TRO/LUS VE CRESS/DA: BOZUK DZEND:E "SAVAH

YE "AK"

Ay~egl YKSEL

Troilus ve Cressida Shakespeare' ii sahne iin yaim~ olduu

otuz sekiz yapt iinde en "izgi d~" olandr. <Bunedenle de yazl-
d gnden bu yana ok dei~ik bak~ alarndan deerle1dirilmi~,
zaman zaman da gerektiindenok yerilmi~ ve vlm~tr. Oyu~un
ne zaman ve Shakespeary nasl bir ruh durumu iindeyken olu~tuu,
ilk kez nerede ve naslbir seyirci kar~snda sergilendii, hangi trde
(trajedi, tarih, komedi, trajikomedi) bir yapt olduu ak seik
belirlcnemediinden, ele~tirmenler ou kez birbiriyIe eli~en var-
saymlarla ortaya, km~lar, Troilus ve Cressida'ya en tutarl' ak-
lamay getirme tutkusu da gitgide younhiprak srp gitmi~tir.
Troilus ve Cressida ile ilgili olarak sahip olduumuz. somut
ve'riler oyun metninin ierdikleri ve Shakespeare'in ~'insan"a ve
"toplum dzeni" ne bak~n yanstan teki yaptlar ile snrldr.
Shakespeare'in ou trajedilerinde ve tarihseloyunlarnda irdeledii
temel konu, insann "stn" ve "a~alk" zelliklerle olu~an karma~k
yapsyd. risann "tanrsal" zellikleri olarak nitelenebilecek "zeka",
"sevgi", -"g" gibi erdemler insann "a~alk" yanlarna' yenik
d~tnde, "hile", "ehvet" ve "zorbalk~' la yer dei~tiriyor ve
yozla~m.aya yol ayordu. Yalnz insan deil toplum dzenini de
etkileyen bu' yozla~ma lll. Richard, Hamlet, Kral Lear ve Macbeth
oyunlarnn temel izleini olu~turur. i

Shakespeare "zeka"nn, "sevgi"~in, "g"n mutlu bir toplum-

sal dzen olu~turmad~ ,etkili olduu bir dnyann zlemi i<indeydi.
Bu nedenle, Shakespeare-oyunlarnda, yoz dzenehizmet edenler
hep yenik d~erler. Richard,. Iago, Edmund gibi olumsuz oyun
ki~ilerinin, "a~k" yalnzca "~ehvet" olarak tanmlamalar: bo~una
deildir. Hamlet'te hrs, ihanet, ~iadet ve ~ehvet' iie irdelenil'.
lago, . Othello'nun "stuninsan" yanlarn, onun Desdemona'ya
. olan sevgisini ihanet ve ehvet grntleriyle bulandrarak yok eder.
 AYEGL YKSEL
60

Buna kar~lk, Romeo ve Jvliet'tc yansyan, nefretin ~iddete boya-

d bozukdzen, iki sevgi dolu. gencin, ya~amlar pahasna srdr-
dkleri a~kn ve balln gcyle ortadan kalkar. Anlatmndaki
tm ~iirselliekar~n, Antony ve Cleopatra'y sarp sarmalayan ~ehvetli
a~k, Roma'da ve Msr'da yanswan bozuk dzenin bireyler dze-
i yindeki bir uzantsdr. Shakespeare, Troilus ve Cressida" oyununda
da, amacn yitirmi~ "sava~"n "'~iddet"e itenlikten yoksun "a~k"n
"~ehvet"e indirgendii bir bozuk dzenin ele~tirisini yapmaktadr.
Ksacas, oyunun "izgi d~" olm.a ii>zellii"z"e deil, i~leni~"biim"-
ine ili~kindir.
Konularn gerek tarihselolaylardan seerek i~lemesiyle nl
olan Shakespeare bu yaptn da' ok iyi bilinen iki yk stne
kurmu~tur. Bu yklerden ilki Homeros'un' destan trndeki ba~-
yapt Iliada'da yer alan Tnva Sava~, ikincisi ise Ortaa'da
"romans" trnde olu~turulan ve Truva Sava~ iine yerle~tirilen,
"Troilus ve Gressida'nn f'~kservenidir. Her iki yk de Shakespeare'-
den nce, e~itli trlerde yazlm~ pek ok yapta konu olmu~tur.
Daha qnce i~lenmi~ konular sihirli kalemiyle zgn ba~yaptlara
dn~tren ve daha nce yazlanlar silip ge;en Shakespeare, biri
eski Yunan'n destan andan kopup gelmi~, teki de. Ortaa ve
Rnesans'ta ok popler olan bu iki yky bulu~tururken, okurun
ve seyircinin ~ihninde oyun khjileri balamnda olu~mu~ izleri dei~-
tirme yoluna gitmemi~tir. Tarihle destan bulu~turan Truva Sava~
yksnde Relen hep Gzellik ve A~k, Achilles ile Rector Yiitlik
ve Onur, Ulysses de Politik Zeka'nn simgesi olarak kalacak, Ortaa
romans kahramanlarndan Gressida her zanan "kahpe", days
Pandarus da "muhabbet tellal" olarak anlacaktr.
Dahas, gzel bir kadn uruna yllarca kan dklmesine neden
olan bir "onur"sava~nn ierdii "kahramanlk", ya da daysnn
araclyla yatana girdii Troihs'a ihanet eden Gressida'nn ve
ihanete urayan toy Troilm.'un dram, Shakespeare iin ne bir
"trajedi" olu~turacak dzeyde benimseyebilecei, ne de "komik"
dnya gr~ iinde herhangi bir u.zla~ma noktasna ula~trabilecei
bir ma12;emeolu~turuyordu. Shakespeare' i bu iki ykde ilgilendiren
nokta, kocasna ihanet eden bir kadn yznden kan ve on yl
sren sava~ nedeniyle altst olan toplumsal deerler dzenini ve hem
Yunanllar hem de Truvahim' etkileyen bu yoz dzen iinde
sevgininde cinsellie indirgenmi olmasyd. Bu nedenle, oyunun
olaylar dizisini Truva Sava~"nn yedinci ylnda ya~anm~ ok ksa
bir srele snrlam~tr.
 BOZUK DZENDE "SAVA" VE "AK" 61

Bu snrlama iinde yer alan olaylar yle zetlenebilir: Yunanl

kral Mendelaus'un kars Helen'in, Truva kral Priam'n olu Paris
tarafndan karlp Truva'ya getirilmesinin C, Yunan tarafna
gemi olan Truval Calehas'n kz Cressida'nn, Priam'n kk
olu toy Troilus'la yaad tek ak gecesinden sonra, nl bir Truval
sava esiriyle takas edilerek Yun,!-n karargahna yollanmas ve hi
zaman geirmeden Troilus'u Yunanl subay Diomedes'le aldatma-
syla alnmtr. (Bir baka deyile, byk apta bir yosmalk, kk
apta bir yosmalkla dengelenmitir.) ronik bir almadr bu.
Shakespeare'in, bylece oluturduu olaylar dizisinden amac, iirsel
adaleti salamak deil, her iki "ihanet" yksnn de neden olduu
bozuk dzeni ve deersizlik ortamn, kendi "dnya gr" asn-
dan irdelemektir.
Shakespeare, bu amacn gerekletirme yolunda, kahramanlar-
nn "destan" ve -"romans" trleri balamnda tadklar kimi zel-
iikleri do ndurmutur.
Hereyden nce, onlar bilinen "son"larna gtren yklerini
yorumlamak yerine, yaadklar servenden yallzca bir "ara kesit"
gsterdikten sonra, kahramanlarn "destan" da ya da "romans"
ta dile gelen yazglaryla babaa brakmtr. kinci olarak, pek ok
oyun kiisinin "destan" ya da "romans" gelenekleri balamnda
tadklar "deerler"i olduu gibi korumu ve bu deerleri, "destan"
ya da "romans" geleneiyle hi bir ilgisi olmayan kendi oyunu
iinde abartl boyutlarda ileyerek seyirciye "yabanc!atrm"tr.
nc olarak da, oyunu "destan" da on yl sren bir savan, ok
ksa bir orta sreci stnde younlatrma, Troilus ve Cressida'mn
yksn de bu ksack sre iine sdrma yoluyla, oyun kiilerini,
daha nce yazlm yklerinde grlenden ok baka alardan
yorumlama olanana kavumutur. Shakespeare iin yeni bir "biim"
denemesi saylabilecek bu l yaklam, ozann, elindeki "destan"
ve "romans" geleneklerine bal malzemeye "uzak'-' adan bak-
masn salam, sonu olarak da ortaya "gldr" gelerinin "nee"
retmedii, "lm"n de "ac" vermedii, alayc / buruk bir dzen
eletirisi kmtr.
Oyun, sava klna girmi bir oyuncunun bir adr tiyatrosu
rtkan tavryla syledii yar alayc prologla balar. Truva
Sava'nn gerekesini ksaca zetleyen oyuncu, bu byk servenden
yalnzca bir oyunun "kaldrabilecei kadar malzeme alndiin,
olaylarn savan orta yerinde balayacan belirttikten sonra,
sava- ortamnda yaanacaklarla babaa brakr seyirciyi.
 AYEGL YKSEL
62

SClva~'nilk yoz grnts, Gressida'ya 'lesiye tutulduu iin

sava~alanna gitmek bile istemeyen gen Troilus'un a~kyaknmalaryla
ba~lar. Sava~'n yedinci ylnda herkes sava~maktan bkm~, sava~
her gn srdrlen bir spor turnuvasna dn~m~tr. Shakes-
peare, Truva Sava~'n, oyumin son anlarna dek, bir yiitlik serveni
olarak deil, Ortaa'n "saray a~k" (courtly love) gelenei dorul-
tusunda, soylu bir "gzel kadn" (fair lady) uruna yaplan gs~eri~li
~valyelik gsterileri olarak yorumlam~tr. Ancak, ortada "fair
lady" de!ebilecek bir Helen yoktur. Yedi, yldr Paris'le gnn
gn etmekte olan Helen, uru na kan dklmesini iyice kanksam,
skntsn gidermek iin toy Troilus'a 'bile srna~mayaba~lam~tr.
Ksacas Helen, Shakespeare'in oyununda; uruna kan dkldke
yanaklarna kan gelen bir "yosma"" Menelaus da -hem Truvallarn
hem de Yunanllarn deyi~iyle,--bir "boynuzlu" dur., Bu nedenle, bir
".boynuzlu"nun onurunu kurtarmak iingiri~ilenkavga amacna yenik
d~m~tr.' (Ama Shakespeare'in elinde olmayan nedenlerle sava~
daha y srecek ve Yunanllann "hileli" zaferiylekorkun biimde
sonulanacaktr.) Truvallar da dururriun bilincindedirler. Ancak,
"~valyelik" anlay~n u boyutlara gtren Hector'a gre,' Ian
,Kou'un deyi~iyle,"Madem ki Helen yosmas.,Priam'n izniyle ka-
rlm~tr, Helendavas Truva' mn davasolmiJ.~tur. Helen geri verilirse,
uruna lmeye deilleyecek bir, yosma olduu ortaya kacak"
(1966: 77), bu da Truva'nn onurunu zedeleyecektir. Bu nedenle
Hector, inanmad bir ama; uruna,' benimsedii Ortaa ~val-
yesi roln oynayarak, sava~may srdrr. Helen de bu. oyuna
severek katlr. Sava~ alanndaki bir kar~la~masonrasnda, Hector'u.n
,zrhnn kartlmasna yardm ettii sahnede' Helen'in "fair lady"
roln ne denli keyifle oynadti~ grlr.
Ancak, Truva'da yedi yldr srmekte olan bu. "~valyecilik'~
ve "saray a~k" oyununu' gerek sananlar da vardr. Bu' sava~ iinde
bym~ olan Troilus ve Cressida... Troilus kendine aabeyi
Paris gibibir "fair lady" bulmu~, teki aabeyi Hector'dan da "~o-
valyec ilik" "oynamay renmi:~tir. Cressida ise "kadnlk simgesi"
olarak tarihe geen Helen'in "kokete" tutumunu "ideal" olarak
benimsemi~tir. Truva'n: surlarndan yllardr her gn aa bakarak
izlediiSPOr kar~la~mas benzeri "sava~ oyunu" Cressida' nn yalnz
"kokd" rol oynamasn deil, bu. rol gen;ek sanmasna da neden
olur. Bu iki gencin arasn, kzn days Pandarus bulur.' Paris'le
Helen'in yedi yl boyunca kurumsaIla~trdklar "~ehvet"i kadn
erkek ili~kisind~kitek "deer'" olarak gren ve insanlar mutlu ct-
 BOZUK DZENDE "SAVA" VE "AK" 63 '

menin tek yolunun cinsel birle~me olduuna inanan Pandarus'un

Troilus'la Gressida'y bulu~turduu sahne (III, ii), Romeo ve Juliet'in
ilk kez kaqla~tklar sahnenin karikatr gibidir. Gressida'nn
yapmack ekingenlii kaqsnda, TroiUus'un byk szler killa-
narak ona sevgisini inandrmak iin abalamas, kendi yalanna
inanm~ bir toplumun (Truva'nn) ya~ad yozluun gen ku~akta
grlen, acn'as yansm~sdr. Hector'un "onur" duygusu nasl
ieriinden soyutlanm~sa, Troilus ve Gressida'nn, muhabbet tellal
Pandarusiun tarafndan pompalanan "a~k" da ieriine uzak d~-
m~tr. Sava~n sradan bir yiitlik gsterisine, a~kn da ~ehvete
indirgendii, itenlikten yoksun bir ortamda herkes kendi inand
yalann kurban olacaktr. ,
Oyundaki sahnelerin, yarsnn yer ald Yunan karargahnda
da Truva'dakine benzer bir durum ya~anmaktadr. Yedi yldr sren
sava~ma eylemi hibir sonu vermediinden, herkese bkknlk gel-
Ili~,ordudaki liyerar~i lakala~m~,kumandanlar arasnda eki~meler
ba~lam~tr. Amacna artk inanlmad iin hemen tm sava~larn
itenliini yitirdii bu yoz dzende de ieriinden soyutlanm~ roller
oynanmaktadr. Politik Zeka'nn simgesi olan Ulysses ile Bilge ki~i-
liiy1e'nl ya~l Nestor, 'anlamn yitirmi~ bir sava~ rayna oturma
adna kafalarn ve daha ok da enelerini' yormakta, ancak artk,
salam bir zemine oturmayan "byk devlet aqarn" nitelikleri
yalnzca "hile" ve "dalavere" dzeyinde i~levgrmektedir. Yunanl'-
larl} byk kahraman Achilles ise "byk kahraman" roln sava
alanna hi kmakszn oynamakta, gnlerini adrnda uzanp
arkada~ Patroc1es'le birlikte teki komuta:illaralaya alarak geir:pek~
tedir. Sava~mama gerekesi ise Hector'un kzkade~i Polyxena"y~
a:~k olmasdr. Athilles Hector'la sava~mamaya sz verdiini sy-
lemektedir. Achilles'i rnek alan ikinci byk kahraman Ajax da
sava~mamakta ve klesi Thersites'in teki kumandanlar hakknda
syledii a~alayc szleri dinleyerek elenmektcdir.

Her iki tarafn da z bo~alm~ roller oynayarak srdrdkleri

sava~ta kimi zaman, Yunanllarn sava~ bo11sualdnda Truval-
lardap. hi ses km~makta, kimi zaman da Hector, "sevdii kadnn
onurunu korumak isteyen varsa kaqma ksn" gibi "~valyece"
sylemlerle kendi~ine rakip aramaktadr. Truvallarn ve Yunanl-
larn zaman zaman birbirlerini ziyaret bile ettikleri bu garip or-
tamda sava~, taraflarn gndelikbir al~trma olarak srdrd,
l<esin bir sonuca ula~mayan bir "~iddet gsteriSi" olmaktan teye
 AYEGL YKSEL

gitmemektedir. Truvallar kadar Yunanl kumandanlardan da nefret

eden keskin dilli Thersites'e gre bu sava~ ~iddetle ~ehvetin elele
gezdii bir maskaralktan ba~ka bir ~ey deildir.
Oyunun ikinci blmnde geli~en olaylar "sava~"n da "a~k"n
da ~akaya gelmeyeceini gsterir. Gressida'yla onca zamandr z-
lemini ektii a~k gecesini yapm~~olan Troilus, kimse grmeden bir
an nce ekip gitme derdindedir. Cressida'yla" Romeo ile Juliet' in,
dn gecelerinden sonraki ayrlk s<1hnesindesylediklerine "gn-
derme yaparcasna'" syle~meleri,-Shakespeare"in "lmsz a~klar"
ile bu sahte "a~k" gecesinin kahramanlar arasndaki ztl ortaya
koymaktadr. Romeo, Juliet'e olan a~kn en yakn arkada~larndan
bile gizler. Troilus'un "saray a:~k" kurallarna gre gizli tutmak
istedii bu ili~kiyi ise ch azndan Paris ve Aeneas da bilmektedirler;
stelik, bildiklerini Cressida'y Yunan karargahna gtrmek iin
gelen Diomedes'ten bile gizlemezler. Dahas, kapatmasn geceye
saklayp kendisini erkekler dnyasmn gndzne atmaya hazrla-
nan Troilus, Cressida'nn Yunan karargahna gnderilecei ni re-
~ince, babasnn kararna bir an bile duraksamakszn boyun eer.
"dealist" a~k rol ile "idealist" vatansever roln. birlikte yrt-
'meye k~rarldr anla~lan. Aeneas'a "beni burada grdn kimse
bilmesin" diyerek, Cressida'ya gider ve ona durumu haber verir.
"Koket"lii "kadn"'lkla zde~le~tiren Cressida erkekler dnyasnn
bir oyuncadr artk. Troilus'a ettii balIik yemininekaqn, artk
Yunan karargahnn mal olduunun bilincindedir. Benimsedii rol
oynamaysrdrerek Diomedes'in kapatmas olur .
Oyun hzla sonuna ula~r. Patrocles'in ldrlmesine kzan
Achilles Hector'.la arp~r. "Centilmen sava~" roln sonuna dek
oynayan Hector, Achilles'i savunmasz bir annda yakaladnda
ldrmez; buna kar~lk, Hector, yeterince "spor" yaptna karar
verip zrhndan soyunduu bir anda Acltilles tarafndantuzaa d~-
rlr ve onun buy:uuyla Myrmidon'lar tarafndan ldrlr.
Oyun, benimsenen -rollerle gerekler arasndaki ayrmn bilincine
varan Throuilus'un, aabeyinin cn almak iin soylu bir kararlla
brnd, o srada kar~sna kan Pandarus'u lanetledii noktada
sona erer. Son sz, insanlara mutluluk vermek amacyla yapt
muhabbet tellallnn a~alarmasndan dolay duyduu znty
dile getiren ve ta~d frengi hastal nedeniyle yaknda lecek olan
Pandarus'undur .. '. .
W.W. Lawrence'n "rm~ bir toplumda evrensel insan tut-
kularnn felsefi bir zmlemesi" (1969: 208) olarak grd
 BOZUK DZENDE "SAVA" VE "AK" 65

Troilus ve Cressida, kimliklerini ireti rllerle zdeletirmi insan-

larn gln dram. Ayn insanlar, "destan" ann gelenekleri
balamnda tutarl bir kiilik sergiliyrlard.' Ortaa'n "saray
ak" anlay ise Relen-Paris, Trilus-Gressida ilikisini dal sayard.
Shakespeare'in bu tr ak ilikilerini ya da "zina" eyleminin neden
lduu bir sava "kahramanlk serveni" larak benimsemesi 0.-
lanakszd. Bu nedenle, yunda bir tek "masum" kii bile yer almaz.
nk herkes, benimsedii "rl"le, iddet veehvete indirgenmi
bzuk dzene hizmet etmektedir .. Rectr, inanmad bir davay
"onur"lu bir "valye" gibi savunmay srdrd iin tuzaa
drlerek lr. "Ak" uruna "kahraman" kimliinden dn
veren Achilles snunda "nursuzluk" batana saplanr. Ulysses
ve Nestr bu bzuk dzende "destan"daki kimliklerinin dna
karak, ayn erdemleri savunmalarna karn, hi bir ey becere-
\
meyen k bilmi "geveze"lere dnrler. Trilus "ehvet"i "sevgi"
sanm, Gressida ise "seven kadn" kimliine yabanc kalmtr.
Bzuk dzenin "ak" dzeyindeki "szcs", "muhabbet tellal"
Pandarus, savan ve akn genel "yrumlaycs" da az bzuk
sytar Thersites'tir. "Trilus- ve Gressida" hi tartmasz, Shakes-
peare'in en "teatral" yunudur ...
Shakespeare, "itenlik"le "sahte"liin yer deitirdii, deer-
lerin "z"den yksun "biim"lere indirgendii, ahlak tesine gemi
bir dnyay sahnede dile getirme ylunda, "destan" ve "rmans"
trlerinin damgasn tayan iki yky -kendi ann tiyatrsunun
beklentilerini aarak- gnmzn duyarlna ,tam, bir anlamda
"uyumsuz" tiyatrya k yakmtr.

Shakespeare, "izgi d" bir anlayla biimlendirdii Troilus

ve Cressida ile sanki drtyz yl ncesinden, 20' nci yzylda yaanan
iki dnya savann neden l,!-ca "ykm" haber vermektedir .
.yllar byunca, "iddet" i dal bir yaama biimine dntren,
deerler dzenini alt st eden, savatan usanm "kahraman"larn bir
gecelik "sava" aklaryla avunduu, "sahte" rllerin gerekmicesine
ynand, kurnazlk ve hile stne kurulmu stratejilerle biimden
biime skulan bu iki servenden arta kalm dnyamzda Troilus
ve Cressida ada bir iletiyle kyr karmza. Bu nedenle, Shakes-
peare'in yaptnda dile getirdii duyarl gemi yzyllarn kur ve
seyircisine ranla en k biz paylayruz.
 AYEGL YKSEL
66

Allnblar,

Lawrence, Wlllian Witherle. Shakespedre's ProblemPlays. Harmond-

sworth, Middlesex:: Pengnin :Books, 1969. !

Kott, Jan. Shakespeare OUT Contemporary. New York: Anchor Books,

1966.