1.

0 PENGENALAN

Angin merupakan salah satu daripada agen hakisan yang memainkan peranan tidak

kurang pentingnya Angin berkait rapat dengan aktiviti dalam bidang geologi khususnya

mengenai kemampuan angin untuk mengubah bentuk muka bumi. Proses bentuk muka bumi

daripada angin melibatkan hakisan, pengangkutan dan juga pemendapan. Proses hakisan angin

ini biasanya berlaku di kawasan yang beriklim kering. Contohnya, di kawasan-kawasan tepi laut

berpasir, di pinggir tasik besar, di kawasan yang agak gersang dan kawasan yang terdedah. Angin

juga dapat mengikis, mengangkut bahan peroi dan memendapkan bahan-bahan yang diangkut ke

kawasan lain. Bentuk pengangkutan sedimen oleh angin ini boleh diumpamakan seperti

pengangkutan sedimen oleh air mengalir.

1
2.0 PROSES PENGANGKUTAN ANGIN

Hakisan angin mungkin wujud di mana sahaja asalkan tanih yang tidak terkonsolidat

terdedah kearah tiupan angin. Terdapat beberapa proses hakisan angin yang menjalankan

peranannya menghakis secaral lelasan, layangan dan deflasi. Antaranya ialah layangan angin.

Proses ini mengangkat bahan-bahan peroi yang bersaiz butiran pasir hingga lempung dari

permukaan dan kemudian dipindahkan. Angin yang menghakis dengan proses ini akan

menghasilkan pembentukan rupa pandang darat seperti hammada atau hamparan batu gurun di

dalam lembangan saliran darat. Kebanyakan daripada kawasan gurun diselimuti oleh lapisan

pasir yang nipis malah seringkali terdapat batu-batan hamparnya terdedah di permukaan tanah.

Melalui pembentukan ini

Lodak yang peroi ini terangkat berpuluh meter tinggi dari permukaan dan diangkut

beratus kilometer jauhnya dalam keadaan ampaian sehinggalah golakan udara berkurangan atau

lemah. Kemudian debu ini akan termendap semula. Fenomena yang demikian dikenali sebagai

ribut debu. Semasa ribut pasir pula, butir-butir pasir yang beratus-ratus tan metric itu yang

kelihatannya seperti selimut pasir yang bergerak hanya beberapa sentimeter sahaja dari

permukaan. Tanah pertanian yang terdedah di kawasan separa gersang menggalakkan tindakan

deflasi angin berlaku. Contohnya di Great Plains Amerika Utara, penggunaan tanah pertanian

yang keterlaluan telah merosakkan ikatan butir tanah dan akhirnya terdedah kepada tindakan

deflasi angin sebagai butir yang peroi.

Tindakan deflasi ini boleh membentuk lekukan-lekukan yang luas dan sesetengahnya

agak dalam dan disebut lembangan tiupan. Apabila pasir dan kelodak dipindahkan oleh angin,

akhirnya bahan bersaiz butiran lebih kasar ini ditinggalkan. Sebagai zarah kecil dikeluarkan,

permukaan tanah mendapat yang lebih rendah dan rockier, menyebabkan deflasi . Apa yang

2
tinggal adalah padang pasir turapan, permukaan yang diliputi oleh zarah batu bersaiz yang tidak

mudah digerakkan oleh angin. Mendapan kasar yang yang menutup permukaan sesuatu gurun itu

disebut mendapan susulan atau hamparan gurun. Permukaan yang diliputi oleh zarah batu bersaiz

yang tidak mudah digerakkan oleh angin. Sebagai contoh gurun berbatu di Sahara dikenali

sebagai Hamada dan reg. sementara permukaan gurun yang ditutupi oleh pasir sahaja dikenali

sebagai erg.

Rajah 1 menunjukkan proses deflasi

Rajah 2: permukaan batuan berturap

3
 Tindakan hakisan secara lelasan pula dibantu oleh bahan peroi yang diangkut oleh angin.

Bahan tersebut bertindak menggores, melubangkan, menggilap dan melicinkan permukaan

batuan yang terdedah. Sebagai contoh, yardang ialah suatu morfologi hasil tindakan daripada

lelasan angin yang merupakan alur memanjang sejurus dengan arah tiupan angin dan hakisan

angin ini biasanya berlaku terhadap batuam yang relative lebih lembut. Antara bentuk yardang

ialah ventifak iaitu pecahan batu atau kerikil, yang mempunyai permukaan bersegi, rata dan

permukaan yang bergores atau berlubang. Permukaan bersegi ini terbentuk jika batu tersebut

berguling menukar kedudukannya yang menghadap angin lalu angin bertukar melelas permukaan

lain. Penggoresan pula ialah hasil tindakan lelasan terhadap permukaan batuan atau cerun yang

terdedah. Tindakan ini hanya berkesan pada ketinggian 1 meter dari permukaan. Hasilnya akan

berlaku goresan pada cerun. Akibat daripada perlagaan dan geselan sesame sendiri semasa

angkutan angin, butiran yang lebih kecil terhasil. Proses hakisan angin ini disebut pengikisan

sesama bahan yang diangkut oleh angin atau atrisi.

Rajah 3: proses lelasan batuan

4
 Proses mendapan pula berlaku apabila kelajuan angin semakin berkurangan, beban yang

sedang diangkut dilepaskan. Umumnya mendapan angin berlaku oleh adanya halangan, tidak

kira dalam apa bentuk sekalipun sama ada halangan topografi atau tumbuhan atau mungkin juga

pecahan pecahan batu. Angin mengangkut beban secara loncatan, seretan, rayapan, gulingan

dan ampaian. Beberapa bentuk topografi diterbitkan hasil daripada pemendapan beban yang

diangkut, di antaranya ialah kelopak pasir dan beberapa jenis gumuk. Kelopak pasir ialah

permukaan gurun yang ditutupi lapisan pasir yang nipis di atas batuan hampar. Tidak ada jasad

timbul kecuali kesan riak. Gumuk pasir atau beting pasir mengikut Bagnold ialah barkhan dan

seif kerana pembentukannya tidak bergantung kepada sebarang penghalang. Barkhan ialah

gumuk pasir yang terbentuk seperti bulan sabit. Permukaan beting yang menghadap angin

berbentuk cembung dan landai. sementara muka yang terlindung angin berbentuk cengkung dan

bercerun curam. Tanduk gumuk menirus mengikut arah angin.

3.0 PROSES DAN BENTUK BUMI TINDAKAN ANGIN

Tindakan angin adalah paling berkesan di kawasan di kawasan gurun pasir. Gurun pasir

yang biasanya dikaitkan dengan landskap gurun kersang, membentuk hanya sebahagian kecil

sahaja kawasan gurun. Sebahagian besar pasir gurun terdiri daripada butir-butir kuarza dengan

galian ringan seperti feldspar yang stabil dalam keadaan iklim yang kering. Bahan-bahan yang

lebih halus biasanya terdiri daripada sebahagian kecil galian berat seperti hornblende dan

ilmenit, oksida besi serta campuran liat. Sumber utama bahan-bahan tersebut adalah alluvium

dari sungai.

5
 Bagi gurun pinggir pantai, pantai berpasir dan lagun pinggir pantai merupakan sumber

penting bagi pasir diun terutamanya di kawasan terdapat angin yang bertiup ke daratan seperti

yang terdapat di sebahagian Gurun Sahara Atlantik. Pasir yang dihasilkan di tempat-tempat

tertentu ini sungguh mudah dipengaruhi oleh angin kerana keadaan kawasan gurun yang kersang

dan sebahagian besar daripadanya dapat diangkut jauh dari kawasan sumbernya.

3.1 Batu Cendawan (Atau Rock Pedestals)

Apabila batu-batu, yang terdiri daripada lapisan keras dan lembut alternatif adalah

tertakluk kepada angin lelasan, pembezaan hasil hakisan. Lapisan lembut mudah terhakis tetapi

lapisan keras menahan hakisan. Hasil daripada pemotongan berhampiran pangkalan (kerana

jumlah yang lebih besar pasir dan batu zarah diangkut rapat ke tanah), ciri yang terhasil

menyerupai tiang batu berbentuk seperti cendawan, Formasi tersebut adalah biasa di Gurun

Sahara, dan juga dilihat berhampiran Jodhpur. Batu Cendawan terbentuk di kawasan padang

pasir dengan cara hakisan angin. Lembangan angin terhakis dibentuk oleh deflasi angin

Rajah 4: batu cendawan.

6
 Seterusnya ialah pembentukan landskap oleh pemendapan oleh angin. Dalam keadaan

tertentu, bahan yang diangkut oleh angin mula mendapat disimpan di tapak tertentu di sepanjang

trek larian itu. Syarat-syarat bagi berlakunya hakisan pemendapan ini ialah, apabila jumlah zarah

habuk di dalam udara melebihi kapasiti penyimpanan , sebahagian daripada bahan yang diangkut

dimendapkan. Pemendapan ini juga berlaku apabila kelajuan angin dikurangkan , daya

tampungan juga dikurangkan. Bahan di dalam penggantungan itu dimendapkan. Selain itu,

apabila ada halangan yang datang melalui angin, udara terpaksa mengatasi halangan tersebut lalu

termendap.

Antara rupa bentuk bumi yang dihasilkan oleh angin pemendapan ialah pasir gumuk, bentuk

landskap ini adalah jenis yang berbeza dan mempunyai pelbagai bentuk. Antara Faktor-faktor

utama yang mempengaruhi pembentukan mereka adalah:

1. jumlah pasir tersedia

2. arah dan kekuatan angin,

3. halangan di jalan angin contohnya belukar, batu atau haiwan mati.

3.2 Bukit Pasir.

Padang pasir dan laut; kadang-kadang mempunyai bukit-bukit pasir ( Rajah di bawah ).

Bukit pasir pantai biasanya diperbuat daripada kuarza kerana kuarza adalah apa yang tinggal di

kawasan lembap seperti lain mineral mengharungi ke dalam tanah liat. Bukit-bukit pasir yang

terdiri daripada kalsium karbonat di kawasan tropika. Tetapi di padang pasir, bukit-bukit pasir

terdiri daripada pelbagai mineral kerana terdapat sedikit luluhawa.

7
 Pasir gumuk biasanya sangat seragam dalam saiz dan bentuk. zarah yang lebih besar

adalah terlalu berat untuk angin untuk mengangkut dengan penggantungan dan zarah yang lebih

kecil tidak boleh diambil. Zarah bulat lebih mudah bergolek daripada partikel yang bersudut.

Rajah 5: bukit pasir

Untuk bukit-bukit pasir membentuk mesti ada banyak bekalan pasir dan angin yang

stabil. Angin yang kuat sering diperlahankan oleh ke atas beberapa jenis halangan, seperti batu

atau beberapa tumbuh-tumbuhan, dan titisan pasir. Sebagai angin yang bergerak dan mengatasi

halangan, ia akan meningkatkan kelajuan . Ia membawa butiran pasir sehingga, sebelah arah

angin perlahan-lahan condong bukit pasir oleh saltasi. Apabila angin melewati bukit pasir,

kelajuannya berkurangan. Lata pasir ke bawah puncak, membentuk permukaan slip daripada

bukit pasir. Permukaan slip adalah curam kerana ia adalah pada sudut mendarat untuk pasir

kering, kira-kira 34 o.

8
 Rajah 6: pergerakan pasir mengikut arah angin

Angin juga memendapkan pasir lapisan demi lapisan. Jika angin berubah arah, susunan

bersilang akan terbentuk. Susunan bersilang ini dinamakan untuk cara setiap lapisan terbentuk

pada sudut ke tanah.

Rajah 7: gumuk pasir bersilang.

Jenis pasir gumuk yang membentuk bergantung kepada jumlah pasir yang ada, ciri-ciri dan arah

angin serta jenis tanah pasir yang bergerak. Bukit pasir juga boleh berbentuk bulan sabit, bintang

berbentuk parabola, linear, atau barchan.

Selagi angin yang cukup kuat untuk membawa pasir, bukit-bukit pasir yang mudah alih

dan mereka terus berpindah dari satu tempat ke tempat lain. Jika tumbuhan atau garis pokok

mula berkembang di atas bukit pasir mereka menjadi tetap. Mereka juga menjadi pegun apabila

mereka dihalang oleh bukit. Sekiranya tidak ada halangan itu, bukit pasir dapat menguburkan

tanah pertanian, dataran dan penempatan. Terdapat dua jenis utama gumuk pasir:

9
(A) Barchan:

Satu jenis biasa pasir gumuk adalah timbunan terpencil pasir percuma yang dipanggil barchan,

atau crescentic bukit pasir. Mereka dijumpai dalam jumlah yang besar di Gurun Sahara.

Rajah 8: barchan

(B) bukit pasir seif

Bukit pasir seif adalah panjang, rabung sempit pasir yang terletak selari dengan arah

angin lazim. Angin meniup lurus di sepanjang koridor yang tersirat gumuk, menyapu koridor

jelas pasir, Namun, pusaran menetapkan angin bertiup ke arah sisi koridor, memendapkan pasir

di sebelahnya untuk membentuk ini gumuk memanjang sempit. Seif bukit pasir adalah biasa di

bahagian barat Thar Desert of India .

10
 Rajah 9: bukit pasir seif

3.3 Tanah Loess

Permukaan yang dilitupi oleh mendapan angin yang mengangkut kelodak yang telah

dimendapkan dari ribut debu lebih beribu-ribu tahun. Bahan ini dikenali sebagai loess. Loess

cenderung untuk berpisah di sepanjang tebing menegak apabila ia didedahkan oleh pemotongan

sungai atau penggredan jalan yang . Ia juga sangat mudah terhakis oleh air yang mengalir dan

tertakluk kepada perparitan pesat apabila litupan tumbuh-tumbuhan yang melindungi ia rosak .

pemendapan loess membuat tanah yang sangat subur di kebanyakan rantau di dunia. Mendapan

tebal loess adalah di china timur laut, di mana lapisan lebih 30m mendalam adalah perkara biasa

dan ketebalan maksimum 100m telah diukur. Selain China, mendapan loess berlaku di

Mississippi Valley Amerika Utara dan utara Eropah Tengah Upland di Jerman, Belgium dan

Perancis. Mendapan Loess terdapat di Austalia juga. Kerja pengenapan angin penting dalam

pembentukan ciri-ciri topografi seperti bukit-bukit pasir, Barchan, bukit Seif dan loess.

11
3.4 Inselberg

Bukit bulat kecil, tombol, rabung atau gunung mini yang naik secara tiba-tiba dari

persekitaran yang agak rata. "Inselberg" adalah perkataan pinjaman dari Jerman dan bermaksud

"pulau gunung. Pada asalnya, Inselberg istilah ini digunakan untuk memohon kepada rupa

bentuk bumi dalam panas, kawasan kering. Walau bagaimanapun, istilah ini juga boleh

digunakan untuk bentuk bumi sama di kawasan-kawasan lebih lembap. Inselbergs biasanya sisa-

sisa hakisan. Selalunya, inselbergs terdiri daripada lebih sukar dihakis kerana ia merupakan

batuan igneus (seperti granit) yang lebih tahan hakisan. Walau bagaimanapun, inselbergs juga

boleh membentuk dalam batuan enapan.

Rajah 10: inselberg

12
3.5 Zuegen

Satu kawasan berbentuk meja batu ditemui di kawasan gersang dan separa gersang

terbentuk apabila lebih rock tahan dikurangkan pada kadar yang lebih perlahan daripada batuan

lembut di sekitarnya. Kawasan tersebut mempunyai lapisan batuan lembut yang berbaring di

bawah lapisan permukaan batuan lebih tahan. Perbezaan dalam kesan hakisan angin pada

permukaan batu lembut dan batuan tahan, telah mengukir batuan membentuk batas yang pelik

dan membentuk landskap parit. Seterusnya, luluhawa mekanikal memulakan pembentukan

mereka dengan membuka sendi permukaan batuan. Melalui angin lelasan ia telah menghakis

lebih jauh ke dalam lapisan yang lebih lembut asas supaya parit dibentuk. Batu-batu keras

kemudian berdiri di atas parit tersebut sebagai rabung atau Zeugen. Zeugen boleh berdiri 10

hingga 100 kaki di atas parit yang tenggelam. Lelasan berterusan oleh angin secara beransur-

ansur merendahkan Zeugen dan meluaskan parit itu.

Rajah 11: zuegen

13
4.0 KESIMPULAN

Kesimpulannya, fenomena hakisan angin merupakan hakisan yang jarang kita beratkan.

Namun, tanpa disedari hakisan angin juga boleh memberikan kesan kepada pembentukan muka

bumi. Hakisan angin juga boleh membentuk permukaan muka bumi yang indah dan boleh juga

memudaratkan muka bumi. Proses-proses hakisan angin ini boleh kita simpulkan bahawa lebih

banyak berlaku di kawasan yang bergurun dan kering.

BIBLIOGRAFI

14
H.D. Tjia., Juhari Mat Akhir., Ibrahim Komoo., Ibrahim Abdullah., Zaiton Harun., Anizan

Isahak. (1987). Proses eksogen. Kuala Lumpur: Dewan bahasa dan pustaka.

Jamaluddin Md Jahi. (1989). Pengantar Geomorfologi. Kuala Lumpur: Dewan bahasa dan

pustaka.

R.A.Israel Jebasingh. Landform produced by wind. Diperolehi 28 Mac 2017 daripada

http://officersiasacademy.blogspot.my/2016/04/landforms-produced-by-wind.html.

Landforms from Wind Erosion and Deposition. Diperolehi 2 April 2017 daripada

http://www.ck12.org/earth-science/landforms-from-wind-erosion-and-

deposition/lesson/Landforms-from-Wind-Erosion-and-Deposition-HS-ES/

A.K. Lobeck. 1981. Geomorfologi pengenalan kepada kajian pandangan darat. Kuala Lumpur:

Dewan Bahasa dan Pustaka.

K.J. Gregory, D. E. Wailling. 1988. Manusia dan proses persekitaran. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan pustaka.

15