KUMDAN KENTE

Patara Kazlarnn 25 Yl
Uluslararas Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasm 2013 Antalya

FROM SAND INTO A CITY

25 Years of Patara Excavations
Proceedings of the International Symposium of 11-13 November 2013 Antalya

AYRIBASIM / OFFPRINT
 PATARA VII. 1
KUMDAN KENTE
Patara Kazlarnn 25 Yl
Uluslararas Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasm 2013 Antalya

FROM SAND INTO A CITY

25 Years of Patara Excavations
Proceedings of the International Symposium of 11-13 November 2013 Antalya

ISBN 978-605-5607-74-2
2015 Ege Yaynlar Havva kan Fahri Ik
stanbul
Btn haklar sakldr.

Bask / Printed by
Oksijen Basm ve Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti.
100. Yl Mah. Matbaaclar Sit. 2. Cad. No: 202/A Baclar-stanbul
Tel: +90 (212) 325 71 25 Fax: +90 (212) 325 61 99
Sertifika No: 29487

Yapm ve Datm / Production and Distribution

Zero Prodksiyon Kitap-Yayn-Datm Ltd. ti.

Abdullah Sokak, No: 17, Taksim, 34433 stanbul/Trkiye
Tel: +90 (212) 244 7521 Faks: +90 (212) 244 3209
e.mail: info@zerobooksonline.com
www.egeyayinlari.com www.zerobooksonline.com
 PATARA
VII.1

HAVVA KAN FAHR IIK

KUMDAN KENTE
Patara Kazlarnn 25 Yl
Uluslararas Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasm 2013 Antalya

FROM SAND INTO A CITY

25 Years of Patara Excavations
Proceedings of the International Symposium of 11-13 November 2013 Antalya
 Bu kitabn basm,
sponsorluunu Kenan Ikn yapt
Uygarlk Anadoluda Dodu kitabnn sat geliri ile gereklemitir.
 indekiler / Contents

nsz......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... IX
Havva KAN, Fahri IIK

1988 - 2013: Patara Kazlarnn 25 Yl......................................................................................................................................................................................................................1

Havva KAN

Lykiann Erken Dnemlerine Ait Bir Anahtar Yerleim: altlar Hyk ve evresi................................................................... 21
Belgin AKSOY

Patara Kk Hamam: Kaz ncesi Dnceler................................................................................................................................................................................... 33

evket AKTA

Oinoanda: Forschungen in der Stadt des Diogenes............................................................................................................................................................................. 47

Martin BACHMANN

Likya Blgesi Eskil Yerleimlerinin Su Mhendislii Dizgeleri...................................................................................................................................... 67

N. Orhan BAYKAN Nesrin BAYKAN Seyhun TRK

Patara in the Bronze Age - An Evaluation of the Archaeological and Historical Evidence................................................ 89
Ralf BECKS

Lykiada Arclk: Seren ve evre Duvarl Arlklar Inda Antik Gelenei Aray...................................................................97
Sleyman BULUT

Karia-onia Tipi Kurtaz Kanca: Letoon, Leto Tapna rnekleri..................................................................................................................... 133

M. Baki DEMRTA

Genel Hatlar ile Lykia ve Karia likileri zerine Baz Notlar................................................................................................................................... 145
Adnan DLER

l Gmme Gelenekleri Inda Kabalis - Milyas - Lykia likileri................................................................................................................. 187

F. Eray DK

The Ceramics from Patara: Investigations, Productions and Trade Past Studies - Future Projections......... 199
Erkan DNDAR

Agonistische Inschriften von Patara...................................................................................................................................................................................................................... 229

Helmut ENGELMANN

Liman Hamam 2010-2013 Yl Kaz almalar.............................................................................................................................................................................. 239

Serap ERKO

Patara Kazlarndan Ele Geen Bir Grup nsan skeletinin Antropolojik Adan Deerlendirilmesi............ 253
Ayla Sevim EROL Alper Yener YAVUZ
Town and Meta-Town? Considerations on the Urban Development of Patara................................................................................. 273
Joachim GANZERT

Arykandada lm Nekropoller ve l Gmme Adetleri.................................................................................................................................................. 289

Aya GEREK

Patara Antik Kenti Koruma ve Planlama Sreci................................................................................................................................................................................. 307

Melike GL

Erzincan-Altntepe Kalesi....................................................................................................................................................................................................................................................... 329

Mehmet KARAOSMANOLU

Beydalar Yzey Aratrmalar................................................................................................................................................................................................................................... 339

sa KIZGUT

Rhodiapolis Nekropol.............................................................................................................................................................................................................................................................. 357

sa KIZGUT

berlegungen zu einem Monumentalgrab aus der Tepecik-Nekropole von Patara..................................................................... 369

Mustafa KOAK

Predynastic Lycia and Patara: What is the Evidence?.................................................................................................................................................................. 385

Frank KOLB

Letoon Tiyatrosunda 2011-2012 Yllarnda Gerekletirilen Jeofizik Destekli Arkeolojik Aratrmalar

n Rapor.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 417
Sema ATK KORKMAZ smail ERGDER Ezel BABAYT

Die marmorne Wanddekoration der Weststoa der Agora von Patara.............................................................................................................. 425
Sabine MLLERS

Letoon Dilli Yazt zerine El Bir Deerlendirme................................................................................................................................................................ 437

Selin NDER

Lykia, Pamphylia ve Pisidia Arasndaki Tarihsel ve Kltrel likiler.............................................................................................................445

Mehmet ZHANLI

Patarada 1989-1990 Yllarnda Kazlan Bizans Kiliseleri.................................................................................................................................................... 451

Haldun ZKAN

The Cemetery Church at the Tepecik Necropolis of Patara. A Preliminary Report.................................................................... 463
Urs PESCHLOW

Tralleis Bat Nekropol Mezar ve Buluntular....................................................................................................................................................................................... 475

Asl SARAOLU

A Legal Text and Other Fragments of Hellenistic Inscriptions from Patara.......................................................................................... 497
Christof SCHULER

Patara Kent i Su Datm Yaplar........................................................................................................................................................................................................................ 507

Feyzullah AHN

Likyann Yaz Sistemi Hakknda Deerlendirmeler.................................................................................................................................................................... 525

Recai TEKOLU

Olympos Piskoposu Methodios ve Olympos Kenti........................................................................................................................................................................ 535

B. Yelda OLCAY-UKAN Levent KAYAPINAR
Pottery Finds from the Winery in the West Agora of Xanthos...................................................................................................................................545
Burhan VARKIVAN

Bat Toroslarn Deprem reten Yaplar Burdur-Fethiye Fay Zonu, Finike

ve Rodos Basenlerinin Jeolojisi ile Antik Kentlerin likisi................................................................................................................................................ 559
Cenk YALTIRAK rem ELTEZ Serap ERKO

Kemah Kalesi Kazs....................................................................................................................................................................................................................................................................... 569

Hseyin YURTTA Haldun ZKAN Zerrin KKL Deniz BULUT Muhammet Ltf KINDIILI

Euergetes and City. The Testamentary Donation of Tiberius Claudius Flavianus Eudemos
for Hadrianic Patara........................................................................................................................................................................................................................................................................ 583
Klaus ZIMMERMANN

Patara und die Stdte des Xanthostales. Urbane Standards und ihre Entwicklung.................................................................... 593
Martin ZIMMERMANN

Patara Kazlarnn 25 Yl inde Hellastan Anadoluya Yn Deitiren Lykia Uygarl.......................................... 603

Fahri IIK

Lykian Civilizations Transition from Hellas to Anatolia

During the 25 Year Period of Patara Excavations....................................................................................................................................................................... 619
Fahri IIK
 nsz

Ayn 9. gn Kalamakiden Pataraya vardk ve beklemeden kalntlara doru yrdk. Gne yakc,
basacak salam bir zemin bulabilmek zordu; antlar, kaygan kum tepeleri ve omuzlarma dek kan diken-
lerle kuatlmt. Srekli esen bat rzgrlar, liman aznda giderek ylan bir kum seti ekmi; k
bulamayan akntlarn besledii su birikintisinden oluan bataklk, kalntlar yutmutu sanki. ok geni
bir alana yaylan kentin yaplar arasnda balar tmden kopuktu. Ulaabildiklerimizi yle bir grdk ve
salt tiyatronun plann izebildim; imdiye dek grdklerimin en iyisiydi Kimseler yoktu evrede otu-
ran; su ihtiyacmz uzun aramalar sonucunda bulduumuz tuzlu bir kuyudan karlyorduk. Gecelemek
iin tiyatroyu semi, byk k kapsna hamaklar yerletirmitik. Uzaklardan gelen akal seslerinin
rpertici sszlnda dingin bir gece geirmeyi umuyorduk ki anszn korkun bir sivrisinek ordusuyla
sarldk. nelerini rtlerden bile batrabilen bu azmanlardan bir an olsun kapayamamtk gzlerimizi.
Artk bitkinlikten yataklarmza girerken, gnein doduunu duyumsuyordum
Biz de Austos 1981de, Fransz arkeolog Charles Texieri 1836 ylnn ayn aynda barndrmayan benzer
bir Pataraya talip olmutuk. zin iin beklenen yedi yln sonunda oraya gidildiinde, yer ayn yer deildi
artk. zel mikal kumuyla byleyen o muhteem kumsal kefedilmi; Patara Kuzey irkin kaak yap-
lamaya kurban verilmiti. Ve tpk Belekte yapld gibi, gelecein tatil kylerine hazrlk olarak da,
topraklasn diye kumsal aalandrlmt. Bu kez bizi orada barndrmak istemeyen, Patarann tarihsel
dokuyu insandan koruyan vahi doas olmayacakt; doal dokusunu betona gmerek yok etmeye kararl
insann doyumsuzluu olacakt. O gllere kar kltr savalar onbe yl srd ve retmeninden
rencisine Kuvvac bir ruhla Patarann bir Sideye dnmesine izin verilmedi.
P(a)ttara, Lyke adlar, Hitit metinlerinde yazlanlarla rten lkenin yrei Ksanthos Vadisinin drt
en byk yerleiminden biriydi ve onun gney ucunda, Ch. Texierin daha o zamanlar Patara Da
dedii, Yalburt hiyeroglifindeki kutsal Patar Dann bat eteinde, muhteem bir Halicin kysnda
kurulmutu. Vadinin en korunakl liman, dnyaya alan kapsyd ve sonralar Lykia lkesinin de
ana liman olacakt. Yarmada burnundan Hali azna ters ynde dnerek gl doallnda kendi
iine kapanan Liman ile onun kuzeydou kysndan hyk grntsnde ykselen yerleimin
balantl konumlar, Pataray nemli klmaktayd; nk bu, Lykiann bilimsel aratrma odakl
karanln aydnlatabilecek bir konumdu. Tun a ticaret gemilerinin bu zor kylardaki hare-
keti, byle bir doal liman ve yerleim olmadan dnlemezdi; ok dilli yaztlar da en ok burada
beklenirdi. Yine liman nedeniyle Hellenistik ala birlikte ne km, Lykiann tek Birlik ve Eyalet
bakenti olma onuruna erimiti. Patara, bir ynetsel merkez olma yannda dinsel merkezdi de. IV.
Tuthaliyann tanrlara Patar Da nnde burada kretmesi, Apollonun doum ilahisinde okunan
Leto Hurmalnn burada kklemi olmas, Aziz Nikolaosun burada domas ve 20 Haziran 312de
ilk Lykia Piskoposu Aziz Methodiosun burada bann kesilmesi ve din ehidi mertebesine erimesi, bu
topran kutsanmln yeterince gsteriyordu. Kum, toprak ve batakln altndan zamanla gny-
zne kmas beklenenler arasnda bunlar da vard.
Ancak Patarada tm bunlar bekleyebilirdi; beklemeye tahamml olmayan, bunlarn insan eliyle tah-
ribatyd. Kumsaln ekiciliinin antik dokuyu nasl bir felakete srkleyebileceini hemen grdk;
sorunlar nce TAD 1991de baslan ilk makalede zm nerileriyle birlikte arkeolojinin gndemine tand ve
sonrasnda bunlar, resmi dilekeler dnda, ayrca KST bildirilerinde kezlerce yinelenerek srd. Bir seferinde
sunumun salt, sebep olduu tahribatn yaptrm balamnda, kestii odunu tayan eeine el konulacak kor-
kusuyla Patara ormanlar korunuyor; ltfen bizi Orman Bakanlna balayn dilek ve temennisini iermesi
hal akllardadr, unutulmamtr. Bunlar bizlere acyla syleten, yalnzlmzd; Devletin koruma yasalarnn
arkasnda durmakta ve onlarn uygulamaya konmasn istemekte odaklanan hakl abalarmza karlk olarak
kent kezlerce atee verildiinde bile, sulunun kylyle iyi geinemeyenler yani bizler olmasyd. Bugn hl 1.
derece arkeolojik sit ierisinde kaak oteller ve evler yerinde durmaktadr; antik villalarn konumland yama
teraslar traktr pulluuyla halla pamuu gibi atlmaktadr ve yetmezmi gibi tm renyeri orada oturan aile-
lerden nn besi iftliine mera hizmeti sunmaktadr. inde bakaca ne yapld bilinemeyen, mezarlarn
barnd Nekropol seralar da yerlerinde durmaktadr, yeni dikimlerle srekli artan ya da byyen meyve ve
zeytin baheleri de. Ve de renyerinin kamulatrlmas bir yana, iindeki 2B ve hazine arazileri bile igalden
kurtarlmad iin tahribat 25 yl ncesini aratmayacak boyutlarda srmektedir. Bu balamda dnden bugne
deien pek de bir ey yoktur. Gemi gn gibi bugn de, yasa ve ynetmeliklere aykr bu durumlara dayana-
maynca ve yaanan vandalizmi yreimiz kaldramaynca, gcn yasalardan alan kar abalarmz, kara
ve zamana gre deien koruyucu malm glerin halk dman yaftasyla dllendirilmektedir!... Ancak,
bugn hal ayn eyleri yazyor olmak ve simgesel bir tepki olarak Patara denizine hal girmiyor olmak, kltre
ve tarihe duyduumuz sorumluluun bir gerei biiminde alglanmal ve dersler karlmaldr. Asla ikyet
sanlmamaldr, nk hi acze dlmemitir.
Kazlar, daha ilk gnden bir yaam biimine dnr. Yazn yakc scanda dklen terler soumadan; son-
rasnda bekleyen ok ynl bilimsel ve ynetsel ykmllklerin yerine getirilmesi iin urarken, bir yeni
dneme girilir. Ve kaz, yaamn kendisi olur; farkna bile varlmayan fedakrlklarla dopdolu bir mrn
btn olur. te Patarayla zdelik de byle bir eydir; kaz izni verilmeyen yllarla birlikte, Onunla dopdolu
geen iki mrn deil, teri toprana dklen ok mrn 32 ylndan fazlasdr da. Pataraya tutkuyla balanan
kaz heyetinden her kiinin her yeni dnemde artarak sren sahiplik duygusu, oray bizler iin zel mlkten
daha zel klmtr. Deilse; ne efsaneleen o koruma sava iinde akla gelebilecek her kt ey gze alna-
bilirdi ve ne de lkemiz kltr ve turizmine, eskia bilimine daha iyiyi, en iyiyi kazandrabilme lksnn
rn istek ve neriler, emekler tam karlk bulmadnda, boa ktnda bile, ben grevimi yaptmn huzu-
ruyla! yan gelip yatma yerine, azimle ve umutla direnilebilirdi. kurua gereksinildii hallerde birilerine
gidildiinde, o yardm sanki kendin iin istiyormu gibi bir utanc ie sindirebilmek de mmkn olamazd.
Ve emanete sahiplik duygusu krelmi olsayd eer, rantlarn avukatln stlenen ve gerekleri arptarak
tazminat davas aan; ya da satn alp gizlilik iinde devlete balanan kazevi balantl bir toprak parasn,
gelecee rant deviriyor hezeyanyla herkesin iinde haykrarak soruturma konusu yapan; ya da ierii bilim-
sel olan bir al konumasnda niye bana teekkr edilmedi diye tavr alan kamusal otoritelere de tahamml
edilemezdi. Adn mahkemede duyduun insanlarn birilerinin kurgusuyla at, tm tek celsede boa kan
yz dosyal davaya da tahamml edilemezdi. Tm bu yllar iinde Pataraya ihanet iinde olanlar gl, onu
korumaya antl olanlar sulu duruma drlmeye allsalar da, ylgnla dmedik ve umutla bekledikleri
gibi, ekip gitmedik.
Aklkla sylemeliyiz ki projelerimizden yalnzca biri, rnein bir Patara Deniz Feneri bile ayaa kaldrla-
bilmi olsayd, lkemiz turizmine bir Aspendos Tiyatrosundan fazlas kazandrlabilirdi. Grkemli drdl bir
taban zerinde 26 m ykselen zgn yapsyla antik dnyada bir bakas olmayan Nero Deniz Fenerinin tm
aba ve giriimlere karn yerde yatan malzemesiyle yazgsna terk edilmiliine kar hibir ey yapamaymza
tahamml de, bu nedenle kolay deildir. nk bu projenin iinde, Ulatrma Bakanlmzn Efes Liman
projesinden ok nce dnlen ve kolaylkla uygulanabilir olan Lykiann ana limann eski gnlerine kavu-
turmak ve lkeye 2 km uzunluunda bir Antik Liman kazandrmak da vardr. nsanla armaan bu ok zel
mirasn iinde, yine bir ikincisi olmayan Lykia Karayollar Haritas ilevindeki mparator Claudiusun ant da
vardr; 6 m. yksekliindeki Milliarium Lyciae. 1905 tarihli ilk Osmanl Telsiz stasyonu olma nemindeki
yaplar klliyesi de, dier projelerle ile birlikte, umutla Devletimizin ilgisini beklemektedir.
Arada bir bunaldmzda, 1981de kaz iin dnlen bir baka seenekte karar klnsayd, belki bu karaba-
san yaamaz ve de bir bilim insan iin ok deerli zamanlar bo umutlarla tketmi olmazmz yollu yak-
nmzn yant da kendiliinden gelmitir hep: Sonraki zamanlarda geriye kazyla gnyzne kabilecek bir
Patara kalmazm zaten, bir baka Side kalrm; iyi ki baka araylara zaman yetmemi ve biz burada olmuuz
ve hep umut etmiiz!. Herkeslerin farknda olduu bu saptama tek bana, bizlerin stlendii Patara misyonu-
nun kltr miras balamnda deerini alglamada yeterli olmaldr. nk uyuyan gzel diye tanmlanan bir
bakent, beton souuna gmlmeye eyrek varken, ilk bizlerle kendi parlak tarihine uyanmaya balamtr. Bu
balangla umuyoruz ki sonraki nesillere, gelecein yzyllar iinde kutlanacak ok 25 yllarda tarihe sabrla
ve zenle tam uyandrlmay bekleyen bir ren yeri brakabilmi olalm; ve Luwi soyundan kadim Anadolu
halklarndan birinin, Lykiallarn, bilimin yol gstericiliinde gereiyle bilinmesi yolunda stlendiimiz tarih-
sel grevi hakkyla yerine getirebilmi olalm. Biz ilk nesil Patarallarn rettii ada bilimsel yntemlerle ve
alad grev bilinciyle, zgven ve inanla gerisi mutlaka gelecektir; mealenin, nesilden nesile ayn kararllk
ve giderek artan bir evkle el deitireceinden yana iimiz rahattr. Yol almtr; geriye, deien teknik dona-
nmlarla imdileri izlemek kalmtr.
Kaznn nc ylnda Letoondan ziyaretimize gelen, arkeolojinin mimari almalaryla tand Danimarkal
Prof. Dr. E. Hansenn, lkesine dnnde gnderdii Patara kazs Trklere verildi denildiinde, yazk oldu
diye zlmtk. Ben ve eim bu nyargl dncemizden yana utanarak grdk ki bu ok nemli antik kent
kaz bilim ynnden gvenilir ellerdedir; sizi ve ekibinizi kutluyorum ierikli uzun mektubu, nasl bir sorum-
luluk stlendiimizin de habercisiydi. Patarann turizm adna Antalyann yeni gzdesi olarak kefedildii ve
talana ald 7 uzun yl kaz izni vermeyen bir Genel Mdrn yllar sonra, 2005 ylnda kard -szde-
gnahn znde de benzer bir nyarg yatmaktayd; bu, adlar bizde sakl duran biri yabanc bilirkiinin,
Batllarn bile cesaret edemedii byle zor bir kazy onlar beceremez raporuydu. Kendi bilim insanna
gvensizlik bizleri hal derinden yaralyor olsa da; Patarann bugn ada kaz yntemlerinin uyguland,
restorasyonlarn uzmanlardan oluan bilim heyetlerinin danmanlnda yapld ve almalarn, her yl
dzenli olarak kan KST bildirileri dnda, yze yaklaan makale ve onu akn kitapla bilim dnyasna tan-
tld disiplinli bir kaz yeri resmiyle belleklere yerleerek gelecee rnek gsterilmesi, tesellimizdir. Bir kaznn
25. ylnda uluslararas bir byk sempozyum dzenlemek ve bildirileri kitaplatrmak da Patarann ilkleri ara-
sndadr. Burada, Genel Mdrle atandnda ilk icraatlarndan biri olarak kazy bize gvenen Altan Akata
kran duygularmz zellikle belirtmek isteriz. kran borcumuz bir de, bavurumuz zerine hemen o yl,
1990 ylnda, Antalyada Fen-Edebiyat Fakltesi ile birlikte Arkeoloji Blmn de aan ve bylece Erzurumda
uzak kaldmz Patarann gz nnde ve srekli denetimimiz altnda korunmasn mmkn klan Akdeniz
niversitesi Rektr Prof. Dr. Tuncer Karpuzolunadr.
i sevme ve grevi en mkemmeliyle yerine getirme lksnden kaynaklanan tm bu baarlar ortadayken
bizi hal derinden yaralayan olgu; parlak bir gemii gelecee lykyla tama ve turizmin de hizmetine sunma
amal beklemeye tahammlsz ve geriye dn zor projelerimizin srekli olarak belirsizlie ertelenmesidir.
Tarihin, bu yaplamayanlarn hesabn bizden soracak denli adaletsiz olmayacan bilmek de bir teselli verme-
mektedir. Yantn bulmakta zorlandmz; resmi proje destei ve sponsorluk amal tm bavurularmzn
her seferinde bir dosya gnderin deerlendirelimde kalma nedenidir. Ve bununla, bilim insannn emeine ve
zamanna, tahribata terkedilen ren yerine ve ok zel yaplarna ve kazlardan beklenen tm deerlere yazk
edilmektedir. Daha dn ak ara dnyann en gzeli seilen kumsalyla, doal, kltrel ve dinsel dokusuyla
her beklentiyi karlayan; yani doa, kltr ve inan turizmi kapsamnda, tm bir arada, bakas olmayan ve
bu nedenle de ok zel olan Lykia soyunun bakenti, bunlar hak etmemitir.
Borcumuz Pataraya emekte her pay sahibi kuruma ve her kltr dostu kiiyedir. Patarann gnl dostu oktur.
Onun eskia bilimi ve lkemiz turizmi iin hakkyla deerlendirilmesi uruna rpnlarmzn karlk bul-
mayna zleni de oktur. Onca dostu ismen saymak mutlaka eksiklikler iereceinden ad veremeyiin ho
grleceine inanla, dn ve bugn adna iten ve sonsuz teekkrlerimiz genel anlamda: Likya Birlii Meclis
Binas ile 25 yllk Patara Kazlarnn restorasyona ynelik tek etkinliine ve bu balamda lkemizde bir ilke
imza atan Trkiye Byk Millet Meclis Bakanlna, T.C. Kltr ve Turizm Bakanlna ve Antlar ve Mzeler
Genel Mdrlne; Antalya Valiliine ve l Kltr Mdrlne; Atatrk niversitesi ve Akdeniz niversitesi
Rektrl ile Edebiyat Fakltesi Dekanlklarna; Ka Kaymakamlna; Ka, Kalkan, Frnaz ve Ova Belediye
Bakanlklarna, Antalya Kltr Varlklarn Koruma Blge Kurulu ile Antalya Mzesi'ne, Gelemi Muhtarl
ile ky halkna; sivil toplum rgtlerine, zellikle Mimarlar Odasna, Antalya Barosuna, EKL ve TA vakf-
larna ve elbette ki toprana kltr neferleri erdeminde ter dken kaz heyetinden her bir arkadamza, ren-
cimize ve de iimize olsun
Patara, 17 Nisan 2015
Havva kan - Fahri Ik
 Patara Kazlar Heyet yeleri Tarafndan Yaplan
Patara le lgili Yaynlar

Kitaplar
1. F. Ik, Patara. The History and Ruins of the Capital City of Lycian League (Antalya 2000).
2. F. Ik H. kan N. evik, Miliarium Lyciae. Patara Yol Klavuz Ant/ Das Wegweisermonument
von Patara, nrapor/Vorbericht. Lykia IV, 1998/1999 (Antalya 2001).
3. F. Ik, Caput Gentis Lyciae. Patara: Likya Soyunun Bakenti (stanbul 2011).
4. F. Ik,Caput Gentis Lyciae. Patara: Capital of the Lycian League (stanbul 2011).

Patara Kaz Serisi

1. Patara I. 1 = S. Gerrit-Bruer M. Kunze, Der Stadtplan von Patara und Beobachtungen zu den
Stadtmauern, Patara I. 1 (stanbul 2010).
2. Patara II. 1 = T. Korkut G. Grosche, Das Bouleuterion von Patara. Versammlungsgebude des
lykischen Bundes, Patara II. 1 (stanbul 2007).
3. Patara II. 2 = K. Piesker J. Ganzert, Das Theater von Patara. Ergebnisse der Untersuchungen 2004
bis 2008, Patara II. 2 (stanbul 2012).
4. Patara IV. 1 = E. Dndar, Patara Unguentariumlar, Patara IV. 1 (stanbul 2008).
5. Patara IV. 2 = . Uygun, Tepecik Krmz Astarl Seramikleri ( 2. yy. - S 4. yy.), Patara IV. 2
(stanbul 2012).
6. Patara V. 1 = G. In, Patara Terracottalar. Hellenistik ve Erken Roma Dnemleri, Patara V. 1
(stanbul 2007).
7. Patara VII. 1= H. kan F. Ik (ed.), Kumdan Kente: Patara Kazlarnn 25 Yl, Uluslararas
Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasm 2013 Antalya (stanbul 2015).
8. Patara IV. 3 = E. Dndar, The Commercial Amphoras and Stamps, 7th century - 1st century B.C.,
from Patara (1989-2010): The Maritime Trade of a Harbor City in Lycia, Patara IV. 3
(baskda).
9. PataraV. 2 = F. ahin,PataraMetal Buluntular,PataraV. 2 (baskda).
10. Patara II. 3 = . Akta, Patara Ana Cadde, Patara II. 3 (baskya hazrlanyor).
11. Patara II. 4 = H. kan U. Peschlow (eds.), Mezarlk Kilisesi, Patara II. 4 (yayn aamasnda).
12. Patara II. 5 = H. kan (ed.), Patara Deniz Feneri, Patara II. 5 (yayn hazrlnda).
13. Patara II. 6 = H. kan (ed.), Patara Bouleuterionu Restorasyonu, Patara II. 6 (yayn hazrlnda).
Makaleler

1993
1. F. Ik, Patara. Dn, Bugn ve Gelecei, TrkAD 29, 1991, 35-49.
2. F. Ik, Der Hl. Nikolaos von Patara und sein Grab in Myra, Belleten 219, 1993, 401-411.
3. H. Ylmaz, Die Felsgrber von Patara, bk. J. Borchhardt G. Dobesch (Hrsg.), Akten des II. Internationalen
Lykien Symposions, 6-12 Mai 1990 Wien, Bd. II (Wien 1993) 87-96.
4. H. Ylmaz S. ahin, Ein Kahlkopf aus Patara. Der Mime Eucharistos und ein Spruch von Philistion,
EpigrAnat 21, 1993, 7791.

1994
5. F. Ik, Pttara im Land vom hethitischen Lukka und homerischen Lykia, Lykia 1, 1994, 1-11.
6. S. ahin, Ein Vorbericht ber den Stadiasmus Provinciae in Patara, Lykia 1, 1994, 130-137.

1995
7. M. Zimmermann, Lukian zu drei kleinasiatischen Orakeln in Mallos, Patara und Pergamon, Lykia 1, 1994
1995, 103-114.
8. F. Ik, Tempelgrber von Patara und ihre anatolischen Wurzeln, Lykia 2, 1995, 160-186.
9. H. kan N. evik, Die Grfte von Patara, Lykia 2, 1995, 187-216.
10. K. E. Groschmidt, Antropologische Untersuchungen zu den Felsgrften in Patara/Lykien, Lykia 2, 1995,
217-240.
11. C. Marek, Der Lykische Bund, Rhodos, Kos und Mithridates. Basis mit Ehreninschrift fr Krinolaos, Sohn
des Artapates, von Patara, Lykia 2, 1995, 9-21.

1997
12. S. Bulut F. Glen, Patara Bodrum Oda Mezar, Adalya II, 1997, 189-205.
13. E. ner, Een ay Takn-Delta Ovasnn Jeomorfolojisi ve Antik Patara Kenti, Ege Corafya Dergisi 9,
1997, 89-130.
14. B. Varkvan, Eine Altarbekrnung aus Patara, Adalya II, 1997, 87-95.
15. P. Ylmaz, Koruma Yasalarmz ve Patara Antik Kenti, Turizm ve evre. Oleyis Vakf Yaynlar (Ankara
1997) 45-86.

1998
16. E. ner, Zur Geomorphologie der Een-Deltaebene und des antiken Hafens von Patara in der Sdwesttrkei,
Adalya III, 1998, 207-220.

1999
17. F. Ik, Patara. Eine lykische Metropole erwacht aus ihrem Dornrschenschlaf, Antike Welt 1999/5, 477-493.
18. G. In, Apollo of Patara, Lykia 3, 1999, 65-70.
19. H. kan, berlegungen zu einem Gemmenportrt aus Patara und zur Ikonographie der Faustina maior,
Antike Kunst 42, 1999, 92-98.

2001
20. F. Ik, Bir Koruma Misyonunun yks: Patara, TA Vakfnn 25 Yl An Kitab, Trkiyede Risk
Altndaki Doal ve Kltrel Miras (stanbul 2001) 237-244.
21. H. kan, Ein Rmisches Portrtfragment aus Patara, bk. C. zgnel (ed.), Gnnda Anadolu. Anatolia in
Daylight. Cevdet Bayburtluolu iin Yazlar. Essays in Honour of Cevdet Bayburtluolu (stanbul 2001) 132-138.
22. F. Onur, Epigraphische Mitteilungen aus Antalya VI: Lamp-Stand Offerings of Primipilarius Flavius Bassus
to Apollo Patroos in Patara, EpigrAnat 33, 2001, 169-173.
23. K. T. Kahya, Patara Dark Age Pottery, Adalya V, 2001/2002, 35-57.
24. B. Varkvan, Patarada Bir Seramik lii, Adalya V, 2001/2002, 137-153.

2002
25. G. In, Ointment/Medicine Vessels from Patara: An Overview of a simple Hellenistic Form in the Ancient
Mediterranean World, AA, 2002/1, 85-96.
26. G. In, Terrakotten als Grabbeigaben in den Nekropolen von Patara, BaBesch Suppl. 8, 2002, 107-115.
27. H. kan, Zum Totenkult in Lykien I: Ein datierbares Felsgrab in Patara und Leichenspiele in Lykien, IstMitt
52, 2002, 273-309.
28. H. kan, Zwei Privatportrts aus Patara. Bemerkungen zur Chronologie der Klinenportrts, JdI 117, 2002,
251-282.
29. H. kan, Ein Siegersarkophag aus Patara, AMS 44, 2002, 145-164.
30. T. Korkut, Steinerne Mrserschalen aus Patara, AA, 2002/1, 233-245.
31. T. Korkut R. Tekolu, Grabinschriften aus Pamphylien und Lykien, ZPE 143, 2002, 105-116.

2003
32. T. Korkut, Zur lykischen Badearchitektur im Lichte der Thermen von Patara, IstMitt 53, 2003, 445-45.

2004
33. H. Engelmann, Eine Marginalie in einer Inschrift (TAM II 905, XVIII G), ZPE 146, 2004, 130.
34. H. Engelmann, Marcus Agrippa in Patara, ZPE 146, 2004, 129.
35. H. Engelmann, Tiberius Claudius Flavianus Eudemus und das Theater von Patara, bk. T. Korkut (ed.),
Anadoluda Dodu. Festschrift F. Ik zum 60. Geburtstag (stanbul 2004, 293-296.
36. T. Korkut G. Grosche, Das Bouleuterion von Patara. Ein vorlufiger Bericht ber die bisherigen Grabungen,
bk. T. Korkut (ed.), Anadoluda Dodu. Festschrift fr Fahri Ik zum 60. Geburtstag (stanbul 2004) 439-460.

2005
37. H. S. Alanyal, Patara Tiyatrosu 2004 almalar, Anadolu/Anatolia 29, 2005, 1-12.
38. H. Engelmann, Archiereus und Lykiarch, ZPE 154, 2005, 181-182.

2006
39. H. Engelmann, Zur Lykiarchie, ZPE 158, 2006, 183-186.
40. H. Engelmann T. Korkut, Eine Inschrift aus Patara, bk. T. Takolu (ed.) Anadolu Arkeolojisine Katklar.
65. Yanda Abdullah Yaylalya Sunulan Yazlar (stanbul 2006) 307-312.
41. F. Ik, Patara, bk. W. Radt (ed.), Stadtgrabungen und Stadtforschung im westlichen Kleinasien. Geplantes und
Erreichtes, Akten des internationalen Symposions 6/7. August 2004 in Bergama, BYZAS 3 (stanbul 2006) 263-279.
42. G. In, The Hellenistic and Roman Pottery of Patara, bk. C. C. Mattusch A. A. Donohue A. Brauer (eds.),
XVI International Congress of Classical Archaeology 23-26 August 2003 Boston (Oxford 2006) 98-102.
43. T. Korkut, The Parliament Building of Patara. A Preliminary Report, bk. C. C. Mattusch A. A. Donohue
A. Brauer (eds.), XVI. International Congress of Classical Archaeology, Boston 23-26 August 2003 Boston
(Oxford 2006) 93-97.
2007
44. F. S. Alanyal D. en, Patara Hurmalk Hamam Frigidariumu ve Seramiklerinin Stratigrafik Olarak
Deerlendirilmesi, bk. B. Karasu et al. (ed.), Seres07, IV. Uluslararas Katlml Seramik, Cam, Emaye, Sr ve
Boya Seminerleri, 26-28 Kasm 2007, Eskiehir (Eskiehir 2007) 412-430.
45. H. Engelmann, Die Inschriften von Patara. Eine bersicht, bk. Ch. Schuler (ed.), Griechische Epigraphik in
Lykien. Eine Zwischenbilanz Akten des int. Kolloquiums Mnchen, 24.26. Februar 2005 (Wien 2007) 133-140.
46. F. F. Glen, Wall Heating Systems in the Roman Period Lycian Baths-The Examples at Patara and Tlos,
Adalya X, 2007, 223-259.
47. G. In, An Achaemenid Stamp Seal from Patara, bk. . Delemen (ed.), The Achaemenid Impact on Local
Populations and Culture in Anatolia (6th 4th Centuries B.C.) May 20-21, 2005 Istanbul (stanbul 2007) 75-82.
48. G. In, General Outlook to the Hellenistic Pottery of Patara with Selected Examples, bk. S. Lemaitre (ed.),
Les produits et les marchs. Cramique antique en Lycie (VIIe s. Av. J.-C. VIIe. ap. J.-C.) Actes de la table
ronde de Poitiers, 2122 mars 2003 (Bordeaux 2007) 137-151.
49. T. Korkut, Die kaiserzeitlichen Gebrauchskeramik aus Patara, S. Lemaitre (ed.), Les produits et les marchs.
Cramique antique en Lycie (VIIe s. Av. J.-C. VIIe. ap. J.-C.) Actes de la table ronde de Poitiers, 2122 mars
2003 (Bordeaux 2007) 191-224.
50. T. Korkut, Roma Dnemi Pataras Yemek Piirme Kaplar: Tavalar, bk. B. Karasu et al. (ed.), Seres07, IV.
Uluslararas Katlml Seramik, Cam, Emaye, Sr ve Boya Seminerleri, 26-28 Kasm 2007, Eskiehir (Eskiehir
2007) 431-449.
51. T. Korkut, Die sptantike und frhbyzantinische Keramik aus Patara, bk. B. Bhlendorf-Arslan (ed.), I.
International Ceramic Congress, anakkale 28-30 Mays 2005, Byzas 7 (stanbul 2007) 147-168.
52. . zdoru, Pttara and Wakhssepddimi (Wekhssere II), Adalya X, 2007, 31-48.
53. . zdoru E. Dk, Patara Seramik Frnlar, bk. B. Karasu et al. (ed.), Seres07, IV. Uluslararas Katlml
Seramik, Cam, Emaye, Sr ve Boya Seminerleri, 26-28 Kasm 2007, Eskiehir (Eskiehir 2007) 399-411.

2008
54. . Akta, Tombs of the Exedra Type and Evidence from the Pataran Examples, Adalya XI, 2008, 235-261.
55. J. Ganzert, Doch kein Erdbeben in Patara?, AW 2008/4, 45-51.
56. F. F. Glen, Pataradaki Roma Dnemi Hamamlarnda Planlama ve Mimari, bk. B. Can M. Ikl (ed.), Doudan
Ykselen Ik. Anadolu Arkeolojisine Katklar. Atatrk niversitesi 50. Yl Armaan Kitab (stanbul 2008).
57. G. In, Pataradan Terrakotta bir Portre-bst, bk. . Delemen et al. (ed.), EUERGETES. Prof. Dr. Haluk
Abbasoluna 65. Ya Armaan (stanbul 2008) 587-599.
58. G. In, The Preliminary Report to the Hellenistic Pottery of Patara from Tepecik Hill Excavations, AMS
2008, 157-171.
59. T. Korkut, Adak Sunaklar Inda Likyada Artemis Klt, bk. . Delemen et al. (ed.), EUERGETES. Prof.
Dr. Haluk Abbasoluna 65. Ya Armaan (stanbul 2008) 727-734.
60. H. kan, Pataradan bir Demos Kabartmas, bk. . Delemen et al. (ed.), EUERGETES. Prof. Dr. Haluk
Abbasoluna 65. Ya Armaan (stanbul 2008) 639-648.
61. H. kan W. Eck H. Engelmann, Der Leuchturm von Patara und Sex. Marcius Priscus als Statthalter der
Provinz Lycia von Nero bis Vespasian, ZPE 164, 2008, 91-121.
62. H. kan T. Korkut, Eine Grabstele von Patara, bk. E. Winter (ed.), Vom Euphrat bis zum Bosporus: Kleinasien
in der Antike. Festschrift fur Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag, AMS 65 (Bonn 2008) 335-344.
63. . Uygun, Patara Tepecik Nekropolnden talya ve Kbrs Sigillatas rnekleri, bk. Z. izmeli-n K.
Bilici M. Oral R. Tms-Polat (ed.), III. ve IV. Arkeolojik Aratrmalar Sempozyumu, Anadolu/Anatolia
Suppl. 2 (Ankara 2008) 305-322.
2009
64. H. stnda, Patara Hurmalk Hamamnda Yrtlen Antropoloji almalar, bk. A. abuk F. Alanyal
(ed.), Kltr Varlklarnn Belgelenmesi (Eskiehir 2009) 145-148.
65. F. Alanyal, Patara Hurmalk Hamam 2005-2008 Yl Arkeoloji ve Belgeleme almalarna Genel Bir Bak,
bk. A. abuk F. Alanyal (ed.), Kltr Varlklarnn Belgelenmesi (Eskiehir 2009) 117-144.
66. H. S. Alanyal, Patara Tiyatrosu 2004-2008 Yl almalar, bk. A. abuk F. Alanyal (ed.), Kltr
Varlklarnn Belgelenmesi (Eskiehir 2009) 75-100.

2010
67. T. M. P. Duggan, The Lycian port of Patara and its environs during the 13th and 14th centuries, Gephyra 7,
2010, 47-72.
68. G. In, Patara Tepecik Akropol Bey Evi Kazlar (2003-2007) Ge Arkaik-Erken Klasik Dnem
Terracottalar, Olba 18, 2010, 85-106.
69. G. In, The Building Complex on the Tepecik Acropolis at Patara, AnSt 60, 2010, 93-104.
70. Ch. Schuler, Priester in Lykien: Eine neue Inschrift aus dem Territorium von Patara, ZPE 173,
2010, 69-86.

2011
71. N. O. Baykan H. kan, Patara Eskil Kenti Su letim ve Datm Sistemi, bk. Devlet Su leri II. Su
Yaplar Sempozyumu Bildirileri, 16-18 Eyll 2011, Trkiye Mimarlar Mhendisler Odalar Birlii, naat
Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi (Diyarbakr 2011) 67-78.

2012
72. H. Engelmann, Inschriften von Patara, ZPE 182, 2012, 179-201.
73. Ch. Schuler K. Zimmermann, Neue Inschriften aus Patara I: Zur Elite der Stadt in Hellenismus und frher
Kaiserzeit, Chiron 42, 2012, 567-626.
74. D. en-Yldrm, Hurmalk Hamam Buluntular Inda Patarann Ge Roma-Erken Bizans Dnemi Kuzey
Afrika Kkenli Seramikleri, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, 4, 2012, 151-172.

2013
75. S. Bnisch A. Lepke, Neue Inschriften aus Patara II: Kaiserzeitliche Ehren- und Grabinschriften, Chiron
43, 2013, 487-525.
76. E. Dndar, Roman Stamped Amphorae from Patara, Olba 21, 2013, 141-149.
77. E. Dndar, Remarks on the Possible Uses of a Late Cnidian Stamped Amphora from Patara, Adalya XVI,
2013, 167-175.
78. E. Dndar, Imports from Ionia: A Group Ionian Ceramic from the Building Complex on the Tepecik
Acropolis at Patara, bk. M. Tekocak (ed.), Studies in Honour of K. Levent Zorolu (stanbul 2013) 205-231.
79. H. kan N. O. Baykan, Neue Ergebnisse zur Wasserleitung von Patara/Trkei, Historische Wasserleitungen:
Gestern-Heute-Morgen, Tagungsband des internationalen Frontinus-Symposiums Wien, 19.-23. Oktober
2011, Babesch Supplement 24, 2013, 93-103.

2015
80. H. kan M. Koak, Der Hafen von Patara. Altes Wissen, neue Forschungen, bk. S. Ladsttter F. Pirson
T. Schmidts (ed.), Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to the Byzantine
Period: Recent Discoveries and Current Approaches, Bd. 1, Byzas 19 (stanbul 2015) 271-294.
81. E. Dndar A. A. Akyol, New Contributions to the Classical Period Commercial Amphora Typology from
Lycia: Archaeological Comments to the Archaeometric Analysis, in: S. Lematre C. Rocheron (ed.), La
Lycie et ses voisons productions cramiques et changes commerciaux, Lundi 13 Mai 2013 Poitiers (baskda).
82. E. Dndar G. In, The Hellenistic Ceramics of Cistern / Cellar finds in the Building Complex on the
Tepecik Acropolis at Patara in 2003-2004: Preliminary Report, in: E. Lafl S. Patac (ed.), Recent Studies on
the Archaeology of Anatolia Collected Papers in Honour of Maurizio Buora, BARIntSer (baskda).
83. H. kan N. O. Baykan, Die Kurunlu-Zisterne auf dem Theaterhgel in Patara. Ein Vorbericht zu den
Grabungsarbeiten, bk. G. Wiplinger (ed.), De Aquaeductu Atque Aqua Urbium Lyciae, Pamphyliae et Pisidia.
Proceedings of the International Congress on the History of Water Management an Hydraulic Engineering
in the Mediterranean Region, Antalya, October 31-November 9, 2014 (baskda).
84. S. Erko M. Koak, Four Relief-Pedestals from Patara, bk. M. Aurenhammer R. R. R. Smith (ed.),
Proceedings of the Conference Sculpture in Roman Asia Minor, 1.-4. Oktober 2013, Seluk (baskda).
85. H. kan . Akta, Eine neue Darstellung der Artemis von Versaille aus Patara, bk. M. Aurenhammer
R. R. R. Smith (ed.), Proceedings of the Conference Sculpture in Roman Asia Minor, 1.-4. Oktober 2013,
Seluk (baskda).
86. H. kan, berlegungen zu einem neuen prehistorischen Fund aus Patara, Festschrift fr Jrgen Borchhardt
zu seinem 80. Geburtstag (Wien, baskda).
87. A. Lepke Ch. Schuler K. Zimmermann, Neue Inschriften aus Patara III, Chiron 45, 2015 (baskda).

Kaz Raporlar
Patara Kaz Ekibi yelerinin sorumlu olduklar alanlarda yrttkleri kaz almalarnn ve Patara territor-
yumu iinde gerekletirdikleri yzey aratrmalarnn Kaz Sonular Toplants (KST), Anadolu Akdenizi
Arkeoloji Haberleri (ANMED) ve Anadolu/Anatolia sreli yaynlarnda baslan yllk raporlar:
Patara 1988, KST XI.2, 1990, 1-21; Patara 1989, KST XII.2, 1991, 29-55; Patara 1990, KST XIII.2, 1992, 235-258;
Patara 1991, KST XIV.2, 1993, 385-408; Patara 1992, KST XV.2, 1995, 279-301; Patara 1993, KST XVI.2, 1995,
253-282; Patara 1994, KST XVII.2, 1996, 159-184; Patara 1995, KST XVIII.2, 1997, 191-217; Patara 1996, KST
XIX.2, 1998, 53-79; Patara 1997, KST XX.2, 1999, 159-178; Patara 1998, KST XXI.2, 2000, 91-104; Patara 1999,
KST XXII.2, 2001, 79-94; Patara 2000, KST XXIII.1, 2002, 397-412; Patara 2001, KST XXIV.1, 2003, 1-10; Patara
2002, KST XXV.1, 2004, 87-102; Patara 2003, ANMED 2, 2004, 37-44; Patara 2004, ANMED 3, 2005, 57-65;
Patara 2005, KST XXVIII.1, 2007, 15-28; Patara 2006, KST XXIX.1, 2008, 59-72; Patara 2007, KST XXX.4,
2009, 337-354; Patara 2008, Anadolu/Anatolia 36, 2010, 229-243; Patara 2009, KST XXXII.3, 2011, 1-21; Patara
2010, KST XXXIII.3, 2012, 15-39; Patara 2011, KST XXXIV.3, 2013, 171-188; Patara 2012, KST XXXV.2, 2014,
271-289.
 Patara Kent i Su Datm Yaplar

Feyzullah AHN*

zet
Patara yakn evresinde ime ve kullanma suyu kaynaklar olduka kstldr. Yer alt su kaynaklar ve
sarnlarda biriktirilen yamur sular kentin gndelik ihtiyacnn karlanmasnda nemli bir rol oy-
nam olmaldr. Ancak, kentin bymesi ve limandaki hareketliliin artmas sonucu bu z kaynaklar
yetersiz kalm ve artan su gereksinimi 22.5 km.lik bir suyolu inasn gerekli klmtr. Patarann ar-
tan su ihtiyacn karlayan su iletim ve datm hatt Patara Suyollarnn Arkeolojik, Mimari ve Su
Mhendislii Alarndan ncelenmesi balkl TBTAK Projesi (Proje No: SOBAG-108K116) kapsa-
mnda incelenmitir. Bu almada, projenin nemli bir blmn oluturan kent ii su datm siste-
minde yer alan su hazneleri ve kentin farkl blmlerine su ulatran datm hatlar arkeolojik verileri
ile sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: Suyollar, kent ii su datm, su hazneleri, castellum, maksem, maslak, Patara.

Summary
Urban Water Distribution Structures in Patara

Freshwater springs are very limited in the immediate vicinity of Patara. Underground sources and rain-
water collected in cisterns must have played important role in catering to the daily needs of the city.
However, local resources were insufficient as a result of the city's growth and increased traffic in the
harbor. Rising demand for water has necessitated a 22,5 km long water supply system. The whole wa-
ter supply and urban distribution system were examined in a project (TBTAK Project No: SOBAG-
108K116) entitled Research on the Water Line of Patara Regarding Archaeological, Architectural and
Water Engineering Aspects. In this study, the reservoirs which were used in the urban water distribu-
tion system and water distribution lines that reach different parts of the city were presented.
Keywords: Water supply, urban water distribution, water tank, castellum, reservoir, basin, Patara.

Giri
Doal su kaynaklarna yaknlk, yeni yerleim yerlerinin seiminde nemli ltlerden biri olmutur.
Tarmsal uygulamalardaki uzmanlamann artmas ve kentlemenin hzlanmasyla birlikte suyun temini,
iletimi, datm, drenaj ve tm bunlar kapsayacak ekilde su ynetimi tm toplumlar iin yaamsal
nem kazanmtr. Su sistemleri, her toplum iin kendi fiziksel evresi, kltrel kaynaklar ve sosyal ihti-
yalar paralelinde gelimitir. Artan kent nfusu ve ihtiyalardaki deiimle yakn evredeki su kay-
naklarnn yetersiz kalmas sonucunda yerleime uzak alanlardaki kaynaklardan suyun tanmasna ve
depolanmasna ynelik su iletim ve datm hatlar yaplmtr1. Hellenistik Dnem'de, pimi toprak
borulardan oluan hatlarn denmesindeki uzmanlamayla, yerleimlere uzak mesafelerden su tayan

* Ar. Gr. Dr. cand. Feyzullah ahin, Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, TR-07058, Yerleke Antalya.
E-posta: feyzullahs@akdeniz.edu.tr
1 Neolitik adan balayarak su temin yntemleri ve su teknolojisindeki blgesel geliimler iin bk. Forbes 1955; Wikander 2000, Mays
2010.
508 Feyzullah AHN

kapsaml alar oluturulmutur2 . Gnmze ulaan saysz rnein de gsterdii gibi, su kanallar ve
su kemerleriyle uzak mesafelerden su getirme almalar Roma mparatorluu Dneminde muazzam
boyutlara ulamtr.
Patara su iletim hatt da bu rnekler arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Kentin bymesi ve limandaki
hareketliliin artmas3 ile oluan daha fazla su gereksinimi, 22.5 km.lik bir su yolu inasn gerekli kl-
mtr. Patara su iletim hatt zerinde poligonal duvar iiliiyle dikkat eken Delikkemer ters sifonu ilk
olarak C. Texier tarafndan yaymlanm, ayrca zgn mimarisiyle su iletim sistemleri zerine alan
pek ok aratrmacnn ilgisini ekmitir4. Bu almalarn yan sra Patara su iletim hatt zerine kstl
kaz almalar ile su mhendislii aratrmalar da yaplmtr5. 2008-2011 yllar arasnda srdrlen
bir TBTAK projesi kapsamnda ise Patara su iletim ve datm sistemi gncel yntemlerle btnsel ola-
rak ele alnm ve projenin nemli sonular H. kan ve N. O. Baykan tarafndan yaymlanmaya balan-
mtr6. Bu almann konusunu oluturan su hazneleri de, daha nce kazs gerekleen ana su datm
haznesi dnda7- proje kapsamnda yaplan almalarla gn yzne karlmtr.
Aadaki blmlerde ncelikle kentin doal evresi ve su kaynaklarna ksaca deinilecek, ardndan su
iletim hatt ve gzerghndan ksaca sz edilecek ve devam eden blmlerde kent ii datm hatt ve su
hazneleri hakkndaki veriler sunulacaktr.

Konum ve Topografya
Patara, Ksanthos Vadisinin gneydou ucunda, Antalya-Mula il snrn izen Een aynn denize
dkld ayaznn 4 km dousunda konumlanr8. Kent, dousunda yer alan Een Ovasndan, 100-
120 m. ykseltiye sahip bir ktle ile ayrlr. Bu ktlenin batsnda yer alan tektonik bir oluk evresinde
gelimi olan kent, az eimli bir topografyaya sahiptir. Kentin evresindeki balca ykseltiler, gney-
batda Kurunlu Tepe, gneydouda Davlum Tepe, douda Doucasar Tepesi ve kuzeydouda yer alan
Bodrum Tepedir. Bu ykseltiler arasnda bulunan kuzey-gney dorultulu Patara oluu denizden yak-
lak 2 km ieri uzanr ve Gelemi Kynde sonlanr. Daha kuzeyde yer alan Ksk Boazyla da Een
Ovasna balanr. Jeomorfolojik aratrmalar, Een Ovasndan Ksk Boaz aracl ile Patara koyuna
bir akarsu aknn olmadn ortaya koymutur9.
Yeralt sularnn kuyularla kullanlmas, kent ii kaynak sularnn derlenmesi ve yamur sularnn sar-
nlarda biriktirilmesi, yerleimlerin su ihtiyacnn karlanmasnda tm zamanlar boyunca hayat nem
tamtr. Blgede yeralt suyu tayan formasyonlar olarak alvyon serileri ile kiretalar ne kar.
Patarann 30 km dousunda bulunan Ka ilesi iklim verilerine gre yllk ortalama ya miktar 990,5

2 Hellenistik Dnemin ayrntl olarak bilinen su iletim hatlarnn en nemlilerinden biri Pergamondadr. Her ikisi de Selinus Vadisinden
kente su ileten, ilki tekli, ikincisi ise ikili pimi toprak boru srasna sahip Attalos ve Demophon suyollar (M 3. yy. 2. yars) iyi korun-
mutur. Eumenes Dneminde (M 197-156) Madra Dandan pimi toprak borulardan oluan 44 km.lik bir hatla kente su tanmtr.
Bu hat byk lde sral pimi toprak boru hattndan oluur. Roma Dneminde yine Madra Dandan kente su iletmek iin yaplan
suyolu ise Hellenistik Dnem pimi toprak boru hatt ile geni lde paralel dzenlenmitir. Garbrecht 2001; Radt 2002, 151-154.
3 Patara liman iin bk. kan Koak 2015. Patarada ele geen ticari amphora ve dier seramiklerin verdii bilgilere gre kentin deniz ar
ticari ilikilerinin Hellenistik Dnemden itibaren artt bilinmektedir; bk. Dndar 2012a, 425.
4 Texier 1849, 192-193; Merckel 1899, 504; Stenton 1986, 56-58; Hodge 1991, 32-36; Wikander 2010,43.
5 Akerdem 1993; Bykyldrm 1994; Baykan et al. 1997.
6 Baykan kan 2011; kan Baykan 2013.
7 Akerdem 1993, 395-396.
8 Ik 2011, 11.
9 ner 2013, 90. Patarann dousundaki dalk alann sularn toplayan Makmara ve bri derelerinin birlemesi ile oluan ay, ya sula-
rn toplayan sel tipi bir ak yata grnmnde olup, ayn ekilde sel akarsuyu olma zelliini tayan akallk Deresi ile birlikte Antik
Dnemde Patara kentinin iinden geen dzensiz su aklarn oluturmaktadrlar; ner 1996, 99-100.
 Patara Kent i Su Datm Yaplar 509

mm.dir10. Ilman Akdeniz iklim kuann getirdii ya rejimiyle beslenen yeralt su kaynaklarnn
seviyesinin Patarada 1.5-7.5 m arasnda deitii saptanmtr11. Bir blm gnmzde de faal olan pek
ok kuyu ve kent ierisinde rnekleri bilinen sarnlar kentin su gereksiniminin karlanmasnda etkin
kullanlm olmaldr. Kentin uzak evresindeki nemli su kaynaklarnn bulunduu gnmz slamlar
Ky (Bodamya)12 ise, ku uuu 11 km kuzeydouda yer alr. Bat Toroslara dayanan Kzltepe etei ve
evresinde yeryzne kan su kaynaklar Antik Dnemde Patara territoriumu iindedir. Buradaki kay-
naklardan Deirmenba mevkiinde yer alan ve 670 m kottaki pnar, Patarann su ihtiyacn karlayan
ana kaynak olmutur13.

Su letim Hatt
Kaynan mesafesinden daha ok suyun kalitesi ve miktar, su kaynann seiminde belirleyici etkenler
olmulardr14. Bodamyadan 670 m kotta balayan Patara su iletim hatt; pimi toprak boru hatlar, ak/
kapal kanallar ve sukemerleri gibi suyollarnn vazgeilmez unsurlarndan oluur. Kla Da bat yama-
larndan kanallarla aktarlan su, 270 m kottaki Akbel geidine ve oradan 7 km lik bir mesafeyi aarak
Frnaz mevkiindeki Delikkemer ters sifonuna ular. Delikkemerden kapal su kanallaryla devam eden
hat, Tavas su kprsn geer ve toplamda 22,5 km lik bir su hatt oluturarak kentin kuzey dousunda
denizden ykseklii 77 m olan su datm haznesine eklemlenir15 (Res. 1).

Kent i Su Datm Yaplar

Kent ii su datm hatlar; farkl boyutlarda kurun ya da pimi toprak boru hatlar, eimli arazide su
borularnn patlamasn engelleme amacyla suyun basncnn krlmas, sarnlarn ilevinde grld
gibi suyun biriktirilmesi, kirli suyun damtlmas gibi farkl ilevlerde ve farkl formlarda su hazneleri-
nin de yer ald birok bileenden oluur. Maksem ya da literatrde bilinen ismiyle castellum/castellum
divisorium16, su iletim hattndan srekli olarak salanan suyun, kent ii datma ynlendirildii ilk su
datm haznesidir. Castellum'a gelen suyun datm, her biri kentin farkl alanlarna ynlendirilen pi-
mi toprak ya da kurun boru hatlaryla salanr. Baz durumlarda ise Castellum'dan kan su ikincil bir
datm haznesine ynlendirilir17 (Res. 2). Vitruvius, su kanalnn kente ulat yerde hazneli bir Cas
tellum'un ina edilmesini ve suyun buradan farkl sistemle datlmas gerektiini belirtir. Bu sistem-
lerden ilki btn su haznelerine ve emelere, ikincisi devlete yllk bir gelir getirmesi iin hamamlara,
ncs ise zel konutlara su datmn salamaldr18. Bu olgu, kamu yarar gzetilerek yaplacak bir
su datmnn n planda tutulduunu gsterir19. Vitruviusun bir Castellum'un ilevi ve formu hakknda
verdii bilgiler, Pompeideki Castellum'un ilk kefediliinden bu yana, su yaplaryla ilgili almalarda bir
karlatrma konusu olmutur. Ancak, henz tam olarak Vitruviusun bahsettii forma sahip bir Cas
tellum bulunamamtr20.

10 www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler (grlme Tarihi: 02.04.2015)

11 Tbitak-SOBAG-108K116 no.lu proje raporu.
12 Yerleimin eski ad Bodamya, eski Hellence rmak anlamndaki potamos kelimesinden gelmektedir.
13 Ik 2011, 39.
14 Hodge 1991, 346.
15 Akerdem 1993, 395; Ik 2011, 39-41; Dndar 2012b,174, kan Baykan 2013, 94.
16 Vitruvius castellum terimini kullanr. Festus, yapnn eskiden kullanlan isminin dividiculum olduunu belirtir. ada aratrmac-
lar daha belirgin bir ifade olarak castellum divisorium terimini kullanma eilimindedirler; Eadie Oleson 1986, 63.
17 Monteleone et. al. 2007, 117.
18 Vitruvius VIII.VI.1-2.
19 zel kullanclar, devletin su ileriyle ilgili kurumlarndan alacaklar izin ile kendilerine ait bir castellum ina edebilirlerdi; Hodge 1991, 294.
20 Ellis 1996, 183.
510 Feyzullah AHN

Pataradaki Castellum (Maksem) antik metinler ve gnmze ulaan suyollarndan bildiimiz bir topog-
rafyada, kentin yksek bir alannda konumlanr (Res. 3). Doucasar Tepesinin kuzeydou eteinde,
eimli bir arazi zerinde 77 m kotta, gneydou/arka duvar bir yuva ierisine oturacak ekilde oyulmu,
zemini tamamyla dzletirilmi bir ana kaya zerine kuzeybat-gneydou dorultulu olarak ina edil-
mitir. Yap, 6.20 x 5.10 m llerinde dikdrtgen planldr. Merkezinde yer alan 0.60 m kalnlnda bir
blme duvar ile 3.40 x 1.90 m llerinde iki eit odaya blnm ve bylelikle yapnn datm ilevini
de gsteren iki farkl su haznesi (kuzeydou: Hazne I ve gneybat: Hazne II) oluturulmutur (Res. 4, 5).
Yapya su girii genilii 0.50-0.60 m arasnda deien 0.40 m derinlie sahip st kapal kanallar arac-
lyla salanr. Duvar kalnlklar 0.90 1.00 m arasnda deien yapnn en yksek korunmu duvar
gneydou/arka duvardr ve zeminden ykseklii 2.40 m.dir. Yap, kendi iinde farkl duvar iiliklerine
sahiptir. Kuzeydou, gneydou ve gneybat cephelerini evreleyen duvarlarn alt blmleri birbirin-
den farkl geniliklere sahip, 0.80 m yksekliinde toplam 16 adet ince tralanm dikdrtgen kesitli ta
bloktan oluur. Mevcut bu bloklar zerinde krma talarn iki cidar oluturacak ekilde dizilmesi ve bu iki
cidar arasnda kalan alann kk ta ve harla doldurulmas yntemiyle (opus emplekton) yaplan duvar
rgs ykselir (Res. 6). Kuzeydou ve gneybat duvarlarn i yznde, yapnn n cephesine 1 m mesa-
fede yer alan 0.50 x 0.40 x 0.15 m llerinde birer girinti bulunur. Blok talar bu girintilerle sonlanr.
Duvar rgs bu noktadan itibaren temelden balayarak yine krma talarla oluturulan duvar rgsyle
n cepheye doru devam eder (Res. 7). Yapnn kuzeybat/n cephesinde ise masif tek bloktan ilenmi
biri Hazne I'in dieri ise Hazne II'nin giriini oluturan eik talar bulunmaktadr. Krma ta ve hartan
oluturulmu blme duvar tek cidarldr ve kuzeybatda her iki yana doru T eklinde genileyerek sve
bloklaryla sonlanr. Blme duvarnn merkez-taban kotunda, 0,50 m yksekliinde 0,30 m geniliinde
kemerli yapda bir aklk vardr. Her iki su haznesinden de suyun k kuzeybat cepheden salanmtr.
Suyun tahliyesi iin, Hazne Ide 0,44 m apnda pimi toprak bir knk, Hazne IIde ise 0,30 m genilie
sahip drtgen bir kanal kullanlmtr.
Bu zellikleriyle Patara Castellumu, ierdii mimari eler balamnda farkl iki mimari evrede ayn ya
da farkl ilevlere ynelik deiimlerle kullanlm olmaldr. Kuzeydou, gneybat ve gneydou duvar-
larn alt kotunda yer alan kesme blok talar, yapnn ilk evresine ait olmaldr. Blme duvarnn arka
duvarla birleiminde bu blok talarla organik bir bann olmamas, ancak hemen stnde ykselen krma
ta ve hartan oluan st eklentiyle organik olarak birlemesi, bu varsaym kantlar niteliktedir. Yan
duvarlarn i yzndeki blok talarn, kap eiinin 1 m gerisinde yer alan girintilerle sonlanm olmas,
orijinal yapnn n cephesinin snrlarn izmektedir. Blme duvar ve kesme bloklar zerinde ykselen
duvar rgs yapnn ikinci evresinde eklenmi olmaldr. Patara su iletim sisteminin olas bir Hellenistik
Dnem ncl sorunu balamnda bu gzlem nem kazanmaktadr21. Elimizdeki veriler yapnn ilk ile-
vini belirlememiz asndan yetersizdir. Ancak, yapnn bulunduu yer asndan ve de ilevin srekli-
liinden hareketle yine bir su yaps olarak kullanlm olduunu sylemek mmkndr. Bir castellum
olarak kullanlmas kapsamnda ise birok deiiklie uramtr. ncelikle yap 2 m kuzeybatya doru
geniletilmi, bloklar zerinde duvarlar yanda ykseltilmi ve yapnn merkezine bir blme duvar
ina edilmitir. Hazne I'in kuzeydou kesindeki bloklarn stne eklemlenen kanaldan girii salanan
suyun Hazne IIye geii blme duvarnn merkezinde yer alan kemerli bir aklkla salanmtr (Res. 8).
almalarmzda, Castellum'un yan duvarlarnn i yzlerinde bulunan girintilerle balantl herhangi
bir mimari e ele gememitir. Gerek duvarlardaki kire izlerinin zeminden 0.50 m.ye kadar ykselmesi,
gerekse iki hazne arasnda yer alan blme duvarndaki akln 0.50 m yksekliinde olmas, suyun
en az bu seviyeye kadar ykseldiini gsterir. Her iki haznenin n cephesinde bulunan 0.20 m yksek-
liindeki eik talar ve yapnn nnde tespit ettiimiz lento bloklar, haznelerin n cephesinde birer
kap/giri bulunduunu gsterir. Arza, bakm vb. durumlarda kaplarn alabilmesi ve haznelere dolan

21 kan - Baykan 2013, 98, 99.

 Patara Kent i Su Datm Yaplar 511

suyun denetimli bir ekilde aktarmnn gerekleebilmesi iin i alanda suyun belli bir ykseklie kadar
birikmesini salayan bir setin olmas gerekmektedir. Yan duvarlarn i yzlerinde, ayn aks zerinde yer
alan bu girintiler bahsettiimiz seti oluturan bir tr parapetlerin oturduu yuvalar olabilir. Bu setin
arkasnda belli bir kota kadar ykselen su, e zamanl olarak, parapetlerde yer alan bir aklktan n
cephedeki su tahliye hatlarna ynlendirilmi olmaldr. Byle bir yeniden kurma giriimi, parapetler ve
eikler arasnda kaplarn alabilmesi iin gerekli alan salar. Bunun yan sra parapetin arkasnda haz-
nede belli bir ykseklie kadar biriktirilen suyun klara denetimli bir ekilde aktarm ile su aknn
sreklilii salanm olmaldr. 1991 ylnda S. Akerdem tarafndan yaplan almalarn raporunda22 yer
alan niler arasnda, cepheye kout giden iz olarak tanmlanan gzlem, sz konusu bu parapetlere ait
olabilir. Kuzeydou ve gneybat duvarlarn st kotlarda ie eimli olarak ykselmesi ve blme duvarnn
arka duvarda birletii noktalarda iki yana eimi ise yapnn ift tonozlu bir st rtye sahip olduunu
gsterir (Res. 9, 10).
Gnmze kadar korunmu rnekler bir Castellum'un dairesel ya da drtgen planl, iki ya da daha fazla
blmeli veya iki ya da daha fazla su k hattna sahip olabileceini ortaya koyar. Farkl tiplerdeki bu
rnekler, Castellum'larn ilevsel olarak ayn amaca ynelik yaplmakla birlikte, bulunduu topografya ve
su datmnn yaplaca kentin yaylm alanna gre plan ve formlarnda farkllar olabileceini gster-
mektedir23. Patara Castellumu da bulunduu konum itibariyle kentin iki ynne su datmnn salan-
mas amacyla iki hazneli yaplmtr. Hazne Iden kan hat kentin Liman Hamam bata olmak zere
dier kamu yaplarnn ve limann yer ald kuzey blmne, Hazne IIden kan su hatt ise gneydeki
kent merkezine ynlendirilmitir24.
Kentin kuzeyine su tayan hat, Castellum'un yaklak 42 m alt seviyesinde 35 m kotta yer alan Ana Su
Deposuna su aktarmn salamtr. Yap bir tepe yamacna gre az eimli arazide, ana kaya zerine
kuzeybat-gneydou uzanml olarak ina edilmitir (Res. 11). D lleri 37 x 22 m.dir. Duvar kalnlk-
lar 2.20-2.00 m arasnda deiir. Korunmu duvar ykseklikleri 3.30-2.10 m arasndadr. Krma talarn
iki cidar oluturacak ekilde dizilmesi ve bu iki cidar arasnda kalan alann daha kk krma ta ve harla
doldurulmas yntemiyle (opus emplekton) yaplan duvarlar kuzeydouda ana kaya ktlesine yaslanrken,
kuzeybat ve gneydou duvarlar serbest ykselir. Gneybat duvarn d yznde 4 adet payanda bulunur.
Payandalarn her biri 3 x 2 x 1.30 m boyutlarnda ve st ksm eimlidir. Su haznesi 33 x 17.50 m lle-
rinde olan yapnn merkezinde, her biri be stundan oluan iki stun sras birbirlerine paralel uzanr (Res.
12). Dorudan hazne zeminine oturan stunlarn sadece alt tamburlar krk olarak korunmutur. Yapnn
zemini yaklak 0.30 m.lik kot farkyla kuzeydou-gneybat eimli olarak yaplmtr. Kk ta ve har
ile oluturulmu bir blokaj, zeminin temelini oluturmaktadr. Bu blokaj zerine kire, yksek oranda pi-
mi toprak paracklar ve agrega karmndan oluan (opus signinum) gri renkli sva iki katmanl olarak
uygulanmtr. Duvarlarn i yznde korunan iki katmanl sva ise, ayn uygulamann duvar yaltmnda
da kullanldn gstermektedir. Gneybat duvar zerinde iki su k tespit edilmitir. Duvarn merkez
aksnda yer alan k zeminle ayn kottadr. Dier k ise duvarn bat blmnde yer alr ve zeminden
0.40 m st kottadr. Bu klarn yan sra yapnn gneydou duvarnn dnda birok knk sras ile
rl bir su a tespit edilmitir. Bu su a ierisinde drt farkl su hatt bulunmaktadr. Bu hatlardan biri
gneydou duvarna kout olarak ilerler, birbirlerine yaklak 0.40 m mesafedeki dier hat ise batya
ynelir ve yapnn dousunda bulunan sur duvarnn stnden geer. Bu knk sistemlerinden ikisi sur
duvarnn dousunda bulunan datm borusuyla birleir ve gneye doru tek hat olarak devam eder.
Ana Su Deposunun, Bodrum Tepe ile Doucasar Tepesinin arasndaki anak eklindeki oluumun ba-
lang kotundaki konumu ve kuzeydousundaki havzann aka geen ya toplamaya fevkalade elve-

22 Akerdem 1993, 394-396.

23 Ellis 1996, 183.
24 Baykan - kan 2011, 72, ek 8-9.
512 Feyzullah AHN

rili olmas, yapnn yamur sularnn depolanmasnda da kullanlm olabileceini akla getirmektedir.
Kuzeydou duvarn yasland ana kaya zerinde izleri grnen ve bir boru hatt iin ekillendirilmi knk
yata ile takibinde grlen pimi toprak borular ise, yapnn Castellum ile balantsn da ortaya koymak-
tadr. Castellum'dan yaklak 42 m alt kotta yer alan yap, kentin kuzeyine ynelen datm hatt zerinde
hem bir su depolama haznesi hem de su datm haznesi olarak kullanlmtr. Yapda zaman ierisinde
zorunlu ya da ihtiyati olarak deiikliklere gidilmi ve baz eklentiler yaplmtr. Kuzeydou duvarda yap-
lan almalarda duvarn i yznn daha nceki bir evreye ait blok talardan rlm baka bir duvarn
nne yapld tespit edilmitir (Res. 14). Bu, yapnn yamur sularn da topland evresini iaret ediyor
olabilir. Gneybat duvarn d yznde bulunan payandalar duvarla organik bir ba oluturmamaktadr.
Bu payandalar, gneye doru eime sahip haznedeki su basncna kar duvar kuvvetlendirme amacyla
eklenmi olmaldr. Haznenin ierisinde bulunan iki stun sras, yapnn kuzeyduu-gneybat dorultu-
sunda tek eimli bir atya sahip olabileceini gstermektedir (Res. 13).
Haznenin hem zemin hem de duvar yaltmn salayan svann duvar ve zemin birleimindeki srekli-
lii, kuzeydou/arka duvar hari olmak zere, e zamanl olarak yapldn gsterir. Su haznesindeki iki
adet su boaltm hattndan taban seviyesinde bulunan su k, zemine yerletirilen tulalardan oluan
dikdrtgen formludur. Bu formun ierisine yerletirilen ikinci bir oluk ile iki kademeli bir sistemle suyun
tahliyesi dzenli bir ekilde olaslkla hemen gneyinde yer alan zel konutlara ynlendirilmi olmaldr.
Bu hat ayn zamanda kent ii su datmndaki haznelerden biri olan Maslak Ie de su temin etmi olabilir.
Payandalardan birinin merkez aksndaki bu k hatt zerine denk gelmesi, kn zaman iinde iptal
edildiini gsterir. Gneydou duvarn dnda tespit edilen pimi toprak borulardan oluan su ann
yapyla balants tespit edilememitir. Hazne iinde ise gneydou duvardan bir boaltm hatt bulunma-
maktadr. Bu durum, Castellum'dan su tayan hattn belirli kotlarda ya da Ana Su Deposuna giri yapma-
dan hemen nce farkl datm kollarna ayrlm olabileceini gstermektedir. Gneydou duvarn hemen
yanndan kuzey-gney uzanml olarak devam eden bu datm hatlar, yapnn arzaland, bakm ve
temizliinin yapld zamanlarda datmn aksamamas asndan by-pass hatlar olarak denmi olma-
ldr. Bunun yan sra hazne ierisindeki k hatlarndan birinin iptal edilmesinden sonra zel konutlarn
su ihtiyac da bu boru hatlaryla karlanm olmaldr. Gney duvarn batsndaki ikinci ka bal olan
ve 3 m takip edilebilen knk hatt ise kentin kuzeyine ynelen bir datm hattn gstermektedir (Res. 15).
Castellumun ikinci haznesinden karak gneye ynelen su datm hatt zerinde yaplan almalarda
ise iki adet su haznesi tespit edilmitir. Bu yaplarn bulunduklar kot, konum ve yapsal zellikleriyle
ikincil datm hazneleri ilevinde ve ayn zamanda birer maslak olarak kullanldklar anlalmtr.
Castellum ile suyun ulamas istenen yap ya da yaplar arasnda baz noktalarda ykseklik fark ok ise
hattn bu noktalarnda oluan basncn boru hattna zarar vermemesi amacyla basn krc olarak ina
edilen maslaklar, bu zellikleriyle hem kaynak ile kent arasndaki su iletim hattnda hem de topografyas
engebeli ve yksek olan kentlerin kent ii su datmnda kullanlmtr25.
Castellum'un gney batsnda yaklak 23.00 m kotta konumlanan Maslak I ana kayann uygun yerlerde
dzletirilmesi, ana kaya zerindeki devamszlklarn ise kk ta ve harla doldurulmas ile oluturulmu
bir zemin zerine ina edilmitir (Res. 16, 17). Yap, duvarlar birbirinden farkl uzunluklarda yaklak 4.50
x 6 m llerinde dikdrtgen planldr. Kalnlklar 0.90-0.80 m arasnda deien duvarlar kk krma ta
ve hartan oluturulmutur. Korunmu duvar ykseklii 1.70 m.dir. Gney ve bat duvarlarda yer yer tahri-
batlar grlmektedir. Yapnn su haznesini oluturan i blm ise 3.15 x 4.40 m boyutlarndadr. Zemin ve
duvarlarda iki katmanl olarak uygulanan sva kire, kk ta ve seramik paralar karmldr.
Yapnn dousunda birka metre takip edilebilen boru srasna ait paralar ve bir dirsek knk tespit edil-
mitir. Dou duvar nnde ana kayaya oyulmu bir yuva iine dik bir ekilde yerletirilmi bu dirsek

25 Erdemgil 2005.
 Patara Kent i Su Datm Yaplar 513

knk ile ykseltilen suyun st bir kottan yapya girii salanmtr. Ancak bu hattn gzergh tespit
edilememitir. Castellum ile Maslak I arasndaki 54 m.lik ykselti fark bu iki yap arasna denecek
boru hattnn yksek bir basnca maruz kaldn gsterir. Yapnn kuzeydousunda yer alan Ana Su
Deposu ile arasnda ise yaklak 13 m.lik bir kot fark vardr. ki yap arasndaki bu ykselti fark suyun
aktarmnn Ana Su Deposu'ndan yaplm olup olamayaca sorusunu gndeme getirmektedir. Ancak,
Maksem'den, Maslak I ve Maslak II yaplarnn da bulunduu kentin gneyine ynelen ve arazide in-situ
durumunda bulunan bir boru dizisi Maslak I'in bu yapdan beslenmi olma olasln ykseltmektedir.
Yapnn, kuzeybat kesindeki duvar tahribat ve bu alann hemen n yznde ana kayann oyulmasyla
oluturulmu su demi yatann bulunmas, olas k hattnn tahrip olduunu gsterir. Maslak Iin
yaklak 15 m. batsnda bir alt kotta 15 x 10 m.lik bir alana yaylm olan yap g Maslak Iden kan
suyun biriktirildii bir su biriktirme haznesi/sarn olmaldr. Eimli arazide ykselen bir ana kaya kt-
lesi zerindeki Maslak I, batsnda yer alan dier yaplara da su datmnn yapld ve ilevi ynnden
benzerlerini Pompeiden26 de bildiimiz bir castella privati olarak kullanlm olabilir.
Maslak Iin yaklak 150 m gneyinde yer alan Maslak II, Tiyatro, Meclis Binas, Nero/Vespasianus
Hamam, Merkez Hamam, Ana Cadde ve Kk Hamam gibi kent merkezi yaplarnn dousunda yakla-
k 17 m kottadr. Yap, eimi olduka az bir arazide Doucasar Tepesinden balayarak kent merkezinin
gneyine uzanan kuzeydou-gneybat dorultulu yerleim suru hatt zerinde bulunur (Res. 18).
Yap, 8.60 x 7.50 m llerinde dikdrtgen planldr. Dou, kuzey ve gney yzlerdeki duvarlar 1.00-
0,90 m kalnlkta ift cidar rg sistemine sahiptir. Bat-n cephe duvarnn kalnl ise zerinde bulu-
nan niler nedeniyle 1.25 m ile 2.00 m arasnda deiiklik gstermektedir. Yapnn korunmu en yksek
noktas zeminden ykseklii 3.55 m olan dou-arka duvardr. n cepheyi oluturan duvar ise yaklak
2.10 m ykseklikte korunmutur. Su haznesini oluturan blm 6,80 x 5.20 m llerindedir (Res. 19).
Zemininde ve i duvarlarnda byk oranda korunmu sva tek katmanl olarak uygulanmtr. Maslak
IIden su tahliyesi her ikisi de yapnn batsnda bulunan iki k ile salanmaktadr. Taban seviyesinde
yer alan kn ap 0.16 m.dir. Yaklak 0.70 m st kotta yer alan dier k ise 0.12 m.lik bir apa sahip-
tir (Res. 21). Yapnn batsnda, bu klarn devam olan pimi toprak hatlar ile birlikte farkl ynelim-
lere sahip birok su hatt bulunmaktadr (Res. 22).
Maslak IInin n cephe duvar, alt kotlarnda ana kayann temel oluturacak ekilde kesilmesi ile olutu-
rulmu ve onun zerinde duvar rgs ykseltilmitir. Su klarnn olduu blm ve hemen yanndaki
niler ile n cepheye hareketlilik verilmitir. Kuzey ve gney duvarlarn st kotlarnda yapt ibkey
eimler, yapnn tonozlu bir st yapya sahip olduunu, gney duvarn st kotunda har zerinde grle-
bilen X eklindeki izler tonozun tulalar ile oluturulduunu gsterir (Res. 20, 23). Bunun yan sra kaz
almalarnda ele geen at kiremidi paralar yapnn tonoz zerinde bir krma at ile rtlm olabi-
leceini gstermektedir.
Yapya su giriini salayan pimi boru hatt yapnn gneydousundan sur duvarnn dndan gelir, sur
duvarnn iinden geer ve douya ynelerek su haznesinin arka duvarnda yapya eklemlenir (Res. 24).
Su hattnn sur duvarlar ierisinden geirilmesi, yerleim suru ile Maslak II arasndaki kronolojik iliki
asndan nemlidir. Doucasar Tepesindeki savunma yaplam Ge Klasik Dneme tarihlenmekte-
dir27. Tepenin zirvesinden balayarak kent merkezinin gneyinden geen yerleim surlarnn Maslak II
yapsnn bulunduu noktadaki tarihi ise henz belirlenmemitir. Ancak her koulda sur duvar ierisin-
den geen bu hat, yapnn sur duvarnn inasndan daha erken bir dneme ait su sistemine eklemlenmi
olabileceini gstermektedir.

26 Mays 2010, 121, 122, Fig. 7.2.

27 Bruer Kunze 2010, 21 vd.
514 Feyzullah AHN

Maslak IInin farkl seviyelerde iki farkl ka sahiplii, ayn zamanda bir Castellum olarak kullanl-
dn da gstermektedir. Vitruviusun su datm ile bildirdii prensiplerden yola karak alt kottaki
kn agora ve evresindeki kamu yaplarna ve emelere, st kottaki kn ise bata Nero/Vespasianus
Hamam olmak zere Merkez Hamam ve Kk Hamama ynlendirilmi olduunu syleyebiliriz.

Deerlendirme
Antik kaynaklar28 ve arkeolojik veriler29 Patarann Hellenistik Dnemle birlikte blgede ve denizar
ticarette ykselie getiini, yaamsal nemdeki limanyla bir ticaret merkezi konumuna geldiini gs-
termektedir. Roma Dneminde, Kk Hamam, Nero/Vespasianus Hamam, Merkez Hamam, Liman
Hamam gibi ok sayda hamam, ilerlii artarak devam eden liman, srekli su tketen dier tesisler
ve hzla byyen kentteki nfus art ile ortaya kan bol miktardaki suya ihtiya, gnmz slamlar
Ky su kaynaklarndan 22.5 km.lik bir su iletim hattyla karlanmtr. Su iletim hattndaki yaplardan
biri olan Delikkemer ters sifonunun zerinde bulunan birbirinin ei iki yazt yapnn yapm ile ilgili
bilgiler sunar. Yaztlarda; inaatn mparator Claudiusun Likya Eyaleti Valisi Vilius Flaccus dneminde
(MS 48-50) balad, Vali Eprius Marcellus (MS 50-55) dneminde tamamland, bir depremde (byk
olaslkla MS 68 depremi) hasar gren yapnn mpararator Vespasianus Dneminde onarmdan geiril-
dii belirtilmektedir30. Bu yaztlardan elde ettiimiz bilgiler, Delikkemer ters sifonu ve zerinde bir sra
halinde devam eden drtgen ta borularn yapm tarihinin, kentteki ve Lykia blgesindeki bilinen en
erken hamam olan Nero/Vespasianus Hamamnn yapm tarihiyle de kesitiini gstermektedir31.
Bununla birlikte Patarann su ihtiyac, kentteki z kaynaklarn azlnda, Hellenistik Dnemden itiba-
ren artm olmaldr. Antik dnem suyollar zerine alan aratrmaclarn bir ksm, Delikkemer ters
sifonunun Hellenistik Dnem geleneiyle yaplm olduunu belirtmektedirler32. Elimizdeki veriler ken-
tin bu dnemdeki olas su gereksiniminin nasl karlandn aklamakta yetersizdir. Ancak kentin su
iletim ve datm hattna bir btn olarak bakldnda, kent ii su datm sisteminde ortaya karlan
ve yukarda Ana Su Deposu ile Maslak II balamnda dile getirilen baz unsurlar dorultusunda, Roma
Dnemi ncesi bir sistemin varlndan sz edilebilecei grlmektedir33.
N. O. Baykan ve H. kan tarafndan yaynlanan Patara kent ii datm emasndan yararlanlarak kent-
teki su datm yle aklanabilir34: Patara Castellumu bulunduu yksek konum ve iki blmeli su haz-
nesiyle suyun kent ii datmnda bir kavak grevi grmtr. lk hazneden kan bir hat dorudan
batya yaklak 2000 m kapasiteye sahip Ana Su Deposuna ynlenmitir. Burada biriken su kontroll
ekilde gneybatdaki k hatt ile Liman Hamam, Sekizgen eme ve limann da bulunduu kentin
kuzey blmne, dier k hattyla ise hemen gneyindeki zel konutlara su salam olmaldr. Ana Su
Deposundan su Maslak I yapsna da ynlendirilmi olabilir. Maslak Ie su tayan hattn dorudan ana
datm haznesinden gelmesi durumunda ise Castellum'un ikinci haznesinden kan datm hattnn iki
kola ayrlarak suyu Maslak I ve Maslak II yaplarna ulatrm olmas gerekir. Bu yaplarda basnc kr-
lan su, pimi toprak boru hatlar ile kent merkezindeki yaplara ynlendirilmitir.

28 Msr kral Ptolemaios Philadelphos ile birlikte Patara yaklak bir asr sreyle Arsinoe adn alarak Ptolemaioslarn Lykiadaki merkezi
olmutur; Strabon XIV. 3. 6. Ayrca kent Lykia Birliinin 3 oy hakkna sahip alt byk kentinden biri (Strabon XIV. 3. 3) ve caput gentis
Lyciaedir (Livius, 37, 15. 6).
29 Pataradaki ticari amphoralarn Hellenistik Dnemdeki yaylm iin bk. Dndar 2012, 423-428. Terrakotta figrinlerin Msr, Tarsus,
Kos ve Pergamon gibi merkezler ile olan balantlar iin bk. In 2007, 112. Patarada ele geen ve komu blgeler ile deniz ar yerleim-
lere ait sikkeler iin bk. zdoru 2002, 106.
30 kan Baykan 2013, 97-98; Engelmann et al. 2008.
31 Stenton, 1986, 58.
32 Merckel 1899, 504; Hodge 1983, dipnot 34; Hodge 1991, 33; de Feo et. al.2012, 356.
33 kan Baykan 2013, 98-99.
34 Baykan - kan 2011, 72, ek 8-9.
 Patara Kent i Su Datm Yaplar 515

Kaynaka
Akerdem 1993 S. Akerdem, Patara Suyollar ve Datm ebekesi, bk. F. Ik, Patara 1991, KST 14. 2, 1993, 394-396.
Baykan et al. 1997 N. O. Baykan . Kocakaya D. Alkaya, Patara Tarihsel Su letimi, zmir, Sabanc Kltr Merkezi, Trkiye
naat Mhendislii 14. Teknik Kongresi, 23-25 Ekim 1997, naat Mhendisleri Odas zmir ubesi Yayn
No 26 (zmir 1997) 1067-1081.
Baykan kan 2011 N. O. Baykan H. kan, Patara (Gelemi/Kalkan/Ka/Antalya) Eskil Kenti Su letim ve Datm Sistemi, bk.
MO 2. Su Yaplar Sempozyumu, Bildiriler Kitab, 16-18 Eyll 2011, (Diyarbakr 2011) 67-78.
Dndar 2012a E. Dndar, Patara Kazlarndan Ele Geen (1989-2010 Yllar) Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dnem Ticari
Amphoralar ve Amphora Mhrleri, (Yaynlanmam Doktora Tezi, Akdeniz niversitesi, Antalya 2012).
Dndar 2012b E. Dndar, Su Yolu almalar, bk. H. kan, Patara 2011, KST 34. 3, 2013, 174.
Eadie Oleson 1986 J. W. Eadie J. P. Oleson, The Water-Supply Systems of Nabataean and Roman umayma, BASOR 262, 1986,
49-76.
Ellis 1996 S. Ellis, Systems of Water Control. The Evidence of Some African Castellae, bk. N. De Haan G.C.M. Jansen
(eds.), Cura Aquarum in Campania, Proceedings of the Ninth Congress on the History of Water Management
and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region (Leuven 1996) 179-183.
Engelmann et al.2008 H. Engelmann H. kan Ik W. Eck, Der Leuchtturm von Patara und Sex. Marcius Priscus als Statthalter
der Provinz Lycia von Nero bis Vespasian, ZPE 164, 2008, 91-121.
Erdemgil 1995 G. Erdemgil, Su Getirme ve Kanalizasyon (Ankara 1995).
de Feo et al. 2012 G. de Feo P. Laureano L. W. Mays A. N. Angelakis, Water Supply Management Technologies an the
Ancient Greek and Roman Civilizations, Evolution of Water Supply Through the Millenia, 2012, 351-380.
Forbes 1955 R. J. Forbes, Studies in Ancient Technology, Vol. 1 (Leiden 1955).
Garbrecht 2001 G. Garbrecht, Die Wasserversorgung von Pergamon, AvP I. 4 (Berlin 2001).
Hodge 1983 A. T. Hodge, Siphons in Roman Aqueducts, BSR 51, 1983, 174-221.
Hodge 1991 A. T. Hodge, Roman Aqueducts and Water Supply (London 1991).
Ik 2011 F. Ik, Caput Gentis Lyciae, Lykia Birliinin Bakenti. Patara (stanbul 2011).
In 2007 G. In, Patara Terrakottalar. Hellenistik ve Roma Dnemleri, Patara V.1 (stanbul 2007).
kan Baykan 2013 H. kan O. Baykan, Neue Ergebnisse zur Wasserleitung von Patara/Trkei, BaBesh Suppl. 24, 2013, 93-103.
Ikan Koak 2015 H. kan M. Koak, Der Hafen von Patara. Altes Wissen, neue Forschungen, bk. F. Pirson S. Ladsttter
T. Schmidts (eds.), Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to Byzantium.
Recent Discoveries and Current Approaches, BYZAS 19. 1 (2015) 271-295.
Bruer Kunze 2010 S. G. Bruer M. Kunze, Der Stadtplan von Patara und Beobachtungen zu den Stadtmauern, Patara I.1
(Istanbul 2010).
Mays 2010 L. W. Mays (ed.), Ancient Water Technologies (London 2009).
Merckel 1899 C. Merckel, Die Ingeniurtechnik im Alterthum (Berlin 1899).
Monteleone et al. 2007 M. C. Monteleone H. Yeung R. Smith, A Review of Ancient Roman Water Supply Exploring Techniques
of Pressure Reduction, Water Science and Technology: Water Supply, 7, 2007, 113120.
ner 1996 E. ner, Een ay Takn-Delta Ovasnn Jeomorfolojisi ve Antik Patara Liman, Ege Corafya Dergisi, 9,
1996, 89-130.
ner 2013 E. ner, Likyada Paleocorafya ve Jeoarkeoloji Aratrmalar, Ege niversitesi Yaynlar, Edebiyat Fakltesi
Yayn No: 182 (zmir 2013).
zdoru 2002 . zdoru Patara Sikke Basmlar ve Patara Kazlarndan Ele Geen Sikkeler (Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, , Akdeniz niversitesi, Antalya 2002).
Radt 2002 W. Radt, Pergamon, Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar (stanbul 2002).
Stenton Coulton 1986 E. C. Stenton J. J. Coulton, Oinoanda: The Water Supply and Aqueduct, AnatSt 36, 1986, 15-59.
Strabon Strabon, Geographika (ev. A.Pekman) ( stanbul 2000).
Texier 1849 C. Texier, Description de lAsie Mineure (Paris 1849).
Vitruvius Mimarlk zerine On Kitap (ev. Dr. Suna Gven) evki Vanl Mimarlk Vakf Yaynlar (stanbul 2005).
Wikander 2000 . Wikander (ed.), Handbook of Ancient Water Technology (Boston 2000).
516 Feyzullah AHN

Res. 1 Patara suyolu haritas (kan Baykan 2013, Abb. 3)

Res. 2 deal su iletim ve kent ii datm emas (Monteleone 2007, Fig. 5)

Patara Kent i Su Datm Yaplar 517

Res. 3 Castellum/Maksem

Res. 4 ki su haznesine sahip

castellumun cepheden grnm

Res. 5 Castellum plan

518 Feyzullah AHN

Res. 6 Castellum cephe izimi / A-A

kesiti

Res. 7 Castellum D-D kesiti

Res. 8 Castellum blme duvar ve iki

hazne arasndaki su geiini salayan
aklk
Patara Kent i Su Datm Yaplar 519

Res. 9 Castellum 1. hazne

Res. 10 Castellum 2. hazne

Res. 11 Ana su deposu

520 Feyzullah AHN

Res. 12 Ana su deposu plan

Res. 13 Ana su deposu st rt

restitsyonu

Res. 14 Ana su deposu kuzeydou

duvar
Patara Kent i Su Datm Yaplar 521

Res. 15 Ana su deposu gneybat

duvarndaki su k

Res. 16 Maslak I

Res. 17 Maslak I/Castella Privati

522 Feyzullah AHN

Res. 18 Maslak II

Res. 19 Maslak II plan

Patara Kent i Su Datm Yaplar 523

Res. 20 Maslak II B-B Kesiti

Res. 21
Maslak II su haznesi ve iki farkl
seviyedeki su klar

Res. 22
Maslak II n cephesindeki su k
hatlar
Res. 23
Maslak II cepheden grnm

Res. 24
Maslak IIye su aktarmn salayan
knk sras