Anda di halaman 1dari 129

Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanteras de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en lnea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos aos como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio pblico. El que un libro sea de
dominio pblico significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el perodo legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio pblico en unos pases y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio pblico son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histrico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difcil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras seales en los mrgenes que estn presentes en el volumen original aparecern tambin en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio pblico a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio pblico son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones tcnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseado la Bsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No enve solicitudes automatizadas Por favor, no enve solicitudes automatizadas de ningn tipo al sistema de Google. Si est llevando a
cabo una investigacin sobre traduccin automtica, reconocimiento ptico de caracteres u otros campos para los que resulte til disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio pblico con estos
propsitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribucin La filigrana de Google que ver en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Bsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Mantngase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No d por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio pblico para los usuarios de
los Estados Unidos, lo ser tambin para los usuarios de otros pases. La legislacin sobre derechos de autor vara de un pas a otro, y no
podemos facilitar informacin sobre si est permitido un uso especfico de algn libro. Por favor, no suponga que la aparicin de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infraccin de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Bsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar informacin procedente de todo el mundo y hacerla accesible y til de forma universal. El programa de
Bsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podr realizar bsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la pgina http://books.google.com
2 O HAYO M

I
b 23 too w 93
r'i

J
ENCHRIDION IMl

MANUAL DE EPIGTETO,^2^

CON EL TEXTO GRIEGO, _ .


r'fi
TRADUCIDO EN CASTELLANO ILUSTRADO
CON ALGUNAS NOTAS , PARA USO DE LOS JVENES
QUE SE DEDICAN LA LENGUA GRIEGA.

AADESE AL FIN LA TRADUCCION


LATINA , ATADA EN LO POSIBLE AL TEXTO
GRIEGO.

POR D. J. 0. P.

VALENCIA:
EN LA IMPRENTA DE D. BENITO MONFORT
ANO M.DCCC.XVI.
Con superior permiso.
PRLOGO.

El Enchiridion Manual de Epicte-


to, filsofo estoyco, es sin disputa el
mejor libro de filosofa moral que nos
ha quedado de los gentiles. Su doctri
na ha sido siempre celebrada por to
dos los escritores , aun cristianos , y
Padres de la Iglesia , Orgenes , Agus
tino, Nilo y otros. La Parfrasis de es
te Manual, publicada por Merico Ca-
saubono, se cree obra de algun monge
para que se leyese en los monasterios,
teniendo sus documentos por tiles
aun en la vida asctica. Cierto causa
admiracion en un gentil tanta humil
dad, tanta paciencia, tanto menospre
cio del mundo y de s mismo. Epic-
teto , dice nuestro Brocense (a) , se
conforma mucho con las Sagradas Le-

(a) Prlogo su traduccion.
4
tras ; y si de su doctrina solo se quita
se el hablar de los Dioses en plural , se
parece al Eclesiasts de Salomn y
las Epstolas de San Pablo. A la ver
dad, cmo no ser santa una doctri
na que hace guerra continua al tu
multo de las pasiones desordenadas, y
combate quanto se opone la prcti
ca de las virtudes? Por esta razon no
hay escritor que no cuente este Ma
nual entre los libros mas apreciables
en su lnea , sin que su pequez le
rebaxe nada de su precio. Aun el sa
trico Luciano, cuya impa pluma no
perdon lo mas sagrado de Dioses ni
hombres , en especial filsofos , no pu
do menos de templarse al nombre de
Epicteto , y lo llama Sabio y admira
ble viejo.
Adems de la sana moral , tiene
Epicteto otro mrito recomendable,
que es la elegancia , concision y pu
reza de estilo. En estos dotes apenas
hay libro griego que le iguale. Por
esta razon en escuelas, colegios, estu
5
dios y universidades es el Manual de
Epicteto uno de los primeros libros
que los estudiantes de Griego traducen
en sus lenguas maternas. Si mi con
sejo puede valer algo en este particu
lar , yo les aconsejaria lo aprendiesen
de memoria , ya que su brevedad lo
permite. Sacarian dos utilidades , una
su buena doctrina moral , y otra ha
bituarse la elegancia de sus voces
y frases. Estas fueron las dos razones
que me movieron traducirlo nues
tra lengua ; y no como lo traduxeron
el citado Brocense , su mulo Gonzalo
Correas, y Francisco Gomez de Que-
vedo, sino lo mas literalmente que he
podido. Brocense atendi solo dar
conocer la moral de este filsofo , y
explicarla parafrsticamente : pero en
la traduccion del texto se tom de
masiada libertad , bien que con inte
ligencia. La de Correas , aunque mas
atada al Griego , parece no se hizo si
no para desautorizar censurar la
de Brcense , aunque muchas veces con
6
injusticia : lo peor es que no pec de
ignorancia , sino de malicia envidia.
Quevedo reduxo versos endecaslabos
y quebrados la doctrina de Epicteto,
siguiendo ambas traducciones espao
las , y consultadas la francesa y la ita
liana tomada de la de Brocense , im
presa en Pistoya en 1727.
Ninguno de estos tres traductores
puso el texto griego ; y si bien en
tiempo de Brocense ya estaba bastan
te acrisolado por el docto Gernimo
Woltio, vemos que en algunos lugares
no van ajustadas dichas traducciones.
Juan Alberto Fabricio no hace men
cion en su Biblioteca Griega (IV. 7.) de
otra version espaola de Epicteto que
de la de Quevedo , sin embargo de
que tom la noticia de D. Nicols An
tonio , que cita las otras dos en sus
respectivos logares y en el ndice de
traductores.
Como mi objeto en esta traduccion
ha sido socorrer en lo que pueda
los principiantes en el Griego (estudio
?
declarado por absolutamente necesario
para toda erudicion sagrada y profa
na, de que solo dudar quien no lo
haya saludado) l se dirige todo mi
conato. As , me he sujetado la sn
tesis Griega , aun en el orden de las
voces castellanas, siempre que de ello
no se sigue confusion, solecismos,
obscuridad y mala gramtica. Esto au
xilia mucho los que comienzan
traducir Griego , para acordarse de los
significados, y necesitar menos el dic
cionario.
Tambin suelen ser estorbo para
los que comienzan leer Griego las
letras enlazadas que llaman nexus lit-
terarum. En los cdices griegos y en
las impresiones antiguas hay algunos
de estos lazos difciles y desconocidos
para los principiantes , no hallndose
gramtica que los descifre todos por
falta de tipos en las imprentas. Para
librarlos de este tropiezo , doy el tex
to sin grupo ni lazo alguno, separan
do las letras aun en los diftongos.
8
Ha sido indispensable poner algu
nas notas , aunque breves , para dar
razn de preferir posponer una
otra variante , de la diversidad que
pueden observar algunos en mi tra
duccin respecto de las otras. Pero
son las menos que he podido, supo
niendo que de qualquiera modo que
el texto se lea , se salva mi objeto si
la traduccin se le ajusta.
No era mi nimo dar versin la
tina despues de la espaola , habiendo
tantas y tan exctas, hechas por hom
bres eruditsimos en ambas lenguas la
tina y griega desde Angelo Policiano
hasta Gaspar Schrodero. Pero un ami
go me convenci de que debia poner
la , aunque fuese separada de la es
paola y texto griego. Que debia po
nerla ; y no una de las que andan
hechas , sino otra nueva y ajustada al
Griego en quanto lo permita la locu
cin latina , aunque no sea elegante.
Por este camino , dixo , se suplir lo
que la castellana no alcance, si en al
go no alcanza. Pongo , pues , separa
damente mi versin latina con las re
feridas condiciones. Si este corto tra
bajo redunda en beneficio comn, se
r mi satisfaccin cumplida. Madrid
12. de Mayo de 1798.

Josef Ortiz , Presbtero.


EIKTHTOT

ErXEIPlAlON(i).

KEO.

'j-'wv uvtuv ra. fisv satv <p' ij/uiv, ra S vx


<p ' ijfitv. R(p ' rjfiiv /uv , vnXttyK , cpfin , 6-
(efys , exxXiins ' xdi vi Xoyw , 6ax tj/uerspa.
pya. O'vx <p ' yfiiv S , rb aGifia , n xrrjaa,
S^at , xp^ai ' xdi vl tyu , Saa v^ yfirspa
epyx.
KE3>. p.
Kdt ra /uv (p ' yfuv sari (pjffsi Ksvdspa,
xXvra , anapifincSiffra rd S vx ty ' yfiiv,
adsvn , Sovhx , xuXvrd , aWorpix.

KEO. y'.
Ms/uvnao oJv , or dv rd (pffEi SovXa , sXsvdspx
oindfc , xat ra Wrptx Six , /uncSiffdrjarj,
nsvdrjasis , rapa^drjsrj , /usfi'j/p xdi dsovs , xxi
avdpncvs ' dv S rb crov fievov cindfc ffbv s~
vai, rb S xXXrpiov , (anp ariv , aKXorpiov,
ovSbk ae avayxdai ovStots , ovSsk ffe xuv
ENCHRIDION

MANUAL (i) DE EPICTETO.

Traducido del griego , ilustrado con


notas , por D. J. O. P.

CAPTULO i.
De "e las cosas , unas estn en nuestro arbitrio,
y otras no. Estn en nuestro arbitrio la opinion,
el apetito, el deseo , la aversion : en una palabra,
todas nuestras operaciones. No estn en nuestro
arbitrio el cuerpo , los haberes , la gloria , los im
perios : en una palabra , todas las operaciones no
nuestras.
CAP. 2.
Las cosas que estn en nuestro arbitrio son por
naturaleza libres , incapaces de ser impedidas ni
prohibidas. Las que no estn en nuestro arbitrio
son dbiles, esclavas, sujetas impedimentos , age-
nas.
CAP. 3.
Acurdate , pues , que si tienes por libres las
cosas que por naturaleza son esclavas , y por pro
pias las agenas , te vers impedido , llorars , te
conturbars , te quejars de los Dioses y de los
hombres. Pero si crees tuyo solamente lo que es
tuyo, y ageno lo que es ageno, nadie te apre
12
asi , ov fiz/j^Yj cvSe'va , ovx iyxxAo'ts rtv,
xxav npx^sx ovSs 'v , ovSeis as foAd'^si,
^dpbv ov\ s'^sk ' ovSr) ydp fiAxGspov ti iisioy.

KE<D. y.

TnAixovtuv c$v <ptfisVcs , fifivwo 'rt ov Sel


fiErfikos xextvn/usvov xnrsffdat xvtv xWd rd
fisv x<pivai navrsXs , rd $ ' vnspridso'dat
npcs to napv. (2) E'iv S xat txvtx dsXps,
xat dp^siv , xdi t?\ovtv , tv%ov /uv ovS ' xv~
t5v tovtuv rs'J^rj , Sid to xat tiDv itporpicv
tyieffdat ndvrbK ys fif)v xsivuv xnorevfyj,
S' uv fivov v8xi/iovix xat Xsvdspix nsptylve-
rXl.
KE<D. .
Ji'vdvs c5v itdo'rj (pavrxfflx rpayslx , fisXstx
ntXystv , or (pavrxffix l, (3) xat ov ndvrui
rb (pxtv/iisvov. E"nsirx e^rxQ rok xavofft
rCVrCts OK s\Ets ' ttprW S rOVr<C , XXI fixXtff-
rx , itrspov itpe tx <p ' nfiiv artv , ij nsp
tx ovx e<p' rifuv. Kt av nspl rt tuv ovx
tjfitv r , npo^sipov orio to Siti ovSv nps as.

KE$. c'.
'M.s'fivnao Sti opfyx fiv nayysXix , xb nt-
tv^sv, o5 pyrj xA/Teio S nayysAix (4) , to
13
miar nunca, nadie te pondr estorbos, no te que
jars de nadie, nadie acusars, no hars nada
por fuerza , nadie te causar dao , no tendrs
enemigos , ni padecers calamidad alguna.

CAP. 4.
Siendo , pues , tantas las cosas que deseas , ten
presente que para recibirlas debes ser mas que
medianamente instado ; y tambien que puedes al
gunas de ellas no recibirlas nunca , y otras dila
tar su admision otro tiempo (2). Si apeteces,
pues, dichas cosas, el mando y las riquezas, aca
so de todo no logrars nada , por el deseo mismo
de las antedichas cosas , y sin duda perders
aquellas por quienes se consigue la felicidad y
libertad.
CAP. 5.
Quando se te presente alguna cosa spera y
mala , di luego que aquello es apariencia fantsti
ca (3) , y no lo que parece. Despues examnalo
por las reglas que tienes : primera y principal
mente, si aquella vision es de las cosas que de
penden de nuestro albedro, de las que no. Si
es de las que no dependen de nuestro albedro,
mano tienes el decir que no te pertenece ti.

CAP. 6.
Acurdate que el verdadero anuncio de lo que
se desea es la real consecucion de lo deseado (4);
14 ,
fifj /unscrstv txslvu , 8 kxxXivtrai. 'Kat fdf
cps^si ancrvyy^dvuv , rv^r^ o S xxXiasi
nsptninruv , Svarv\tj. A'V /uv o5v /uova ex~
xAivrj t napd <patv tuv int ao , ovSev uv
xxXtvsa mpineffeT. Notrov S' av xxMvpC , #
BdvarOV , r) nsvlav , Sarv^rjas;.

KE<D.

A^pov o$v tt)v xxXtfftv ano TtdvrUV tuv ovk


<P ' t)/mv , xai fisrddss sni rd napa <pvav tuv
r)/uv (5). Tj)v cpsfyv Ss navrsXus sni tou
napvrcs dvsAs' dv rs ydp opyp tuv ovx <p'
7}/u.v tivcs , arV\siv avdyxn. Tv S' <p' y/uv,
cffuv cpyadat xaXbv av , ovSsv ovSnu aol nd-
psffri. Movu S t2 cpudv xai atyepficLv ^pCo'
xcv<pus /uv rot xai /usd ' vns^atpasue, , xai
vsifivw.

KEO. t{.

JL'<pf xdo'rOV tuv yvxayuyovvruv , r) \pelcn


naps^vrUV , 77 ffrspyofisvuv , ffivniro ntKs-
ytv nctov ffriv , ano tuv fffiixpofdruv p^-
fisvcs. A'V %1'rpav arspyrjs , ti yvrpav arp-
ysiff' xarsayeian ydp avrtj , ov rap^drjap. A'V
natSiov aavrOV xara<ptXfjs , r) yvvaixa, ti av
y el de la aversion no caer en aquello de que
se huye. Quien no logra su deseo es desafortu
nado : quien cae en lo que procura evitar es in
feliz. Si huyes , pues , solo de las cosas repug
nantes la naturaleza de las que estn tu al-
bedro , no caers en ninguna de las que huyes.
Pero si huyes de las enfermedades, de la muer
te , de la pobreza , sers infeliz.

CAP. 7.
Quita , pues , tu aversion de todas las cosas
que no estn en nuestro arbitrio , y pona en las
que repugnan la naturaleza de las que lo es
tn (5). Por ahora dexa del todo los deseos;
porque si los pones en cosas que no estn en
nuestro arbitrio , necesariamente saldrs mal. Da
las que estn en nuestro arbitrio todava no sac
hes el modo como han de desearse honestamente.
Usa , pues , de los movimientos internos de de
seo aversion : pero levemente , disminuyndo
los , y con la remision posible.

CAP. 8.
En las cosas que recrean el nimo, que traen
provecho , que las estimamos , acurdate de
examinar qules son , empezando de las mas pe
queas : por exemplo, si estimares una vasija,
que una vasija estimas : as no te inquietars
aunque se quiebre. Si amas tu hijo tu mu
i6
dpocKOv xxrafyiXs<"< * ctnodavovrix ydp xbrcv . cv
rapx^drjoy.
KEO. d'.

0"tav \pir&tt tivo spycv fiXXrjs , vncfii/u-


vmxs ffsavrcv , onov sart ro spyov. E'dv Xcv-
ao/usvcs xniys , npcSaXs asxriZ rd ytvc/usvx v
dxXxvsip * rcvs anoppaivovras , (6) rovs ixxpo-
VO/USVOVS , rOIK XdSo pCVYrK , tCi) xXsitoVrxc;
xai cvrUs aa(p(xXa~Spcv a^yj rcv spycv , dv
rttXyns, ort svdvs XcvaaffOat dsXoo , xxl rijv
s/xxvrov npoxipsaiv xxrd (patv s\ovd~av rnpfjaat.
Ka iffavrttf (p' sxdarov spycv. Ovru ydp,
dv ti Ttpbs rb Kovaxadai ysvnrat s/unoSuv,
iipb)(Sipov iffreu , Strt cv rovro t0s\ov /ucvov,
AAit xxl rhv sfixvrov npcxipsaiv xxrd tyvat*
s^cvaav mprjffxt ' ov rnprjau S , dv xyavxxr
npos ta ytv/usva.

Tapdffast toik xvdpnovs , cv rd npxy/uarX,


xXKd ta nspl ruiv npay/uaruv Scyfixra ' ciov,
Qdvaros vSv Ssivbv , nsl xxl Zuxpxrsi v
(pxivsro ' xXXx rb Soy/xa rb nspl dxVrov , Su
Sstvbv xstvo , rb Sstvcv sattv. Ovrav cdv s/xno-
Stfyftsdx , n rapxrr/usdx , /unSnors AAotK
irtisda. xXX' sxvtov , rovrart , ra avrv
Soyfixrx. A'natSsvrcv spyov rb AAo yxxXsiv,
17
ger, que amas un hombre; y as no te con
turbars aunque muera.

CAP. 9.
Quando hayas de emprender alguna obra, ex-
mina contigo mismo qu obra sea. Si es ir
baarte , por exemplo , proponte las cosas que
suceden en el bafio , v. gr. que unos salpican,
otros incomodan y empujan, otros hablan mal,
otros hurtan. As , proceders mas seguro si te
dices ti mismo : Quiero baarme luego , y con
servar el instituto y grado que por naturaleza
me corresponde. Y as hars en las otras cosas;
de manera , que si en el bao sucediere algun
embarazo , dirs al punto : No quise esto o/o,
sino tambien conservar mi instituto y grado se
gn la naturaleza. Y es cierto que no lo conser
var si me indignre de las cosas que sucedieren.

CAP. 10.

Conturban los hombres , no las cosas , sino


las opiniones que de ellas tienen. Por exemplo,
la muerte no es un mal , porque si lo fuera , as
lo hubiera sentido Scrates. Es un mal , s , la
opinion de la muerte , que un mal la juzga.
As , quando seamos impedidos conturbados,
nunca echemos la culpa otros , sino nosotros
mismos , esto es , nuestras opiniones. Es cosa
B
iS
s(p ' ok avrcs npdffast xaxHs * vpy/uvcv ncu-
Ssvsffdat , rb savru ' nsncadsvfivov , rb /xr'^
dXXu , lr}0 ' avr.

KEO>. id.
E'nl /unSsvl napdfjs aWorpiu xporsprjfiart. E't
inncc. naipofisvos Steysv iv , ort xaXbs st/ut,
oiffrbv dv jjv. 2i) '' orav Xyys , naipofisvos,
Srt, innov xxXbv \u , tadt ort ni i'/inu aya-
6o snaipr). Ti o5v ffrt av; \(rffK tyavrafftv.
Cl"ad' orav v \pnast (pavrafft&v xxrd fyvcnv
, rrjvtxxvra nxpdrjar) ' tts yxp nl cr3
rtvt ayafiQ snxpdrjfftj.
KE<. tp.
Kaddnsp v Xtftvt , rov nXotov xxdop/utadsv-
to , dv s^XBgi v8psvjxff6xt , cSov /usv ndpsp-
ybv ffrt , xat xoyJStov dvaXs^xadat , rj jSo-
<odptov ' rSrdi?da.t S M rijv Sidvoiav nl rb
nXotcv , xxi ffvvs'x&, xiffrptpsffdat , firjrotys
m&spvrm xxhav. , xal tts ndvra xsiva
tytvat , Iva fin SsSsfiva uAndijs ? rd
npcSxra. 0"vru xt v tu jbiu , dv SiSxrat av-
t cSiov xxi xo^XiScv yvvxtxdptcv nal nat-
Siov , ovSv xuXvffst ' dv S xv&pvrjrm xx~
sctj, rp^s nt rb nXoov , dtysk xslva ndv-
rx , /uriSv niarpS(pfiBVK. TL'dv S yspuv rs,
/utjS anaXXayfa nor rov nXtov uaxpdv , /urj~
ncrs xaXcvvrcs AA/tt^.
*9
de hombre rudo en lo que sucede mal echar la
culpa otro : echrsela s mismo es de quien
euipieza instruirse ; y del erudito es no echar
la s ni otro.
CAP. ii.
Por ninguna preeminencia agena te ensober
bezcas. Si un caballo se alabase s mismo dir
ciendo : Hermoso soy , podra tolerarse. Pero si
t dices jactndote : Tengo un hermoso caballo,
sabe que te ensoberbeces por un buen caballo.
Pues qu hay aqu tuyo? solo el uso de las apa
riencias. As , quando te detienes naturalmente
en la fruicion de ellas , entonces te ensoberbecesj
pues entonces te gloras de un bien tuyo.
CAP. 12.
As como en una navegacion , surgida la na
ve en algun seno, si saltas en tierra para hacer
aguada , y aun si de camino coges caracolitos
bulbos , ests sin embargo atento la nave , y
siempre vuelta la consideracion all , no sea que
el patron llame ; en cuyo caso dexas todas aque
llas cosas , para que no te lleven atado como las
ovejas. De la manera misma en la vida , si te
son dados como bulbo y caracolillo consorte y
nio , nada impide : luego que el patron llame,
corrers la nave dexadas todas las cosas , y sin
volverte mirarlas. Aun si eres ya viejo , no te
alejes mucho del vaxel , na sea que quando te
llamen desfallezcas.
KEO. ty'.
Mij fj/rst rd ytvo/uva ytvsjdat w 6Ask ' A-
Ai dXs yivsadat ta ytv/usva , w< yivsrat,
xal s5 notrjasn. Nroc a/uaros fftiv finoSiov,
npoatpastcs S ov , dv fir) avrr) dXr. XiAdv
in ahXovs ffttv /uncSiov , npcatpsaus S , ob%
xai. tovto ty' xdfftoV tv fintnrvruv rt-
Tisys , vptjffsts ydp avrb dKKov tivk finoSiov,
aov S ov.
KE$. tS'.

E'(p ' xauTrQV tuv Trpoffntnrvruv , fifivntTo -


nurrptyuv sni ffsavrbv fyrstv, riva Svva/uiv sprjts
npos rr)V \pnCtv avrOv. E'iv xaXbv iSrs , f
uaXnv , vpnast Svva/uiv npbs raOra yuparstv
dv nova; lpcfftyprjrat , vprjasn xaprspiav dv
XotSopia , vptjffsn dvsfyxaxiav. Kai ovtk di-
fcfisvcv ffs , ov avvapndaowtv ai (pavraaiat.

KE$. ts'.

TAnSnors ni /unSsvbs stnyc. ti anXsaa cui


to , AA ' 8ti dnSuxa. To natSiov ndavsv;
dnsSdn. Tb %upiov fprjp&n ; ovx ovv xal tov
to ansSodn ; A'Wd xaxce (fisXfisvos. Ti Se
ffot /uXst Sid tvos as Sok nfjrnffs ; f\pi
S' dv StSu , < XXorpicv avrov ni/usXov ,
Toi navSo\sicv ci napiovrss.
21
CAP. 13.
No quieras que las cosas que se hacen se ha
gan tu voluntad y gusto. Por el contrario,
contntate se hagan como se hacen , y as obra
rs rectamente. La enfermedad es impedimento
del cuerpo : pero no del instituto si tri no quie
res. La coxera es impedimento de las piernas:
pero no del instituto. Si discurres as de las otras
cosas que suceden , hallars que son impedimen
to de otro, no de ti (7).
CAP. 14.
En qualquiera cosa que suceda, entra en ti
mismo , y acurdate de exminar qu poder tie
nes para usar de ella. Si vieres.... (*) una muger
hermosa , llamars en auxilio la virtud de la con
tinencia. Si se te presenta el trabajo , hallars la
tolerancia. Si te baldonan , encontrars el sufri
miento en las adversidades. Acostumbrndote as,
no te arrastrarn apariencias.
CAP. 15.
Nunca digas que has perdido alguna cosa , si
no que la has restituido. Muri tu hijo? pues fue
restituido. Te quitaron un campo? por qu no ha
sido tambien este restituido? Pero quin me lo
quitd es mal hombre! Qu injusticia te hace quien
te lo dio recobrndolo por mano de este de
aquel? T gurdalo como ageno todo el tiempo
que te lo concede , como las posadas el caminante
22
KE. tv\
Ei npcxctyai BsAek , d<pss toik tciovtovs Sta-
Xcyta/iovs dv jusAy t&v s/liv , cv^ ^co '
Starpctyds dv /uy xoXdau rbv naiSa , novnpcs
sarat. Kpsiaffov ydp Xtfi'2 ancdavsiv , dXvnov
xal '^oov ysvfie vov , n Sfiv v J)9ovoK ra-
paaaojusvov xps'rrov , rbv naXSa xaxov vat,
V ae xaxefraifiova.

KE<>.
A"p^at rotyapouv ano rv /Luxpv. E'H'^sirat rb
iXxStov ; xAnrsrat tvpiov ; niAsys , or ro-
ffovrov nuAslrat nddaa ' roaovrcv rapa^ia'
npc.xa S ovSsv nspiyivsrai. O'rav S xakrits
rbv naWa , v6vfiov crt Svvarai /ur) vnaxovo*ar
xal vnaxovaaA , fiySv notrjffat cSv dAsa , xal
ov^ ovrus arlv avr'2 xaASx , iva n ' xsiva)
$ rb as /uri rapa^dfjvat.

KE<D. in.

Ei npoxfyai dAsis , vnc/usivov svsxa rdv x-


toc avovs S^at , xal n^idios. M.nSv fiovAov
S'cxecv niffraadai. Kav'Sotg)s rtalv slval tis,
aniarsi osavru. I"ff8i yap , or c pSiov xal
rr)v npoaipsffiv rr)v asavrov xard (pffiv ^ovaav
(pvAdi^at , xal ra xrcs ' AA rbv srpov nt_
/usXo/Luvov , rou rpcv a/usArjo'ai, naaa vdyxn.
23
CAP. 16.
Si quieres aprovechar , olvdate de los dialogis-
mos siguientes : Si descuido de mis cosas no ten
dr que comer. Si no castigo al hijo , ser malo.
Mejor es morir de hambre , libre de afliccion y
miedo, que vivir entre abundancia con el nimo
turbado. Mejor S que el hijo sea malo , que t
infeliz.
CAP. 17.
Comienza por las cosas pequeas. Se derrama
un poco de aceyte? Hurtan un poco de vino?
Pues concluye , que tan poca costa compras la
tranquilidad de tu espritu, tan poca costa tu
sosiego. De balde nada se consigue. Quando lla
mes tu hijo , considera puede suceder que no
te oyga ; que si te oye , no haga lo que de
seas. Ni es tu hijo tanta cosa, que de l penda
el que t no te conturbes.

CAP. 18.
Si quieres aprovechar , permite que por las
cosas externas te juzguen estlido y necio. No
quieras parecer sabio; y si lo parecieres algu
nos, desconfia de ti mismo. Sabe que no es f
cil conservar tu instituto conforme la natura
leza , y juntamente las cosas exteriores. Es pre
ciso que quien se cuida de o uno se olvide de
lo otro.
24
KES>. t&.
A"v 6\ps ra. rite/a. ffcv , xal tnv yvvaixa. , xal
tok <piAovs aoy ndvrore 'Cf)v , yAdios si r
ydp fin ni ao , dXsis nl aoi slvat ' xcu ra
aXXrpta. , ad elvat. Ovrtc xav tov naiSa 6s-
Xrs fir) dfiafrdvsiv, fiupos si' 6Xsis ydp rnv
xaxiav fitj slvat xaxiav , AA ' AAo ri. A'V S
ds'Xys fsyc/u.svce, /un norvy^dvsiv , tovto Sv-
vaffac tovto otiv daxsi o Svvaaai.

KEO. *'.
'Kvpcs xdarcv sativ tuv vn' xsivov 6shs-
/usvuv n /u dscfivuv , s\uv t{jv ^ovffiav sk
to nsputctrjaat y itysXo'dai. OVnc cdv tev-
Bspos e'vat dovXsrat , /unts QsMtu t , firjrs
fysvyru ti tuv n' AAok. E< S /uy , Scvte-
vsiv vdyxn.
KEO. xa.
Mefivyao , Sti c v avfiitoariu , Ssi ae varpi-
(psadai. TlspityspfEVov yyov ti xclta as; x'
tsivck ttjV ^slpa , xofffiius /xerdXalos. Tlapsp-
\rxt ; /ur) xdrsys. Oiinu ijxsi ; fir) sniSaAe
itoppu rtjv cpsfyv , AAa nspifisvs , /u\jpK dv
yvyrat xard as. O'tu npzs tsxva , o'tu itpos
yvvcxa , o'tu npbs p^ds , o'tu itpbs ntovrOV
xai sap tots dfycs tuv 6suv oVfinrM. A'V S xdt
napxrsdvruv ffe fi) Aa'ojjc , AA ' vnspiSris tts
25
CAP. 19.
Si pretendes que tus hijos , tu muger , tus
amigos vivan siempre , eres un necio ; pues quie
res est en tu poder lo que no est , y que las
cosas agenas sean tuyas. Igualmente eres necio
si quieres que tu hijo no cayga en falta alguna;
pues pretendes que el vicio no sea vicio , siuo
otra cosa. Si quieres , pues , alcanzar lo que de
seas, lo puedes alcanzar deseando solo lo que es
asequible.
CAP. 20.
Dueo de las cosas es el que puede quitarlas
no quitarlas. Quien desee , pues , ser libre , no
anhele ni deseche cosa que est en poder ageno.
De lo contrario tendr que esclavizarse.

CAP. ai.

Ten presente , que en esta vida es menester


tratar como en un convite. Llega un plato ti?
alarga la mano , y toma moderadamente. Pasa de
largo? No ha llegado ti? no extiendas all tu
codicia , sino espera que llegue. Procede as con
tus hijos , con tu muger , con los magistrados,
con las riquezas , y sers un tiempo digno con
vidado de los Dioses. Si no tornares aun lo que
te presentan , no solo sers convidado de los
Dioses , sino tambien consorte de su reyno. Ha
26
ov /uvov avfinmc. ruv 6iuv o'ri , AAa xai av-
vdp%uv. Ovru ydp nci&v Aioyvw xai Vpdx-
Aftc< , xat 01 ofioioi Qw dsoi rs yaav , xcu
steyovro.
KEO.
0"txv HXalovrit Sys riva v nvdei , y aito-
Swfibvvros rxvov , rj anoXuXsxoros rd avrov,
irpffs\s , fitj its y (pavraaix ffvvapnaap , wc v
xaxok ovto; avrov , tok xros. A'AA ' vdk
Siaipsi napa aeavrfi , xcu Xysiv iffra np)(jt-
pov , or rovrov dXiQsi , ov rb avfiQeSnxbc. ( i'A-
Aov ydp ov 6X<osi) Xhd rb Soyfia rb 'nspl
roiruv. Ms^p /usvtoi Xoyov , fin xvei ffvfi'ne-
pttypsadat aun? , xav ovru ryj) , ffvvsntffrsv-
ai. Tlpoos^s /uvro , /ufj xat faudsv avvniffre-
vdrs.
KEO. xy.

Jfivncfo , ort vnoxpirK el SpafiarK , Siov dv


6sXp StSdaxaXos , dv ppa^y , Ppa^sos ' dv
fiaxpbv , fiaxpov. A'V nrtc^bv vnoxpivsffdae ae
6\r , Iva xat rovrov v(pv>s vnoxpivp ' dv
Xbv , dv dpxpvra , dv iSirnv. 2v ydp rovr
iffrt rb Sodsv vnoxivaffdat npc&unov xaXuf ix-
X^aadai S avrb , dXXov.

KE>. xcT.
Kopa^ 'rav fin affiov xexpdyri , fifi avvapna^
*7
rindolo as Dirfgenes , Herclito y otros , con
razon eran tenidos por divinos , como lo eran.

CAP. 22.

Quando vieres que alguno llora la muerte


ausencia del hijo , d la prdida de los bienes,
procura que aquello no te induzca creer pade
ce trabajos por cosas externas : antes debes luego
distinguir contigo mismo , y decir sin tardanza,
que al tal no aflige aquel suceso (pues otro
110 aflige) sino la aprehension opinion concebi
da de l. Entonces no dexes de socorrerle con
tus consejos, y aun acompanarle con el llanto si
as la suerte lo dispone : pero cuida de que tu
lloro sea solo externo.

CAP. 23.
Acurdate de que til eres el actor del drama
que tiene aprobado el maestro , sea breve lar
go. Si quiere representes un mendigo , represn
talo bien ; y lo mismo si un coxo , si un Prn
cipe , si un plebeyo. Lo que te incumbe ti
es representar bien el papel que te encargan:
pero elegirlo pertenece otro.

CAP. 24.
Si el cuervo grazna ominoso , no te conmue
28
tu ffs 17 (pavrcurlx' AA' vdk Sixlpsi napd
asavru , xcu Xys , Sti tovtuv fict vSv m-
ffmuainrat , aX\' n tiZ auucltIu fiov , n t5
xrwtSlu /ucv , fj tS So^apiu , rj rfc rxwts,
V tj yvvatxi' /uol S ndvra aiffta anfiavsrxt,
dv yu dXu. O" t yap dv tovtuv dnoSaivp,
n' fio ffrtv utysXndnvat an' twrov.
KEO. hs'.
A'vixnros Slvat Svvacat, dv fin8va ayva xa~
TO.<oaivr)s , v vx sffrtv ni ffct vixrjaat.

KE$. <''.

0"pa /unnorS TSuv tiva npori/u/usvov , n usya-


XoSvva/uovfisvcv , n dXXw; svSoxt/uovvra , fiaxa-
piar)s, vnb ttjs (pavrxaixs ffvvapnaadsU ' dv yap
v tok ty ' rj/uiv tj cvffia to na&ovs r , ovts
(pdovos , ovts fyXorunia %pav '^st ' av S
avrK ov ffrparnyK , ov npravK , fj narK slvat
dsXnc~SK , AA ' sXsvdspx . /uia S cSbs npbt
ravra , xarappovtfffK tv cvx (p' nftiv.

KE$. <'.

Wlfivnffo, Sti cv\' XoiSopv, tj tvutuv bSpl-


fyi , AA to Scy/ua to nspl tovtuv , x vSpi-
cvtuv. 0"tyiv ov psdiaTj tr tk , fodi ot w
va su agero. Di luego : Nada anuncia contra
m, sino solo contra ini cuerpo, contra mis ha
beres , contra mi opinion , contra mis hijos , con
tra mi muger. Para m todos los ageros sern
alegres si yo quiero ; pues de qualquiera cosa
que suceda puedo sacar provecho.

CAP. 25.

Nunca sers vencido , si nunca entras en


combate de que la victoria no est en tu mano.

CAP. 26.

Si vieres alguno entre honores , poder , 6


de qualquier otro modo engrandecido , gurdate
bien de llamarle feliz , arrebatado de aquellas
apariencias. Porque si la esencia de la tranquili
dad reside en las cosas sujetas nuestro domi
nio , no tendrn entrada la envidia ni la emula
cion. Td , pues , no desees ser General de tropas,
Senador ni Cnsul , sino libre. Para esto no hay'
mas de un camino , que es el menosprecio de
las cosas que no estn en nuestra mano.
CAP. 27.
Acurdate , de que quien injuria hiere no
es autor de la ofensa , sino la opinion en que
st de que tales cosas son ofensivas. Quando
50
ffij ffe vnXtrtyts npsBffs. Totyapcw sv nproK
itsipS , vito 'rijk tyxVrxalxs /ui) avvxpnxff$rjvar
xv ydp aita.^ p^povov xdi StarptSijs tu^ , pao*
xparnffm aexvrov.

KE<D. m.
ivtro , xxl <pvyr) , xxl navrx rd Sstvd (pcu'
vfieva, npo o<pdaX/uuv effru aci xxO' Vfipav
fidXio'ra S navruv ddvarK' xxl ouSv ovSt-
nors rxnsivbv vdvfindnari , ovts ayxv ntdvfah
9K riVCS.
KEd>. x&.

QiXoffo(paA ntdvfisk ; itxpa&xsvd^cv avreSev,


s xaraysAuadna/usvos , ik xarxfiuxtiffcfuvui)
aov noWZv , s povvruv , ert <vw <ptactyc(
ijfv navsXriXvds , xxl, ncdsv ijfilv avrtj n <ppva
av S <ppiv fiiv /urj cr^k. Tcv S fbsXriaviH
ffot tyaivo/Ltvov tw ^cv , wc vito tov 6eo
reray/xvcx ek tx-v rnv rdfyv. MfiVT)ao Si,
or dv fiv /ifisivys rck xvrek, oi xaraysXSfh
t ixov nprspov , o5toi as varspov davfidixovffiv.
E'dv S rjrrt}Qfjs xvtv , SikXovv npoaXyrj xx'
TXyXUrX.
KEO. A'.
E'dv i1ot aoi yvnrat s^u ffrpa<pnvat , itpbs rb
fbovXndrjvat xpuat rtvl , iadi ort xnXsaxs rffl)
WrXffiv. A'pxc ovv v navrl , tw slvai (ptX
3'
alguno, pues, te irritare, sabe que solo te ir
ritas en tu concepto , y debes cuidar mucho de
no dexarte arrastrar de l ; pues si logras algu
na detencion y calma , te reportars fcilmente.

CAP. 28.
Ten de continuo tu vista la muerte , el
destierro , y dems cosas que se creen adversas,
en especial la muerte. As nunca tendrs nin
gun pensamiento baxo , ni anhelars desmedi
damente cosa alguna.

CAP. 29.
Deseas dedicarte la filosofa? Persudete
luego que han de reir , que han de hacer bur
la de ti : que han de decir , que de repente
has salido filsofo ; y en fin , que de donde nos
ha venido tal fasto? Pero t no tengas fasto al
guno ; y las cosas que te parezcan optimas , re
tenas , como puesto por Dios en ese rden,
acordndote de que si perseverares en l te ad
mirarn los mismos que te motejaban antes. Pe
ro si caes de ese estado , sers burlado dos veces.

CAP. 30.

Si alguna vez te sucediere mudarte en lo ex


terno , y quieres agradar otro , ya caiste de
tu instituto. Bstate en ' todo ser filsofo ; pero
32
acfycs. Ei Ss xal Soxsv /Soy'Afi , tC> shat ffsav-
ru (pxivov , xal ixavbs lar).

KE$. Sd.
O5rot ffs o SiaXoyar/uol ftn dXtSsricffav , artftos
yu diffofxat , xal cvSsk cbSa/uov. El ydp ri
pia sart xaxbv , ov Vvaffai sv xax2 shat Si *
aXkcv , ftxhXov n sv aia^pu. ~M.rj rt oh to abv
spyov ffrh, to pxjjs tv^sv , fj napa\>j(pdvai
<P' ffriafftv ; cvSa/uua;. UJ!x o5v su tovt* satiy
ti/uia; nus S ovSsk ovSafiov sarj ,.ov sv fivoK
shat rva Sst tok sni aci , sv olc. s^sart aoi shat
nXsff-ov xfyu) ; A'AAa aoi o (pXct aSctjdtjrot
sffovrat. T Xysts t aScrjdmoi ; ov\ ' sfyvat
napd aov dpyvptov , ovSs ffoA/Tax Fu/muv au~
rova noirjfsa; ; ts o5v aot sJnsv , Sti rai/ra tuv
(p' tj/uv ffriv , ov%l Ss Wrpta spya; rk S
Sovvat Svarat rspu , a ur) s^st avros ; K.rnaxt
ov , (padv , iva xal n.tsk s^ufisv. El Svvauat
Xrtjffaadat , rnpZv uxvtov alSrjpova, xal 7TWtov,
xal ftsyaX(ppcva , Sstxvvsts t>)v Sbv , xal xrtj-
ac/uat. Ei 8' /u afyovrS ra' yadd ra sfiavro
anoXsaai, i'v fisk t un ayadx nsptnoitjfftKrde,
cparS fisk , ns dviaol sats xal ayv/uovsc;.
"Ti S xal dovXsffds AAov , apyvptov , n (piXov
ltCrCV xal alSfjfiova ; Ek tovto oh /uoi avX?wifi-
dvsrs , xal /un St ' a>v anoGaXSj cuito , txvtoL
/J TtpxrrSlV fyoTS' AA' tj lxrpk OVQV. K*
si quieres tambien parecerlo , parcetelo ti
mismo , y no es menester mas.

CAP. 31.
No te molesten estos discursos : Carecer de
honores : No ser nadie ; pues si el carecer de
honores es un mal , no puedes caer en l sino
por el vicio. Por ventura pende de tu albedro
el imperar, ser convidado un banquete? De
ningun modo. Pues qu deshonor es ese? Qu
no ser nadie? Y por qu no te puedes ver en
el mas eminente puesto emplendote solo en las
cosas que estn en tu mano? Pero tus amigos
carecern de tus auxilios. Qu llamas carecer de
tus auxilios? es que no les dars dinero, ni los
hars ciudadanos romanos? Pues quin te ha di
cho que esas cosas son de las que estn en nues
tro arbitrio y no en el ageno? Y quin puede
dar otro lo que l no tiene? Procura tenerlo,
dicen , para que tambien lo tengamos nosotros.
Ensenadme vosotros el camino por donde pueda
procurarlo sin perder el rubor , la fe , la gran
deza de nimo , y lo procurar luego. Pero si
peds que yo pierda mis bienes, para que voso
tros adquirais los que no lo son , ved qun in
justos sois y necios. Qu preciais mas, el dine
ro , un amigo leal y modesto ? Para esto de
beis auxiliarme vosotros , y no pedir haga cosas
por las quales pierda lo mio. Pero la patria,
G
i/uo , <pnah , GcrjdnrCC ' nd\iv , icclav ravryv
fborjdsiav ; 2to cv^ s^si Sid as; ovrs fia?uivsta;
Kal ri tdvto ; cb S ydp vncSy/uara s^si Std
rbv ^aXxsa, cbS' cnTut d'id rev axvra. Yxavbv
S, dv 'xaaros xnXnparj rb savrov spyov. El
S 'AAov rtvd abrrj xarsaxsva^ss noXirsv nta-
rov xal aiSnfiova, ovSv dv abrr)v <psiXss; val.
Ovxoiiv obS av abres vu<psXr)s dv sk 'avrrj.
Tva cv , tyniri , \pav u v rrj nAsi ; tv
dv Svp , (pvXdrrov fia rfjv ntarbv xal aiSrjfiova.
E S ' xsivnv (psAfiv fbcvXcfisvcs , ancSaMs
ravra , ri tyeAo dv abrj yvoio , vatSr)<i xal
antaros norsAsadsk;
KE$. AS'.
npovrifiydy aov rk v aridasi, y v npoaayo-
psvasi , n v ri2 napa'Kn<pQr)vat sk crvy<oovXia.r,
i fiv yadd ravrd ari , ^aipsiv as Ssi , ort
srv%sv abrv xsivos. El S xaxd , fir) d^6ov,
or av abruv obx srv^ss ' /ufivnao S , or
Svvaffat , /ur) ravra nciv npbs rb rvy^dvav
ruv ovx s<p ' rj/uiv , xsivuv rv auv fyovff-
6at ' us ydp aov s\stv Svvarat , /ur) <pct'
ruv ni dvpas rtvos , ru (pctr&vri ; /ur) na-
(an/unuv , ru napan/unovri ; /ur) natvuv,
ru natvovvri ; A"Sxos civ sap xal dnArxrrcs,
si /ur) npeis/usves ravra, vd' uv xsiva ntnpdff'
xsrat, npoixa abrd j&wAwp to/u$dvsiv. A'AA
replicais, ningun auxilio recibe de ti! Pregunto,
qu auxilio es ese? No le construir prticos?
no baos? Y qu importa? Tampoco la da za
patos el herrero , ni armas el zapatero. Basta
que en ella cada uno exerza su oficio. Por ven
tura no auxiliarais la patria dndola un ciuda
dano fiel y honesto? Aun vosotros no seriais in
tiles la patria. Y qu lugar ocuparemos , de
cs , en la ciudad ? El que pudiereis , guardando
fidelidad y modestia. Pero si queriendo auxiliarla
menospreciais estas cosas , qul ser el auxilio que
le dareis con vuestra deslealtad imprudencia?

CAP. 32.

Te es preferido uno en el convite , en la sa


lutacion, en el dar consejo? Siendo buenas estas
cosas , debes congratular quien es en ellas pre
ferido. Pero si fueren malas no sientas haber si
do pospuesto : antes acurdate de que no hacien
do cosas conducentes conseguir lo que no est
en nuestro arbitrio , no es posible te sean atri
buidas. Pues cmo ha de poder tanto quien no
freqenta las puertas de alguno , como quien las
jreqenta? El que no corteja, como el que cor
teja? El que no adula, como el que adula? Sers,
pues , injusto insaciable si quieres obtener las
cosas de balde y sin el debido precio. A cmo
se venden las lechugas ? Supongamos que bolo.
nffov mnpdaxovrat Bplfiaxss; cScXov , dv ovru
rJ^Tj ' V OVV rK 'rtpOf.isVOC. rOV coXOV , XdSrj
GpSaxas , ov S ur) npots'fisvos , /ur) Xdr , /ur)
oicv 'Xarrcv sy^stv rov XaSovrcs ' tic ydp x~
vo s^st dpiSaxoA, ovru av rov dbAov, Sv ovx
sSaxas. Tcv avr'cv fir) rpcnov xavrada. Ov
npcffix\rjdrK ty' ariauiv tvoc ; ov ydp SuxiK
t xaXcivrt noffcv nuXst rb Ssinvov ' naivcv
S' aireo nuXst' Bsprtsias nuXst. Aoc c5v rb
8ia(ppov , st ffot XvairsXs rb nuXov/usvov. E fi
xaxstva Bs'Xst un npotsadat , xa: raiza Xa/uSd-
vstv, xXncrce st, xal s'Xrspoc OvSs'v o5v sjcjK
dvrl rov fisnvcv ; ev< fiv cv , rb /ur) rcat-
vaat rcvrcv , cv ovx rjdsXsi ' rb /ur) avaff\ff-
rai avrov nl rrjs stacScv.
KEO). Xy.
Tb ficvXn/ua rr\s (pvasus xara/uadstv ffrtv
&v cv Statysp/us&a npcs XXr/Xcvs ' cicv , crav
rcv ysrcvos natfidpiov xarsd^rj rb norrjptcv,
ipb\stpov ffrtv vdiK Xystv , Srt ruv ytvcfi-
vuv ffrtv. Vffdt cv , ort , Srav xal rb ffcv xa-
rsayrj , rctcvrcv slvai ffs Ssl, noicv , Ors xal rov
AXov xarsayfj. Ovru /usraridst xal ni rd
f.tsi'Cpva. Txvov dXov rBvnxsv , n yvvrj ; cii-
fisia ffrtv , o ovx dv si'not , ori vOpntvov.
A'XX' crav rb avrov rtvbs dnoddvy , svdiK, ol-
/uci , rdXas y. l'^prjv S /usfvr)ffdat , ri
naff^o/usv , nspl dXAuv avrb dxovffavrss.
Pues si uno dando su cbolo recibe lechugas, y
td n dndolo no las recibes , no te tengas en
menos que el que las recibe ; pues si este tiene
lechugas , td tienes el bolo que no diste. Del
modo mismo discurriremos en las cosas arriba di
chas. No fuiste convidado al banquete : pero
tampoco pagaste su coste , que es la adulacion y
la lisonja. Paga, pues, este escote si te convie
ne. Pero si no quieres dar esta paga , y s dis
frutar de la comida, eres avaro y necio. Y nada
te queda en desquite de no haber comido? S : te
queda el no haber adulado ni sufrido al convi
dante.
CAP. 33.

El designio de la naturaleza se puede conocer


por aquellas cosas acerca de las quales no discor
damos. Por. exemplo , si el hijo del vecino quie
bra un vaso otra cosa , la mano tienes decir
que esto sucede muy menudo. Sabe , pues , que
aunque se quiebre el tuyo , conviene seas el mis
mo que fuiste quando se quebr el ageno. Tras
lado esta doctrina casos mayores. Muri el hi
jo 6 la muger de otro? nadie hay que no diga
que el morir va anex la naturaleza humana.
Pero aquel quien se le muere clama luego : ah
desdichado de mil Nos debiramos, pues, acor
dar de compadecernos tambien quando lo oimos
los otros.
KE$. M'.
C'anSp ffxoncc. np'x rb anorv^av ov rlQsrai,
cirux obS xaxov (pJats v xa/uu yivsrat. Ei
fiv rb aftd ffov tk nrpsn ri2 dnavrrj-
eavrt , yavdxrsK dv ' ort S av rr)v yvfinv
rnv ffsavrov ntrpnsts rC rv^vrt , iva , dv
XoiSoprianrat act , rapa^dij xsivrj xal ffvy\vdr),
cbx aio"xv\Y) ; Tovrov svsxa <p' xdffrov k'pyov
cxonst rx xadnyov/usva , xal ra axcKcvda ab-
rov , xal ortiK 'p\ov n' abro. Ei S ftij, rr)V
fiv nprnv npcdfius rj^sts , finSv ruv ^fjs
vrsdv/unfivos ' varspov S , avatyavvruv rivuv
ata^piv , aia^vvdrjap.

KE3>. A'.
0f'A Xv/unia vixaat ; xay , vr) rom Seovs.
xoftybv yap artv. A'AAi axonst xal ra xa-
Bnyovfisva , xal ra axoXovda ' xal Stu t-
rcv ruv spyuv. Asi ts ' sbraxrsiv , dvayxorpo-
tysiv , ans^sadat nsfiftdruv , yvfivdtsadai npk
vdyxnv , sv &pa rsrayfiv>j , v xai'fiart , v
ty)(St, fir) yv^pov nivstv, un oivov , w< 'stv\sv.
AiSx, w; arpip napaSsSuxvat crsavrov rio ntff-
rdrrj. Eira sk rbv ayva nappy^sffdat ' sari
S ers \sipa fiXasv, a(pvpbv arp'tyat , noXXr)v
atynv xarantsiv ' sad ' ors fiaffrtyoodrjvat , xal
fisra ravra navra vixrdr)vat. ravra Tidvra
ntffxs'tydfisvK , dv srt dsA?k , sp\ov nl rb
CAP. 34.
As como el escopo blanco no se pone pa
ra errar, tampoco la naturaleza del mal est en
el mundo para que erremos. Si alguno expusie
se tu cuerpo que fuese maltratado de quan-
tos pasasen , te indignarias. Pues cmo permi
te tu nimo qualquiera que le entristezca y
conturbe, sin reparo alguno? Emprende, pues,
las cosas , considerados primero los antecedentes
y consiguientes. Si as no lo haces , resultar,
que saliendo despues algunos errores , habrs de
pasar por el rubor que te causen.

CAP. 35.

Quieres vencer en los juegos olmpicos? Tam


bien lo quisiera yo , por cierto , como cosa tan
aplaudida. Pero considera primero lo que prece
de y se sigue , y emprende luego la cosa. De
bers guardar el drden establecido : comer por
fuerza : abstenerte de comidas de poca substan
cia : exercitarte por necesidad en determinadas
horas , en calor , en frio : no beber agua fria,
ni tampoco vino , como es costumbre. En una
palabra , te habrs de poner en manos y rgi
men del maestro de gladiatores , lo mismo que
en las del mdico (*). Despues te habrs de pre
sentar en la palestra y la lucha. Ya te lastima
rs la mano : ya dars una torcida de pie : traga
4
dXsiv ' i S ufj , < ra itatSia vaffTp&tyricri,
a vvv /Ltsv naXatffrds icali , vvv S avXnrtk,
Yiy S fiovo/ud^ovs , sha aaXnitjsi , sha rfa-
yuSsi. O'tu xal ff vvv /usv adXyrWZ , vvv S
fiovc/xd^os , sha psrup , sha <ptXcffo(pes 'A?;
S t?j 'tyvx ovSsv ' XX ' s nidtfxx , itairav
Bav , sdv iSrjs , fiifij , xal aXXo s^ dXXcv ro
psaxsi. Ov ydp fisrd ax'tysus #A#c nl rovp.
yov , ovS nspiSsvaas XX ' slxfj , nal fisrd
'tyv^pdv ntdvfiiav. O'tu 6saa/usvol rtvss <pi-
Xffctyov , xal ixovaavrsc. o'tu vo XyovrK,
w s5 'Suxpdrys Xs'ysi ; xa toi t'k o'tu SvvarX
tniv ii sxetVK i dXova xai avrol (ptXoao^stv.

KEO>. Ac'.

K'vBpuits , npurov ni&xs'tyat onciov ati to


npayfia sha xal t)v asjlvtov tyvaiv xardjuads,
si Svaaae daardffai. IIsvradXx svat doXet,
V naXaiffrfo; S asavro ro)c dpa)(iovas , toik
fiypciK , ttjv offtyvv xarXfiads dXXo yap npbs
aXXo ns'Qvxs. Aoxsk , oti tovtx nctuv , aav-
tus Svvaaat sa6isiv , uffarua nivsiv , ofioioK
Svffapsarsiv ; A'ypvnvrjffat Ssi , novrjaat , nb
tuv oixsiuv ansXdslv , vnb natSaplov xaxatypo-
wdrjvat , v navri r/rrOV s\siv , v rifitj , v
41
ras mucho polvo : recibirs muy buenos golpes;
y despues de todo esto , sers vencido. Conside
rados estos extremos , entra en la palestra si tie
nes nimo. Pero si no lo tienes , desiste , y haz
como los muchachos , que en sus juegos ya imi
tan los atletas , ya los musicos , ya los gla
diatores , ya los trompeteros , ya tambien los
actores trgicos. As t , ahora atleta , gladiator
ahora , luego retrico , despues filosofo , y por fin
y postre , nada de todo. De esta manera hars
como el mono , imitando quanto veas , y corrien
do de unas cosas en otras , por no considerar una
y otra vez primero lo que emprendes , antes bien
siguiendo neciamente tus aprehensiones. As algu
nos , viendo un filosofo , y oyndole pronunciar:
Que' bien dice Scrates ! o Quin podra discurrir
como Scrates? al instante se quieren meter fi
lsofos.
CAP. 36.
Exmina , pues , primero qul sea la cosa:
luego mira si tus fuerzas pueden sobrellevarla.
Quieres ser quinqercion (*) palestrista? pues
exmina tus brazos , tus muslos y tus lomos , pues
naturaleza proporciona las cosas segun cada una
conviene. Crees que emprendiendo este oficio po
drs comer as, beber as, y sufrir los otros fas
tidios? Ser fuerza velar, trabajar, dexar los tu
yos. Te despreciarn los muchachos. En todas las
cosas sers el ltimo , en el honor , en el mando,
ip\n , v Sixrf v Ttpayfiarlu navri. Tavra
snffxs'^at , si dXsk avrxaraXXd^affdat tov-
tuv anddstav , shsvdspiav , arapafyav * si S fin,
kpffsas fih , c t natSia, vvv (piXffc(pos , ta-
rspov TfAwvw, sha ptjrup, sha. nirpcno<:
Kaic'apK ysvy. Tavra ov ffv/upavst. E'W ae
Sst dvdp&nov , fj yadbv , fj xaxbv shat ' 77 to
Vysfiovtxbv ffs Ssi s^spya^sadat to ffavrov , fj tx
sxto , rj snl ra sau (ptXorS)(ysv , rj ra e&r
tovtutiv, fj (p?\aa tyov rdfyv sns^stv, w Sitov.

KES>. A'.

Ta xadmovra us ninav rafa ayasfft napfis-


rpshat. Tlarrjp sartv ; vnayopsvsrat snifisXstff-
6at, napa^upsv dndvruv, avs^sffdai XotS'opovv-
toc ndiovros. A'AAa narnp xaxix sati. M??'t
cv npk ayadbv narpa (pffst xsttdns ; ovx,
XXd npbs narspa. O' adsXtyk aSixsi ; rrjpsi
roiyapovv rnv npdfyv rnv ffsavrov npb, avrbv,
finS axnst t xstvcx noist , aXXx t tTot no-
inuavri , xard (pffiv , rj n? '^st npoaipsffts. 2s
ydp aAAoc ov /3A*\J/< dv /nn ffv dsXys. Tere
Si sffrj s<oKa/u/uvos , orav vnoXps bXnrso'-
6at. O'to o5v ano tov ysirovK, ano tov no-
A'tou , aro tov ffrparnyov , to xadrjxov vpif-
csts , sdv ras a^asK d'iQ)s dsupstv.
en la justicia y qualquiera negocio. Examina,
pues, bien estas cosas, si quieres feriarte po
co precio tu quietud , tu libertad , tu sosiego.
Si as no lo haces , mira no sea que como los
muchachos seas ahora filsofo , ahora asentista,
luego retrico , y despues criado de Csar. No
consuenan estas cosas. Eres un hombre solo , y
debes ser bueno malo. O has de exercitar la
mente , 6 el cuerpo : trabajar interior exte-
riormente que es decir , has de ser filsofo
plebeyo.
CAP. 37.

Los oficios en general deben medirse con los


afectos. Es padre? se ha de cuidar de l : obe
decerle en todo : sufrir sus reprehensiones , y no
menos los castigos. Pero este padre es malo. Por
ventura la naturaleza te debe dar un padre
bueno? No, sino solo un padre. Te injuri tu
hermano? Pues no dexes para con l el estado
que tenias antes ; ni repares en lo que l hace,
sino haz lo que debes , conservando tu institu
to segun el rden de la naturaleza. Nadie te
causar dao como t no quieras ; pues tnica
mente lo recibirs quando creas haberlo recibi
do. Si procuras observar estas disposiciones ha
bitudes , hallars el favor del vecino , del ciuda
dano, del gefe.
44
KEO. tof.
T^ nspi tok dsov vasSstas , i'adt ort to xv-
pirarcv xstvo iffrtv , pdds vnoXrj'^SK itspi
avrv s^stv , uk ovtuv , xai Stoixovvtuv rd SXa
xaXus xai Sixaius ' xai avrbv Sk tovto xxtcl-
rsra'xvx1 , rb ntiGsff6ai xvtok , xai Sxstv na
ai tok ytvo/uvots , xai xoXcvdstv xvra , ij
vnb rns apiarna yv/uns nirsXcvfivoK. O'ru
ydp ovrs /u/u^y ncr tois dsofc ovts yxaXs-
csrc, wc a/usXcvfisvos. A"AAw rs ov^ otv rs
rovro yvsadat , dv /uij anoarrjs rwv ovx <p'
rjv ' xai v tok ( ' rj/uiv ficvots drjs to aya-
dbv xai to xaxbv. T< dv ye ti sxivuv vno-
Xdfys , dyadbv r) xaxbv , naaa vdyxn , orav
anorvy^dvrjs uv OsXrjs , xai nspininrtjs oh firf
dSXr,s , /u/Lctyaffdai ffs xai /utffsv tovs airtovs.
Ttyvxs ydp Tipos tovto ndv wov , rd /usv
fbXaSspd (patvisva , xai rd ahia ai'rv , <psv-
ystv xai xrpsnsadai rd Ss tyXi/ua, xai rd ahia
avr&v , usrtvai xai rsdnnvai. A'ftrr\y.vcv o5v,
dXdnrsadai rtva iftsvcv , 'xapstv tu Soxovvti
jbXdnrstv ' cOsv xai to tyj jdXdSrj ^aipstv S-
varcv. (y'9sv xai narijp vnb viov XoiSopstrai,
$rav tv Soxovvtuv ayadv slvai , tu naiSc fin
/usraStS. Kw TloXvvsixnv xai E'rsoxXa tovto
noXs/uiow; dXXriXcts noinas , to ayadbv otsadai
rtjV rvpavviSa. Aid tovto q ysupycA XoiSopsi
rove dscvs , Sid tovto vavrns , Std tovto o
45
CAP. 38.
Sabe que respecto al culto de los Dioses , lo
primero y principal es tener de ellos opiniones
rectas, v. gr. , que los hay ; que rigen bien y
justamente las cosas ; que nos hemos de humi
llar ellos , obedecerles en todas las cosas , y
executarlas voluntariamente , como procedidas de
un ser supremo. De esta forma no los acusars
nunca , ni te quexars de que te desamparan.
Esto no se puede conseguir sino dexando las co
sas que no estn en nuestro arbitrio , y ponien
do bienes y males solo en las que lo estn.
Porque si supones absolutamente bueno malo
algo de ello , ser fuerza no logres lo que de
seas , y caygas en lo que no deseas , culpando
y aborreciendo los causadores. Di la natura
leza todos los animales el instinto de huir y
evitar todas las cosas que les parecen nocivas , y
aun las causas de ellas ; y de seguir admirable
mente las provechosas y sus causas. No es re
gular, pues, que quien imagina se le causa da-
no , se alegre de creer lo causa otro ; como
tampoco es razon alegrarse del dao mismo. De
aqu es , que el hijo trata mal al padre quan-
do no le da los que cree ser bienes. Por esta
causa se movi la guerra entre Polinices y Eteo-
cles, teniendo los dos el reynar por cosa buena:
por esta causa el labrador blasfema de los Dio
ses : por esta el navegante : por esta el merca
'/unopK , Sid tovto 01 rdt ywcuxaz xal ra tk~
va ttoAAvvtw. O^nov ydp rb aV/u(ppov , xs
xal rb wrsSs. CLvffts 'ittk m/usXstrat ro
psysffdat c Ssl , xal rcv xxXivstv , v to av-
riZ xal txj svfsSelas nt/usXslrat. IZns'vSstv S,
nal dvstv , xal andp^sffdat xxro. ra ndrpta,
xdfftoK npbarjxst , xadapux , xal fir) niasCvp-
fxvus , /urjS dfisXdK , finS yia\pM , /urjS
vnp Svva/uiv.
KE<X>. xe'.
0"ttv (8) tavrtxj npoafa , ft/uvntfo , Sti ftv
wc anorjffSrat ovx odas , aXXd nxsts us ano
tov /udvrSbK .nonsvaofxsvci;. G'nolov S ti arlv,
XnXvdas siScos , sinsp sl tpiXactpos. Ei ydp
karl rt tcDv ovx s(p ' r)/MV , naaa vdyxn ftrjrs
yadcv avrb shai , /unrs xaxbv. Mr) (pps o3v
npcs tov /udvriv opsfyv r) xxXtfftv ' si S /ur),
rp/uuv avrS npffst. A'XXd Stsymxus , Sti
nav rb dnoSnff/tisvov , aSidfycpov , xal ovSsv
npos as ' nolov &' v $ , ( arat ydp avru ^prj-
aaadat xaXooa,) xal tovto ovSsk xuXast. a,'
puv o5v , &s f nl av/u<oovhcvs sp\ov , toik dsavc
xal 7\joinbv , rav ti avftSovXsvdij , /uivnao tivm
ffVfiQovXcvs napsXass , xal t'vwv napaxovan
anstdnffas. Wp^ov S snl rb uavrsvsadat , xa'
Qdnsp n^iov luxpdrrK , (p ' i5y n nao'a ffx'^K
ttjy vatyopdv sk tt)v sxGatrtv s^si , xal evre
47
der; y por esta los que pierden muger hijos.
Solo hay religion donde hay conveniencia. Quien
procura, pues, adquirir evitar las cosas como
conviene , en eso mismo es religioso. Se ha de
libar , se ha de sacrificar , se han de ofrecer
las primicias cada deidad segun el rito patrio,
pura y castamente , no con lascivia , negligen
cia , sordidez ni exceso.

CAP. 39.

Consultas adivinos? acurdate que ignoras el


xito de lo consultado , y que para saberlo lo
consultas. Pero pues eres filsofo , ya lo sabias
yendo consultar al adivino. Porque si el ne
gocio es de cosas que no estn en nuestra mano,
es absolutamente necesario que ni sea malo ni
bueno. No lleves , pues , los agoreros deseos ni
aversiones ; pues si las llevas , irs ellos tem
blando. Debes tener deliberado que todo evento
es indiferente : que qualquiera que l fuere no
te pertenece ti ; y que puedes usar bien de
l sin que nadie te lo estorbe. Acude , pues , con
fiado los consultores y los Dioses. Si te acon
sejaron algo , mira bien quines te lo aconseja
ron , y quines desobedeces si lo desechas. Re
cibe los orculos segun Scrates queria se reci
biesen , saber, sobre cosas cuya consideracion
es toda de la relacion del evento , y por racio
4.8
x Aoyov , ovre ex t^vyh t/vo aWns a^cp/ual
SSovtxi npcs to ffvviSev rb npoxeifisvov. Y'ts
tav Sy ffvyxtvSvvsffat <pXip i) narpiSi , fiy
/uavresffdU , ei ffvyxtvSvvsvrov. Kcu ydp ai
np^einy aot fixvtis tyxvXx ysyove'vai ta lspa,
Sy\ovri (9) ddvarOs ay/uxivsrai , y itypxffK
fiepov tov a/uxtos , y <pvyy ' AA ' svt Xcyx
(10) xxl itvv tovtok Tapisrarai tu <pXio wu
nx-piSt ovyxivSwevsiv. ToiyapoOv ru fiuQvt
fidvTst 7tpff^ rw Tlvda , e^SxXe tov
vao tov ov doydyaavrX vaipovfivi> tu <p/Aw.

KEO>. fi.

Tdfyv rtvd rjSy ^apaxrypa axvtiS xxi tvkov,


bv (pvXd^sis n ts axvtou cfiv xal avSpncK
svrvy\dvv.
KEO. fia'.
Ka fftumr) to itcXu 'creo , y xXek9c t&
xvayxaia , xxl Si' oXiyuv. 'Snavus S itore,
xatpov itapaxcXovdovvros , enl to Xysiv ti
sty/uev , XXd nepl ovSsvbs riv tv^ctuv. M>j
7tspl /Liovo/ud)(iv , fiySs nncSpcfiiuv , fiy ne-
pi xdXyr&v , /y isepl dpu(idrccv y no/udruv,
tuv sxxttx^o Xsyofivuv. MdXio'rX S fiy ne'
p xvdpnuv XyovTs , y natvovvrSs, y avyxpi'
VOvTSS.
49
cinio ni por arte se descubre camino de prever lo
que se propone y consulta. Por lo qual , quando
hayas de defender al amigo la patria que
se hallen en peligro , no consultes nadie si de
bes d no defenderlos. Pues si el arspice te dice
que las entraas amenazan infortunios , y consta
que anuncian muerte, mutilacion, destierro, pron
ta tienes la razon , que manda en estos lances
arritsgarlo todo por el amigo y por la patria.
Lo que has de consultar es el hecho del prime
ro de los vates Apolo , el qual ech del templo
i uno que no habia socorrido su amigo que
se hallaba en peligro de ser muerto (i i).

CAP. 40.
Ordnate para ti mismo una frmula mo
delo que guardes , tanto quando ests solo,
quanto estando con otros.

CAP. 41.
Gurdese silencio en quanto se pueda : h
blese lo necesario solamente, y con las menos pa
labras posibles. Rara vez, y solo pidindolo la
ocasion , saldremos hablar en pblico. Ni ha
blaremos de qualquiera cosa : no de gladiatores:
no de circenses : no de atletas : no de comidas
ni bebidas , como regularmente se hace. Y si por
ventura hablremos de los hombres, ni los exl
tenlos , ni los comparemos unos con otros.
D
5o
KE$. f&'.
A*V /uv c5v cios t ffi, (israys tok aok Xojck
rCIK r&V CVVCVrUV siIC tO TtpOffyXCV. E S V
iAAc$5rAo (12), aitoXtitydsk t^ok , aima.

KE$. fe/.
TAoj ?) 7roAi) 'erra , fins snl toWok , fivS
vsifivcs.
KEO. fiS'.
0"fHov i1apalme'at , si fiv $iv ts , k aTtar
1 S /ur) , SH rV fVOVTOV.

KE<D. pf.
Elffrtdasis ras su xai iSttrxds Siaxpevcv.
E'dv S nors yvnrai xatpcs , vrsrdaBu aa rj
npoac%r) , firjncrs apa vitoppvfjs sk SiutTfu>v.
Yffdt ydp ot dv raipos f fis/ucXvffftvc<;,
nal reV avvavarpt/usvov avru ficXvvsadat a-
vdvyxtj , xav avres uv rv^rj xadapes.

KEO. fvr'.

Td itspi to ffCifia /u\pt tj) \pslas ^v^rn


napaXafidvsiv ' etev rpc(pds , nfia afins^cvm,
cixtav , cixsrav. Te S npbs So^av t) rpv<pijV,
dnav itspypa.(ps.
CAP. 42.
Reduce si puedes las palabras de tus familia
res las tuyas ; pero si fueres sorprehendido de
extraos , calla.
CAP. 43.
La risa ni sea mucha , ni por muchas cosas,
ni desmoderada.

CAP. 44.
Evita absolutamente si puedes el juramento.
Si no puedes evitarlo en todo , evtalo en lo
que puedas.
CAP. 45.
Huye de los convites pblicos y vulgares.
(13) Pero si alguna vez lo traxese la ocasion,
gurdate de caer en vulgaridades. Pues debes
entender , que si los compaeros estn coinqui
nados, se coinquinar tambien el que se les ar
rime , por mas puro que est.

CAP. 46.
Admite las cosas necesarias al cuerpo , sola
mente en quanto sirven tambien al espritu , v.
gr. la comida , la bebida , el vestido , la casa,
la familia. Pero proscribe lo que solo sirve al
fasto y las delicias.
52
KEO. ft.
Ilspi a<ppoS'lffia sk Svva/uiv npb ydftov xadapsv-
rov ' arttofuvHb S , i?< vo/uiftov sctti , /ustx-
XrwrScv. M /usv ro na\6ns yivov tok \pu-
fiwts, unfl sMyxrixcc fxnSs noXa\ov to, t
ovt'os ov ^pfj (15), naptpsps. *

KE<D. faf. '


E'iv tk aol xnayysiXn ort o Sstva ffs xxxus
Xyst , /un anoXoyoO irpx ra Xs\dvra ' XX'
dnoxpivcv , ort nyvcst ydp rd dXXa Ttpcaovra
ftot xaxd ' ns ovk dv tcwta ivx 'Xsysv,

keo.
E rd dxrpx to noXv napisvat ovk dvayxx-
iov ' si S nors xxtpbc. sin , unSsvi anovSxfyv
tyxvcv fj ffsavrtZ ' rcvrsffrt , GXs yivsadat /uo-
vx rd yivftsva , xxl vixav fivcv rcv vtxvra.
Otu ydp ovx ^ncSiadnan' Boj?c S nal tov
ntysXcLv rtvt , n nixcXv nixtvsiadat , navrs-
A&c dns\cv. Ka< fisrd to dnaXXayvai , fin
ncXXd nspi rwv ysvofvuv StaXyov , Sffa ftf
(ps'pst npbs rnv anv snavpduaiv. E'ftQ>aivsrat
ydp k tov rctovroV , ort dxv/xaaxii ttjv Oav.

KEO. /.
Ek dxpcdcfsm tivuv /un r)HS'., unS' pqSius nd"
CAP. 47.
Procura con todas tus fuerzas conservarte pu
ro de las cosas venreas mientras no eres casado.
Si las tocares , sea legtimamente. Pero no mo
lestes ni reprehendas los que las usan , ni te
alabes de tu continencia.

CAP. 48.
Si alguno te anuncia que otro habla mal de
ti , no contradigas el anuncio , sino responde:
En verdad que no sabia l otros vicios que yo
tengo ; pues saberlos , no hubiera dicho aque
llos solos.
CAP. 49.
No es necesario freqentar mucho los espec
tculos : pero si la coyuntura lo pidiere , no os
tentes cuidarte de otros, sino solo de ti mismo;
esto es , desea se haga solo lo que se hace , y
que venza quien vence. As no te vers emba
razado. Abstendrste absolutamente de clamores,
risas y de grandes conmociones. Aun despues
de haber salido del espectculo no hables mu
cho /de lo executado en l , puesto que de na
da sirve para tu correccion. De lo contrario pa
recer te ha maravillado lo que viste.

CAP. 50.'
No concurras fcilmente los corrillos : pero
pidt. Uapiobv S, rb crs/uvbv, xai svirradk, xac
fta avsxaxOs , tyXaaas.

KE$. vd.
0"rav rtvl fisWK avfdSXXstv , xai /udXiffra
t'v v vnspoy^ SoxoLvruv , np'cGaXs asavru,
ri av noiwsv v rovry 'EuxpdrtK V Zrjvv.
K.ai ovx nofrjasK rov %frjffaadai npoarixvrw
v t3 Sfinsjvri.
KEO>. v6'.
0"rav (pcirai: npbs rtva rSv /uya Svvafivuv,
'npSaXXs ort cv%_ svprjffsa; avrbv svSov , ort -
nsxXsiadn , ort xrtvap^drfaovrai aol cu dvpai,
ort ov (ppovrtSi aov ' av avv rorots Xdstv x&-
QnxY) , (pps ra ytvfxsva , xai fxnSs iots snrn
avrcs npbs asavrbv , or ovx %v rotfovrov. YSia~
rtxbv yaf xt tiuSsSXnfivov (15) npbs ra xto.

KE<. rf.
E'v rak /iiXlais anffru rb rtvd r&v avrov
spyuv fj xtvSJvuv ni noXv xai a/urpus us/u-
vtjadxi ' ov yxp ik ffoi rjSv ati rb rv adv
xivSovuv us/uvrjadai , ovru xai role dXXois r8v
art , rb tv aoi ffvfitsxruv axovstv.

KEO. vS'.
A'naru S xai rb ysXoora xintv. O'Xtffdnpc,
en caso de hallarte en alguno , guarda gravedad
y compostura , y nadie seas molesto.

CAP. 5i.
Quando tengas negocio que tratar con algu
no , singularmente con superiores, proponte pri
mero qu es lo que haria en aquel caso Scra
tes Zenn. As no te vers dudoso en lo que
debes hacer en el negocio.

CAP. 52.
Quando vayas ver algun magnate , pro
ponte que no lo hallars en casa : que la sa
zon estar recogido : que te cerrarn las puer
tas : que ningun caso har de ti. Si con todo
eso conviene ir , sufre lo que venga : ni digas
jams contigo mismo , que no fue tanto ; pues
esto es de gente plebeya , y de quien mira las
cosas por defuera (16).

CAP. 53.
En las conversaciones familiares abstente de
narrar prolixamente tus hechos y peligros; pues
aunque t gustars de referir tus hazaas y su
cesos , los otros no ser grato el oirlos.

CAP. 54.

Tambien debes excusar esto por no mover *


$6
ydp o rcinex ek iStUriff/ubv , xai a/ua ixavos
rt}v alSd ttv np:s as rwv nMaov vis'vai.

KEO. n.

E'jrta^aXss Ss xal to sis aia^poXoyiav nposh-


Qslv. 0"tzv o5v ti av/uGij toiovtov, dv ftsv s~
xatpov fj , niitnpT r2 itposXdovrt ' si S /ur),
tm ys dncaiunfjaat xal pvdptaaat , xal axvd-
punnaat , SrjXK yivcv Sva^spaivuv t2 Xoycp.

KE<D. v-'.

E'dv nSovrjs vivos (pavraaiav XdSrjs (16), fyvhaa-


as aavrcv , /un avvapnaads vn ' xvtrjs ' AA'
sxSs^dadta (17) ffs to npay/ua , xal va@oXr)V
tva napa. asavriS At&. %"nstra fivnadtju a/x-
(porpuv tuv ^pvuv ' xad ' V Tf anoTuivask
ttjs rjSovs , xal xad ' ov dnoXavaas , varspov
/usravorjasts , xal xtros asavr KctSopnarj ' xac
tovtois dvridss , onus noa^/usvos ^atprjasts,
xal amasts xitK asavrov. E'dv Ss aol xai-
pk (pavrj a^aadai tov spyov , Kpas^s , fir) vi-
xrjar (18) as to npoanvs avrOV , xai nSv , xal
snayuybv ' aXX ' vtitdst , ncau d/ustvov to
avvstSsvai asavru, txvtyjv tjv vixvv vsvixjxti.
risa ; pues de ello es muy fcil la caida en
idiotismo , y al mismo tiempo es capaz de de
gradarte en el concepto de tus amigos.

CAP. 55.

Tambien es peligroso intervenir razona


mientos obscenos. Si tal aconteciere , reprehen
ders al razonador si tienes ocasion oportuna:
pero si no , lo menos con el silencio , con
el pudor del aspecto y con la tristeza , le mos
trars te desagrad lo que dixo.

CAP. 56.

Si concibieres en el nimo la imgen de al


gun deleyte , refrnate de forma que no te ar
rastre. Examina luego la cosa bien , y tmate
alguna tregua en ello. Acurdate despues de los
dos tiempos , saber , del en que gozabas el
deleyte , y del en que ya gozado , te habrs
arrepentido ; y vers como te reprehendes ti
mismo. Compara, pues, aquellas cosas con estas:
Si te abstienes , te alegrars luego y te con~
gratulars ti mismo. Pero si te pareciere oca
sion de abrazar el deleyte , mira no te venzan
sus halagos , sus dulzuras y sus lisonjas. Opon-
le las ventajas que trae la satisfaccion de haber
alcanzado victoria.
5
KEO>. v'.
0"txv ti , Stayvcvs Sti nctrOV farl , XCtfk,
/unSncre (pvyys cfydrjvat npdo'auv abro, xiv
XXoiov ti ci ncXXo /uXXuai nspi avroO ii'no-
Xxfidvsiv. Ei /Liv ydp ovx cpdus nctex , abro
pyov (psvys ' si S cpdux , ti fyoSrj toik nt-
nXv^cvrM ovx cpdfc;

KE>. v!

Y< to , ti/lipa iffrt , xxl , wJ scrri , 'npos fih


to S:s^svy/usvov /usyxXdXnv ^jsi ^iav , npk
S to avfinsnXsyfivov rj <rvvnwsvcv anadiar
ovtc nal tuv itpcxsi/urcov tx fisifyva Xsv,
itp:s /uv to ffu/Ltt /uydXnv ep(st x^iav , npk
S to xotvbv v aridasi , ciov Se? fir) (pvXQi,
anafyav \ei otav c5v ffvvsa6iw rpy , fifi-
vtxro ob (vov tj)v npbs to ffui/xa xQdv tmv
Trapaxet/uvm cpxv , XXd xxl t))v itpos tos
iXTidropa , oav Ssi (pvXx'xdfivai.

KE<D. V0\

A*Y vnp Svvafiiv kvaXdSns ti npoircnov , xxl


v tovtu yff')gj/xovno'aA , nal b' ijSvao'o xxXtj^
paxi , napsXmea.
59
CAP. 57.
Quando hagas alguna cosa que conozcas se
debe hacer, no huyas de que te vean hacindo
la , por mas que muchos hayan de juzgar di
versamente. Pues si cometieres error , t mismo
huirs de lo hecho : pero si has acertado , qu
tienes que temer los que reprehenden mal?

CAP. 58.

Como las proposiciones , De dia es , de noche


es , tienen mucha fuerza y verdad tomadas en
sentido diviso , y ninguna tienen tomadas en sen
tido compuesto (20) ; as tambien el tomar
las principales cosas que se proponen respecto al
cuerpo , tiene mucha dignidad. Por tanto , la
aceptacion colectiva de un convite tendr mucha
disconveniencia , y es menester evitarlo. Quan
do comas , pues , con otro , acurdate de que
no solo has de mirar la dignidad y precio de
las cosas que se sirven en rden al cuerpo , si
no tambien has de respetar la del convidante
como corresponde.
CAP. 59.
Si quieres hacer un papel superior tus fuer
zas , lo desempears mal , y dexars de exe-
cutar el que puedes.
6o
KEG>.
E'v tS nsptnarStv xaddnsp npcas\St<: /ufj sni-
>js 'Aw , fj arpis tov noSa ' ovtu npas\s
fitj to tjys/ucvixbv fbXdyw rb ffsavrov. Ym
tovt ' dv ty' xdarov napa<pv?ida(rufisv , c~-
(paXarspov d'tyc/usda tov spyov. .

KEO.

Mrpov xtrjasu; rb aufia xxcrui , w o nove.


vnoStjfiara;. E'dv fiv c$v ni tovtov arris, fyv-
Xd^sm rb fisrpov. E'dv S vnsp@ws , c xard
xpn/uvov Xqmcv avdyxn ffs <ppsadat. Kaddnsp
xai ni tov vnoSrjfiato , dv vnp tov ncSx
vnspG}s , yivsrai xard^pvffov vncSnfia , sha
noptyvpovv , sha xsvtntv. Tov ydp dna^ vnp
rO JUrpOV OfK OvSsk SCrV.

KE<D. %8\

Ai yvvaixs svdiK anb rsao'apsaxalSsxa sr&v


vnb tiDv avSpv xvpiat xxXovvrai. Totyapov
cpSffat , cti 'Wo /uv ovSv avraXs npcasffrt,
fivov S ffvyxot/Offdat tok avSpdaiv , ap^ovrai
xaXXunifyadai , xai v tovt) ndffas s\stv tU
XniSas. Tlpoa^stv o$v dfyov , va ai'aduvrai,
Stori sn' ovSsvi aWu rtfibVrai , r t2 xofffiiai
tya\sffdat , xai atSrjfiovss , v wtypoavvn.
6i
CAP. 6o.
Como quando caminas atiendes i no pisar al
gun clavo , no dar alguna torcida de pie,
as tambien debes atender no vulnerar tu
mente y juicio. Si observamos esto en todas las
operaciones , las executaremos mas seguramente.

CAP. 6t.

cada uno ser su cuerpo la medida de los


haberes , as como el pie lo es del zapato. Si
ests en esto , guardars medida : pero si lo
traspasas , necesariamente sers llevado como en
precipicio. Exemplo sea el mismo zapato. Si
atiendes otra cosa que guardar el pie , te
hars zapatos dorados , luego purpreos , y des
pues pespuntados bordados. Una vez excedido
el modo , ya no hay lmites.

CAP. 62.

Las mugeres , luego que pasan de los cator


ce anos , son llamadas seoras por los hombres.
Entonces , viendo no es otro su cargo que agra
darles (21), se comienzan adornar, y en ello
ponen toda su confianza. Por eso es menester
advertirlas que no sern honradas por otra cosa
que por honestas , vergonzosas y templadas.
62
keo. y.
A'tyvtas ffn/ustov rb vftarp&stv roik nspt rb
cuyx ' ctov nl noXv jvftvasaQat , nl noXv
ir0siv , nl noXv nivstv , nl noXv nonarsiv,
\Svstv. A'XXd ravra isv sv nappyp nottjrov
nspl H tjjv yvfiw r naaa sarai marpoffi.

KEO.

0"rav rk ffs xaxus rt notrj , r> xaxS>s ffs Xsyrj,


/u/uvsffo Srt xadrjxstv avriZ ctoftsvK noisi n Xs-
ysi. 0r> oiv rs o5v dxcXcvdstv avrcv ra aoi
(patvofivu , AA r<2 avr. C"ars , si xaxus
aiirtji <pai\sra( , xslvcs &Xdnrsrat , SffrK xal
fynarnrat. Kal ydp rb Xnds; avLinsnXsyfi~
vov, dv tu vnoXdSp '^svSk, ov rb ffVfinsnXsy-
usvcv jiSXanrat , dXX ' ^anamdsk. A'no
rcvruv o5v p/ufitsvof , npdi/K ^sx npcs rbv
XoiSopcvvra' mtpdyyov ydp ty' xari! , Srt
sSofyv avriS.

Uav npay^a Svo s^s{ Xaadi. , rrjv /uv (popry-


rnv , rnv $ (ppnrov. O* cvv SsX(pcs dv a-
iht) , vrsidsv avrb /xn Xa/udvrs ort atftxsr
avrn ydp Xa&r) artv avrcv ov (popnrn ' AA
xsWsv /udXXov , ort sX(pcs , ort irvvrpotpos.
Kai Xrjtyr) avrcv xaQ' ' tyopnrbv sffrtv.
63
CAP. 63.
Es seal de demencia ocuparse demasiado en
cosas del cuerpo , v. gr. el sobrado exercicio,
el exceso en comida , exoneracion de vientre,
venus. Estas cosas se han de tomar cojno de
camino , y poner toda la atencion en las del
nimo.
CAP. 64.

Quando alguno te maltratare de obras pa


labras , piensa que ese crey' debia hacer y ha
blar as por oficio ; y que no es factible siguie
se tu dictamen , sino el suyo. Si juzg mal , l
se hace el dao mirndose enganado ; porque si
uno toma por mentira la verdad algo compli
cada , nq padece esta , sino el que se enga
por no discernirla.

CAP. 65.

Dos asideros tiene cada cosa : uno tolerable,


y otro intolerable. Si tu hermano , pues , te ha
ce injuria , no la tomes por la parte que lo es,
pues esta es la intolerable. Tmala por la tole
rable , diciendo es tu hermano , y educado con
tigo.
64
KE3>.
OStoi ot Xyot aavaxrot. Eyio cov n\ovatt~
rspk si/ut , y ffov apa xpstoffw ' ya ixcv
XoytrspK , y arcv apa xpsitxffuv. ExVo S
/ua Khov ffvvdxrot ' y acv nXcvairspoi; sifii,
tj sftr) Upa xrr)ffti; t in>< xpsiauv ' syu aov
Xoyirspos, r ftij apa Xfys tc as xpiiaffuv.
2 S ys ovrs xrrjaK st , ovts As;.

KE3>.
Aovsrat tk Ta^ficc ; (22) fin slnrfi ort xaxSa.,
AA ' or ra\sus. Tlivu rts noXvv ovov ; fir)
sintjs ti xaxs , AA ' Srt noXvv. Upv ydp
Stayvuvat rb Soyfia , TtcQsv dada ti xaxw;
oihdK ov (23) avfiSrjasrat aol, 'AAac fiv fyav-
rao'ias xarak\jnrtxas mraMfiSdvsiv , AAm;
S ffvyxararidsffdat.

KEO. %f.

MtjSafiov eavrcv stnoK (piXoaotycv , /utjSs \d\$t


rb isoXi) v iStrats nspl twv dsupnftdruV
otov v ffvfinofftco fiij Xys 7tiSc Ssi adtstv ' A-
A<t 'adis Cx Sst Mftvnao ydp ort ovtk dtyr)-
prjxst iravra}(dsv xal IZuxpxrW to niSsixri-
kov. H"pxpvrO npx avrov , dcvXfisvoi <pXoao-
Qok V7 ' avrov avffradrjvat ' x.ixStvcs nTjysv
avroik. Otfrw rni\Sr0 napopfisvos.
65
CAP. 66,
No tienen coherencia ai rigen estas proposi
ciones : Soy mas rico que t ; luego soy mejor
que t. Soy mas eloqente que t ; luego tam
bin mejor. Pero rigen estas ; Soy mas rico que
t ; luego tengo mas dinero. Soy mas eloqente
que t ; luego mi decir es mejor que el tuyo.
Pero ti ni eres dinero , ni diccion.

CAP. 67.
Se baa Uno brevemente? no digas que se
ha baado mal , sino que pronto. Bebe uno mu
cho vino? no digas que bebi mal , sino que
mucho. Mientras no sepas su propsito , de dn
de coliges que bebi mal ? Procediendo as ,' te
desacostumbrars resolver atropelladamente y
dar asenso las cosas que veas (24).

CAP. 68.
En ningun modo te llames filosofo ; ni sobre
teoremas o doctrinas discurras mucho con idio
tas. Por exemplo , en un convite no digas de
qu modo se debe comer, sino come t como se
debe. Ten en memoria que as desterr Scrates
el fasto por todas partes. Buscbanle los que
solicitaban los recomendase los filsofos : pero
l se los llevaba consigo. En tanto grado sufria
su poco aprecio.
66
KE$.
flVrf xav nspi 6euprjfiarK rtVK v iSirats
fininry Xoyc< , ffirta rb ncAv. Meyas yip
xvSwk ev8vs s^efiaat o ovx enejas. Kai
rav sfay aol rk ort ovSsv chda , xat av /un
Sn^6s, ror' iad , Sri p\n roi) spycv. E'nsi
xat ra npcGara ov ^cprov (ppovra tok nci/x-
aiv ntSeixwei ncaov efyaysv AAi tj)v vo/ju}v
iffu ne''tyavra, k'piov ^u typsi xat ydXa. Kai
ffv ncivvv fitj ra deupijfiara rO<* tSiraK eni-
Ssixvvs , iAA' avrv ne<pdvruv , ra pya.

KEO. o'.

O"rav vrfAoc (25) ypfiofffivcs xard rb


ffua , /j.7j xxXXuntfyv ni rovru /xijS' iv
iSup nivps , x nffiK tycpfiys , Xys or !Socp
nivsa;. KiV axrjaat itore npcs nvov 6ets,
aeavru , xai /ur) tok 'io , fin tok vSlptdvras
Ttspt?idfiSav , XXd SttyCov itore atyeSpux, enic-
nao'at 'tyvxjov faros , xat x nrvaov , xai (jlti-
ev envrfi,
KEO. ca.

VSitov ffrdffK xai \apaxrhp , vSnore E av'


rov itpcaSoxx (pXsiav tj j&Aa'jjv, AA ano
tuv ^u. <$Xco'c<pcv rdatc. xa %apaxri)p, na'
irav <fieXetav xat dXdSw avrov npcaScxct.
67
CAP. 69.
Por lo qual , si entre idiotas se hablare so
bre algun teorema precepto , calla lo mas que
puedas ; pues hay gran peligro en vomitar lue
go lo que no digeriste. Si dice alguno que na
da sabes , y t no te conmueves , sabe que la
obra est comenzada. Las ovejas no llevan el
heno les pastores indicndoles la cantidad co
mida , sino que digiriendo en su vientre lo pas
tado , echan afuera la lana y la leche. As tu,
no desperdicies teoremas delante de los idiotas,
sino dales el resultado de los teoremas ya dige
ridos.
CAP. 70.
Si has adornado perfectamente tu cuerpo , no
te glores de tal cosa : ni si bebes agua digas
cada paso que bebes agua. Quando quieras
exercitar la tolerancia , sea en provecho tuyo,
no de otros. No abraces las estatuas (26); y si
tuvieres mucha sed , bebe el agua , y arroja el
sorbo de la boca sin que nadie lo vea.

CAP. 71.
El estado y carcter del hombre plebeyo es
no esperar nunca de s mismo provecho ni da
o , si solo de otros. El estado y carcter del
filsofo es esperar de s propio toda utilidad 6
dao.
68
KE>.
'Sajfisia npeKcnrevrcs , ovSsva 'tyiytt , ovSivx -
natvsi, ovSsva /u/u<perat , ovSsvi syxaXei' ovSv
itspl avrOu Xs'ysi , wc ovtos tivos , rj siSotos t.
0"rav fincSiffdfj ti , fj xuXvdrj , avr syxa-
Asi. K'v tis ovtov snatvij , xxrxysXx tov -
natvovvros ovtk nap ' curriS xav 'tyeyrj , ovx
anoXcysirxt nsplsiat S , xaddnsp ot dppuffrOt,
evXaSovfisvs ti xivnaxt tSv xadtJrxfisvuv nph
nrjfyv Xasiv. 0"psfyv dnaffav fypnxsv a<p' av-
to tyv $' xxAtaiv k fiova tX napa (piiaiv
tuv <p' ri/utv /srardsixsv. O^pfirj itpos navra
vsi/uvy yjnrat. A'V nXideos rj fiadns Scxr),
ov ne(ppvrtxsv. EV ts Xoyu , k ^dpbv av~
tov napatyvtc'ffei xat niovXov.

KE<5. cy\

O'Vtfv rts n t vosv xat ^nysiffdai Svvaadai


ra 'X.pvffnnov diSAia as/uvvvnrat , Xys avrcs npbs
aeavrov , Sti si /un 'Xpvatnncs aa^>&s ysypd-
fysi , ovSv av \V cStos , <p ' & ffs/uvvvnrai.
E''yoj S t dovAojuat ; xarXfia6siv tj)v (paiv,
xat rxvrY) nsadai. Z^rw odv , tk ariv -
fyyov/usvcs xat axovaas ort Xpvamitos , p\o-
fiat itpcs avrov , aAA ' v vou ra ysypa/u/uva.
Znr ov tov fyiyovfisvov xat /u^p tovtuv
ovnu as/uvbv ovSv. O'Viv S s'pu tov fyyyo
69
CAP. 7*.
Las seales de aprovechamiento son no re
prehender nadie : no alabar nadie : no cul
par nadie : no acusar nadie. No jactarse de
s mismo como que es algo , sabe algo ; pues
s propio se acusa quando es impedido in
terceptado por alguna cosa. Si alguno se alaba,
rie del alabador. Si es reprehendido no se de
fiende : anda como los enfermos , temiendo ser
movido de su estado antes de tomar fuerzas.
Todo deseo depende de l ; y transfiere la aver
sion las cosas que repugnan la naturaleza
de las que estn en nuestro albedro. De los
apetitos usa siempre sin vehemencia. No se
cuida de si es tenido por estdlido ignorante.
Y en una palabra , se observa s mismo co
mo al enemigo insidioso.

CAP. 73.
Si alguno se preciare de poder y saber in
terpretar los libros de Crisipo , di td para con
tigo : Si Crisipo no hubiera escrito obscuramen
te , nada tendra este de que preciarse. Pero yo
qu procuro? Conocer la naturaleza de las cosas,
y seguirla. Pregunto , pues , quin es su intr
prete ; y oyendo que Crisipo , voy buscarle:
pero no entiendo sus escritos. Busco un intr
prete ; y hasta aqu todo va muy bien. Halla
do el intrprete , resta solo aprovecharme de la
/usvov , TcoXslnsrtu \prjffdat tk itaptyyys'kfi-
VCK ' rOVrO Vrb flVOV ffsfivby so'rtV. A'V Ss
vrb tovto to nysiadat 6avfidau , t aXXo
fj ypa/x/uarix'cs nsrXffdilv vti <piXo?<pov;
7rA??v ys $n , Srt ivrl O^fiijpcv , 'S.pvainnov -
fyyovfisvos. MaAAov c5v , brav tk ehcp fiot,
sitavdyvudt /uci ~Xpvainnov , spvBpi , oTav /un
Svvufiat cfioa ta spya xai av/u^uva itctSsix-
vvsiv tok Xoyck.
KEO>. o$\
Cfffz nportdsrxt , tovtok wc vofiots , xat <
a'eSrjruv dv naparjs ti tovtov , s/u/usvs. O", ti
$' av pj tk nspi acv , fin mffrpfyov tovto
ydp ovx V ffTi ffv.
REO. os'.
Ec 7robv sti xpovov ava&dWr) to t2v fbsArarWV
-iovv ffeavrov', xai sv /Ujdm napaSaivsiv 'tcv
SiatpovvrH Xoyov, TtapsiXntyxe tx 6suprjfiara, ok
eSet ffs av/xdWsn , xai avfi&&Xnxas. Tlciov
sti 'ttfdffxaAcv TpoaSoxan , iva sk xslvov vns-
pdris rnv navcp6uffiv notrjaxt r>)v asavrov ; ovx
'ti si fisipdxiov , XXd vnp rjSry tsXsos dv
toivvv /usXijoys, xai padv/xijaps , xai asi vnsp-
Qasic. vjspds'asuv nctys ; jtpc$ffsK x npo~
6c'suv , xai vfis'pas XXas n ' dXXat opiQjs,
sQ' npoa^sK aeartji , XrjasK csaVrv ob
7'
doctrina , que es lo mas importante. Porque si
solo admiro la enarracion , vendr ser gram
tico en vez de filsofo , sin otra diferencia que
la de explicar Crisipo en lugar de Homero.
Aun me cubro mas de rubor quando me pide
alguno le exponga la doctrina de Crisipo , no
pudiendo producir obras convenientes y seme
jantes las palabras.

CAP. 74.

Prescrbete estas cosas como leyes , y ten


por impiedad el traspasarlas. No te conmueva
lo que alguno diga de ti ; pues esto 110 est
ya en tu arbitrio.

CAP. 75.

A qu tiempo remites el hacerte digno de lo


mejor, y no traspasar la separacion de las cosas?
(27) Escuchaste preceptos que debas admiiir,
y de hecho los admitiste. Pues qu maestro es
peras aun , para cuya venida difieres tu enmien
da? Ya no eres muchacho, sino hombre perfecto.
Si todava descuidas y retardas : si vas aadien
do dilacion dilaciones , propsitos propsi
tos, dias dias ; despues que entres en ti mis
mo, ni aun conocers que nada has aprovechado,
y sers hombre comun en vida y en muerte.
'npoxo^ac. , AA ' tSimt. SiarsXasts xar wv
xal xcdvtjffxuv. TSn o5v dfyoxrov ffsavrbv /5-
cvv < tsov xal tpoxonrovra , xcu nav rb
ds\rrrcv fyatv/usvov , sttu aoi vcfios anapdSa~
to. K'v nnovcv ti, fj rjSv , fj svSofyv, n dSo-
ov npoadysrai , u/uvsao ort vvv dyocv , xcu
tjSr) napsart ra O'Xv/unia, xal cvx sffrtv ava-
SdWsadai , xai srt napa fiiav tjrrav xai svSo-
ctv rj noWvrai npcxonn n a^srai. IZuxpd-
tjk cvrua ansrSXa8n , nl ndvrw npodyuv
avrbv , finSsvl 'AAw npoff^v n Ao'yoi.
2 S , sl xal /urjnu si lixpxrtK , c ~2.o)xpd-
tjj ys , shai fiovtfisvo. , o^fc'AfK iicvv.

KE$. o/.
TlprK xal avayxatrarK tctk v tpiXoffdpia,
rr) x^priasus ruv dsupn/udrw ., ciov rov
fu) '^/SvSsj0ai, ^svrspos , rSiv dncSsi^suv,
ciov ndsv , cv Ssi 'tysSsadai. T piros , avrv
tctv dsSatooTlxc , xai Siapdurixcs , oiov , n-
dsv ort tovto anSstfya ti ydp sariv txcSEi^k;
t cLxoXovdia ; rt p'dyji ; rt aknBk ; t 'v|/ft),;
Oxcvv /usv rpiros totios avayxxcn Std rbv
Ssrspov , o S Ss-spoe Sid rbv np&rov. O* S
dvayxairarc!; , xai onov vanavsffdai Ssi , o
np'xros. W/nsx S S/unaXtv notov/usv ' ?v ydp t3
rplru Tana Siarpi<oo/uSv , xal nspi xsivov artv
V/uiv 1} naaa anovSn ' tov S nprov TtavrsMs
73
Dgnate ya de emprender una vida como de
varon perfecto , y sate ley inviolable todo lo
que encontrares que te pareciere bueno. Si acon
teciere algo de trabajoso suave , glorioso
ignominioso , acurdate de que entonces entra
la lucha : que instan los juegos olmpicos , y
no pueden diferirse ; y que ya perderse sal
varse el provechamiento pende solo de ser ven
cido victorioso. Tal se hizo Scrates guindose
s mismo en todo , y no escuchando nadie
sino la razon. Td , si no eres todava Scra
tes , debes vivir deseando serlo.

CAP. 76.

El primero y mas necesario lugar filosfico


es el del uso de los teoremas , v. gr. no enga
arse. El segundo el de las demostraciones ,
saber, por qu no nos hemos de engaar (28).
Tercero , el que confirma estas demostraciones,
y las distingue ; v. gr. por qu razon es de
mostracion esta? Qu cosa es demostracion? Qu
es conseqencia? Qu pelea? Qu verdad? Qu
mentira? Por esto el tercer lugar es necesario
por el segundo , y el segundo por el primero.
Este primero es el mas importante , y en quien
debemos descansar. Pero nosotros hacemos lo
contrario : nos paramos en el tercero , ponemos
74
/usXov/usv. Toyapovv tyevSfisQcL /uiv , ttiS S
ancSsixwrai , Srt ov Ssi yvSeadat , itp^etpov
k\c/j.sv.
KEO. c'.

Eff navrcs npo^elpcv svxrov ravra.


K'ys Srj M > & Zsv , xal <fv tj nsnpic/usvij,
<y'noi nc8' vfiiv sifil Siarsrayfivoc
O tycficLi cmovSaio ijS cxvoc
E'v S fir) 6Xu , ov% )ttov ^ofiat. (29)

KEO>. 7'.

OVrK 8' vdyxp irvyxs)(jpnxs xaXOx,


2o^? nap' tjfuy , xal ri dsta niararai.

KEO. c0'.

A'AAa xal rb rpirov ' Q7 Kplnov , s ravri)


rolc. dsots (piXov , ravrtj ytvadoo. E'fi S A"vv'
roe xal MfAro noxTeivai /lv Svvarat , /3A-
tycu S' ov.
7<
en el todo nuestro cuidado, y abandonamos del
todo el primero. As, mentimos, y tenemos pre
sente la demostracion de que no se debe mentir.

CAP. 77.
En todo principio de obrar deseemos lo si
guiente : Guame , Jpiter , y t tambin , hado,
para donde queris : seguire' luego sin pereza.
Si mi voluntad repugna , seguir sin embargo.

CAP. 78.

Quien se conforma bien con la necesidad es


sabio para m , instruido en las cosas divi
nas (30).
CAP. 79.

Tambien : O Criton , si asi lo quieren los


Dioses , as se haga. Anito y Melito pueden
matarme, pero no daarme (31).
76
NOTAS

AL TEXTO GRIEGO Y TRADUCCION


CASTELLANA.

(i) Los Griegos llaman hxtlf'^1" al pual , y i


qualquiera cosa que suele llevarse entre manos ma
nejarse de ordinario. Nosotros la llamaremos manual
Aun usamos tambin de la misma voz griega enclA-
ridioru
(a) La frase griega es: las puedes omitir al presente.
(3) Acaso mejor , l<rr!.
(4) Asi" parece se expresa bien la voz iTfayytAi.
(5) Como si dixera , evita , huye de las cosas que
se oponen , que embarazan la execucion de las que
estn en nuestro arbitrio.
(6) Alias <t7foppt'iiFrx5 : pero parece preferible
tt.it'ppa.ii <uT(t. participio de Vcppai'ra que significa es
parcir el agua 6 salpicar con ella. Esta es puntual
mente una de las incomodidades de los baos pblicos
antiguos. AVop'p'oras es participio de aitcf'pa que
significa fluir , correr el agua , qualquiera lquido.
(7) La severidad estoyca no tenia por buenas las
cosas de que los hombres pueden usar bien y mal)
sino por neutras 6 indiferentes.
77
(*) Por decencia se omite aqu la voe y.n\ii.
(*) Afrmalo S. Pablo en su Carta I. los Crint. 9. ig.
(*) Quinquertio era en lo antiguo el que se exer-
citaba en las cinco artes de lucha , disco , carrera,
falto, y disparo de flecha.
(8) En algunas ediciones se lee ti : pero debe
preferirse ra que tienen' otras.
(9) Alias Sao ti.
(10) Alias i AsVa , vel S n Ao'yof.
(1 1) El caso fue , segun dice Simplicio en sus co
mentarios Epicteto , que caminando dos amigos
consultar el orculo de Delfos , fueron asaltados de
ladrones. Echronse estos sobre el uno , y el otro no
solo no le defendi , sino que huy , dexndole en
manos de los salteadores , los quales lo robaron y ma
taron. Llegado que hubo Delfos , y entrado al or
culo , le dixo este : 5a/ de mi templo , perverso asesi
no , que dexaste matar tu amigo sin defenderlo.
(ia) Alias it<tpaix.a.\t>v>Tiiz , esto es, hortante occa-
sione i3c. pidindolo la ocasion.
(13) A'AAo<f>t/Aoi , de otra tribu, de otra nacion, de
otra clase , de otra esfera que la tuya , con quienes
no puedas disputar con igualdad y franqueza.
(14) V. gr. fuera de tu casa , y en donde con
curran gentes rudas , y no instruidas.
78
(15) Alias or avrtif v xp%.
(16) As parece pueden traducirse las palabra*
taCtCKrni'tu itpis ra. ix.rs , mejor que en , efus qui
res externas calumnietur , como hicieron los intr
pretes latinos.
(17) Despues de la voz av aade la edicin
de Claud. Salmasio las siguientes : xafltfep f7T A-
Ad , quemadmodum in aliis. Es frase freqentsima
en los autores griegos , aunque no necesaria , y solo
expletiva para ornato de la oracion. Los latinos la
adoptaron demasiado y aun afectadamente. Pudo ser
que los cdices que vi<5 Salmasio la tuviesen ; y en
caso de recibirla , traduciramos : Si concibieres en el
nimo la imagen de algn deleyte , as como en las
otras cosas , refrnate tambien en esa , c.
(18) Alias in$jr.o'Ta 9 y trr.T ra. Mi traduccin
examina, es segun esta ltima variante tomada lite
ralmente : pero pueden adoptarse las otras dos sin
alterar el sentido.
(19) Alias TTx.y, de rita, pido: pero tengo
esta voz por ilegtima. A lo menos nxitry es aqu
mas propia.
(20) Es decir , que separadas pueden ser verda
deras : pero juntas no , siendo imposible ser de dia
y de noche un mismo tiempo. De este exemplo usa
79
ban menudo los estoycos en sus argucias , como ve
mos en Digenes Laercio en la Vida de Zenon Citieo.
(ai) Por decencia se traduce as la voz ovyxn-

(sa) El adverbio ra^'a? significa presto , y al


gunos , aunque con poca probabilidad , lo refirieron
aqu la hora de baarse los antiguos , que era
las dos de la tarde , poco antes de sus cenas , que
eran las tres. Del mismo Captulo se deduce cla
ramente que Epicteto entendi hablar de la accion
de lavarse baarse , no de la hora.
(13) Alias o : pero no dudo debe leerse oJ.
(24) El texto est dudoso , y parece no se puede
sacar mejor traduccion.
(45) Alias ivT\Ss , voz que me parece mas pro
pia aqu que itSiu.
(16) Laercio en la Vida de Digenes el Cnico
dice que algunos insensatos de esta secta , por vani
dad y ostentacion de tolerancia , solan abrazar des
nudos las estatuas de mrmol bronce quando en
lo rgido del invierno estaban mas frias , y aun cu
biertas de nieve y escarcha. Esta fatuidad prohibe
aqu Epicteto , siendo por vanidad y no por tole
rancia.
(a?) Parece quiere significar Epicteto la separa
8o
cion 6 distincion de cosas , establecidas en el Cap
tulo primero , y repetida despues eri otros , saber,
que unas estn en nuestra mano , y otras no.
(a8) Uno de los principales dogmas de la filosofa
estoyca era procurar no engaarse en los discursos,
tomando lo falso por verdadero , y al contrario.
(2.9) Simplicio en los comentarios Epicteto dice
que estos quatro versos son del filsofo Cleantes.
(30) Este Captulo contiene solo dos versos de
Eurpides , segun Simplicio. Con el rden de pala
bras de Epicteto no se hallan en los dramas de Eu
rpides : la sentencia que contienen se halla en los
fragmentos del olo,y repetida en los de Menalipe.
(31) Estas dos sentencias son de Platon puestas
en boca de Scrates. La primera se halla en el Di
logo Criton ; y la segunda en la Defensa de Scrates.
8r
INTERPRETATIO LATINA,
QUOAD FIERI POTUIT TEXTUI GILECO
ACCOMMODATA.

CAPUT PRIMUM.

H.erum quse sunt , aliae sunt in nostra potes-


tate : aliae vero in ea non sunt. In nostra po-
testate sunt opinio , appetitio , desiderium , aver-
satio ; et uno verbo , quaelibet opera nostra. Non
sunt in nostra potestate corpus , possessio , gloria,
imperiaj et uno verbo, quaelibet opera non nos
tra.
CAP. 2.
Et ea quse sunt in nostra potestate , natur
sunt libera , soluta , non impedita. Quae vero non
sunt in nostra potestate , sunt infirma , serva,
impedimentis obnoxia , aliena.

CAP. 3.
Memento igitur, qud (*) si quae natur ser-
Va sunt libera putaveris , et tua quae sunt aliena,

(*) Ut planius sensus quorumdam locorum verbo-


rumque percipiatur, adverbium grcecum ort per lati-
num qubd reddidimus non semel , ad infinitivum , uti
solet , oradonem haut ejicientes. Sit necne phrnsis
elegantior hoc modo , seu usitatior , nihil moramur,
dummodo juvenes phellenes vim adverbii irt prob
82
impcdiers , Iugebis , turbabers , accusabis Deo3
et homiiies. Sin autem id solum quod tuum est,
tiuun existimabcris, et alienum quod alienum est,
nemo te coget unquam , ncmo te impediet , ne-
niinem accusabis , neminem eriminaberis , nihil
ages invitus , nemo te lsedet , iniisicum non ha-
bebis , calamitateni nuliam accipies.

CAP. 4.
Cum igitur tantas res appetas , memento te
ad eas accipiendas oportere non mediocriter esse
incitatum : ac alise quidem esse pvorsus dirnit-
tendae , alise vero Mi prseseutia protelandae. Si
tamen et ista volueris , et etiam imperare et
abundare divitiis , fortasse nihil horum omnium
asscqueiis , eo quod et priora desideras. lis cer-
te prorsus excides , per quse solum felicitas et
libertas adquiritur.

CAP. 5.
Statim igitur , omr aspero viso , fac ut di-

percipiant. Interim oinnino fall nostrum Brocensem^


indubia res est, dunv cap. 14. IR. III. suae Minerva,
irarcitur Erasmo , adverbium ct< per qubd reddenti;
tandemque rejicit ad barbaras loqttutiones dico qubd:
dixi vobis qubd: scio quod , et similia Praster exem-
pla quar Perizonius aftert contra Bi ocensem , alia per
multa possent adduci si ftnsset opus , ita ut mirum
sit hominem de latino sermone valde beuemerhum,
adeo meridiana luce cajcutisset
83
cas id esse visum , et minime quod apparet.
Deinde regulis quas habes inquire , primo qui-
dem et potissimum an sit illud e rebus nostrae
potestati subjectis , aut non. Si fuerit e rebus
nostrae potestati non subjectis , in prouiptu sit,
ad te non pertinere.

CAP. 6.
Memento 4 quM appetitionis annuntiatio est
assequi quod optas : aversationis , non in id in-
cidere quod aversaris. Is autem qui appetitionis
expectatione decidit , infortunatus est : qui vero
incidit in id quod aversatur , miser. Igitur si
soluoi averseris ea quae naturse rerum quaj in
tua potestate sunt , repugnant, in nullis eorum
quae aversaris , incides. Sin autem aegritudinem
averseris , aut mortem , aut paupertatem , miser
eris.
CAP. 7.
/
Aufer igitur aversationem a ' rebus omnibus
quae non sunt penes nos , et ad eas transfer
quas prseter naturam earum sunt qiue penes nos
sunt. Appetitionem autem omnino nunc tolle:
Dam si quae nobis non parent appetieris , frus
tran necessum erit. Ea quse nobis parent , qua-
tenus appeti honeste quaeunt , nondum' tibi cons-
tat. Soium ergo animi conatu vel avocatione
utere leviter , cuna imminutioae , et remisse.
84
CAP. 8.
In unaquaque reruui earum quae delectant,
aut utilitatem afferunt , aut amantur , memento
considerare cujusmodi sint, a minimis incipiens.
Si diligis ollam , dic te ollam diligere ; iiam
ea fracta , non perturbaberis. Si filiolum amas
aut uxorem , hominem amare ; nam eo mortuo,
non perturbaberis.
CAP. 9.
Cum rem aliquam sis aggressurus , ad men-
tem revoca cujusmodi sit illa res. Si lavatum
ieris , ea quae fiuut in balceo tibi propone,
ncmpe , alios aspergere , alios impeliere , alios
convitiari , alios furari. Tutius rem aggredieris
si tibi dixeris : Statim lavare volo , atque meuin
institutum , naturae consentaneum , conservare.
Et ita de quibuslibet operibus. Sic enim , si
quid Iavationi fuerit impedimentum, in promptu
erit : Non hoc solum volebam , sed etiam pro-
positum meum , natnrse consentaneum , conser
vare. Non equidem conservabo , si quae fiunt,
segre tulero.
CAP. 10.
Perturbant bomines non ipsae res , sed opi
niones quas de rebus babent. Exempli gratia:
mors malum non est , alioquin et Socrati tali
visa foret j sed opinio de morte , quse malum
eam judicat , malum est. Cum igitur impedia
.8<
mur aut perturbemur , non alios , sed nosmet
ipsos culpemus , id est , opiniones nostras. In-
eruditi nam hominis est alios in propria calami-
tate accusare : incipientis erudiri , semet ipsum;
et eruditi , nec alium , nec se ipsum.

CAP. ii.
Nullam ob alienam excellentiam efferaris. Si
equus sese jactans diceret : Pulcher sum , feren-
dum esset. Ta vero cum superbiens dicis : Pul-
chrum equum habeo , scias ob equum bonum te
superbire. Quid igitur est tuum? Usus visorum.
Unde , cum in usu visorum secundum naturam
te eohibueris, tune effereris ; nam tune de ali-
quo bono tuo gloriaris.

CAP. 12.
Quemadmodum in navigatione , si navi litto-
ri appulsa , aquatum exieris , forsan obiter etiam
cocleolam colliges aut bulbum ; animum autem
oportet intentum habere , ac indesinenter respi-
cere , ne nauclerus vocet ; tuncque illa cuneta
relinquere , ne vinctus ut ovis in navem conji-
ciaris. Ita etiam in vita , si tibi datur , uti
Imlbulus et cocleola , uxorcula et filiolus , nihil
impedit. Si nauclerus vocat , ad navem curres,
.' mnibus illis ejectis , neque respicies. Imo si
senex es , numquam procul navi discedas , ne-
quando vocatus , deficias.
86
CAP. 13.
Ne quaeras , ea quae fiunt , arbitratu tuo fie-
ri , sed ita fiant quaeque velis uti quaeque fiunt,
sicque belle procedes. JSgritudo , corporis est
impedimentum : sententias vero , minime nisi ve-
lit ipsa. Claudicatio cruris est impedimentum:
instituti non item. Sic in singulis rebus quae
inciderint animadverte , et invenies alius cujus-
piam impedimentum esse , non vero tui.

CAP. 14.

In unoquoque incidentium , ad te reversus


inquire quam vim habeas ad ejus usum. Si for-
mosum videris formosamve , contra haec invenies
virtutem continentise. Si labor objiciatur, inve
nies tolerantiam. Si convicium , invenies malo-
rum patientiam. Hoc modo assuefactus, minime
te visa rapient.
CAP. i5.
Numquam de quavis re dicas , Id perdidi,
sed , Id reddidi. Filiolus obiit ? redditus est.
Ager est ereptus? cur non et is redditus est?
At improbus est qui rapuit. Quid curae tibi est
per quem repetat te qui dederat? Quamdiu
permittat , instar alieni id curato , sicuti via-
tores bospitium. .
8;
CAP. 16.
Si proficere cupis has cogitationes dimitte : Si
mea neglexero , quocum alar non habebo : >Si
filium non puniam , malus erit. Prsestat enim
interire fame , absque molestia tamen et metu,
qum vivere in abundantia , animo perturbate.
Prsestat item fijium malum evadere , quam te
infelicein.
CAP. 17.
A minimis igitur incipies. Effussum est oJeum?
ablatum vinum? Subjunge , te tanti seqiianimi-
tatem emisse , tanti tranquillitatem : gratis enim
nihil habetur. Cum puerum vocas , cogita fieri
posse , eum te non audire ; et ut audierit.^ ni
hil eorum quse velis agat : neque ipse adeo
belle vigeat , ut in manu sua sit le non per
turbad.
CAP. 18.
Si proficere vis egre ne feras ob externas res
amens et stultus videri. eque quid videri sci-
re velis. Ast , si quid aliquibus esse videaris,
ne crede tibi. Seis enim haud esse facile , pro-
positum tuum juxta naturam conservare , item-
que res externas ; sed omnino necessum est., ut
qui unum curet alterum negligat.

CAP. 19.
Si vis liberos tuos , uxorem , amicos vivere
88
aemper , stultns es , cum , quse non sunt , vis
sint in arbitratu tno , et aliena , sint tua. Sic
etiam , si puerum peccare non vis , stultus es:
vis enim ut vitium non sit vitium , sed quid-
piam aliud. Si autem eo quod appetis , frustra-
ri nolis , potes quidem : exerce id quod potes.

CAP. 20.

Dominus uniuscujusque est is , qui , qua


vult , aut non vult , potestatem habet dandi
vel auferendi. Quisquis igitur liber esse vult,
neutiquam aliquid cupiat aut aversetur eorum
quse penes alios sunt : alioquin , servire neces-
sum est.
CAP. ar.
Memento , quod oportet in vita versari sicut
in convivio. Pervenit ad te quod circumfertur?
extendens manum , modeste cape. Prseterit? ne
detine. Nondum adest? haut appetitum procul
extendas , sed expecta dum ad te perveniat. Sic
erga liberos , sic erga conjugem , sic erga ma-
gistratus , sic erga divitias ; et eris aliquando
dignus Deorum conviva. Si vero nec oblata ac-
ceperis , sed contemnes , tune non solum convi
va Deorum eris , sed etiam imperii consors. Ita
namque facientes Diogenes , Heraclitus et simi
les , merito divini et erant et vocabantur.
89
CAP. p2.
Cum aliquem in luctu clamantem videris, si-
ve filio peregre profecto , sive rebus amissis,
cave ne te visum id abripiat ut existimes eum
in malis esse propter eas res externas ; sed sta-
tim ipse tecum distingue , et in promptu sit
ut dicas , qud illum affligit non eventus ille
(alium enim non affligit) , sed opinio de eo.
Verbis ergo ne difieras eum adjuvare : necnon
etiam, si fors ita velit , congemiscere. Cave ta-
men ne etiam intrinsecus congcmiscas.

CAP. 23.
Memento te actorem esse fabulae , qualem
eam praefectus velit , si brevem , brevis : si lon-
gam , longae. Si mendicum agere vult , ut et
hunc ingeniose representes , si claudum , si prin-
cipem , si plebejum. Id enim tuum est repre
sentare quam optime datam personam , eligere
autem , alterius.
CAP. 24.
Si corvus non fauste crocitat , ne corripiat te
visum ; sed statim divide tecum , et dic : Ni-
hil horum mihi portenditur , sed aut corpuscu
lo meo , aut reculse mese , aut gloriolae , aut ii-
liis , aut uxori. Mihi vero fausta quaeque signi-
ficantur si ego volo : quidquid enim horum eve-
niat , in me est ut fructum accipiam.
Invictus esse potes si nullum in certamen
descenderis , in quo vincere non sit in tua po-
testate.
CAP. 26.
Animadverte ne , cum videas aliquem in ho-
nore , seu ampJa potestate prseditum , aut alio-
quin clarum , beatum dicas , ab illo viso cor-
repttis. Si namque in rebus nostrae potestati
subjectis vis tranquillitatis sita est, nec invidia,
nec semulatio loc.um habet : tu vero non impe-
rator , non senator , non consul esse velis , sed
liber. Unica autem ad id via est contemptus
eorum quae non 6unt in potestate nostra.

CAP. 27.
Memento , quod non is qui conviciatur aut
verberat injuriam facit , sed opinio de rebus
hisce , tamquam injuriam parientibus. Cum igi-
tur irritaverit te aliquis , scito te opinione tua
irritatum. Quamobrem , in primis enitere ne a
visis abripiaris. Si enim semel tempus et moram
adipisceris , facilius temet ipsum vinces.

CAP. 28.
Mors , et exilium , et omnia quae mala vi-
dentur , ante oculos erunt tibi quotidie , maxi
me vero omnium mors ; et ita nihil unquam
humile cogitabis , neque quidquam valde cupies.
91
CAP. 9.
Philosophiam cupis? continuo te ut irriden-
dum praepara : ut multi te subsannaturi : utque
dicturi , Derepente philosophus nobis evasit : ut
interrogaturi , Unde nobis istud supercilium ? Tu
vero supercilium quidcm ne habe. Quae autem
optima tibi videntur sic habe tamquam Deo
sis ea statione collocatus. Memento deinceps, qud
si in ea permanseris , fore ut qui te piius irri-
debant , admirentur. Sin autem succubueri,
dupliciter irridebeiis.
CAP. 30.
Siquando tibi contigerit ad exteriora converti,
velisque placere cuipiam , scias te statum tuum
perdidisse. Satis igitur in omnibus est tibi phi-
losophum esse. Si vero etiam videri volueris, vi-
deare tibimet ipsi , et satis erit.

CAP. 31.
Istae cogitationes ne te premant : Inhonorus
vivam : Nnllus usquam ero. Si enim honore ca-
rere malum est , non potes in malo esse prop-
ter aliud magis quam in turpi. Nuniquid igitur
opus tuum est principatum obtinere , aut ad
convivium admitti? Minime. Quo ergo pacto
jam illud erit honore carere? Quo pacto nullum
usquam esse , quem in illis esse tanthm aliqueni
oportet , quae in sua potestate sunt , quibuscum
velut in summis esse potest? At amici tai sine
auxilio tuo manebunt. Quomodo intelligis istud
auxilium? Non habebunt te pecuniam , neque
cives Romanos eos efficies? Ast quis tibi dixit,
quod ista sunt in nostra potestate , non autein
aliena munera? Quis item dare potest ea quae
non habet ipse? Posside igitur , ajunt , ut et
nos habeamus. Si possidere possum mihi vere
cundia conservat , fide et animi magnitudine,
ostendite viam et possidebo. Sin autem optatis
me perdere bona ut ea vos acquiratis quae bona
non sunt , ipsi videte qum estis iniqui et im
prudentes. Utrum prseoptatis , argentumne , an
amicum fidum et verecundum? Ad hoc igitur
opitulamini mihi , non autem ut faciam id per
quod illa sim amissurus , postulate. Sed patria,
quoad me , dicunt , auxilio carebit. Rursus:
quod istud auxilium? Porticus non habebit per
me , neque basilicas? Et quid istud? eque
calceos habet per fabrum serarium , neque arma
per sutorem. Satis enim est si unusquisque mu-
us suum adimpleat. Si autem quempiam alium
eidem ornares civem fidum et verecundum , ni-
hilone eam adjuvares? Profecto quidem. Igitur
eque tu ei opem non ferres. Quem ergo locum,
ais , habebo in urbe ? Quem possis , servans te-
met fidum atque verecundum. Si vero eam ad-
juvare volens hsec abjeceris , quid emolumenti
praestabis ei, cum impudens et infidus evaseris?
93
CAP. 3.
Prslatus tibi quis est in convivio, in saluta-
tione , aut in consilio? siquidem ista bona sunt,
gaudeas oportet , quod illi talia contigerunt. Si
vero sunt mala , ne feras aegre quod tibi non
evenerint ; sed memento qud non potest fieri,
non ea faciens quibus obtinentur quse sunt in
nostra potestate , ut illis dignus recte censeare.
Quonam enim modo sequalem babebit potesta-
tem apud aliquem , qui non frequentat ejus ib-
res, ac ille qui frequentat? qui non obsequitur,
ac ille qui obsequium praestat? qui non laudat,
ac ille qui laudat? Injustus igitur eris et insa-
tiabilis si non allato pretio quo veneunt illa,
gratis accipere volueris. At quanti veneunt lac
tuca? Obolo , si ita contigit. Igitur si quis
obolurn porrigens accipit lactucas , tu vero non
porrigens , non accipis , ne putes te minus ba-
bere , qukm qui lactucas accepit ; nam ut iste
lactucas habet, ita tu obolum quem non dedisti.
Eodem igitur modo res hic evenii. Non es in-
vitatus ad convivium alicujus? neque dedisti
invitanti quanti convivium emitur : laudatione
namque vendit illud convivator , obsequio ven-
dii. Da igitur pretium quo venditur si tua in-
terest. Si vero non id porrigere vis , illa ta-
nien accipere cupis , inexplebilis es et insanus.
Ergo nihil habes pro coena? Imo potius ha-
bes , nempe , non laudasse eum quem laudare
\
94
non ys , Beque tolerasse quae solent in atriis.

CAP. 33.
Consilium natune perpendi potest ex iis quse
ad invicem minime difterunt ; velati , cun vi-
cini puer fregerit poculum , ad manum statim
cst dicere , id esse de rebus quse fieri solent.
Scito igitur , qud cun et tuum frangatur,
eumdem esse te oporfet ac fuisti cum alius fuit
fractum. Ita transfer haec ad majora. Filius al-
terius obiit , aut uxor? neme est qui non dicat,
qubd id est humanum. At cum suus cuique fi
lius obierit, statim inclamat, Heu me miserurn!
Oportebat autem memiisse quid patiainur, idem
de aliis audientes.
CAP. 34.
Quemadmodum scopus aberrandi causa non
ponitur , ita neque mali natura in mundo exis-
tit. Si quis enim corpus tuum exposuerit obvio
cuicumque , aegre ferres. Cur autem cum tu
tuum animum cuilibet obvio permitas , ita ut
aj convitia tibi dicantar , perturbetur et moe-
reat , non erubescis ? Quamobrem , in unoquo-
que opere considera quae prsecedunt et conse-
quuntur, et sic initium ejus cape. Alioquin , rem
quidem primum alacriter aggredieris, nullis qua:
sequuntur animadversis : postea vero aliquibu
turpitudinibus apparentibus , erubesces.
95
CAP. 35.
Vis Olympia vincere? etiam ego , per Deos:
pulchrum enim est. At considera quse pnecedunt
et quse sequuntur , ac sic opus aggredere. Opor-
tet te recte constitui , coactum edere , abstineri
cupediis , exerceri vel invitum statis horis, iu
sestil , in frigore : frigidam nom bibere , neque
vinum uti fit. Uno verbo , tamquam medico
tradi te ipsum oportebit prsefecto : deinde pro-
dire od certamen. Accidit aliquando manum lse-
di , talum distorqueri , multum pulveris deglu
tire , interdum et flagris csedi , et post haec
omnia vinci. Cunctis hisce consideratis , si vis
adhuc athletam agere, incipe. Sin autem minus,
puerorum instar retro ibis , qui nunc quidem
palaestritae ludunt , nunc tibicines , nunc gla
diatores , deinde tuba eamunt , postea tragoedos
agunt. Ita quoque tu , nunc quidem athleta,
nunc autem gladiatoi , deinde rhetor , postea
philosopbus , toto vero animo nihil ; sed uti si-
mius aspectatam rem omnem imitaberis , et aliud
ex alio tibi placebit. Non enim cum animad-
versione descendis ad opus , neque circumspec-
tione , sed temere et secundum frigidam cupi-
ditatem. Ita nonnulli videntes philosophum , et
audientes aliquem dicentem sic : Quam bene
Socrates dicit! Aut sic : Quis ita potest dicere
gicut iitei volunt et ipsi philosophari.
96
CAP. 36.
Homo , considera primo cujusmodi sit nego-
tium. Deinde tuam naturam explora possitne
sufFerre. Quinquertio cupis esse , sive palestrita?
considera brachia tua , femora , luinbos. Aliud
enim alii rei producitur. Credis qubd ista fa-
ciens , eodem modo potes edere , eodem bibere,
eodem conflictari ? Vigilare necessum est , labo
rare , a tuis abesse , a puerulo contemni , re-
bus in omnibus ultimum haberi in honore , in
principatu , in judicio , in omni negotio. Haec
attende si vis ipsismet redimere tranquillitatem,
libertatem , animi quietem. Secus autem , vide
ne , uti pueri , nunc philosophus , mox publi-
canus , deinde rhetor , Caesaris deuique procu-
rator fias. Ista non congruunt. Unum te oportet
hominem aut bonum aut malum esse. Animum
tuum te convenit exercere , aut externa : nem-
pe, aut in internis laborare, aut in externis, id
est , aut philosophi gradum habere , aut idiot*.

CAP. 37.
Officia quaelibet omnino sunt aectionibns
metienda. Pater est? oportet ejus curam habere,
in omnibus ei cedere , sufferre si jurget , si
verberet. At pater malus est. Numquid ergo
cum bono patre natur junctus es ? Minime , sed
cun patre. Frater injurius tibi est? conserva
nihilominus officium tuum erga illum , neque
97
videas quid ille faciat , sed quid facicns tu se-
cundum naturam institutum tibi conservabis. Te
vero alius non lredet risi tu velis : tunc enim
eris Isesus cum arbitraberis Isedi. Sic igitur a
ricino , a cive , ab imperatore ofiicium invenies,
si aifectiones assuesceris animadvertere.

CAP. 38.
Pietatis erga Deos scito prsecipuum illud
esse rectas opiniones de illis habere , nempe,
Deos esse , et administrare cuneta bene et juste.
Necnon te ipsum esse subjiciendum ad id u.t
eis pareas in omnibus quae fiant , atque sequi
sponte , utpote qux ab optima mente perficiun-
tur. Sic enim nec accusabis umquam Dos , ne
que culpabis quasi sis ab eis neglectus. Aliter
autem id fieri nequit nisi relinqueris ea quae
in nostra potestate non sunt , et in iis quse
unt , bonum et malum collocaveris. .Nam si
quid eorum bonum aut malum arbitreris , ne-
cessum est , t cum iis quae velles frustratus
fueris , et incideris in iis quse nolles , accuses
et odio habeas causas earum rerum. Innatum
enim st omnibus animantibus , ea quse nociva
videntur earumque causas fugere et aversarh
utilia vero et causas orum sequi mirarique.
Non est igitur facile , eum qui lsedi putat,
gaudere qud alteri lsedere sibi videatur : unde,
.S ipsa lsesione gaudere est impossile. Hinc,
et pater a filio conviciatur cum ea quae bona
videntur esse , filio non tribuit. Et Polynicen
ac Eteoclen hoc fecit invicem contendere bello,
rem bonam regnum aestimantes. Ob id agrcola
Diis conviciatur : ob id nauta : ob id mercator:
ob id ii qui uxores et liberos amittunt. Ubi
enim utilitas , ibi etiam pietas ; adeo ut qui
curat id appetere atque vitare sicut oportet , is
eo ipso pietatem etiam colit. Libare autem et
sacrificare , et dare primitias ritu patrio unicui-
que convenit , pure et non luxuriose , neque
negligenter , non sordide , neque supra vires.

CAP. 39.
Cum ad fatidicum accesseris memento te qui-
dem rei eventum ignorare , sed ad vatem ac
cedere illud sciendi causa. Quale tamen id fu-
turum cum ires agnovisti , siquidem fueris phi-
losophus. Nam si quid est eorum quse non sunt
in nostra potestate , prorsus necessum st neque
bonum id esse neque malum. Ne feras igitur
ad vatem appetitionem aut aversationem ; alio-
quin tremens eum adibis. Sed deliberatum ha-
be , quodvis eventum indifferens esse , nullum-
que ad te pertinere quodcumque tadeni fuerit:
posse te eo bene uti ; et id nemo impediturus.
Fidens igitur tamquam ad consiliarios Deos ac
cede : deinde , cum aliquid consul uerint , memen
to qui onsiliarii sint ipsi , quorumque eonsilio,
non obtemperans , resists. Accedes autem ad
oraculum consulendum uti Socrati videbatur,
iis nempe de rebus quorum tota considerado
relationem ad exitum habet : atque nec ex ra-
tione , nec ex arte aliqua dantur occasiones ad
antevidendum quod prcponitur. Ut cum opor-
tuerit a periculo amicuin aut patriam eripere,
ne consulas vatem sintne defendendi. Etenim si
nuntiaverit ipse tibi infausta esse exta , consta
re mortem portendere, sive mutilationem parts
corporis , aut exilium , ratio subest , et cum his
etiam adest : Pro amico et patria discrimen
adeundum. Igitur maximum vatem consule Py-
thium , qui ejecit e templo quemdam qui non
attulit opem amico de vita periclitanti.

CAP. 40.
Constitue tibi jam certam formulam typum-
que quem observes , te solo , et in hominum
congressibus.
CAP. 41.
Atque silentium utplurimum servetur , aut
necessaria dicantur , et paucis. Raro autem , et
cum opportunitas tulerit ad dicendum accede-
mus ; neque de quibuslibet rebus : non de gla-
diatoribus : non de ludis circensibus : non de
athletis : non de cibis et potibus , uti fit pas-
sim : mxime vero non de hominibus vitupe
IOO
rantes eos aut laudantes , sive cum aliis com
parantes.
CAP. 42.
Si quidem potueris , transfer sermones tuos
ad familiariorum tuorum sermones, eo quo decet
modo. Ab extraneis autem circuniventus , tace.

CAP. 43.
Risus ne multus sit , neque de multis , ne*
que diffusus.
CAP. 44.
Jusjurandum , si potes , omnino devita. Si
vero non , quoad possis.

CAP. 45.

Convivia externa et populara refuge. Sed si-


quando tulerit opportunitas , cave tibi ne in
vulgarem morem incidas. Scito namque , qud
si sodalis inquinatus fnerit, necessum est inqui-
netur et ille qui eum attigerit etsi purus.

CAP. 46.
Quae corpori serviunt eatenus adhibe , qua-
tenus animo sunt utilia ; veluti cibi , potus,
amictus , domus , familia. Quod autem ad os-
tentationem aut delicias attinet , prohibe. .
I OI
CAP. 47. .
A re venrea , quantum possis , ante nuptiaa
puras esto. Si vero capesseris , uti lex jubet
capesse. Ne tamen gravis sis ea utentibus : ne
eos redarguas : neque passim ea te non uti, jactes.

CAP. 48.
Si qus tibi nuntiaverit aliquem adversus te
mala dicere , ne refuta dicta , sed responde:
Vere eum ignorare cetera mea vitia ; alioquia
non ea sola dixisset.

CAP. 49.
Spectaculis ssepius interesse necesse non est.
Si vero tulerit occasio , neuiini studere videaris
nisi tibi ipsi : nempe , velis fieri solfam ea quaj
liunt , et vincere soliira eum qui vincit. Ita
enim non impedieris. Clamore autem , aut risu
de aliquo , seu multa commotione penitus ab-
tine ; postque discessum , ne multa de iis quae
facta sunt , disputa , cum nihil conferant ad tui
correctionem. Apparebit enim ex hoc , te spec-.
taculum admirasse.
CAP. 50.
Ad enarrationes aliquorum ne ven! , neque
de facili accede. Si tamen accesseris , gravita-
tem et constantiam tuere , simulque cave ne cui
sis onerosus.
102
CAP. si.
Congressurus cum aliquo maxime eorum qui
potentiores videiitur , propone tibimet quid in
eo faceret Socrate aut Zenon ; et non dubitabi
quid sis facturus in eo negotio.

CAP. 52.
Cum iturus fueris ad aliquem eorum qui
magna possunt , propone tibi , fore ut eum non
invenias domi : ut inclusus sit : ut claudantur
tibi fores : ut illc te contemnat. Si tamen bis
animad versis ire decuerit , perfer quae fiant,
nec umquam tibimet ipsi dkas , non fuisse tan-
ti : id enim plebejum est , et ejus qui res ad
extra videt.
CAP. 53.
In conversationibus familiaribus absit de tui
operibus et discriminibus longa et immodica
memoratio : non enim ut tibi jucundum est
tua discrimina memorare , sic etiam aliis ea
quae tibi acciderunt jucundum est audire.

CAP. 54.

Absit etiam id ne risum moveas : lubricus


enim locus is est in plebejum morem , simul-
que satis ad observantiam tui penes familiares
Diinuendam.
IOJ
CAP. 55?
Periculosum insuper est ad obscoenos sermo
nes accedere. Cun igitur evenerit tale quid-
piam , occasione data , objurgabis eum qui ac-
eederit. Sin autem id nequeas , silentio saltem,
rubore et tristitia vultus ostendes , serinonem
tibi fuisse gravem.
CAP. 56.
Si voluptatis cujuspiam imaginem animo con-
eeperis , cave ne ab ea rapiaris j sed excipiat
te res ipsa , atque spatium aliquod tibi praebe.
Deinde memineris amborum temporum , illitis
nempe quo frueris voluptate , et illius quo , vo-
luptate percepta , continuo dolebis atque temet
increpabis. Gum istis illa confer. Si abstinueris,
gaudebis , et ipse te laudabis. Quod si tibi
tempus videatur accipiendse rei , cave ne te
rincant ejus suavitas , et illecebroe , et blandi-
tise ; sed oppone quantum prsestet ipsa cogni-
tio partae victoriae.
CAP. 57.
Cum aliquid , quod agnoscis faciendum essrt
facis , numquam fugias aspici faciens illud,
licet aliter multi de eo sint arbitraturi. Etenim
si non recte facis , ipsum opus fuge : sin recte,
quid times non recte objurgantem?
io4
CAP. 58.
Sicut istud , Dies est , et , ox est , in sc-
junctione magnam habet vim , in conjunctione
vero aut colligatione nullam, ita etiam apposi-
tarum rerum maximas capere 5 quoad corpus
quidem , magnam habet dignitatem , quoad con-
vivium auteui commune (quod oportet non ser
vare) indignitatem habet. Igitur cum apud ali-
quem convivaberis , memento servandam esse
dignitatem eorum quae apponuntur , non solum
quoad corpus , sed etiam eam quae convivatori
convenit,
CAP. 59.
Si supra vires tuas personam agere voliieris,
n eo et indicore operaberjs , et quae posses ex-
plere reliques.
CAP. 60.
In deambulatione , quemadmodum animad-
vertis ne calces clavum aut distorqueas .pedem,
ita cave ne rationem , tui directricem , offeudas.
Si hoc in unaquaque re custodimus , tutius eam
aggrediemur,
CAP. 61.
Modus pecuniae corpus est unicuique , sicuti
pes est caleei mensura. Si igitur in hoc stete-
ris , servabis modum : sin autem excesseris , uti
per prseceps tndem necessum est feraris. Quem
admodum in calceo , si ultra pedem ieris , fiet
auratus calceus , deinde purpureus , postea in-
terpunctus. Semel euim transgressus modus,
nullus est terminus.
CAP. 62.
Mulieres statim ab anno decimoqnarto , a vi-
ris dominse vocantur. Igitur videntes ipsae , quod
nibil aliud eis remanet , quam cum viris con-
cumbere , incipiunt sese fucare , atque in eo
spem omnem statuere. Animadvertere igitur o-
portet ut sciant , ob nihil aliud honorem habi-
turae , qum cum modestas , verecundas et tem-
peratas se praebeant.
CAP. 63.
Ineptitudinis signum est immorar in rebus
eorporis , veluti multum exerceri , multum ven-
trem exonerare , multum coire. Sed ista quidem
obiter facienda : de animo vero omnis esto cura.

CAP. 64.
Cum aliquis tibi malefecerit vel maledixerit,
memento , qud ipsi visum fuit ex officio id
facere et dicere debuisse. Non enim est possi-
bile ut ille sequatur quod tibi videtur , sed
quod sibi. Ast si male ipsi videtur , tibimet
damnum irrogat , utpote qui decipitur. Etenim
qui verum complicatum pro mendacio recipit,
io6
non Iaeditur complicatnm verum , sed ille qui
fallitur. Ab his igitur instructus, te mitem ge-
res cum conviciatore : respondebis enim ad sin-
gula : Visum est ipsi.

CAP. 65. .
'Omnis res duas habet ansas , unam tolerabi-
lem , alteram intolerabilem. Ig'tur si frater in-
jurius est , ne cape rem qua facit injuriam : ea
namque ejus ansa non est tolerabilis ; sed illinc
potius , qud frater est : qud una tecum edu-
catus ; et accipe rem qua tolerabilis est.

CAP. 66.
Hi sermones non cohaerent : Ego te ditior;
ego igitur te melior. Ego te eloquentior ; ego
igitur te melior. At isti potius cohaerent : Ego
te ditior sum ; mea igitur pecunia tuam exce-
dit. Ego te eloquentior ; mea ergo dictio tuse
praestat. Tu vero neque pecunia es , neque dictio,

CAP. 67.

Lavat aliquis cito? ne dicas qubd male, sed


qubd cito. Bibit aliquis multum vini? ne dicas
qud male , sed qud multum. Antequam enim
dijudices decretum , unde novisti qud male?
Sic igitur usu tibi veniet alia visa coniprehen-
sa habere , aliis asseutire.
107
CAP. 68.
Numquam te ipsum philosophum appelles , e
que laquaris diu cum idiotis de theorematibus.
Exempli causa : in convivio ne dicas quomodo
oportet edere , sed ede sicut oportet. Memine-
ris autem , qud ita sustulit undequaque Socra
tes vel ostentationem. Ad eum ibant qui vole-
Jjant philosophis ab eo commendari ; et ipse
abducebat eos. Ita sustinebant sui contemptum.

CAP. 69.

Quod si de theoremate aliquo apud idiotas


inciderit sermo : ut plurimum tace ; magnum
est discrimen statim evomere quod non conco-
xeris. Et si tibi dicit aliquis , qud nihil seis,
tuque minime commoveare , scias te tune opus
incipere. Nam oves non adducunt fcenum pasto-
ribus ostendentes quantum ediderint , sed pas-
tum intus concoquentes , lanam extra emittunt
et lac. Etiam tu igitur , ne theoremata idiotis
estendas , sed eorum concocta jam opera.

CAP. 70.
Cum perfecte curatus fueris ea qusc corporis
sunt , ne glorieris super eo ; neque si bibis
aquam , ad omnem occasionem dicas qu&d aquam
bibis. Siquando in labore vis exerceri ; tibimet,
non aliis externe facas. Ne statuas amplectere;
ro
eed siquando valde sitieris , haust frgida, eara
expue , neminique dicas.
CAP. 71.
Plebeji hominis status et character est num-
quam a se ipso sperai'e utilitatem aut damnum,
sed ab externis : philosophi status et character
Offluem utilitatem et damnum a se ipso sperare.

CAP. 72.
Signum proficientis est neminem carpere , ne-
minem laudare, neminem culpare, neminem ac-
cusare. Nihil de se ipso jactare quasi sit aliquid,
aut aliquid sciat. Et si fuerit impeditus', in ali-
quo , aut prohibitus , se ipsum accusare. Si quis
eum laudat , ridere laudantem intra semet ipsum.
Si carpitur, sese non defendere. Circuit autem in-
irmorum instar evitantium status dejectionem an-
tequam vires acquirant. Desiderium omnem pen-
dens se ipso habere : aversationem autem ad ea
sola , quse in nostra potestate sunt , transferre.
Appetitione ad omnia remisse uti. Si stultus aut.
indoctus habeatur, non curare. Uno denique verbo:
ut iuimicum se ipsum observare et insidiatorem.

CAP. 73.
Si quis de intelligentia et explicandi potesta
te Chrysippi librorum gloriatur , ipsemet tib
dicito , qud si Chrysippus non obscure scrip
sisset , nihil haberet ille de quo gloriari. Ego
autem quid volo? cognoscere naturam , et eam
sequi. Quaero igitur quis sit ejus interpres ; et
audiens qubd Chrysippus , proficiscor ad eum;
sed non intelligo scripta. Quaero igitur exposi-
torem ; et hactenus nondum est aliquid prsecla-
rum. Cum autem invenero expositorem , restat
uti prseceptis : id solum praeclarum est. Si ve
ro hoc ipso expositionem admiratus fuero , quid
aliud qukm gramniaticus efficiar loco philosophi,
prseter id solum , quod pro Homero Chrysip-
pum exposui ? Potius igitur , cum aliquis mihi
dixerit : Prselege mihi Chrysippum , erubesco,
cum nequeam facta similia et consentanea ver
ts producere.
CAP. 74.
Ista prsescribe tibi legum ad instar : et ut
impium transgred quid horum semper habe.
Quidquid autem dicat aliquis de te , ne com
inovearis : id enim jam tuum non est.

CAP. 75.
Qnousque tandem differs dignum temet effi-
cere rerum optimarum aestimatorem ? Audivisti
theoremata quse oportebat te amplecti , ample-
xusque es. Quem jam dcctorem expectas, ut ad
eum difieras tui correctionem facen' 'i Non am-
plius es adolescentulus , sed vir jam perfectus.
I TO
Itaque , si negligis : s segnis es , ac semper
moram ex mora facis , propositum ex proposito;
si dies alios super alios statuis , postquam ad
te revertaris , non animadvertes quamminime
profecisse, sed idiotam te mansurum et viventem,
et morientem. Jam ergo tibi sume vitam uti viri
perfecti ac proficientis, et omne quod optimum
appareat , esto tibi lex inviolabilis. Ac si la-
boriosum quid aut suave , aut gloriosum , aut
inglorium acciderit , memento tune agon ad-
esse : tune jam instare Olympia , et non esse
dilationi locum ; atque tandem un clade cc
remissione aut perire profectum oportet , aut
salvari. Socrates talis evasit promovens se ip-
sum in omnibus , neminem auscultans nisi ra-
tionem. Tu vero etsi nondum es Socrates , ut
Socratem esse volens vivas oportet.

CAP. 76.
Primus et mxime necessarius locus in phi-
losophia est ille de us theorematum , quale de'
non mentiendo (*). Secundus de demonstrationi -
bus , veluti , Quare non oportet mentiri. Ter-
tius , qui conflrmat et distinguit eas demonstra-
tiones , sicut , Unde est , qud ista sit demons-

(*) Fortasse vertendum hlc, ne decipiamur , ver-


bnm '^ivS'tsiai , nam commode potcst , eratque dogma
Stoicormn , ne decipi per sensus , aut falsis judiciis.
tu
tratio? Quid autem sit demonstratio? Quid con-
sequentia? Quid pugna? Quid verum? Quid
falsum? Equidem profecto , tertius locus neces-
sarius est propter secundum , et secundus prop-
ter primum. Maxime vero necessarius , et in
quo conquiescere oportet , primus. Nos autem e
contra facimus : tertio namque loco immoramur,
atque, de eo tota nobis est cura : primum au
tem negligimus. Igitur mentimur quidem ; quo
ver modo' demonstratur qud non oportet men-
tiri , prae manibus habemus.

CAP. 77.
In omni inceptu optanda sunt isrhaec : Duc
sane me Jupiter , et tu Fatum , qub per vos
sum destinatus : sequar absque cunctatione, at-
que impiger. Sin autem noluerim , non minus
sequar.
CAP. 78.
Qui necessitati se accomodat probe , sapiens
nobis est , atque divina noscit.

CAP. 79.
Sed etiam tertium illud : O Crto , si Diis
ita placet , ita fiat. Me autem Anytus et Me-
litus intcrficere quidem possunt , laedere vero
non.
112
ADVERTENCIA.
Las Notas desde la 12. hasta la 18. incln-
sivamente, estn desordenadas, saber: la 12.
debe estar en el Captulo 41. lnea tercera : la
13. debe colocarse donde la 12. &c. Ninguna
es absolutamente necesaria : el lector prudente
las puede omitir , coordinarlas.
Pag' 73- 8. provechamiento , lee aprove
chamiento.
r

Anda mungkin juga menyukai