prendi_arben@yahoo.

it

Parathnie .................................................................................5

I. Probleme, autor dhe vepra nga letrsia shqipe bashkkohore

$5%(1
- Disa shtje t hapura mbi letrsin shqiptare t gjysms s
dyt t shek. XX dhe llimit t shek. XXI.................................9

35(1',
-

-
Mbi disa dukuri t kompleksitetit stilistik dhe semantik t
tekstit poetik t M. Camajt .......................................................34
Marrdhnie t poezis s Camajt me folklorin dhe letrsin
gojore shqiptare ............................................................70
- Martin Camaj, prozat poetike Djella dhe Dranja, romani
Rrath.......................................................................................77
- Simboli dhe analogjia alegorike n gjuhn artistike t romanit
Npunsi i pallatit t ndrrave t I. Kadares..........................96
- Poezia e D. Agollit ndrmjet dy kohve ................................120
- Ali Podrimja zri dhe fjala e bots shqiptare .........................148
- Vepra letrare e R. Dibrs. Kontribut pr nj histori antologjike

- 352%/(0(
t letrsis shqiptare ...............................................................154
Tjetri si personazh letrar n disa romane t R. Dibrs ...........163
- Metaforika e Gjumi mbi bor dhe ndrthurjet

-
$8725
trillimautobiograzm............................................................169
Veori t strukturs narrative dhe semantike n romanet e V.
Grait......................................................................................173
- '+(9(35$
Kndvshtrimi i tems historike dhe personazheve femrore n
romanet e M. Meksit ..............................................................182
-
- 1*$/(756,$
Diskursi postmodernist n romanet e B. Blushit ...................200
Tematika, problematika dhe bota e personazheve n disa
romane t Adem Dems .........................................................207
- 6+4,3(
Shqyrtime mbi veprn letrare t disa autorve bashkkohor
shqiptar n Malin e Zi ..........................................................214

%$6+..2+25(
VWXGLPH 3
 Arben Prendi

PROBLEME,
AUTOR DHE VEPRA
NGA LETRSIA SHQIPE
BASHKKOHORE

Studime

prendi_arben@yahoo.it

Shkodr, 2017
 P . . .A PRENDI

Probleme, autor dhe vepra

nga letrsia shqipe bashkkohore
Studime

Redaktor shkencor:
Prof.as. dr. Vinens Marku
(Departamenti i Letrsis,
Universiteti i Shkodrs Luigj Gurakuqi

Reensues shkencor:
Prof.dr. Zeqirja Neziri
(Universiteti shn Cirili & Metodi,
Shkup, Maqedoni)
Prof.dr. Stefan apaliku
(Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiran)

Korrektor gjuhsor:
Dieleta Prlleshi

Grafika:
Abel Spahija,
Studio Grake VIZION

Copyright: Autori

prendi_arben@yahoo.it
 Parathnie .................................................................................5

I. Probleme, autor dhe vepra nga letrsia shqipe bashkkohore

- Disa shtje t hapura mbi letrsin shqiptare t gjysms s

dyt t shek. XX dhe llimit t shek. XXI.................................9
- Mbi disa dukuri t kompleksitetit stilistik dhe semantik t
tekstit poetik t M. Camajt .......................................................34
- Marrdhnie t poezis s Camajt me folklorin dhe letrsin
gojore shqiptare ............................................................70
- Martin Camaj, prozat poetike Djella dhe Dranja, romani
Rrath.......................................................................................77
- Simboli dhe analogjia alegorike n gjuhn artistike t romanit
Npunsi i pallatit t ndrrave t I. Kadares..........................96
- Poezia e D. Agollit ndrmjet dy kohve ................................120
- Ali Podrimja zri dhe fjala e bots shqiptare .........................148
- Vepra letrare e R. Dibrs. Kontribut pr nj histori antologjike
t letrsis shqiptare ...............................................................154
- Tjetri si personazh letrar n disa romane t R. Dibrs ...........163
- Metaforika e Gjumi mbi bor dhe ndrthurjet
trillimautobiograzm............................................................169
- Veori t strukturs narrative dhe semantike n romanet e V.
Grait......................................................................................173
- Kndvshtrimi i tems historike dhe personazheve femrore n
romanet e M. Meksit ..............................................................182
- Diskursi postmodernist n romanet e B. Blushit ...................200
- Tematika, problematika dhe bota e personazheve n disa
romane t Adem Dems .........................................................207
- Shqyrtime mbi veprn letrare t disa autorve bashkkohor
shqiptar n Malin e Zi ..........................................................214

3
II. Nga letrsia shqipe romantike dhe moderne

- Bota shqiptaro-arbreshe n poemat e J. De Rads ...............233

- Modernitet n prozn shqiptare t viteve 20 - 30
t shek. XX.............................................................................240
- Ironizimi dhe satirizimi i realiteteve shqiptare, tipar i
modernitetit n prozn artistike t Konics ...........................248
- Prmbledhja me proza Rreth votrs e J. Rrots, ndrmjet tekstit
origjinal letrar, prshtatjes, tekstit didaktik dhe publicistik ...259

III. Pr folklorin dhe letrsin gojore shqipe

- Kontributi i etrve franeskan n armimin e ciklit shqiptar t

kreshnikve ............................................................................267
- Kontributi i revists Hylli i Drits pr mbledhjen, botimin e
studimin e folklorit shqiptar ...................................................282
- Disa kontribute t At Shtjefn Gjeovit n mbledhjen e
folklorit shqiptar ....................................................................297
- At Shtjefn Gjeovi personalitet shumdimensional i kulturs
shqiptare .................................................................................302
- Vepra e Baron Franc Nops - nj enciklopedi komplekse e
bots etnofolklorike shqiptare ................................................307
- Kngt e epiks historike pr I. Qemalin dhe shpalljen e
Pavarsis s Shqipris ........................................................333
- Mbi sprovn etnomuzikologjike Pse qan kuajt e Akilit?,
E qara me bote dhe prejardhja e iso-polifonis popullore
shqiptare ...............................................................................343

4
 PARATHNIE

N kt libr jan prmbledhur disa studime t realizuara gjat

pes viteve t fundit, n forma t ndryshme, n formn e artikujve
monograk, kumtesave etj., t cilat jan botuar koh pas kohe n
revista shkencore, apo jan mbajtur n konferenca shkencore t
ndryshme, brenda dhe jasht vendit.
Libri sht konceptuar n tre rubrika, q lidhen me letrsin
shqipe bashkkohore, me letrsin romantike e moderne si edhe me
folklorin e letrsin gojore shqiptare.
N letrsin shqipe bashkkohore jan prveuar disa autor t
rndsishm t saj, si: Martin Camaj, Ismail Kadare, Dritro Agolli,
Ali Podrimja, Adem Demai, Ridvan Dibra, Virion Grai, Ben
Blushi, Mira Meksi etj. Rubrika mbi letrsin shqipe bashkkohore
prihet nga nj artikull problemor, q tenton t bj nj prgjithsim t
problematikave themelore t ksaj letrsie.
Ndrsa, tek letrsia romantike dhe moderne jan prmbledhur
disa artikuj mbi veprn letrare t Jeronim De Rads, Faik Konics
dhe Justin Rrots.
N artikujt pr folklorin dhe letrsin gojore shqiptare sht vn
n dukje kontributi i revists Hylli i Drits dhe etrve franeskan,
por edhe i disa autorve t tjer, si: Baron Franc Nopa, Shtjefn
Gjeovi, Vasil Tole etj.
N mjaft raste, punimet jan zgjeruar dhe pasuruar me
informacione dhe interpretime t reja. Disa prej tyre, m t rndsishmit,
jan shoqruar me nj prmbledhje t shkurtr n anglisht.
Shpresoj se ky libr, do tu shrbej studentve dhe msuesve t
letrsis n punn e tyre t prditshme, por edhe t interesuarve t tjer.

Shkodr, mars 2017

5
 D ISA SHTJE T HAPURA MBI LETRSIN
SHQIPTARE T GJYSMS S DYT T
SHEKULLIT XX

Letrsia shqiptare e krijuar gjat gjysms s dyt t shek XX

deri m sot, sht nj letrsi problematike, por edhe interesante nga
pikpamja e studimit t saj, sepse prbn nj fush t hapur dhe pa
nj vlersim t prfunduar. Mund t themi, se n letrsin e ksaj
periudhe, dallojm nga vshtrimi i sotm disa shtje, tashm t bra
objekt diskutimi dhe analizash shkencore vitet e fundit n studimet
tona letrare, por q mbeten aktuale:

I. REALIZMI SOCIALIST FAR T BHET

ME T?

Dukuria themelore e periudhs 1945-1990 sht realizmi

socialist, q del si ndrhyrje politike e shtetit n procesin krijues t
artit dhe letrsis, ndrhyrje e cila kulmon me shpalljen e metods s
realizmit socialist si e vetmja metod e lejueshme, gj q solli mbytjen
e liris krijuese dhe pluralizmit estetik. Arti dhe letrsia u shndrruan
n instrumente ideologjik pr indoktrinimin e publikut, me qllim
q t motivohej ekzistenca e shtetit diktatorial. Prdorimi n funksion
t ideologjis politike, t edukimit dhe indoktrinimit t lexuesit, solli
nj goditje t pariparueshme t thelbit t vrtet t letrsis dhe artit
prgjat gjith ksaj periudhe. Se si konceptohej kjo, duket edhe n
frazn e mposhtme: Me politikn e saj n fushn e kulturs Partia,
duke muar rolin e madh edukativ dhe shoqror t artit, krkonte nj
letrsi q t mirrte pjes aktive n ndrtimin e jets s re, duke edukuar
njerzit n prputhje me krkesat q paraqiste shndrrimi i shoqris
shqiptare. Duke folur pr karakterin e kulturs s re shoku Enver
Hoxha ka thn m 1954, se ajo ...duhet tu shrbej besnikrisht
interesave t klass puntore dhe fshatarsis punonjse, tu shrbej
9
ktyre klasave si arm e fuqishme pr t ndrtuar socializmin dhe
pr t luftuar tr armiqt e klass1. Teza dhe orientime t tilla,
thellsisht politike u kundrshtuan q n llim nga disa shkrimtar
q nuk qen dakord me to: ...koht e fundit,- shkruan njri prej
tyre, - ka filluar t bhet fjal, se arti duhet t ket qllime edukative,
politike, etj., mua m duket se nj pikpamje e till sht e gabuar, se
ather n vend t artit do kemi moral, histori, politik, por jo art t
vrtet. Po ta prdor artisti vullnetin e tij pr t kthyer artin n nj
instrument didaskalik, po ta bjm artin shrbtor t politiks ose t
moralit, ather ska m art2. Por, nn diktatur mendimi ndryshe
nuk lejohet, sepse shteti menjher merrte masa t dhunshme pr t
mbytur do mendim ndryshe.
Realizmi socialist, si metod e detyrueshme pr letrsin
ton t periudhs 1945 - 1990, erdhi m shum e huazuar nga
letrsia e Bashkimit Sovjetik sesa si prirje e brendshme e saj. N
t u aplikuan n versionin shqiptar parimet e realizmit socialist t
letrsis s Bashkimit Sovjetik dhe t vendeve t kampit komunist.
Termi realizm socialist u prdor pr her t par n Bashkimin
Sovjetik, n Gazeta letrare m 23 maj 1932, dhe u shpall si sistem
teorik i plot n Kongresin e shkrimtarve sovjetik n vitin 1934,
me miratimin e J.Stalinit, N.Buharinit, M.Gorkit dhe A.Zhdanovit3;
ndrsa n letrsin shqiptare realizmi socialist u shpall si model i
detyrueshm n Konferencn e tret t Lidhjes s Shkrimtarve dhe
Artistve, n tetor 1949. Shkrimtart thuhet n rezolutn e ksaj
konference duhet: ... t bjn pr vete metodn e realizmit socialist
dhe ta bjn kt metod baz t krijimeve t tyre letrare; t bjn
prpjekje pr ngritjen e tyre ideopolitike, duke prvetsuar teorin
shkencore t Marksit, Engelsit, Leninit dhe Stalinit n lmin e artit
e t kulturs, dhe t japin gjith kontributin e tyre pr ndrtimin e
letrsis son n form nacionale dhe me prmbajtje socialiste4.
Parimet e realizmit socialist n letrsin ton vijn kryesisht
nga ligjrata politike e udhheqsve komunist t kohs n formn
e udhzimeve, kshillave, orientimeve, kritiks etj. Ato mund t
prmblidhen edhe n formn e disa parimeve baz, sikundr sugjeron
1 Historia e letrsis shqiptare t realizmit socialist, Tiran 1978, f. 71.
2 Cituar sipas Historia e letrsis, Tiran, 1978, f. 72.
3 Dado, F. Letrsia e painterpretuar. Tiran, 2010, f. 22.
4 Historia e letrsis shqiptare t realizmit socialist. Tiran, 1978, f. 74.

10
mundsit e reja q jep botkuptimi shkencor marksist-leninist pr
kuptimin dhe pasqyrimin e jets n gjith konkretsin e vet historike
dhe n perspektivat e ligjshme t zhvillimit t saj, letrsia e re mishroi
n figurn e heroit pozitiv idealin e ri socialist1; Heroi pozitiv
q prmban n vetvete, jo vetm tiparet m t mira t njeriut t ri e
t prparuar t kohs s sotme, por edhe karakteristikat e njeriut t
nesrm, mund t ngjall dshirn pr tu imituar, vetm ai mund t
shndrrohet n nj shembull revolucionar mobilizues, n nj forc q
ndrion t ardhmen dhe frymzon luftn e masave pr idealet e larta t
Partis2; Pr her t par shkrimtart tan, duke u mbshtetur n
kuptimin marksist t historis, e shtruan dhe e zgjidhn n mnyr t
re problemin e heroit, vun n qendr t veprave t tyre heroi e vrtet
t kohs...3; N shtjen e krijimit t gurs s heroit pozitiv, nj
rndsi t veant ka tipizimi. Dihet se tipike pr realitetin ton jan
dukurit thelbsore pozitive t shoqris son4.
b) Botkuptimi m-l: Shkrimtart tan n kundrimin dhe
pasqyrimin e jets nisen nga botkuptimi marksist-leninist; ata i
vlersojn faktet dhe veprat e personazheve nga pozitat e socializmit.
T frymzuar nga ideologjia socialiste, ata kan shkruar vepra t cilat
japin dor n zgjidhjen e detyrave q shtron ndrtimi socialsit, duke
brumosur tek njerzit nj ndrgjegje t re ideologjike dhe politike...5;
Tiparet kombtare,- thuhet n referatin e mbajtur nga shoku Ramiz
Alia n korrik t vitit 1961 n mbledhjen e gjer me shkrimtar dhe
artist, - jan ato q e dallojn artin e nj populli nga arti i nj populli
tjetr, ato q i japin nj vul t fort origjinaliteti dhe q e bjn artin
m t efektshm pr edukimin estetik t njerzve. Ai sht pasqyra e
nj shoqrie t caktuar dhe pastaj e shoqris n prgjithsi6.
c) Form kombtare, prmbajtje socialiste: ...karakteri
kombtar i letrsis prcaktohet nga jeta gjithnj n zhvillim e
popullit, - dhe kjo sht e vrtet, - ather nuk duhet ta krkojm at
vetm n tiparet e vjetra, t formuara prej kohsh n jetn e tij; sht
1 Bulo, J. Rruga e heroit t prozs son. Tradita dhe risi letrare. f. 189 - 190.
2 Prshendetja e KQ, drguar kongresit II t shkrimtarve dhe artistve.
Tradita dhe risi letrare. f. 205.
3 Po aty, f. 192.
4 Bihiku, K. Letrsia dhe koha. Tiran, 1982, f. 119
5 Bihiku, K. Letrsia dhe koha. Tiran, 1982, f. 96.
6 Bihiku, K. Letrsia dhe koha. Tiran, 1982, f. 99.

12
 SUMMARY

On some issues open upon albanian literature

of the second half of twentieth century

Albanian literature after World War II until now is presented

as a literature that is crossed by several phenomenon dictated by
political, historical and cultural factors. Discussion and evaluation is
presented complex today and have to go through some questions that
have not yet received a nal response. Is literature in Albania, in the
period 1945-1990, totally socialist realism? Is it a simple realistic,
modern and postmodern literature or something mixed? Literature of
socialist realism must be studied or must be put aside? Literature
after 1990 should be seen as a separate period when conditions come
to a new generation of authors, even though an armed generation of
the authors during the second half of the twentieth century?
While standing thesis that contemporary Albanian literature
should understand all the literature that is written in this period, by
Albanian authors wherever they are. But how realistic is it when we
know the diculties of creating such an approach in the absence of a
history of our national literature and complete lack of communication
between the branches of this literature. Add to this the fact that the
literature written in other political contexts, historical and cultural
heritage is dicult to ascertain how inuential and how in relation
to each other are branches of national literature while it seems that
the following phenomenon of literary and cultural circles, Albania,
Kosovo, Italian Arberesh, diaspora, etc. This problem is compounded
by a new phenomenon: the writers that these last twenty years prefer
to write their works directly in the foreign language. How would you
assess these works as part of Albanian literature or the other?
However it is still present diculty naming of this literature,
which is hard to bear a single literary-theoretical term as in European
literature.

Albanian literature during the second half of the twentieth

century until today, is a problematic period, but also interesting
from the standpoint of study. We can say that during its current
we distinguish from the view of some issues that remain open and
31
unregulated eventually. Some of these issues are:
1. What will be done with the literature of socialist realism?
How will study it as normal or literary interpretations of the role of
ideology at the expense of artistic expression?! Or will suppose of
socialist realism as never existed in Albanian literature.
2. Unpublished literature and banned during the communist
regime, unfortunately, for other reasons, were still stop blurring
recognition on.
3. Albanian literature remains an isolated literature circles:
namely literature in Albania, the Albanian literature in Kosovo,
Macedonia and Montenegro, the Albanian literature to arberesh of
Italy, Albanian literature of Diasporas.
4. Literature written after 1990, could represent a new chapter in
Albanian literature of the second half of the twentieth century.
5. How to get involved in the history of literature the
contemporary literary works written by Albanian authors today but
in a foreign language?!
6. As a result of the above issues out the diculty of naming the
stylistic terms of literature created during this period.

BIBLIOGRAFIA

Bytyi, S. Fjal prej guri, vepra letrare e Azem Shkrelit.

Prishtin, 2010.
aprii, B. Poezia e viteve 70 - Moskomunikimi si komunikim.
Rrjedhat e letrsis bashkkohore shqiptare. Prishtin, 2005.
Dado, F. Letrsia e painterpretuar. Tiran, 2010.
Dado, F. Intuit dhe vetdije kritike. Onufri, Tiran, 2006.
Dado, F. Sda teorike t historiogras letrare. Bota shqiptare,
Tiran, 2009.
Elsie, R. Historia e letrsis shqiptare. Tiran-Pej, 1997.
Fenomeni i avanguards n letrsin shqiptare. Universiteti i
Tirans, Fakulteti i Historis-Filologjis, Arbria, Tiran, 2004.
Hamiti, S. Tematologjia. ASHAK, Prishtin, 2005.
Hamiti, S. Albanizma. ASHAK, Prishtin, 2009.
Historia e letrsis shqipe. Materialet e konferencs shkencore
30-31 tetor 2009, ASHAK& ASHSH, Prishtin, 2010.
32
Toka e shkret e Eliotit. Megjithat, rikujtojm ktu mosplqimin e
prer t Camajt pr mosetiketimin e poezis s tij si hermetike, por
pavarsisht ksaj, teksti letrar sht nj tekst i hapur pr interpretime
q jo rrall dalin jasht synimeve dhe prcaktimeve t krijuesit.
Temat dhe motivet baz q e preokupojn vazhdimisht Camajn
n veprn e tij letrare, si n proz ashtu edhe n poezi, jan t
larmishme, t tilla jan: 1. Atdheu i humbur, humbja e tradits. 2.
Vetmia si nj konikt ndrmjet hapjes ndaj bots s jashtme dhe
ndrymjes n vetvete. 3. Krkimi i identitetit dhe prejardhjes- lli i
humbur. 4. Mitikja/bashkkohorja. 5. Frika e t sosunit t jets dhe
identitetit. 6. Motivi i territ dhe dshprimit. 7. Ikja nga nj vend n
tjetrin. 8. Motivet nga jeta arbreshe. 9. Motivi i femrs dhe gruas etj.
Atdheu i munguar zikisht, rindrtohet poetikisht nga poeti pr
t kompensuar traumn e humbjes s tij, komunikimit me t afrmit,
bashkatdhetart dhe lexuesit. Ndrkaq gjuha shqipe, prkatsisht
dialekti geg, bhet atdheu i vrtet i poetit.
Vepra letrare e M. Camajt, pr shkak t kompleksitetit t saj,
shpesh i ka ngatrruar edhe vet studiuesit e tij, disa e cilsojn si
tradicionalist, disa t tjer si hermetik, t tjer si modernist e madje
edhe postmodernist1. Ndrkaq, kjo vepr letrare paraqet edhe nga
pikpamja tipologjike nj vshtirsi n klasikim, sepse autori u ikn
prcaktimeve tradicionale mbi gjinit dhe llojet letrare, duke i ikur
ndrkaq edhe tipit t ktyre gjinive dhe llojeve n letrsin shqiptare.

SUMMARY

Although it has become a subject of study only recently, the

literary work of M. Camaj (1925-1992) is one of the most original
and the most complex works in Albanian literature in the second
half of the XX century, but even wider, of contemporary Albanian
literature. His work preserves the puzzles and mysteries that await the
interpretation of literary scholars.
The object of this article is to critically analyse and interpret
some stylistic, semantic and aesthetic feature of Camajs poetry. I have
examined all the poetic volumes of this author according the period

1 Sinani, Shaban. Camaj i paskajuar. QSA, Tiran, 2011, f. 42.

66
of their chronological publication. For each period I have sketched
the main trend of its poetic, relying mainly on the concrete analysis
and interpretation of the poetic texts, as well as on the opinions and
interpretations of other scholars.
Meanwhile, part of the analysis and interpretation of these
volumes is the analysis of themes, motives, images, poetry language,
literary gure, layers of textual meaning, in the view of the disclosure
of stylistic phenomena of the poetry of Camaj but also to enrich
the communication with the surprising drift that derived from any
playback of its new interpretation.
It can be said that we have an inuence from images, atmosphere
and from models of Albanian oral poetry in the poetic volumes of
the rst period, 1953-1967. Concerning those of the second period,
1967-1978, we have the language complexity of literary gure and
poetic abstraction, the demand for a new poetry, for which the poet
himself says: it seems that I found my way to formal understanding;
meanwhile in the third period: 1978-1992, we can see the peak of
poetical achievement of this author, the concept of palimpsest and
the poetic text which consists of many layers of meaning.

BIBLIOGRAFIA

Berisha, Anton N. Vepra letrare e Martin Camajt. Kozenc,

Itali, 1994.
Camaj, M. Jo gjith jeta qenka burim poezie. Palimpsest.
Vepra letrare 6. Onufri, Tiran, 2010.
Camaj, M. Njeriu me vete e me tjer. Vepra letrare 4. Onufri,
Tiran, 2010.
Camaj, M. Rrmime mbi poezin. Vepra 2. Onufri, T., 2010.
apaliku, A. Camaj dhe Ungareti. Alfabeti i munguar. Camaj-
Pipa, Shkodr, 2003.
iraku, Y. Kodi poetik i Martin Camajt. N zbrthim t kodeve
letrare. Toena, Tiran, 1998.
iraku, Y. Martin Camajt si krijues i nj tradite. Gjurmime n
letrsin shqiptare. Albas, Tiran, 2003.
Elsie, R. Historia e letrsis shqiptare. Dukagjini, 1997
Isufaj, Vjola. Poezit e M. Camajt - rebuse gurative. Martin
67
 M ARRDHNIE T POEZIS S CAMAJT ME
FOLKLORIN DHE LETRSIN GOJORE
SHQIPTARE

Marrdhnia mes letrsis s shkruar shqiptare dhe folklorit

e letrsis gojore sht nj fenomen i njohur. Veanrisht gjat
romantizmit, ky fenomen e pasuroi letrsin shqiptare, si n aspekte t
forms ashtu edhe t prmbajtjes e tematiks. Por edhe gjat gjysms
s par t shekullit t XX-t e n vijim, kjo marrdhnie krijuese
qe burim i vazhdueshm frymzimi dhe ndikimi, duke kulmuar me
vepra t tilla, si: Lahuta e Malcis e Fishts apo rrfenjat e Kutelit,
tregimet e Koliqit etj. Nga kta shkrimtar t letrsis s shkruar,
elementet e folklorit dhe letrsis gojore zbulohen dhe risemantizohen
duke u prdorur si elemente me funksion semantik-estetik.
Kjo dukuri vazhdon me disa shkrimtar edhe n gjysmn e dyt
t shekullit t XX, n veprn e Anton Pashkut, Ismail Kadares etj.,
e veanrisht n veprn e shkrimtarit Martin Camaj, i cili, megjithse
e kaloi pothuaj gjith jetn e tij krijuese jasht Shqipris, ruajti nj
marrdhnie shpirtrore dhe artistike t prjetshme me atdheun e tij,
prmes vegimit t vendlindjes Dukagjini, si nj nga trevat burimore
te folklorit dhe letrsis gojore shqiptare.
Folklori dhe letrsia gojore jan elemente t rndsishm t
formimit kulturor t ktij shkrimtari. Kto marrdhnie mund t jen
n nivelin e motiveve, t shprehjes poetike, t prqasjes s mitiks
s prditshmris moderne me vegimet nga mitika e malsorit shqiptar
tradicional. Kjo marrdhnie sht vn n dukje edhe nga studimet e
viteve t fundit mbi Camajn, si mund ti referohemi ktu konsiderats
s studiuesit Shaban Sinani: Camaj ka mundur t ndrthur disa
tradita, kombtare e universale, pr t krijuar nj poezi origjinale. N
ann poetike n vjershat e tij gjenden ndikime t letrsis kishtare,
sidomos t librit t psalmeve; t cilave u mbivendosen ndikime t tjera
prej ligjrimit klasik shqip t autorve t periudhs humaniste (prej
Buzukut deri te Bogdani, t cilat ai i njihte mir); ndikime t fjalorit
70
 SUMMARY

The Relation of Camajs poetry to the folklore and the

Albanian oral literature.

Relation between Albanian written literature and folklore and

oral literature is a known phenomenon. Especially during romanticism
this phenomenon enriched Albanian literature as in formal side as
well as contents and thematic side. Also during rst half of twentieth
century and following, this inventive relationship was continuous
source of the inspiration and the inuence. By Albanians written
literature writers the elements of the folklore and oral literature are
revealed and are retook semantics using as element in semantic and
aesthetic function.
This occurrence continues with some writer also in the second half
of twentieth century especially in the works of Martin Camaj. Folklore
and oral literature are important elements of his cultural formation.
Relation to them is in the motives level, in the poetic utterance, in the
comparison of the mystics between the everyday modern lives with
the mythic vision of traditional Albanian highlander.

76
 M ARTIN CAMAJ, PROZAT POETIKE DJELLA
DHE DRANJA. ROMANI RRATH. PRISHJA
E TIPOLOGJIS S LLOJIT, SHKRIRJA E
MJETEVE SHPREHSE T PROZS ME ATO T
POEZIS DHE ANASJELLTAS.

Prvese poet, Martin Camaj sht edhe prozator, autor i

romaneve: Diella (1958), Rrath (1978), Karpa (1987); prmbledhjes
me novela: Shkundullima (1981), Jasmin, Bigami etj., dhe prozs
poetike Dranja (1981).
Proza e Camajt shpesh her krkon dhe gjen nj rrug t re
duke shprllur kujt mes gjinive dhe llojeve letrare tradicionale.
Vmendje t veant u kan kushtuar studiuesit prozave poetike
Djella dhe Dranja, si dy vepra ku autori manifeston jo vetm artin
e tij letrar, por edhe krkimet pr nj mnyr t re shkrimi, q gjen
shprehje n shkrirjen e poezis lirike me prozn rrmtare. Kto dy
vepra dshmojn, se n veprn e Camajt kufijt mes prozs dhe poezis
nuk jan t prer por shkrihen n shum elemente. E para sht roman
lirik, shtjelluar n proz e n vargje, ndrsa e dyta prbhet nga
madrigale (jo n vargje, si sht i njohur madrigali tradicional) n
proza poetike, q prbjn nj trsi tematike, shprehse e kuptimore
dhe mund t lexohen, edhe si cikl poezish, edhe si proz moderne1.
Shenjat e ksaj shkrirjeje i kemi q tek cikli Pleqnime m vete2, tek
vllimi poetik Njeriu me vete e me tjer. Madje mund t thuhet, se:
alternimi i mjeteve t poetiks s vjershrimit me mjetet e poetiks s
romanit shoqron gjith veprn e Camajt prej Diells deri te Karpa3,
si edhe ... shum prej veprave t Martin Camajt, n proz e poezi, jan
asimetrike dhe atipike krahasimisht me llojet kanonike dhe nnllojet
1 Berisha, A. N. Vepra letrare e M. Camajt. Radhonjt e zjarrit, Kozenc, Itali,
1994, f. 49.
2 Camaj, M. Vepra 4. Onufri, Tiran, 2010, 121-126.
3 Sinani, Sh. Camaj i paskajuar. QSA, Tiran, 2011, f. 105.

77
 SUMMARY

Literary works of ridvan dibra/ contribution to an

anthological history of albanian literature

Literary works of this author has been created and published

after 1990, and as such assimilates the best experience of Albanian
literature and previous experiments while looking for new tools and
nuances of literary and artistic expression. In the opinion of literary
criticism, in his literary work, especially stories, novels and novels
are present postmodern poetry characteristic elements that constitute
a novelty in our literature. In literary work of this author are also
signs stylistic phase in which enters Albanian literature after the fall
of the communist dictatorship. In this authors literary work prevails
intertextual irony, allegory, parody and postmodern grotesque. Life
and existence of the characters is scrolled and viewed from their
position, this position arises from reection or philosophizing about
man and the world.

BIBLIOGRAFI

Apolloni, Ag. Autoportreti i artistit si fmij. Dibra, R. N

krkim t fmijs s humbur. Onufri, Tiran, 2010.
Ferlushkaj, Arjeta. Pasqyrat e postmodernitetit. Onufri, T., 2012.
Jakllari, Adem. Tipare t avangards n romanin shqiptar t
pas viteve 90. Fenomeni i avanguards n letrsin shqiptare.
Arbria, Tiran, 2004.
Marashi, Ardian. Nj triptik grryes. Dibra, R. Un, Franc
Kafka dhe Karta e Bolonjs, Onufri, Tiran, 2008.
Olluri, Adil. Romani postmodern shqiptar. Prishtin, 2011.
Prendi, Arben: Prirje dhe dukuri t romanit bashkkohor
shqiptar, tem doktorature 2012, regjistrimi i temave: www.
qsa.edu.al
Prendi, Arben.Tekste n kontekste. Tiran, 2011.
Vinca, Agim: Miti dhe mitizimi. Seminari ndrkombtar pr
gjuhn, letrsin 25/2, Prishtin, 2006.

162
 SUMMARY

In Albanian literature after 1990 was featured a group of authors

that their literary work of socialist realism distanced themselves from
creating a literature abiding aesthetic principles of literary creation. One
of the authors that the consolidated its prole in recent years, Mira Meksi,
translator, publisher, and novelist. Her works are awaiting attention
from the reader and literary criticism. The authors works: Mountain of
Souls, stories (1994), Lips of an unknown woman (1997), Frosina
of Ianina, novel (2001), Pordas dance in Versailles, novel (2006 );
The redness of bulls, novel ( 2009); Curse of the priestess, novel
(2013), Old Lady of Paris, Forbidden readings and writings hidden
(essays), and some childrens literary works: Paper of azure beard,
(tales) (1990); Teotihuakani, novel (1992), Small frozen planet,
novel (1996); The Ghost eyed man, novel (2007) .
In this paper becomes subject portrait of female characters in
novels: Frosina of Ianina (2001), Pordas dance in Versailles
(2006), The redness of bulls (2009). The purpose of this paper is
to analyze and interpret the characters through some of the topics,
issues and some features of narrative-semantic structures that this
novel that this author brings in our contemporary novel. In this paper
are considered only three novels, analyzing in detail the features,
the performance of the female characters, compositional structures,
narrative, taking semantics to deduce some of the dominant
characteristic of novels in general. While this works of this author
once again bring attention to certain trends of Albanian contemporary
novel. Our paper aims to contribute to this goal.

BIBLIOGRAFIA

Dado, Floresha. Si rrjedh letrsia e viteve 90?. Mehr Licht,

nr. 30. Tiran, 2007.
Jeerson, A.; Robey, David. Teoria letrare moderne. Albas, 2004.
Meksi, Mira. Frosina e Janins. Onufri, Tiran, 2001.
Meksi, Mira. Porfida Ballo n Versailles. Ideart, Tiran, 2006.
Meksi, Mira. E kuqja e demave. Ideart, Tiran, 2009.

199
tribes of the North of Albania. He arms that these tribes came in
today territories especially after the Ottoman invasion starting from
1480 followed in 1520 even in the middle of 1550-1590. Nopca is of
the opinion that may have been a migration to the North even from
the South because he has heard from dierent residents of Mirdita
and Dukagjin that the people of the other near villages derive from
Tosks. He connects these migrations with the fall of Berat after
Turkish attacks at 1383.Throughout the research paper is shown up
the author opinion that the enrage of the place and the people of these
tribes is due to the Turkish invasion, which brought regression in all
spheres of their life. He has noticed everywhere the ruins of a previous
culture like well-built roads, architectural elements, churches with
paintings with mural frescoes, ruins of big wind and water mills,
clothes, but even cultivated ethic of the mountaineer that even it is
poor talks about a noble past. Nopca is of the opinion that Kanuni is
an organic plurality and it ts essentially with the statute of the tribe,
which means they have the same age. The question if the Kanun of
Lek Dukagjini is the representative of the old Illyrian tribes rights
that has change over time, he answers that the albanian rights change
substantially from the roman, for this reason we should look for its
source, not before but after the Roman right.

332
 K NGT E EPIKS HISTORIKE PR I. QEMALIN
DHE SHPALLJEN E PAVARSIS S SHQIPRIS

N kngn shqiptare t epiks historike, shpallja e Pavarsis

s Shqipris m 28 nntor 1912, sht e lidhur me gurn dhe rolin
e Ismail Qemalit n kt ngjarje t rndsishme. Megjithse, kto
kng ndoshta edhe pr shkak t mungess s mbledhjeve t tyre n
koh, jan t pakta n krahasim me pasurin dhe larmin e kngve
pr ngjarjet tjera historike, prapseprap dshmojn pr vetdijsimin
e krijuesit popullor, se kjo ngjarje shnon kulmin e prpjekjeve t
popullit shqiptar pr lirim dhe pavarsi kombtare.
Kngtari i epiks historike sht m tepr i prirur nga zhvillimet
epike luftarake n terren dhe me sa duket, llimisht akti simbolik
i shpalljes s pavarsis nuk i ka krijuar motivimin e duhur pr ta
prshkruar kt akt me madhshtin q kishte ai. Kjo sepse kngtari
i epiks kuptonte deri n kt moment, si m t rndsishm pr
kngn e tij, aktin heroik n fushn e lufts kundr pushtuesit turk,
apo luftn pr t mbrojtur tokat shqiptare nga synimet grabitqare t
fqinjve. Kjo sigurisht lidhet edhe me prcaktimin tematik, luftn,
q sht kryetem e epiks q nga zanalla e saj. Prandaj kngt pr
lufttart popullor, pr kryengritjet popullore n prag t shpalljes
s Pavarsis dhe pastaj pr luftn n mbrojtje t toks shqiptare,
jan m t pasura dhe m t fuqishme edhe nga ana artistike, sesa
kngt q i kushtohen thjesht aktit t Pavarsis dhe disa gurave
q ishin protagonistt kryesor t saj, ku veohet: Ismail Qemali, Isa
Boletini, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Idriz Seferi, Azem Galica
etj., dhe m pak ose aspak personazhet e tjera. Si sht vn n
dukje edhe nga studiuesit, n folklorin e ktyre ditve vendimtare pr
lirin e Shqipris, nuk jan gjetur kng q t kndojn posarisht
shpalljen e Pavarsis. Epikn e ditve t lirimit e prbjn kngt e
kryengritjeve dhe t luftave q u zhvilluan n pragun e nndorit t vitit

333
pasi shprehet dhimbja pr vdekjen e Ismail be bukuris denoncohet
tradhtia e Esat pash Toptanit, q punonte kundr interesave
t Shqipris, ka ia shpejton vdekjen Ismail Qemalit: Ki Esat
zmrqni/ spati bes sa e bri,/ Qemalin sa na e humbi,/ patriotin
e ketij vendi1. Sipas kngs, Breshkangrnsit italian,/ bashk me
Esat Toptan,/ helmuan Ismail Qemal. Ndrsa n kngn N Vlor
u mblodh mileti2, populli e pret heroin e vdekur t mbuluar me
amurin kombtar dhe kujton porosin e tij: Tma bjn varrin n
Kanin,/ t kem prkarshi armikn!. N kngt e tjera: N Vlor
thirri prefekti3, Zemra qan dora dridhet4, Veshi po dgjon5,
gjith Shqipria/ ka rn n zi6, pr vdekjen e heroit q e shkriu
jetn dhe pasurin e tij pr Shqiprin e pavarur. N nj kng tjetr
krijuesi popullor e vajton humbjen e heroit q endet Evrops pr
t nxjerr Shqiprin: Qaj, moj Shqipri e shkret!/ pr Ismail
bukurin7.
b) N kngt n t cilat I. Qemali shfaqet n mnyr t trthort,
dallohet jehona e ksaj gure n kujtesn popullore, si simbol i
pavarsis dhe burrit t shtetit shqiptar. N kt kng, ai sht
shndrruar n model pr tu ndjekur nga trimat e popullit shqiptar.
Qemail Vlora8, Azem Bejta- Ahmet Delia9, Sknderbeu zemr
shqiptar10, ka ke djeg ke me i pagu11, Kush lufton n amri12,
Hasan Prishtina13, Avni Rustemin na e vran14, Kush e xgjoi
Shqiprin15, Jan ba bashk burrat shqiptar16 etj. Ai shpesh
1 Po aty, f. 278.
2 Po aty, f. 280.
3 Po aty, f. 281.
4 Po aty, f. 282.
5 Po aty, f. 283.
6 Epika historike 3. IKP, Tiran, 1990, f. 283.
7 Shuteriqi, Dhimitr. Mbledhs t folklorit 9. Nga knga e popullit. IKP, f.266.
8 Po aty, f. 369.
9 Kng popullore historike IV. IAP, Prishtin, 2007, f. 158.
10 Kng popullore historike I. IAP, Prishtin, 2007, f. 90.
11 Epika historike 2. IKP, Tiran, 1981, f. 449.
12 Epika historike 3. IKP, Tiran, 1990, f.130.
13 Kng popullore historike IV. IAP, Prishtin, 2007, f.122.
14 Kng popullore historike. Instituti i Shkencave, Tiran, 1956, f. 310.
15 Knga popullore e Selim Hasanit. IKP, f. 24.
16 Kng popullore historike II. IAP, Prishtin, 2007, f. 367.

338
 N disa kng, q me siguri jan krijuar n jehon t ngjarjes,
ndjehet edhe ndikimi nga kultura, letrsia e shkruar por edhe nga
qndrimi ideopolitik klasor i kohs, q nuk l pa prekur edhe kto
kng ose mbledhsit e tyre q preferojn m shum kng t tilla,
sesa ato q bien n kundrshtim me frymn e kohs. U tund fusha
gjmoi mali, Vlor copz strralli, O amur i Shqipris,
U ngre amuri n Vlor, t them pr Smail Qemal, Bre
punn m t madhe1. Smail Beu i varfri, Shqipri lule burbuqe,
Vdekja e I. Qemalit, Qemal shqiptart erdh2. T bn prshtypje
fakti se, n mbledhjet folklorike t para Lufts s Dyt Botrore nuk
kemi asnj (pr sa kam informacion) kng q t kndoj shpalljen e
Pavarsis n mnyr direkte. (Vetm knga sht e jona Shqipria3
shnohet t jet mbledhur n Radhim- Vlor, 1927). Prve dy- tre
kngve baz, kngt tjera jan variante t tyre.

PRFUNDIME

Kngt e epiks historike pr Ismail Qemalin dhe shpalljen

e Pavarsis, jan kng q dshmojn edhe nj her rndsin e
dokumentit gojor, si regjistrues dhe artikulues artistik i ngjarjeve
historike t rndsishme n jetn e popullit shqiptar. Edhe kto
kng, sikurse kngt popullore historike kan pasur kurdoher si
mision paraqitjen e proceseve t jets n gjith kompleksitetin e tyre.
Ato dallohen nga nj vzhgim i mpreht i realitetit, nga trajtimi i
faktorve historiko-social, jo nga kndvshtrime subjektive apo nga
situata politike koniukturale, por ashtu si jan shtjelluar realisht4.
Nga moria e rmtarve t Aktit t Pavarsis populli zgjedh gurat
m imponuese, si paraqitet edhe n dokumentet e shkruara, gura e
Ismail Qemalit.
Mbshtetur n disa botime t prdorura n kt punim mund t
vrehet se kto kng, megjithse t pakta krahasuar me larmin e
kngve epike pr ngjarje t tjera historike, jan mbledhur jo vetm
n Vlor e rrethina e qytete t tjera t Jugut, por edhe n Kosov, n
1 Epika historike 3. IKP, Tiran, 1990, f. 33-40.
2 Hasani, S. Rapsod popullor. Instituti i Folklorit, Tiran, 1966, f. 11-14.
3 Epika historike 2. IKP, Tiran, 1981, f. 456.
4 Epika historike 3. IKP, Tiran, 1990, f. 11.

341
CIP Katalogimi n botim BK Tiran

Prendi, Arben
Probleme, autor dhe vepra nga letrsia shqipe
bashkkohore : studime / Arben Prendi ; rec. Zeqirja
Neziri, Stefan apaliku ; red. shkenc. Vinens Marku.
Shkodr : Fiorentia, 2017
350 f. ; 16,5 cm.
Bibliogr.
ISBN 978-9928-191-63-2

1.Letrsia shqipe 2.Historia e letrsis 3.Autor shqiptar

4.Kritika, interpretimi 5.Folklori shqiptar

821.18 .09 (081)

398(=18) (048.83)