KAJIAN MANUSKRIP MELAYU

BSS3043
Dr. NORAZIMAH BT ZAKARIA
norazimah@fbk.upsi.edu.my

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Pembahagian Jenis atau Kumpulan
dalam Sastera Tulisan KM Tradisional
1)Sastera keagamaan
-Hsl penulisan yg memenuhi fungsinya sbg penyebar
maklumat ttg ag Islam. Terbahagi kpd bbrp sub kumpulan
Tertentu, ant:
i)Sastera Kitab (Bersifat bukan cerita; prosa & puisi)
-Kitab2 yg menerangkan sst pengajaran ttg ag Islam.
Meliputi kitab2 yg ditulis dlm ilmu fikah spt Sembahyang
Jumaat & Kitab Sembahyang, ilmu tauhid spt Nazam
Tauhid, ilmu tasawuf, ilmu tajwid, ilmu falak, ilmu faraid
dll lg. Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
ii)Sastera Kenabian (bersifat cerita; prosa & puisi)
-Mengenai cerita2 ttg Nabi Muhammad S.A.W spt
Hikayat Nur Muhammad, Hik Nabi Wafat dll, cerita
ttg para rasul & nabi2 lain spt Kisas al-Anbiya.

iii)Sastera tokoh2 Islam (bersifat cerita; prosa & puisi)

-Tokoh2 yg diceritakan dlm kisah2 ini termasuklah
mrk drp keluarga Nabi Muhammad S.A.W sendiri spt
riwayat ttg cucundanya, Hassan & Hussain dlm
Hikayat Hassan dan Hussain & Hikayat Tamin al-Dari.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Samb
iv)Sastera Kepahlawanan Islam (bersifat cerita; prosa
& puisi)
-Tokoh yg hidup sezaman dgn Nabi Muhammad
S.A.W, yg pernah berjuang bersama-samanya. Ada jg
ant mrk yg x ada kena mengena dgn Nabi, ttp
wataknya dilukis berdasarkan kepahlawanan tokoh yg
pernah wujud.
-Ant hik yg dimasukkan ke dalam bhgn ini ialah Hik
Iskandar Zulkarnain, Hik Amir Hamzah, Hik
Muhammad Hanafiah & Hik Raja Khandak.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Samb
2)Sastera Epik (Bersifat cerita; prosa, syair)
Dibahagikan kpd 2 iaitu:
i)Sastera Epik Berunsur Islam
-Epik ialah cerita yg mengemukakan hanya satu watak
utama dgn segala perlakuan keperwiraannya.
-Cth dlm sastera Mel, Hik Muhammad Hanafiah & Hik
Amir Hamzah yg mengisahkan dua wira Islam yg
ternama.

ii)Sastera Epik Kebangsaan

Cth: Hik Hang Tuah merupakan hik tunggal yg dpt
digolongkan di bwh kelompok ini.
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
-Ia mengemukakan ketokohan & kepahlawanan wira
yg bersifat tempatan yg tlh mencapai taraf legenda.

3)Sastera Sejarah @ Historiografi (Bentuk cerita;

prosa & puisi)
i)Hsl2 sastera sej yg menggemblengkan unsur mitos,
legenda & sej benar spt Hik Raja Pasai, Hik Aceh, Sej
Mel, Hik Merong Mahawangsa, Hik Banjar dll.

ii)Hsl penulisan sej yg mengemukakan sej dr segi

peristiwa sebenar yg dicampurkan dgn tpt & tokoh
tertentu yg dikenali. Dgn jelas diketahui bhw hik2
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
Ini ditulis pd abad ke-19, berdasarkan peristiwa2 &
tokoh2 yg disebutkan. Cth: Misa Melayu, Hik Pahang &
Sejarah Riau.

iii)Sastera sej yg mengemukakan jurai keturunan @

salasilah raja2 kerajaan Mel tertentu spt Asal Usul
Raja Sambas.

4)Sastera Perundangan (bersifat bukan cerita; prosa &

puisi spt pantun, seloka, teromba & ikatan puisi bebas)
i)Hsl penulisan yg mengemukakan undang2 & kanun
spt Hukum Kanun Melaka, Undg2 Laut Melaka,
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
Undg2 Kedah, Undg2 Sembilan Puluh Sembilan Perak
dll.

ii)Penulisan yg berupa peraturan & adat istiadat spt

Adat Istiadat Raja2 Mel.

iii)Peraturan yg lbh merupakan hukum adat yg terdiri

drp Adat Perpatih & Adat Temenggung spt yg
tergambar dlm teromba & Tambo Adat Minangkabau.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Samb
5)Sastera Ketatanegaraan (bukan cerita; prosa)
i)Hsl sastera jenis ini merupakan suatu kumpulan yg
agak kecil krn terdapat hanya bbrp cth yg dpt
digolongkan di bwhnya. Dua cth utama yg tertulis
ialah Bustanus-Salatin karangan Nuruddin al-Raniri &
Tajus-Salatin hsl karya Bukhari al-Jauhari.

ii)Dua penulisan yg biasanya diletakkan dlm kelompok

sastera kenabian (Hik Luqman al-Hakim) & sastera
hik (Hik Ismayatim) dibincangkan di bwh gol sastera
ketatanegaraan.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Samb
6)Sastera Hikayat (Bersifat cerita; prosa & puisi)
-Istilah hik biasanya membawa makna yg luas meliputi
semua btk prosa. Ttp pemakaiannya sbg judul jenis
sastera di sini membawa makna yg lbh sempit iaitu
khusus pd apa yg dpt disamakan dgn fiksyen-cerita
rekaan yg bersifat hib sambil berperanan didaktik.
Ceritanya byk bersandarkan khayalan & imaginasi.

i)Hik2 yg mengandungi unsur dr India & hsl drp epik2

Hindu terkenal spt Ramayana & Mahabharata. Hik2 itu
ialah Hik Seri Rama, Hik Sang Boma, Hik Pandawa
Lima dsbnya.
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
ii)Hik2 yg memperlihatkan unsur dr India, ttp bkn
pengaruh drp epik2nya spt Hik Indera Dewa, Hik
Darmawangsa & Hik Chindabaya.

iii)Hik2 yg menggunakan unsur Islam dgn tuj memberi

panduan @ teladan kpd pembacanya, terutama kaum
wanita spt Hik Puteri Salamah, Hik Fatimah, Hik
Dermatasiah & Hik Nazar Shah.

iv)Hik2 yg menggemblengkan kedua2 unsur dr India &

dunia Islam di Timur Tengah yg tlh disesuaikan dgn
usur tempatan.
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
a)Dlm setengah2 hik ini, didapati unsur dr sst daerah
lbh kuat @ ketara drp yg satu lg. Cthnya ialah Hik
Parang Putting, Hik Langlang Buana & Hik Si Miskin
(Hik Marakarma) yg mempunyai unsur India yg lbh
berkesan.

b)Dlm hik2 lain didapati unsur dr Timur Tengah lbh

ketara spt dlm Hik Qamarul Zaman dgn ltr padang
pasir & pulau2 ajaib.

c)Hik2 yg mempunyai kedua2 unsur India & Timur

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
Tengah spt Hik Inderaputera pd prgkt yg lbh awal
iaitu pd sekitar abad ke-17 & hikayat Gul Bakawali yg
mendapat tempatnya dlm kesusasteraan Mel
tradisional pd abad ke-18. Dlm kumpulan ini ditemui
hsl sastera hik dlm btk syair spt Syair Siti Zubaidah,
Syair Dandan Setia, Syair Bidasari dsbnya.

d) Hik berbingkai dgn strukturnya yg tersendiri,

mengandungi cerita pokok @ dasar & cerita sisipan.
Cerita2 ini jg membawa msk ke dlm kesusasteraan
Mel kedua2 unsur dr dunia Arab & India Islam. Cth:
Hik Bayan Budiman, Hik Bakhtiar & Hik Maharaja Ali.
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
7)Sastera Panji (bersifat cerita; prosa & puisi)
-Hsl kesusasteraan trad yg mempunyai sifat khas iaitu
unsur Jawa yg disebut sbg sastera panji. Cth: Hik Panji
Semirang, Hik Panji Narawangsa, Hik Chekel
Wanengpati, Syair Ken Tambuhan, Syair Jaran Tamasa
& Syair Chendawan Puteh.

8)Sastera Ilmu Tradisional (Bkn cerita; prosa)

-Antara hsl penulisan:
i)Ilmu perubatan & pembomohan. Cthnya Kitab Tib &
ilmu Mendukun.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Samb
ii)Ilmu penujuman & pertilikan. Cth: Kitab Bintang,
Kutika Ramalan & Rejang Kutika.

iii)Ilmu Bahasa. Cth: Bustan al-Katibin, Assir al-Hawi fi

Talima al-Nahu al-Jawi (ditemui di Sri Lanka)

iv)ilmu2 lain spt ilmu hisab & ilmu pertanian dgn hsl
tul spt ilmu hisab, ilmu hitungan & ilmu tanaman.
Selain itu terdapat bbrp kitab lain yg sukar diletakkan
ke dlm mana2 kumpulan spt ilmu Berahi, Rahsia
Perempuan, & Hukum Jima yg lbh bersifat
pengetahuan seksologi dr sudut agama.
Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,
FBK UPSI
Samb
-Dlm sebahagian bsr tul ini, terdpt unsur2 Islam yg sgt
kuat. Bustanus-Salatin karangan Nuruddin al-Raniri
mengandungi satu bab yg memperkatakan ttg anggota
tubuh manusia dr sudut perubatan Islam.
-Walaupun blm dibuat perbandingan, pasti terdapat
bbrp persamaan antar apa yg disebut dlm Bustanus
Salatin dgn Kitab Tib & ilmu Mendukun pd tpt2
tertentu. Apa yg nyata ialah ilmu yg dipaparkan dlm
penulisan ini merupakan ilmu Islam.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Rujukan:
Harun Mat Piah et.al. (2000). Kesusasteraan Melayu
Tradisional. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Siti Hawa Haji Salleh. (1997). Kesusasteraan Melayu

Abad Kesembilan Belas. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI
Latihan:
Nyatakan contoh-contoh bentuk prosa dan puisi
dalam sastera sejarah, ketatanegaraan dan sastera
panji.

Disediakan oleh Dr. Norazimah bt Zakaria,

FBK UPSI