MAD 222.

MAKNA ELEMANLARI
Ara Snav .... 50 % Final .... 50 %

Dersin ierii:
Temel tanmlar ve kavramlar,
Mekanik tahrik sistemlerinin esaslar,
Kaplin sistemlerinin tanm ve esaslar, hidrolik ve esnek kaplinler,
Aktarma sistemlerinin esaslar, dili kutular (redktrler),
Civata, somun, vida ve rondelalarn kullanm ve tipleri,
Atlye mhendislii ve ilgili makina ve tehizatlar,
Hidrolik ve pnmatik sistemlerin esaslar, g niteleri,
Maden Mhendisliinde kullanlan makinalarn yaplar ve alma sistemleri,
Makina bakm ve erken arza tehis teknikleri.

Kaynak yaynlar:

1
Tanmlar
Kuvvet: yapabilmek iin gerekli olan kaynak veya i yapabilme yeteneidir.
Kuvvet, Fizikte ktleli bir cisme hareket kazandran etkidir. Hem yn hem de
bykl olan kuvvet vektrel bir byklktr. Kuvvet "F" harfi ile gsterilir ve
"dinamometre" denilen yayl kantarla llr.
Birimi de Newton ya da kg.m/s2 (F=ma)'dir.

: Bir cisme bir kuvvet uygulayarak yer veya durumunda deiiklik yapmaktr. skaler bir
nicelik olup birimi kuvvet arp uzunluktur. Dolaysyla iin SI'daki
birimi newton.metre (N.m) dir. Bu birim tek kelime ile yani joule (J) ile ifade edilir.
Yaplan i enerjideki deiime eit olduu iin iin birimiyle enerjinin birimi ayndr.
1 N-m = kg m2/sn2
1 Joule (J) = 1 N-m
1 Joule = 0,239 Kalori (cal) veya 1 cal = 4,184 J

Enerji: Bir cisim ya da sistemin i yapabilme yetenei, "yaratlan g" anlamndadr.

Dorudan llemeyen bir deer olup fiziksel bir sistemin durumunu deitirmek iin
yaplmas gereken i yoluyla veya enerji trne gre deiik hesaplamalar yoluyla
bulunabilir. Enerjinin baka bir tanm ise, i ailesinden olup bir fiziksel sistemin ne
kadar i yapabileceini belirleyen bir durum fonksiyonudur. Birimi, i birimi ile ayndr.
(N.m=J).

2
G: Birim zamanda yaplan ie g denir. Ayn zamanda belli bir ii yapmann hzdr. Bu
tanma gre;

G = /Zaman = KuvvetxYol/Zaman = KuvvetxHz ............. N.m/s

Birimi Erg/s veya Newton.metre/saniye=Joule/s (J/s)dir. Yaygn olan g birimleri ise,
Watt (W) ve beygir gc (BG)'dr.
1W = 1J/s = 107 Erg/sn 1BG = 745 W = 0,745 kW
1 kJ = 1 kWs 3600 kJ = 1 kWh
1 kW = 1,341 BG (in) 1 kW = 1,36 BG (metrik) 1 kW= 860 kCal/h

G ve Enerji likisi
100 kW gcnde bir motorun 5 saatte tkettii enerji ne kadardr.
Cevap => 5.100 = 500 kWhtir ve bu yant dorudur.
Peki; kW = kJ/sn ise,
100 kW bir saniyede tketilen enerjiyi temsil etmiyor mudur? Neden saniye ile
5h*3600sn yapmyoruz da sadece 5 saat ile arpyoruz.

Aklamas:
Elimizde olanlar kW = kJ/sn kWh = 3600 kJ
Motor gc 100 kW ve 5 saat alyor ve de tketilen enerji soruluyor.
100 kW = 100 kJ*sn
5 saatte tketilen enerji = (5.3600sn).100 kJ/sn = 1.800.000 kJ
1kWh = 3600 kJd.
Bu durumda motorun tkettii enerji;
1.800.000/3600 = 500 kWh olur.
Bu nedenle W, kW ya da MW cinsinden verilen bir gcn belirli bir sre iinde
rettii/tkettii enerjiyi hesaplarken saat ile arparz. Bunun sonucunda elimizde Wh,
kWh ya da MWh cinsinden enerji miktar olur.

3
Enerji trleri ve kaynaklar nelerdir?
Enerji eitli ekillerde bulunabilir. Fakat bu ekillerin tamam iki ana balkta incelenebilir.
Bunlar potansiyel ve kinetik enerjidir.
Potansiyel enerji: Bir nesnenin konumundan dolay, dier nesnelere bal olan enerjisidir.
Depolanm enerji s sebebi ile oluan enerji olup, aslnda molekl ve atomlarn kinetik
enerjisi olarak da adlandrlr.
1. Yer ekimi Potansiyel Enerjisi: Bir ktle, bulunduu yerden dey konumdaki alt bir
noktaya gre yksekte ise, sahip olduu enerjidir.
2. Is (Termal) Potansiyel Enerji: Kmr, petrol, doalgaz gibi yaktlarn yaklmasyla s
enerjisi ortaya kmaktadr. Evlerimizde, kn snmak, mutfak ve banyoda scak su
elde etmek, yemek piirmek iin s enerjisinden ska faydalanmaktayz.
3. Elektrik Potansiyel Enerjisi: Elektrik yklemesi sebebi ile ortaya kan enerjidir.
Yklenmi partikllerin hareket enerjisidir.
4. Kimyasal Potansiyel Enerji: Kimyasal tepkime sonucunda ortaya kan enerjiye
kimyasal enerji ad vermekteyiz. Gnlk hayatmzda ska kullandmz pil ve
akler kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dntren dzeneklerdir.
5. Nkleer Potansiyel Enerji: Atom ekirdeklerinin kararszl nedeni ile oluan
enerjidir. Bu durumdaki nesne, elektromanyetik dalga veya k yayd iin yaynm
enerjisi olarak da adlandrlr. Atom ekirdekleri tarafndan depolanm enerjidir.
6. Manyetik Potansiyel Enerji: Mknatsn manyetik kuvvetinden dolay oluan enerjidir.
7. Elastik Potansiyel Enerji: Bir yay, lastik gibi esnek cisimlerin sktrlmas veya
esnetilmesiyle depolanan enerjidir.
Kinetik enerji: Bir cismin hareketinden dolay sahip olduu enerjiye Kinetik Enerji denir.
1. Mekanik Enerji: Faydal i yapabilen hareket enerjisidir. Hareket enerjisi (kinetik
enerji) bir i yaptnda mekanik enerji olarak ortaya kmaktadr.

Enerji kaynaklar: Balca enerji kaynaklar unlardr.

1. Rzgar enerjisi (rzgar trbinleri)
2. Hidrolik enerji (hidrolik santraller)
3. Is enerjisi (termik santraller)
4. Petrol enerjisi (iten yanmal motorlar)
5. Elektrik enerjisi (elektrik motorlar)
6. Biogaz enerjisi
7. Gne enerjisi
8. Nkleer enerji (nkleer santraller)
*
Rzgar, Hidrolik, Gne: Yenilenebilir enerji kaynaklar

4
Makina nedir?
Herhangi bir enerji trn baka bir enerjiye dntrmek, belli bir gten yararlanarak
bir ii yapmak veya etki oluturmak iin dililer, yataklar ve miller gibi eitli makina
elemanlarndan oluan dzenekler btnne denir.

Makinalar belirli bir iin gerekletirilmesinde ya da fiziksel bir ilevin yerine getirilmesinde,
insan ya da hayvan gcne yardmc olmak veya tmyle onlarn yerini almak iin
gelitirilmilerdir. Kaldra, eik dzlem, krk gibi basit makinelerden, modern bir otomobil
gibi ok karmak sistemlere kadar geni bir yelpaze iindeki aygtlar kapsarlar.

Makineler sl, kimyasal, nkleer ya da elektriksel enerjiyi mekanik enerjiye dntrerek

alabilir veya yalnzca kuvvetleri ve hareketi aktarma ya da uyarlama ilevi grebilir.
Btn makinelerde birer giri ve k donanm ile uyarlama ya da dntrme ve aktarma
donanmlar vardr.

-Ykleme, vb
ENERJ

MAKNA

-Kaldrma
-Tama

GRD Dntrme IKTI
Aktarma

Giri enerjilerini (girdi), rzgr, akarsu, kmr, petrol ya da uranyum gibi doal aynaklardan
alan ve bu enerjiyi mekanik enerjiye dntren makinelere birincil devindirici (primer
motor) denir. Yeldeirmenleri, su arklar, trbinler, buhar makineleri ve iten yanmal
motorlar birincil devindiricilerdir.

Bu makinelerden elde edilen k enerjisi (kt), ounlukla dner millerin araclyla

elektrik reteci, hidrolik pompa ya da kompresr gibi baka makinelere girdi olarak
beslenebilir. Bu son aygt ise reteler (jeneratr) snfna girer; bu aygtlarn kts olan
elektriksel, hidrolik ve pnmatik enerjiler, elektrik, hidrolik ya da hava motorlarnda girdi
olarak kullanlabilir. Bu motorlardan, takm tezgahlar gibi malzeme ileme makineleri,
paketleme ve tama makineleri ya da diki makinesi ve amar makinesi gibi eitli
trlerde ktlar reten makinelerin altrlmasnda yararlanlr.

5
Birincil devindirici, rete ya da motor snfna girmeyen makineler ise ilemci (operatr
makine) denir; ilemciler kategorisi, hesap makinesi ve yaz makinesi gibi elle altrlan
btn aletleri kapsar.

Baz durumlarda btn kategorilerdeki makineler tek bir birim iinde toplanr. rnein, bir
dizel-elektrikli lokomotifte, birincil devindirici dizel motorudur; bu motor elektrik retecine
g salar, rete de tekerlekleri eviren motorlar altrr.

Makina trleri

Makinalar balca iki snfta toplanmaktadr:

1. Kuvvet Makinalar: Tabiatta mevcut olan enerji eitlerinden dorudan doruya veya
dolayl olarak faydalanan makinalardr. rnein; trbinler, termik makinalar su ve
sudan elde edilen buhar enerjisini kullanrlar. ten yanmal motorlar petrol enerjisini,
elektrik motorlar elektrik enerjisini vb. kullanrlar. Kuvvet makinalar,
konstrksiyonlarna uygun olarak enerji kaynaklarndan salanan enerjiyi kullanarak
i retirler. Genellikle bu makinalar herhangi bir enerjiyi mekanik enerjiye ve bylece
ie evirirler.
2. Makinalar: Kuvvet makinalar tarafndan tahrik edilirler. Kuvvet makinalar
tarafndan kendilerine verilen ii, faydal i yapmakta kullanrlar. Bu i, makina
elemenlarn ilemek veya kat, sv ve gaz halinde bulunan cisimleri hareket
ettirmek amacyla kullanlr. Bunlardan bazlar; takm tezgahlar (torna, freze,
planya, matkap, vb.), tekstil makinalar, kaz makinalar (skreyper, dozer, loder, vb),
tama makinalar (bantl ve koval konveyrler, vb.), kaldrma ve iletme makinalar
(krenler, vinler, vb.), zemini sktrma makinalar (silindir, tokmakl sktrclar,
vb.), kompresrler, pompalar, vantilatrler ve dier makinalardr. Kuvvet makinas
olmadan bu makinalar i yapamaz.

6
7
8
MAKNE TASARIMINDA GENEL ESASLAR
Fonksiyonellik, maliyet ve ekonomiklik, imalat, tama, bakm ve kullanm gibi farkl
kriterlerin tasarm aamasna nemli etkileri vardr. Bu kriterlerdeki beklentiler tasarmcy
ve dolaysyla reticiyi zorlamaktadr.
Fonksiyonellik: Teknik bir yapdan (makine, cihaz, yap paralar, vb) esas beklenti,
kendisinden beklenen grrevi (fonksiyonu) tam olarak ve sorunsuz yerine getirmesidir.
Kriterler arasnda en nemli olandr ve dier kriterler bu kavrama katkda bulunmaldr.
Emniyet: Genel olarak, hatal kullanm veya ar ykleme sebebiyle insana ve makineye
ynelik tehlikelerin nlenmesidir ki bu da ayn zamanda tasarma ynelik temel
beklentilerden birisidir. Tasarmda uygun nlemler alnarak makineden kaynaklanabilecek
tehlikeler nlenebilir.
Ekonomiklik: En nemli beklentilerden biridir. Sat baars zerinde dier etkenlerin
yannda en belirleyici olan, iyi bir Fayda/Maliyet orandr.
Malzeme seimi: Farkl malzemelerin birbirinden farkl teknolojik zellikleri (mukavemet,
younluk, esneklik, sertlik, tokluk, vb) malzeme seimini kritik hale getirir. Tasarmnz ne
kadar iyi olursa olsun eer kullanlan malzeme uygun deilse sonu hsran olur.

9
Eskiden mhendislikte kullanlan malzemeler genellikle metal arlkl idi. Bugn ise
kompozit malzemelerin gelimesi ile birlikte daha hafif, daha dayankl ve ekonomik
tasarmlar yapma imkan ortaya km oldu. Mhendislik tasarmlarnda elik her nekadar
nde olursa olsun kompozit malzemelerin yan sra lastik, tahta, cam vs. de mhendislikte
youn olarak kullanlan malzemelerdendir. Ancak mhendislikte kullanlan elik d
malzemeler elik malzeme kullanmnn sadece 7% si mertebesindedir.
malat yntemleri: Endstride gnmzde uygulama bulan farkl imalat yntemleri (dkm,
dvme, haddeleme, ekme, yaptrma, vb) vardr. Her birinin kendine has avantaj ve
dezavantajlar parann ekillendirilmesi konusunda belirleyici etkiye sahiptir. Beklenen
talep miktar da imalatn ne ekilde (az sayda retim, seri retim veya yn retim)
yaplacan belirler.
leme: rnein dkm paralarn yzeyinin ham ekilde mi kullanlaca veya zel bir
ilemden geirilip geirilmeyecei, hangi d yzey niteliinin ngrlecei ve bu nitelie
hangi yntemle ulalaca akla kavuturulmaldr. Tolerans/hassasiyet ne olmaldr?
Prensip olarak: Mmkn olduu kadar kaba, gerekli olduu kadar hassas
Form verme: stenen teknik fonksiyonu yerine getirmesinin yansra estetik ve gzel
grnm de salanmaldr.
Montaj: Makineyi oluturan tm paralar ve bu paralarn birleerek oluturduu yap
gruplar, montaj ilemi basit ve uygun maliyetli olacak ekilde tasarlanmaldr. Montaj ilemi
belirli bir sra izliyorsa bir montaj plan da salanmaldr. Yn retimlerde montaj ilemi
otomasyona izin verecek ekilde dzenlenmelidir. Anan paralarn deiimi kolay ve
dk maliyette olmaldr.
Tama: Farkl tama (tren, tr, gemi, vb) tama olaslklarna dikkat edilmelidir. Byk ve
ar tasarmlar yerine paral, yerden avantaj salayan uygulamalar tercih edilmelidir.
Kullanm: Teknik bir rnn kullanm basit ve kolay anlalr olmaldr. Kullanm aralar
(kollar, butonlar, gstergeler, dmeler, vs) kolay ulalabilir ve uygun sembollerle
iaretlenmi olmaldr. Kullanc personelin i alan ergonomik koullar dikkate alnarak
ekillendirilmelidir.
Bakm: Bir tesisatn bakma alnmas genelde geici olarak durdurulmas anlamna gelir.
almann durdurulmas, maliyet unsuru dikkate alndnda en az dzeye indirilmelidir.
Dolaysyla tesisattta bakm yaplmas gereken tm blgeler kolay ulalabilir olmal ve her
bir anma olasl olan para kolaylkla deitirilebilmelidir.

10
evreye uyum: Tasarm, evreye ve insana zarar vermeyecek ve mmkn olabilecek en
ok paras daha sonra tekrar kullanlabilecek (geri dnme uyumlu) veya evreye zarar
vermeden ortadan kaldrlabilecek ekilde tasarlanmaldr.
rn maliyeti: rnn maliyeti tasarm dolaysyla tasarmc tarafndan belirlenmi olur. Bir
makinenin tasarm ve planlama aamalar, makinenin maliyetinin oluumunda ok etkili
olmalarna ramen oluan rn maliyeti ierisinde nemli bir yzdeye sahip deildirler.
Yani tasarmc ve alt blm her zaman harcadndan ok kazandrr.

Standartlar ve Toleranslar
Bir makinenin tasarm srasnda benzer ilevi yerine getirecek elemanlar her seferinde
yeni batan boyutlandrlmazlar. Tekniin geliimi sreci iinde fonksiyonel ynden tatmin
edici olgunlua ulam paralar standartlatrlr, boyutlar ve dier baz zellikleri herkes
iin balayc olacak ekilde- tespit edilir (rnein civatalar). Bunlar ulusal (Trk
Standartlar, TSEK) yada uluslararas kurumlar (Uluslararas Standartlar, ISO) tarafndan
Norm veya Standart ad aldnda ilan edilerek duyurulur.

Norm-standart belirlemenin amac; bilimsel, teknik, ekonomik ve idari alanlarda tanm,

rn, kural, yntem birlii salamaktr. Bu sayede benzer rnler ayn boyutta ve zellikte,
dolaysyla ok sayda retilecei iin retimde ucuzluk salanr. Hangi marka elektrik
ampul alrsak alalm, ampuln vidal ksm lambadaki yuvaya uyacaktr. Benzer ekilde
yaammzn her alannda normlar ve standartlar vardr. Sembol, iaret, ad ve tanmlar
ieren normlar, gelitirme, hesaplama yntemlerini ieren planlama normlar, teknik
rnlerin ekillendirilmesine ynelik kurallar ortaya koyan konstruksiyon normlar,
paralarn boyutlarn belirleyen boyut normlar, kontrol, muayene, l normlar gibi.

Teknik resmi izilip atlyede retimine balanan bir parann boyutlar, resimde verilen
lnn ayns olamaz. Resmin teknik sorumlusu resmini llendirirken verecei llerin
aynen gerekletirilemeyeceini bileceinden, izin verdii sapmalarn snrn da belirtmek
zorundadr. Sapmann byk olmas imalat kolaylatrr, dolaysyla ucuzlatr. Ancak
sapma snrlar arasndaki mesafe parann ilevine ve dier paralarla montajna etki
edecek kadar da byk olmamaldr. Parann ilevi asndan herhangi bir saknca
dourmayan en byk boyuta st limit, en kk boyuta da alt limit denir. Limitler aras fark
ise tolerans olarak tanmlanr.

11
MAKNE ELEMANI N MALZEME SEM
Makine eleman iin seeceimiz malzemeyi belirleyen faktrler:
- Makine elemanndan beklenen grev, ve
- retim iin sahip olunan teknolojidir.

Gnmzde hemen her ama iin ok sayda malzeme bulmak mmkndr. En doru
malzemeyi seebilmek iin srekli olarak malzeme konusunda gncel bilgi sahibi olmak
gerekir.

En doru malzeme istenen artlar tam anlamyla salayan en ekonomik malzemedir.

Ucuz bir malzeme retim teknolojimize uyuyor ve mukavemet beklentilerimizi salyorsa,
daha fazla emniyet salamak adna pahal baka malzeme semenin anlam yoktur,
gereksiz bir ilave harcamadr.

Makine elemannn mmkn olduunca sonsuz mrl olmas istei malzeme seiminde
temel kriter olarak alnmaldr. Malzeme seiminde dikkate alnan faktrler aadaki
ekilde verilmektedir.

12
Malzeme seiminde dikkate alnan faktrlere ilave olarak son yllarda malzemenin yeniden
kullanlabilirlii (recycling) ve evreye zarar vermemesi de dikkate alnr olmutur.
Gnmzde makine elemanlarnn imalatnda dorudan veya dolayl kullanlan
malzemeleri 1) metal malzemeler, 2) metal d malzemeler ve 3) kompozit malzemeler
olmak zere grupta toplamak mmkndr.

elik: indeki karbon oran %1,7 den az olan demirdir. malatta en nemli malzemedir.
Balca katk maddesi olarak karbon bulunan eliklere alamsz elik (yada karbon elii)
denir. Mukavemet ve deformasyon asndan istenilen salanamyorsa daha pahal olan
alaml (Si, Mn, Al, Cu) elikler kullanlr. Alam oran %5den az olanlar dk alaml,
fazla olanlar da yksek alaml elikler olarak adlandrlrlar.
Dkm: stenilen eklin verilebilmesi, olduka iyi boyut hassasiyeti salanmas ve
sonrasnda fazla bir ileme gerek gstermemesi nedeniyle retimde yaygn olarak
kullanlmaktadr. Dkm malzemeler elik dkm, temper dkm, dkme demir ve zel
dkm olarak farkl snflara ayrlmaktadr.
Sinter: elik, pirin, bronz, aluminyum, vb metal tozlarn preslenerek sktrlmas ve
sonrasnda (veya e zamanl) stlmas ile yksek mukavemetli, gzenekli, boyut
hassasiyetine sahip elemanlar retilir.

13
Demir d malzemeler: Bunlar makine konstruksiyonlarnda kullanlan aluminyum ve
magnezyum gibi hafif metaller, bakr, inko, kurun ve kalay gibi agr metallerdir.
Plastik malzemeler: Makine imalatlarnda eitli plastik malzemeler yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bu plastik malzemeler 1) Termoplastlar (snma ve soumada kimyasal
deiime uramazlar), 2) Duroplastlar (stldnda kimyasal deiime urarlar,
sertleirler), 3) Elastomerler (kauua benzer, elastik-plastik davranldr), 4) Kpkler
ve 5) Takviyeli Plastikler (cam, asbest, bor, karbon elyafla takviye edilmi termoplast,
duroplast veya elastomerler) eklinde snflandrlr.
Kompozit (Yeni) malzemeler: Bu malzemeler hem beklentileri daha iyi karlamakta hem de
kolay ilenerek sonuta kk, hafif ve daha fonksiyonel tasarmlarn ortaya konmasna
imkan tanmaktadrlar. Teknik seramikler, yksek dayanml plastikler, birleik malzemeler,
akll alamlar, plastik-metal karmlar, metal kpkler kompozit malzemelerden baz
rneklerdir.

14
MAKNE ELEMANLARININ MUKAVEMET
Makine eleman hangi makinede kullanlrsa kullanlsn, hangi malzemeden hangi boyutta
retilmi olursa olsun ayn grevi yerine getiren elemanlardan her biridir. Makine
elemanlar genel olarak balama elemanlar, elastik balama elemanlar, destek elemanlar,
yataklar ve klavuzlar, kavramalar, mekanzmalar olarak saylabilir.

Makine elemanna, makine alrken gelecek olan kuvvet ve/veya moment biliniyorsa, bu
kuvvetin/momentin makine elemannn en tehlikeli kestinde oluturaca gerilmeler
mukavemet kurallarna gre hesaplanr. Bu gerilme deerinin makine elemannn imal
edilecei malzemenein yeter emniyetle tayabilecei, dayanabilecei emniyet
gerilmesinden kk olmaldr. Eer deilse bu durum salanacak ekilde makine
elemannn boyutu bytlmeli yada farkli bir malzemeden imal edilmelidir. Makine
elemanna gelen yk (statik - dinamik) elemanda eki, bas, eilme normal gerilmelerini
veya kesme, burulma, kayma gerilmelerinden birini veya birkan oluturabilir.

Makine elemanlarnda boyutlandrma hesaplarnn iki amac vardr:

1) Bir konstrksiyonda ngrlen elemann tamas, iletmesi gereken kuvveti veya
momenti, istenen sre boyunca emniyetli bir ekilde tayabilmesi iin hangi
malzemeden ve hangi boyutlarda imal edilmesi gerektiinin belirlenmesi,
2) mal edilmi bir elemann, dnlen iletme artlar altnda hangi kuvvet veya
momenti emniyet snrlarn amadan, ne kadar sre tayabileceinin
belirlenmesidir.
Her malzemenin dardan etkiyen kuvvet ve momentlere kar bir dayanma snr vardr;
akma snr, kopma snr gibi. Ancak hibir zaman zorlamann bu snra ulamas arzu
edilmez. Malzeme iin karakteristik zellik olan bu snr deerler, deneyimlerden elde
edilmi bir emniyet katsaysna (S= 1, 2, 3, ...,), hatta can gvenliini dorudan etkileyen
hallerde S=10 blnerek emniyet gerilmeleri olarak adlandrlan deerler elde edilir.

Malzemelerin dayanm (mukavemet) deerleri standartlatrlm numunelerle yaplan

deneylerden elde edilir. Bu deneylerde numunenin hasara urad andaki gerilmeler
llr. Hasar deyimi ile unlardan biri anlalmaktadr.
- Snek malzemelerde deforme olabilme snr aldktan sonra veya gevrek
malzemelerde yksek yk nedeniyle krlma kopmas
- Krlgan malzemenin bask altnda kayma krlmas
- Dinamik yk tekrarndan dolay yorulma krlmas
- Esnek malzemelerde snr stnde ykn kalc deformasyon oluturmas
Burkulma da bir hasar eklidir.

15
Gerilme Trleri:
Makine elemanna etkiyen d ykler elemanda farkl gerilmeler (birim yzeye den yk)
ortaya karr. Malzemenin d yklere dayanp dayanmayaca bu gerilmelerin doru
ekilde hesaplanmas ile bilinebilir.

Kesit alan A olan bir ubuun iki ucundan F kuvveti ile ekildiinde yatayla as
oluturan kesit dzleminde normal gerilme (kesit dzlemine dik) ve kayma gerilmesi (kesit
dzlemi zerinde) olumaktadr. Bu gerilmeler;

Normal gerilme () = F.cos /(A/cos ) eitliinden,

Kayma gerilmesi () = F.sin /(A/cos ) eitliinden

hesaplanr.

16
Temel Ykleme (Gerilme) Trleri:
1) ekme (eki) Gerilmesi:
Dardan etkiyen F kuvvetleri A kesitinden I ve II paralarn ayrmaya almaktadrlar.
rnein asansr kabininin halata uygulad kuvvet sonucu halatta ekme gerilmeleri
oluur. =F/A (N/mm2)

2) Basma (bas) Gerilmesi:

Dardan etkiyen F kuvvetleri ubuu bu kez baslmaya zorlamakta ve boyunu ksaltmaya
almaktadr. b=F/A (N/mm2)

3) Eilme Gerilmesi:
D kuvvetler eleman zerinde bir kuvvet ifti (Eilme momenti, Me) ve bunun yannda
kesme kuvvetine neden olmaktadrlar. ubuun tarafsz ekseni (TE, orta eksen) kuvvet
iftinin etkisiyle eilebilir, kesitte normal gerilmeler oluur.
e= Me/W e = Me.e/I (N/mm2)
We: Eksenel diren momenti (=I/e) I: Eksenel atalet momenti
e: Tarafsz eksene (TE) olan uzaklk

17
4) Burulma Gerilmesi:
Bir kiri, ubuk veya mil iki ucundan kar ynlere ynelik birer kuvvet ifti ile zorlandnda
kuvvet iftlerinin oluturduu momente dik kesitler burulmaya zorlanr.
= Mb.e/Ip
Mb: Burulma momenti (=F.d) Ip: Kutupsal atalet momenti
e: Tarafsz eksene (TE) olan uzaklk

5) Kesme Gerilmesi:
Kesme kuvvetleri etkidikleri noktada kesme gerilmesine neden olurlar.
= F/A (F: Kesme kuvveti, A: Kesilmeye zorlanan kesit alan)

18
G AKTARIM SSTEMLER
Genel anlamda irtibat elemanlarnn grevi, g kayna olan motor veya dndren eleman
ile dndrlen eleman arasnda irtibat salamak ve bu ekilde hareketi iletmektir. Mekanik
irtibat elemanlar olarak pratikte kaplinler ve kavramalar kullanlmaktadr. Kaplinlerde
balant, mekanik ba ile gerekletirilir. Bu nedenle iki mil arasndaki irtibat salamak
veya kesmek, mekanik balant elemannn taklp sklmesi ile yaplr; bu da ancak
dndren mil dururken mmkndr. Kavramalarda ise irtibat, mekanik veya fiziksel bir
olaya (genellikle srtnme olayna) dayanmaktadr; yle ki dndren mil dnd halde
istenildii zaman irtibat salanabilir veya kesilebilir.

KAPLN NEDR?
Kaplin bir g kaynanda retilen dnme hareketini ve dolaysyla momenti bir baka
sisteme (makine, pompa, redktr, konveyor, vb) aktarma elemandr. Bu grevi yapan bir
kaplin ayn zamanda:
1- G kaybna veya balansszlk sebebiyle arzaya sebep olmamal
2- Sistemde oluabilecek vibrasyonlar,vuruntular.gerisindeki motora geirmemeli
3- Sistem skma veya krlma sebebiyle arzalandnda motoru korumak zere
krlarak sigorta grevi yapmal
4- Sistem normal alt srece uzun yllar bozulmadan krlmadan ve minumum
bakm gerektirecek ekilde llendirilmi, tasarlanm ve uygun malzemelerden
imal edilmi
olmaldr.

19
Kaplin bir hareketi dier bir ekipmana iletmek iin kullanlan makina parasdr. Bu hareketi
iletme esnasnda mekanik titreimleri ortadan kaldrmak iin kaplin lastii denilen titreim
snmleyici bir malzeme kullanlmak zorundadr. Kullanlmad taktirde otaya kacak
mekanik titreimler makinaya zarar verebilir ve kulaa ho gelmeyen sesler retebilir.

Makinalarda emniyetli hareket iletiminde nemli bir grevi olan; sistem ierisinde belki en
basit, takld makinaya gre de en ucuz eleman gibi grnen kaplinler; seiminde,
montajnda dikkatli davranlmadnda retimin en pahal eleman haline gelir. Monte
edildii makinann sk durmasna sebep olur. Tm makinal almalarda (zellikle
endstriyel) retim zincirindeki bir halkann aksamas tm sistemi durduracandan,
kaplinlerin seimi montaj ve kontrolleri son derece nemlidir. Burada yaplan hatalar
nedeniyle iletmelerde retim kesintileri olur, kayplar artar.

NERELERDE KULLANILIR

EKSENEL KAIKLIK AISAL KAIKLIK YATAY KAIKLIK

Kaplin seimi nasl yaplr?

Bir motorun veya motorla tahrik edilen bir redktrn ortaya kartt burulma momenti
aadaki eitlikle hesaplanr:
Burulma momenti = (Motor Gc / Kapline bal milin dnme hz) x 9550
Bu formlde 9550 rakam sabit bir saydr. Motor gc kilowatt, milin dn hz dakikadaki
devir saysdr. Burulma momentinin birimi Nm (Newton-metre) olarak elde edilir.

20
Kapline sadece motor knda deil bazen redktr knda ihtiya duyulur ki bu
noktada retilen burulma momentinin hesabnda motor gc ve defalarca drldkten
sonraki devir eitlikte kullanlmaldr.

Seilecek olan kaplin yukardaki eitlikle bulunan burulma momentinden daha yksek bir
burulma momentini karlayabilmelidir. nk bir kaplin alrken sistemin ok fazla durup
kalkmas veya ortamn ar scak olmas veya sistemin ar darbeli almas kaplinin
mrn hzla ksaltmaktadr. Btn bu ortam ve alma artlar birer katsay olarak
yukardaki burulma momenti ile arplarak kaplinin dayanmas gereken TORK hesaplanr.
TORK = Burulma momenti x A x B x C
Eitlikte A, B, C harfleriyle verilen alma katsaylar tecrbeler neticesinde rakamsal
olarak aagdaki tablolarda verilmi olup, kullanc ortam ve alma artlarna uygun
rakam seerek TORKu bulabilir. Kullanc, ihtiyac olan kaplini seerken bulduu TORK
deerinin zerindeki TORK a dayanan kaplini tablolardan kolayca seebilmektedir.

21
Elastik paralarn alma scaklklar Scaklk faktr: A
Min Max -30 C - +30 C aras 1,0
Normaleks 20 C 120 C +30 C - +50 C aras 1,3
Nitroleks 10 C 100 C +50 C - +70 C aras 1,5
Polileks -40 C 110 C +70 C - +80 C aras 1,8
Pivileks -20 C 70 C +80 C - +100 C aras 2,0

Yk faktr : B
Yk Katsay Bu guruptaki makinalar
Hafif Yk 1,1 Ahap ileme tezgahlar, Kepeli elevatrler, Hafif sv mikserleri,
Ambalaj makinalar
Orta Ar 1,3 amar makinalar, Tel ekme tezgahlar, Paletli ekiciler,
Yk Hafif merdaneli tayclar, Tekstil ve dokuma tezgahlar, Gda
makine,krc ve mikserleri, Takm tezgahlar, Sac bkme ve
kesme tezgahlar, Plastik krma makinalar, Ekstruder ve
enjeksiyon tezgahlar, Santrifj pompalar, Vin sistemleri
,asansrler, Beton mikserleri, Santrifjler, Hafif para tayan
zincirli veya elik bantl veya kayl konveyrler, Helezon
tayclar, Zincirli hatlar, Kauuk valsleri ve mikserleri, Fanlar ve
vantilatrler
Ar Yk 1,8 Ekskavatrler ve sondaj sistemleri, Ar para tayan
konveyrler, Jenaratr ve konvertrler, Krclar, Tula presleri,
Yry bantlar, Ahap bklar, Kaynak jeneratrleri, Pistonlu
ve paletli pompalar, Lastik yourma tesisleri ve ekstruderleri,
Kat imalat tesisleri, ekiler, Presler ve dvme presleri,
Planyalar, Kontinu dkm tesisleri, Kompresrler, Kabuk soyma
tamburlar, Ta ,toprak tesisleri
* Tahrik grubunun pistonlu motor olmas durumunda yukardaki katsaylar 1,5 ile arplmaldr.

Durma kalkma faktr: C

1 Saatte azami 30 defa durma kalkma 1
1 Saatte azami 60defa durma kalkma 1,2
1 Saatte 60 defadan fazla durma kalkma 1,5

22
KAVRAMA (Debriyaj) NEDR?
Dner haldeki bir parann hareketini ayn eksen zerinde bulunan dier bir paraya
iletmek veya iletilmekte olan bu hareketi istendii zaman durdurmak amacyla kullanlan
tertibata kavrama ad verilir. Konumuz olan ve motorlu tatlarda kullanlan kavramalar
krank mili ekseninde olmak zere motorla vites kutusu arasna balanm olup, motordan
vites kutusuna hareket iletimini salar ve istendii zaman, motor almasna devam ettii
halde, bu hareket iletimini durdurur.

Kavramann Grevleri
Motor alr durumda iken kavrama kavranm olursa hareket motordan vites kutusuna
iletilir. Ayn anda, vites kutusu vites durumunda ise motorun hareketi tekerleklere kadar
iletilir ve tat harekete geer. Kavrama ayrlm durumda (hareket iletmez durumda)
olduu zaman motorun hareketi vites kutusuna geemez ve vites kutusu bo durumda
olmasa dahi motorun hareketi vites kutusuna iletilmediinden tatn hareketi mmkn
olmaz. O halde, vites kutusu vites durumunda olmasna ramen, tat durur halde iken
kavrama motorun almasna imkan verir.

Kavramann geici olarak motorla vites kutusu arasndaki balanty kesmesinin, vites
kutusunda hz durumlarnn deitirilmesindeki nemi byktr. G iletimi durdurulmadan
vites kutusu bir hz durumundan dier bir hz durumuna geirilmek istenseydi, g

23
iletmekte olan iki dili basn altnda olacandan bunlarn ayrlmas olduka g olurdu.
Vites kutusu bo duruma geldikten sonra, g iletimi devam ederken istenen hz durumuna
ait iki diliyi kavrattrmaya almak da dililerinde hasara uramasna sebep olurdu. nk
byk bir ihtimalle dndren ve dndrlen dililerin evre hzlar birbirinden farkldr. Bu
durumdaki dililerin kavrattrlmaya teebbs edilmesiyle, dilerin birbirine arparak
krlmalarna sebep olunur.

Kavrama hareket iletmez duruma getirilirse diler zerindeki basn kalkacandan dilerin
birbirinden ayrlmas kolay olur ve vites bo duruma gelince dndren dili serbest hale
geleceinden dier bir hz durumu iin kavrattrlacak dililerin evre hzlarnn
denkletirilmesi mmkn olur. Bunun sonucu olarak dililer kolayca kavrattrlr. Bundan
sonra kavrama tekrar kavram duruma getirilerek motorun hareketi vites kutusu
araclyla bir baka oranda tekerleklere iletilir.

Dier taraftan bir tatn durur halden belirli bir hzdaki hareket haline hemen geii
imkanszdr veya byk bir sarsntya sebep olunur. Bunun gibi dk bir hzdan daha
yksek bir hza veya yksek bir hzdan daha dk bir hza aniden geite de byk bir
sarsnt meydana gelir ve hareketi ileten paralar ar derecede zorlanarak hasara
urarlar. Kavrama ilk hareket esnasnda motorun hareketini vites kutusuna, dolaysyla
tekerleklere, tedrici olarak iletir ve tatn harekete geii sarsntsz olur. Ayn ekilde vites
durumunun her deitirilmesinden sonra motorla vites kutusunu tedricen balanmasn
salayarak, tatn ani hzlanmasn veya ani yavalamasn, dolaysyla sarsntlar
nleyerek hareket ileten paralar hasara uratmaktan korumu olur ve tatta bulunanlar
olduka rahatsz edici bir durum ortadan kaldrlr. Bunlardan baka herhangi bir sebeple
de olsa motorla vites kutusu arasndaki balantnn kesilmesi gerekebilir. rnein; bir arza
nedeniyle vites kutusu bo duruma getirilemeyebilir. Bu durumda tatn tamir yerine kadar
ekilmesi srasnda tekerleklerin hareketinin motora iletilmemesi kavramann ayrmasyla
mmkn olur.

Bu aklamalardan sonra kavramann grevi u ekilde zetlenebilir:

lk hareket srasnda motorun hareketini tekerleklere tedricen ileterek tatn
sarsntsz olarak harekete geiini salamak.
Tat hareket halinde iken vites durumlarn deitirmek iin motordan vites kutusuna
hareket iletimini geici olarak kesmek.
Gerekli hallerde motorla g aktarma organlarnn balantsn kesmek.

24
Kavramada aranan zellikler
Yukarda akland gibi, kavramann esas grevi motorun hareketini vites kutusuna tedrici
olarak iletmektir. Fakat modern bir kavramada bu grevin yannda aadaki zelliklerin de
bulunmas istenir;
Vites durumlarnn kolay ve sessiz olarak deitirilebilmesi iin kavrama diskinin atalet
momenti kk olmaldr. Bunun iinde diskin hafif olmas gerekir. ok byk
disklerde kavrama pedalna baslnca disk de zel ekilde frenlenerek vitese geme
ilemi sessiz hale getirilir
Krank milindeki burulma titreimlerini vites kutusuna iletmemelidir.
Serbest duruma gemesi iin pedala uygulanmas gereken kuvvet az olmaldr.
Bakm kolay olmaldr.
Ucuza mal edilmelidir.

REDKTR NEDR?
Redktrler vites kutularyla birlikte dili ark sistemlerinden paralel dili dizilerinin bir
elemandr. Konstrktif bakmdan redktrler, gvde iine yerletirilmi dili arklar, miller,
yataklar v.s. gibi elemanlardan oluan sistemlerdir. Dier bir ifadeyle, elektrik motorlarnn
yksek dn hzlarn makineler iin gerekli olan dn hzlarna drmek iin dizayn
edilen kapal dili sistemleridir.

25
DFERANSYEL NEDR? NASIL ALIIR?
Diferansiyel her iki aks ile ayn zamanda alrken akslarn farkl hzda dnmelerini
salayarak virajlarda stabilite salar. Ara viraj alrken, dairesel yol izler ve bir yay izer.
te bu yay izerken dta kalan tekerlekler ap daha byk bir daire yay izeceinden
yani daha fazla mesafe katedeceinden itekilerden daha hzl dnmelidir. Aadaki
ekilde de greceiniz bu durumu salayan diferansiyeldir. Difransiyel her iki tekerlein
arasnda yer alr ve yarm bir dili aft ile tekerlere balanr. Drt tekerlekten ekili
aralarda ise her ift teker iin ayr ayr iki adet diferansiyel vardr.

Diferansiyeller drt ana paradan olumaktadr. Bunlar;

1. D ksm; iinde oluklar almtr
2. Bilyalar; genelde yuvann iinde bulunur.
3. top; bilyalarn alabilmesi iin d yzeyinde oluklar bulunur.
4. Kauuk krk; paralar kir ve nemden koruyan muhafaza elemandr.

Diferansiyel ksmlar
Diferansiyel yalar : Difransiyelde yalama birinci
srada gelen en nemli gerekliliklerden birisidir.
Yalama iin mutlaka zel difransiyel yalar
kullanlmaldr. Ya yuvarlak dili tarafndan
mekanizma ierisinde dolatrlr. Difransiyel kovannn
altnda ya boaltmak iin stnde ise ya eklenmesi
iin birer tapa bulunur.

26
aft: anzman diferansiyele balayan elemana aft ad verilir. aft anzman ile
balantsnda esnek bir yapya sahiptir. Yollarn engebeli yapsnda anzman dz
konumunu her zaman koruyabilsin diye, aft esnek bir yapdadr. Sr as deitiinde
universal mafsallar aftn esnek olmasn salar.

Universal mafsallar: Universal mafsal aft anzmana ve difransiyele balayan paraya

verilen isimdir. Bir aftn her iki ucunda birer tane bulunmak zorundadr. Mafsallar yolun
yzeyindeki deiiklikleri hissettirmeyecek lde esnek olmaldr. aft dnda daha kk
mafsallar direksiyon sistemlerinde kullanlr.

Sabit hz (CV) mafsallar: nden ekili aralar sadece aa ve yukar alan ve

direksiyon kabiliyeti olan mafsallar isterler. Dn alar standart mafsala gre daha
deiik bir tasarm gerektirir. CV mafsallar torku byk alarda daha etkili biimde
aktarabilirler.

27
Kavrama sistemi: http://www.youtube.com/watch?v=DLHeBV6lyNQ
Aktarma: http://www.youtube.com/watch?v=A2KPpoXy7r0

Redktr: http://www.youtube.com/watch?v=tu_y5bX6aHU
http://www.youtube.com/watch?v=7LReoWPg_pM

Diferansiyel: http://www.youtube.com/watch?v=gIGvhvOhLHU
Four Wheel Drive (4WD): http://www.youtube.com/watch?v=W4IYYOYfgig

Mekanik hareketler: http://www.youtube.com/watch?v=mkQ2pXkYjRM

28
DL ARK MEKANZMALARI (aktarma sistemi)
Dili ark, hareketi deitirmek veya iletmek iin kullanlan, zerinde eitli profillerde di
alm bir makine elemandr. Bir dili ark tek bana kullanlamaz, hareket iin en az iki
dili ark bulunmaldr. Araba vitesi, kurmal saat, mikser, bisiklet, el matkab gibi
makinelerde dililer vardr.
Dili arklar iki mil arasnda kuvvet ve hareket ileten elemanlardr. Dili ark
mekanizmalarnda millerin birbirlerine gre konumlar; paralel, kesien veya aykr durumda
olabilir. Buna gre de kullanlan dili arklar; silindirik dili arklar, konik dili arklar ve vida
mekanizmas olarak ana snfa ayrlr ve di ekline gre kendi alt gruplar mevcuttur.
ekil a-f : PARALEL MLLER Silindirik dili arklar
ekil g-j : KESEN MLLER Konik dili arklar
ekil k-l : AYKIRI MLLER Vida mekanizmalar

29
Zincir
Birbirine gemi bir sra metal halkadan oluan g iletim elemandr.

30
Kay-Kasnak Mekanizmalar
Kuvvet ve i makinalarn kuvvet moment iletmek iin birbirlerine balayan g iletim
elemanlarndan biridir. Bir kuvvet makinas ile birden ok i makinasnn tahrik edilmesine
de imkan verirler.

31
Rulman ve Rulman Yataklar
Rulman ya da yuvarlanma eleman, rulmanl yataklarn i ve d bilezikleri arasnda
yuvarlanarak en az srtnme ve kaypla i yapmasn salayan makine elemanlardr.
Rulmanlar bilya, makara, masura veya ine eklinde olabilir.

Rulman nasl yaplr

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=AcoIUfuMlpw

32
BALAMA ELEMANLARI
Makinalarn elelmanlarna ayrlamaz ekilde, komple imalat szkonusu olursa, o zaman bir
eleman bozulan veya tahrip olan makinay komple atmak gerekir ki bu ok pahal olur.
Onun iin maliyeti drmek ve elemanlarna inerek bakm ve tamir imkan kazanmak iin
makinalar elemanlarndan meydana gelmektedir.

Balama elemanlar kullanma zelliklerine gre iki grupta incelenirler:

1) zlemez balama elemanlar
2) zlebilen balama elemanlar

zlemez Balama Elemanlar:

zlemez balama elemanlar ve balanan elemanlar, tahrip edilmeden birbirinden
ayrlamaz. Bunlardan bazlar unlardr.
a) Perin balantlar
b) Kaynak balantlar
c) Lehim balantlar
d) Yaptrclar

Perin balantlar:
zlemeyen balama elemandr. Balanacak elemanlar ayn trden veya farkl olabilirler.
Uygulama amac ya paralar birbiirine balamak, ya szdrmazlk salamak, ya da hem
balama hem de szdrmazlk salamaktr. elik yap, kprler, kren, makine, tat ve
hassas cihaz konstruksiyonlarnda ama paralar birbirine balamaktr. Silo, depo, boru
gibi yksek basnla karlalmayan yerlerde ise szdrmazln salanmas istenir. Kazan
ve basnl kaplarda ise basnca kar szdrmazl salamak hem balama hem
szdrmazl gerekletirmeyle olur.

33
Perin ileminde s uygulanmad iin genleme ve bzlme, sonu olarak deformasyon
olmaz. Dier yanda, ana paraya alan delik paray zayflatr, entik etkisi oluturur.

Aada perin balama ekilleri verilmektedir. Bunlar:

a) Tek kesit ve tek sra perinleme
b) Tek kesit ve ift sra perinleme
c) ift kesit ve ift sra perinleme
d) ok kesit ve ok sra perinleme

34
Kaynak balantlar:
Is vastasyla iki veya ok eleman imal etme, tamir etme ve birletirme ilemidir.
Teknolojik ekle bal olarak kaynak yapmak iin farkl uygulamalar yaplmaktadr. Ergitme
kayna, basn kayna, alevli kaynak, elektrik ark kayna bunlardan bazlardr.

Lehim balantlar:
Kaynakta olduu gibi lehimde de s nemli rol oynamaktadr. Kaynaktan farklar:
a) Lehim srekli olarak bir ilave malzeme (lehim malzemesi) ile yaplr
b) Lehim malzemesinin ergime scakl, lehimlenecek malzemenin ergime
scaklndan daha dktr. Isl ilemlerin vermi olduu zararlar az olduu iin
ince malzemelere tatbik edilebilir.
c) Lehim malzemesinin mukavemeti daha azdr.
d) Lehim balants lehimleme scakl zerinde kullanlrsa erir, ilev yapmaz.

Yaptrclar:
Yaptrclar metal olmayan malzemelerin yan sra metallerde de gelien ve artan bir
ekilde uygulanmaktadr. Yaptrlacak yzeylere 0,1-0,5 mm kalnlnda tabaka eklinde
srlr, 2-1200 dakika srede serbest veya bask altnda tutularak balant salanr.

35
zlebilen Balama Elemanlar:
Makinalar elemanlarna ayrmak ve tekrar monte etmek iin kullanlan balama
elemanlarnn da tahrip olmadan tekrar tekrar zlp balanmas istenir. zlebilen
balama elemanlar bu istei salamaktardr. zlebilen balama elemanlarnn
balcalar unlardr:
a) Cvata balantlar
b) Mil-Gbek balantlar (kamal balantlar)
c) Pim ve perno balantlar

Cvata balantlar:
En ok kullanlan balant elemandr. Cvata, birbirine balanmak istenen paralarn
zerine delik alarak ucuna somun taklarak sktrlan bir balant elemandr.
Genellikle somun ile birlikte kullanlr.

Civatalar nasl yaplr

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=uimZWFb5XSQ

36
Kamal balantlar:
Bir kasnak, zincir dilisi, volan veya dili ark mil veya aksa balamak iin kama, feder
veya dier mil gbek balama elemanlar kullanlr.

Kama uygulamas
http://www.teknolojikarastirmalar.com/e-egitim/teknikresim/kama.asp

Pim ve perno balantlar:

ekil olarak birbirine ok benzeyen ancak grevleri ynyle birbirinden ayrlan pim ve
pernolar zlebilen balama elemanlar grubunda toplanrlar.

37
OCAK LETMECLNDE KULLANILAN MAKNALARI VE EKPMANLAR

Ocak (yerst ve yer alt maden ocaklar, ta ocaklar ve mermer ocaklar) iletmeciliinde
ok deiik makinalar kullanlmaktadr.

Maden Ocaklarnda Kullanlan Makinalar

Maden ocaklarnda kullanlan i makinalar yaptklar ie gre snflandrlrlar. Yaplan ileri be
ana balkta toplamak mmkndr. Bunlar:
1. Arama (Exploration)
2. Delme ve Patlatma (Drilling and Blasting)
3. Kaz (Digging/Excavation) ve Ykleme (Loading)
4. Tama / Nakliyat (Haulage / Transportation)

Yardmc i makinalar : Yukarda tanmlanan ilerin yapmnda dorudan kullanlmayan ancak bu

ilerin yaplmasna yardmc olmak amacyla kullanlan makinalardr.
rnein; Buldozerler (yol amak, alan dzeltmek, vb)
Sulama kamyonlar (yollarn tozlanmaya kar sulanmas)

Devirsel (cyclic) i makinalar : Belli zaman aralklarnda ayn ii tekrar yapan makinalardr.
rnein; Ekskavatrler.
Kaz Dn Boaltma Dn Kaz ..................
Dig Swing Dump Swing Dig ..................

Devir (Cycle)

Srekli (continuous) i makinalar : Yapt ii kesintisiz olarak srdren makinalardr.

rnein; Dner kepeli ekskavatrler (kaz), Konveyr (tama)

38
1. Arama:
Sondaj makinalar:
Motor (Dizel / Elektrikli)
Mobil (tekerlekli, paletli) / Tanabilir (kzakl)
Darbeli / Dnmeli / Darbeli-Dnmeli
Sulu / Haval
Karotlu / Krntl

39
2. Delme ve Patlatma:
makinas tarafndan dorudan kazlmas mmkn olmayan kayalarn boyutlarn kltmek yada
gevetmek amacyla patlatma yaplr. Bu amala kayacn iine patlayc yerletirmek amacyla
uygun boyutlarda (ap, boy) ve sayda delikler delinir. Delinen bu delikler patlayc madde (dinamit,
ANFO, vb) kullanlarak patlatma yaplr ve paralanr.
Dizel motor / Basnl hava (yer altnda)

Ak ocak basamak patlatmas (Delik ap: 140-350 mm)

JUMBO (Tnel, galeri, vb)

40
 Truck-Drill
Kk lekli yer st madenclik faaliyetlerinde ve ta
oca iletmelerinde yaygn olarak kullanlmaktadr.
Delik ap: 45-150 mm

Drill Hammer
zellikle yer altnda kk apl (32 mm) patlatma
deliklerinin delinmesinde ve tavan saplamalar iin delik
almasnda kullanlmaktadr.

Patlayc kamyonu (Explosive truck) Basmak delik arjlama

Yeralt (tnel, retim boluu) delik arjlama makinalar

41
3. Kaz ve Ykleme
Yerst madencilik faaliyetlerinde cevher ve st rt (overburden) kazsnda; yer altnda yaplan
cevher kaz ve hazrlk kaz (galeri vb) ilerinde kullanlan makinalardr.

SURFACE MINING
Elektrikli ovel (Electrical shovel)
LOADING SHOVEL STRIPPING SHOVEL

Hidrolik ovel

HYDRAULIC SHOVEL

Ters kepe/Beko (Back hoe)

42
ekme kepe (Dragline)
Elektrikli
Yksek kapasiteli (Kepe kapasitesi 170-200 m3)
Devirsel kazc
Tama iin yardmc i makinas gerektirmez

43
Dner kepeli ekskavatr (Bucket wheel excavator)
Elektrikli
ok yksek kapasiteli (saatte 10000 m3)
Srekli kazc
Tama iin yardmc ekipman (bant konveyr) gerektirir

44
MARINE MINING
Tarama makinas (Dredges)
su alt kazs
Dk maliyetli
Kstl uygulama

45
UNDERGROUND MINING
Tamburlu kesici (Drum shearer)
zellikle dorudan kaz yaplabilen kmr retiminde
Yksek kapasite
Tek veya ift tamburlu

Shield
support
unit

46
GAM-Galeri ama makinas (Road Header)

TBM-Tam cephe tnel ama makinas (Full-Face Tunnel Boring Machine)

ev alt retim (Highwall Mining)

47
Martopikr (Pneumatic Breaker/Jack Hammer)

Madenci kazmas ve krei

48
4. Tama / Nakliyat
retim yerinde kaz makinas ile alnan cevherin yada pasann baka bir yere nakli iin kullanlan
makinalardr. Yerstnde en yaygn kullanlan tama makinas kamyondur. Yer alt madencilik
faaliyetlerinde ise baz metal madenlerinde kamyon kullanlmakla birlikte bant ve vagon en yaygn
kullannlan tama makinalardr.

Kamyonlar (270-300 ton kapasitelere ulamakta)

REAR DUMP BOTTOM DUMP

SIDE DUMP REAR DUMP

(Crawler drive)

BOTTOM DUMP

49
Bant tama sistemleri (Yerst ve yer alt)

BELT CONVEYOR

CHAIN CONVEYOR

50
Yer alt ykleme-tama makinalar

VAGON

LOKOMOTF

TRUCK&LHD

LHD (Load-Haul-Dump)

51
YARDIMCI EKPMANLAR
Monoray ve Kulikar : Yer alt madenciliinde insan ve malzeme nakliyat amacyla yaygn olarak
kullanlmaktadr.

Monoray (Mono-rail)

Kulikar (Coolie Car)

Sulama Kamyonu
52
Yardmc i makinalar : Bu makinalar byk i makinalarnn almas iin gerekli ortamlar
dzletirilmesi, yollarn almas ve bakm gibi ilerde kullanlmaktadr. Ayrca madencilik sonras
yaplmas gereken evreye yeniden kazandrma almalar iin de kullanlmaktadr.

Buldozer (Ripper) Kepe ykleyici (Loader)

Kazyc (Scraper)

Greyder (Grader)

53
Reclamation/Rehabilitation : Madencilik sonras alann yeniden doaya kazandrlmas amacyla
yaplan almalardr. Gelimi madencilik faaliyeti yapan lkelerin tamamnda olduu gibi
lkemizde yaplan madencilik faaliyetlerinde yaplmas yasal dzenlemelerle istenmektedir. ok
farkl uygulamalar ile karlamak mmkndr. Bu amala aalandrma, vahi yaam ortamna
dntrme, yeil alan yapma, dinlenme yerleri oluturma, anfitiyatro (aadaki resim), ak hava
spor alanlar yaygn olarak uygulanmaktadr. ok ender olarak ak hava sinemas ya da otel
(aadaki resim) gibi uygulamalara da rastlanmaktadr.

NCE SONRA

NCE

SONRA

54
 29May2013

CRUSHING&GRINDING
EQUIPMENTSUSEDINMINERAL
PROCESSINGPLANTS

Magnetiteoreprocessing

1
 29May2013

Sizereduction

Commonsizereductionequipments

1.Crushers
1.1.Jawcrusher
1.2.Gyratorycrusher
1.3.Conecrusher
1.4.Rollcrusher
1.5.Impactcrusher

2.Mills
2.1.AG/SAGmill
2.2.Ballmill
2.3.Rodmill
2.4.HPGR
2.5.VRM

2
 29May2013

JAWCRUSHER

JAWCRUSHER

3
 29May2013

GYRATORYCRUSHER

GYRATORYCRUSHER

4
 29May2013

GYRATORYCRUSHER

CONECRUSHER

5
 29May2013

ROLLCRUSHER

IMPACTCRUSHER

6
 29May2013

IMPACTCRUSHER

IMPACTCRUSHER

7
 29May2013

IMPACTCRUSHER

SCREEN

8
 29May2013

SCREEN

GRINDINGMILLS

9
 29May2013

GRINDINGMILLS

AUTOGENEOUSMILL(AGMILL)/SEMIAUTOGENEOUSMILL(SAGMILL)

10
 29May2013

BALLMILL

RODMILL

11
 29May2013

HIGHPRESSUREGRINDINGROLLS(HPGR)

HIGHPRESSUREGRINDINGROLLS(HPGR)

12
 29May2013

VERTICALROLLERMILL(VRM)

13