htm
Anasayfaya
Tutunamayanlar Eletiri sayfasna
Sayfa 2 15.10.2008
31.10.2008
Ouz Atay
Sayfa 1
metin paras, Turgutu da okuru da Trk aydnnn ontolojik Gnseli bir ara verelim entracte verelim on be dakikalk aradan
sorunlarna gtreceinden, bu farkl anlatlar ynnn benzer yararlanarak sayn yolcular kymetli vaktinizi be dakika igal
ilevleri yerine getirdii ileri srlebilir. Ouz Atayn brokratik ederek sizlere hem yoluna devam et hem seyyar sinema seyret
yapy hicvettii i takibi blmnde bu sebep sonu ilikisini kabilinden memleketimizin tannm simalarnn olayl
grrz. Yazar, iktidarn sembol olarak alglanabilecek bir devlet yaantlarndan dolayl rnekler sunarak olaylarla alaylarla dolu
dairesinde Turgutun i takibi yapmasn kafkaesk bir atmosfer ve sahibinin sesi plaklarda da bulabileceiniz ve kimine gre
yaratarak anlatmtr (s.294-317). ackl kimine gre glnl ve yaand tanklarla sabit ve inkr
her zaman kabil resimli romanmzn kahramanlarn gzlerinizin
Turgut da, tpk Kafkann kahramanlar gibi, kendisine ait olmayan nne serelim (s. 486-487)
bir iktidar mekanizmasnn iine girip sorununu zememe
tehlikesiyle kar karya kalr. Trk romannn en baarl brokrasi Turgutun araya girip kendi ironisiyle anlattklar, okurun Selimin
hicivlerinden biri olarak okunabilecek sayfalar boyunca Ouz Atay, duygusal yaantsna younlamasn nlemektedir. Aslna
devlet brokrasisinde ilerin nasl zlemediini, bir genel mdr baklrsa noktalama iaretlerinin kullanlmamas da Gnselideki
imzas iin insanlarn nasl gnler boyunca odadan odaya, Selim imgesinin alglanmasn gletirir. Bilindii gibi, romann
memurdan memura kotuunu ironik dille anlatr.nce bir devlet yaymlanmasn gerekletiren gazeteciye metni dzenleyip veren
dairesine i takibine giden kiinin uymas gereken kurallar On Emir Turguttur. Araya girip Selimin trajik sonuna kolayca
parodisi olarak okura sunulur: balanamayacak bir baka hikye anlatmas romandaki oyun
olgusunun devam etmesiyle de aklanabilir.
Elini hibir kda uzatmayacaksn: On emrin birincisi budur.
Sze erken balamayacaksn, hibir dnce ileri srmeyeceksin, Turgut, Gnselinin metnine Trkiyedeki akademik evreyi
hibir ey bilmezmi gibi grneceksin, garip ekilde hicveden bir metin eklemitir. Aslnda Ouz Atayn kendi
giyinmeyeceksin, ellerini masaya dayamayacaksn, seni batan akademik hayatndaki gzlemlerine dayand dnlebilecek bu
savmalarna yol amamak artyla kendisini acndracaksn, eklentide Trk bilim adamlarnn bat hayran olduklar, batya
glmseyeceksin, bekleyeceksin.. ve hibir zaman mide bilim renmek zere gnderilen kiilerin orada elenceyle vakit
kaplmayacaksn (s. 297) Dairede alan hademelerin, geirdikleri, ksaca aydnlanamadklar iin aydnlatamadklar,
memurlarn, eflerin oluturduu da gibi engelleri ap genel kskan ve s olduklar ileri srlmtr. Gnseli, Turgutun
mdre ulamak, genellikle imknszdr. Tecrbeli bir i takipisi ekledii metinden sonra, Selimin lmnden nce yaad
olan Turgut, genel mdrn imzas iin birok taktik uygular; ama buhranl gnleri anlatr ve lmeden nce gnderdii mektubu
genel mdre ulamak hi de kolay deildir. Onlar devlet verir. Noktalama kullanlmadan yazlan bu epizot, Selimin veda
otoritesinin korunmas bakmndan ask suratl olmakla, kimseyle mektubuyla biter. Mektupta Selim, kendisini intihar etmeye
senli benli olmamakla, otoriteyi korumakla grevlendirilmilerdir srkleyen koullar yeterince aydnla kavuturmaz. Bu
(s.307). sayfalarda ironi yoktur; tam tersine romanda lirik anlatmn en
youn olduu yer burasdr. Gnselinin anlattklar ve Selimin
Turgutun Selimlemeye balamasnn ikinci rneini bu i takibi kendisinden son derece olumlu sz edilen mektubu, Turgutun
sayfalarnda gryoruz. Turgut da, devlet brokrasisinin hantal kararn kesinletirmesine yol aar. Olricle birlikte kk burjuva
yapsn bir oyun olarak alglamaktadr. Turgut, genel mdre imza yaantsndan kamaya karar verir.
attrmak oyunu oynar. Oyun, Selimde tutunanlarn dnyasndan
kamak iin bir arat. Turgut da devlet otoritesini, kk burjuva Turgut, Drdnc Blmde evinden, iinden, kendisini
deer yarglarn aabilmek iin oyun oynar. tutunanlarn dnyasna balayan her eyden kaarak kaybolur.
Yanna Olric dnda, ki o da Turgutun alt benidir, gemiinden
Brokrasi hicvi, Ouz Ataya ayn zamanda devlet hibir ey almaz. Yolda kasabann birinde rastlad kitapdan
mekanizmasndaki, yozlamay da ok baarl bir biimde ald kitaplar da, kt yolculuun nitelii hakknda fikir sahibi
eletirebilme imkn salamtr. Romann kinci Blmnn 11. olmamz salar. Turgut, kitapdan Oblomovu, Don Kiotu,
epizodunda Turgut, Ankaradaki ilerini tamamlayarak stanbula Kafkann, Dostoyevskinin romanlarn alr. (s.584-592) Bu
dner. (s.329 vd.) Ankarada Selime ait ok nemli bilgiler elde kitaplarn hepsinin akln macerasn, bireylemeye ket vuran
eden Turgut, deimeye ve kendi kk burjuva hayat tarzn olgular sorguluyor olular, Turgutun kann ne anlama
sorgulamaya balamt. stanbulda onu tekrar eski alkanlklar geldiini gstermektedir. Turgut da artk Selim gibi ada bir
beklemektedir. Bir sre bu yaanty srdrr; bir sreliine Selimi, Pikarodur. (toplumun aa snflarndan dzenbaz, dalavereci,
Sleyman Kargy unutur; ancak artk Turgutun bu konformist ama becerikli ve kurnaz bir kahramann (pikaro) servenlerini
kk burjuva alkanlklarna ok daha mesafeli durduu ileyen edebiyat.)
grlmektedir. Bu epizotta okur tekrar ve ilk blmdekinden daha
keskin bir konformizm hicvi ile karlar. Turgutun stanbuldaki bu Turgutla Olricin Anadolunun neresi olduu sylenmeyen kk
hayat ne kadar srdrd, tketime dayal konformizm kasabalarnda, ehirlerinde kaybolular, Turgutun i dnyasnda
vurgusuyla u ekilde aklanr: Olricle yapt konumalardaki ironiyle okura aktarlmtr.
Turgutun kendi varoluunu sorgulad bu i konumalarda mizah
"Alt parke cilalanmas geti. Yok, o kadar deildi. ki ykama- belli belirsiz hissedilmektedir. Artk actan, yok etmek isteyen
yalama olacak. Daha fazla, daha fazla. En az hicve bu blmde hi rastlanmaz. Geride braklan toplumsal
saloneklinideitirme oldu. Durun bakaym: bir hesap edeyim. Bir kabullerle yeniden hiciv yoluyla hesaplamaya da kalklmaz.
katsatnalma, alt evdeitirme eder. Ayrca iki yatakodas- Kan kendisi zaten bir hesaplamadr.
almaodas deitirmesi daha var. Evet, tam perde ykamas
daha ediyor. (...) Allm zaman lleriyle hesaplanmas g bir Selimden arta kalan metinler iinde arklardan sonra en
sre." (s.338) nemlisi, kukusuz, Turgutun ele geirdii gnlktr. Gnlk,
deerlendirilebilecek sylemlere ok az bavurulmutur. nk ekleyeceini bildirir. Bylece biraz nce anlatlp bitirilen romann
Gnseli, Selimi o, byk bir psikolojik bunalm iindeyken tanm; kurmaca bir metin olduunu, anlatlanlardan kuku duymak
hayatla lm arasnda gidip geldii gnlere tank olmutur. Bu gerektiini bataki nszlerde olduu gibi yeniden ima eder. En
bakmdan nc Blmde arlkl olarak lirik anlatm sonda yeralan Turgut zben biyografisi ise tad fantastik
kullanlmtr. eler yznden Turgutun ka gereini belirsizletirir.
nc Blm, Turgutun tutunamayan olma yolunda bir baka Grld gibi Ouz Atay, Tutunamayanlar Selimi aray
aamaya geldiini gstermektedir. Turgut, Selim- Gnseli akn eksenine oturtmutur. Turgutun arayp bulduu her metin veya
rendikten sonra, Selimin ironik sylemini de taklit etmeye balar. her bilgi, kronolojik sralamaya tabi tutulmadan, bilginin edinili
Turguttaki ironi, Selimi intihara gtren olgulara kar daha srasna gre okura sunulduu iin, ortaya karmak gibi grnen
acmaszdr. Selimin aknn engellerle karlamasnn nedenini bir metin kmtr. Metnin datlm bir yap-bozun para para
toplumsal yapda bulur. Turguta gre Trk toplumu sevgisizlikte, bir araya getirilip tamamlanmasna benzeyen bir kurgu mantnn
hogrszlkte az gelimi toplumlar arasndadr: olduu sylenebilir.
"Az gelimi aklar lkesi olarak dnya milletleri arasnda n Tutunamayanlardaki hiciv ve mizah motiflerinin eitlilii
sralar igal ediyoruz. Birlemi Milletler istatistiklerine gre ancak gerekten artcdr. lk bakta hepsi bir araya tktrlm gibi
Nijerya ve Gana bizden daha az gelimi. k olma oran grnen bu motiflerin aslnda batan beri gsterilmee alld
yzbinde krkiki. Be yllk plan yzde yz gerekletii takdirde bu gibi, romann kurgusuyla sk bir ilikisi vardr. Romanda hiciv ve
oran bindokuzyzseksende yzbinde seksenalt olacak. Gene mizah motifleri, kaygan bir zemine oturtulmu da saylmazlar. Her
yeterli deil "(s.458) motif, nnde sonunda Selimin veya genel anlamda sylenirse,
Trk aydnnn topluma tutunamaynn sebeplerini aa
Turgut, Selimin ak yaamasn, kendisini gerekletirmesini karmaktadr.
engelleyen olgular, i dnyasnda lanetler ve yeni bir dzenin
hayalini kurar. Dikkat edilirse tutunamayanlarn ideal toplum Ouz Atayn ironisi Tutunamayanlarda Trk aydnnn varolu
dzeninde, aydnn kendisini gerekletirmesini engelleyen her ey sorunlarn aa karmak iin kullanlmtr. Tutunamayanlarda
ortadan kaldrlmtr. Bu balamda zellikle Aydnlanma hiciv, Selim ve Turgut figrlerinden yola klarak Trk aydnnn
Felsefesine dayanan modernitenin sorunsallatrlmas dikkat kendisini gerekletirmesini engelleyen, bireylemesine ket vuran
ekicidir: olgulara yneltilmitir. Metnin kayganm gibi grnen komie ait
zemininin ana dayanak noktas sanrm budur. Romanda hicvin
Akl artk baka bir akl oldu. Dnyay lgnlk sard. Dnme tehir ettii, hesaplamaya alt unsurlar, toplumsal ve siyasal
imtiyaz Batllarn elinden alnd; kimseye verilmedi. Akl banda yaplarla ilgilidir. Tutunamayanlarda Trk aydnnn varoluunu
olanlar iddetle cezalandrld. Deliler kefaletle serbest brakld. engelleyen en nemli sebeplerin kk burjuva konformizmi, Trk
Descartesn kitaplar meydanlarda toplanp yakld. Onlarla birlikte devriminin ideolojik tercihleri ve uygulamalarnn ortaya kard
btn evraklar, belgeler, tapular, senetler, () banka czdanlar, kltr krizi ile Marksizmi bir din haline getiren sol hareket olduu
raporlar, kanunlar, tzkler, () doruluktan ayrlma gibi tler ileri srlmtr. Bu adan bakldnda Tutunamayanlarn yakn
veren levhalar, ift izgili defterler, izgili ktlar, ktlar da tarihimizdeki sosyokltrel yaplanmalarn Trk aydn zerindeki
yakld (s.466) etkilerine ironik bir yaklam getirdiini sylemek yanl
olmayacaktr.
Tutunamayanlarn iktidar, sadece hayallerde sz konusu
olmaktadr. Romann en ilgi ekici ksmlarndan biri, Gnseli Romanda toplumsal ve siyasal olgularn rn olduu vurgulanan
tarafndan anlatlan, Selime ait ksmlar da bulunan ve Turgut topluma yabanclam, romann terminolojisiyle sylenirse
tarafndan okura sunulup eklemeler yaplan noktalama iareti tutunamayan Trk aydnlarna ise, mizah penceresinden bakld
kullanlmadan kurgulanm 15. epizottur .(s.468-545) Gnseli sylenebilir. Romanda yer alan Garip Yaratklar
burada Selimle yaadklarn, daha dorusu, Selimin neden Ansiklopedisinde bu aydn tipi ekingen, korkak, asalak, takliti,
topluma yabanclatn, insanlardan katn, Selimin girdii her beceriksiz, uyumsuz olarak nitelendirilmitir.
toplulukta nasl aldatlp kullanldn, ak nasl ocuka byk bir
cokuyla yaadn anlatr. Gnselinin anlattklar Selim Sonu olarak Tutunamayanlar, Trk romannda modernist ve
bulmacasnn lmden nceki son paralarn bir araya hatta postmodernist roman tekniklerinin ilk kez uyguland bir
getirmektedir. Bu yzden Gnselinin konutuu sayfalarda hiciv roman olmasnn yannda, ierdii komik elerinin zenginlii,
veya mizah yoktur. O lirik bir dil kullanr. Okurun Gnseli ile Trk aydnnn varolu sorunlarna getirdii benzersiz ironi ile de
zdelemesini engellemek zere Turgutun meddah tavryla araya ihmal edilmemesi gereken bir romandr.
girip mizahi bir dille bir baka hikye anlatmaya balamas,
yabanclatrma efektidir ve roman teknii bakmndan modernist
roman zelliklerinin de aldn gstermektedir:
>