80 88 108
SYLE FESTVAL GNL AIK ALAN
Aye asa dilini Arayan Krt Ycel akmakl
Son yllarda sektrdeki hare- Sinemas 23 Austos 2009 tarihin-
ketliliin akla getirdii Acaba 4-13 Aralk 2009 aralnda de aramzdan ayrlan Mill
Trk sinemas Yeilama geri Diyarbakrda dzenlenen Sinemann kurucularndan
mi dnyor? sorusuyla bir Uluslararas Krt Sinemas Ycel akmakl, sinema
Yeilam duayeninin, Aye Konferans izlenimlerini Mus- serveni zerine kendisiyle
asann kapsn aldk. Se- tafa Emin Bykcokun Festi- 2004te yaptmz sylei-
narist asa, Trk sinemasnn val Gnlnde paylayor. siyle Ak Alanda.
ekillenii ve istikametine dair
nemli tespitlerde bulundu.
Irene Jacobun ahsnda Eleninin Belki bu yzden filmde kimse kimseyi anla-
yalanmay bile oynayamamas -tit- yamyor. Ne ynetmen A. kz Eleniyi anl-
reyememesi, inleyememesi, alaya- yor, ne Helga ynetmen A.y, ne de Eleni,
mamas- dildeki kaybn tketici id- Spyros, Jacob ls birbirlerini.
detini beden diline kadar gtrmeye zellikle Eleniyi canlandran Irene Jacobun
olanak tanyor: Artk oyun yok, ac oyunculuu da benzer bir yapaylk tayor.
yok, gemi yok, nk artk dil yok. Gereki olmak zorunda m? Deil. Aksi-
ne oyunculuk konusundaki olumsuz ele-
traplar ayn dilden, Angeolopoulosun z tirilere ramen becerilemeyen bir makyaj
lisan olan Yunancadan kaynak buluyordu. gibi ne kan oyunculuun oka olmasa
Oysa Zamann Tozu baka bir dille, kresel- da Angelopoulosun nceki filmlerinde de
lemenin resm dili ngilizceyle rlyor. Bu yer bulduu ne srlebilir. Bu tavr, beyaz-
ou yerde yapay bir ekleme olarak duru- perdede sunulann bir anlat, anlatlann bir
yor. Duygular yerini bulamyor, dil karakter- oyun olduunu hatrlatyor. Ama daha ok
lerin dnyasna bir trl tercman olamyor. yukardaki topyekn kimlik/dil kaybnn bir
M
ENES ZEL icheal Mooreun son belgeseli
zekice ve ok ey vaat eden bir
Michael Moore Amerikan ov dn- isim tayor: Kapitalizm: Bir Ak
yasnn bir paras, batan aa Hikyesi. Belki de filmi tart-
Amerikal; filmlerini de katksz maya buradan balamak gerek. Hani Ame-
Amerikallara pazarlyor. Filmlerine rikal muhalif ynetmen (bu ifadeyi srar-
yedirdii btn zekice (!) numaralar la trnak iine alalm) Michael Moorea da
aslnda ov iini ne kadar iyi becer- belgeseline bylesine zekice (belki de fazla
diini, bu iin kurallarna ne kadar zekice) ve gene bylesine davetkr (belki
hkim olduunu gsteriyor. de fazla davetkr) bir isim koymak yakrd.
Michael Moore Amerikan ov dnyasnn
bir paras, batan aa Amerikal; filmleri-
ni de katksz Amerikallara pazarlyor. Film-
lerine yedirdii btn zekice (!) numaralar belli bir ilev dorultusunda arasallatr-
aslnda ov iini ne kadar iyi becerdiini, bu lan ve kullanld balamlar dolaysyla son
iin kurallarna ne kadar hkim olduunu derece ykl (olumsuz anlamda bir ykten
gsteriyor. Bu cmlelerdeki sertlik ve kes- bahsediyorum) bir biimi kullanmann risk-
kinlik, kulaa biraz rktc geliyor olabilir. leri malm. Belki burada tarihsel avangard
Ama bu ifadelere ille de bir dayanak isteni- hareketleri1nden itibaren farkl sanat di-
yorsa son belgeseli yeter de artar bile. siplinlerinde ierik ve biim arasndaki di-
Kapitalizm: Bir Ak Hikyesinin ierik olarak yalektik ilikinin sorunsallatrlmas akla
aksayan pek ok yn var. Bunlara geme- getirilmeli. Kendi kkenini, olumsal karak-
den nce filmin daha nemli ve daha derin- terini ve tarihsel konumunu gizleyen, bur-
de ileyen yapsal bir probleminden bah- juvazinin kendi dnya grn evrensel ve
setmek istiyorum. Sinemalarda gsterime nesnel sfatlaryla paketleyip dayatmasna
girmesiyle bir tr beklenti yaratan bu belge- yarayan saydam/tayc biime kar girii-
selin kurgusu ve biimsel yaps bir televiz- len mcadelenin modern sanat iinde be-
yon ovundan farksz; beklenti dedim ama lirleyici bir nemi var. Kabaca sylersek bu
bunun ne belgeselin ismiyle, ne belgeselin mcadele bir adan konvansiyonel biimin
ynetmeniyle ne de belgeselin
konusuyla bir ilikisi var. Sade-
ce sinema salonuna girmekle,
perdenin karsna oturmakla
insanda ister istemez uyanan
bir beklentiden bahsediyorum.
Aka sylemek gerekirse Ka-
pitalizm: Bir Ak Hikyesi bizden
bu beklentiyi tatmin edecek en
ufak eyi esirgiyor. Televizyon
ovundan farksz dedim; bu-
nun zerine biraz daha gitmek
lzm. Batan aa kodlanm,
(1) Burada kullanlan tarihsel avangard hareketleri kavram, ncelikle Dadaizm ile Srrealizmin erken
dnemine atfta bulunur; ayn lde, Ekim Devrimi sonras Rus avangardna ilikindir. Bu hareketle-
rin ortakl, aralarnda yer yer muazzam farklar olmasna ramen, hepsinin daha nceki sanatn tekil
sanatsal prosedrlerini deil, o sanat toptan reddetmeleri, bylece gelenekten radikal bir kopu
gerekletirmeleridir. En u rneklerinde baat hedefleri, burjuva toplumunda gelitii ekliyle sanat
kurumudur. bk. Peter Brger, Avangard Kuram, letiim Yaynlar, 2007, 4. Bask, s. 55.
Israrla irket yneticilerine ve onlarn hk- iki katl byke bir ev, dolgun bir maa,
metteki ibirlikilerine dikkatimizi ekiyor. aksamayan bir salk sistemi gibi Amerikan
Bu anlamda Barack Obamann ortaya k- ryasnn olmazsa olmaz unsurlar. te bu
t sahne, tam bir katarsis etkisi yaratyor. nedenle filmin ad bence Kapitalizm: Bir
Devasa bir kalabala konuan Obamay Amerikan Ryas olmalyd. nk Michael
dinledike arndmz ve kurtuluumuzun Moore, Amerikan ryasyla motive olarak,
yaklatn hissediyoruz (Bu sahneye bu- ona duyduu ballktan g alarak muha-
gnden bakmak daha bir anlaml sanki. 1 lefet eden bir ynetmen.
Aralkta Afganistana takviye asker gn-
dermeye niyetlenen kiiyle bu filmde bir Amerikan Ryas
Mesih (!) gibi ortaya kan kutsal kii ayn ya da Demokrasi Ak
olsa gerek.) Peki Obama kimi, nasl kurtara- Amerikan Ryasnn baka bir olmazsa
cak? Obama, banda bir kutsallk halesiy- olmaz ise elbette demokrasi; bu kelime
le ortaya kyor. Elbette burada ruhani bir bugn anlamn yitirdiimiz kelimelerden
kurtuluun ima edildiini dnmek byk oluan bir sisle kapl. Buna ramen zgr-
hata olur. Amerikan halknn btn arzulad- lk, eitlik gibi bir sr ne idii belirsiz ke-
(1) Demet Lksl Trkiyede Genlik Miti: 1980 Sonras Trkiye Genlii (letiimYaynlar, Mays
2009, stanbul) balkl almasnda genliin sadece politik bir kategori iinde deerlendirildiini
tartrken devlet merkezli dnen genlik inasn da eletirir.
yi aile ocuu diye anlan Salihin ailesi- mad zlemden fantezinin gereini -
nin iyilii 12 Eyllden sonra TRTden at- renmeye alr. Bylece nc sayfadan
lan solcu babasndan ileri gelir. Mahallenin aparma fantezi, adm adm geree, nc
diplomal bakkalnn, kimsenin ayanda sayfada yerini alacak byk puntolu bir ha-
yokken ailesinin Salihe Adidas ayakka- bere dnmeye balar.
b aldndan bahsediiyle de ailenin iyilii Bir nceki filmi Made in Europeda Avrupada
bir kez daha vurgulanr. Filmde niversiteye yaayan gmen erkeklerin hikyesini anla-
girme beklentisini yitirmi dz liseli zlem, tan Temelkuran, Bornova Bornovada birbiri-
cinselliini tabulatrmadan (!) rahata ya- nin yaknndan geen ama temas edemeyen
ayan ama erkek arkadanca yeterince sa- pasivize genliin amazlarn, umutsuzluk-
hiplenilmeyen kk kadnlar temsil eder. larn, kaybedilmi itibarlarn dillendirmeye
Salihin ocukluk arkada Murat ise felsefe alr; kk bir mahallede ke ban de-
blmnde doktora rencisidir; geimini il de bakkal nn mesken edinen erkek-
gazetelerin nc sayfalarndan ilham ala- lerin dnyasn anlatmaya koyulur. Erkeklik,
rak yazd erotik fantezilerle salar. Bir gn biyolojik bir cinsiyet olarak erkein toplum-
Murat, Hakana Salihden duyduu bir fan- sal hayatta nasl dnp nasl davranaca-
teziyi anlatr. Bu fantezide Hakann hasta n, beklenen rollerin dna ktnda ik-
olduu ve evlenmeyi dnd zlem tidarn nasl yitireceini belirleyen pratikler
de vardr. Hakan, o gne kadar hi konua- toplam saylabilir. Bu toplam iinde erkein
n ispatlayan bir nesil oluur. 12 Eyll son- kartlklarla birlikte nasl bir sre iinde
rasnda tabu olan ne varsa toplum iinde deerlendirilmesi gerektiini bizlere tem-
kabul grmeye, ifade bulmaya balar; bu da bihler. Bir kua topyekn apolitik/depo-
ergen ihtillinin gereklemesine zemin ha- litize olarak yaftalamak, aslnda orta yal
zrlar. Henz on sekiz yana dahi basmam solcu romantikliinden teye geemez; ki
liseli kzlar arasnda artan krtaj vakalar ve 70lerin siyasalln romantize ederken d-
estetik operasyon fetiizmi, ergen ihtillinin nemin olanca siyasallnda apolitik kalan
TRK SNEMASININ
2009 VZYONU
Trk sinemas son yllarda byk bir hareketlilik ya-
yor. Haddi hesab yaplamayan ksa filmler bir yana
ilk filmini eken ynetmenlerin says da azmsanma-
yacak lde. Peki sinema alanndaki bu canllk bir
dourganl tayor mu? Niceliksel art niteliksel
bir ykselii douracak m? Beyazperdeyi dolduran
onca grnt (belki bazen de grlt) seyirciyi esir
alr m? Trk sinemas bunca hengme arasnda se-
yircisine ne syler? Genelde benzeri sorularn pei-
ne derek zelde ise 2009un muhasebesine girie-
rek dosyamzda Trk Sinemasnn 2009 Vizyonuna
odaklandk. Bu erevede hsan Kabilin oturum
bakanlnda Asuman Suner, Nezih Erdoan ve
Zahit Atamla gerekletirdiimiz Trk Sinemas
Nereye? balkl panelimizi de dosyaya tadk.
DOSYA
2009DA Trk
Sinemasna
Bir Bak
HSAN KABL
Mommo Kz Kardeim, Uzak htimal ve St, 2009 filmleri ara-
snda tema, dil ve anlatm bakmdan kalc deerler tayan
eserler olarak ne kar. htiva ettikleri manevi ereve
ve imgesel anlamda akn olana arr yanlaryla da se-
nenin dikkat eken almalar arasnda yerlerini alr.
E
skiden sinema sezonu dediimizde dk. yle bir umumi bakla, ticari sinema
anlalan, eyll ay ortalaryla kaba- arlkl olmak zere daha ziyade genelgeer
ca haziran sonlaryd. Yazn genel- ve gncel konularn ilendiini, elendirme
de salonlar ya kapanr veya ikinci boyutunun ne ktn gryoruz. Baka
vizyon filmler gsterirdi. Artk yazn da film- bir deyile, hayatta duruu bir dert edinen,
ler vizyona girdiinden (geri Trk sinema- belli bir kayg veya endieyle varolua yak-
snn pek de byle davrand sylenemez), laan filmlerin aznlkta olduu ortaya k-
sezon anlay da deiti ve takvim yl yllk yor. Bu anlamda sinemamzn kimlik sorunu
deerlendirmeler iin esas alnr oldu. Oysa hl geerliliini koruyor; zgn manada dil
nceki anlaya gre sinemaya bakyor ol- problemimiz de yine gndemde.
saydk 2008-2009 sezonu deerlendirme-
si diyecektik. Ancak eski hl muhal oldu Akn Olann ars: Mommo Kz
deyip 2009un yerli filmlerine bakmaya Kardeim, Uzak htimal ve St
alalm. Bu yl iinde sinemamzda nce- 2009 filmleri arasnda tema, dil ve anlatm
ki yllara gre bir yapm patlamas yaand; bakmdan kalc deerler tayan eserler,
yetmi civarnda filmin ekildii haberini al- Atalay Tadikenin Mommo Kz Kardeimi,
Mommo Kz Kardeim,
Atalay Tadiken, 2009
DOSYA: TRK SNEMASININ 2009 VZYONU
DOSYA
2009UN SEYR
DEFTER
UUR VARDAN
Rekoltesi yksek, verimli bir yl geirdik. lk filmler ok-
tu, iyi filmler oktu, kt filmler oktu, filmlerin says
oktu. Bu toplamdan ne kar? yi kt bir sinema sezonu-
nun geride kald, zerinde yazlp izilecek, tartlp
hakknda ahkm kesilecek yapm saysnn artt sonucu.
T
akvimler 2009u devirip 2010a lar zerinde ksa bir tura kmak. nce k-
merhaba derken, genel bir er- k bir girizgh yapalm: O yla ait genel
eve iinde yeni bir yzyln ilk verileri nerelerde buluyoruz? Adresler belli:
on yllk dilimi de kendi adna bir Gie dkmleri, festivaller ve vizyona giren
kapan yapyor. Bu zaman dilimi ierisinde filmlerin trleri. Btn bunlar iki kutbun,
hayatn dier alanlarnda olduu gibi sine- yani yaratclarn ve muhataplarnn eilim-
mada da bu topraklarn sesindeki eitlili- leri hakknda bize fikir veriyor. O hlde ilk
in, farklln, ok renkliliin belli ller- olarak bu yla ait dkmlere bir gz atalm.
de kendisini perdeye yanstt bir dnem
yaand demek, belki kat zerinde iddial Asri Zaman Magandasna lgi
gibi grnebilir ama doruluk tad ke- Youndu
sin. Lkin bu yaz, geride braktmz on Aslna bakarsanz daha ok yapmclarn
yldan ok dnemin sonuyla ilgili bir mu- ve muhasebecilerin ilgilenmesi gereken bir
hasebeye soyunmakla snrl. Daha ak bir ey box-office listeleri. Ne var ki popler
ifadeyle yaznn amac, 2009un yansma- kltrn neyle ilgilendiini de bu listeden
DOSYA
GENN VCDANI
BZE NE SYLER?
AYE PAY
reCeP iVediK VE KUrtlar VadiSi gEM, MD VE
gELECEK ARASNDA DENgEY KURAMAYAN NSANN
RPNLARNN RESMN TAR BR BAKMA. MARA-
ZA TUTULMU BR HAfZADAN YANSYAN KESK
KESK gRNTLERLE TOPLUMSAL AN-
LAMDAK BELLEKSZLMZ, BEYAZPER-
DEDE KARKATR TPLER YARATR: KARA
KARA gYNP gEM TEMZE EKEN
ADAMLAR YA DA NSANN EN AALK
DUYgULARN KUSA KUSA gEZEN, g-
DLERYLE YAAYAN BR ORMAN ADAM gB.
T
ad kolayclk, elendiricilik, Trk sinemasnn 2009 karnesinde gie ra-
oyalayclk, lszlk, bayalk, kamlarna bakldnda seyirciden geerli
deersizlik gibi pek ok eyle not alan iki filmden, Recep vedik 2 ve Kurtlar
zamann yknden kalan bir Vadisi: Gladiodan hareketle (bal olduklar
ssnak
nak olarak devasa bir alana yerleen po- seriyi baz alarak) bir deerlendirmeye giri-
pler kltr, usuz bucaksz okumalara ak- ilebilir. Belli bal zellikleriyle dikkat eken
tr. Dikkatleri datmayacak bir okuma yapa- bu filmlerin bir serinin devam olmalar, daha
bilmek iin birok deikene sahip bu alanda batan kazandklar gie baarsnn salam
vizrmz snrl bir lekte konumlandr- birer delilidir. Acaba bu filmleri gienin zirve-
mak daha shhatli bir yaklam olacaktr. Bir sine ya da yaknlarna yerletiren sr nedir?
popler kltr rnei addedilebilecek gie Seyircinin bu filmlere ilgisi ne anlama gelir?
rekortmeni filmleri grmezden gelmek, Bu noktada gienin vicdan bize ne syler?
rakamlarn, nyarglarn ardndaki anlam
dnyalarnn kale alnmadnn, yok Beyazperdede Rol Deiimi
sayldnn bir gstergesi saylabilir Zaman ve mekn, filmleri biimlendirirken
pekla. Popler kltr bal altnda be- oynayabileceimiz yegne unsurlardr. Fil-
yazperdeye yansyan baya gerekliin, min anlam dnyasnn biimlendii bu ze-
ok basit, ilkel dzeyde de olsa tutun- mine yerleen imgenin bir tarih tasavvuru-
duu yzeyde konumlanan kimi toplum- nu da yanstt ne srlebilir. Bu noktada
sal skntlara dair iaretler tadn inkr u sorulabilir: Acaba insann ilkel gdleri-
etmek elbette mmkn deil. Bu minvalde ne hitap ederek gldren Recep vedikle in-
tipine kar koyma iddiasn tar. Serinin ciye dayatan filmde ancak Polat Alemdarn,
kahramanlar d grntlerinin ve braktk- yani (aramzdan biri saydmz) halk kahra-
lar etkinin aksine, olduka naif bireylerdir: mannn, bizim yerimize, hatta devletin ve or-
aresiz birer ak, saf birer Anadolu ocuu. dunun yerine bu karanlk ileri aklamas bek-
Bylelikle seyirciye kendisi gibi sradan bir lenir. Muhtemel ki bir sonraki projede Polat,
adamn da kahraman olabilecei fikri tanr. insanst becerisi ve gcyle ileri yoluna
2009 rn Kurtlar Vadisi: Gladio bu an- koyacak ve lke huzur (!) bulacaktr.
lamda bir ara forml, bir gei projesi olarak Trkn banda bel olmazsa Trk dnyann
nitelendirilebilir; Kurtlar Vadisi: Irak kadar bana bel... sylemiyle d kaynakl gle-
seyirci toplamamasnn nedeni de herhlde rin o anl gemi fikrinden korkarak yarat-
burada aranmaldr. Bu ara formlde bir kah- t komplolar dzenine dikkat ekilir filmde.
raman kp kirli, karanlk ileri aklayamad Seyircinin anl gemiine, bir zamanlarn
iin seyirci filmle arasna mesafe koyar. dnyaya hkim gcne ve tabi ki iindeki
Herkesin azndaki teraneyi diline dolayan kahramana duyduu zlemin cisimlemesi
Kurtlar Vadisi: Gladio, kirli, karanlk iler ara- grlr bu filmlerde. Kurtlar Vadisi: Gladioda
snda amura saplanp kalmay, kszl yeni Osmanlclk ifadesinin kullanlyla
dikte eder seyirciye. Ya Gladioya dostsun seride imdiye dek alttan alta hissettirilen bu
ya da dman sylemiyle seyirciyi siyah- duyu, artk kendini saklamakta beis grmez.
beyaz bir dnyann kapsna brakan, bu kes- Gemii kutsayan bir tarih tasavvuruyla film,
kin ve iki katman aamayan perspektifi seyir- imdiyle kurduu ba zedelerken bugne
DOSYA
BASTIRILANIN
GLGES
CELL CVAN
2009 filmlerinde grlen yrtlmalar, gedikler, bug-
ne kadar toplumsal, kltrel, siyasal dzlemde gste-
rilmeyen kesimlerin, bastrlan realitelerin, saklanan
hakikatlerin izlerini, lekelerini tayor. Yrtlan pelik-
ln iinden tekinin, bakasnn hayaleti bir leke gibi
kendini ifa etmeye alyor.
B
ugne kadar ya belirgin bir tem- retmek iin gittii bir Krt kynde inanmas
silden teye geememi veya hi belki zor ama Krtlerle karlayor! Krt o-
temsil edilmemi, bir anlamda cuklara Trke retmek isteyen retmen,
bastrlm eitli toplumsal ke- daha en batan idealist retmen kimlii-
simler, dnceler, siyasal eilimlerle farkl ne brnemeyeceini fark ediyor ve ilk da-
bak alar sinema perdesinde yava yava kikalardan itibaren kara tahtann, bstlerin
grnrlk kazanmaya balad. Bastrlann ve Trkenin kenarlarndan ieriye Krte ve
kendini ifa abas mevcut sinema dilini de Krt ocuklar szmaya balyor. Filmin bel-
deiime zorluyor gibi. Bu srete sadece gesel olmas, Cumhuriyet tarihi boyunca a-
yeni imgeler ortaya kmad, mevcut imge- tlm kurgunun gerekler karsnda sarsl-
ler de deiim gsterdi. Dahas mevcut di- dna iaret ederken retmenin idealizme
lin deiim karsnda tutukluu, kekeme- dahi el srememesi resm ideolojinin maa ve
lii belirginleti. 2009 ylnda gsterime toplumsal imknlar balamnda pek de itibar
giren kimi filmler ekseninde bu deiimin, etmedii retmenlere ynelik ilgi ve sayg-
farkl ekillerde de olsa sinema perdesine snn, Milan Kunderann kulland anlamda
yansdn sylemek mmkn. ideolojik bir kitschden teye gitmediini
2009 ylnn son yarsnda gsterime giren gsteriyor. ki Dil Bir Bavul, bastrlm veya
ki Dil Bir Bavulun asl nemli noktas bug- genelgeer bir anlaytan te alglanp yan-
ne kadar allm bir kurguyu, genelgeer bir stlmam toplumsal kesim ve dncelerin
algy, belki de inanc tersyz etmesi: Batl kendilerini ifade etme abalarn yanstyor;
retmen, merkez eitim mfredatn - hem toplumsal dzlemde hem de sinemada
DOSYA
DNDEN SONRA
YARINDAN NCE
POLTK OL(A)MAYAN
SNEMA
MT AKSOY
DOSYA
Trk Sinema
Sektrnn
Nicelikle mtihan
BETL DEMREL
Popler yaklam bir tarafa brakarak sorarsak hakika-
ten Trk sinemasnn maks talihi krld m? Buna evet
demek biraz zor. Bir zamanlar ylda iki yz, yz film
retilirken nasl niteliksel bir dnm yaanamamsa,
Trk sinemas imdi de yine ayn dngnn iinde kalmay
srdrecek gibi bir intiba brakyor.
S
on yllarda -zellikle yetmi filmin alanndaki faaliyetlere ynelik eitim veren
gsterime girdii 2009 yl itiba- okullar, akademiler, kurslar, atlyeler al-
riyle- sektrden, sinema evresin- yor, seminerler dzenleniyor. Herkes tara-
den ya da halktan herhangi biri- fndan gzlemlenebilen bu verilerden hare-
ne Trk sinemasnn haliprmelli nedir? ketle Trk sinemasnn olumlu bir gidiat
diye sorulsa muhtemelen sadece olumlu olduunu sylemek art oluyor neredeyse.
cevaplar alnr. nk istatistiklere bakl-
dnda zellikle Avrupa lkeleri arasnda Trk Sinemasnn Maks Talihi
yerli yapmlarn en ok izlendii lkelerden Ne Zaman Krld?
biri Trkiye. Bununla beraber gen sine- ok uzak deil yakn bir vakitte, 90larn
maclarn, hatta henz ilk filmlerini eken banda, ylda belki bir iki film ekilmektey-
ynetmenlerin filmleri yurt dnda fes- di; onlar gsterecek sinema salonu ise bu-
tivalden festivale kouyor, dller alyor. lunamyordu. 2001 krizi ertesinde Antalya
Artk televizyonlarda bile yerli yapmlar n Altn Portakal Film Festivaline bavuran film
plna kyor; hemen hemen her gn, son says yeterli deildi, yapmclar giderek
dnem Trk filmi rneklerine beyazcamda azalmt; ortalktaki az saydaki yapmc
rastlamak mmkn. Dier yandan sinema da yalnzca kendini ispatlam ynetmen-
olmasa? Bir sinema dnn ki seyircisi ol- ka ikinci filmini ekebilmekte? En nemli-
masn, sadece festival jrilerine ve kstl say- si retilen filmler, Trk sinemas balnda
daki festival takipilerine hitap ediyor olsun. kategorize edilebilir mi? Bunlar henz sor-
Dijital retim olanaklarnn ucuzlamas, gulanmayan hususlar.
gen sinemaclar harekete geirdi. Pek ok Trk Sinemas Nereye? balkl panelimizde
kiinin kendi hikyesini, derdini grnty- stanbul Bilgi niversitesi letiim Fakltesi
le anlatma abasna girimesi, filmlerin sa- Dekan Nezih Erdoann Trk Sinemasnn
ysn arttrd. yi kt bir senaryo yazlp gidiat ile ilgili nicel art nitel iyilemeyi
bakanlktan destek alnyor, tesi buluna- de getirir eklindeki deerlendirmesinin
mazsa ev bark satlp emek orta sfaty- gerekleebilir bir sav olup olmadn el-
la ekipler kuruluyor ve filmler yaplyor. bette zaman gsterecek.
Yeilamda halkn yldz oyuncusuna gre
tercih ettii filmlerin yerini artk ynetme- Trkiyede Sinema Neden
ninin star addedildii filmler alyor. lk fil- Endstrileemedi?
mini ekenlere kar -filmin niteliine ok Trk toplumunun sinemayla tant ilk yl-
da baklmakszn- mucizev bir i baarm lara dnp bakarsak, sinemann bu toprak-
gibi bir tutum sergileniyor. Peki bu ynet- lardaki serveninin retimden ok gsterim
menlerden kann filmi umut verici? Ya da mantyla balamas ve uzun bir sre de
DOSYA
PANEL: TRK
SNEMASI NEREYE?
Dosyamz kapsamnda Trk sinemasnn bugn hangi noktaya geldii
ve zerinde ykseldii zeminin nasl bir srele ekillendiinin tart-
ld Trk Sinemas Nereye? balkl panelimizin zetlerine de yer
verdik. 5 Aralk 2009 tarihinde Bilim ve Sanat Vakfnda dzenlediimiz
panelde Asuman Suner oldurulamayan modernlik kavram zerinden
Trkiyenin modernlik deneyimini beyazperdedeki yansmalar zelin-
de inceledi. Nezih Erdoan, sinemamzn Yeilamla kurduu ilikinin
dnne, bugnne ve geirdii deiime dikkat ekerken bizleri Trk
sinema eletirisi ya da teorisi nereye? sorusuyla babaa brakt. Za-
hit Atam ise u anda Avrupann en nemli sinemalarndan birine sahip
olmamza karlk Trkiyede asl yoksulluk ektiimiz eyin, yaratc
edim deil, dnen ve zmleyen edim olduunu vurgulad.
S
modernlik deneyimine, zellikle de u ya-
on -drt yln gie rekortme- admz 2000lerdeki modernlik dene-
ni filmlerine dair bir deerlendir- yimine ilikin algmz ok iyi yakalyor. Bu
mede k noktasnn G.O.R.A. kadar yol alnmasna ve birok parametre-
filminin soundtrack albmnde nin olumasna karn Trkiyenin modern
yer alan bir arkdan dn aldm oldu- bir toplum olarak kendini kurma srecin-
rulamayan modernlik kavram olabilece- de bir yerlerde zincir kopuk; dolaysyla da
ini dnyorum. arknn szleri yle: Trkiyenin modernlii oldurulamyor.
B
mayan modernlii sorunsallatran bir -
k noktas var. Orada oldurulamayan, ok en Eskiehir Anadolu niversitesi
daha nostaljik terimlerle tanmlanan bir mezunuyum; galiba bu lkede de
ey: Trkiyenin bir zamanlar sahip olduu, ilk Sinema-TV okulu mezunlar ara-
ama elinden kard kendi corafyasndaki sndaym. O dnemde Trkiyede
hegemonik g olma durumu. Bu filmde ol- okuyan bir Sinema-TV rencisi olarak, ie
durulamayan, o karma noktasnda kaybe- Yeilam reddetmekle balamak istemi-
dilen bir ey. Dolaysyla o hegemonik g tim. Bunun da bir sebebi vard: O dnem
olma durumuna dair ar bir nostaljisi var pek ok kesimden insan, Yeilam reddet-
filmin. Filmdeki milliyetilik vurgusunu sy- mek, Yeilama srtn dnmek, baka bir
leyemeye dahi gerek yok. Kurtlar Vadisi- sinema yapmak iddiasndayd. Dier yanda
Irak da oldurulamayan modernliin neden- da Yeilam hararetle savunanlar vard.
lerini aratrrken tpk Devrim Arabalar gibi nsanlarn Yeilam ile olan derdi ok yakn
darya iaret ediyor. Trkiyenin nnde bir zamana kadar srd. Yakn bir gemite
bu sefer jeopolitik bir engel var: Mezopo- ise baz Yeilam filmlerini yeniden ekmek
tamya blgesinde Trkiyenin ykselmesini gibi bir konu gndeme geldi. O dnemde
istemeyen d gler, zellikle de Amerika. de nl bir kadn oyuncu ve televizyon su-
nucusu basn toplantsnda bu filmleri ye-
Sonuta oldurulamayan modernlik, ko- niden ekmek istiyoruz, nk eskileri ok
medi filmleri bir yana politik filmlerde de kt gibi bir ifade kulland; buna dehet-
komedi hli olarak ortaya kyor. Bu film- le tank olduumu hatrlyorum. Demek ki
B
daha sakin, daha bark bir karakter geli-
tirmekte olduunu dnyorum. en Yeni Trk Sinemasnn 1994
ylnda Zeki Demirkubuzun C
Bunlarn dnda niversiteden gelen biri- Bloku, Yeim Ustaolunun zi bir
si olarak akas hem ineyi hem de u- yl sonra da Nuri Bilge Ceylann
valdz niversiteye batrmak istiyorum. Koza filmi ile baladn dnyorum.
Burada Trk sinemas nereye? sorusuna nk, tarihsel olarak baktnzda Yeilam
bitiik olarak Trk sinema eletirisi ya da tarz retim modeli aa yukar 1988-89
teorisi nereye? sorusunu sormamz ge- yllarnda sona eriyor. Ondan sonra yeni bir
rekiyor. Yani yazarlarmz, akademik ahsi- retim modeli gerekleiyor ve sermaye ken-
yetlerimiz, hocalarmz bize Trk sinema- disini sfrdan, yeniden ina ediyor. Ayrca
snda olup bitenleri anlamamza yardmc bugn Trk sinemas hem estetik hem tek-
olacak gerek eletirel aygt verebiliyorlar nik hem siyasi sylem hem de dnya gr
m? Bizi donanml klacak yazlar yazyor- olarak ele ald toplumu yanstma asndan
lar m? nk belki de ben, renkleri, renkli da farkl bir syleme girmi durumda.
yaynlar ya da ok yksek znrlkl
yaynlar siyah-beyaz olarak alabilen basit Trk sinemasnda, bizim hayatmza ve
bir televizyonum. Seyirciyi byle basit bir kltrmze dair nemli eyler syleyen
televizyona benzetirsek, donanm sadece ok sayda eser birikmeye balad artk.
buna msait olan seyirci, ok nitelikli bir Mesel Zeki Demirkubuzun sinemas radi-
sanat eseriyle, filmle, romanla kar kar- kal pesimizmin nemli seslerinden biridir.
ya kald zaman onu nasl alglayacak? Bu Kendi hayatnda belli eylere hep direnen,
seyircinin kendini gelitirmesinde niver- ama hep kaybeden insann sylemi zerine
siteler, dergiler, yaynevleri, aydnlar, yani kurulu; gerekten kara bir sinema. Nuri Bil-
sinemayla ilgili dier kurumlar ellerinden ge Ceylann sinemas, insann zafiyetlerine
geleni yapyor mu? Bence bu da sorulmas odakldr; kendisine kukuyla bakan bir in-
gereken nemli bir soru. sann sylemine giriyorsunuz orada. Yeim
Ustaolunun sinemasnda ise iktidara kar
lik, eski Trkecilik tartmas geer. Mesel koyduumuz bir isim bu. Buna yeni demek,
Yeilam filmlerinde snf atlama niye zo- esasnda bir ey dememek anlamna geli-
runluydu? Bunlarn hepsinin sosyolojik ne- yor; bu ok nemli. Trkiyede eletiri ku-
denleri var. Biz sosyolojik olarak eski sine- rumu sanat kurumunun gerisinde kalmtr.
mann varolu koullarn yitirdik. Yeni Trk diye bir sz vard mer Kavurun. Gerek-
Sinemasna dair sosyolojik analiz yapacak ten de bizim eletiri yapmza ya da film -
olursak bu sinema, toplumu bir btn ola- zmleme geleneimize baktmz zaman,
rak grebilme durumunu yitirdi. Daha k- ne yazk ki zmlemede ideal tipin, ideal
k alanlarda, daha kk yerleim yerleri- kipin ya da ideal film modelinin, bu toprak-
ne skm bir sinema ortaya kyor; kent larn kendi kltrel yapsndan beslenme-
hayatnda mutsuzlua doyulduu iin kra diini, byk oranda Batl tiplerden, Batl
ka balyor ve kr filmlerinin saysnda akldan, Batl eletiriden alndn grrz.
bir patlama yaanyor. Bunlarn her birinin Ciddi bir yapsal uyumsuzluk sz konusu;
sosyolojik olarak belirli karlklar var. sanat eserini inceleme yetisi kaybedildii
Bana gre Yeni Trk Sinemasnn ken- iin de filmler sistematik olarak yanl oku-
di siyasal syleminin ve estetik syleminin nuyor. Trkiyede eletirinin kendi modeli,
doruk noktas Maymundur. nk film, kendi estetik sylemi, kendi anlay, kendi
belli bir gereklikle ba edemediiniz ve gereklik duygusu yok. Trkiyede asl yok-
yenildiiniz noktada gidiyor. Maymun, sulluk ektiimiz ey, yaratc edim deil,
gereklikle yzleemeyen karakterler ze- dnen ve zmleyen edim.
rine kurulu yapsyla Kendi gerekliimizi
nerede kaybettik? ve maymunu kendi
hayatmzda niin srekli oynuyoruz? so-
rular zerinden analiz edildiinde son de-
rece siyasi bir film olarak da okunabilir.
Trkiyede ok ciddi bir sinemann or-
taya ktn ve u anda Avrupann en
nemli sinemalarndan birine sahip oldu-
umuzu syleyebiliriz. Fakat buna karlk
muhtemelen Avrupadaki en yoksul eletiri
ve akademik zmleme geleneine sahi-
biz. rnein neden Yeni Trk Sinemas ifa-
desini kullanyoruz? Dnelim Yeninin
aklaycl, niteleyicilii ok azdr nk.
Aslnda zmleyemediimiz, karakteristik
zelliklerini ortaya koyamadmz ve ken-
disini tanmlayamadmz iin geici olarak
S
anatsal bir yaratmn dier pratik snda i grr.
ya da dnce yapntlarndan Btn sanatlar insan varln merkeze alr,
fark, erevesi belli bir amaca ama zamana ve mekna baml bir nesne-
hizmet etmemesinde yatar. Her nin imkn ile biim bulup var olur. Mzik
ne kadar sanatn var oluu acdan, an- aleti ile insann iindeki tarif edilemeyen
lamszlktan, aresizlikten, imknszlktan, sesler notalanr; boya ile insan duygusun-
kaybedilmilikten, araytan neet etse de daki karanlklar renklenir; ta ve topran
bunlarn cevaplarn ama edinen hibir imkn ile mimaride, insanda akta kalan
yaratm sanat dairesine girmez. Dolay- riteller mesken bulur. Fotoraftan zemin
syla bir amaca binaen hareket etmeyen alan sinema ise Andre Bazinin deyimi ile ilk
ama var olduklarnda da birok amacn defa insan varlnn kenarda brakld bir
ulaamayaca bir noktada mesken bulan sanat vcuda getirir. Grnty kaydeden
yapntlar sanatsal saylr. Valerynin iir kamera aletinin parasna objektif denil-
zelinde yapt deerlendirme tm sa- mesi bu anlamda manidardr. nsann etki-
natsal yaratmlar iin geerlidir: iir hi sini azaltmaya meyilli bu sanat, nesnenin
bir zaman belirli bir hedef ve ama g- kendisini birebir kopya etmeye, ayn anda
Sanat eserlerinin insanlara ulamasndaki her trl yolu farkl bir kazan kl-
ma hedefini gden kapitalizm, festivallerin hedef ve ayrcalklarn kirletmede
de fazla gecikmedi. Festivaller ise ideolojik tutumlar dorultusunda katego-
rize ettikleri filmleri, farkl kar ve hedefler iin dllendirerek ya da ceza-
landrarak kapitalist sinema endstrisine deiik bir boyutta katkda bulundu.
yan, tam anlamyla sanat iin bu alan- belirli snflarn, imknlarn, zenginliklerin
da ter dken ynetmenlerin emeklerinin ve teknolojilerin hkmnden kurtuldu.
karln almaya altklar bir alan olarak Festival saysnn artmas ise insanlar daha
festivaller, ayn zamanda kaliteli sinema kaliteli zgn sanat eserlerini izlemeye,
seyircisinin yaratmnda da baat rol st- hliyle ynetmenleri de yeni araylar ve
lenir. Dahas, kendi dnyasnda bir derdi biimler denemeye sevk etti. zellikle,
ve kavgas olan gen ynetmenlerin yeti- 2003 ylnda Nuri Bilge Ceylann Cannes
mesinde bir okul ilevi grr. Birok insan Film Festivalinden byk dl ile dnen
hi gremeyecei filmleri, ynetmenleri ve Uzak filmi, sanatsal filmlerin yapmna
hareketli grsellerdeki devrimleri festivaller yeni bir ruh ve heves kazandrd. Ardn-
sayesinde tanma frsat bulmu, onlardan dan Semih Kaplanolu, Dervi Zaim, Zeki
hareketle, kendi sesini ve biimini bulma Demirkubuz, Reha Erdem gibi Trk ynet-
ansna sahip olabilmitir. menlerin yurt ii ve yurt d festivallerde
Trkiyede yakn zamana kadar az sayda aldklar dller, yeni sinemaclar sanatsal
film festivali varken ve bunlarn ou da filmler yapma konusunda tevik etti.
ok ciddi ekilde devlet ya da sosyal bir
ideolojinin etkisi altnda gerekletirili-
yorken birka yl iinde azmsanmayacak
sayda bamsz film festivalinin ortaya k-
m olmas umut verici bir gelime. Daha
da iyisi ynetmenler, sadece devlet ya da
zel kanallar, hatta gieyi dnerek Bir
sanat eseri mi yoksa iyi para getirecek bir
endstriyel mal m retelim? elikisinden
yava yava kurtulmak zere. Dijital film
imknlarnn, bamsz film festivallerinin,
film okullarnn ve dnya film pazarnn
da deiimiyle film yapmak, artk sadece
HALIT REFIG
Trk Sinemasnda
Teorinin Milad: HALT REF
BAK UUR KART sinema savas olarak bu sahnede yerini
alr. 1956 ylnda, henz yirmi iki yanday-
Halit Refii nemli klan mevcut Trk
ken, Akis Dergisinde sinema yazlar yazmaya
sinemasna burun kvran Sinematek balayan Refi, bir yl sonra Trk sinemasna
camiasna kar 1965ten sonra y- yzlerce filmi ve nemli ismi katmasyla me-
rtt kalem savadr. Bu teorik fi- hur Atf Ylmazn yannda asistanla balar.
kir yrtmeler srasnda bir yandan o Yirmi alt yandayken ilk filmini eker. Daha
dnem Trk sinemasnn retim ili- ilk dneminde, bugn birok sinema ele-
kilerini masaya yatrrken bir baka tirmeninin en iyi Trk filmleri listesine yer-
taraftan da bu film retim tarzndan letirdii Gurbet Kular (1964) ve Haremde
Drt Kadn (1965) filmlerine imza atar.
Ulusal Sinemann teorisini kurar.
1
Halit Refii nemli klan mevcut Trk sine-
950ler ve 1960lar Trk sinema- masna burun kvran Sinematek camiasna
snn hem retim hem de tartma kar 1965ten sonra yrtt kalem sava-
alan iinde ilk hareketli yllardr. dr. Refi, Trk sinemasnn iyi rneklerini
Halit Refi, nceleri bir sinema bile deersiz bulan -kendi deyimiyle- kayt-
yazar, ardndan bir ynetmen ve en so- sz artsz Batc eletirmenlere kar nere-
nunda da kendi rettii bir kavramla ulusal deyse tek bana yazlaryla mcadele verir.
Kavga, Grlt Arasnda Kaybolan Bir drya urar. Bu sebeple Batllama abala-
Film: Haremde Drt Kadn rnn Osmanldaki temeline iaret etmesine,
toplumun o dnemdeki politik, ekonomik
1965 yapm Haremde Drt Kadn, ynetme-
nin -kendi deyimiyle- yapmak istedii Ulusal sistemini ve kadn-erkek ilikilerini ilemesi-
Sinemaya en ok yaklaan filmidir. Senaryo- ne, geleneksel Trk sanatlarndan beslenen
sunu Kemal Tahirin yazd filmde Osmanl bir slp kullanmasna karn film, gereken
Devletinin son dnemlerinde yaayan bir tartma ortamn yaratamaz.
paann konandaki olaylar anlatlr. Sadk Haremde Drt Kadn, ynetmenin
Paa, padiahn gznde gven telkin eden -kendi deyimiyle- yapmak istedii Ulu-
biri olabilmek iin ocuk sahibi olmak ister. sal Sinemaya en ok yaklaan filmidir.
Kusuru hanmlarnda ararken drdnc bir
Anlatt hikyenin resm tarih kalpla-
e almaya karar verir. Paann hanmlar ise
konaktaki dier erkeklerle ilikiye girerek
rn parampara etmesi ve anlatdaki
hamile kalmaya alr. Film, Trk ailesine kiilerin tipleme olarak deil iyi ilen-
hakaret ettii gerekesiyle Antalya Film mi karakterler eklinde sunulmas fil-
Festivalinde milliyeti genler tarafndan sal- min en gl yandr.
Ayse
,
Sasa
, SYLE-FOTORAF: TUBA DENZ
SAHH EYLER YAPMAK
N YALNIZLII GZE
ALMAK LZIM
1
963-93 yllar arasnda ekilen Aye asann bu zetlenmi hikyesine
Ah Gzel stanbul, Balatl Arif, Delilik lkesinden Notlar kitab yahut onun-
Cemo, Gramofon Avrat gibi pek la yaplan rportajlardan ve son olarak
ok filmin jeneriinde, senaryo yaymlanan Bir Ruh Maceras kitabndan
hanesinde Aye asann ad vardr. Sa- ainayz. Yeni bir anlam dnyasyla ifa
bahlara dek sren mesailerin, uykusuz bulan Aye asa, her ne kadar yllar boyu
gecelerin, Yeilam ortamnda ypranm gemiteki gibi aktif bir ekilde sinemann
bir ifadenin suretidir bu isim. asann iinde bulunmasa da bu sanat dalyla irti-
enerjisini yava yava emer Yeilam batn tamamen koparmaz. Gayrettepedeki
atmosferi. Bir nevi Mecnun gibi sarld evinde, yeni kan filmleri mmkn mertebe
sinema sanat onun tm gcn tketir; takip eder. Manevi duyarllklar, gelenek-
nihayetinde onu akln snrlar tesine sel bak as, medeniyet perspektifi artk
tar. Bundan byle on sekiz yl boyun- onun sanata yaklamnda da belirleyicidir.
ca izofreni ile mcadele edecektir. Onu Sinemaya tasavvuf nda anlam verme-
bu hastalk ukurundan karan, asrlar ye alr. Bu konudaki fikirlerini Yeilam
nce kaleme alnan bn Arabinin eserleri Gnl kitabnda toparlar. Yllar sonra bu
olacaktr. Aye asa iin sinema bir nevi teorilerini pratie dkecei bir ortam da
Leyl gibidir ve ondan vazgeebildii karsna kacaktr. Dinle Neyden filminin
andan itibaren Mevlsna ulaacaktr. senaristlerinden biridir Aye asa.
Otuz senedir sregiden bir savan, drt paraya ayrlm bir coraf-
yann, dnyann bir devleti olmayan en byk mlteci nfusunun be-
yazperdeye yansmalarn konumak zere Uluslararas Krt Sinemas
Konferansnda toplanmtk. Varolan bir ulusal sinema m, yoksa o ulu-
sun rettii bir sinema myd?
S
zere blgedeydim. Otuz senedir sregi-
erin bir ikindi vakti Diyarbakra den bir savan, drt paraya ayrlm bir
indiimde tepemde jetler u- corafyann, dnyann bir devleti olmayan
maktayd. Anayasa Mahkemesi en byk mlteci nfusunun beyazperde-
Demokratik Toplum Partisine ye yansmalarn konumak zere toplan-
alan kapatma davasn karara balayaca- mtk. Varolan bir ulusal sinema m, yoksa
gn, Diyarbakr Sanat Merkezi ve Di- o ulusun rettii bir sinema myd? Bunu
yarbakr Bykehir Belediyesi tarafndan cevaplandrmak ok mmkn olmasa da
dzenlenen Konferansa Snemaya Kurd ya en azndan bir ereve izmek, en nemlisi
Navnetew (Uluslararas Krt Sinemas Kon- de bir araya gelmekti ama.
Annesini, Vatann Arayan Sinema bir pay var. Filmlerin tamamnda bulu-
Konferansn ilk gn iin Wek Pirsek nan bir dier unsurunsa Krdistan veya
Snemaya Kurd (Bir Soru Olarak Krt Sine- onun ikonlar olduunu dillendiren Za-
mas) balnda, Krt sinemasnn varl- man, Krteye ve kltrel kodlara da bu
nn ynetmenlerce tartld bir oturum balamda nem atfetti. Ham Zamann
plnlanmt. Ne var ki oturumun modera- belirttii dier maddelerse datm ko-
tr ve ayn zamanda Londra Krt Filmleri ullar ve castingdi. Krt filmlerinin
Festivalinin yneticisi Mustafa Gndodu, oyuncularnn genelde amatr ve mlteci
sabaha kar gzaltna alnarak savcla olduklarna deinen ynetmen, bu duru-
karld. Srf bu durum bile devam eden mun ynetmenle oyuncu arasnda szsz
srece ramen Trkiyede bireyleri ko- bir oyunculuk dili yarattn, bu sayede
numann hl pek de kolay olmadnn Krdistandaki gerekliin ok tabi bir
gstergesi gibiydi. JTEM tarafndan ebe- ekilde perdeye yansyabildiini belirtti.
veynleri ldrlen iki ocuun hikyesini
anlatan ve bu yl Altn Portakalda gs-
Hafzay Meknsallatran
Krt Sinemas
Krt sinemas zerine almalar yapan,
akademisyen ve sinema yazar Aya ifti,
Krt sinemasn historiyografik bir er-
evede ele alarak bugn bu sinemann
90larda niteliksel ve niceliksel retim Aya ifti, Bilgi niversitesi
abalarnn motivasyonuyla tarihini arad- Sinema-Tv Aratrma Grevlisi
, bu arayla Ylmaz Gney
rneinde olduu gibi bir Krt filmlerinin birbirleriyle diyalogda olan, birbir-
kimlii ve karakteri yeniden lerinden sz alan, birbirlerinin szlerini devam et-
ina ettii, oktan tanm- tiren bir yaps olduunu belirten akademisyen ve
lanm ve tarif edilmi bir
sinema yazar Aya ifti, filmlerin tematik coraf-
tarihte kendine yer atn
syledi. Bu abalarla bugn yasnn, siyasi snrlarla paralanm fiziki coraf-
Trk sinemas kavramnn yay birbirine baladn anlatt.
DLERN
OPTK HL
AHMET
ULUAY
KISALARI
94 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010
KISA-CA: AHMET ULUAY
A
MCAHD EKER Ahmet Uluay ksa filmin kendine
zg bir anlatm ve dili olduu ger-
d her ne kadar 2004
ylnda ektii Karpuz Ka- eini daha ilk filmlerinde yakalar.
buundan Gemiler Yapmak Teknik olarak sinemann trkleri-
filmi ile daha fazla duyul- ni zd ve imknszlklara ra-
sa da zgn sinema tecrbesi ile Ahmet men bunlar kulland ksa filmleri
Uluay, sinema evrelerinde daha nce-
boyunca onun sinema ile kurduu
sinde ektii ksa filmleriyle tannmaktadr.
ekecei uzun metraj filmlerinin bir anlam- derun ilikisine ve dnyasna ta-
da eskizlerini yapm olmasnn yannda, nklk ederiz.
ksa film ekmesinin pratik bir nedeni de
vardr: Uzun metraj yapacak imknlarnn trklerini zen ve imknszlklara ramen
olmamas. Bu onun neden uzun sre ksa bunlar filmlerinde kullanan Uluayn ksa
film ile ilgilendiinin cevabdr. Ancak iin- filmleri boyunca sinema ile kurduu derun
de bulunduu artlar, onu farkl ve zgn ilikisine ve dnyasna tanklk ederiz.
anlatmlar ortaya karmaktan alkoymaz. Uluay, Karpuz Kabuundan Gemiler Yap-
Uluay, ksa filmin kendine zg bir anla- mak filminin ksa hli de saylabilecek ilk
tm ve dili olduu gereini daha ilk film- filmi Optik Dleri 1994 ylnda eker.
lerinde yakalar. Teknik olarak sinemann Daha ilk filminde farkl bir sinema yapt-
AYENUR GNEN
meli. Zira film boyunca, dzgn bir iletii- onu gsteriyorum ve nasl grnyorsa
min olmazsa olmaz saylan empati/sem- yle diyen film, Vertovun sinema-gz ku-
pati ilikisi kurma adna bile tek bir Krte ramnn sinemamzdaki en iyi rneklerinden
kelime sadr olmuyor Emreden. birisi olarak anlacak gibi grnyor.
(1)Filmin gncel hikyesinin Amerikann ilk milyoneri olarak kabul edilen petrol zengini John Davi-
son Rockefellerin hayat hikyesinden ve 1914 ylndaki Colorado eyaletinde madencilerin grevinin
kanl bir ekilde bastrld Ludlow Katliamndan esinlendii sylenir.
Ycel
akmakl 1937-2009
BUGN SNEMADA ZYLE, BMYLE YEN
EYLER SYLEMEK LZIM.
nsan becerisine dayal bir ekoldr Yeilam. imdi o insan ilikileri bitti,
her ey profesyonelleti. Bu profesyonellemenin gerei olarak daha byk
iblm ve organizasyon lzm; bu da bir sanayi gerektiriyor tabi. Sanayi
olmazsa bu nasl olacak? Ben de tek tek klar aryorum.
2
3 Austos 2009da aramzdan Sinema duygusu sizde nasl hsl
ayrlan ynetmenlerden Ycel oldu? Sinema yazarlna, sinema
akmakl, teorisi ve pratiiyle sanatna hangi itiyakla girdiniz?
Mill Sinema adn verdii ak- Bizim dnemimizde sinema byk ilgi
mn ncs olarak Trk sinema tarihinin gryordu; tek elence vastasyd. Sine-
o byk, geni, ok renkli yapsnn vaz- mada grdklerimizle zdeleir, ona ze-
geilmez bir paras. nce sinema yazar- nir, bir hafta sonraki filme kadar, o hafta
l, daha sonra ynetmen yardmcl ve grlen filmlerin dedikodusunu yapardk.
nihayet ynetmenlik deneyimiyle akmak- ahsiyetimin olumasnda faktrn
l, dnemin artlar ierisinde hi de azm- etkisi oldu: Aile oca, okul ve sinema.
sanmayacak gayretler ve baarlar gsterir. O yllarda (1945-55) bende ok youn
Yeilam dramaturjisine yaslanan diliyle bir ekilde sinema merak, hatta tutkun-
halk sinemacs olarak nitelendirebile- luu vard. Yksek tahsil iin geldiim
ceimiz ynetmen, tematik balamda da stanbulun ehzadeba semtinde sine-
bu corafyaya hkim manev doann izini malar vard; okuldan yurda, yurttan okula
srer. Arts ve eksisiyle nemli bir abadr giderken her gn bu sinemalarn nnden
bu. Sinema yolculuu boyunca samimi- geerdik. Orta hlli bir ailenin ocuu
yetini muhafaza eden akmaklnn gen olarak stanbulda eitim grmek masrafl
olduundan harlm karmak iin al-
kuak sinemaclara dikkate deer bir miras
mam gerekiyordu. Ben de bu sinemalarda
braktna phe yok. Bu balamda film-
yer gstericiliine baladm. Burada alt
lerinde meydana getirdii dil, zihniyet ya-
yazyla gsterilen yabanc filmler de oy-
ps ve estetik duygusu zerine kendisiyle nar, ayrca ok eitli kltr sanat etkinlik-
28 Ocak 2004 tarihinde Bilim ve Sanat leri, konserler vs. dzenlenirdi. Bylelikle
Vakfnda gerekletirdiimiz syleiden sinemay daha yakndan tanm oldum.
kk bir blm sizlerle paylayoruz.
Trk sinemasnn mucizesi de bu; Seden bata olmak zere, Mehmet Dinler,
baka lkelerde ok byk paralar- Orhan Aksoy gibi ona yakn ynetmenin
yannda, elli ksur filmde (1963-68 ylla-
la, sanayi hlinde yaplan bir sanat-
r arasnda) yardmc ynetmenlik yaptm.
ken burada be mteebbisin, raklktan kalfala kadar byle bir dnem
oyuncunun ve teknik ekibin canh- geirdim. Onlar klsik Yeilam sinemasnn
ra bir ekilde her eylerini ortaya mimarlaryd. Trk sinemasna zanaat olarak
koyarak, yokluk iinde bir eyler byk katklar oldu; her zaman saygyla
rettii bir sektrdr Trk sinemas. anarm. Ben bir Yeilam mensubuyum, Ye-
ilam sinemacsym; ustalarm da o zaman-
ki Yeilam sinemasn retenlerdi.
Artk ynetmenlik yapma zamann-
zn geldiine nasl karar verdiniz?
1967-68den itibaren balamt bu sre;
be yl altktan sonra, sinema gste-
rimleri vesilesiyle O yllarda byk bir
kongrede solcularn elinden alnan MTTB
(Mill Trk Talebe Birlii) ile sinema gs-
terimleri de balad. MTTB 1968de bu
meseleye daha fazla sahip kt. Onlarn
da gayretiyle Aydnlar Oca gibi bir kulp
oluuyordu; lim Yayma Cemiyeti, Milliyet-
iler, Hareket Dergisi, Nurettin Topu filn.
Yani o evrelerde, kanaat nderleri nez-
dinde benimsenmiti bu fikir. Byle bir
sinema olmal, mill, manev deerlerimize
bal filmler retilmeli. Sinemaya biz de
girmeliyiz. dncesi epeyce yaygnla-
mt artk 1969larda.
Dorusu ynetmenlerle olduu kadar, yap-
mevleriyle de aram iyiydi. Hatta ynetmen
sknts olduu iin ynetmenlik teklifi de
geliyordu. Ben byle filmler yapmak iste-
miyorum; benim kendime gre bir sinema
anlaym var. diyordum. ayet gerekli
sermayeyi bulur ve filmi ekersem, blge Ben sinemann kesin olarak ekip ii ol-
iletmecisi olarak bana yardmc olacaklarn duuna inanmmdr; btn mesele o.
sylediler: Filmi Sansrden geir, kopyay Bilhassa senaryo, ok kolektif bir itir,
bize teslim et. Biz de onu oaltalm, on bir edebiyatnn bulunmas arttr. Buna
kopya hline getirelim, afilerini, lobile- inandm iin, iyi bir ekip kurarak ve ok
rini, tantm materyalini basalm. Filmin kiiyle istiare ederek oluturdum se-
hslatna mahsuben tabi. O zaman bize naryoyu. ok iddial bir eydi; bize yol
bir film irketi kurmak meselesi kalyordu. gsteren hibir rnek yoktu. lk defa biz
Ancak neyle, nasl kuracaz? Kimden para kyorduk. Bunun bir ekol olmasn, kalc
bulacaz? ki sene bu arayla geti. bir ey olmasn istiyordum; herkese mal
edilecek, seyircisini gelitirecek bir ey.
Dolaysyla iin fikr boyutu hemen
hemen olumu, olgunlam ama
madd boyutu bir problem olarak duru-
yordu. Galiba Elif Filmin kurulmas da
o zamana denk geliyordu?
Evet. Netice itibariyle bir film irketi kurul-
du. Bu ilere gnl veren, Ali Emir Osma-
nolu bata olmak zere, imam hatip son
snf rencisi arkadala ilk adm attk.
Babalar tccard. Ebeveynlerinden madd
yardm alarak ve szlerini geirebilecekleri
evrelerden borlanarak, hac rehberi ma-
hiyetinde, yar belgesel bir film yapmak is-
tedik. 1969 yl hac mevsiminde kk bir
sermayeyle Kabe Yollarn ektik. Belgesel
byk ilgi grd; sinemalarda iyi i yapt.
Bunu yapabildiimize gre daha profes-
yonel sinema filmleri de yapabiliriz. de-
dik. Biraz daha sermaye takviyesi lzmd.
Birka i adam daha katarak bu irketi
komandit irket hline getirdik. Bylece
sermaye olutu. Hangi filmi ekeceimizin
arayna girdik. O zamanki artlara gre
Huzur Soka romanna karar verdik ve ilk
filmim Birleen Yollar (1970) dodu.
Sinema sektr olarak nasl bir nokta- eylerini ortaya koyarak, yokluk iinde bir
ya geldi sizce? eyler rettii bir sektrdr Trk sinemas.
Artk be arkadan katksyla film yap- nsan becerisine dayal byle bir ekoldr
lamyor. Byk bir organizasyon lzm film Yeilam. imdi o insan ilikileri bitti; her
yapmak iin. En derin teknolojiler kulla- ey profesyonelleti. Bu profesyonelle-
nlyor bugn. Bu da byk lde ser- menin gerei olarak daha byk iblm
mayeye bal. Siz de bu pahal teknolojiyi ve organizasyon lzm; bu da bir sanayi
kullanmak zorundasnz. Sesli ekim gere- gerektiriyor tabi. Sanayi olmazsa bu nasl
kiyor vs. Estetii bir kenara brakn, her e- olacak? Ben de tek tek klar aryorum.
yiyle imdiki sisteme uygun film retmek, Not: Bu sylei Bilim ve Sanat Vakf ta-
pahal bir teknoloji hline geldi. Eskiden rafndan yaynlanan Notlar serisinin 8.
byle deildi. Trk sinemasnn mucizesi kitabndan derlenmitir. Notlar 8: Ycel
de bu; baka lkelerde ok byk para- akmakl ile Milli Sinema zerine, Bilim ve
larla, sanayi hlinde yaplan bir sanatken Sanat Vakf Sanat Aratrmalar Merkezi 1,
burada be mteebbisin, oyuncunun Nisan 2008.
ve teknik ekibin canhra bir ekilde her
80LER MELANKOLS
Tun siperi gsmz delen, yaral
NEVN TEKNEC
brmz deen, kahpe kaderimizi yz-
K
e dnmeli, devalasyonlu, mze vurup duran mavi gzl, sar bukleli,
Zeki Mrenli, Tolga Han dans temiz yzl Alayan ocuk posterinin,
gruplu, apartman vatkal, mek- dolmularda, duvarlarda dudak bzp
tup arkadal, videokaset kirala- hkrd yllard. Kartpostal erevesin-
mal, kk-byk jetonlu 80lerde, sana- den taan mahzun baklarn, yalboya
tn gelimesi iin farkllamas lzm gelen tuvallere tadmz resim-i dersleri dahi
kolektif hafza, ayrmak bir yana, nceki bizi avutmaya yetmiyordu. Bir yandan da
yllardan malzeme devirmeye devam etti. kendi kavrukluumuza i geiriyor, onun
1983te te opera heyecan frtnas Avrupal imajna gpta ediyorduk. ok
nidalaryla inlettiimiz Mnihi saymazsak, gemedi, birinci vazife olarak mzik piya-
stelik orab da kam kl oldum abiler sasndan balayp, (klip niyetine) her po-
ve daha nice gzide eserlerimizle yurtd- pler arkya bir film eke eke Yeilam
nda hadise karmamza daha epeyce fetheden kendi Alayan ocuklarmz
sre vard. yarattk; esmerdiler.
Tuhaf bir durumdu... Bir yanda hemen bu atafatl (ama domam ileli, yaan-
her eyi esareti altna alan abart, a- mam dertli) dnyann en naiz rnekleri
tafat, gsteri ve rklk, dier yanda arasnda yer buluyordu gen jeneras-
damardan arkl topyekn bir melllk. yon. Sadan ve soldan hoyrata aslnm
Oksijenle sarartlp fskiyemsiletirildikten bir tutam sa tepe noktasndan aa
sonra spreyle sabitlenen ve altndan lstik pskrten kelebek tokalarla kreasyonu
bant geirilen kaklleri, tava geniliinde tamamlyor, karanln zerine gne gibi
kemerleri, dk dk dkml giysileriyle douyorlard.
FANTASTK FLMLER,
FANTASTK GEREKLER
MEHMET UFUK ve hkmn verir: Gol olur. Gol de olur.
Tpk Ulak brahimin belirsiz bir zaman ve
Sadri Alk ve Ayhan Ik krmas Arif, on- meknn kalbi karalarna -kssann anlatcs
lardan devirdii o kadar kla u kadar yl Zekeriyann dne uyarak isimlerini fa
sonrasnn ktlerini G.O.R.A.da yendii etmeksizin- hadlerini bildirdii gibi. Kahve-
gibi, bir milyon yl ncesinin ktlerini de cinin olu mer, Zekeriyay Grm geir-
A.R.O.G.da dize getirir. Filmin sonlarndaki mi, okumu yazm bir adama benzersin,
futbol sahnesinde Arif, bir nceki mace- ama ters bir yerdesin, olmaz bir yerdesin;
radan edindii Neoyen gleriyle havada sanki bu ky dnyann btn gnahn yk
asl kalp topu gsnde sndrdkten etmi stne. Durma git buralardan beyim,
sonra seyirciye dnerek yle der: Bu atele oynama! diyerek ikaz eder. Arif,
gol btn geri braktrlm medeniyetler zaten iki maceradr en olmaz yerdedir. Ama
adna atyorum. Ve topu olanca mahare- ikisi de sebat eder; sonunda karanlklarn
tiyle kar kaleye yollar. eytan Rdvan bir efendileri hem Ulakta hem de A.R.O.G.da
futbol otoritesi olarak topun gidiine bakar klarn efendileri tarafndan altedilir.
TARK TUfAN
YAAMAK
FLM CABI
M
ahallemizde iki tane yazlk si- Haydar Sinemas nndeki neeli kalabala
nema vard. Seksenlerin ba karyorduk. Bir sre sonra tahta sandalye-
diye balayan cmlelerin be- lerdeki yerimize geip byk byk aktr-
nim iin en heyecanl nlar o lerin, aktrislerin perdeye yansyan kocaman
iki meknda geiyordu: Biri Haydar Sinemas yzlerinde kayboluyorduk.
dieri Yavuz Sinemas. Haydar Sinemasnda ki film oynuyordu bazen Haydar Sine-
ecnebi filmler oynarken Yavuzda Trk film- masnda. Ben ikinci filmlerin ortasn-
leri oynuyordu. Babam ecnebi filmleri ter- dan itibaren uykuya yenik dyordum;
cih ediyordu; Krk Dagls, Con Vayneyi, tek bama gittiim gnlerde sinemac-
Stiv Mak Kuini, Elizabet Tayloru seviyordu. nn drtklemesiyle kendime gelip gece
Kovboy filmlerini karmyorduk. Evimizde vakti evimin yolunu tutuyordum. O zaman-
televizyon yoktu o sralar. Akam olunca lar ehirlerin gvenlii sorunlar konuul-
Kartal Tibet
Hayalet Ev
Yeni Trk Sinemasnda
Aidiyet, Kimlik ve Bellek
Asuman Suner
Metis Yaynlar, stanbul 2006
HAYALET EVDEN
GELEN SESLER
MURAT PAY mas, aslnda Trkiyede aidiyet meselesi
H
etrafndaki gerilimleri gzlemleyebilecei-
ayalet Ev daha balndan miz bir kltrel zemin2 sunuyor. Bu krizin
itibaren okuyucuda merak kaynana yerletirilen toplumsal bellek
uyandryor. Balk seiminin kayb ise yazarn nermelerini dayandrd-
olduka makul sebepleri, kita- gerekelerin altn iziyor.
bn ilerleyen sayfalarnda karmza kyor
ve yolumuz Yeni Trk Sinemasnn hayaletli Yeni Trk Sinemasnn kitapta iki katego-
evlerde geen tekinsiz ykleri1ne varyor. ride ele alndn gryoruz: Popler
sinema (Ekya, Vizontele, Propaganda,
Asuman Suner imzasyla okuyucuyla Babam ve Olum vb.) ve sanat sinema-
buluan kitapta, 90 sonras ortaya kan s (Tabutta Rvaata, Masumiyet, Gnee
Trk toplumundaki aidiyet krizi, kimlik ve Yolculuk, Kasaba vb.). Bu erevede filmler
bellek problemleri zerinden yurt kavram deiik temalar ve kavramlar balamnda
sorgulanyor. Bylece okuyucu eve misafir deerlendiriliyor. Hacimli ierik, olduka
ediliyor; ev balamnda ortaya kan krizin detayl film okumalar ve tahlilleriyle bes-
kayna ya da zemini de hayalet kavram- leniyor. Bu erevede kitabn iddias da
n douruyor. Yazarn ifadesiyle hayalet gerekleiveriyor: Trkiyede yaanan
evlerin yklerini anlatan Yeni Trk Sine- toplumsal dnm srecine bakmak,
1. Asuman Suner, Hayalet Ev, Yeni Trk farkl bir grme biimi nermek.
Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis
Yaynlar, stanbul 2006, s. 16. 2. Asuman Suner, a.g.e., s. 16.
krizine sebep olan toplumsal bellek kay- Burada mezar talarnn zerindeki Os-
bnn temel kayna, yaanlan darbeler, manlca yazlarn Arapa yazlar eklinde
zellikle de 12 Eyll darbesi olarak gste- nitelendirilmesi, bu yazy zemeyen film-
riliyor. Aidiyet tasavvurunun merkeze aln- deki ocuk oyuncu Ali kadar kitabn yazar
d bir almada ister istemez zihnime u Asuman Sunerle birlikte pek oumuzun
soru taklyor: Toplumsal bellek kaybnn yaad aidiyet probleminin altn iziyor.
sebepleri arasnda darbeleri (zellikle Suner, ne yazk ki yabanc kavram ve keli-
de 80 darbesini) ne karmak nasl bir melere kar gelitirdii hassasiyeti kendi
tarih tasavvurunu yanstyor? Sorumu yaad topraklara ait kelime ve kavramlar
kitabn politik filmlerle ilgili blmnde konusunda gsteremiyor.
bahsi geen Hangi Trkiye? sorusundan Son tahlilde Hayalet Ev, dili itibariyle akc,
mlhem u ekilde yineleyeyim: Yeni Trk ele ald meseleleri ileme yntemiyle ba-
Sinemasn yorumlarken kaynak olarak arl bir alma. Asuman Suner, akademik
kullanlan kavramlar, tarihsel sre iinde dille edebiyat dili arasnda, deneme tadn-
yolculuunu srdren hangi Trkiyeden da seyreden, son dnem Trk sinemasn
besleniyor? Bu noktada aidiyet krizini anlamlandrabilmek adna bavurulabile-
temellendirmeye dair daha detayl bir cek deerli bir kaynaa imza atm.
okuma beklentisi duyduumu sylemeli-
yim. Buradaki paradoks, belki yine yazarn
olduka isabetli yorumlad Nuri Bilge
Ceylan sinemasnn taraya yaklamnda
ortaya kyor: Kurgulanan oyun, para-
doksu zmeyi srekli teliyor.
Ayrca aidiyet krizini merkeze alan yazarn,
kitabn Nuri Bilge Ceylanla ilgili blmn-
de yer alan bir ifadesi yaadmz aidi-
yet krizinin ne kadar derinlerden aktn
gsteriyor: Ali mezar talarnn zerindeki
Arapa yazlarn anlamn zmeye alr.3
3. Asuman Suner, a.g.e., s. 143.
ANT-KAPTALST
BR DNYA
TASAVVURU
AL BALCI
S
inemaseverlerin Terminatr ve Ti-
tanik gibi filmlerden hatrlayaca
James Cameronun ynetmenli-
ini yapt Avatar, iki yz otuz
milyon dolarla sinema tarihinin en pahal
filmlerinden biri. Genel kan, zellikle gr-
sel anlamda sinemaya getirdii yeniliklerle
filmin bir dnm noktasn temsil ettii
ynnde. Fakat filmin sadece bu yanyla
bir devrim yaptn sylemek hakszlk
olur. Zira Holivuddaki hkim ideolojiye
getirdii baka bir yenilikle de film dev-
rimsel karakter tayor.
Hikyeye gre Pandora isimli bir gezegen-
de koloni kuran dnyallar, dnyann enerji
an buradan transfer ettikleri madenler
kanalyla gidermektedir. Gezegenin kay-
naklarna ulama noktasnda bu gezegende
yaayan yerliler problem tekil etmektedir.
Onlar problem olmaktan karmak iin
dnyallar baz teknikler gelitirir; yerlilerin
benzeri klonlar reterek bunlar yerlilerin aktarlabildii bir dnyada bu snfn ken-
arasna gndermek gibi. kiz kardeiyle diliinden varln srdrm olduunu
DNAlarnn benzemesi nedeniyle geze- dnmek safdilliktir. Snflarn getirdii
gene getirilen eski bir asker, Jake Sully, bu maduriyetin yansra, insan doasna ya
klonlardan birini ynetir. Ondan beklenen, da daha doru bir tabirle kapitalist insan
klonu vastasyla yerlilerin arasna kararak doasna dair hibir ey de deimemitir.
dnyallara istihbarat salamak ve yerlileri Pandoradaki koloninin bandaki kii Parker
madenin zerinde ina ettikleri barnaktan Selfridge, enerji iin her eyi yapabilecek
ayrlmaya ikna etmektir. Filmin hikyesi bir ve byk bir kabileyi gz kapal lme
tarafa, tasvir ettii iki farkl
dnya ve bunlar arasnda
yapt tercih bu yazy
daha fazla ilgilendiriyor.
nsanolunun olanca tek-
nolojik ilerlemesine karn
ana karakter Jake Sullynin
tekerlekli sandalyeye
mahkm olmas filmin en
karamsar yan. Gelir adalet-
sizliinin kapitalizmin ayrl-
maz bir paras olduunu,
ilerlemeye ramen kanl-
maz bir ekilde fakir snf
koruyacan ve beraberin-
de tayacan gsteriyor.
Zira kapitalizm, dl-ceza
eklindeki temel ileyi mantyla bacakla-
rnn geri verilmesi (dl) karlnda Jake itebilecek kadar kapitalist bir zihne sahip-
Sullye istedii her eyi yaptrabilir. Kapita- tir. Probleme yaklam biimi, sermayenin
lizmin koruduu tek snf fakirler deil elbet. nnde engel olan her eyi ortadan kaldr-
2154 gibi bir tarihte dahi hrszlk ve cinayet mann meru olduu eklindedir. Tam da bu
gibi sulular snfnn varln srdrd- nedenle kolaylkla kabilenin imhas emrini
n Jake Sullynin ikiz kardeinin hikyesini verebilir. Emri alan Albay Miles Quaritch iin
dinlediimizde reniriz. Bunlarn ilevinin de grev, dier bir ifadeyle kapitalist so-
ne olduunu film bize sylemez ama beyin rumluluk, bakalarnn yaamndan ve hatta
dalgalarnn dahi taranp baka bir klona kendisinin yaamndan bile daha deerlidir.
nsan, doa ile ilikisini ayn ekilde sr- biimi, alglamalar, eylemleri, grme
drmekte kapitalist/modern karakterini biimi, ksacas mantalitesi dururken dier
korumaktadr. Pandoraya geminin yakla- taraftan bunun tamamyla zdd bir yaam
t andaki antiyenin manzaras ve dozer- resmedilir. kisinin bir arada sunulmas
lerin orman iindeki imhas, insann doa izleyiciyi nemli bir tercihle kar karya
zerinde sregiden smrsn aka brakmas asndan nemlidir.
ortaya koyar; tahakkmn nasl artarak/ Bu ikinci dnyada insann doaya kar bir
glenerek devam ettiine ahit oluruz. tahakkm olmad gibi insan ile doa
Doa, kapitalist insann arzular dorul- arasnda tamamlayc bir iliki szkonusudur.
tusunda dntrlr. Tahakkm doayla Navi rk uzun salar vastasyla kendilerini
snrl deildir; bir zamanlar Batl insann doaya balayabilmekte ve bylelikle doa-
Douluya yaptn (kltr emperyalizmi nn bir paras olabilmektedir. Ondan ayr-
eliinde sregiden smry) dnyallar lan ve tam da bu ayrlabilme yetisi sayesin-
da Pandora halkna reva grr. ngilizce de onun zerinde tahakkm kurabilen bir rk
retme, onlar yerinden ederek baka deildir. Fakat doann bir paras olmalar,
bir mekna tanmaya zorlama, bilimsel kapitalist anlamyla gelimelerinin nne
bir inceleme nesnesine dntrme gibi gemitir; onlar daha nce naslsalar, hl
uygulamalar bunlardan bazlardr. ayn pratiklerle yaamlarn srdrrler. Tam
Btn bu kapitalist yaam biimine dair da bu nedenle dnyallarn onlar yerliler ya
karamsarlk ve gelecekte aslnda hibir e- da kabile halk olarak tanmlamas bir tesa-
yin deimeyecei mesaj bir yana, ynet- df deildir.
men James Cameron, izleyiciye alternatif
bir dnya sunma noktasnda bir adm ne
kar. Bir tarafta kapitalist insann yaam
Sava snfn olmas ve kabile liderinin Aslnda filmi altst edici klan James
mevcudiyeti Navi topluluunu kapitalist Cameronun iki farkl dnyaya ilikin
anlamyla snflarn olduu bir topluma tasavvuru deil, aksine bu iki tasavvur
dntrmez. Gerekli aamalar geebi- arasnda hem kendisinin yapt hem de
len herkes savalar snfna dhil ola- filmi izleyenleri yapmak zorunda brakt
bilir; zaten doay/hayvanlar tahakkm tercihtir. Bylesine problemleri olan ka-
altna alan kii deil doann kendisine pitalist bir yaam biimi yerine smry
izin verdii kiiler bu ayrcal elde eder. minimuma indirmi bir alternatif daha
Kontroln doann elinde olduu bir dn- yedir. Cameronun filmi iin sinema tarihi
yada kiilerin birbirlerine kar tahakkm asndan bir devrim olduu yorumlar
daha balamadan imknsz klnr. Fakat henz film vizyona girmeden yaplmaya
bu kontroln mutlak bir ekilde doaya balamt. zellikle grsellik asndan bu
devredilmesi deildir. Neytiri, Jake Sullyi yorum su gtrmez. Fakat film ve zellikle
kurtaraca esnada bir hayvan ldrmek yapt tercih, kapitalist dnyann mer-
zorunda kaldnda doann snrlarnn kezinden baka bir alternatifin arsn
nerede bittiini de renmi oluruz. Doa yapmas asndan da devrimseldir; belki
karsnda Navi rknn tek ayrcal ha- de beslenip glenecek olan baka bir
yatta kalma hakkdr; onlara gre bunun sylemin nvelerini tamaktadr.
dnda herhangi bir ey iin
doann zerinde tahakkm
kurmak gereksizdir.
AVRUPANIN
KRZ:
S
m, savatan malp kan Almanya maddi
osyolojik adan The Cabinet of ve manevi olarak yerle bir olmu, Avrupa
Dr. Caligari, bir anlamda 1920le- ise dnya sahnesindeki merkezi konumunu
rin Almanya (ve daha geni an- ABDye (ve Rusyaya) kaptrmt. Avrupay
lamda Avrupa) tarihi-toplumsal penesine alan bu siyasi-askeri ykm ve
balamnn bir rndr, bir yandan da o gvenlik krizinin daha derin etkileri olmu-
tarihi-toplumsal balam tartmaya aa- tu; modern Avrupann zerine ina edildii
rak ekillendirmeye alr. 1920ler sade- inan sistemi sarslm, artk bilime, rasyo-
142 HAYAL