Cuando viajamos a un pas con otra moneda, debemos cambiarla en un banco por nuestra mo
neda. A esta operacin se la llama comprar divisas. El valor de las divisas que compraremos
depender del llamado valor de cambio y del dinero que demos.
Quieres viajar a los Estados Unidos, que tienen como moneda el dlar. En el banco ofre
cen este cambio: 1 = 1,25 dlares.
1D1 Quieres cambiar 650 . Cuntos dlares te darn? Y si quieres cambiar 900 ?
VALORES REPRESENTACIN
CARACTERSTICAS PORCENTAJES ESCALAS
CORRESPONDIENTES GRFICA
!
-1
:j1 Razn de Clculo Magnitudes Significado Significado
proporcionalidad Productos directamente Smbolo(%) Planos y
j cruzados proporcionales y Lectura y clculo mapas
1
no proporcionales
l
1
Clculo Tcnicas de
resolucin
Aumentos y
disminuciones
Lectura y
utilizacin
>! de problemas porcentuales
"'
'1 140
..,
r.
PRO PO RCIONAUDAD
1 Magnitudesdirectamente proporcionales
Magnitudesdirectamenteproporcionales
142
peP!IBUO!::>JodoJd ap uoza, e sa 1inJ? (q Jas apand? v'O sa P"l!U v
pepqug::> e e o osad e Bew ei e 8 pnuueui e1 ap rased amd uoz
euo!::>JodOJd sa so6uew so ep oioard 13? (e ar e1 A 'tr sa 8 prurueui e e v prujueu,
e1 ap .rasad eJed uozai e anb !P [aqes "E
5 09'17 "O!:::l8Jd 5 9 OJ:::l8Jd
6 099 OS8d 5 008 OS8d sauozeJ seise ep eun epeo ap opeo
e:~: PBP!lU8:) 17 PBP!lU8:) !}!U6!S l B::l!PUJ 'PBP![BUO]::>JOd01d ap seuozai
'04::>a4 ep 'uos SO!::>aJd so enb a::l!P OlJaq1v
so6uell\l so6ueV\I
eua:::iop/5 96' L fo/3 szz
5 09 'L O!:J8Jd 38 O!:J8Jd
5 006 OS8d 5 0917 OS8d
9 PBP!lUB:) Z: pepqUB:)
SOOUBV\I SOOU8V\I
eosaJ:I enJ:I apuau e1
ap uos uajqurei arduioo ap sanbu sois3 s
soionpoJd soisa a::>aJ}O spueu eun 2:
pBP!IBUO!:)JOdOJd ep uozai
UC}!:>B:>!unwo:>A oua!weuoze.1 aa .....
e ep Joe11. e se inJ? osad Je euo!::>JodoJd
e:.uewei::>eJJP se seuareu se ep O!::>eJd 3?
5 09'L 01:J8Jd 3 09'Z: L "'l:J8Jd
B)J 8 OS8d D)J 9 OS8d
! sefueJeN sefueJeN
11.
5 OL opeJd 5 9 Op8Jd
l
1 D)J 17 OS8d fo Z: ::. .. osad
sefueJeN sefueJeN
"BJP OWS!W [ap uos ,~R~~~::I e
nJ:I epusu e1 ap arduroo ap sanbu sois3 17
u9!:>e:>!1deaa ...._
S30'1Gl/\llJ'11
17 S z L {SBJP) osn ap odwe!1
T. =P 9 -:, 9 -=F "f = t5l Jaunbe !::>8Jd
:uos o ou JBllOd JJBH qnp e ue 'oiqureo u3
17 E z; L (SeJp) osn ap odwa!l
BJP/3' S = lT = 6 = 9 = "f = {5} JBl!nbe opeJd
:seeuopJodoJd e+uewe+::leJ!P uos sapnuuaui se '>p0::>4::>l!H qnp e u3
L 9 9 8 (~) oroaJd zt 6 9
17 8 z L (se1p) odwau. 17 8 z
sapni!uBew se sajeuojarodord
a:.uawe1oaJJP uos? sqnooap!A sop ua odurou [ap uopun; ua se1
nojjsd ap Ja1!nb1e ap ojoard a uansanur seqe:. se1 t Ol.130S3!J Ol::l!'.)IHr::r
O'v'Oll'v'NOl:)t!Odtld
1
PROPORCIONALIDAD
.
2 Clculo con magnitudes directamente proporcionales
l
Precio () 4
2 kg . 1 '50 /kg = 3
Los productoscruzados
'144
sa1euop.Jodo.Jd eiuauieioanp ueas saprn sopaiduroo ssioq ep oroumu e
ruaui
. se anb e.ied seqB
SBI eadwoJ
. euo!~:uodo1d se seioq so ep opard 3? (p
s,LSOAll3'<1M31N11.an1aN so A rA so aar
i] z L se+oq oueno 0p O]::::i01d e e1n::::i1ej (::::i
saoq san ap 0)88Jd 1a en::::i1eJ (q
saioq sop ep 0)88Jd 1a en::::i1eJ (e
seJ:. ese11.911 A sop an5ed 1 .
:e:eJO a:.ua,n5s e1 aoe4 ejp un a:.oq
1a ~ g e sarruujd seun apuex epuau eun 'Ot
u91::>e::>1unwo::> A oua1weuozeJ aa ......
ownsuo::> [ap aisoo e ;Jes l!JlJ?
sew un ue 4 09 epipueoue P!USl sow
.!._ ~ (::::i
e4 e SO!l8J\ om ep el!qwoq e1 4 M>I 1e 817 .8
3' 8l 'O e aiqoo e::>!JP?I aroparedo eun (e
~A 1- (e.
op!wnsuo::::i elj e104soqeAOl!)I soiu~nJ? u 17
ooL se eisey oosz se epsap 'aqoou sa:.uaeAJnba uos ou sauoz 311
e epoi e11!qwoq e epipueoue sowe[eo (P ai ap sarad soasa ap sa1~no eutw1a:i.aa s
epipusoua opeise e4 oiei o+ui;nJ?
se:.eqe:. 9 ui?1e:.soo sou o:.ui?n:J? a: 9L'8
4M>I so opuunsuoo e4 e11!qwoq e1 (o
uersano sou a:i.e100040 ap se:i.a1qe:. saJJ_ "B
SBJP S8Jl ue J..? e1p
un ue e11!qwoq sise J?l!Wnsuo::::i oiu~nJ? (q LZ: 9'0L sz's z pn:uu6t;?ll\J
4 s e sius.puod LL 6 9 8 L PnlJU6e1AJ
seJJO::> oumsuoo ap JoeA 1e se i;nJ? (e
ou1apen::>
311
9'0 9'0 v'O 8'0 Z:'O ro (4 M>I) ournsuon ru ua e1qe:. e ep sa1oeA so e.iadwo::> "L
9 9 17 E: z L (4) oduratj
Z'L 9 8'17 9'8 v'Z 9 e; pnu5ell\l
"(4 M>I} eJ04sotieAOl!>I ua owns
9L ZL 6 L 9 z L pm!u6ell\]
uoo a A so:.eA OOL ep emqwoq ~.un ep
jpuaoua opmsa e4 anb se104 se1 anua 1euop.md0Jd aiuaureioanp se ou e1q 311
serouepuodse.uoo se ansaruu eqe:. e1 "LL e:. e1 ap sa101eA ap rad anb anuanoug g
u91::>e::>nde aa ..,... u91oepnosuo:> aa .....
S30\f0 l/\IJ.:)\f
17 9 = 0L Z
.sojpeui so ep oionpoid e en6! se souianxe so ep o+
onpord e 'U9!:JJodoJd euisuu eun ep seiuee11.!nbe sauozai sop sepeo
ouianxq ~lL = 9 OJP9V\J
01peV\j G r: OW9JlX:J
.
:pepen5! ese rssardxs sowepod 'seue1eA1nbe
uos sauozei se1 owoJ . z; A ~ :eJe!nbseen:: :i seuozai sop soureoj
9L zt 6 9 8 .
(:~) 0]~8Jd
9 17 E: z L (soseA) pepnue:.)
ope1d ns f... oup)A ap sosz ep pspuueo e anua u91:)e1eJ e aassruu eqe e1
O\iOll\iNOIJl:JOdOl:ld
PROPORCIONALIDAD
3 Problemas de proporcionalidad
Problema 1
Para hacer mermelada de fresa debes aplicar la siguiente propor
cin: por cada 2. kg de azcar necesitas 3 kg de fresas. Cuntos
kilogramos de fresas necesitaremos po,r 5 kg de azcar?
Sabemos que la relacin entre el peso del azcar y el peso de las fre
sas es de proporcionalidad. Calculamos los kilogramos de fresas que
se necesitan por cada kilogramo de azcar.
En Las mermeladas hay una pro-
Peso fresas (kg) 3 .
porcin entre la fruta y el azcar.
Peso azcar (kg)
= 2 kg fresas/kg azcar
Problema 2
Uncoche consume 6 L de gasolina cada 100 km. Cunto consu
mir en un viaje de 265 km?
S e venifrea 1 a proporcin:. , 6 ,= X
100 265.
Como en toda proporcin, el producto de los extremos es igual al pro
ducto de los medios, por lo que resulta:
6. 265
6 265 = 100 X - X= 15,9
100
En la prctica, esto se suele disponer del siguiente modo:
Una de las especificaciones que Consume 6 L cada 100 km } 6 100} .
dan los fabricantes de coches es 6 265
15,9
el consumo de gasolina. Este
Consumir x L cada 265 km x -- 265 x = 100 =
dato se suele expresar siempre Luego en un viaje de 265 km consumir 15,9 L de gasolina.
en cantidad de litros consumidos
por 100 km. Se trata tambin. de Esta forma de plantear y resolver problemas de proporciones se cono
u na razn de proporcionalidad. ce con el nombre de regla de tres simple directa.
146
IJJ!qpeJ o.quieo 9no ?. 5 ov so ep euv (:J
. eu\i e iJep
OJefe:J a enb onbu ep JOIB/\ e en:::>eJ (q
epe5ed ;1pod? 5 oz: ep seiewq
sop e/\a11 euv e aiduioo e1 1esm e o
ueno 'SO!:Je1d so opueepuopei 'ewqs3 (e
sain6oA lL JOWIO:J L apueJB aparu e l?JeP saiuano? 'sead
soxenq ap eueoop lh seieuioi ap fl> l uioo sei1en/\ g ep el}anbad apsru e1 !S 'L L
se.e.ed ap fo 17 seuezuew ap f s
u9!:>e:>!1de aa .....
e6n4oa1 L sefueJEf ap D>J g
arduioo ei ap e+sq eaqOJd e ua 1?Jqe4 anb JB:Jl)Ze
ap papuueo e1 'opep souiaq a anb soiep
eJdwo:::i e ap eis!I esa eAall euv
so uoo 'e:::iexa e.1.auew ap roqes sap
and? "l? oz eise4 aieqord eun ua ouans
!P .1.e:::ir)Ze a uoo en5e a sourausx UQ!::l
snuuuoo \f ua)q souraxourai 01 A enBe
ap 1 L ua raonza ap f OOl sowaAosta "9L
U9!3e:>!UnWO:> o:.Ua!WeUOZl?.I 90 .....
sefo.1. uos se
ul?n:.:>? seoq i;m auauuoo esoq e1 sef
or uos seoq L speo ap E 'esoq eun u3 9 L
ll SL ap oun A? ll SZ ap oqno un
Jeua11 ua l}Jep.1.ei o:i.w;m:.:>? ;l OL ap B}BJJ
eB eun mua11 ua LI!W z ep1e aiuanJ eun vL
W)! OOL rauooai arad aumsuoo
SOJl!I soiul?n:.:>? w)l Ol17 .1a.1..1.o::>a.1. arsd euu
ose ap 1 9'EE opuunsuoo e4 aipoo un "EL
so:mpoJd soisa a:::iaJ}O oisand un "8 L
S3GVOll\11J\f
'soprnz souwne SL eAe4 enb e1q!S!/\8Jd s3
sopmz 9L = euosrer/scpmz gz; L 'O sauosred 009
sop1nz ap e seuos
iad ap eo oraumu ep ressd siruuad sou uozai es;: ~ se uoze, e1
seuosrsd 8
euosred/sopmz gz: L 'O = opJnz L ..
:se euosroo rod sopmz ap orsuinu 13
eAe4 anb a1q!S!/\8Jd sa sopmz ssoup A soojqo
soiusno? 'souwne 009 uoo orajoo un u3 seuosrad 8 apeo rod L
ap aiuaurepeunxords sa uopajqod e1 ep sopmz ap uojorodcrd e1
E ewa1qo.1d ",
OVO!lVNOIJl:JOdOl:ld
PROPORCIONALIDAD
El plano cartesiano
Tambin podemos representar un Un plano cartesiano es un plano donde hemos trazado dos ejes nume
plano cartesiano con valores de los - rados que se cortan perpendicularmente en un punto llamado origen.
ejes nicamente positivos. En es-
. tos casos, los ejes son semirrectas.
~
~
140 . i .,. ' ..~,
J ) ~
[)120 :------1-- - --:--.
r--r-
i
' ! ' '
....
:100 r ;
--{) -5 -4 -3 -2
.aro 80
.... - - - ; -- ,-
'
- ; -2
~ 60
E - ~-:--3
~ ------ --
c--4
'
l Tiempo (min)
plano mediante un par de nmeros entre parntesis: (4, 2).
El primer nmero del par, llamado abscisa, indica la posicin hori
zontal del punto respecto al origen.
El segundo nmero, llamado ordenada, indica la posicin vertical del
punto respecto al origen.
Representacin de magnitudes_directamenteproporcionales
La tabla siguiente muestra el agua que mana de una fuente en funcin
del tiempo.
Tiempo (s) o 15 30 45 60 75 90
Agua (L) o 2 4 6 8 10 12
Representamos las dos magnitudes en un diagrama cartesiano:
14 2. Identificamos los
puntos que expresan
valores
12 1. Representamos ; correspondientes de
cada magnitud.
cada magnitud en
10 uno de los ejes.
~! f .
.. -~ 1
.
~
l
i pasa por el origen de los ejes, 75 90
Tiempo (s)
llamado origen de coordenadas.
La lnea que une los puntos se llama grfica.
------~~~~.,- - ~~- ..
sound so nun opnuss eueij? sap (UJW) odurejj,
nuueui se1 eueweo!g:u6 eueseJdetJ (o L 9 9 17 E Z
.---+-~1-- ......
~~-+---+~+- .....
sepeuepio se ep efe e ue A 7 sespsqe
se1 ep efe e ue StJJe4 seuo!S!A!P ~mo? (q oz'o
,,seu!Bli!deoJew ep OJ8Wl)U,, pru 017'0 ~
o
!u6ew e1 }.} StJJeueseJdeJ e efe anb
09'0 ~
ue? ',,seuel!S!A ep oiaumu, pnuueui e1 (e et!)
08'0
odwaJ:i. e [auoprodord se epewe11
e1 ap sisoo 13? epewe11 ap oinuuu roe
epuapuodsaJJ 8 Ol'O A epewe11 ap oiusjunoajqaiss rod
-oo sisa auaweoJguB .rnuasaJdaJ sow a oz'o aiqoo sanA9W ap aropaiado eun sz
aJano a:i.ua!io apeo e seu!B~deoJew 8
eJp un ap oia o e e1e6aJ eJJaJqJI eun gz; u91:e:!unwo: A o:.ua,weuoze.1 aa ollllll
MOO~ M09 MOt>
9 17 8 z L (1) 0}!0:'>\f
oz 9L zt 8 17 (B)J) seum,aoe osad
i "'.)
un g ,,a:i.!aoe
se enb
ap pepuuao., A ,,seunitaoe aposad,, sspru
seaio se]l!qwoq seise ep ;n'.)? enqwoq [u6ew se eot}E}J6 euuoj ap ewasa.1daHzz
eun ep ownsuoo a asardxe eo!gu6 e1 (e (6'>1) OS9d
U!W 08 4 z: e eiuaipuoo E Z
sauoo JOIB/\ e se ~m:::> J !Oep sepon.j? (p
L1 M 017Z: e A? L1 M OZ: L
e epuodsauoo anb 1oeA 1e se l?l'.)? (:::J
4 9 e).)
LI E e eiueipuodssuoo meA e se l?lJ? (q
p
1 !lJe/\
efe e ue A? euoz!JOLI efe e ue epe o!oa.1d a se ~nJ? epuari eun ua se
uosardai ;se sspnuumu se1 ep i;nJ? (e eurot so ap OJOaJd 1a anseruu e~!J~.15 e1 "LZ
(ll) odwaLL (17 '0) (p (Z: '17) (o (9 'O} (q (8 '9) (e
9'E E 9'Z Z 9'L L 9'0
---+-~~-+---+~-+--+~+--- oue,sa:.
. rso ouejd un ua soiund soisa euasa.1da~ oz
-
01' ('"')
o
:;
------+------- !/)
OL 6 8 L 9 9 17 E Z L O
08 e
3
o ;_-' _J} . -~ -' -
OlL
~
1 09~ ::r
1 11 ~-"~-"r-:r~-N :
i
.r , .
epJpuao
~".~=~Ef~ 1~ ~
ua opaisa e4 anb 4 g se1 aiuamp e11!q
-uioq eun ap (4 M) e.104 red SO!lBA ua B!B
~- r. tT~~'~!:~~ ~
raua ap oumsuoo 1a ensenui eomuB e1 17z; sound soisa ap sepaueprooo se1 eopu1 'Gl
u91:>e:nde aa ollllll U9!!>eP!IOSUO!> aa 'oilllll
S30'7'0 IJ\l.1:)'7'
OVO 11\iNOIJtlOdOtld
brtrt . - ----- ---1 - - -JII! ~-
.. 1:
J ~_
-1
PROPORCIONALIDAD
:J
+-' 164
<(
162
160 1--
158 ------- -
o 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Tiempo (meses)
150
~ .. ~5~ 1
-~
1 q odru e )...7 e . aprei
odru e operad opeisa e4 oisi o+u?nJ? (q e ep eun e e oidsouoo a:.se rod OLJ::>a4 1
pep!::>oeA eWS!W e e OP! elJ eJOlJ eun5 et.j u9):>epneoe1 ~mb? '5 L ep se OO!P9!J
1e '</? sodnJ5 sop so e1+ue epueJ8J!P e1 ad 1ep opaJd e anb e+ueno ua opusruej (:::i
opis 8lJ ?nJ? 01ewpd ope5a e4 LI9!lQ? (e souew ;...? seo
(4) oduisjj, (4) odurajj, ipouad saui opipuax e4 se104 onb '</? (q
9 17 E z L O S V E l L O
i--~ ........................ o i--~ ................... ....,..o zoozi set A 006 se
OL + OL anue opipuex e4 sooipouad soiu ~n'.)? (e
- Ol Ol
OE Of; (4) OdW8!1
017 LL 9L SL VL EL U LL OL 6 8 L 9 O
09 .. ~::~:J .. J~(~.!:_ 6: i--+-...- ..... -+- ............
--+~i--+-+-"!JWll-+-0
(W>I) epuesia (W)I} e1:>uesia . .. .. . . ... 09
-r----~---1- 00 L
a:.uaJa!!P ounu un e OP! ue4 anb sodru OSL
sop opsuuoj uaq as orad 'so+unf opues OOl
09l
ueH e:iapp!q ua souua ap odru un oqo OOE
~a4 e4 anb afB!A 1a uansamu se:>!Jl]J6 se1 gz 09
oov
U9!3B3!1de ea <4i11 osv
sopjpuax soojpouad ap OJ8Wl)N
01eu9ze1:::1 saiuaJpuadap
uos sapnuusur se:.s3? pep:>oaA ap soiq eue~ew e1 ap o5Je
urso so1 uoo a+uawe:>!Sl]q epeA eu!1ose6 ' e oranbsojnb un rod SOP!PU8J\ SO:J!P
ap oumsuoo 1a 'eue11 aisjdoma eun u3 a ouad ap orauinu 1a ansaruu e:>!J1?Jf3 e1 gz
. U9!3B:>!unwo:>A oua1weuozeJ aa <4111 u91aepnosuo:> aa <4111
S30'</0l/\IJ.:)'</
oosL se A 00"8L se e1+ue A oog se A 00'17 se e1:.ue eqese OP!U8
uew e4 es A 'oovz se A 00"9 L se anua A OE se A OO se anua
opmuuusip e4 'oosr se1 A oos se e1+ue opiqns e4 arruaraduiai e1 (:::i
0
'J L ep 'BW!UJW e A 'J 91 ep Op)S e4 BW)X~W e1 (q 0
"J0 L L ap e1a 00'8 L se e A 'J0 8 ap eJa e1ne1adwa+ BJ '00"6 se '</ (e
a1qe+sa cptueiueui
eq as A opefeq e4 'OpJqns e4 arruaradurai e1 se.104 (imb a.1:.u3? (o
ew!UJW e A7 ew!Xl]W arruaradurai e P!S e4 t'?n:::>? (q
ep.rn:. e
ap g se e A? eue~ew e ap 6 s.e1 e epm. errusradurai :mo? (e
(4) oduiejj,
vl zz oz 8L 9L v L lL OL 8 9 v z O
.........,_.,._.-+~..,._~.....,.-+-~~-+~-+-~"'--+---+-O
z
,
: . ~' "t .. ~ ; 'i" .
_____:~.......,...:--
-~-- :.''',' ---
,.
~ 8L
eJa:.so:> pspnp eun ua oAew ap eJp un ep ofe 01
e 04oa4. e4 anb erruaiadiuai e1 ansanur e:>JJl]Jf3 e1 g onanssa oonasra
OVO ll'v'NOl)l:IOdOl:ld
_ ~
l! :
..~
j PROPORCIONALlDAD
',I
f ,.
6 Porcentajes
l.I
Clculo de porcentajes
r Algunos porcentajes son muy
simples de obtener. Calcular el
Un porcentaje es una forma especial de expresar una fraccin de una
I! 50% de una cantidad equivale a cantidad. La relacin entre porcentaje y fraccin es la siguiente:
multiplicarla por ~ es decir, a 25
i dividirla por 2. 25 0/lO -
- 100
~ o
~ 10Ya---+~ 1 25%---+- 1
1 10 4 Asimismo, podemos expresar un porcentaje en forma de decimal:
:
: 1 3
50% ---+ - 75% - - 25% = 0,25
~ 2 4
L~
Calcular el porcentaje de una cantidad equivale a calcular una parte
o fraccin de esta cantidad. Para calcular el 25% de 300 hacemos lo
siguiente:
25
25% de 300 ~ 300 = 0,25 300 = 75
100
r
Calcula el 40% de 90.
40
40% de 90 =
100
90 = 0,4 90 = 36
Igual que hay fracciones superio-
res a la.unidad, tambin encontra-
mos porcentajes superiores a 1 OO. Calculael 125% de 50.
125
125% de 200 = 200 = 250 125
100 5% de 50 = 50 = 1,25 50 = 62,5
100
Significadodel porcentaje
El 20% de las bicicletas que salen de una fbrica de bicicletas son ro
jas. Eso quiere decir que 20 bicicletas de cada 100 son rojas.
152
. ... -
-------~-----
--~- __. ,_
a:i.u a w aioau ojnoeioadsa I
-oo Jeo]oa.1 aiad salaiuaarod SOJ e1no1e::> .1eA e ranue P!POd e4 ou e+ue5 e+uf?n:)7 (q
'&!H .. SOi\l.LOV~3.LNlt.an.LN. SOi\rSO~Elil] '[f, onaei e P! e4 eue6 eui;nJ? (e
sowa.1eqe.16 sa1i;nJ? e1q!sod soan] seuosJad 009
ep OW!Xt;W oreumu e .1eqe.16 SOW!P! (q ap sa 0.1:.ea:i. ap papjoadao e1 a:i.sa ap
sopo sousqer souraipoj? (e oroja ap %0Zl a aiuesardar onaai un 311
.e P!lS!Se e4 aqoou eun anb oouqnd 13 ss
88 z 88 8 88 z
04:::>e4 e4 soiund 8 ep se
88 9'l 88 9'l 88 9'z saueo seiut;nJ? w gz:'g ep eeu11 e ep
sofe1 seui epsep sotpaq P!S ueLJ opan
.soueunn seise ep .so ue usq enb SOlU8!W8ZU81 SOi ep %9Z: l:J (q
enf S!eS .opsuep.o e ue .1eqe.16 sowe.1eno ope.1:.ue uaq sor1e ep
soiueno? 'SOlU9!W8ZU81 oz oqoeu e4 !S (e
so 09 :peppede:) '%09 lP.
opJS e4 . ropsn] un ap souape ap efe:. 311
uaorcd a 'oiseouojaq ap opuisc un u3 'lE
096 ap %LZ: (4 009l ep %99 (6
%S ~ :aJq![ opeds3 iill 8L9 ep %98 (! 000'98 ep %t'Z: (e
%98 :opezmln 01oeds3
998 ep % l8 (p 9t'Z: ep %9L (:::>
099'8 ep %L8 (q 098 ep %6l (e
'Jope u e.1ope1
311
apro un. ap ornp OOS!P a anuanoua as notao e1 uoo safeuao.1od sorsa e1no1e:::> 'L8
anb ua opeiss 1a ansanui ewe.16e]p 13 gr,
000'8 ep %99 (LJ 098 ep %t'Z: (6
u9!:>e:>!1deaa ...._ OlZ: ep %8 l (i 09t''l ap %Zl (e
917 ep %8 (P 9t'Z: ep %917 (:: > ,
09 ep %L (q 099 ep %OS (e
saUO!:l8WJO:J.18W 311
uaijns u9!fu eun ua uaosu anb sorau sefeuao.1od se:.ua]nf3Js so en::i1e:> os
.1a:i. so1 ap %E 1a anb .IJoap aramb 9no?
'(%) l!W red oiuai ap uojoou e ez!l!:i.n ooo+
as uajqurei 'o:i.uap rod oiuai [ap s~wapv gr, OOL
009
sao6 ap SIJW %00l' 1a opsoraur e.1aJq
002'.
nq !S A? .1pap opuonb e4 ~rno? ,,opes
%9L %9Z %09 %017 %0E %0Z %0~
ed 01;1e a anb sa106 ap Sl]W %00~ 1a op
eoreui aq Ol,!8 a:.s3" :a::>]p 8lS!IOqlnj. Ul 't'E a:.uaw1e:i.uaw safeuao.1od sojsa en::>[8::) '6(;
m;>!:>e:>!unwoaA o:.ua!weuoze.1 aa ...._ u91::>ep11osuo:>aa .....
S:JOV'O IJ\llJV'
= o 9 9 Z: : . O . ~ ~9 ep %9Z
1ew!:::>ep oiaurnu un ue ef aiusorod a 1q.JaAUO:) seqep enb .noep eremb
os3 u9!::>eJado 8J8W!Jd e eiueuueiuaur 1e:::>e4 A OP!di?J seui 1! sepend
.>: _ .. _-~
.9L =:o ' 9 . ; o
:eue!nB!s 01 soursoeq 'aropejnojeo e UO:) 09 ep %9Z re Jeme:: > eJed
e.1ope1n:>1ea e1 A sa[e:.ua:>.1odso1
OVO llVNOIJtJOdOl::ld
PROPORCIONALIDAD
7 Problemas de porcentajes
Los problemas que piden calcu- Un fabricante verifica el 5% de las bombillas. La produccin men
lar un porcentaje de aumento sual es de 25.000 bombillas. Cuntas bombillas verifica?
utilizan expresiones como estas:
Debemos calcular el 5% de 25.000 bombillas.
recargo, subir, cargar, impuesto,
incremento. En cambio, los que 5% de 25.000 = 25.000 = 1.250 bombillas
piden calcular un porcentaje de 1~0
disminucin utilizan expresiones
Verifica 1.250 bombillas.
como estas: rebaja, descuento,
reduccin, sacar.
Clculo de un aumento porcentual
j
~:
A Mara le aumentarn el sueldo un 4%. Cobra 1.200 mensuales.
Cunto pasar a cobrar?
154
.,
; gg~
li
sef aqar se1 ua safe:.uao.1od sodwafa
raqas sa anb mi) 01 sisupqnoSE!P A eJ:.u3 sop uoo 01eq?UdWO:) eU!D!JO pep
'!i!H-SOt\llJVli3.LNlL.OnIN. SOAIASOl:HIIl] sv -uuao aursuu e1 souiarpueiqrj? "%9Z un
ua sowe:.uawne e1 a:.ue:i.1nsa.1 papuueo e
Je6ed ~Jaqep~ci:.u1m:J? 'aiqureto
A '%9Z un ua papuueo eun sow!nU!WSJG op
!P ep Ot e e:i.1nw e BA!:.:::>eJa a:::>eLJ !S (q
a.mdw! e ~Jes 1~m? . U9!=>e=>!unwo:>A o;.ua!weuoze.1 aa .....
'ee!pawu! aroueur ep enw e1 e6ed !S (e
%0l :ozed ap BJ<:m~ osd rod a6Je:x~l:l
%017 :aiB!P9WU! o6ed rod oiuenoserj
~ 09 _ :e:.nw BI ap auodun
9 'SOW/O SO/ ap aB:J opfqapuf OW8fWBOJBd'rf
1//Vd 99f.7Z eeJ'rf iees omJlJ/\
soozztso .oed ap OZBld
6QOZ:OL90 :u9J::>::>BJJU! BI ep BLpe::1
VlllV\J
piope11eJ\ ap o:.uaiwe:.unAv
O:J!lql)d 8lJOd
suan ue !U opuepue !U oiruusui e eA ou
souuirue so ap oiueio 1od oiuei 9no? (q
OJ!lq
~ 0917 nd ouodsuen ue ;..,? opuepue o:ini!lSU! e
8A souumje SOi ep OlU8!:J JOd oiusi 9no? (e
"O::>!lq nd auodsuan
ap ojpeui un usoo 98L 'opuepue
ueA 91717 'souwn1e 8179 ap oiruusut un u3 "68
a:i.ueme:.
soise ap SO!Oa.Jd soxanu so1 e:J!PLII so:. , sa.1 aisa ua nuaui a e:.sano o:i.ur;?n:)? "%l
onpord sns sopo; ua %9 L [ap oiuanosap [ap sa anb '\f/\1 I Je:.uoo urs ~ ozs ap
un soaq sooussuioponoea ap epuau eun iv sa nuaui [ap opaid 1a 'a:.ueJne:.saJ un u3 "88
S30VO 1/\11.:)V
ese::> e ap %09 1a aiuesarder os:i ~~ se ~ ap aiuaeA!nba uotooar] e1
09 = OG 8
:eiuet>A!nba LI9!
:::ie.JJ e1 ep ropaiauinu 1e rsusiqo e.ied Ol rod s ropareumu 1e sowe:Jqd11nlf\J
. . .
Ol = 9 : OOl ~ 00 l = 9
:oo~ .iaua:i.qo aied g .opauuuouep e 1e:::i!1d1i1nw enb 1e .Jqd oreuinu e souieosng
00~ 9
8
uopeuuuouep ouioo 001 e5ua enb ~ ~:.uejeA!n~e u9p:Je.JJ eun soursosng
a:J.Jodap eo!i::>e.1d asap e1 ap oi
uap red ciuei ~mo? a:J.Jodap ueouoard ~ 'OS3 ap 0t ap osero eun aa
OVOl"WN01)80d08d
:J.:
.,i
PROPORCIONALIDAD
,.
:'!. ..
8 Representacin a escala
[-:
s-
! :
Realidad y representacin
Al pasar de la realidad a una representacin, solemos variar las dimen
siones. Podemos establecer dos razones, o factores de conversin:
La razn que permite pasar de la realidad a la representacin.
La razn que permite pasar de la representacin a la realidad.
Realidad Representacin
1
3
ra
~
~
3
a
Llamamos escala la razn que permite pasar de la realidad a la re
presentacin en el plano. La escala se expresa en forma de divisin.
1:100
Aula escolar de Costa de Marfil. "
<... .
~/ 1:100
100 Denominador
'
~ -
156
. S8UO!:JBlU8S
OOO"OSL:l
-ardai sns rsueiqo eJed. eu!5!JO eJn5!:J e
ep sspipaui se JB:::>!dqnw soweqep uozai
o JOPBJ anb rod 'oseo apeo ue 'eLI!WJeieo
1
1
311
edew sise eAJasqo '9v
epe+uesaJdeJ eq
IBLI!O!JO ~op euieo e ap sspipeui se uos sai;nJ? ~:::>
sau pBP!PLil:J
ojomuasardai sns A aqooo a e/\Jasqo 17 ord e A.? OS!d lP amqoue e1 se l?lJ? (q
u9!oeonde aa .,,... u9p:::ie1:1 ep
ewJO:J. .ue ees(udx3 ee:::isa e aiueserd
-a1 9no? gzT L se oueid ap ee:::ise e1 (e
ojuexuoo asa OJJ asaoeu sa
~nb Jod? pep!leaJ e ua BF)UBlS!P oiuejp
uodsauoo e1 .iod oued 1a ua epueisJp
' . e SOW!P!"!P 'ee:>sa eun ap 1n::i1(.?:> I u3 917
. ., _ . :. U9!0eo1unwoo A o:.ua1weuoze.1 aa _....
$$u'opgq"d seise Jas uapand sal!nJ?
w> o_pJOd peP!1eaJ e ua sapaiadas uiise
edew lP seuoioeiqod sop enb sowaqes (::i
:'!. .. pep!]B8J
Bl ua ssuoroejqod seise 8JlUa epue:i.s\p
e sa \?lJ? edew a ua uro '9 ap se
~11
u9LJelAJ /\ e11ape+n!J a;iua epueis!P e1 (q osid un ap ouajd aisa eArnsqo 1717
. LI9!:J:JBJJ ep BWJO:J ua
ees9Jdx3 edew ep ee:;>se e se i?nJ? (e
s3ova1/\1.L:::>\1
ee::>se e ep iop
euuuouap e rod oued ap epipeui e1 JB::>!dqnw se Je:::>eLJ sowaqep
enb O::>)Ur) 01 pep!1ee1 e e ouejd ap rassd eJed 'oiuei JOd "L ras aans
ropareumu o opueppvp e aiuarpuodseuoo OU[WJ?l a 'sajaosa se u::i
pep!leaJ w S = uro 009 = OOL oued W:::> 9 :e1ne [ap prujuo
pep[eeJ w 8 = W:J 008 = OOL oucid uro 8 :ene [ap oLpuv
ee:::>se uoro
:::>e1. e ap oSJ9ALI! e red ouejd ep ssuotsueunp se JB:: >!ld!lllW soweqep
'ouejd ep se ap J!Jed 8 pepueai e ep ssuotsueunp se isueiqo eJed
pep11ea.1 e e ouajd ap osed
OVO 11\fNOIJtlOdOtld
53. Consumo de gasolina
El fabricante de coches Rimbatti dice que su mo
48. Precios de un parqumetro delo Deseo consume 7 L cada 100 km.
TIC
a} Indica cuntos litros consume por kilmetro re
Observa la tabla de precios de un aparcamiento.
corrido.
1, 1,c ~j~(H
b} Calcula cuntos kilmetros puede recorrer con
5min 15 cent un litro.
lmin 30 cent
15min 45 cent
20.min 60 cent
25 min 75 cent
54. Precio del jamn
Indica el valor de la razn que expresa la relacin .ne
entre el tiempo de estancia del coche y el precio. Completa el valor que falta en esta tabla que ex
presa la relacin entre el peso del jamn y su pre
..
49. Precio unitario CIO.
TIC
- - . ___.,_.,,_,,.._ - - ~. -
---:--.--.;~~~- . --
..
oiseouoieq e e+sn6 se souurrus soiuano v? sou
Lime 08 uos OS3 ap ol ue '1e+oi u3 'oissouojeq
re e:.sn6 se1 OS3 ep 0'L ep souumie so ep %98 IV
'ciuauu
S9.IBIO:>Sa SB!3ll9.19J9.ld 1.9
e:JJede un ap sopard ep etpe e ansanur eqe e1
sisenoue e opeiseiuoo E?lj ou aiue ep efe OJU9!WB:>.ledv ~9
U8:JJOd ?nQ?, 'sopeisencue SO] ep %Z8 un opsi
soiuoo ~eLJ e ojos A sisenoua eun 04:::ie4 Blj es O!Jn:JJew ap 6> z uaiednoo usurruox ~mo? (q
e:san:>u3 99 e11eioq e ap ounoreui 1,a esad oui;nJ?
'ounoreui sp l:J g ep eeoq eun soursuej (e
(B) osad
096 ep %88 (J. 917 ep %9L (a OOL 009 009 OOv 008 OOG' 00 !.
017Z: ep %99 (P su ap %Z17 (:J
08 P%9l (q 098 ep %9Z: (e
safeiuooiod sose e1n:::i1eJ
~11
sa[e:ua:uod ap 01n:>11,?:> gg
o
9Z:'O 89 'O Z l 'O 98'0 6'0 817'0 017 3
.!;',
sejaunoap sorauinjq os
OOL OOL
-----------------
OOL 001 OOL OOL
Z:l sz 89 817 ss 06 edn:::io anb usuiruox a A ounoreui
[ep osad 1e anua .u9!:::ieaJ e ausenui e::>!J?J6 e1
%89: %06 %9Z: %Zl %817 %98 ounarsur 1ap uawn10!\ A osad "L9
saf eua::>.JOd
se:.ue!puodsaJJO:J sa1ew!:Je'Jj' soraum u
so A seUO!:J:JBJJ se uoo saf eiueoiod so euo!~:m1el::J
sa1ew!:>ap A sauo!:>:>e.11 'sa[e:ua:>JOd pg
%9L %88 %9Z:
1 _
L . .L . _._ L_j__ ~-J~ J_ . __. .L. ~~ J__. .1
~ ' i : ; 1 1 ~ 1 : ' t
! t. !.__[ ,_ -1
! :J_J_~----i--
j ~ :L1t1+Jj
1 1
~:+r~~f
'---~!_!__,_
' .
_ .L L .. __ _,_
i )1
_L , __
1
'---'--L
!
.. -.:
i
seue!puod B:J!!5!J6 eisa
seJJO:J sa] eiusoiod so uoo seJn6!J se euopeetJ us sopeiuasardai soiund so ep 1oeti. 1e e:J!PUI
so:>!Jl,!.16 safe:.ua:>.JOd "E9
OXtEIF1V'.NJOlHGdCJ8d. V'"l 30
4 g ep B!:Juesa eun ap opaio a BU!W ~ ~. ~~ l:d.81l}d [i .(JJ ~~ilit\l'.ilS8 }d~ 3 8
Jaap 'ope] nqip SE?LJ enb B:J!J.?J6 e ep nuad 'f {P
ua6!JO e rod W)I ooes J8JJO:J8J e1ed i?J8l!S93
esed anb epeJ eun eies? 'soiund so saun !S (o eu seJOLJ seiui;nJ? Ll v ue w> OOB"l opuiooar eq
siJenpeJ5 o ow9J? e:::i euesuoo peppoaA e eze1dsap as anb U9!Ae un;
~JaA efe a ua si;JeuasaJdeJ pnnueur .;mo? (q
stJEmpeJ6 01 ow9J? euoz
!JOLJ efe a ua si;Je:.uasaJdaJ pnnueu: ~mo? (e o""e opun6es e ;...? ove reunid e SOP!lJ8AU! ~
eweJ6E!!P un ua soiap soisa eueseJdel::J ~ OOL epeo rod opruaiqo usq sorne souin:::)? {q/
ACTIVIDADES DE.CONSOUDACI NYAPLICACI N
160
souew A.7 eJp rod ssur opaissf e4 LI9!no7 z: souranea eew onb? 'epaew ue ~ L
saui opaise e4 u91no 7 "l ep oissndnsard un souieuei oorsui e e1ed !S p
(sep) odwa!l 1!6ee sowepod se1e!1eew ;;rno? 5 oooL
8 L 9 9 17 8 z ap saui asad anb soureranb ou A '8w:::> 9ZL ep
,..... ....... --1~ ...... -...~ ........... ~ ..... ~
~ ... ~~ _., ! j __ 1 ! eew ep uoumjox un sowe1e!se:::>eN eew
--~---L- __ l., J----~-------- ep oipeno un sp ooreui un reoau souiersnrj "E;
----~;----~--~----,----. ~----
. i-- ; - Ly i 0017 o
f :: C.--:)-:-~8---------: - ::J
sowe1
009 ~ asuerc e !S arojduruuso e e11edn:::io ueumjox
1 - O
008 ctll
;;mo? 5 OZL esad ounurrue ap aiojdumueo eun z
r~=~~.d= .. .
1 ~- - t OOO"L erqoo ap 5 0017 ep azeid
i --::1-- - ;__ -+-- - !- --- T":"
e -------'- - --' -- - L. OOi':'L
eun ednco uewnjo/\ ~mb 7 adnoo uewn oA
'881/\ 9no? 011e!lj ep 5 092: ep ezoid eun sowaue1 l
ep opaise uaq enb sejp ep oreumu a A seisuru
soun opeiss ue4 enb orauip e anseruu O:::>!:J!ill6 l:J
OWS!.lnl ss OJJ8JH
3 oogz: sowauod !S A.7 euawenue :saeiaw 'soLJ:::>!P ap SO!:::>a1d so uos sois:
U!J18p sou OJ8LI!P oiuano? '~ 000"6 sourauoo
.,,, !S 'Z
opensodsp 01aLI!P e ep s~rn~u! ~mo 7 "L
8W:J/5 8'l == 0 8W:J/5 6'8 = 0 rW:J/5 L 'z = O
(:~) oi!s9daa
OJJ8!H aJqOJ O!U!Wll\:f
000'9 L OOO'Z l 000'8 000'17
:saeaw san ap pepisuap e sausu Jnb\:;f
OOl
uewnOj\
0017 ~ OS8d = PBP!SU80
(1)
...,
009 ffl' epuesns eun ep uounuox
(i'
~- - ~-- ---- -~---- 008 ~ e A osad 1e e1ua u9pee1 e ese1dxe pep!suep e1
'
1 .~~.~
OOO'l pep,suaa za
.:. ....::. _
'opausodap e!de:::> ep LIQ!:::>Un:J ua se+anbed SOLP!P ui;i1p
aiusuqenue ep anb OJ8U!P e ansemu e:::>!WJ6 e1 ua OJ:::>aJd 9no 7 s!ue ap seoad E: ep saenb
sn1d Ol!SQdao e opaaio e4 e1e1:::iueu!:1 pspuus eun ed JepuaA ueppap epua!l eise ue enb eu!5ew z
sepep1un ep oJaWl)U e euop10do1d auew
soueoueq sasaJau1 vs
ei:: >aJJP sa seianbed so ep O!: :>e1d a !S en5p8A\f 'l
se1!H?+1od seipauepio n esourarqos ep 3- 6 ~ se1oad g
3- 09'L ~ S8l018d 9
seropauapro 's;w 1e1ede1 ui:1aqap 9no 7 se
~i;od seiopeuepio 099 A eseuraiqos ep se1
opauepro OZ:L sew apeo 8::)84 aue:::>!1qe:1 es: z
se11eAe souew
eueq saiopauepro ep sodu sop so ap 1i:nJ 7 "L
3- g <--- se1oed v ~ 8 <--- seioed z;
sa1!W+Jod saiopeuapro o L L epeo ep 17
esewe1qos ep seiopauepro 08 apeo ap E:
.saiopeuepio soisa ep enue1e6 ep O!Je Jewpd a a
uainp sepeAe ep uopiodord eue!n5!S e opepeep
ue4 A oipruse un oipeq ueH seqi::od saiopeuepio saanbed ua s1ue
A eseuiaicos ep saropeuspio eonpord eue:::>!Jqe:1 un ep seoed se uepueA seJodep ep epua1i eun u:
sa.1opeuap.10 "8 S!ua:. ap se:a.01ad "L8
uaumsas asa ranuooue sapand Jnb\f ~9LSOSHl:J3Ht.an.LaN SOAI'ASO~HlI1]
oued e ue saioueisip e pep1eeJ e
ue seiouersip se ep resed anuued enb 'U9[S!ll!P ap ewJOJ ue eiueunarauaf epesaidxa 'U9!:J::>8JJ eun se ee:::>se e1
- -- --- --- -
\flV:)S3 \f1
\fTv':::>S3 \fl <1111
OOL
9t: = 008 ZL'O = 008 OOl = 008 ep %Zl szo %9Z:
u gz
'OOL anue SOWIP!"!P efe+ue:uod e JOd SOWB:J[[d!lllll'J
S3rVlN3:ll::IOd S01 _3a N,Oi:>yiN3S3lfd3lf
S3rVlN3:::H:IOd ..._
---,--
------~:-,-~, --- ---,------, -- - r
(4) odurajj,
-V ~ z ~ "l ---:---;-- V::,'
i
j _. ......~~~i--~~+-~~ ....... ~~-- E--,-,-:-: -:- ... 1
; m ses:isqeap af3 !
, <ll 1- ~- r
00~ ~
z-:
1
i' ~ i~-:---~:-- ... : - __ _. ,_ _,
i o i z- E- p- g-- 9-
:l"; OOl .,(ll
1 o
l. o ;
--~--+-- . ' ~ --~j- .,__ ;
1 OOE '.:1 ua6uo 1 ,
1
o
e: -z---_;_'__. 1 ;
.. ., . ' .
: '. 0017 ~
& : ' l _
i 3 .sepeuapJo ap af3
L .__ __ L___ _:
i sepeuepJoo:J ep onuoo a red esed enb epeJ
eun se sejeuoprodord sepmjueui sop ep e::>!J1?J6 e1 :e+uewJen::>[puedJed
-- - -s::mtNOl!>l::IOdOl::ld
ueuoo es enb sopenpai sala sop red opauno; l!lS3
3lN311\1V1!>3l::llO S30011NDVll\l 3a-v:>1:1Vlfll . ~ONViS3J.1::1)i:) ._oNv"'ld
S31V'NOl:::>t!Od0tld 31N3L'\l\fl:::>31:110 S30lllN9V'L'\I 30 V':::>l::l'J'tl9 NQl:::>V'lN3S31:1d31:1 <1111
11 pnuueui e ep eua1puodsaJJO:::> Joe11 a soweueqo
179=Z:LZ
~ ut;>zeJ e rod 8 pnnuaui e ep JoeA un opue::>[[d!llllAJ
'sojpeur so ap oionpord e en61 se sourauxs B pnuusui e ep pspum iod \1 prurueiu e ap
so ep oionpoid e 'seiuee11[nba ssuozai sop sepeo papuueo e asaidxa ~ pep[1euo1::>Jod0Jd ep u9zeJ e1
. -- .. - -.
SOa\'IZOl:IO soionooaa S31N310NOdS3HHOO S3-l::IOi'O'A 30 .01no1vo
', l.
e::>11dnJpen::i 'e::>[!d!Jl 'eqop es pnnueui
se1euopJodoJd aiuauietosnp sspru e1_0 e ep siuerpucdseuoo me11 a 'pnnueur eun
[u5ew sop ep arambsajano saiuajpuodsauoo seme11 ep JoeA e ... Je:J[dnJpen:: > '1e:: >[d[Jl 'Je1qop e opuano
:
1
1 sop aJue euepo::> a se pepueuoproooio ep uozai e1 sejauotorodord aiuaumioanp uos ssprutueui sao
avamtNOIOl::IOdlfd-~m NQZ'dl::I . -- - --
$31VNOIOHO.d0Bd ....31N31/\1Vl331:1Ja
... ' " .. : .. .
S300.LIN9VW
--
. .
.
S3Tv'NOl:::>t!Od0Hd 31N3L'\IV'l::J3l:llO S30lllN9V'L'\I ....