Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/4, Fall 2012, p. 689-709, ANKARA-TURKEY

MLL KTPHANE 2727 NUMARALI MECMADA KAYITLI

MANZUM BR MELHEME

Mustafa ALKAN*

ZET
nsanolu yzyllardan beri, eitli ilerinin nasl sonulanaca,
gelecein kendisine neler getirecei hususunu hep merak etmi ve
gelecekte olabilecekleri renebilmek iin eitli yollara bavurmutur.
Bu yollara genel olarak fal, kehnet, astroloji gibi adlar verilmektedir.
Dier milletlerin kltrnde olduu gibi Trk kltrnde de fal ve
kehnet yaygn olarak grlmektedir. O nedenle gerek slam ncesi
gerekse slam sonras edebiyatmzda fal ile ilgili eserler grlmektedir.
nsann gelecee dair merakn gidermek iin kulland olaylardan
bazlar da Ay veya Gne tutulmas, yeni ay grnmesi, yldz kaymas,
iddetli yamur veya dolu yamas ya da rzgr esmesi, gk kua,
imek, yldrm ve deprem gibi bir takm tabiat olaylardr. Baka bir
deyile merak hissi, insana tabiat olaylarn kullandrarak gelecekten
haber verme konusunda farkl bir yntem oluturtmutur ki buna
melheme ad verilmektedir. Arap, Fars ve Trk edebiyatnda birok
rnei bulunan melhemeler, eski eserlerimiz arasnda nemli bir yekn
oluturmaktadr.
Bu melhemelerden biri de Milli Ktphane 2727 numaral
mecmada kaytl olan manzum bir metindir. Bu metinde ayn hangi
burta olduunu karma yntemi ile ayn bulunduu burca gre
yaplmas uygun olan ya da olmayan iler anlatlmtr.
lgili metni konu alan bu almamzda fal ve melhemelerle ilgili
bilgi verildikten sonra ad geen mecmuada kaytl bu manzum metin
incelenmi, transkribe edilmi, ayrca metinde geen kelimeleri ieren
bir szlk de yazya eklenmitir.
Anahtar Kelimeler: Melheme, fal, astroloji, bur, mecma.

A MELHEME1 WRITTEN IN VERSE REGISTERED IN THE

PERIODICAL NO:2727 IN THE NATIONAL LIBRARY

ABSTRACT
Mankind has wondered for centuries how some of their work will
end and what future will bring to them, thus they have tried different
ways to learn what will happen in the future. These ways are named as
fortune-telling, prophecy, astrology. In Turkish culture, fortune-telling

*
MEB arkikaraaa Lisesi Trk Dili ve Edebiyat retmeni, Isparta. El-mek: alkan.mustafa@hotmail.com
1
Melheme is a literary form in Ottoman Divan Literature in which people try to estimate the future by using natural
events.
690 Mustafa ALKAN

and prophecy are common as they are in the other cultures. Therefore,
both in pre-islamic period and post-islamic period, we can see the
examples of literary works about fortune-telling.
Some of the other ways that mankind use to satisfy his curiosity
about future are such natural events as lunar and solar eclipse, new
moon, falling star, heavy rain, hailstorm, strong winds, rainbow,
lightning, thunder and earthquake. In other words, curiosity led people
to find different methods by using natural events to predict the future,
which is called melheme. Melheme, the examples of which can be
widely seen in Arabic, Persian and Turkish literature, amounts to a
significant number among our old literary works.
One of these melhemes is a poetic text registered in the periodical
no:2727 in the National Library. In this text, with the method of finding
out in which horoscope the moon is, works which are and are not
appropriate to do according to the horoscope of the moon are explained.
In the study of this text, after giving information about fortune-
telling and melheme, I have studied and transcribed the poetic text
registered in the mentioned periodical, and added a glossary including
the words of the text.
Key Words: Melheme, fortune-telling, astrology, horoscope,
periodical.

Giri
nsanolu yzyllardan beri eitli ilerinin nasl sonulanaca, gelecein kendisine neler
getirecei hususunu hep merak etmi ve gelecekte olabilecekleri renebilmek iin eitli yollara
bavurmutur. nsanlk tarihi kadar eski olan bu merak, onu eitli yollarla bu merakn gidermeye
yneltmi ve bunun neticesinde insanolu, birok nesneyi, gelecekten haber almak iin
kullanmtr.2 Birok nesne kullanlarak gelecekten haber vermeyi amalayan almalara genel
olarak fal, ya da kehnet ad verilmektedir. Bunlarla beraber, yldzlardan ve dier gk
cisimlerinden hareketle gelecekten haber verme uras olan ilm-i ncm gnmzdeki adyla
astrolojiyi de burada saymak gerekecektir.
Bizim bu almamzn ana eksenini yine gelecekten haber vermeyi amalayan bir tr
olan melhemeler ve zel olarak da Milli Ktphane 2727 numaral mecmada kaytl olan
manzum melheme metni olutursa da hem melhemelerin hem de zikredilen manzum metnin doru
anlalabilmesi iin bu tr ile yakn ilgisi olan fal, falclk, ilm-i ncm ve falnmeler hakknda
bilgi vermek ve bunlarn zellikle Trk kltrndeki yerinden ksaca bahsetmek uygun olacaktr.

2
Deiik nesneler kullanlarak oluan fal eitlilii u ekilde sralanabilir: aa fal, ak kemii fal, at fal, ate fal,
ayak fal, ayna fal, bakla fal, balk fal, balmumu fal, balta fal, barsak fal, billur fal, bilgisayar fal, bina fal, buday
fal, akl fal, ay fal, defne fal, denek fal, duman fal, el fal, eldiven fal, elek fal, gz fal, harf fal, hava fal, horoz
fal, insan barsa fal, iskambil fal, kafatas fal, kahve fal, kan grubu fal, kap fal, kaplumbaa fal, karacier fal,
karga fal, kei fal, kemik fal, kitap fal, kpk fal, kulak fal, kum (toprak) fal, kumalak fal, kura fal, kurun fal,
krek kemii fal, kristal fal, ku fal, lamba fal, mni fal, mum fal, ok fal, omuz kemii fal, papatya fal, rzgr fal,
sa fal, sakz fal, say fal, soan fal, su fal, tarot fal, tespih fal, tuz fal, tkrk fal, tts fal, un fal, yaprak fal,
ylan fal, yldz fal, yz fal, yzk fal, zar-domino fal.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 691

Fal, Falclk3, lm-i Ncm ve Falnmeler:

Fal ve falclk hakkndaki kaynaklara gz atldnda falcln insanlk tarihinin en eski
uralarndan biri olduu grlmektedir. Milattan en az 4000 yl nce in, Msr, Babil ve Eski
Yunan Medeniyetlerinde fal ile urald bilinmektedir. Fakat fal ve falcln muhtemelen en
eski kayna Mezopotamyadr.4 Din ve hekimlikle ilgili ilerde kullanlmakla birlikte zel ve
genel nitelikteki meselelerin zmnde bavurulan yardmclardandr.5
Faln kelime anlam gelecei renmek, ans ve ksmeti anlamak amacyla oyun
kd, kahve telvesi, el ayas vb.ne bakarak anlam karma, bakdr.6 Ferit Develliolu bu
kelimeyi uur; tlih deneme; kahve fincanna, iskambile bakmak gibi birtakm garip usullerle
insann talihine ait eyler syleme. olarak ifade etmektedir.7 Faln Eski Trkedeki karl ise
rk tr. Dvn Lgatit-Trkte bu kelime Falclk, khinlik ve bir kimsenin gnlndekini
bilmek. olarak anlamlandrlmaktadr.8
Bilindii zre Ouz Kaan Destannda Ouz Kaann yanndaki bilge ahsiyetin ismi
Irkl Atadr. Irkl adnn rkla yani falla ilgili olduu dnldnde Trk kltrnde
kehnet ve faln ok eskiye dayand, destan dnemine kadar gittii grlecektir.
Eski Trk inanlarndan biri olan amanizmde de faln nemi yadsnamaz. amanlarn
birok zelliinin yan sra gelecekten haber verme zelliklerinin de olduu grlmektedir.
Nitekim Abdlkadir nan bu husuta Fal baktrmak, iptidai amanizmin btn kiiolunun ruhunda
brakt ve tedavisi kbil olmayan hastalklardan biridir. Halk hekimi, byc, din adam, ozan vb.
pek ok vasf ahsnda toplayan amann khin olmak sfatyla, bu toplumlarda toplumun dier

3
Fal ve falclk hakknda daha geni bilgi iin bk: Azize Uygun, El Fal, (baslmam yksek lisans tezi), Sleyman
Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Dan. Prof.Dr. Ekrem Sarkolu), Isparta, 2005, s.12-38.; Elif Dlger,
Evliya elebi Seyahatnamesinde Fal, Turkish Studies, S.6/4, Sonbahar 2011, s.97-105.
(http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1535169062_1_dulgerelif_t.pdf); A. Baumann, Kahve Fal ve ieklerin,
Ellerin Dili, ev : Enver Bolayr, Erksan Yaynevi, stanbul 1951.; Enver Bolayr, Mufassal Rya Tabirleri ve
Yldznza Bakyoruz -Kahve Fal -Niyet Kuyusu - skambil Fal, Bolayr Yaynevi, stanbul 1974.; Cheriri, El Fal, Gn
Yaynclk, stanbul 2000.; Glseren Durakolu, Talih Yldz (Yldz, skambil, Kahve, El Fal ve Merak Ettiiniz
Birok ey), Gazeteci Kitap ve Yaynevi, (Yer yok) 1962.; Muzaffer Gnay, Hurafeler ve Batl nanlar, Sevgi Yaynlar,
stanbul 2002.; Yavuz Kran, slm tikad Asndan Fal ve Falclk, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) Sakarya
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, , Sakarya 1999.; Muallim mer Naci, Lugat- Naci, Fal maddesi, ar Yaynlar,
stanbul 1987.; Marcia Masino, Adan Zye Tarot Fal Kitab, ev: Hlya ahin, Gn Yaynclk, stanbul 1997; Josef
Roland, Konuan Eller, Ter: Ragp Rfk zyrel, Hseyin Hilmi Kitabevi, stanbul 1968.; Necdet Rt, Niyet Manileri
100 Fal, stanbul 1934.; Nuran Tuncel, Adan Zye Astroloji, Kitsan Yaynlar, stanbul 1997.; Ahmet nal, Hitit
Sarayndaki Entrikalar Hakknda Bir Fal Metni, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara 1983.; Aysel Yeilyurt, Btn
Fallar, Gn Yaynlar, stanbul 2000.; eref Boyraz, Fal Kitab Melhemeler ve Trk Halk Kltr, stanbul 2006.; lyas
elebi, slmda Fal, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi stanbul 1995, C.12, s.138-139.; Karadeniz Fikret,
Giresunda Bysel nan Sistemi inde Gl ve Yastk Byleri, Trk Folkloru, S.75, s.11-12.; Adil zseven, By,
Fal ve Rya Tabirleri, Halk Bilgisi Haberleri, S.93 s.185-190, stanbul 1939.
4
lyas elebi, slmda Fal, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, stanbul 1995, C.12, s. 135.
5
Aye Duvarc, Trkiyede Falclk Gelenei ile Bu Konuda ki Eser Falname-i Risle-i li-Cfer-i Sdk ve Tefelnme,
(Baslm Doktora Tezi), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 1987, s.6.
6
http://www.tdk.gov.tr
7
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, Aydn Yaynevi, 23.Bask, Ankara, 2006, s.250.
8
Besim Atalay, Divanu Lugatit Trk Tercmesi, TDK Yaynlar, Ankara 1985, C.I, s.42.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
692 Mustafa ALKAN

yelerine karn bariz kiisel farkllklar olmas da gayet doal karlanmaldr.9 demektedir. Yine
Yakut Trklerinde ilk amann adnn Argl olduu10 dnldnde amanizmin ve
amanlarn falclkla alkalar aka anlalabilir.
Btn bunlardan anlalmaktadr ki fal ve falclk slamiyet ncesi Trk kltrnde byk
bir nemi haizdir bu nedenle de gerek yazl gerekse szl edebiyatmzda konu edilmitir.
Fal ve falclk slamiyetten sonra da yine halk yaamnda yer almaktadr. Bilindii zre
slam dininde fal kesinlikle yasaklanmtr. Kurn- Kerimde bu hususta fal yasaklayan ak
ayetler11 varken dahi insanmz faldan vazgememi hatta Kuran dahi fala alet etmitir.
slmiyetten sonraki falcl deerlendirirken ilm-i ncmdan bahsetmek daha yerinde
olacaktr.
Osmanllar Dneminde hem halk hem de padiah, ehzade ve bilginler gibi st snf,
ilm-i ncm ya da ilmin-ncm denen yldz ilmi ile ilgilenmitir.
lm-i ncm, bur12 ve gezegenlerin durumlarna gre gelien astronomi ilmidir. Eskiler
yldzlarn hareket ve durumlarndan birer anlam karrlard. lk defa Babilde yldzlara tapan
Nebtler tarafndan ortaya konan bu ilim her yldza bir isim bulunarak ortaya kmtr.13 Yldz
ilmi ile ilgilenen kiiye mneccim denmektedir.
Her kabilede bir byc, her airette bir aman bulunduu gibi, Osmanl devletinde de
hemen hemen her padiahn yannda devlet memuru olarak yldzlardan hkmler kardna
inanlan bir mneccimbasnn bulunduu bildirilmektedir.14 Bununla ilgili olarak Giovanni
Scognamillonun Astroloji ve Yldz Bilimi adl eserinde yer alan, Osmanl Devletinde yldz
bilimi ile ilgili olarak 21 Mart 1971 tarihli Hrriyet Gazetesinden Metin Soysaln Yedi Asr
ncenin Yldz Fal, Fatihin Bile Fala Baktrd Bir Kitap Bulundu adl yazsna bakldnda
Fatih Sultan Mehmetin yannda da mneccimlerin bulunduu anlalmaktadr.15
Osmanlda zamanla mneccimlik messesi ortadan kalkarken yldzlara baklarak
gelecekle ilgili eitli karmlarn yapld yldz-nmeler ve nasl fal baklacan reten, fal
iin kullanlacak metinlerin de iinde yer ald fal kitaplar, falnameler16 yazlmtr.

9
Abdulkadir nan, Tarihte ve Bugn Samanizm, Materyaller ve Aratrmalar, TTK Yaymlar, Ankara, 1995, s.151.
10
a.g.e, s.151.
11
Ey iman edenler! ki, kumar, putlar, fal oklar, eytan ii murdar eylerdir. Onlardan kann ki kurtulua eresiniz.
Kurn- Kerim, El-Mide 3/90.
12
Burlar iin bk: lhan Kutluer, slam Literatrnde Bur, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul 1992,
C.6 s.422-424.
13
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, s.279.
14
Halil Ersoylu, Fal, Falname ve Bir iek Fal (Der Aksm- Ezhr), Edebiyat
Fakltesi Basmevi, stanbul 1997.s.27.
15
Giovanni Scognamillo, Astroloji ve Yldz Bilimi, stanbul 2003, S.40-41.
16
Fal-nmelerle ilgili olarak bk: Azize Uygun, El Fal, (baslmam yksek lisans tezi), Sleyman Demirel niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, (Dan. Prof.Dr. Ekrem Sarkolu), Isparta 2005, s.19-22.; Arif Arslan, By, Fal ve Kehanet,
Nesil Yaynlar, stanbul 2002.; Giovanni Scognamillo, Arif Arslan, Dou Ve Bat Kaynaklarna Gre Fal, Karizma
Yaynlar, stanbul 1999.; ennur Sezer, Osmanlda Fal ve Falnameler, Milliyet Yaynlar, stanbul 1998.; Zuhal Akar,
Topkap Saray Mzesinde Bulunan ki Falname ve Resimleri, Yksek Lisans Tezi, Ankara 2002.; Sevim, Asmgil,
nsanlk Tarihinin Gizemli Dnyas, By, Sihir, Fal (Yldzname, Kehanet, Nazar), pek Yaynlar, stanbul 1997.; Halil
Ersoylu, Fal, Falname ve Bir iek Fal (Der Aksam- Ezhar), Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul 1999.; .Hikmet

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 693

Falnme, fal kitaplarna verilen addr. Konularna gre yldznme, tefelnme,

kyfetnme vs. adlarla anlan falnmeler, iir ve dzyaz olarak yazlabilirdi. Falnmelerin esasn
burlarn konumlar oluturur. Fal kitaplarnn en byk kayna Cfer-i Sdka ait olduuna
inanlan falnmedir. Risle-i Falnme-i Cfer-i Sdk17 adyla anlan bu eserin birok yazma
nshas vardr. Hz Fl- Kurn adyla baslan bir baka kitap yannda randa baslan
Kuranlarn sonuna 10-15 sayfalk bir falnme konulduu bilinmektedir. Trke falnmeler iinde
yazar belli olmayan Fl- Trk-i Manzm adl eser, Cem Sultann kura falna dair Fal-
Reyhn- Sultan Cemi ve Hamidnin Farsadan tercme yoluyla yazd Cm- Shangyu
nldr. Edeb deer tayan yldznmeler, kyfetnmeler ve rya tabirleri de birer falnme olarak
kabul edilebilir.18
Falnmelerle benzer birtakm zellikler gsteren ve bizim almamzn esasn tekil
eden tr melhemelerdir.
Melheme:
Yukarda da bahsedildii zere insann gelecee dair merakn gidermek iin kulland
olaylardan bazlar da Ay veya Gne tutulmas, yeni ay grnmesi, yldz kaymas, iddetli
yamur veya dolu yamas ya da rzgr esmesi, gk kua, imek, yldrm ve deprem gibi bir
takm tabiat olaylardr. Baka bir deyile merak hissi, insana tabiat olaylarn kullandrarak
gelecekten haber verme konusunda farkl bir yntem oluturtmutur ki buna melheme ad
verilmektedir.
Melheme, en ksa tabiriyle, hem birtakm tabiat olaylarndan hareketle gelecekten haber
veren sistematiin hem de bu sistematiin yazl olduu metinlerin ya da eserlerin genel addr.19
Ancak burada unu ifde etmek gerekir ki melhemeler bir eit fal veya kehnet deildir. Bu, tabiat
hadiselerinin sistematik olarak gereklemesi neticesinde meydana gelen olaylardan bilinmeyen
hakknda bir bilgiye ulama abasdr. Fal ya da kehnet ile melhemenin temel farkn niyet
oluturmaktadr. Fala baklrken niyet tutulur ancak melhemelerde niyet tutma yoktur. Melhemeler
tabiat olaylarnn yorumuyla gelecekte olabilecek ileri, olaylar tahmin etme iidir. Yine fal, daha
ok kiinin bir i veya olayn akbeti hakknda sistemli olmayan eitli ngrlerini ve tahminlerini
sralamak iken; melheme, tabiat olaylarnn olularndan hareketle gelecei tahmin etmek
olduundan fala gre daha sistemlidir. Yine fal, daha ok szl iken melhemelerin metinler halinde
olmas onu fala gre daha sistematik yapmaktadr.
Melheme, mlhime, mlheme, melhame olarak da adlandrlan bu tr eserlerin Sryani
kaynaklarndan Arapaya Arapadan Farsaya ve oradan da Trkeye evrilmi olduu
grlmektedir. Trkedeki melhemelerin ou 12. yzyln ikinci yarsnda Seluklu saraynda
mneccimlik yapan Ebu Hbeysin Usull Melhim adn tayan Farsa eserine dayanmaktadr.

Ertaylan, Falname, Sucuolu Matbaas, stanbul 1951.; Mustafa Uzun, Falname; Trkiye Diyanet Vakf slm
Ansiklopedisi, stanbul 1995,
C.12, s.141-145.
17
Bk: Aye Duvarc, Trkiyede Falclk Gelenei ile Bu Konuda ki Eser, Falname-i Risle-i li-Cfer-i Sdk ve
Tefelnme, (Doktora Tezi), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 1987, s.6.
18
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, s.179.
19
eref Boyraz, Fal Kitab (Melhemeler ve Halk Kltr), Kitabevi Yaynlar, stanbul ubat 2006, s. 3.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
694 Mustafa ALKAN

Melheme trndeki eserlerde, bu eserlerin Danyal peygamberden kald, Hermes, Bzrc, Mihr,
ve Vki gibi baz filozoflarca tecrbe edildii ve nihayet Cafer-i Sdk tarafndan muhtasar
klnd belirtilmektedir. Melhemelerin Trk edebiyatndaki eitleri Ebul-Fazln Melhamet
Danyl adl eserinin evirilerinden ibarettir. Trk edebiyatndaki bilinen ilk melheme evirisi
Yazc Selahaddine ait olan emsiyye adl eserdir. Bu trn nemli rneklerinden dierleri ise
mehur melheme mtercimi Cevr brahim elebiye ait olan Melheme-i Danyl Peygamber
Tercemesi ve Melheme-i Cevrdir.20
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Melheme rnei:
Melheme trndeki eserlerin ou Osmanl dneminde yazlp okunmutur. Gnmzde
bunlarn ktphanelerde bol miktarda el yazmas ve ta bask ekilleri bulunmaktadr. Bunlardan
biri de Milli Ktphane 2727de kaytl mecmann 96b-98b varaklar arasnda yer alan, Ayn
burlardaki hareketleri esnasnda yaplmas ve yaplmamas gerektiine inanlan durumlarn
anlatld manzum melheme metnidir. Ktphanenin yazma eser tasnifinde bu eser Manzme-i
Burc olarak adlandrlmtr.21 Ancak metinde byle bir adlandrma veya balk
bulunmamaktadr. Bu manzum melheme metni 71 beyitten meydana gelmektedir ve mesnev nazm
ekliyle kaleme alnmtr.
Eser Ayn burlardaki hareketi ile ilgili olduundan 96b varann stnde henz metin
balamadan, burlarn ismi ~amel, evr, Cevz, Seren, Esed, Snble, Mzn, Areb, avs,
Cedy, Delv, ~t eklinde yazlmtr.22 Burada ~amel ko; evr boa; Cevz ikizler; Seren
yenge; Esed aslan; Snble baak; Mzn terazi; Areb akrep; avs yay; Cedy olak; Delv kova;
~t da balk burcu demektir.23
Bu manzum melheme metni nce Ayn hangi burta olduunun nasl tespit edileceini
anlatmakla balamaktadr. Buna gre Ayn o anki burcu u ekilde tespit edilir: nce iinde
bulunulan gnn ayn kanc gn olduuna baklr. O gnn says kasa o sayya bir o kadar

20
Bilgi iin bk. Boyraz, a.g.e, s. 28.
21
http://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=136846
22
Yusuf Has Hacip de Kutadgu Bilig adl eserinde burlardan u ekilde bahsetmektedir:
138 Bunlardan baka bir de on iki bur vardr; bunlarn bazlar iki evli, bazs ise tek evlidir.
139 Hamel bahar yldzdr, sonra Sevr gelir; Cevz ile Seretn drterek yrr.
140 Bak Esedin komusu Snbledir; sonra Akreb ve Kavsin arkada Mzan gelir.
141 Bundan sonra Cedy, Delv ve Ht gelir; bunlar dounca, gkyz aydnlanr.
142 Bil ki, bunlardan bahar yldz, yaz, sonbahar ve de k yldzdr.
143 Bunlarn ate, su, yel ve topraktr; bunlardan dnya ve memleketler meydana gelir.
144 Bunlar birbirlerine dmandr; Tanr dmana kar dman gnderdi ve sava kesti.
145 Uyumaz olan dmanlar kendi aralarnda bartlar; grnmez olan dmanlar lerini ortadan kaldrdlar.
146 Her eyi yoluna koyan Tanrm bunlar da yola getirdi; tanzim etti, dzeltti ve birbirleri ile bartrd.
23
Birok melheme metninde bur adlar bu ekilde verilse de baz melheme rneklerinde farkl adlandrmalarn olduu
grlmektedir. Mislen orum Hasan Paa Ktphanesi numara 3024te kaytl Risale-i Mlhime adl eserin 16b-24b
varaklar arasnda kaytl yazma bir melheme metninde burlar yerine Rmi takvimdeki ay adlar kullanlarak mh-
mart, mh- nisn, mah- mays, mah- hazirn, mah- temmuz, mah- austos, mah- eyll, mah- tern evvel, mh-
tern sani, mh- knun- evvel, mh- knun- sni, mh- subat eklinde balklar kullanlmtr. Yine aylarn
sralamas Rm takvimde olduu gibidir ve yl Mart ile balamaktadr. Bk: Yusuf Ziya Smbll, Halk Meterolojisi
Ekseninde Bir Melheme rnei, Turkish Studies, S.3/7, Sonbahar 2008, S.782-811.
(http://www.turkishstudies.net/Makaleler/290117103_44sumbulluyusufziya.pdf)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 695

daha eklenir yani o gnn says iki ile arplr. Bunun zerine de be eklenir. kan rakam hangi
aya denk geliyorsa o tarihte, Gnein hangi burta olduu tespit edilir. Gnein o anda bulunduu
burtan sonra be bur saylr ve altncya gelindiinde durulur. te Ay, durulan o altnc burtadr:
1 Bilmek isterse ehl-i cet eger
an burc mam idindi amer
2 Olsa mad her ne gn bilmek
aya eyym- ehri ol gne dek
3 la aa ol adar da amm
stine be aded da hem
4 Mev- ftbdan yek-br
de her burc be adedle mr
5 anda tamam olursa isb
tmi olur amer o burca meb24
Metinde Ayn burcunun tespiti rnekle anlatlmaktadr. Mislen, o gn ayn 13 olsa
zerine bir 13 daha eklenir ve 26ya ulalr. Bunun zerine de 5 eklendiinde 31 olur. Bu anda
Gne, Hamel yani ko burcundadr. Hamel yani ko burcundan 5 bur ileri sayp 6. burta
durulur. Bu durulan 6. bur Ayn burcudur ki o da mzn yani terazi burcudur:
6 Meel olsa ayu on i ger
Bir o del da ifet ider
7 aysa aln yigirmi alt olur
Be ziydeylese otuz bir olur
8 Mevi-i ems o demde olsa amel
Be diyesin aa cmleden evel
9 Bu isb zre iylese tadd
Bulsa yet o cem olmaz add
10 ur- meh b-ziyde v non
Ola mevi-i keffe-i mzn25
Bundan sonra Hamel yani ko burcundan balanarak srasyla btn burlarda nelerin
yaplp nelerin yaplmamas gerektii anlatlmaktadr. Bunlar u ekilde tespit ermek mmkndr:

24
vr. 96b.
25
vr. 96b.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
696 Mustafa ALKAN

~amel (Ko): Sefere kmak yani yolculuk yapmak iyidir. Makam mevki sahibi
byklerle grmek ve varsa onlardan dileklerde bulunmak da uygundur. Bu burta yeni elbise
giymek uurludur ancak ev yapmak ve su yolu dzenlemek sakncaldr.
evr (Boa): Nikh kymak iyidir. Kadnlarla sohbet etmek ve gzel koku veren nesneleri
(buhr) koklamak ruha nee verir. Ay bu burta iken bahe-tarla sulamak, alveri yapmak ve
tohum ekmek ok kazanldr. Ancak hamama gitmek, kan aldrmak ve tra olmak kt ilerdir. Ay
bu burtayken savamak, dinlenmek ve iki imekten kanmak gerekir.
Cevz (kizler): Ay ikizler burcunda iken kitap okumak, kle veya cariye satn almak,
hesap ileriyle uramak, yolculua kmak, ilim, fen ve hner renmek, yeni elbise giymek
yaplmas uygun olan ilerdir. Ancak nikah kymak, bina temeli atmak, trnak kesmek, kan
aldrmak iyi deildir.
Seren (Yenge): Denizde veya karada sefere kmak kazanldr. Mshil urubu ve ila
imek, hamama gitmek, uyumak, vcut temizlii yapmak, yeni elbise almak ve giymek ok iyidir.
Ancak nikh kymak, temel atmak iyi deildir, bunlarn insana zarar dokunur. Yine kan aldrmak
da iyi deildir. nk bu durumda hastalk sala galip gelir.
Esed (Aslan): Bir eyler iin tedbir almak, yeminle szlemek, pdiah yz grmek,
herhangi bir istekte bulunmak, kle veya cariye almak iyidir. Yine Ay bu burta iken ava kmak,
cesaret gstermek ve savamak da uygundur. Fakat yeni elbise almak veya giymek, yolculua
kmak ise uygun olmayan ilerdir. Bunlarn yaplmas ac ekmeye sebep olur.
Snble (Baak): Ay baak burcunda iken i yapmak ve kr etmek kolaydr. Kalem
ehliyle sohbet etmek, talim yapmak, hizmeti almak, yeni elbise almak ve giymek, sefere kmak
hikmetli ilerdir. Fakat kuyumculardan alveri yapmak iyi deildir altn ve gmn elden
gitmesine sebep olur. Yine kan aldrmak, nikh kymak da uygun deildir.
Mzn (Terazi): Ay terazi burcunda iken cevhircilerin ii kazanl olur. Arkada sohbeti,
elence ve mzik dinleme, trnak kesme, macun yeme iyidir, ruha saf verir. Yine yeni elbise
giymek, nikh kymak, sefere kmak uygundur ancak bunlar bir buuk gnde yapmak gerekir
nk daha sonra yaplrsa insana zarar dokunur. Fakat Ay bu burta iken bir ie balamak krl
deildir.
Areb (Akrep): Ay akrep burcunda iken hile ve aldatma ok olur. Hasmyla savaan zafer
kazanr. Ay bu burta iken aalar sulamak, bahe dzenlemek, mshil imek, kusmak, trnak
kesmek, hamama gitmek ok faydaldr ancak ata binmemek ve hareket etmemek veya az hareket
etmek gerekir.
avs (Yay): Ay yay burcunda iken nikah kymak, ava veya sefere kmak, eitime
balamak, alimlerin yzne bakmak olduka iyi ve faydaldr. Ancak Ay bu burta iken mshil
urubu imek, alveri yapmak, savamak, tohum ekmek, bor vermek, tra olmak, ve yeni elbise
bimek iyi deildir, bunlar insana gam getirir.
Cedy (Olak): Ay olak burcunda iken hangi ie balanrsa balansn krldr. Ava
kmak, yeni elbise bimek, bina temeli atmak, cariye ve kle almak, ev ve su yolu in etmek

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 697

uygundur. Fakat byklerin yzne bakmak, onlardan isteklerde bulunmak, nikah kymak iyi
deildir, bunlar gam getirici iler olur.
Delv (Kova): Ay kova burcunda iken ba ve bahe ilerile uramak iyidir. Yeminle
szlemek, almak, rtbe istemek, kle almak, hisar ilerini grp kale hizmetinde bulunmak ve
yalnz kalmak uygundur ancak hareket hlinde olmak baa musibet getirebilir. Yine Ay bu
burtayken kan aldrmak ve nikh kymaktan uzak durulmaldr.
~t (Balk): Ay balk burcunda iken misafir davet etmek, ziyafet vermek iyidir. Eraf
zmresinin yzne bakmak yani onlarla grmek de iyidir gnl aynasn saflatrr. Yeni biilmi
elbise giymek de sahibini mutlu eder. Fakat trnak kesmek, tra olmak, uyumak, kan aldrmak, ve
hamama gitmek uygun deildir, insana zarar dokunur.
Bu melheme metninde Ayn burlardaki hareketi esnasnda yaplp yaplmayacaklar bu
ekilde anlatldktan sonra herhangi bir htime beyti olmadan eser sona ermektedir. Bu bizde bu
metnin belki daha uzun olabileceini, en azndan dibce ve htime blmlerinin de olabileceini,
ancak sadece bu burlarla ilgili beyitlerin mecmaya alnd dncesini uyandrmaktadr. Eserde
metnin airi ve telif tarihi haknda da hibir bilgi yoktur. Milli Ktphane kaytlarnda Manzme-i
Burc olarak adlandrlan bu metni ilim dnyasnn istifadesine sunuyoruz.

METN
96b ~amel evr Cevz Seren Esed Snble
Mzn Areb avs Cedy Delv ~t

1 Bilmek isterse ehl-i cet eger

an burc mam idindi amer

2 Olsa mad her ne gn bilmek

aya eyym- ehri ol gne dek

3 la aa ol adar da amm
stine be aded da hem

4 Mev- ftbdan yek-br

de her burc be adedle umr

5 anda tamam olursa isb

tmi olur amer o burca meb

6 Meel olsa ayu on i ger

Bir o del da ifet ider

7 aysa aln yigirmi alt olur

Be ziydeylese otuz bir olur
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
698 Mustafa ALKAN

8 Mevi-i ems o demde olsa amel

Be diyesin aa cmleden evel

9 Bu isb zre iylese tadd

Bulsa yet o cem olmaz add

10 ur- meh b-ziyde v non

Ola mevi-i keffe-i mzn

11 Olsa burc- amelde26 mh eger

Reh-revna mbrek ola sefer

12 Hem revdur o gn svr olma

Hem da zim-i ikr olma

13 `ubdurur ryet-i ceml-i kibr

aleb-i cete iczet var27

14 Cme-i nev bip yei geyinmek

Mteyemmendr eyle bhe v ek

15 ar- beyt imret-i krz

Old memn u hem mellet-engz

97a 16 amere burc- evr olursa maal

Old ad- nik b-amel

17 obet-i zen emm-i d u bur

Vire albe ne ra srr

18 ars- bostn u b u bey u ir

Da tom ekmek old sd-nm

19 Lk fad u acmat u ammm

Hem tr olma old bil fercm

20 ~aer it canu istiratdan

Olma mestne cm- afletden

26
~amel. (derkenar)
27
Beytin her iki msrasnn da zeri izilmi.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 699

21 amer ki olsa menzili cevz

Ry- kitba bama old sez

22 tir-y ulm u criye hem

btid-y musebt u raam

23 Ola ferru dul-i ehr sefer

Da talm-i ilm fenn hner

24 Old ciz libs- nev amm

lma ad- nik u ar- bin

25 a- nun da acmat fad

Men olnmdur itme bunlar ad

26 Seren28 olsa ger maarr- amer

Sd ba ola berr bara sefer

27 rb-i mshil-i tenvl dr

ev- ammm u rat u uyu

28 Nre-yi pki-i ten a

Cme-yi nev lufdur amm

29 Olma fad u acmete rb

Ki olur ata mara lib

30 Da ad- nik u ar- ess

Ciz olmaz arardan eyle hirs

97b 31 ameri olsa cy burc- esed29

Ry u tedbr iderse olmaya bed

32 Ahd u peymn u ryet-i hn

aleb-i cet tecdd-i kn

33 tir-y kenzek ker

Ola bil-cmle menfaat-gster

28
Seren. (derkenar)
29
Esed. (derkenar)
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
700 Mustafa ALKAN

34 ad- ayd u ecat u peykr

Bu maalde ola mnsib-kr

35 Biinp giyme cme-i nevi hem

Sefer itme bu demde ekme elem

36 amere snble30 olursa mesr

Kesb kr itmek ola emr-i yesr

37 obet-i mniyn u ehl-i alem

Azm-i talm itir-y adem

38 Cme-i nev biilse lydur

Hem-sefer ikmete muvfdur

39 ctinb eyle kr- zer-gerden

Yo yere ma sm ile zerden

40 tme fad u acmata rabet

Eyle ad- nikdan nefret

41 ameri olsa mev mzn31

Sdmend ola kr- cevheriyn

42 arb32 u ay u obet-i abb

stim- ad-y eng rebb

43 a- nun taayyd-i macn

de luf af-y r fzn

44 Cme-i nev nik u bey u sefer

Bir buu gnde olsa hep bunlar

45 ~bdur geri oradan amm

tme bir kra ibtid al

98a 46 ameri areb33 olsa mevs

Byle tarr olnd fes

30
Snble. (derkenar)
31
Mzn. (derkenar)
32
Kelime metinde eklinde yazlmtr.
33
Areb. (derkenar)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 701

47 Ki ola mekr leden eeri

`amla ceng iden bula aferi

48 ars- ecr u ad- znet-i b

rb-i mshil umr- istifr

49 a efr u rat- ammm

Fey ba ola alb ra mdm

50 Lk itme svr olup tek tz

~arekt revdur iylese az

51 amere avs34 olursa mesken eger

Eyle ad-i niala ayd u sefer

52 Balasun ilme ol ki libdr

Ulemya naar mnsibdr

53 ad iderse olur vel zinhr

lma o demde rb-i mshili kr

54 tme bey ir v ceng cidl

Tom ekp ar virme ekme mell

55 Hem tr olma bime evb-i cedd

Ki olur ora am dilde mezd

56 amere cedy35 olursa cevelngh

tme ayd u ikrdan ikrh

57 Her ne kra r olnsa rev

Yei bimek eger ki ar- bin

58 Hem ardr- ulm u kenz

Mekr le imret krz

59 Geri yodur bu cmleni arar

tme ry- ekbire naar

34
avs. (derkenar)
35
Cedy. (derkenar)
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
702 Mustafa ALKAN

60 Anlara ar- cet eyleme hem

Olma ad-i nik idp pr-am

98b 62 amere burc delv36 olursa mekn

`bdur kr u b u hem bustn

63 Ahd peymn u cidd cehd md

aleb-i rtbe itir-y abd

64 `met-i ala v umr- ir

Uzlet u alvet itiyr- arr

65 Bu maalde aceb mnsibdr

~areket mcib-i nevibdr

66 Lk fad u acmat old emek

Da ad-i nikdan el ek

67 amere burc- t37 olursa mam

`bdur davet yfet-i m

68 Naar- ry- zmre-i erf

Eyler yine-yi dernu f

69 Cme-i nev-brde olsa eger

ibin d u pr-srr eyler

70 a- nun tr u b- ur
Emr-i lzm degil dimi cumhr

71 tme fad u hacmata idm

~aer eyle ararldur ammm

36
Delv. (derkenar)
37
~t. (derkenar)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 703

SZLK
A
abd: kul. cidd: 1) bir ii gerekten alp ileme. 2)
ftb: gne. ciddlik.
add: adedin oulu; saylar. cumhr: halk.
abb: dostlar.
ahd: yemin, sz.
m: ummdan, umm, genel, herkese ait. ker: ul, kle.
amel: i, alma. eng: 1) el 2) pene 3) kanuna benzer, dik
ay: yeme, ime, zevk, safa. tutularak alnrbir eit saz.

B D
ba: ba, ihsan. dr: 1) ot 2) ila
bar: deniz. delv: 1) su kovas 2) on iki burtan birinin ad
bed: kt. olup, Gne, eski ocak aynn sekizinci
berr: kara, toprak. gn bu burca girer. (devle eklinde
bey: satma, sat, satlma, satn alma. kullanld da olur.)
beyt: ev. dek: kadar, eriinceye kadar.
bostn: ba, bahe. dem: 1) soluk, nefes 2) iki 3) an, vakit, saat,
bur: tts. zaman.
brde: kesilmi. dern: 1) i, ieri, dahil. 2) gnl, kalp,
yrek.
C dul: dahil olma, girme.
cm: kadeh.
cme: elbise. E
ciz: lyk, rev. ekbir: rtbece,
criye: para ile satn alnan halyk, hizmeti elem: rg ve fazilete byk olanlar, devlet
kz. ricli.
cy: mekn, yer. -engz: koparan, kartran, depreten
cedd: yeni. anlamnda bir son ek.
cedy: 1) olak 2) olak burcu. esed: 1) aslan. 2) aslan burcu.
cehd: alma, ok urama. ecr: aalar.
ceml: yz gzellii. erf: eref ve itibar sahibi kimseler, ileri
cem: 1) oul 2) cem olma, toplanma. gelenler.
ceng: ava. eyym: gnler.
cevheriyn: cevherler, deerli ss talar. efr: ufrun oulu; trnaklar.
cevelngh: dnp dolalan yer, dolama F
yeri. fad: kan alma
cevz: ikizler burcu. semann kuzey fe: ucu buca bulunmayan boluk,
yarmkresinde grnen iki parlak dnyann sonsuz olan genilii.
yldz. fercm: menfaat, fayda.
cidl: karlkl kavga, sava. ferru: mutlu, mbrek. mutlu.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
704 Mustafa ALKAN

fey: 1) suyun tap akmas 2) bolluk, okluk,

verimlilik. ibtid: balang, ilk.
fzn: ok fazla. iczet: izin, ruhsat.
ictinb: saknma, ekinme, uzaklama.
G itiyr: 1) seme, seilme 2) katlanma.
aflet: 1) gafillik, bo bulunma, dikkatsizlik ikrh: kerhden; 1) birine zorla i yaptrma
2) ihmal, endiesizlik. 2) irenme, tiksinme.
ars: aa dikme, dikilme idm: ademden; 1) gayret ve sebatla
ger: 1) eer 2) uyuz alma 2) ilerleme.
ulm: olan, ul, kle. imret: 1) bayndrlk 2) yoksullara yiyecek
-gster: yayan, deyen. datmak iin kurulmu hayr evi.
istifr: kusma.
H istim: duyma, iitme.
am: dman istirat: rahat etmeler, dinlenmeler.
b: uyku, rya. itir: satn alma, satn alnma.
acmat: boynuz veya ie ile vcudun bir ifet: iki ey arasndaki ilgi, ba.
organna kan topladktan sonra niter ve
mengene denilen letlerle kann alma, K
hacmet. (kelimenin asl hicmetdir.) an: hangi.
cet: ihtiya, luzum, gereklilik. ad: 1) niyet kurma. 2) bile bile yapma. 3)
adem: hizmeti. bir ie bilerek, isteyerek girime. 4)
alvet: 1) yalnz, tenha kalma, tenhya dvme, ldrme, yaralama gibi ilere
ekilme, tenhlk. 2) tenh ter. 3) kalkma.
hamamn scak blmesi. a: kesmek.
amel: 1) kuzu. 2) semann kuzey krz: ark, su yolu, hendek.
yarmkresinde Sevr burcu ile Sreyy ar: dn verme, dn alma.
manzmesinin yaknlarnda bulunan bir avs: 1) yay, keman. 2) Yay burcu.
bur ki, Gne buraya Martn kesb: kazan, kazanma.
dokuzunda dhil olur. keffe: kefe, terazi gz, terazi tablas.
ardr: satn alc. kenzek: kk criye veya acndrma
aer: korku, ekinme. manasyla criyeniz.
met: i, i grme, vazife, memurluk. ur: 1) rek 2) gurup (batma) hlindeki
ikmet: 1) hakmlik, bilgelik. 2) sebep. gne.
le: oyun, aldatma, dubra.
ir: hasrdan; 1) kuatma, etrafn alma. 2) L
kale, etraf istihkaml kale, bent. libs: elbise
hirs: 1) korkmak. lk: lakin, ama.
ub: iyi, gzel.
luf: ihsan etme, ihsan, ba.
t: 1) byk balk. 2) Balk burcu, semann
gney yarmkresinde Sevr burcundan M
ileride Hamel burcunun istikametinde maal: yer.
bir bur. mad: ama, hedef.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 705

maarr: arardan. 1) karar edilen, durulan mshil: sehlden; 1) ileri kolaylatran

yer, karargh. 2) oturulanyer. 3) ocak, Allah. 2) ishal veren, barsaklar
merkez. 4) pay- taht, bakent. temizleyen ilalar.
mara: hastalk mteyemmen: ymnden. meymenetli,
macn: acndan; 1) hamur kvamnda olan uurlu, mbrek, kutlu.
ey. 2) hamur kvamnda.
meh (mh): ay. N
mekr: hile, oyun. nun: trnak.
mell: usan, usanma, bkma. naar: bakma, bak.
mellet: usanma, bkma, sknt. ne: sevin, nee, enlik.
memn: menden; yasak edilmi, men nev: yeni.
edilmi, yasak. nevib: musibet, kaza, bela.
men: yasak. non: eksik, yarm.
menzil: nzlden. 1) yollardaki konak yeri.
2) ev 3) bir gnlk yol, konak. 4) P
mesfe. pk: temiz.
meb: 1) geri dnlecek yer. 2) snlacak peykr: sava
yer. peymn: ahd, yemin
mev: yurt, mesken, yer. pr: tam, dolu.
mesr: seyrden. Seyir edilecek, gezilecek
yer, gezinti yeri. R
mesken: skndan. Skin olacak, rabet: 1) istekle karlama. 2) istek, arzu. 3)
oturulacak yer, oturulan ev. iyi kabul edilme.
mestne: sarhoa yakacak ekilde, rb: rabetten. istekli, isteyen, rabet
sarhoa. eden.
mevi: bir ey konulacak yer, yer. ry: fikir, rey, oy.
mev: konu rebb: saz.
mezd: ziydeden; artm, oalm. reh-revn: yolcular.
mzn: 1) kstas, l, terzi 2) Terazi burcu, rev: rev, lyk.
semnn kuzy yarmkresinde ry: yz.
grlebilen ve Snble (Baak) ryet: grme, bakma, grlme.
burcunun yannda bulunan bir yldz
kmesiolup belli bal drt yldzdan S
mteekkil kk bir bur. ad: ses.
musebt: hesap yapma, hesaplama. f: 1) temiz, hlis, katksz, kark olmayan.
mcib: acebden. 1) cap eden, lzm gelen, 2) bn, lolay aldatlabilen, kurnazla
gereken, gerektiren. 2) sebep, vesile. akl ermeyen.
muvf: uygun, uyan. af: 1) saflk, berraklk. 2) gnl enlii,
mdm: devmdan; devam eden, srekli. kedersizlik, nee, zevk, elence. 3) Trk
mnsib: uygun, yarakl. mziinin en az iki asrlk bir mrekkep
mniyn: yaps, slubu iyi ktipler. makam olup zamanmza kalm
numunesi yoktur.
ayd: avlama
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
706
seren: 1) yenge, aanoz. 2) Gnein 22
Haziranda girdii Yenge burcu ki
cevz burcu ile esed burcunun
arasndadr.
evb: elbise.
evr: 1) kz, boa 2) boa burcu, semnn
kuzey yarmkresinde bulunan bir bur.
sez: lyk, uygun.
at: salk, fiyette olma.
sm: gm.
sdmend: faydal, krl, kazanl.
sd-nm: faydal, krl, kazanl.
snble: 1) baak. 2) Baak burcu, semnn
kuzey yarm kresinde bulunan yedi
parlak yldzdan mteekkil bir drtgen
ve iki kuyruklu bir bur.
srr: nee, sevin.
svr: atl, binekli yolcu.
ecat: cesret.
ehr: 1) yeni ay. 2) ay, otuz gnlk zaman.
ek: phe.
emm: gzel kokan, gzel kokulu, gzel
koku
ems: gne.
ikr: av.
ir: satn almak.
mr: hesap, say.
rb: ime, iilme.
r: balama.
T zinhr: sakn, asla, olmaya, aman.
tadd: adedden; sayma, say.
tarr: yazma, yazlma.
taayyd: kayddan; 1) balanma, bal
olma. 2) alma, abalama, urama,
stne dme. 3) dikkatli davranma.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Mustafa ALKAN
arb: sevinlilik, enlik; sevinten gelen
cokunluk ve tepinme, ay ve sef.
ar: kurma, tertipleme, dzenleme.
tz: koma, kou. (tek kelimesi ile birlikte
tek tz olarak kullanlr.
tek: koma, seirtme.
tek tz: teye beriye kouturma.
tecdd: yenileme.
tenvl: nevlden; alp yeme, alnp yenme.
U
d: 1) aa, odun. 2) daac 3) mzik aleti.
umr: iler.
ulem: alimler, bilginler.
uzlet: bir yana ekilip kendi kendine tenhada
yaama, yalnzlk kesine ekilme.
V
vel: velkin, amma, fakat.
Y
yek-br: bir olan Allah.
yesr: 1) kolay. 2) az ey. 3) kumarbaz.
Z
amm: ekleme.
yfet: 1) misfir kabul etme. 2) misfire
yedirip iirme, len.
zen: kadn
zer: altn.
zer-ger: kuyumcu.
znet: ss, bezek.
zmre: blk, takm, cemaat, topluluk, snf,
cins, grup.
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 707

KAYNAKA
AKAR, Zuhal, Topkap Saray Mzesinde Bulunan ki Falname ve Resimleri, Yksek Lisans Tezi,
Ankara 2002.
ALKAN, Erdoan, Fal Asiklopedisi, Veb Ofset, stanbul 1988.
ARSLAN, Arif, By, Fal ve Kehanet, Nesil Yaynlar, stanbul 2002.
ASIMGL, Sevim, nsanlk Tarihinin Gizemli Dnyas, By, Sihir, Fal (Yldzname, Kehanet,
Nazar), pek Yaynlar, stanbul 1997.
ATALAY, Besim, Divanu Lugatit Trk Tercmesi, TDK Yaynlar, Ankara 1985, C.I, s.42.
BAUMANN, A., Kahve Fal ve ieklerin, Ellerin Dili, ev : Enver Bolayr, Erksan Yaynevi,
stanbul 1951.
BAYAT, Fuzuli, Irk Bitigin Poetik Yaps, Trkiyat Aratrmalar Dergisi, Hacettepe
niversitesi Trkiyat Aratrmas Enstits Yayn, Bahar 2006, S.4, s.39-65.
BAYAT, Fuzuli Bayat, Irk Bitig'de Sosyal ve Mitolojik Konular, Folklor/Edebiyat, 2004, S.38.
s.109-125.
BOLAYIR, Enver, Mufassal Rya Tabirleri ve Yldznza Bakyoruz -Kahve Fal - Niyet Kuyusu -
skambil Fal, Bolayr Yaynevi, stanbul 1974.
BOYRAZ, eref, Trk Halkbiliminin Yazl Kaynaklar Olarak Melhemeler, (Doktora Tezi),
Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal,
(Dan: Do.Dr. zkul obanolu), Ankara 2000.
BOYRAZ, eref, Fal Kitab (Melhemeler ve Halk Kltr), Kitabevi Yaynlar, stanbul ubat
2006, s. 3.
CANPOLAT, Mustafa, Mecmat'n-Nezir, TDK Yaynlar., Ankara 1982.
CHERRO, El Fal, Gn Yaynclk, stanbul 2000.
ELEB, lyas, slmda Fal, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, stanbul 1995, C.12,
s.138-139.
DAVUDOLU, Ahmet, Kurn- Kerim ve zahl Meli (Trke Anlam), ile Yaynevi, stanbul.
DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, Aydn Yaynevi, 23.Bask,
Ankara, 2006
DURAKOLU, Glseren, Talih Yldz (Yldz, skambil, Kahve, El Fal ve Merak Ettiiniz Birok
ey), Gazeteci Kitap ve Yaynevi, (Yer yok) 1962.
DUVARCI Aye, Trkiyede Falclk Gelenei le Bu Konuda ki Eser Risle-i Falnme li
Cafer-i Sdk ve Tefelnme, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1993.
DUVARCI, Aye, Trkiyede Falclk Gelenei ile Bu Konuda ki Eser Falname-i Risle-i li-
Cfer-i Sdk ve Tefelnme, (Doktora Tezi), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Ankara 1987, s.6.
DLGER, Elif, Evliya elebi Seyahatnamesinde Fal, Turkish Studies, S.6/4, Sonbahar 2011,
s.97-105. (http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1535169062_1_dulgerelif_t.pdf)
ELADE, Mircea, Samanizm, Kabalc Yaynlar, stanbul 2000.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
708 Mustafa ALKAN

ERDAL, Marcel, Irk Bitig zerine Yeni Notlar, Trk Dili Aratrmalar Yll, Belleten, 1977 s.
87119.
ERDEM, Mehmet Dursun, Osmanl Dnemi Manzum ocuk Szlkleri ve Bir Lugt- Sbyn
Yazmas, Hece Aylk Edebiyat Dergisi ocuk Edebiyat zel Says, Yl 9, S. 104-105,
Austos-Eyll 2005, s. 178-189.
ERSOYLU, Halil, Fal, Falname ve Bir iek Fal (Der Aksm- Ezhr), Edebiyat Fakltesi
Basmevi, stanbul 1997.s.27.
ERTAYLAN, . Hikmet, Falname, Sucuolu Matbaas, stanbul 1951.
EYUBOLU, smet Zeki, Anadolu Byleri, stanbul 1987.
EYUBOLU, smet Zeki; Cinci Byleri Yldzname, stanbul 1996.
GNAY, Muzaffer, Hurafeler ve Batl nanlar, Sevgi Yaynlar, stanbul 2002.
NAN Abdlkadir, Tarihte ve Bugn amanizm Materyaller ve Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, Ankara 2000.
KALAFAT, Yaar, Altaylardan Anadoluya Kamizm amanizm, stanbul 2004.
KARADENZ, Fikret Giresunda Bysel nan Sistemi inde Gl ve Yastk Byleri, Trk
Folkloru, S.75, s.11-12.
KAYA, Ceval, Irk Bitig'de Falclk, Kltr Tarihimizde Gizli Diller ve ifreler, Emine Grsoy
Naskali Erdal ahin, Picus Yaynlar, stanbul 2008, s. 359-368.
KILI, Atabey, Klsik Trk Edebiyat zerine Makaleler, Turkish Studies Publication, Ankara
2007.
KILI, Atabey, Manzum Szlk Mecmuas (Konya Mevln Mzesi Ktphanesi 4026) Tuhfe-i
Vehb, Tuhfe-i hid, Sbha-i Sbyn, Lain Yaynevi, Kayseri 2007.
KILI, Atabey - Gm, Zehra, Mevln Mzesi Ktphanesi 2095te Kaytl Mevlev Mecmuas
Hakknda, Atabey Kl, Klsik Trk Edebiyat zerine Makaleler, Turkish Studies
Publication, Ankara 2007, s. 211-228.
KILI, Atabey, Mevln Mzesi Kitapl 4026da Kaytl Manzum Szlk Mecmas
Hakknda, Mevln, Mesnev, Mevlevhaneler Sempozyumu, 30 Eyll - 01 Ekim 2006
Manisa. (Yayna Hazrlayan: Mehmet Veysi Drtbudak), Manisa 2006, s. 161-170.
KILI, Atabey, Sleymaniye Ktphanesi Reid Efendi 977de Kaytl Manzum Szlk
Mecmuas Hakknda, Uluslararas Trklk Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007
Erzurum.
KIRAN, Yavuz, "slm tikad Asndan Fal ve Falclk", Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits (Baslmam Yksek Lisans Tezi) Sakarya 1999.
KORKMAZ Esat, Eski Trk nanlar ve amanizm Terimleri Szl, Anahtar Kitaplar Yaynevi,
stanbul 2003.
KUT, Gnay, Mecmualar, Dergh Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, C. 6, stanbul 1986, s.
170.
KUTLUER, lhan, slam Literatrnde Bur, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi stanbul
1992, C.6, s.422-424.
MASNO, Marcia, Adan Zye Tarot Fal Kitab, ev: Hlya ahin, Gn Yaynclk, stanbul 1997.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012
Milli Ktphane 2727 Numaral Mecmada Kaytl Manzum Bir Melheme 709

NAC, Muallim mer, Lugati Naci, Fal maddesi, ar Yaynlar, stanbul 1987.
GEL, Bahaddin, Trk Mitolojisi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1971.
T, Elvan, T, Gndz, Tarih Boyunca Gerekleen ve Gereklemesi Beklenen
Kehanetler ve Kahinler, Ege Meta Yaynlar, zmir 1997.
ZSEVEN, Adil By, Fal ve Rya Tabirleri, Halk Bilgisi Haberleri, S.93, s185-190, stanbul
1939.
PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara, 1995, s.279.
ROLAND, Josef, Konuan Eller, Ter: Ragp Rfk zyrel, Hseyin Hilmi Kitabevi, stanbul 1968.
ROUX Jean-Paul, Trklerin ve Moollarn Eski Dini, Kabalc Yaynevi, stanbul 2001.
RT, Necdet, Niyet Manileri 100 Fal, stanbul 1934.
SCOGNAMILLO Giovanni, ARSLAN Arif, Dou ve Bat Kaynaklarna Gre Fal, Karizma
Yaynlar, stanbul 1999.
SEZER ennur, Osmanlda Fal ve Falnameler, Milliyet Yaynlar, stanbul 1998.
SMBLL, Yusuf Ziya Halk Meterolojisi Ekseninde Bir Melheme rnei, Turkish Studies,
S.3/7, Sonbahar 2008, S.782-811.
(http://www.turkishstudies.net/Makaleler/290117103_44sumbulluyusufziya.pdf)
TEKN, Talat, Irk Bitig (Eski Uygurca Fal Kitab), nc Kitap, Ankara 2004.
TUNCEL, Nuran, Adan Zye Astroloji, Kitsan Yaynevi, stanbul 1997.
URAZ, Murat, Trk Mitolojisi, Dnen Adam Yaynlar, stanbul 1994.
UYGUN, Azize, El Fal, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), Sleyman Demirel niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, (Dan. Prof.Dr. Ekrem Sarkolu), Isparta, 2005, s.12-38.
UZUN, Mustafa, Falname; Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, stanbul 1995, C.12,
s.141-145.
NAL, Ahmet, Hitit Sarayndaki Entrikalar Hakknda Bir Fal Metni, Ankara niversitesi
Basmevi, Ankara 1983.
NAL, Orun, Irk Bitigin 40. Irk zerine Dnceler, Trkiyat Aratrmalar Dergisi,
Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmas Enstits Yayn, Gz 2010, S.13, s.223-
242.
YUSUF HAS HACB, Kutadgu Bilig, (ev. Reid Rahmeti Arat), Trk Tarih Kurumu Basmevi,
Ankara 1994.
YILDIZ, Naciye, Manas Destan (W.Radloff) ve Krgz Kltr le lgili Tespit ve Tahliller,
Ankara 1995.
YRKAN, Yusuf Ziya, Mslmanlktan Evvel Trk Dinleri amanizm, Ankara 2005.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/4, Fall, 2012