Elez Isuf Ndreu

Elez Isuf Ndreu (1861-1924) ishte prijs popullor i etave t krahins s Dibrs.

Ka lindur n vitin 1861 ne Fshatin Sllov t Dibrs. Bir i Isuf Ndreut, nga nj familje
q do bhej simbol i Dibrs.
N vitin 1884, aty ku Isuf Ndreu kishte ndrtuar nj kalibe n Lisivalle, djemt e tij
ndrtuan nj kull me tre kate, "Kulla e Gjat", si u quajt nga populli, me gur t
gdhendur, q s'dihet se nga 'vend ishin sjell e si ishin transportuar. Muret e gjer
mbi nj metr, me sharapolle e frengji pr do kat, i jepnin "Kulls s Gjat" trajtat e
nj mikrokalaje, t ndrtuar pr qndres. Mbahej kjo kull deri n vitin 1968. N
kohn kur u ndrtua kjo kull (1884), si duket, Ndret ishin prballur me fiset e
krahins s Lumes e kishin rn n gjaksi me ta. Nga ana tjetr, n vitet 70-80 t
shekullit XIX, Lvizja Kombtare Shqiptare njohu zhvillime t reja. Dibrant luajtn
rol parsor si n solidarizimin dhe prkrahjen e Lidhjes Shgiptare t Prizrenit, ashtu
dhe t qndress kundra turqve osman. Konfliktet e Dacit t Kalisit me fiset e
Sllovs, bn q kta t fundit t krkonin mbrojtjen e Ndreut. Pr t prligj kt
Dush Zhugri i shiti Elez Isufit disa toka n Sllov. Kjo blerje sht br rreth vitit
1881, kur Elezi ishte arratisur pr t'i shptuar shrbimit ushtarak turk. Blerjen e
ksaj toke, q ishte br pa dijenin e t vllait, Xhelilit, Elezi 20 vjear e kishte par
n disa plane dhe veanrisht n mundsin pr t'iu afruar qendrs administrative
q n kt koh ishte` Vlesha.
Mbas vdekjes s Xhelilit, Elezi hodhi syt drejt Sllovs. Ndrtoi aty nj kull me tre
kate. Por, pikrisht n kt koh, nisin dhe kontradiktat ndrmjet Dacit e Ndreut q
do t zgjasnin pr vite t tra, prjashtuar rasteve kur kto vise sulmoheshin nga
turk e m von nga serbt, si qe Lufta e Kolosjanit n nntor 1912, q hasmrit
liheshin mbas dore. M 1908, kur u mbajt Kongresi i Manastirit ishte Elez Isufi me
200 djelmoa q mbanin t sigurt zhvillimin e Kongresit. Historia na ka treguar se
q nga viti 1912 e deri n vitin 1924, Elez Isufi mori pjes pothuaj n t gjitha
ngjarjet e mdha politike t Shqipris, duke br nj emr t madh n historin e
vendit ton. Jan domethnse fjalt e prijsit dibran, kur e kan pyetur:A nuk po
shkon dhe ti n Vlor, Elez Isufi?. Ai ia ka kthyer: Kam ue djemt n dasm se u
rritn. Vet po kqyr shpajn se mos ma art ujku. [1] N ato vite kulla e Elez Isuf
Ndreut n Sllove t Dibrs u b nj nga qendrat kryesore t lvizjes atdhetare t
Shqipris verilindore dhe aty mblidheshin burra t njohur dhe me emr t madh
nga t gjitha krahinat e vendit. Dera e Ndreajve gjat kohs kur jetoi Isuf Ndreu,
ishte vend ku burra Rexhep Bajraktari i Hasit, Zija Dibra, Ramiz Daci, Islam Spahiu
etj kuvendonin pr shtjet madhore t'atdhetarizmit. M 1884 lind Hysen Elez
Ndreu, q m von u njoh si Cen Ndreu[2]. Pushka e Elez Isufit u pagzua shpejt n
zjarrin e betejave pr liri. Emri i tij ndeshet q n kryengritjet e viteve 1909-10. Ai
q n fillimet e rezistencs s vet u shqua pr krkesat e qarta pr liri. Pr kt
arsye edhe u arrestua n Gostivar m 1910 dhe u mbajt n burgjet e perandoris n
Manastir dhe Selanik. Arrestimi erdhi pas nj kurthi, q i ngritn turqit e rinj, t cilt
e pan se Elez Isufi ishte kock e fort pr ta mposhtur ballazi. E thirrn n bes
me an t nj letre, gjoja miqsore, ku e ftonin n nj takim pr t biseduar punt e
Shqipris s bashku me Bajram Currin e Hasan Prishtinn. Sapo ai shkoi n
takimin-kurth, u arrestua. Presinonet e dibranve t udhhequr nga nipi i tij, Isuf
Xhelil Ndreu dhe t lumjanve t udhhequr nga Mustaf Lita, u lirua. [1] Elez Isufi
mori pjes n shum luftra e beteja si kundr forcave turke, ashtu edhe atyre
serbo-malazeze, por vlejn pr t prmendur ato t kryengritjeve t viteve 1912-
1913-t, kryengritja e shtatorit e vitit 1913, goditja e Divizionit t Nishit, n 5
dhjetor t vitit 1915-t etj.
"Pjesmarrja e forcave popullore t Lums, Hasit e Dibrs gjat muajit nntor 1912,
n luftn kundr pushtuesve serb, bri q pushtuesi t humbas shum ushtar
e municione."[3]
Si rezultat i ksaj veprimtarie, forcat serbe i dogjn tri her kullat e familjes Ndreu,
n 1913-n, n 1918-n dhe n 1921-in. Elez Isufi nga fillimi i vitit 1916 e deri n
tetor 1918, me prjashtim t nj vizite q bri n Vjen, ku u dekorua prej Kajzerit,
kohn tjetr qndroi n Sllov. Me dekret t 28 janarit 1916, Franc Jozefi - perandori
i Austro-Hungaris dekoroi Elez Isuf Ndreun me Kryqin e Konturs t Oficerve t
Urdhrit t Franc Jozefit me dekoracion lufte (Kriegsdekoration)[4]. Hoxh Kadri
Prishtina themelon n Shkodr komitetin Mbrojtja Kombtare e Kosovs ku Elezi
merrte pjes prkrah Bedri Pejanit, Sotir Pecit, etj. Elez Isufi mbeti nj kundrshtar i
ashpr i aneksimit t tokave shqiptare sipas vijs strategjike t projektuar nga
gjenerali francez Franchet dEsperey. Sipas ksaj vije strategjike pas mbarimit t
lufts s Par Botrore, serbt mbanin nn okupim toka q gjendeshin brenda kufirit
t 1913-s dhe shtrihej nga Martaneshi, Qafa e Bullit, Qafa e Murrs, Lana e Lurs
dhe Malsit e Kelmendit dhe t Gjakovs[1]. Kjo vij strategjike megjithse nuk u
respektua prej shqiptarve, mbeti n duart e serbve deri n vitin 1921.

Revolta e 1922
N fillim t shkurtit 1922 n katundin Allajbeg mblidhen Elez Jusufi bashk me nipin
e tij Jusuf Xhelilin, Halit Lleshi, Murat Kaloshi dhe Dan Cami. Ktu vendoset
organizimi i nj kryengritjeje dhe vnja n zbatim e saj. Bashk me Bajram Currin,
Halit Lleshin, etj. ishin n krye t nj kryengritjeje q ishte shprehi e paknaqsis
dhe tensionit t grumbulluar. H. Lleshi, pas ksaj, shkoi n Jugosllavi pr tu kthyer
mbas nj muaji me fuqit e tij, n mnyr q t nisej n nj dit me Elezin pr t
sulmuar Elbasanin. Myftar Kaloshi gjithashtu do t nisej me Elezin, ndrsa Murat
Kaloshi ish ngarkuar t okuponte qndrn e prefekturs s Dibrs, ku si prefekt
ndodhej Sali Vuiterni. Kapiten Shefqet Kora me 800 ushtar ndrkoh ishte duke
br armatimin nga ana e Zerqanit. Qeveria n kto lvizje t dibranve drgon
kapiten Azi amin dhe kapiten Selahudin Blloshmin me forca ushtarake n Qaf t
Shtambs pr ti prer rrugn fuqis s Elezit. Elezi me fuqin e tij m par shkon
n Lur dhe, me pak fuqi q mori ktu dhe n Selit, formon nj forc civile prej 370
vetsh. Me kt fuqi, duke ecur natn, mbi rrug e nn rrug, pa hasur fuqit
qeveritare, mbrrin n Fush-Kruj ku bashkohet me Abaz Kupin, Mustafa Krujn
dhe Zija Dibrn. N Tiran, prve kompanis s disiplins dhe t nj kompanije t
kazerms, qeveria nuk dispononte tjetr fuqi pr mbrojtjen e kryeqytetit. Lajmi i
papritur i dukjes s Elezit n Fush Kruj shkaktoi nj panik t madh n qarqet
qeveritare n Tiran.
Major Meleq Frashri me 25 xhandar t ish-bataljonit t organizuar prej francezve
ne Kor, nn komand t kapter Muo Kapinovs dhe me 270 civila t Hysni
Tosks, nn komandn e Jaho Komanit, nipit t t parit, niset ti dal para Elezit.
Fuqija e Meleqit, para se t arrinte afr Kamzs, ra n prgjakje. Fuqija e Hysni
Tosks, n marrveshje qysh m par me kundrshtart, largohet para se t fillonte
lufta dhe Meleqi me ata pak xhandare q kish mbeti vetm prpara armikut. Lufta
filloi n befasi dhe si rezultat i saj vriten gjysma e xhandarmve, kurse Meleqi
plagoset. Me gjith kshillat e Muo Kapinovs q t kthehej n Tiran n kal, ai
nuk dgjoi t kthehej, qndroi n vend deri sa mbrrin njerzit e Elezit, midis t
cilve Azis Pilafi. Ky i mori pushkn, unazn e gishtit dhe t plagosur e vrau me nj
plumb koks. Azis Pilafi m von u arrestua prej kapiten Riza Cerovs, komandant i
xhandarmris s qarkut t Dibrs, dhe zhduket misteriozisht.
M 8 mars 1922 pararojet e Elezit kishin arrir n lagjet e jashtme t Tirans, nga
ana e veri-perndimit. Zogu, me ato pak fuqi q dispononte qeveria ndrkoh, po
mundohej t merrte masat e rastit pr mbrojtjen e kryeqytetit. Kurse qeveria
bashk me deputett u mblodh n kryeministri dhe vendosi t largohej n Elbasan,
mbasi Tirana po bhej fush lufte. Kshtu, q t nesrmen hert, m 9 mars 1922,
qeveria, prve Spiro Koleks, ministr i Punve Botore, bashk me deputett dhe
shum intelektual dhe funksionar u nisn pr n Elbasan. Qeveria me telefon
thirri fuqit ushtarake nga Zerqani e nga Kruja dhe vullnetart nga Elbasani. Dy dit
mbas hyrjes s Elezit n Tiran lvizi kundra qeveris dhe Hamit bej Toptani. Mbas
ndrmjetsimit t ministrit anglez Eyres me t marrun vesh sesa e rnduar u b
situata me ndrhyrjen e Hamit beut,[5] i paqsoi dibrant me Ahmet Zogun q
drejtonte mbrojtjen e kryeqytetit. Do t uditej konsulli anglez Ayros, i cili qe
ndrmjets n takimin q kishte Elez Isufi me Ahmet Zogun n Lvizjen e Marsit
1922. N kujtimet e tij, ai tregon se kishte mbet i habitur se si ran dakort kto dy
burra, njani 26 vje e tjetri 60, pa protokoll zyrtar, vetm duke i dhan dorn njri-
tjetrit.

1922-'24
Dom Lazr Shantoja mbas nj vizite n Mat e Dibr shkruan prshtypjet e veta n
shtypin e kohs:
"Elez Isufi sht nji burr qi flet pak! Kur flet t knaq e t mson.
Gadi gjith her e hap kuvendin me ndoj fjal t popullit. Kambkryq, me ubuk
qelibarit n goj, dort e djatht pshtetun n gj, mndon. Heshtim! Mandej flet.
Thon se kishe dishrue shum me pa, e prgjegj: I falem nders ktij zotn fort:
nuk ka ardh me m p mue, por m fort Shqipnn. Flet pr zakonet e vndit, pr
ndolljet e fundit, pr politiken e jashtme e mandej tuj fsh thot: Shum ka pa kjo
Shqipn. Pasjoni i tij duket se sht Bajram Curri. Pyet e flet mb t: nuk e lshon
goje kurr. Jemi dy pleq, thot, por kemi nji shpirt t vetun t dy [6].
Ne vitet 20 gazeta "Liria Kombtare" q botohej jasht vendit, n mes t tjerash
shkruante: "Elez Isuf Ndreu, burr dibran me karakterin e shqiptarve t hershm e
m atdhedashuri t fort q nuk i'u prul as forcs brutale dhe as arit t huaj". U
vra n kazermat e Peshkopis m 26 dhjetor 1924.