal na sistema/ inaabuso ng kanilang mga asawa0
 17. Sa Kabanata 41 tinutukoy na karapatan si P. Salvi at ang kapangyarihan ay
ang mga gwardya sibil.
18. Ang magkapatid na Tarsilo at Bruno ay kapwa galit sa mga gwardya sibil
19. Sina Bruno at Tarsilio ang nag-aklas sa plasa habang si Elias ang nakapuksa sa
kaguluhan
20. Sa Kabanata 42, ang tinutukoy na dalawang panauhin ay sina Elias at Lucas.
21. Layunin ni Elias: 1) Ibalita ang kanyang pagpunta sa Batangan 2) Ibinalita ang
dahilan ng pagkakapatigil ng gulo, 3) sakit ni Maria Clara at 3) Pagbibigay-babala
sa mga lihim na kaaway.
Layunin ni Lucas: 1) humingi ng bayad-pinsala para sa kapatid (ang taong
madilaw)
22. Ang mag-asawang De Espadana ay sina Donya Victorina (may angking kulot,
nangarap makapangasawa ng Kastial, galit sa mga kapwa indio, dating anak ng
isang mangingisda) at Don Tiburcio (nagpapanggap na doktor, tinanggal sa
trabaho matapos madisgrasya, kinupkop ng mga indyo)
23. Si Don Tiburcio ay simbolo ng mga ilan sa mga Kastilang biktima rin ng
kawalang-katarungan.
24. Nagbigay ng mga gawa-gawang reseta ng gamot si Don Tiburcio para sa sakit
ni M.C. (pildoras, jarabe de altea at lichen)
25. Mga Balak sa Kabanata 44 ay ang mga sumusunod:

Padre Damaso Senyor Linares Padre Salvi Lucas

- Kunin ang - Humingi ng tulong - Gamitin si Lucas -Makuha ang

pagsang-ayon ni kay Padre Damaso para sa bayad-pinsala kay
Kapitan Tiago na para sa kanyang panibagong- Crisostomo at
mapangasawa ni layuning paghihigati ipagpatuloy ang
M.C si Linares makapagtrabaho paghihigati ng
kanyang kapatid.
- Ipasok ng trabaho at makapangasawa
si Linares sa tulong Pakipagkasun-do
mga kilalang kay Padre Damaso
nakatataas para makaganti kay
Crisostomo.

26. Pagsusuri ng Budhi: Naniniwala na ang kumpisal ay mainam na solusyon sa

karamdaman
27. Pinaniniwalaang naging kalutasan sa sakit ni Maria Clara: 1) mga iniresetang
gamot ni Don Tiburcio, 2) kumpisal ni P. Salvi at 3) liham ni Crisostomo na
ibinigay ni Sinang
28. Ipinagtapat ni P. Salvi kay M.C sa kumpisalan ang lihim sa kanyang tunay na
ama
29. Si Kapitan Pablo ang kumupkop kay Elias, naging tulisan ito sa bundok upang
maghanap ng katarungan ( tulad sa kasalukuyan, ang mga rebelde ay may
dahilan sa kanilang paglaban sa pamahalaan dahil walang katarungan)
30. Ang pangkat ni Pablo at Lucas ay magkaiba ang layunin.
31. Sa sabungan ay naging tampok ang tunggalian sa pagitan nina Kap. Tiago at
Kap. Basilio ay natalo si Tiago.
32. Pinag-usapan sa sabungan ang planong pag-aalsa ng pangkat ni Lucas,
hinikayat ang magkapatid na Bruno at Tarsilo na sumali dahil ginamit ang
pangalan ni Ibarra
33. Ang dalawang senyora ay ang mga mahihinang karakter na babae ni Rizal
34. Ang tinutukoy na mga Hiwaga sa Kabanata 49: 1)pagiging malapit nina M.C at
Linares sa isat isa 2) Pagtulong ni Elias sa bahay-paaralan (pagpapakita ng
pagpapahalaga ni Elias sa edukasyon) at 3) Hiling na pakikipag-usap ni Elias sa
lawa
35. Ang arsobispo ang nagpasyang ipawalang-bisa ang parusang eskomonyon kay
Crisostomo
36. Magkaiba ang punto nina Crisostomo at Elias ukol sa mga hinaing mga tulisan.
37. Naniniwawala si Crisostomo sa pamamahala at katarungang ibibigay ng
Espanya samantalang nais ni Elias ang paghihiwalay ng pamahalaang Espanya
at Pilipinas
38. Mga repormang nais ng mga tulisan: reporma sa pamahalaan, reporma sa
sandatahang militar at reporma sa simbahan
39. Ang angkan ni Elias ay biktima ng kawalang-katarungan
40. Ang mga pagbabago sa Kabanata 52: 1) pakikitungo ni Linares kay M.C, 2) ang
pakikitungo ni M.C kay Ibarra at 3) pakikitungo ni P. Salvi kay Crisostomo
41. Ang mga anino na nagtungo sa sementeryo ay sina: Elias, Pedro at Lucas
habang ang mga patay ay ang magkapatid na Tarsilo at Bruno ( dahil inosente
sila sa panganib ng plano ng pangkat ni Lucas)
42. Iniutos ni Lucas na isigaw ang panglan ni Ibarra upang mapahamak ang binata.
43. Nagkaroon ng ibat ibang pananaw sa mga nakitang ilaw sa sementeryo
44. Inirehistro ni P. Tasio na ang pagbibitiw ni Don Filipo bilang tinyente mayor ay
hindi napapanahon.
45. Ang mga pagbubunyag sa Kabanata 55: 1) pagkakatuklas ni P. Salvi sa
paglusob ng pangkat ni Lucas, 2) pagkakatuklas ni Crisostomo sa paggamit ng
pangalan niya sa paglusob at 3) pagkakatuklas ni Elias sa nuno ni Ibarra na
sanhi ng kasawian ng kanyang pamilya
46. Ang pagkakadakip kay Crisostomo ng sarhento (pagpapakita ng kawalan ng
proseso ng batas, maling paglilitis)
47. Ilan sa mga palagay matapos ang paglusob ng pangkat ni Lucas
a) Paglusob ng pangkat ni Pablo (walang batayang tsismis)
b) Pagtatangka ni Ibarra na itanan si M.C.
c) Pamamagitan ni Bruno sa pagtatanan
d) Paghihiganti ni Ibarra sa simbahan
48. Pisikal at Saykolohikal na tortyur kay Tarsilo para ituro si Ibarra na puno ng pag-
aalsa (sapilitang pagpapaamin ng awtoridad sa mga bilanggo ng
kasinungalingang nais nilang marinig/paraan ng estado upang takutin ang mga
lumalaban sa bulok na pamahalaan)
49. Si Andong na sintu-sinto ay sagisag ng mga bilanggong walang kasalanan at
nadamay lamang.
50. Tinaguriang isinumpa si Ibarra ng mga tao sa San Diego
51. Ang sintensya sa mga bilanggo ay ipatapon sa kabiser/Maynila
52. Ang tinutukoy sa Kabanata 60 na pambayan ay si Ibarra at ang pansariling
kapakanan ay si Kap. Tinong (napahamak dahil sa pagiging sipsip)
53. Iminungkahi ni Don Primitivo kay Tinong upang hindi mapabilanggo: 1)magregalo
sa Kap. Heneral at 2) Sunugin ang mga pahamak na dokumento
54. Ipinagtapat ni M.C kay Ibarra ang tunay niyang ama habang si Crisostomo na
ipinagtapat ang kanyang pagtakas
55. Nakita ni Elias ang bahay ng mga heswita na nagbabalik sa kanyang
marangyang nakaraan.
56. Tumalon sa lawa si Elias upang mailigtas si Ibarra.
57. Binigyan ni P. Damaso si M.C ng pagpipilian para sa kanyang buhay: ang
mapangasawa si Linares o maging madre? Pinili ni M.C ang maging madre dahil
hindi niya mahal si Linares.
58. Sa araw ng Noche Buena ay nagpaalam si Basilio sa pamilya ni Tata Selo na
kumupkop sa kanya
59. Ibinalita ni Kap. Basilio kay Don Filipo sa bilangguan ang: 1) pagpapalit sa
alperes, 2) pagkakaroon ng bagong kura at 3) pagkamatay ni P. Tasio
60. Ang pagkamatay ni Tasio ay sumasagisag sa pagkamatay ng mapayapang
paraan ng paglaban/ tapos na ang yugto ng argumento at panawagan sa
tungkulin ng bagong henerasyon ng kabataan.
61. Ang dugo sa noo ni Basilio ang tanging nakapagpanumbalik sa isip ni Sisa
62. Namatay si Elias na hindi pa sumisikat ang umaga kaya ipinagkatiwala niya ito
sa susunod na henerasyon.

Mga Kinahinatnan ng mga Tauhan

1. P. Salvi = naghihintay na maging Obispo at sumunod kay M.C sa beateryo

2. Maria Clara = naging madre sa Beateryo ng Sta.Clara
3. Donya Victorina = nagdagdag ng kulot sa buhok
4. Don Tiburcio = naging ulyanin at madalas makawala ng pustiso
5. Alfonso Linares = nagpagala-gala at namatay sa sakit na iti
6. Kapitan Tiago = nagumon sa sugal at paghithit ng apyan
7. Alferes = naging tinyente na may gradong komandante
8. P. Damaso = namatay sa labis na sama ng loob
9. Kapitan Tiago = naging madalas ang paghithit ng tabako
10. Crisostomo = pinaniniwalaang namatay sa lawa
11. Donya Consolacion = lalong pumangit dahil sa tabako at bisyong sekswal
 12. Tiya Isabel = namuhay mag-isa sa Malabon

B. KAHULUGAN AT KABULUHAN NG MGA PAHAYAG

Don Filipo: Kung bakit laging nasa katwiran sapagkat lagi nating ibinibigay sa
kanila (pagtutol kung may mali at paglaban para sa kung ano ang tama)
Kapitana Maria:Pag-aaralin ko pa rin ang aking mga anak. Ayokong maging
tanga lamang sila (pagpapahalaga ng magulang sa tunay na layunin ng
edukasyon para sa pag-unlad at pagmumulat)
Hermana Rufa: Kasalanan ang magbuhat ng kamay sa taong banal (pagiging
bulag sa diwa ng relihiyon)
Elias: Masama bang tawaging pilibustero? (pagtataggol sa katwiran ng
pagiging tulisan, ibigsabihin hindi mali ang lumaban, may mali kaya lumalaban
Kapitan Tiago:Ano ang magagawa ng bayan? Laging nasa katwiran ang mga
prayle (pagtanggap na lamang sa mga depekto at hindi pagkilos para baguhin
ito)
Tiya Isabel: Akala mo bay ang pagpapalit ng katipan ay tulad lamang ng
pagpapalit ng damit? (pagpapahalaga sa dalisay na pag-ibig)
Kapitan Heneral: Habang ako ang namamahala sa kapuluan, wala ni isa mang
pwedeng gumalaw gahibla man ng inyong buhok
(pagtitiyak ng kaligtasan at pagkakaroon ng kinikilingan/biased)
Elias: Alang-alang sa inyong kapakanan, nais kong limutin ninyo ako sa
hinaharap at huwag kilalanin anumang kalagayan ninyo ako muling matagpuan
(pagkatok sa manhin na puso ni Crisostomo sa isyu ng mga tulisan at inaapi)
Pilosopo Tasio: Ang kaunlaran ay nagtulung-tulong sa kanyang mga landas sa
dugo ng mga nasawi ay sisibol ang mga bagong malulusog na sanggol
(Pananaw sa kaunlaran na nangangailangan ng sakripisyo at pagkakaisa)

Padre Damaso: Totoo ngang may Diyos na nagpaparusa

(pagtatanto/realization ukol sa naging ganti sa kanyang anak bunga ng kanyang
mga masasamang gawa.)

Pilosopo Tasio: Ang nangangailangan ng gamot ay hindi ang mamamatay

kundi ang kanyang mga maiiwan
(pananaw at kahulugan ng kamatayan bilang karaniwang bahagi ng buhay at
pagpapahalaga sa legasiya ng indibidwal)

Sinang: Maria, kailanman ay huwag kang magpapakasal sa lalaking hindi

marunong magdala ng sariling pantalon
(tumutukoy sa paninidigan, pagsasarili at pagtataguyod sa sariling mga
kapasyahan)
 Elias: Akoy mamatay na hindi nakitang sumilay ang __________ sa aking
bayan! Kayong makakakita, salubungin siyahuwag ninyong kalimutan ang mga
nabuwal sa karimlan ng gabi
(Diwa ng pagsasalin ng tungkulin sa kabataan sa patuloy na pakikipaglaban sa
kalayaan at ganap na pagsasarili na unang ipinaglaban ng ating mga ninuno at
bayani)

Karagdagang Paalala:

1. Isapuso ang mga aral o kaisipang natutuhan sa nobela

2. Huwag limutin ang pakikipaglaban sa katotohanan, kalayaan, karapatan at
katarungang panlipunan
3. Balikan ang mga dating pagsusulit lalo sa Kabanata 35-40 at LT.
4. Patuloy na balik-balikan ang mga aralin ukol sa nobela bilang paghahanda sa
susunod na taon
5. HUWAG KALIMUTAN ANG TAONG GUMAWA NG REVIEWER NA ITO. HEHHEE

Kita Kits!
Salamat..