Amicus Curiae Gr

Profesr Doktor Baak al ve Hakikat Adalet Hafza Merkezi tarafndan

Trkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesine saygyla sunulur

Ar nsan Haklar hlallerinde Zamanam:

Karlatrmal Bir Deerlendirme

indekiler
2. Ar insan haklar ihlalleri ............................................................................................. 3
3. Ar nsan Haklar hlallerinde Zamanam Uygulamasna likin Genel
Kurallar .................................................................................................................................. 4
3.1. nsan Haklar Szleme Hukukunda Ar nsan Haklar hlalleri ve
Zamanam Kurallaryla lgili zel Dzenlemeler ......................................................... 7
3.2. Birlemi Milletler ve Avrupa Konseyinin Ar nsan Haklar hlalleri ve
Zamanam Kurallaryla lgili Esnek Hukuk Standartlar ........................................... 8
3.3 Birlemi Milletler Szlemeleri Denetim Organlarnn Ar nsan Haklar
hlalleri ve Zamanam Kurallaryla lgili Standartlar ..............................................10
3.4 Karlatrmal nsan Haklar Hukukunda Ar nsan Haklar hlalleri ve
Zamanam likisi ...................................................................................................................12
4. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadnda Ar nsan Haklar hlalleri ve
Zamanam ......................................................................................................................... 14
4.1 Genel ilkeler: Haklar Hiyerarisinde AHSnin 2. ve 3. Maddelerinin stn
Yeri ..................................................................................................................................................14
4.2 AHSnin 7. Maddesinin 2. ve 3. Maddeleri Inda Yorumlanmas Gereklilii
..........................................................................................................................................................16
4.3 AHMnin Ar nsan Haklar hlalleri ile Zamanam likisine Dair
tihadnn Anayasa Mahkemesi Bakmndan Dourduu Sonular ......................18
5. Trkiyede Zorla Kaybetmeler ve Zamanam ..................................................... 19
6. Sonu ................................................................................................................................ 20
KAYNAKA ...................................................................................................................... 23

1
1. Giri
Bu amicus curiae gr ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda i hukukta
dzenlenen zamanam kurallar ile ilgili olarak uluslararas insan haklar hukuku ve
karlatrmal insan haklar hukukunda ortaklaan hukuki yaklamlar Trkiye
Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin deerlendirmesine sunmay amalamaktadr.

Gr, hem Trkiye iin balayc olan insan haklar hukuku szlemelerini ve bu
szlemelere dayanan mahkeme itihatlarn, hem de Trkiye iin dorudan
balaycl olmasa da uluslararas insan haklar hukuku ve karlatrmal insan
haklar hukukunda ar insan haklar ihlalleri ve zamanam konusunda ortaya kan
ve Anayasa Mahkemesi itihad bakmndan nem arz eden gelimeleri ele almaktadr.

Gr, yalnzca ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda zamanam

kurallaryla ilgili ortaya kan yaklamlar deerlendirmektedir. Sava sular,
insanla kar sular ve soykrm sularn iine alacak ekilde ifade edilen
uluslararas sular bakmndan zamanam kurallaryla ilgili ortaya kan yaklamlar
bu grn kapsam dndadr.

Deerlendirme ilk olarak ar insan haklar ihlallerinin uluslararas insan haklar

hukukundaki tanm zerinde duracaktr. kinci olarak Birlemi Milletler (BM) ve
Avrupa Konseyi organlarnca ve karlatrmal insan haklar hukukunda ar insan
haklar ihlalleri ve zamanam kurallar arasndaki ilikinin nasl deerlendirildii ele
alnacaktr. nc olarak Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) Avrupa
nsan Haklar Szlemesinin (AHS) 2., 3. ve 7. maddeleri bakmndan
zamanamna yaklam zetlenecektir. Drdnc olarak tm bu standartlar nda
Trkiyede ar insan haklar ihlallerinden biri olan zorla kaybetmelere ilikin cezai
srelerde uygulanan zamanam kurallar incelenecektir. Sonu blmnde,
Anayasa Mahkemesinin ar insan haklar ihlalleri bakmndan etkili bir bavuru
yolu olabilmesi iin ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda zamanam
kurallarnn koruduu hukuk gvenlii ilkesinin etkili bavuru hakk, etkili
soruturma yapma ykmll ve hakikat hakk nda okunmas gerekliliinin
nemi zerinde durulacaktr.

2
2. Ar insan haklar ihlalleri

Ar insan haklar ihlalleri, hem Birlemi Milletler hukukunda 1 hem de blgesel

insan haklar mahkemeleri ve dier insan haklar szleme organlarnca 2 yaygn
olarak kullanlan hukuki bir nitelendirmedir.

Bu hukuki nitelendirme, dar anlamyla kamu gcnn itiraki, bilgisi ya da kontrol

dahilinde gerekleen zorla kaybetmeleri, yaam hakk ve ikence yasa ihlallerini
kapsar. hlallerin arl, hem hibir koulda askya alnamayacak haklarn ihlal
edilmesine hem de bunun devletin katlm ya da ihmali sebebiyle gereklemesine
dayanmaktadr.

Uluslararas insan haklar itihadnda zorla kaybetme, yaam hakk ve ikence

yasann tesinde dier haklarn da ar ihlallerinin olabilecei kabul edilmektedir.3
Geni kapsamda deerlendirilen ar insan haklar ihlalleri bu grn kapsam
dnda kalmaktadr. Grte ar insan haklar ihlali tekil eden eylemlerden zorla
kaybetme, ikence ve yaam hakknn ihlalini oluturan eylemler ele alnmtr.

1
Ar insan haklar ihlalleri nitelendirmesinin Birlemi Milletler bnyesindeki en nemli hukuki
dayanaklarndan biri olarak baknz: BM Genel Kurulu, Ar Uluslararas nsan Haklar Hukuku
hlalleri ve Ciddi Uluslararas nsani Hukuk hlalleri Madurlarnn zm ve Tazminat Hakkna Dair
Temel Prensipler ve Kurallar [Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and
Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations
of International Humanitarian Law], A/RES/60/147, 16 Aralk 2005. (ngilizce:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/60/147;
Trke:http://www.insanhaklarisavunuculari.org/dokumantasyon/items/show/357).
2
Ar insan haklar ihlalleri nitelendirmesinin Avrupa Konseyi bnyesindeki kullanm iin baknz:
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Ar nsan Haklar hlalleri Bakmndan Cezaszln Sona
Erdirilmesine Ynelik Rehber lkeler [Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of
Europe on Eradicating Impunity for Serious Human Rights Violations], 30 Mart 2011 tarihli 1110.
Bakan Yardmclar toplantsnda kabul edilen Klavuz lkeler. (ngilizce:
https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805cd111;
Trke:http://failibelli.org/wp-content/uploads/2015/10/Avrupa-Konseyi-%C4%B0nsan-
Haklar%C4%B1-El-Kitaplar%C4%B1-A%C4%9F%C4%B1r-%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1-
%C4%B0hlallerinde-Cezas%C4%B1zl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-Ortadan-
Kald%C4%B1r%C4%B1lmas%C4%B1-2013.pdf ).
3
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihad nda Avrupa Konseyi ar insan haklar ihlallerini
devletlerin AHS uyarnca ykml olduklar eylemler ile AHM itihatlar erevesinde ceza kanunu
hkmlerinin yrrle konulmas ykmlln kapsamaktadr. Bu ykmllkler, yaam hakk
(AHSnin 2. maddesi), ikence veya insanlk d ya da aalayc muamele veya ceza yasa
(AHSnin 3. maddesi), klelik ve zorla altrma yasa (AHSnin 4. maddesi), zgrlk ve gvenlik
hakknn belirli ynleri (AHSnin 5. maddesinin 1. fkras) ve zel ve aile hayatna sayg hakk
balamnda (AHSnin 8. maddesi) ortaya kan ykmllkler eklinde tanmlamaktadr. Bkz. 2.
Dipnot, II. Balk, 3. Paragraf.

3
3. Ar nsan Haklar hlallerinde Zamanam Uygulamasna likin
Genel Kurallar

Uluslararas insan haklar hukukunda ar insan haklar ihlalleri sz konusu

olduunda i hukukta dzenlenen zamanam kurallarn ak olarak ve her koulda
yasaklayan bir szleme bulunmamaktadr. Bununla beraber, ar insan haklar
ihlalleri sz konusu olduunda i hukukta mevcut olan zamanam kurallarnn nasl
yorumlanmas gerektii ile ilgili Birlemi Milletler Herkesin Zorla Kaybetmelere
Kar Korunmas Hakknda Uluslararas Szleme4 ve Amerikallar Aras Kiilerin
Zorla Kaybedilmesine Dair Szlemede 5 zel dzenlemeler mevcuttur. Ayrca
yerleiklemeye balam uluslararas esnek hukuk kurallarnda ve uluslararas
yargsal ve yar-yargsal kararlarda konuyla ilgili ilke ve prensipler yer almaktadr.

Dier bir deyile, uluslararas insan haklar hukuku bir btn olarak ele alndnda
ar insan haklar ihlalleri ve zamanam ilikisi konusunda kayda deer bir dizi
uluslararas standart olduu tespiti, bu konuda hibir dzenleme olmad tespitinden
daha yerindedir. Sz konusu uluslararas standartlar i hukukta hukuk gvenlii
ilkesini gvence altna alan zamanam kurallarnn, ar insan haklar ihlalleri
sz konusu olduunda mutlak kurallar olarak uygulanmamas gerektiinin altn
izmektedir. Buna gre hukuk gvenlii ilkesi, hakikat hakk, etkili bavuru hakk ve
sorumlularn etkili olarak soruturularak cezalandrlmas ykmll ile beraber
deerlendirilmelidir.

Zorla kaybetmelerin ya da yaam hakk veya ikence yasa ihlalinin sz konusu

olduu ar insan haklar ihlalleri meydana geldiinde, ihlallerin arl bu yorumun
yaplmasn gerekli klmaktadr. Ar insan haklar ihlallerinin mevcudiyeti halinde i

4
BM Genel Kurulu, Herkesin Zorla Kaybetmelere Kar Korunmas Hakknda Uluslararas Szleme
[International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance],
E/CN.4/2005/WG.22/WP.1/Rev.4, 20 Aralk 2006. (ngilizce:
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/61/53; Trke: http://failibelli.org/wp-
content/uploads/2015/10/BM-B%C3%BCt%C3%BCn-Ki%C5%9Filerin-Zorla-Kaybedilmeden-
Korunmas%C4%B1na-Dair-Uluslararas%C4%B1-S%C3%B6zle%C5%9Fme.pdf). 2016 ylnn Aralk
ay itibariyle Szlemeyi 96 devlet imzalam ve 54 devlet Szlemeye taraf olmutur.
5
Amerikan Devletleri rgt Genel Sekreteri, Amerikallar Aras Kiilerin Zorla Kaybedilmesine
Dair Szleme [Inter-American Convention on Forced Disappearance of Persons], 9 Haziran 1994.
(ngilizce: http://www.oas.org/juridico/english/treaties/a-60.html). 2014 yl itibariyle Amerikan
Devletleri rgtlerine ye olan 15 devlet Szlemeye taraf olmutur. Yalnzca Nikaragua
Szlemeyi imzalam, ancak i hukukunda onaylamad iin henz Szlemenin taraf olmamtr.

4
hukuktaki zamanam kurallar etkili soruturma ve cezalandrma ykmlln
veya etkili bavuru hakk ile hakikat hakkn ihlal etmeyecek ekilde uygulanmaldr.
Hukuk gvenlii ilkesini gvence altna alan zamanam kurallar failler iin
cezaszlk zrh oluturacak ve ar insan haklar ihlallerine ilikin hakikatin ortaya
kmasn engelleyecek ekilde yorumlanmamaldr. nk bu durumda zamanam
kurallarn hukuk gvenliini koruma amacn yitirmitir.

Etkili bavuru hakk, genel anlamyla, hak ihlali iddialarnn resmi bir organ
tarafndan tannmasn ve ihlalden etkilenen kiilere uygun bir giderim yolu
salanmasn garanti altna alr. Uluslararas ve blgesel szlemelerle 6 korunan bu
hak, ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda devletlere bu ihlalleri zme
kavuturabilecek hukuki bir organ salama ykmll ykler. 7 Bavuru yolunun
bir hak ihlali iddiasn nleyebilmesi, devam etmekteyse sonlandrabilmesi veya sona
ermi bir hak ihlalini karara balayabilmesi ve bunun iin uygun bir giderim
sunabilmesi halinde ancak etkililiinden sz etmek mmkn olabilir. Yine, vuku
bulmu bir hak ihlali iddias sz konusu olduunda, tazminat denmesinin yan sra
sorumlularn ortaya karlmas bakmndan da yeterli gvencelerin salanmas
gerekmektedir. 8
Kamu otoriteleri insan haklar ihlallerini ciddi bir ekilde
soruturmad ve bu ihlaller hakkndaki hakikati gizledii takdirde etkili bavuru
hakknn ihlali sz konusu olmaktadr.

nsan haklar ihlallerini evreleyen koullar hakknda soruturma yaplmas ve

hakikatin ortaya kartlmas etkili bavuru hakknn kritik unsurlardr. Bu balamda
uluslararas insan haklar hukukunda bir soruturmann etkililiini deerlendirmek
iin ltler oluturulmutur. Bunlar sadece soruturmalarn etkili olmasn deil ayn

6
rnein bkz. Bkz. Birlemi Milletler, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi [Universal Declaration
of Human Rights], 10 Aralk 1948, Madde 8; Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi
[International Covenant on Civil and Political Rights], 16 Aralk 1966, Madde 2; Her Trl Irk
Ayrmclnn nlenmesine Dair Uluslararas Szleme [International Convention on the Elimination
of All Forms of Racial Discrimination], 21 Aralk 1965, Madde 6; Birlemi Milletler, Kadnlara
Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesine Dair Uluslararas Szleme [Convention on the
Elimination of All Forms of Discrimination Against Women], 18 Aralk 1979, Madde 2; nsan
Haklarnn ve Temel zgrlklerin Korunmasna Dair Avrupa Szlemesi [Convention for the
Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms], 4 Kasm 1950, Madde 13.
7
Uluslararas Hukukular Komisyonu, Ar nsan Haklar hlallerinde Etkili Bavuru ve Onarm
Hakk: Uygulayclar iin bir Rehber [The Right to a Remedy and to Reparation for Gross Human
Rights Violations: A Practitioners Guide], Cenevre, Aralk 2006, Sayfa 56.
8
Benzer yndeki AHM kararlar iin bkz. Ramirez Sanchez/Fransa, B. No: 59450/2000, 4 Temmuz
2006, Paragraf 157-160; Aksoy/Trkiye, B. No: 21987/93, 18 Aralk 1996, Paragraf 95.

5
zamanda hakikatlerin ortaya karlmasn ve sorumlularn kovuturulmasn ve
cezalandrlmasn salamak iin temel oluturduklarndan dolay eitli uluslararas
organlarn uygulama ve itihatlarnda yinelenen kriterlerdir. Buna gre bir
soruturmann etkili olabilmesi iin tarafsz ve bamsz organlar tarafndan hzl ve
kapsaml bir ekilde yrtlmesi, sorumlu kiilerin tespiti ve cezalandrlmasn
salamaya yetkin olmas, madurlarn ve yaknlarnn soruturmaya katlmnn
salanmas gerekmektedir.9

Meydana gelen ar insan haklar ihlallerin nedenleri, olgular ve koullaryla ilgili,

faillerin ve tevik edenlerin kimlikleri de dahil olmak zere tam ve eksiksiz ekilde
hakikate ulama hakk 10
olarak tanmlanan hakikat hakknn, gnmzde insan
haklar hukukunun gelimekte olan temel prensipleri arasnda yer ald ve ar insan
haklar ihlallerine ynelik almalarda merkezi bir rol oynad kabul edilmektedir.
Ar insan haklar ihlalleri madurlarnn, ailelerinin ve bir btn olarak toplumun
mmkn olan en geni lde hakikat hakknn tannmasnn uluslararas toplum
tarafndan tevik edilmesi gerektii birok kez vurgulanmtr.11 Bunlarn yan sra
hakikat hakknn zamanamna tabi olamayacann da alt izilmitir.12

Aktr ki ar insan haklar ihlallerine ilikin yrtlen cezai srelerin, bu ihlallerin

nedenleri ve faillerin kimlikleri ortaya kartlmadan zamanamndan dolay sona
erdirilmesi madurlarn, madur yaknlarnn ve tm toplumun hakikat hakknn
ihlalini de gndeme getirecektir. Hakikat hakkndan doan ykmllklerin yerine

9
Uluslararas Hukukular Komisyonu, Ar nsan Haklar hlallerinde Etkili Bavuru ve Onarm
Hakk: Uygulayclar iin bir Rehber [The Right to a Remedy and to Reparation for Gross Human
Rights Violations: A Practitioners Guide], Cenevre, Aralk 2006, Sayfa 57-59.
10
Bkz. BM nsan Haklar Komisyonu, Bamsz Uzman Diane Orentlicher, Cezaszlkla Mcadele
Yoluyla nsan Haklarnn Tevik Edilmesi ve Korunmasna likin Gncellenmi Prensipler [Updated
Set of Principles for the Protection and Promotion of Human Rights through Action to Combat
Impunity], E/CN.4/2005/102/Add.1., 08 ubat 2005, 2. Prensip. (ngilizce: https://documents-dds-
ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G05/109/00/PDF/G0510900.pdf?OpenElement; Trke:
http://failibelli.org/wp-content/uploads/2015/10/BM-Ekonomik-Sosyal-Konsey-
Ba%C4%9F%C4%B1ms%C4%B1z-Uzman%C4%B1-Diane-Orentlicherin-Ki%C5%9Fisel-
Dokunulmazl%C4%B1k-ile-M%C3%BCcadeleyle-%C4%B0lgili-Prensipler-Hakk%C4%B1ndaki-
Raporu-2005.pdf)
11
rnein bkz. BM nsan Haklar Komisyonu, Hakikat Hakk [Right to Truth], A/HRC/RES/9/11,
24 Eyll 2008, Sayfa 3-4. (ngilizce:
http://ap.ohchr.org/documents/E/HRC/resolutions/A_HRC_RES_9_11.pdf). BM nsan Haklar
Komisyonu, Hakikat Hakk [Right to Truth], A/HRC/RES/12/12, 12 Ekim 2009, Sayfa 3-4.
(ngilizce: https://documents-dds-
ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G09/165/99/PDF/G0916599.pdf?OpenElement).
12
Bkz. 10. Dipnot, 4. Prensip.

6
getirilmesinde zamanam kurallarnn engel tekil etmemesi iin, ar insan haklar
ihlallerine ilikin soruturma ve kovuturmalarn etkili bir bavuru yolu nitelii
tamadklar srece zamanam srelerinin iletilmemesi gerekmektedir. Bunun
sebebi bu gibi durumlarda hukuk gvenlii ilkesini koruyan zamanam kurallarnn
bu ilevini artk yitirmi olmasdr. Bu standartlar sz konusu soruturma ve
kovuturmalarn hibir ekilde zamanamna uramamas gerektiinin
savunulmasna da izin vermektedir.

3.1. nsan Haklar Szleme Hukukunda Ar nsan Haklar hlalleri

ve Zamanam Kurallaryla lgili zel Dzenlemeler

Uluslararas insan haklar szleme hukukunda ar insan haklar ihlalleri ile i

hukuktaki zamanam kurallar ilikisine dair en ak ve zel dzenleme 2006 tarihli
BM Herkesin Zorla Kaybetmelere Kar Korunmas Hakknda Uluslararas
Szlemede yer almaktadr. Sz konusu Szleme ar insan haklar ihlallerinden
zorla kaybetmelere dair bir dizi dzenleme ngrmekte ve zorla kaybetmeler zelinde
i hukuktaki zamanam kurallarnn nasl uygulanacan kurala balamaktadr.
Trkiyenin henz taraf olmad bu Szlemenin. 8. Maddesinin 1. Fkrasnn (b)
Bendi bir zorla kaybetme vakas meydana geldiinde, bu eylemin sreklilik tayan
nitelii de gz nnde bulundurularak, zamanam sresinin eylem sona erdikten
sonra balayacan hkme balamaktadr.13 Szlemenin 8. Maddesinin 2. Fkras,
ayrca, devletlere suun madurlarna zamanam sresi iinde etkili bir hukuki
bavuru yolu salama ykmll de getirmitir.14

Blgesel szleme hukukunda da benzer bir ekilde zorla kaybetme eylemine zg

1994 tarihli Amerikallar Aras Kiilerin Zorla Kaybedilmesine Dair Szlemede, bu
eylem meydana geldii zaman i hukuktaki zamanam kurallarnn nasl
uygulanacana ilikin zel bir dzenleme bulunmaktadr. Bu Szleme, yukarda

13
Bkz. Zorla kaybedilme olaylarnda zamanam uygulayan bir Taraf Devlet, cezai kovuturma
asndan bu sre iin aadaki hususlar gzetecektir: (a) zamanam sresinin uzun ve fiilin arl
ile orantl olarak belirlenmesi; (b) fiilin sreklilik tamas durumu da gz nne alnarak, zaman am
sresinin gzaltnda kaybedilme fiilinin sona erdii tarihten itibaren balatlmas. Bkz. 4. Dipnot,
Madde 8/1-b.
14
Bkz. Taraf Devletlerden her biri, zorla kaybedilme madurlarnn zamanam sresi iinde gerekli
tazminat almalarn salayacaktr. Bkz. 4. Dipnot, Madde 8/2.

7
anlan BM Szlemesinden daha ileriye giderek, zorla kaybetme olaylarna ilikin
hukuki srelerde zamanam srelerinin hibir ekilde iletilemeyeceini
belirtmektedir. Szlemenin 7. Maddesinin 1. Fkras, zorla kaybetmeler ile ilgili su
ve cezalarn i hukuktaki zamanam kurallarna tabi olamayacan hkme
balamaktadr.15

3.2. Birlemi Milletler ve Avrupa Konseyinin Ar nsan Haklar

hlalleri ve Zamanam Kurallaryla lgili Esnek Hukuk
Standartlar

hukuktaki zamanam kurallarnn ar insan haklar ihlalleri meydana geldiinde

nasl uygulanmas gerektii hem BM dzeyinde hem de Avrupa Konseyi nezdinde
nemli esnek hukuk standartlarna konu olmutur.

BM zel Raportr Diane Orentlicher tarafndan kaleme alnan 8 ubat 2005 tarihli
Cezaszlkla Mcadele Yoluyla nsan Haklarnn Tevik Edilmesi ve Korunmasna
likin Gncellenmi Prensiplerin 23. Prensibine gre etkili bir hukuki bavuru yolu
bulunmad srece cezai srelerde hem dava hem de ceza zamanamnn
iletilemez. 16 18 ubat 2005 tarihinde uluslararas insan haklar hukukundaki
gelimeler nda tekrardan gncellenen bu Prensiplerde Diane Orientlicher,
uluslararas itihatta genel eilimin zamanamna urayamayacak uluslararas
sularn sadece insanla kar sular ve sava sularndan ibaret olmad, ayn
zamanda dier ar insan haklar ihlallerini de kapsad ynnde olduunu
belirtmitir.17

16 Aralk 2005 tarihinde BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilen Ar Uluslararas

nsan Haklar Hukuku hlalleri ve Ciddi Uluslararas nsani Hukuk hlalleri
Madurlarnn zm ve Tazminat Hakkna Dair Temel Prensipler ve Kurallarnda
ise ar insan haklar ihlalleri ve zamanam ilikisi konusunda daha geni
dzenlemeler ngrlmtr. Zamanamn dzenleyen 4. prensibe gre ar insan

15
Bkz. 5. Dipnot, Madde 7/1.
16
Bkz. 10. Dipnot, 23. Prensip.
17
Bkz. BM nsan Haklar Komisyonu, Bamsz Uzman Diane Orentlicher tarafndan tekrardan
gncellenen Prensipler, E/CN.4/2005/102, 18 ubat 2005, 47. Paragraf. (ngilizce:
http://www.refworld.org/pdfid/42d66e7a0.pdf)

8
haklar ihlalleri ve ciddi insani hukuk ihlallerinde zamanam kurallar
uygulanmamaldr. 18
Bu dzenlemeye gre etkili bavuru yollarnn
mevcudiyetinden bamsz olarak ar insan haklar ihlallerinin soruturulmas ve
kovuturulmas hibir ekilde zamanamna tabi tutulamayacaktr.

BM bnyesindeki esnek hukuk standartlarna paralel olarak Avrupa Konseyi

bnyesinde de konuyla ilgili nemli prensipler mevcuttur. Avrupa Konseyi Bakanlar
Komitesi tarafndan dzenlenen Ar nsan nsan Haklar Bakmndan Cezaszln
Sona Erdirilmesine Ynelik Rehber lkelere gre devletler, ar insan haklar
ihlallerinin soruturulmasn ve fail olduu iddia edilen kiiler hakknda kovuturma
yaplmasn olabildiince desteklemelidir. Soruturma ve kovuturmaya ilikin meru
kstlamalar ve snrlamalar, amaca uygun olarak asgari seviyede uygulanmaldr.19
Buna gre ar insan haklar ihlalleri meydana geldiinde i hukukta dzenlenen
zamanam kurallarnn amaca uygun ve asgari seviyede uygulanmas gerekmektedir.
Zamanam kurallarnn ar insan haklar ihlalleri hakknda hakikatin soruturma
yrtlerek ortaya karlmasn ya da faillerin kovuturularak hesap verebilirliinin
salanmasn engelleyecek ekilde uygulanamayaca aktr. Zira hakikat hakkn
ihlal eden veya faillere cezaszlk zrh salayan durumlarda zamanam kurallarnn
amaca uygun olarak uygulandndan bahsetmek mmkn olmayacaktr. Bu noktada
zamanam kurallarnn hukuk gvenlii ilkesini korumak amacyla uygulandn
savunmak hukuka aykrlk tekil edecektir.

Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi ise 2005 ylnda 1463 sayl kararnda ar
insan haklar ihlallerinden biri olan zorla kaybetmeyle ilgili olarak, madurun akbet
ve bu balamdaki hakikatler aydnlatlncaya kadar zorla kaybetme suuyla ilgili
zamanamnn ilemeyeceini belirtmektedir. 20
Bu dzenleme BM Herkesin Zorla
Kaybetmelere Kar Korunmas Hakknda Uluslararas Szlemede yer alan
zamanam dzenlemesiyle ayn mantktadr. Zorla kaybetme eyleminin sreklilik
tayan zgl karakterinden yola karak, zamanam srelerinin eylemin
tamamlanaca ana kadar iletilemeyeceini belirtmektedir.

18
Bkz. 1. Dipnot, 4. lke, 6. Paragraf.
19
Bkz. 2. Dipnot, 14. lke.
20
Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi, Zorla Kaybetmeler [Enforced Disappearances],
Resolution 1463 (2005), Madde 10.3.3. (ngilizce: http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-
XML2HTML-en.asp?fileid=17371&lang=en)

9
3.3 Birlemi Milletler Szlemeleri Denetim Organlarnn Ar
nsan Haklar hlalleri ve Zamanam Kurallaryla lgili
Standartlar

Trkiyenin taraf olduu BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi21 ve BM kence ve

Dier Zalimane, nsanlk D ya da Kltc Muamele ya da Cezaya Kar
Szlemede22 ar insan haklar ihlalleri ve zamanam konusunda ak bir hkm
bulunmamaktadr. Ancak her iki szlemenin denetleyici organ olan Komitelerin
itihatlarnda ar insan haklar ihlalleri ve zamanam konusunda standartlar
oluturulmutur.

BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin denetleyici organ olan nsan Haklar

Komitesi, Arjantin ile ilgili Sonu Gzlemlerinde, cuntaya zamanam yoluyla
cezaszlk zrh salayan Son Nokta Yasas [Full Stop Law, Ley de Punto Final]
eletirilmektedir. Buna yasaya gre, yasann yrrlk tarihinden itibaren 60 gn
iinde soruturmas tamamlanm davalar alabilecek, ancak sonrasnda ocuk
karma suu dnda kalan davalar alamayacakt. Komite, askeri ynetim ve
skynetim zamanlarnda yaanan ar insan haklar ihlallerinin faillerinin
kovuturulabilmesinin herhangi bir zaman snrlamasyla engellenmemesi gerektiine
iaret etmitir.23 Bunun temel sebebi Son Nokta Yasasnda ngrlen zamanam
kuralnn hukuk gvenliini salama ilevini yitirmi, bundan daha ziyade faillere
cezaszlk zrh tanyacak ekilde dzenlenmi olmasdr.

nsan Haklar Komitesi 31 Nolu Genel Yorumunda da destekleyici olarak zellikle

ikence, insanlk d veya aalayc muamele, yasad ve keyfi infaz ve zorla
kaybetme gibi ar ihlaller meydana geldiinde sz konusu olan cezaszlk sorunuyla
ilgili endielerini dile getirerek, bu eylemlerin faillerinin hesap verebilirliinin
21
BM Genel Kurulu, Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi [International Covenant on Civil and
Political Rights], 2200A (XXI) Nolu Karar, 16 Aralk 1966. (ngilizce:
http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/ccpr.pdf; Trke:
https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/53-73.pdf).
22
BM Genel Kurulu, kence ve Dier Zalimane, nsanlk D ya da Kltc Muamele ya da
Cezaya Kar Szleme [Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment], 39/46 Nolu Karar, 10 Aralk 1984. (ngilizce:
http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/cat.pdf; Trke:
https://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/25703--Iskence-ve-Diger-Zalimane,-Gayriinsani-veya-
Kucultucu-Muamele-veya-Cezaya-Karsi-Sozlesme.pdf).
23
BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/CO/70/ARG, 15 Kasm 2000, 9. Paragraf. (ngilizce:
http://www.refworld.org/docid/3b39f0977.html).

10
salanmasnn nnde engel oluturan zamanam gibi uygulamalarn kaldrlmas
gerektiini belirtmitir.24

nsan Haklar Komitesi Hrvatistan ile ilgili yapt Sonu Gzlemlerinde de benzer
bir ekilde Hrvat kamu otoritelerinin i hukukta dzenlenen zamanam srelerinin
Balkanlarda yaanan sava srasnda meydana gelen ar insan haklar ihlallerinin
kovuturmasna imkn verecek ekilde uzatlmasn nermektedir.25 Komite Panama
ile ilgili Sonu Gzlemlerinde ise sadece skynetim veya sava zamanlarnda deil
genel olarak ar insan haklar ihlali oluturan sularla ilgili zamanam kurallarnn
kaldrlmas gerektiini belirtmitir.26

BM kence ve Dier Zalimane, nsanlk D ya da Kltc Muamele ya da Cezaya

Kar Szlemenin denetleyici organ olan kenceye Kar Komite, ar ikence
vakalarnda zamanam kurallarnn uygulanmamas gerektiini itihadnda birok
defa yinelenmektedir. 27 kenceye Kar Komitenin 2012 ylnda verdii 3 Nolu
Genel Yorumunda da zamanam kurallar ikence suuna dair etkili bavuru
hakknn nndeki engellerden biri olarak saylmtr.28

Zorla kaybetmelerle ilgili ise BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu, Sreklilik

Tayan bir Su Olarak Zorla Kaybetme balkl Genel Yorumunda, zorla
kaybetmenin sreklilik tayan fiillerin bir prototipi olduu; fiilin kiinin
zgrlnden alkonulmasyla balad ve devlet kiinin alkonulduunu kabul
ettii veya yeri ve akbeti konusunda bilgi verdii zaman tamamland; bu nedenle
zamanam sresinin fiilin tamamland andan itibaren iletilmeye balamas

24
BM nsan Haklar Komitesi, 3 Nolu Genel Yorumun yerini alan 31 Nolu Genel Yorum,
CCPR/C/21/Rev.1/Add.13, 26 Mays 2004, 18. Paragraf. (ngilizce:
http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR%2fC%2f21
%2fRev.1%2fAdd.13&Lang=en)
25
BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/C/HRV/CO/2, 4 Kasm 2009, 10. Paragraf. (ngilizce:
http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR%2FC%2FH
RV%2FCO%2F2&Lang=en).
26
BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/C/PAN/CO/3, 17 Nisan 2008, 7. Paragraf. (ngilizce:
http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR/C/PAN/CO/3
&Lang=En).
27
Bkz. inter alia, BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, Karada, 3-21 Kasm 2008, 45.
Oturum, CAT/C/MNE/CO/1, 10 Ocak 2009; BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, Letonya,
5-23 Kasm 2007, 39. Oturum, CAT/C/LVA/CO/2, 19 ubat 2008; BM kenceye Kar Komite,
Sonu Gzlemleri, Danimarka, 30 Nisan-18 Mays 2007, 38. Oturum, CAT/C/DNK/CO/5, 16 Temmuz
2007; BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, talya, 30 Nisan-18 Mays 2007, 38. Oturum,
CAT/C/ITA/CO/4, 16 Temmuz 2007.
28
BM kenceye Kar Komite, 3. Nolu Genel Yorum, p. 38-40. (ngilizce:
http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CAT%2fC%2fGC%
2f3&Lang=en).

11
gerektiini belirtmitir.29

3.4 Karlatrmal nsan Haklar Hukukunda Ar nsan Haklar

hlalleri ve Zamanam likisi

Karlatrmal insan haklar hukuku, zellikle Amerikallar Aras nsan Haklar

Mahkemesi ve Gney Amerika Devletleri Yksek Mahkemelerinin yerleik itihad,
ar insan haklar ihlalleri ile zamanam kurallar ilikisi konusunda nemli
kaynaklar sunmaktadr. Sz konusu mahkemeler hukuk gvenlii ilkesini korumak
amacyla getirilen zamanam kurallarnn etkili bir hukuki bavuru yolu
bulunmadnda uygulanmas halinde bu amacndan sapacann altn izmektedir.

Mahkemenin ar insan haklar ihlali meydana geldii zaman i hukukta yer alan
zamanam kurallarnn nasl uygulanacayla ilgili verdii ilk karar Bulacio/Arjantin
karardr. Yasad ve keyfi infaz sonucu ldrlen bir gen ile ilgili olarak bir polise
alan ceza davasnda Mahkeme, failin davann zamanam ile sonulanmas iin
abaladn tespit etmitir. 30
Buna ek olarak, yarglama makamnn davann
zamanam ile sonulanmasn engellemekte baarsz olduuna karar vermitir.31 Bu
sebeplerle, Arjantin yerel ceza mahkemesinden, dava i hukukta zamanamna
uram olmasna ramen, yarglamaya ve delil toplamaya devam etmesini ve bunun
sonucunda da faili cezalandrlmasn talep etmitir. 32 Bulacio/Arjantin kararnn en
nemli zellii, Arjantin Yksek Mahkemesinin bu karara uyarak birinci derece
mahkemesine zamanam kurallarn gz ard etmesini istemesi olmutur. Arjantin
Yksek Mahkemesi, bu kararnda failin savunma hakknn sz konusu karar ile
snrladnn farknda olduunu, ancak uluslararas hukuka uymak zorunda olduunu
da not etmitir.33

25
BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu, Sreklilik Tayan bir Su Olarak Zorla Kaybetme Genel
Yorumu, Sayfa 3-4. (ngilizce: http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Disappearances/GC-
EDCC.pdf; Trke:http://failibelli.org/wp-content/uploads/2015/10/BM-G%C3%B6zalt%C4%B1nda-
Kay%C4%B1plar-%C3%87al%C4%B1%C5%9Fma-Grubu-S%C3%BCreklik-
Ta%C5%9F%C4%B1yan-bir-Su%C3%A7-Olarak-G%C3%B6zalt%C4%B1nda-Kay%C4%B1plarla-
ilgili-Genel-G%C3%B6r%C3%BC%C5%9F.pdf).
30
Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Bulacio/ Arjantin Karar, 18 Eyll 2003, p. 24-25.
31
A.g.e., p. 13-14.
32
A.g.e., p. 17 - 121.
33
Arjantin Yksek Mahkemesi, Espsito, Miguel Angel s/incidente de prescripcin de la accin penal
promovido por su defensa, La Ley [L.L.], 2004-E-224 (Arg.), 23 Aralk 2004, p. 16. Aktaran:
Fernando Felip e Basch, Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesinin Devletlerin nsan Haklar

12
Zamanam kurallarnn ar insan haklar ihlallerine karan failler iin bir cezaszlk
zrh salad hallerde, hukuk gvenlii ilkesini koruma amac ortadan kalkaca iin
uygulanmamas gereklilii Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesinin Gmez-
Paquiyauri Brothers/Peru kararnda teyit edilmitir. Bu kararda fail, davann
zamanam ile sonulanmas iin zel bir aba sarf etmemesine ramen, Mahkeme
dava konusu suun ar insan haklar ihlali oluturmasndan dolay failin zamanam
kurallarndan yararlanamayacana karar vermitir.34

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, ar insan haklar ihlalleri sz konusu

olduunda zamanam kurallarnn hibir ekilde uygulanmamas gerektiini en ak
ekilde Barrios Altos/Peru kararnda belirtmitir. Mahkemeye gre ar insan haklar
ihlalleri meydana geldiinde zamanam kurallarnn ve faillerin sorumluluunu
ortan kaldrmaya ynelik getirilen dier tm tedbirlerin uygulanmas kabul edilemez.
Bunun sebebi bu uygulamalarn ar insan haklar ihlalleri faillerine cezaszlk zrh
tanyor olmasdr. 35 Mahkeme, bu grn Barrios Altos/Peru kararn takip eden
dier kararlarnda da tekrarlamtr.36

Souk Sava sonras, bask, korku ve gvensizlik hali yaratma arac olarak zorla
kaybetme ynteminin sistematik ve yaygn olarak kullanld Gney Amerika
lkelerinde Yksek Mahkemeler, zorla kaybetme vakalarnn devam eden ihlaller
olduunu tespit etmekte ve bu vakalarla ilgili zamanam sresinin ihlal
tamamlanmadan balamayacan kabul etmektedir. rnein ili Yksek Mahkemesi,
kendi ceza hukukunda insan karma suu ile ilgili olarak zamanam sresinin
karlan kiinin akbeti netletikten sonra balayacan kabul etmektedir.37 Bylece
zamanam kurallarnn hukuk gvenliini koruduunu kabul etmekte, ancak akbeti
bilinmeyen bireyler iin zamanam sresinin dier zamanam srelerine gre daha

hlallerini Cezalandrma Ykmllne ve Bunun Tehlikelerine Dair Dontrini [The Doctrine of the
Inter-American Court of Human Rights Regarding States' Duty to Punish Human Rights Violations and
its Dangers], 23 AM. U. INT'L L. REV. 195, 2007, Sayfa 216.
34
Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Gmez-Paquiyauri Kardeler/Peru Karar, 8 Temmuz
2004, Paragraf 233, Sayfa 76. (ngilizce:
http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_110_ing.pdf).
35
Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Barrios Altos/Peru Karar, 14 Mart 2001, Seri C, No
75, Paragraf 41. (ngilizce: http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_75_ing.pdf)
36
rnein bkz. Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Trujillo Oroza/Bolivia Karar, 27 ubat
2002, Seri C, No 92, Paragraf 106 (ngilizce:
http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/Seriec_92_ing.pdf); Amerikallar Aras nsan Haklar
Mahkemesi, Caracazo/Venezuela Karar, 29 Austos 2002, Seri C, No 95, Paragraf 119 (ngilizce:
http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_58_ing.pdf)
37
A.g.e., p.120.

13
farkl bir ekilde ilemesine karar vermektedir. Yine Bolivya Yksek Mahkemesi
zorla kaybedilen bir renci ile ilgili zamanam sresinin kiinin akbeti belli
olmad iin balayamayacana karar vermitir.38

4. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadnda Ar nsan Haklar

hlalleri ve Zamanam

AHM itihadnda ar insan haklar ihlalleri ile zamanam arasndaki iliki

AHSnin yaam hakkn dzenleyen 2. Maddesi ve ikence yasan dzenleyen 3.
Maddesiyle ilgili genel ilkeler ve kanunilik ilkesini dzenleyen 7. Maddesinin 2. ve 3.
Maddeler nda yorumlanmasyla ekillenmektedir.

4.1 Genel ilkeler: Haklar Hiyerarisinde AHSnin 2. ve 3.

Maddelerinin stn Yeri

AHM itihadnda AHSnin 2. Maddesiyle korunan yaam hakk, uluslararas insan

haklar hiyerarisinde en stn hak olarak kabul edilmektedir. 39 AHSnin 3.
Maddesinde dzenlenen ikenceye, insanlk d ve aalayc muameleye tabi
olmama hakk ise AHSnin en temel haklarndan biri olarak deerlendirilmektedir.40

Yaam hakk ve ikence yasann uluslararas insan haklar hiyerarisindeki stn

yeri, bu haklarn ihlalleri ile ilgili devletlerin etkili bir soruturma yrtme
ykmllnn ayr ve zerk bir ykmllk olarak kabul edilmesi sonucunu
dourmutur. AHSnin 2. ve 3. Maddelerinin etkili olarak korunmas, devletlerin bu
haklarn ihlali sonucunda ortaya kabilecek cezaszlk sorunu ile aktif bir ekilde
mcadele etmesini gerektirmektedir. Yaam hakkna ve ikence yasana ilikin bu
genel ilkeler, AHMnin i hukuktaki zamanam kurallar ile ilgili itihadn
ekillendirmektedir.

38
A.g.e., p. 121.
39
AHM, Streletz, Kessler ve Krenz/Almanya, Bavuru No. 340044/96, 35532/97, 44801/98, 22 Mart
2001, paragraf 87.
40
AHM, Aksoy/Trkiye, Bavuru No. 21987/93, 18 Aralk 1996, paragraf 62.

14
AHM ar insan hakk ihlallerine ilikin olarak vermi olduu kararlarda,
devletlerin, yaam hakk ile ikence yasa ihlali niteliindeki eylemlerin ilendii
durumlarda etkili bir soruturma yrtlerek sorumlular tespit edip cezalandrlmas
hususunda pozitif bir ykmll olduunu, yaama hakkn ihlal ettii iddia edilen
ve/veya ikence ve kt muamele iddialar ile sulanan kamu grevlilerinin af ve
zamanamndan yararlandrlmamas gerektiini" belirtilmitir.41

AHMnin zamanam kurallarna dair itihadn belirginletirdii karar ise 2014

ylnda verdii Mocanu ve dierleri/Romanya karardr. 42
Mocanu ve
dierleri/Romanya davasnda hkmet, 3. Madde ile ilgili yaplan yarglamalarn
zamanam nedeni ile sona erdiine iaret etmektedir. 43 Bu davada Mahkeme, i
hukuktaki zamanam kurallarnn kat bir ekilde uygulanmasnn szlemesel
ykmllklerle badamayacann altn izmitir. zellikle ikence ve kt
muamele davalarnda zamanam sebebi ile bu davalarn durdurulamayacan ifade
etmitir.44

AHM asndan zamanam nedeni ile sona eren bir soruturma ya da kovuturma,
bu soruturma ya da kovuturmann etkili olarak yaplp yaplmadn denetlemeye
engel oluturmamaktadr. AHSnin 46. maddesi uyarnca, AHM bir soruturma veya
kovuturmann etkili bir ekilde yrtlmediine karar verirse, soruturma ve
kovuturmalarn yeniden ve etkili olarak yaplmas zorunluluu domaktadr.
Dolaysyla, AHM itihadnda zamanam kurallarnn geerlilii zamanamna
urayan soruturmann veya kovuturmann etkili olup olmad ile dorudan
ilintilidir.

AHM, zamanam kurallar uygulamalarnn de facto cezaszlk ile ilikisi zerinde

de zellikle durmaktadr. Cestaro/Italya kararnda AHM, 3. maddenin usul
bakmndan ihlalini sorumlularn cezalandrlmamas ve soruturmann eksikliklerine
dayandrm, bu balamda zamanam kurallarnn uygulanmasna dair uygun yasal
dzenlemelerin mevcut olmaynn, ihlalden sorumlu gvenlik gleri iin de facto

41
AHM, Abdulsamet Yaman/Trkiye, Bavuru No. 32446/96, 2 Kasm 2004, paragraf 55; AHM,
Yeter/Trkiye, Bavuru No. 33750/03, 13 Ocak 2009, paragraf 70; AHM, Izci/Trkiye, Bavuru No.
42606/05, 23 Temmuz 2013, paragraf 73.
42
AHM, Mocanu ve dierleri/Romanya, Bavuru No. 10865/09, 45886/07, 32431/08, 17 Eyll 2014.
43
A.g.e., paragraf 315. Ayrca bkz. AHM, Howald ve dierleri/svire, Bavuru No. 52067/10,
41072/11, 11 Mart 2014.
44
A.g.e., paragraf 326.

15
cezaszlk zrh saladn belirtmitir.45

Bu karar verirken atfta bulunduu Alikaj ve dierleri/talya kararnda ise AHM,

Julian Alikajn lmne dair n soruturmay gerekletiren grevliler tarafndan ve
akabinde duruma hakimi tarafndan uygulanan yasal dzenlemelerin, Szlemenin 2.
Maddesinin usuli boyutuna dair Mahkemenin itihad gz nne alndnda hkm
vermeyi engelleyici etkisi sebebiyle kabul edilemez dzenlemeler olduuna
hkmetmitir. 46
AHM, etkili soruturma ykmllnn yerine getirilmesi iin,
ilgili dzenlemelerin yetkililerin yeterli ivedilik ve makul zenle hareket etmesini
salayacak ve iddet eylemlerinin faillerinin fiili cezaszlk zrhna sahip olmasna
izin vermeyecek ekilde dzenlenmesi gerektiini ifade etmitir.

Sonu olarak AHM, itihatlarnda, zamanam kurallarnn hem etkili soruturmann

hem de cezaszlkla mcadelenin nnde engel olup olmadnn mahkemelerce
deerlendirilmesi gerekliliinin altn izmektedir.

4.2 AHSnin 7. Maddesinin 2. ve 3. Maddeleri Inda

Yorumlanmas Gereklilii

AHSnin 2. ve 3. Maddelerinde dzenlenen haklarn etkili korumasnn doal bir

uzants olan ar insan haklarnda cezaszlkla mcadele, AHMnin AHSnin
kanunilik ilkesini dzenleyen 7. Maddesini, 2. ve 3. Madde nda yorumlamasna
yol amtr. AHM, yaam hakk ve ikence yasa davalarnda AHSnin 7.
Maddesinde dzenlenen kanunilik ilkesinin kat bir ekilde uygulanamayacan
sylemektedir. Bunun nedeni, yaam hakknn ve ikence yasann tm i hukuk
sistemlerinde korumas gvence altna alnan en temel haklardan olmas ve
ihlallerinin ar insan haklar ihlali tekil etmesidir. Yaam hakk ve ikence yasann
ihlaline yol aan olaylar meydana geldii zaman i hukukta kanunlarla su olarak
dzenlenmiyor olsalar dahi yarglanabilirler. Sz konusu olan ar insan haklar
ihlalleri olduu iin faillerin soruturma ve kovuturmaya tabi tutulmas AHSnin 7.
Maddesinin ihlalini oluturmaz. AHSnin 7. Maddesinin 2. Fkrasnda belirtildii
gibi ilendii zaman medeni milletler tarafndan tannan umumi hukuk prensiplerine

45
AHM, Cestaro/talya, Bavuru No. 6884/11, 7 Nisan 2015, paragraf 219, 221 ve 225.
46
AHM, Alikaj ve dierleri/talya, Bavuru No. 47357/08, 29 Mart 2011, paragraf 108.

16
gre su saylan bir fiil veya ihmalden sulu bir ahsn yarglanmasna ve
cezalandrlmasna mni deildir.47

Hkim Bratza, K.-H.W./Almanya kararna katlan grnde AHSnin 7. ve 2.

Maddeleri arasndaki ilikinin ar yaam hakk ihlaline yol aan kiinin bu suu
ilerken bunun bir su olup olmadn bilmesi tespiti zerine kurulduunu ifade
etmitir. Ar bir insan hakk ihlalinin ilendii zaman su olduunun bilinmesi ihlal
oluturan eylemler kanunlarda aka su olarak dzenlenmemi olsa dahi hukuk
gvenliini koruyan 7. Maddenin ruhuna bir zarar gelmeden yarglamalarn geriye
yryerek yaplabileceine iaret etmektedir.48 Polednov/ek Cumhuriyeti kararnda
AHM hukuk devletinde eski rejimler dneminde ilenmi sularn yarglanmasnn
meruluuna hkmetmitir.49

Tm bu kararlarn kaynan oluturan hukuksal yoruma dayanarak ar insan

haklar ihlalleri sz konusu olduu zaman i hukukta dzenlenen zamanam
kurallarnn mutlak olarak uygulanmamasnn da AHSnin 7. Maddesini ihlal
etmeyecei sonucuna varlabilir. Her ne kadar yaam hakk ve ikence yasann
ihlalini oluturan eylemlerin kovuturulabilmesi iin ceza kanunlarnda zamanam
sreleri ngrlm olsa dahi bu srelerin faillere cezaszlk zrh tannmayacak
ekilde uygulanmas ve kanunlarda ngrlen zamanam kurallarnn esnetilmesi
AHSnin 7. Maddesinin ihlalini oluturmayacaktr.

Bu genel ilkeler nda Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadndan iki nemli
sonu kmaktadr:

1) Ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda i hukukta yer alan zamanam

kurallarnn otomatik olarak iletilmesi AHSnin 2. ve 3. maddelerdeki haklarn etkili
bir ekilde korunmas nnde engel oluturabilir. Bu durumlarda i hukukta
zamanam kurallarnn mevcudiyeti devletlerin etkili soruturma ykmlln
durdurmaz. hukukta zamanam kurallarnn ileri srlmesi uluslararas insan
haklar hukuku bakmndan devletlerin etkili soruturma ve cezalandrma

47
AHS, Madde 7/2. (ngilizce: http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf; Trke:
http://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf).
48
AHM, Kononov /Letonya, Bavuru No. 36376/04, 17 Mays 2010, Paragraf 185.
49
AHM, Polednov/ek Cumhuriyeti, Bavuru No. 2615/10, 21 Haziran 2011, Paragraf 113.

17
sorumluluunu ortadan kaldrmamaktadr. Zamanam kurallar bu ykmlln
yerine getirilmesini engelleyecek ekilde uygulanmamaldr.

2) Ar insan haklar ihlallerinde i hukukta dzenlenen zamanam kurallarnn

mutlak bir ekilde iletilmemesi AHSnin 7. Maddesinin ihlaline yol amaz. Yaam
hakk ve ikence yasann insan haklar hiyerarisindeki stn yeri, zamanamyla
korunan hukuk gvenlii ilkesinin mutlak bir uygulama alan olmad doktrinini
netletirmitir. Yaam hakk ihlallerinin ilendii zaman bakmndan su tekil
ettiinin, failler tarafndan bilinmiyor olduu argman inandrclktan uzaktr. Bu
kiilerin zamanam kurallarnca salanan hukuk gvenliinden faydalandrlmas
hukukun cezaszlk lehine kullanlmas sonucunu dourmaktadr. ,

4.3 AHMnin Ar nsan Haklar hlalleri ile Zamanam likisine

Dair tihadnn Anayasa Mahkemesi Bakmndan Dourduu
Sonular

AHMnin ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda i hukuktaki zamanam

kurallarna yaklam, bu kurallarn kat bir ekilde ve dorudan uygulanamayaca
ynndedir. AHM iin esas olan soruturmalarn faillerin cezalandrlmalarn
salayacak ekilde etkili olup olmaddr.

Anayasa Mahkemesinin hukuk gvenlii ilkesini gereke gstererek ar insan

haklar ihlalleri sz konusu olduunda zamanam kurallarn uygulamasna kar
kmamas ve bu nedenle etkili soruturma ykmllnn ihlali tespit edilse dahi
davann esasna girmemesi veya davay yeniden yarglama iin yerel mahkemelere
geri gndermemesi AHM itihad ile uyumsuz karar vermesine yol aacaktr. Bunun
sonucu, bavurucularn ok gecikmeli de olsa, AHMne bavurabilmeleri ve kuvvetle
muhtemel AHSnin 2. ve 3. Madde ihlali kararlar ile geri dnmeleridir. Bu durum,
Anayasa Mahkemesinin AHMne gitmeden bavuruculara etkili bavuru yolu
salamas misyonundan uzaklamasna ve zamanamnn otomatik olarak
uyguland kararlar bakmndan Anayasa Mahkemesinin etkisiz bir bavuru yolu
olarak kabul edilmesine yol aacaktr.

18
Ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda, etkisiz bir soruturma neticesinde
verilen zamanam sebebiyle kovuturmaya yer olmadna dair kararlar, devletin
AHSnin 2. Maddesinden doan ykmllklerine aykr olduu ve sorumlularn
fiilen cezaszlna yol at iin Anayasa Mahkemesinin temel hak ve zgrlkleri
koruma odakl itihadnda nemli bir boluk yaratacaktr. Ayn bavurularda
AHMnin yerleik itihad gsterdii zere ok farkl bir tutum takip edeceinin net
olmas AYMnin ar insan haklar ve zamanam ilikisini, birok alanda yapt
gibi, AHM itihad ile uyumlu yorumlamasnn gerekliliine iaret etmektedir.

5. Trkiyede Zorla Kaybetmeler ve Zamanam

Bugn en ar insan haklar ihlallerinden biri olarak kabul edilen zorla kaybetme
eylemi, dnya apnda atma, politik iddet veya otoriter rejimlerin hkm srd
blgelerde devlet otoritelerinin siyasi muhalefeti bastrmaya ynelik bavurduu bir
yntemdir. Bu yntem Trkiyede 12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonraki
dnemlerde, zellikle 1990l yllarda youn bir biimde devlet tarafndan
kullanlmtr.50

Trkiyede zorla kaybetme eylemi ceza kanununda ayr bir su olarak

dzenlenmemektedir. Bu nedenle yarg makamlar esasnda zorla kaybetme suu
tekil eden bir eylemi ldrme suu olarak nitelendirmektedir. Trkiyede zorla
kaybetmeler eski Ceza Kanununun yrrlkte olduu zaman diliminde gerekletii
ve bu kanun u an yrrlkte olan Ceza Kanununa gre failler asndan daha lehe
hkmler ierdii iin yaygn uygulama bu tr sulara ilikin hukuki srelerde
mlga Ceza Kanununun ldrme suunu dzenleyen 448 ila 450. maddelerine
bavurulmas ve zamanam sresinin 20 yl olarak kabul edilmesidir. Bu 20 yllk
zamanam sresi su meydana geldii tarihten itibaren iletilmeye balamaktadr.

Bu yoruma gre Trkiyede meydana gelen zorla kaybetme sular hakknda

50
Trkiyede toplam ka kiinin zorla kaybedildiine ilikin kesin ve net bir veri henz ortaya
koyulmamtr. Ancak bu alanda alm tm kurumlarn listeleri incelendiinde, 12 Eyll 1980
darbesinden bugne toplam kaybedilen kii says, bunun kesin olmayan ve dorulanmas gereken bir
rakam olduunu hatrda tutarak, 1,353tr. Hakikat Adalet Hafza Merkezi bu alanda yrtt
almalar sonucunda 1,353 kiiden 472 kiinin zorla kaybedilmi olduunu kesinletirmitir. Zorla
kaybedilenlerin kiisel bilgileri, kaybedilme tarih ve yerleri, kaybedilme ykleri ve yrtlen hukuki
srelere dair zetler Hakikat Adalet Hafza Merkezi tarafndan oluturulan veritabannda bulunabilir:
http://www.zorlakaybedilenler.org/index.php.

19
yrtlen soruturmalarn ounun zamanamna uradn veya urama riskiyle
kar karya olduunu sylemek mmkndr. Ancak sz konusu soruturmalarn
zorla kaybetmeler hakkndaki hakikati ortaya kartacak ve faillerin
cezalandrlmasn salayacak ekilde etkili olduunu sylemek ne yazk ki mmkn
olmamaktadr.51

Trkiyede zorla kaybetmelerle ilgili hukuki srelerde uygulanan zamanam

kurallarnn yukarda aktarlan uluslararas standartlarla uyumlu olmad aktr. Sz
konusu standartlarda zorla kaybetme eyleminin sreklilik tayan zgl karakteri
dikkate alnarak zamanam srelerinin eylem tamamland anda ilemeye
balatlmas gerektii sylenmesine ramen Trkiye uygulamasnda bu sreler su
tarihinden itibaren iletilmeye balanmaktadr. Bunun yan sra soruturmalarn
etkililiinden sz etmek mmkn deilken zamanam sreleri ilemeye devam
etmektedir. Bu ekilde uygulanan zamanam kurallarnn hukuk gvenlii ilkesini
koruma amacyla uygulandn sylemek mmkn deildir. Zira bu uygulama hem
kayp yaknlarnn hem de bir btn olarak toplumun hakikat hakkn ihlal ettii gibi
failler asndan da bir cezaszlk zrh yaratmaktadr.

6. Sonu

Anayasa Mahkemesi, sadece Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin itihadna deil,

ayn zamanda uluslararas insan haklar hukuku ve karlatrmal insan haklar
hukuku itihadna da kararlarnda yer vermektedir.52

51
Hakikat Adalet Hafza Merkezi zorla kaybedilen 296 kiiye dair yrtlen hukuki srelerin analizi
sonucunda 204 kiinin kaybedilmesine dair soruturmalarn srncemede brakldn, 9 kiiyle ilgili
soruturmann zamanam kararyla sonlandrldn ve 16 kiiyle ilgili takipsizlik karar sonucu dava
almadn ortaya koymutur. 67 kiinin zorla kaybedilmesiyle ilgili alan 13 davadan ise 34 kiinin
zorla kaybedilmesine ilikin olan 7si beraat kararyla sonulanmtr.
52
Bunun nemli rnekleri iin baknz: 2013/7979 Nolu Glb zgrler Bavurusunda 11 Kasm
2015 tarihinde verilen kararn 49. paragrafnda BM Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln
nlenmesine Dair Uluslararas Szleme referans gsterilmitir. 2013/7443 Nolu Esra Nur zbey
Bavurusunda 20 Mays 2015 tarihinde verilen kararn 55. paragrafnda BM nsan Haklar
Komitesinin 22 Nolu Genel Yorumu referans gsterilmitir. 2013/409 Nolu Abdullah calan
Bavurusunda 25 Haziran 2014 tarihinde verilen kararn 87. paragrafnda Avrupa Konseyinin 27
Aralk 2001 tarihli Ortak Tutum Karar referans gsterilmitir. 2013/3924 Nolu Ali Rza zer ve
Dierleri Bavurusunda 6 Ocak 2015 tarihinde verilen kararn 47. paragrafnda 13 Ocak 1993 tarihli
Kimyasal Silahlarn Gelitirilmesi, retimi, Stoklanmas ve Kullanmnn Yasaklanmas ve Bunlarn
mhas le lgili Szlemeye; 48. paragrafnda 27 Austos 1990 tarihli BM Suun nlenmesi ve
Sulularn Islah Sekizinci Kongresinde kabul edilen Kolluk Grevlileri Tarafndan Zor ve Ateli
Silah Kullanlmas Hakknda Temel lkelere; 49. paragrafnda BM nsan Haklar Komisyonunun

20
Ar insan haklar ihlallerinin tannmas ve bu ihlallerin sz konusu olduu davalarda
zamanam kurallarnn yaam hakk ve ikence yasana tam ve etkili koruma
salayacak ekilde yorumlanmas ykmll uluslararas insan haklar hukukunda
yerleiktir. Uluslararas insan haklar hukukunda buna aykr bir yorumun zamanam
kurallarnn ruhuna ve amacna hizmet etmeyecei teslim edilmektedir.

Zamanam kurallar hukuk gvenlii ilkesini korumay amalamaktadr. Ancak ar

insan haklar ihlalleri sz konusu olan davalarda hukuk gvenlii ilkesi haklarn
yalnzca teorik olarak korunmasna sebep olduundan, haklarn etkili korunmas bu
ilkenin ar insan haklar ihlalleri zeminine gre deerlendirilmesini gerektirmektedir.

Anayasa Mahkemesi bireysel bavuru yolunun ortaya k sebeplerinden biri

Trkiyede bireylere Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavurmadan insan haklar
alannda etkili bavuru yolu salamaktr. Bireysel bavuru yolu Anayasa ve Avrupa
nsan Haklar Szlemesinin kesiim alannda bulunan haklar iin tesis edilmitir.
Yaam hakk ve ikence yasa hem Anayasa hem de Avrupa nsan Haklar
Szlemesi tarafndan zellikle korunan haklardr. Hem Avrupa nsan Haklar
Mahkemesinin hem de karlatrmal insan haklar hukukunun temel amac bu
haklarn etkili olarak korunmasdr.

Uluslararas ve karlatrmal insan haklar hukuku zorla kaybetme eyleminin

kaybetme olgusuna ilikin artlar ortaya kana, yani kiinin nerede, nasl, kimler
tarafndan, kimlerin verdii emir veya talimatlar erevesinde kaybedildii
belirlenene ve akbetine dair resmi bir aklama yaplana kadar devam ettiini ve
zamanam srelerinin eylem tamamlandnda iletilmeye balamas gerektiini
sylemektedir. Belirtmek isteriz ki ibu amicus curiae grnn sunulduu bireysel
bavuru dosyalarna konu olan olaylarda zorla kaybedilen kiinin bedeninin bulunmu
olmas kendi bana (per se) zamanam srelerinin iletilmeye balamas iin yeterli
deildir.

Ar insan haklar ihlalleri sz konusu olduunda ihlallerin arlnn ve bu ihlallerin

devlet dahli ile ilenmi olmas olgusunun i hukuktaki zamanam kurallarnn

Barl Toplanma ve Gsteri Yapma zgrl zel Raportr tarafndan hazrlanan Rapora ve 50.
paragrafnda Avrupa kencenin ve nsanlk D veya Onur Krc Ceza veya Muamelenin nlenmesi
Komitesi Gr ve Tavsiyelerine referans verilmitir.

21
mutlaka hakikat hakk, etkili bavuru hakk ve sorumlularn etkili olarak
soruturulmas ve uygun ekilde cezalandrlmas ykmll ile birlikte
deerlendirilmesi gereklilii yukarda ayrntl bir ekilde aktarlmtr.

Hakikat hakk balamnda salt bedenin bulunmu olmas eylemin tamamland ve

zamanam sresinin balatlmas gerektii anlamna gelmeyecektir. Zira yalnzca
bedenin bulunduu, ancak kiinin nerede, nasl, kimler tarafndan, kimlerin verdii
emir veya talimatlar erevesinde kaybedildiinin belirlenmedii ve akbetine dair
resmi bir aklama yaplmad durumlarda hakikat hakknn yerine getirilmi
olduundan sz etmek mmkn olmayacaktr. Hakikat hakknn ihlalinin sz konusu
olaca bu tarz durumlarda zamanam srelerini iletmek uluslararas ve
karlatrmal insan haklar hukukunda belirlenen standartlara aykrlk tekil
edecektir.53

Etkili bavuru hakk ve sorumlularn etkili olarak soruturulmas ve uygun ekilde

cezalandrlmas ykmll balamnda da ayn yorumu yapmak mmkndr.
Kamu otoriteleri zorla kaybetme vakas iin etkili bir soruturma yaplmasn
salayacak imkanlar oluturmam ve fiili ya da hukuki engeller failler iin bir
cezaszlk zrh salayacak sonular ortaya karmsa, zorla kaybedilen kiinin
bedeninin bulunmu olmas kendi bana zamanam srelerinin balatlmas iin
yeterli olmayacaktr.

Sonu olarak tm hukuksal dzenleme ve standartlar itibaryla; hukuk devleti

olgusunun kalbinde, hukuk gvenlii ilkesi ve ar insan haklar ihlallerinde
cezaszlk arasnda bir denge kurulmas gerekliliinin olduunu ve zamanamnn
insan haklar hukuku yorumunda salt kendi bana bir deer olarak
savunulamayacan sylemek gereklidir.

53
BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu hakikat hakknn nasl yorumlanmas gerektiiyle ilgili olarak
hazrlad raporunda bu hususa deinmitir. Bkz. BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu, Zorla
Kaybetmeler ve Yasa D Keyfi nfazlar Sorunu Balamnda Medeni ve Siyasi Haklar [Civil and
Political Rights Including the Questions of Disappearances and Summary Executions],
E/CN.4/2001/68, 18 Aralk 2000, Paragraf 26.

22
KAYNAKA

Uluslararas Szlemeler

Birlemi Milletler, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi [Universal Declaration of

Human Rights], 10 Aralk 1948.

Birlemi Milletler, Her Trl Irk Ayrmclnn nlenmesine Dair Uluslararas

Szleme [International Convention on the Elimination of All Forms of Racial
Discrimination], 21 Aralk 1965.

Birlemi Milletler, Birlemi Milletler, Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln

nlenmesine Dair Uluslararas Szleme [Convention on the Elimination of All
Forms of Discrimination Against Women], 18 Aralk 1979.

Birlemi Milletler, Herkesin Zorla Kaybetmelere Kar Korunmas Hakknda

Uluslararas Szleme [International Convention for the Protection of All Persons
from Enforced Disappearance], E/CN.4/2005/WG.22/WP.1/Rev.4, 20 Aralk 2006.

Birlemi Milletler, Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi [International

Covenant on Civil and Political Rights], 2200A (XXI) Nolu Karar, 16 Aralk 1966.

Birlemi Milletler, kence ve Dier Zalimane, nsanlk D ya da Kltc

Muamele ya da Cezaya Kar Szleme [Convention against Torture and Other Cruel,
Inhuman or Degrading Treatment or Punishment], 39/46 Nolu Karar, 10 Aralk 1984.

Amerikan Devletleri rgt Genel Sekreteri, Amerikallar Aras Kiilerin Zorla

Kaybedilmesine Dair Szleme [Inter-American Convention on Forced
Disappearance of Persons], 9 Haziran 1994.

Avrupa Konseyi, Avrupa nsan Haklar Szlemesi [European Convention on

Human Rights], 4 Kasm 1950.

lkeler

BM Genel Kurulu, Ar Uluslararas nsan Haklar Hukuku hlalleri ve Ciddi

Uluslararas nsani Hukuk hlalleri Madurlarnn zm ve Tazminat Hakkna Dair
Temel Prensipler ve Kurallar [Basic Principles and Guidelines on the Right to a
Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human
Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law],
A/RES/60/147, 16 Aralk 2005.

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Ar nsan Haklar hlalleri Bakmndan

Cezaszln Sona Erdirilmesine Ynelik Rehber lkeler [Guidelines of the

23
Committee of Ministers of the Council of Europe on Eradicating Impunity for Serious
Human Rights Violations], Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafndan 30 Mart
2011 tarihli 1110. Bakan Yardmclar toplantsnda kabul edilen Klavuz lkeler.

BM nsan Haklar Komisyonu, Bamsz Uzman Diane Orentlicher, Cezaszlkla

Mcadele Yoluyla nsan Haklarnn Tevik Edilmesi ve Korunmasna likin
Gncellenmi Prensipler [Updated Set of Principles for the Protection and Promotion
of Human Rights through Action to Combat Impunity], E/CN.4/2005/102/Add.1., 08
ubat 2005.

BM nsan Haklar Komisyonu, Bamsz Uzman Diane Orentlicher tarafndan

tekrardan gncellenen Prensipler, E/CN.4/2005/102, 18 ubat 2005.

Yorumlar

BM nsan Haklar Komitesi, 3 Nolu Genel Yorumun yerini alan 31 Nolu Genel
Yorum, CCPR/C/21/Rev.1/Add.13, 26 Mays 2004.

BM kenceye Kar Komite, 3. Nolu Genel Yorum, 13 Aralk 2012.

BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu, Sreklilik Tayan bir Su Olarak Zorla

Kaybetme Genel Yorumu.

Tavsiye Kararlar

BM nsan Haklar Komisyonu, Hakikat Hakk [Right to Truth], A/HRC/RES/9/11,

24 Eyll 2008.

BM nsan Haklar Komisyonu, Hakikat Hakk [Right to Truth], A/HRC/RES/12/12,

12 Ekim 2009.

BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/CO/70/ARG, 15 Kasm 2000.

Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi, Zorla Kaybetmeler [Enforced

Disappearances], Resolution 1463, 2005.

BM Zorla Kaybetmeler alma Grubu, Zorla Kaybetmeler ve Yasa D Keyfi

nfazlar Sorunu Balamnda Medeni ve Siyasi Haklar [Civil and Political Rights
Including the Questions of Disappearances and Summary Executions],
E/CN.4/2001/68, 18 Aralk 2000,

24
Sonu Gzlemleri

BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, Karada, 3-21 Kasm 2008, 45.
Oturum, CAT/C/MNE/CO/1, 10 Ocak 2009.

BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, Letonya, 5-23 Kasm 2007, 39.
Oturum, CAT/C/LVA/CO/2, 19 ubat 2008.

BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, Danimarka, 30 Nisan-18 Mays 2007,

38. Oturum, CAT/C/DNK/CO/5, 16 Temmuz 2007.

BM kenceye Kar Komite, Sonu Gzlemleri, talya, 30 Nisan-18 Mays 2007, 38.
Oturum, CAT/C/ITA/CO/4, 16 Temmuz 2007.

BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/CO/70/ARG, 15 Kasm 2000.

BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/C/HRV/CO/2, 4 Kasm 2009.

BM nsan Haklar Komitesi, CCPR/C/PAN/CO/3, 17 Nisan 2008.

Mahkeme Kararlar

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Streletz, Kessler ve Krenz/Almanya, Bavuru No.

340044/96, 35532/97, 44801/98, 22 Mart 2001.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Aksoy/Trkiye, Bavuru No. 21987/93, 18 Aralk

1996.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Ramirez Sanchez/Fransa, Bavuru No:

59450/2000, 4 Temmuz 2006.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Abdulsamet Yaman/Trkiye, Bavuru No.

32446/96, 2 Kasm 2004.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Yeter/Trkiye, Bavuru No. 33750/03, 13 Ocak

2009.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Izci/Trkiye, Bavuru No. 42606/05, 23 Temmuz

2013.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Mocanu ve dierleri/Romanya, Bavuru No.

10865/09, 45886/07, 32431/08, 17 Eyll 2014.

25
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Howald ve dierleri/svire, Bavuru No.
52067/10, 41072/11, 11 Mart 2014,

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Cestaro/talya, Bavuru No. 6884/11, 7 Nisan

2015.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Alikaj ve dierleri/talya, Bavuru No. 47357/08,

29 Mart 2011.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Kononov /Letonya, Bavuru No. 36376/04, 17

Mays 2010.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Polednov/ek Cumhuriyeti, Bavuru No.

2615/10, 21 Haziran 2011.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Velsquez Rodrguez/Honduras Karar,

29 Temmuz 1988.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Huilca- Tecse/Peru Karar, 3 Mart

2005.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Bulacio/ Arjantin Karar, 18 Eyll 2003.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Gmez-Paquiyauri Kardeler/Peru

Karar, 8 Temmuz 2004.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Barrios Altos/Peru Karar, 14 Mart

2001.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Trujillo Oroza/Bolivia Karar, 27 ubat

2002.

Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesi, Caracazo/Venezuela Karar, 29

Austos 2002.

Trkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi, Glb zgrler Bavurusu, B. No. 2013/7979, K. T. 11 Kasm

2015.

26
Anayasa Mahkemesi, Esra Nur zbey Bavurusu, B. No. 2013/7443, K. T. 20 Mays
2015.

Anayasa Mahkemesi, Abdullah calan Bavurusu, B. No. 2013/409, K. T. 25 Haziran

2014.

Anayasa Mahkemesi, Ali Rza zer ve Dierleri Bavurusu, B. No. 2013/3924, K. T.

6 Ocak 2015.

Yerel Mahkemeler

Arjantin Yksek Mahkemesi, Espsito, Miguel Angel s/incidente de prescripcin de

la accin penal promovido por su defensa, La Ley [L.L.], 2004-E-224 (Arg.), 23
Aralk 2004.

Dier Kaynaklar

Uluslararas Hukukular Komisyonu, Ar nsan Haklar hlallerinde Etkili Bavuru

ve Onarm Hakk: Uygulayclar iin bir Rehber [The Right to a Remedy and to
Reparation for Gross Human Rights Violations: A Practitioners Guide], Cenevre,
Aralk 2006.

Fernando Felip e Basch, Amerikallar Aras nsan Haklar Mahkemesinin Devletlerin

nsan Haklar hlallerini Cezalandrma Ykmllne ve Bunun Tehlikelerine Dair
Dontrini [The Doctrine of the Inter-American Court of Human Rights Regarding
States' Duty to Punish Human Rights Violations and its Dangers], 23 AM. U. INT'L L.
REV. 195, 2007.

27