Anda di halaman 1dari 38

DICCIONARIO GUARANI-CASTELLANO

A
A: aqu, lugar
: sombra, alma
A: caer
Aguara: zorro
gui: de aqu
guio: de aqu para all
Aguyje: gracias
Ahniri: no
Ahoja: frazada
ahy'o: garganta, voz
aichejranga: pobrecito!, ay!
Aipo: aquel
aipramo/aipr: entonces
aja: durante
ajaka: cesto
aje'i(ma): hace rato
ajpa?: verdad?
Aju: maduro
Ajra: cuello
Ak: cabeza
Acata: cabeza dura
Akjere: marearse
Aknundu: fiebre
Akraku: enamorado, loco
akat (v) ape: derecha (a la)
akvai: enamorado, loco
aky: verde, no maduro
ak: mojado
Alemaniagua: alemn
Alkila: alquilar
Ama: lluvia
ama': seco, sequa
amambi: helecho
ambue: otro
amo: aquel, aquellos
amo tugupe: all en el fondo
amyri: difunto
aa: diablo
aa ret: infierno
andai: calabaza
aete: verdad
aete (hpe): verdad (en)
anga: pobrecito
nga: alma
anga, nga: lastimosamente
angata: preocupado
ange: hoy
ange pyhare: anoche
angeko(i): preocupado
angepyhare: anoche
angerete: hace poco
angu'a: mortero
angue: alma de muerto
ani (-tei/-ti): no!
ani chne!: no ser, que no sea
ao(nte): solo
ao: ropa, vestido
ape: espalda
pe: aqu
apere'a: conejo
apes [avati]: un manojo [de maz]
apo: confeccin
apu'a: redondo
apyka: asiento, silla
apysa: odo
apyte: centro
apytpe: en medio de
ra: da, tiempo
ra haku: calor, alta temperatura
arahaku: verano
arai: nube
araka'pa: cundo
araka'eve: nunca
aramboha: almohada
aramboty: cumpleaos
aramir: almidn
arandu: sabidura, sabio, listo.
Arapoty: primavera
Ararecha: nacer
araro'y: invierno
arasa: guayaba
aratiri: relmpago
aravo: hora
are: tardar
are por: buen rato
arma: desde hace tiempo
arete: fiesta
arhel: antiptico
ri: sobre
rupi: por aqu
ary: ao
asaje: media maana, medioda
asajepyte: medioda
aspe: izquierda
asy: mucho, profundo
ate': pereza, perezoso
atukupe: espalda
aty: reunirse, reunin
ava: hombre
va: cabellera
ava e': guaran, lengua
avakachi: anans
avati: maz
avati: pororo maz frito
avati: soka: pisn de mortero
avei: tambin
ay: antiptico
C
Chke: cuidado
Chara: lana
che mba'e: mo
che rendumi: perdn, escchame
che rra: llamarse
che rga opyta: vivir
che rgape: casa
chera'ar: esprame
chich chinche chipa torta
chokokue: campesino
chokora: chocolate
chyryry: frito
D
dipara echar a correr
E
e (ha'e/ere/he'i) decir
e'a! oh!
era miel (de caa), azcar
eirete miel de abejas
eiru, eira ra abeja
ete verdadero
eterei mucho, muy, demasiado
F
falta faltar
G
Gana: ganar
gua: originario de
gua'u: ficticio, falso
guahu: aullar
guapy: sentarse
guar: para
guaraniete: guaran puro
guaripola: aguardiente, caa
guasu: grande
guata: caminar, viajar
guata: funcionar
guataha: viaje
gue: apagarse
gui: buey
guejy: bajar(se)
gueteri: todava
gui: de, por
guio, guivo: al lado de, detrs de
guive: desde (que)
guy, gupe: debajo
guyra: pjaro
guahe: llegar
guaigu, guaimi: anciana
guaz: grande
H
Ha: y, que
Agua: para que
ha (aha/reho/oho...): irse, ir
ha hakykuri: seguir
ha': jugar a, disparar, tirar, probar
ha'aresa: nacer
ha'ar: esperar
ha'ejevy: repetir, volver a realizar
ha'etpe: puntual
ha'evma: basta
ha'evete, ra'evete: mismo
agere: por, a causa de
hai: escribir, grabar
hi: cido
hime(te): casi
haimetma: casi
hke: cuidado
haku: calor
hakykupe: detrs
hapy: quemar
haspe: por fin
haspe: apenas
hasa: pasar
hasy: difcil
hasy: enfermo
hasy chve: doler
hat: duro
hav: jabn
hayhu: querer, amar
hayviru'i: lloviznar
he: rico, agradable
he' dulce
he'ise: significa
he': soso
hecha: ver, notar
hechanga'u: aorar
hechapyr: interesante
hechauka: mostrar, hacer ver
he: s
heja: dejar
hela: buscar
hendu: escuchar, or, entender
heni: invitar, llamar
henondpe: delante
henyh: lleno
hepy: caro
hepyme': pagar
hesi: sano
hesak: claro
hesape: alumbrar
hese: por l
heta ra rire: mucho tiempo
heta, eta: muchos
hetaitramo: a lo sumo
hete: besar
hete: oler
hi'a: fruta, da
hi': parece
hi'nte chve: ojal
hi'ri: encima
hi'ri: adems
hi'upy: alimento, comida, comestible
hory: divertido, alegre, feliz
hovasa: bendecir
hovy: verde azulado
hovy: verde oscuro
h: negro
hu'u: tos
hu': blando
hupi: levantar
hupity: alcanzar
hyeppe: dentro
hykue: mojado
hypi: rociar
I
Ichupe: l, lo, a l
Igsto: gusto
Ikatu: posible
ilaja por: simptico, de buen carcter
iepyrme: principio, comienzo
ippe: dentro
ipah(gue): ltimo
ipahpe: finalmente
ipor chve: gustar
iporma: suficiente, bastante
ipormante: bastante
ir: colega, compaero
irundy: cuatro
ita: piedra
itakua: cueva
J
Ja: caber, pegarse
Jagua: perro
Jaguarete: jaguar, tigre
jahe'o: llorar
jahu: baarse
jahuha: bao
jaji: resplandor
jakare: yacar, caimn, cocodrilo
jakuaruha: letrina
japepo: cazuela, olla
papi: marcharse, rumbear, disparar
japo: hacer
japo tembi'u: cocinar
japu: mentira, mentir
japysaka: escuchar bien
jari: abuela
jra: dueo
jasy: luna, mes
jave: durante, cuando
javori: maleza
javy: equivocarse, perderse
je'oi: acudir, socorrer
jeheka: dedicarse
jehu: suceder
jei: separarse
jejavy: perderse, equivocarse
jejoko: contenerse, agarrarse, sostenerse
jejuhu: encontrarse
jeko: se dice, se rumorea
jekuaa: conocerse, ser conocidos
jepe: incluso, a pesar de, aunque, pero
jepe'a: lea
jepe'e: calentarse
jepi: frecuentemente
jepohi: lavarse las manos
jepoka: torcido
jepokuaa: acostumbrarse
jeporu: utilizar
jepy'apy: preocuparse, sufrir
jerokyha: baile
jerovia: confiar, tener fe
jeroviaha: documento, papeles
jerure: pedir
jetapa: tijera
jetavy'o: aprender
jety: boniato, batata dulce
jevy, jey: volver a, otra vez, nuevamente, de nuevo
jey'u(r): bebida
joa(ju): juntamente, juntos
jogapo: construir
jogua: comprar
jogua: parecerse
joguapy: bulto
johi: lavar
jere: contorno, vuelta, giro
jerere: alrededor de
jeroky: bailar
joji: hartarse, tener hipo
jojuhu: encontrarse
joka: romper
Joao: sujetar, atajar
Jokoha: obstculo
Jokuaa: conocerse
Jokui: emplear
Jopara: mezcla de guaran-espaol
Jopara: mezcla, mezclado
Jope: calentar
Jopi: picar
Jopi: regalo
Jopy: apretar
Joso: moler, pisar
Jovi: enfrentarse
Ju: venir
ju'i: rana
juavy: diferenciarse
juayhu: amor mutuo
juhu: encontrar
juka: matar
juky: sal
juky: simptico
jukyry: salmuera
jukysy: caldo
jupi: subir
juru: abertura, boca
juruji: admirarse
jurumi: oso hormiguero
juruvy: medio abierto
jyva: brazo
K
K: seco
ka'a: yerba mate, planta, hierba
ka'aguy: monte, bosque
ka'aguy: bosque
ka'aru: tarde
ka'avo: hierbas, verdura
ka'ay: mate
ka': asado
ka'i: mono
ka'u: borracho
ka'ygua: mate, calabaza
kachii: indisciplinado, informal
ki: quemarse
kaigue: sin ganas
kaigue: aburrirse
kakaha: letrina
kakuaa: adulto, crecer
kma: pecho, busto
kambuchi: cntaro
kamby: leche
kambyrypy'a: cuajado
camisa: camisa
kane': cansancio, cansado
kangue: hueso
kangy: deprimido, lnguido, dbil
kay: esconderse, perderse
kapi'i: paja
kapi'y: carpincho
kapilla: ciudad
kapiva: carpincho
karaguata: bromeliceas
karai: seor
karai e': espaol
karape: bajo
karia'y: mozo
kart: comer, comiln
karugua: cinaga, estero
karumbe: coche de plaza, tortuga
kas: pantaln
kso: historia, cuento
vatu: s, pues
katupyry: inteligente, hbil
kva: avispa
kavaju: caballo
kavara: cabra
kavure'i: pjaro de buena suerte, atractivo
kay'u: tomar mate
ke: dormir, guardarse, entrar
keha: hotel
kra: sueo
kerana: dormiln
kesu: queso
kirir: callarse
ko: andar, vivir, estar
ko rape: hoy
ko rei: estar ocioso
ko'pe: aqu
ko'rupi: por aqu
ko': amanecer, la maana
ko'mburamo: pasado maana
ko'ro: maana
ko'roite: muy pronto de maana
ko'soro: romper del alba
kche: coche, automvil
kga: huerto
kga: huerta
kicha: as
kina: he aqu, toma
kokue: chacra
kokuehe: hace unos das
kom: letrina
kopi: desmalezar, rozar
kora: corral
korapy: corral
koror: rugir
kotev: necesitar
koty: habitacin, pieza
kotyo: hacia
kvante jepe: por lo menos
kove: vivir
koygua: campesino
ku: aquel
k: lengua
ku'as: cinturn, faja
ku'e: moverse
ku'i: molido
kua: agujero
ku: dedo
kuaa: conocer, saber
kuair: anillo
kuarahy: sol
kuarahy': sombra
kuarahyreike: este
kuarahyres: oeste
kuat: zorrita, ardilla
kuatia: papel
kuatia e': libro
kuave': ofrecer
kue, ngue: ex- , fuera de
kuehe: ayer
kuehe ambue: anteayer
kuera: sanar
kueri: estar harto
kuimba'e: hombre, varn
Cumand: poroto
Kumby: probar
Kuakarai: seora
Kuata: seorita, muchacha
Kundaha: investigar
kunu': mimos, caricias
kuppe: detrs de
kure: cerdo
kuriete: tarde (muy)
kuru: lepra, sarna
kururu: sapo
kurusu veve: avin
kutu: herir, clavar
ky: llueve
ky'a: sucio
ky'a'o: limpiar
ky'i: aj
kyha: hamaca
kyhyje: temer
kyju: grillo
kypy'y: hermana menor
kyra: gordo, grasoso
kyre': ganas, deseo
kyri: tierno, frgil
kyse: cuchillo
kyt: cortar
kivi: hermano de la mujer
L
Lja: costumbre, clase, carcter
Lembu: escarabajo
Liga: conseguir
M
mi: moverse
ma: ya
ma': mirar, atender, observar
maerpa: para qu
mainumby: picaflor, colibr
maiteipa: saludo
malisia: pensar, suponer
mamguipa: de dnde
Mamngotyo: hacia dnde
Mampa: dnde, adnde
mamoygupa: de dnde
maa: mirar
mandi: pues, slo
mandi'o rapo: raz de mandioca
mandi'o: mandioca
mandu'a: acordarse, tener memoria, recordar
manduvi: man, cacahuete
mandyju: algodn
mano: morir
mante: solamente
manterei: continuamente, siempre
mramo: nunca
marandu: noticia, mensaje
marangatu: santo/a, bendito/a, estimado
marave: nada
marave ndoiki: no importa
marcha: funcionar
mva mvapa: quines
mva mba'pa: de quin
Mvapa: quines
mayma(va): todos
maymva: todo
mba'apo: trabajar
mba'e: cosa, algo, propiedad
mba'e heta: rico, con propiedades
mba'e rovy: verdura
mba'guipa: por qu
mba'ehpa: por qu
mba'ichapa: cmo
mba'embyasy: triste, melanclico
mba'pa: qu
mba're(he)pa: por qu
mba'eve: nada
mba'evete chve: no importa
mbaraka: guitarra
mbarakaja: gato
mbarete: fuerte
mbayru: coche, recipiente
mbegue: despacio
mberu: mosca
mbichy: tostado
mbo'e: ensear
mbo'ehao: escuela
mbo'ehra: profesor/a
mbo'y: regar
mbochyryry: frer
mboguataha: el que hace caminar, gua
mboguejy: bajar
mbohapy: tres
mbohe: condimentar
mboheha: condimiento
mbohory: alegrar, encantar
mbohovi: desobedecer, contestar
mbohupa: husped
mbohupa: albergar
mbi: serpiente
mboja'o: compartir
mbojaru: burlarse
mbojegua: adornar
mbojere: traducir, dar vuelta, trasladar
mbojoja: igualar
mboka: arma de fuego
mbokaja: cocotero
mbokapu: tirar, disparar
mbopi: murcilago
mbopu: tocar
mborayhu: amor
mborayhuhpe: cariosamente
mborevi: tapir
mboriahu: pobre
mbota: golpear
mbotavy: engaar, atontar
mboty ... ary: cumplir aos, cumplir, cerrar
mbou: enviar
mbovpa: cuntos
mbovy: pocos
mbovyetramo: menos, por lo menos
mbovyve: gratis, menos
mboy'u: dar de beber
mboyve: antes
mboyvytimbo: levantar polvo
mbujape: pan
mburika: mula
mburukuja: rbol de mburacuy
mburuvicha: gran jefe
mburuvicha: presidente
Mburuvicha Rga: casa presidencial
mbyai: estropear
mbyaku: calentar
mbyaty: reunir
mbyja: estrella
mbyky: corto
mbyry'i: calor (tengo calor)
mbytpe: entre, entrar, dentro de
me': dar, permitir, otorgar
memby: hijo/a
memby'anga: ahijado, ahijada
membykua: hija
meme(te): continuamente
mna: marido
menda: bodas, casarse
mendare: casado
mi: un poco
mich: pequeo
mkro: micro, colectivo
mimbi: brillar
mimby: flauta
mimi: hervido
mir: pequeo
mit: muchacho, joven
mit Tup: arete navidad
mit'i: nio
mit'i (okambva): beb, lactante
mitkua: nia
mo': pensar
moakrasy: dar dolor de cabeza
moambue: cambiar
moher: dudar
mohesak: explicar, aclarar
mo: poner, meter
moinge: meter
moir: acompaar
mok: secar
mokambu: amamantar
moki: dos
mokunu': acariciar, mimar
momaitei: saludar
momba: acabar
momba'apo: hacer trabajar
momby: despertar mombe'u: narrar mombyry: lejos mombyrygua: de lejos, forastero m
omor: admirar mondi: asustar monda: robar mondaha: ladrn monde: vestir mondo: manda
r, enviar moe': leer moenoa: criar mongaru: alimentar monguera: curar mongy'a: ensuc
iar mono': cosechar mopa dnde mopane desilusionar mopot limpiar morot blanco mosaingo
colgar mu lucirnaga myak: mojar myaa: empujar myasi: extender, publicar myat: estirar
myatyr: arreglar, componer myendy: encender mymba: animal domstico
mymbakura: ganado
N
nahniri: no
nambi: oreja
nandi descubierto, vaco
ni: permitir, consentir
nike!: vamos!
nd(a) ... vima: ya no ... ms
ndahasi: sencillo, fcil, barato
ndaikati: imposible
ndaipri: no hay
ndaje: se dice
ndikati: no es posible
ndive, ndie, ndi: con
ne'ra: todava
ne'ra gueteri: todava no
neuma: vendedor, negocio, tienda, negociador
nga'u: espero que, ojal
ngotyo: direccin, hacia
noh: sacar
noh ta'anga: sacar fotos
nte: slo
nne: tal vez
nup: castigar, pegar

a: seora, doa
a'embe: plato
aimo': igual, parecido
ana: hierba no medicinal
ana: letrina
aa: malo
andejra: Dios, Nuestro Seor
and: araa
and: visitar
and: sentir
andu guasu: and
anduti: telaraa, encaje artesanal, paraguayo, andut
andy: grasa
angareko: cuidar
ani: correr
au(v): abrazar
apy': sartn
apyt: atar
nar: naranja
ar: salvaje, bravo
asaindy: luz de la luna
ati': mosquito
ati' jokoha: mosquitero
e': hablar, idioma, palabra, lengua
e'me': prometer
e'enga: refrn, proverbio
eha': esforzarse
eh: derramarse
ehendyvapo: afeitarse
ekuave': ofrecerse
ekyt: cortarse
embo'e: rezar
embo'e: aprender
embo'euka: aprender
embohory: burlarse
emboi: desnudarse
emboja: arrimarse
embojaruhpe: en broma
emboki: enamorarse
embosako'i: prepararse
embosari: jugar
embyahi: hambre, apetito
embyai: estropearse
embyasy: sentir, lamentar
embyaty: reunirse
emi: esconderse
emihme: escondido, a escondidas
emit: sembrar
emo: ponerse
emonde: vestirse
emongeta: conversar
emu: vender
emuha emi: contrabandista
eandu: sentirse
eno: acostarse
epyr: comenzar
ongatu: guardar
onte: solo
opu: herirse
orair: guerra, guerrear, luchar, pelear
oty: sembrar, enterrar, cultivar
u: campo
u: tapar, abrigar
uh: trampa
urumi: oso hormiguero
yr: perdonar
O
ga: casa
O: hay
o por: est bien
oma: listo
oimehpe: donde quiera
oimerava: cualquiera, cualquier
oka: fuera
okpe: fuera
okra: campo
okaraygua: campesino, forastero
ok: puerta
oemboty: cerrado
opa rire: despus de todo, al final, finalmente
opaite: todos
opma: acab
oprupi: por todas partes
osoro: roto
ovecha: oveja
ovet: ventana
P
Ppe: dentro de
Pra: crudo
Pa: todo, totalmente
Pa: acabarse
pa': obstruccin, atasco
pa': depender
pa'i: sacerdote
pa'ir: seminarista, futuro sacerdote
pa': intersticio, espacio
paha: final, ltimo
paha: fin
paje: encanto, magia
pakova: banana
panambi: mariposa
pane: mala suerte
papa: contar
para: agua grande, mar
paragui: paraguayo, Paraguay
py: despertar
pe: en, ese
pe: ancho
p: romperse
pe'a: quitar, abrir
pehengue: pedazo, fragmento, parte
picha: as
pina pe: he aqu
pepo: ala
perer: delgado
pete: uno
peteha: primero
petente: nico
pet: tabaco
petndy: tabacal
pva: se
peve/meve: hasta
pi: escampar
piri: en busca de
pila'i: cansado
pinda: anzuelo
pindo: palmera
pila: cuerda
pira: pez, pescado
piri: piraa
pirakutu: pescar
pirapire: dinero
pire: piel, cscara
pire'o: descascarar
pirevai: malhumorado
piru: flaco
pita: fumar
po: saltar
po: mano
po gupe: en poder de
po'a: suerte
po'i: estrecho, fino
po'o: arrancar
pochy: enojo, enojarse
pohi: pesado, grave
poh: remedio
pohno: curar
pohnohra: mdico, doctor
pohe: hbil
poi: soltar
poko: tocar
pombro: espritu de la noche
por: bueno, lindo
poriterei: excelente
pormnte: bastante bien
porandu: preguntar
porazo: escoger
pore': ausente
poreno: fornicar, hacer el amor
poriahu: pobre
poroapo: apreciar, valorar
porombo'e: ensear
pororo: chisporrotear
poru: usar
poruka: prestar
pota: querer, desear
potaje: preferir, querer ms
pot: limpio
poty: flor
poyvi: hilo recio de algodn
pu: sonido, msica
pu': levantarse
puka: rerse
pukavy: sonrer, rer a medias
puku: largo
pukukuvo: a lo largo de
pupo: hervir
purahi: cancin, cantar
py: pie
py nandi: descalzo
py'a: corazn, entraa
py'a mir: temeroso
py'a rasy: hambre
py'aguapy: tranquilizarse
py'aguasu: valiente
py'akue: hgado, tripas
py'amir: cobarde
py'apy: pena, quebranto, afliccin
py'arasy: dolor de estmago
py'aro: odio
py'i: frecuentemente, a menudo
pya'e: rpidamente, aprisa
pyahu: nuevo
pyapy: mueca
pyhare: noche
pyhareve: maana
pyhy: fornicar
pyhy: tomar, agarrar
pypore: huella
pyrague: espa
pyr: aventajar, pisar
pys: dedo del pie
pysyri: resbalar
pyta: taln
pyta pararse, detenerse, quedarse
pyt: rojo
pytagua: forastero
pytangy: color rosa
pyte: chupar
pyti'a: pecho
pyt: oscuro
pytu'u: descansar
pytumby: anochecer
pytyv: ayudar
pytyvhra: ayudante
R
R: futuro
Vaha: llevar
Rumbosa: desayunar
Ramo: acabar de, recin, cuando, si
Rangue: en lugar de
Rapykuri: detrs de
Rasa: extremamente
Ras: llorar
Rehe: por
Rei: en vano
Renteko: de balde no ms
rekaka pa': estreimiento
rekakahi: defecar, sentir ganas
rekvo: en busca de
reko: tener
remby: sobrar
rendpe: al lado de, junto a
renondpe: delante de
resari: olvidarse de
rire: despus
ro: amargo
ro'y: fro
ro'ys: fresco
roguerohory: felicitacin!
Rohory: apreciar
Rohory: felicitar
Rojy: bajar
Ropehi: tener sueo
Ropurahi: cantar
Rovi: enfrente de
Rovia: creer
Ru: traer
ru'anga: padrino
rupi: alrededor de, por
ruru: hinchado
ruruka: hacer traer
ry: lquido
ryguat: satisfecho, harto
ry'ai: sudar
ryaku: oler bien
rye colitis
rye guasu: embarazada
ryguasu: gallina
ryguasu rupi'a: huevo de gallina
S
sa'i: poco
sa'yju: amarillo
saingo: colgado
sambyhy: manejar, conducir
sapatu: zapato
sapuki: grito
sapy'a py'a: de vez en cuando
sapy'a py'aite: raras veces
sapy'a(itpe): sbitamente, de repente
sapy'a(mi): ratito, un momento
saraki: vivaracho
sarambi: desorden, desordenado
sso: libre
se: querer
s: salir
sevo'i: lombriz
sevi: cebolla
so: romperse
so'o: carne
soka: palo del mortero
soro: romperse
su'u: morder
sunu: tronar
sy: madre
sy'anga: madrina
si: liso, resbaladizo
syry: fluir
syva: frente
T
ta'ra/ra'y/ita'ra: hijo
ta'anga: imagen, foto
ta'i: semilla, brote, esperma
taguato: aguilucho
taguato resay: aguardiente
tahi: hormiga
tahachi: polica, agente
ti: picante
ti: diente
taita: pap
taita guasu: abuelo
tajra/rajy/itajra: hija
tajy: lapacho(rbol)
tak: ramo
tako: vulva
taku: calor
takura: caa
takuare': caa dulce
takykugotyo: atrs, hacia atrs
takykupe: atrasado
tanimbu: ceniza
tapi: rancho
tape: camino
tape guasu: carretera
tapeh: carretera asfaltada
tapi'a: pene, testculos
tapia: frecuentemente, siempre
tapicha: prjimo, gente
tapiti: liebre
tapo: raz
tapykue: parte posterior
tapykuri: detrs de
tapypi: vulva
tarave: cucaracha
tarova: enloquecer
tas: llanto, lloroso
taso: gusano
tasy: enfermedad, enfermo, dolor
tata: fuego
tataindy: vela
tatakua: horno
tatapi: brasa
tatarendy: llamas
tatat: humo
tatatna: niebla
tataypy: cocina, hogar
tat: espina
tatu: armadillo
tva: pueblo, ciudad
tavy: ignorante, tonto, loco
techapyr: ejemplo
teindy: hermano
teju: lagarto
tekaka: excremento
teko: costumbre, naturaleza, modo
tekotev: importante, necesario
tekove: vida, persona
tembe: labio
tembe'y: orilla, frontera
tembi'u: comida
tembiapo: trabajo
tembiasakue: historia
tembiporu: utensilio, cubierto
tembireko: esposa
tembo: pene
temiarir: nieto
temimbo'e: alumno
tenda: lugar
tenda: montado
tendy: saliva
tendy: luz
tendyva: barba
tenonde: delante de
tenondpe: adelante
tenonder: primero, ante todo, especialmente
tepoti: excremento
tepy: precio, valor
tra: nombre
tr o tra joa(py): apellido
tereuahe porite: bienvenido
terere: mate fro
tesa: ojo
tesi: salud
tesay: lgrima
tet: patria, pas
tete: cuerpo
tetekue: cadver
tetyma: pierna
tevi: culo
t: tener vergenza
t: nariz
tie': escandaloso
timbo: humo, cigarro
togue: hoja
topa: encontrar
tory: felicidad
tova: cara
tovasy: tristeza
t: pique, nigua
tu': cima
tugua: fondo
tugui: apndice, cola
tuguy: sangre
tuguys: menstruacin
tuicha, tuvicha: grande
tuja: viejo
tuju: barro
tuku: langosta
tumby: asentaderas
tupa: cama, lecho
tupao: iglesia
Tupas: Virgen Maria
tupi'a: huevo
tva/itva: padre
tuvicha: jefe
tuvy: to
ty: tirar, echar, acumular
ty'ai: sudor
tyahi: orinar
tyapu: ruido
tye: vientre
tyeguy: bajo vientre
tyke: hermana mayor
tyke'y: hermano mayor
tykua: cebar mate
tykue(re): zumo, jugo
tyky: gotear
tymba: animal domstico
typei: barrer
tpica: escoba
tyre': hurfano
tyvy tyvra: hermano menor
tyvyta: ceja
U
U (ha'u/re'u/ho'u): comer, beber, alimentarse
Upi: despus, luego
Upicha: as
Upicharamo: si es as, entonces
Uppe: all
Upramo: en aquel tiempo
Upy: comestible
V
Vro: tonto
Va: mudarse, cambiar
Vai: malo, feo
vicha chve: parece
vakapi: ftbol
vakapi: piel, cuero
vale: valer
vare'a: hambre, tener
ve: ms
vende: vender
vera: relampaguear, brillar
veve: volar
vevi: ligero
vo: al, para, en
vo: cuando
voi: temprano
bocoy: luego
vosa: bolsa
vy: medio
vy'a: alegrarse
vy'a: divertirse
vy'a: alegrarse
vy'a': malestar
Y
Y: agua
: sin
y'aha: salto de agua
y'u (hay'u/rey'u/hoy): beber agua
yhi: tener sed
yga rupa: puerto
ygra: canoa, "barco"
yke: lado
ykre: al lado de
ykua: pozo
yma: hace tiempo
ynambu: perdiz
ybpe: junto
ypa: lago
ype: pato
ypy: comienzo, origen
ypykura: antepasados
rehe: sin

Anda mungkin juga menyukai