;+lIfKt glthf
g]kfn ;/sf/
/fli6o of]hgf cfof]usf] ;lrjfno
s]Gb|Lo tYof ljefu
yfkfynL, sf7df08f}
g]kfn Jofj;flos s'v'/fkfng ;j]{If0f @)&!&@
!= kl/ro
g]kfndf s'v'/fkfngsf] z'jft k|flrg ;dob]lv x'b} cfPsf] b]lvG5 . z'?z'?df 3/fo;L pkef]usf
nflu dfq yf]/} ;+Vofdf s'v'/fkfng ub}{ cfPsf]df hg;+Vof a[l4, ablnbf] kl/j]z / pGgt k|ljlw tyf
gZnsf] ljsf;;+u} ljut tLg bzsb]lv g]kfndf s'v'/fkfng Jofj;fo lgs} ltj| ultdf km:6fpb}
cfPsf]5 . s'v'/fsf] df;' / c08fsf] dfu lbgfg'lbg a9\b} uPsf] kl/k|]Ifdf of] Joj;fo g]kfnsf]
;Gbe{df lgs} dxTjk"0f{ /lxcfPsf] 5 . sd kF"lh ePsf Joj;foL tyf ls;fgn] klg ;lhn} Joj;fo
;+rfng ug{;Sg] / sd ;dod} nufgLsf] k|ltkmn k|fKt x'g] x'gfn] xfnsf lbgdf of] Joj;fon] /fli6o
cy{tGqdf g} dxTjk"0f{ e"ldsf lgefpb} cfPsf] 5 .
o; Joj;fon] /fli6o cy{tGqdf k'ofPsf] of]ubfg n]vf hf]vf ug{ tyf Aoj;fosf] k|j{4gsf nflu
cfjZos gLlt lgdf{0f ug{sf] tYof tyf ;"rgfsf] cefj /x]sf] 5 . s'v'/fkfng Joj;foxaf6 df;',
c08f tyf rNNff pTkfbg tyf laqmL kl/df0f, Joj;foaf6 l;lh{t /f]huf/L, ;~rfng tyf k"FhLut vr{ ;fy}
Joj;foxsf] cj:yf;DaGwL] tYof tyf ;"rgfsf] cfjZostfnfO{ dWogh/ u/L g]kfn ;/sf/, s]Gb|Lo
tYof ljefun] klxnf] k6s cfly{s jif{ @)&!&@ df Jofj;flos s'v'/fkfng ;j]{If0f ;DkGg u/L of]
glthf k|sf;gdf NofPsf] 5 . ;j]{If0fsf] lkmN8 sfo{ ;~rfng e} /xFbf @)&@ ;fn j}iffv !@ uPsf]
ljgf;sf/L e"sDksf sf/0f s]xL lhNnfdf To; cfly{s jif{df ;j]{If0f ug{ g;lsPsf sf/0f tL
lhNnfx?df @)&@&# df ;j]{If0f sfo{ ul/Psf] x'bfF glthf k|sfzgdf ug{ s]xL l9nfO{ x'g uPsf] 5 .
o; ;j]{If0faf6 k|fKt tYofx?n] Joj;fosf] ;+/If0f, ;Dj4{g / ljsf;sf nflu gLlt lgdf{0f tyf
of]hgf th'{df / cg'udg Pj+ d"Nofg ug{ pkof]uL x'g'sf ;fy} o; If]qsf cg';Gwfgstf{, Jofj;foL,
ljBfyL{xsf ;fy} o; If]qdf rf;f] /fVg] ;a} ;/f]sf/jfnf JolQmxnfO{ klg dxTjk"0f{ x'g] ljZjf;
ljefun] lnPsf] 5 .
@= p2]Zo
of] ;j]{If0fsf p2]Zox b]xfocg';f/ /x]sf 5g\ .
s'v'/fkfng Joj;foaf6 df;', c08f tyf rNnf pTkfbg kl/df0fsf] cg'dfg ug]{ .
s'v'/fkfng Joj;foaf6 l;lh{t /f]huf/L, Joj;fodf ePsf] ;fn j;fnL tyf k"FhLut vr{sf] cg'dfg
ug]{ .
s'v'/fkfng Joj;fosf] cj:yf, agf]6 / k|s[ltsf] af/]df ;"rgf pknAw u/fpg] .
o; If]qn] /fli6o cfodf cf]u6]sf] c+z / To;sf] kl/df0f cg'dfg ul/ /fli6o cy{tGqdf k'ofPsf]
of]ubfg cg'dfg ug]{ .
of]hgf th'{df, gLlt lgdf{0f, sfof{Gjog, cg'udg tyf d"Nof\sg / cWoogcg';Gwfg ug{
of]hgfljb\, gLlt lgdf{0fstf{, k|fWofks, cg'';Gwfgstf{, ljBfyL{ tyf ;/f]sf/jfnfxnfO{ tYof
pknAw u/fpg] .
# If]q
Jofj;flos s'v'/fkfng cf=j= @)&!&@ df /fli6o?kdf ul/Psf] lyof] . &% lhNnf dWo] ^$
lhNnfdf dfq Jofj;flos?kn] s'v'/fkfng ug]{ ul/Psf] kfO{Psf] x'Fbf tL ^$ lhNNffdf of] ;j]{If0f
;~rfng ul/Psf] lyof] . ;j]{If0fdf gk/]sf lhNnfx?M ;f]n'v'Da', dgf+u, d':tf+u, 8f]Nnf, hfh/sf]6,
h'Dnf, d'u', sflnsf]6, c5fd, afh'/f / x'Dnf
$ Jofj;flos s'v'/fkfngsf] kl/efiff
s'v'/fkfng ;j]{If0f @)&! k|of]hgsf] nflu Joj;flos s'v'/fkfng eGgfn] cyf]{kfh{gsf pb]Zon]
jflif{s?kdf slDtdf %)) jf ;f]eGbf a9L s'v'/f kfnL s'v'/f tyf c08f las|L ljt/0f ug]{
Joj;foLs[ifsx? tyf Kof/]G6 s'v'/f kfnL rNnf pTkfbg u/L laqmL ljt/0f ug]{ Xofr/Lx?nfO{
hgfpFb5 . ;Gbe{ cjlwdf ;+rfngdf /x]sf Joj;foLs[ifsx? tyf Xofr/Lx?nfO{ dfq of]
;j]{If0fdf ;d]l6Psf] 5 .
% ;j]{If0f ljlw
of] ;j]{If0f 5gf}6 ljlwaf6 ul/Psf] lyof] . klxnf] r/0fdf, k|To]s lhNnfdf /x]sf s'v'/fkfns
Joj;foLs[ifs kl/jf/sf] gfdgfd];L ;fy} ltgn] jflif{s ?kdf kfn]sf hftcg';f/ s'v'/f ;+Vof
;lxtsf] ljj/0f ;+sng u/L lhNnfcg';f/ ;"rL tof/ kfl/Psf] lyof] . bf];|f] r/0fdf, To;}
;"rLaf6 j}1flgs 5gf}6 ljlw k|of]u ul/ cjZos ;+Vofdf Jofj;foLs[ifs 5fgL, 5flgPsf
Joj;foLs[ifsx?;+u k|ToIf cGt/jftf{sf] dfWodaf6 k|ZgfjnL e/L lj:t[t ljj/0f ;+sng
ul/Psf] lyof] . Xofr/Lsf] xsdf k"0f{ u0fgf ul/Psf] lyof] .
^= ;Gbe{ cjlw
Joj;flos s'v'/fkfng ;j]{If0f @)&!&@ sf] nflu ;Gbe{ jif{ / ;Gbe{ lbg u/L b'O{ lsl;dsf
;Gbe{ ;do lnOPsf] lyof] . ;Gbe{ jif{ eGgfn] ldlt @)&) kf}if !^ b]lv @)&! Kff}if !% ;Ddsf]
!@ dlxgfsf] cjlwnfO{ dflgPsf] 5 . ;Gbe{ lbg eGgfn] u0fgf ePsf] lbgnfO{ dflgPsf lyof] .
lkmN8sfo{ @)&! kmfNu'gb]lv @)&@ a}zfv ;Dd ;+rfng ul/Psf]df ljgfzsf/L e'sDksf] sf/0f
s]lx lhNnfx?df k"gM @)&@ efb| czf]h dlxgfdf ;d]t lkmN8sfo{ u/L ;j]{If0f ;DkGg ul/Psf]
lyof] .
&= ;+lIfKt glthf
b]zsf &% lhNnfx? dWo] ^$ lhNnfdf dfq Jofj;flos?kn] s'v'/fkfng u/]sf] kfO{Psf] 5 .
tL ^$ lhNnfdf @! xhf/ ( ;o %^ kmd{s[ifsx?n] Jofj;flos s'v'/fkfng u/]sf] kfOPsf] 5 .
h;dWo] @) xhf/ $ ;o *# -(#=@(_ a|f]O{n/ s'v'/f kmd{, !# ;o #& -^=)(_ n]o;{ s'v'/f kmd{,
! ;o @* -)=%*_ Xofr/L / * -)=)$_ lul//fhsf]O{n/ kmd{ /x]sf] kfOPsf] 5 .
k|b]zcg';f/ Jofj;flos?kdf s'v'/fkfng ug]{ kmd{s[ifssf] ;+Vof lgDgfg';f/ /x]sf] 5 .
k|b]z kmd{ ;+Vof k|ltztdf
k|b]z 1 3561 16
k|b]z 2 2096 10
k|b]z 3 7638 35
k|b]z 4 2993 14
k|b]z 5 3691 17
k|b]z 6 864 4
k|b]z 7 1113 5
g]kfn 21956 100
20000 200
;+Vof -xhf/df_
15000 150
5000 50
0 0
k|b]z ! k|b]z @ k|b]z # k|b]z $ k|b]z % k|b]z ^ k|b]z &
pTkfbg d'No
a|f]On/ s'v'/fsf] ;+Vo ;j} eGbf a9L k|b]z # df b]lvof] eg] ;j}eGb sd k|b]z ^ df /x]sf] b]lvof] . lhpbf]
j|f]On/ s'v'/fsf] k|lt s]=hL=d"No ;j}eGbf a9L k|b]z ^ df kfOof] eg] ;j} eGb sd d"No k|b]z @ df /x]sf]
kfOof] .
Jofj;flos s'v'/f kmd{s[ifsx?n] ;Gbe{ cjlwdf ! nfv !$ xhf/ %* d]l6s 6g df;' -lhpFbf]
s'v'/fsf] tf}n_ pTkfbg u/]sf] cg'dfg 5 . h;dWo], ! nfv !) xhf/ ^ ;o () d]= 6g a|f]On/, #
xhf/ ! ;o ^& d]= 6g n]o;{ tyf Kof/]G6 / @ ;o ! d]= 6g cGo s'v'/f -lul//fh, sf]O{n/ cflb_ sf]
df;' pTkfbg ePsf] kfOPsf] 5 .
Jofj;flos s'v'/fkfng kmd{s[ifsx?af6 ;Gbe{ cjlwdf k|lt JolQm k|lt jif{ $=! s]=hL= lhpbf]
s'v'/fsf] df;' pknAw x'g] u/L pTkfbg ePsf]] cg'dfg ul/Psf] 5 .
Joj;flos s'v'/f kmd{x?n] df;' k|of]hgsfnflu ljleGg hftsf lgDgfg';f/sf] ;+Vofdf s'v'/f laqmL
u/]sf] kfO{Psf] 5 .
s'v'/fsf] hft ;+Vof k|ltzt
a|f]O{n/ $,%(,!#,#*$ (^=%^
n]o;{ tyf Kof/]G6 !$,*%,@%( #=!@
lul//fhsf]O{n/ !,$#,^&^ )=#)
cGo *,!*% )=)@
hDdf $,&%,%),%)$ !))
To:t}, ;Gbe{ cjlwdf ! c/j @) s/f]8 @! Nfv ^^ xhf/ uf]6f c08f pTkfbg ePsf] cg'dfg
ul/Psf] 5 .
Jofj;flos s'v'/fkfng ug]{ kmd{s[ifsx?af6 ;Gbe{ cjlwdf k|lt JolQm k|lt jif{ sl/j $$ j6f
c08f pknAw x'g] u/L pTkfbg ePsf]] cg'dfg ul/Psf] 5 .
k|b]zcg';f/ no;{ s'v'/faf6 pTkflbt c08f ;+Vof tyf ljs|L d"No
n]o;{ s'v'/fsf] ;+Vof ;j} eGbf a9L k|b]z # df b]lvof] eg] ;j}eGbf sd k|b]z ^ df /x]sf] b]lvof] . n]o;{
s'v'/faf6 pTkflbt c08fsf] k|lts|]6 d"No ;j}eGbf a9L k|b]z ^ df kfOof] eg] ;j} eGbf sd d"No k|b]z # df
/x]sf] kfOof] .
;Gbe{ cjlwdf, Jofj;flos s'v'/fkfng kmd{s[ifsx?n] df;', c08f tyf rNnf laqmLaf6 ## c/a
&@ s/f]8 $) nfv @# xhf/ ?k}ofF k|fKt u/]sf] kfO{Psf] 5 . h;dWo], df;'sf nflu s'v'/f lalqmaf6
@) c/a %@ s/f]8 ** nfv (! xhf/ -^!_, c08f laqmLaf6 ( c/a !# s/f]8 #& nfv #^ xhf/
-@&_, rNnf laqmLaf6 # c/a ^) s/f]8 &^ nfv &$ xhf/ -!!_ tyf dn laqmLaf6 $% s/f]8
#& nfv @@ xhf/ -!_ ?k}ofF k|fKt u/]sf] kfO{Psf] 5 .
;Gbe{ cjlwdf !@* j6f Xofr/Ln] !! s/f]8 @@ nfv () xhf/ c08f OGSo'e]6/df /flv * s/f]8
## nfv ^! xhf/ rNnf pTkfbg u/]sf] kfO{Psf] 5 . pTkflbt rNnf dWo] &( nfv %@ xhf/ rNnf
l/h]S6]8 eO{ & s/f]8 %$ nfv ^ xhf/ dfq laqmL ljt/0f ePsf] kfO{Psf] 5 .
Kof/]06 s'v'/fx?sf] c08faf6 x'g] rNnf pTkfbg Xoflrljln6L &$=@ /x]sf] kfO{Psf] 5 .
Jofj;flos s'v'/fkfng kmd{s[ifsx?n] kfn]sf s'v'/fx?sf] d[To' b/ lgDgfg';f/ kfO{Psf] 5 .
a|f]O{n/ s'v'/f !@=*
n]o;{ (=@
Kof/]G6 &=)
u0fgfsf] lbgdf Jofj;flos?kdf kflnPsf s'v'/f hftcg';f/sf] s'v'/f ;+Vof lgDgfg';f/ kfO{Psf] 5 .
s'v'/fsf] hft ;+Vof
a|f]O{n/ *^,!),!)@
n]o;{ ^!,&@,!#(
Kof/]G6 !@,)(,@^(
cGo -lul//fhsf]O{n/_ (%,!%&
hDdf !,^),*^,^^&
o; Joj;fodf ;+nUg hDdf sfdbf/x?sf] ;+Vof %% xhf/ * ;o &! /x]sf] kfO{Psf] 5 . h:fdWo],
#! xhf/ # ;o #) k'?if tyf @$ xhf/ % ;o $! :qL sfdbf/ /x]sf 5g\ .
tnj Hofnf lnO{ :yfoL?kdf sfd ug]{ sfdbf/x?sf] ;+Vof & xhf/ $ ;o &$ hgf /x]sf 5g\ .
h:fdWo], % xhf/ % ;o $* k'?if tyf ! xhf/ ( ;o @^ :qL sfdbf/ /x]sf 5g\ .
To:t}, ;Gbe{ cjlwdf (( xhf/ ^ ;o &! AolQm lbg c:yfoL sfdbf/ k|of]u ul/Psf]] kfO{Psf] 5 .
;a}eGbf a9L Jofj;flos?kdf s'v'/fkfng ug]{ kmd{s[ifsePsf % lhNnfx? lgDgfg';f/ kfO{Psf] 5 .
lhNnf ;+Vof k|ltztdf
lrtjg 1920 8=7
sfe|]knf~rf]s 1078 4=9
bf8 1056 4=8
;'g;/L 992 4=5
wflb8 931 4=2
Jofj;flos?kdf ;a}eGbf a9L a|f]O{n/ s'v'/f pTkfbg ug]{ % lhNnfx? lgDgfg';f/ kfO{Psf] 5 .
lhNnf ;+Vof k|ltztdf
lrtjg 53,62,591 10
sfe|]knf~rf]s 41,41,428 8
wflb8 32,94,347 6
sf7df08f} 24,88,013 5
sf:sL 21,02,427 4
Jofj;flos?kdf ;a}eGbf a9L c08f pTkfbg ug]{ % lhNnfx? lgDgfg';f/ kfO{Psf] 5 .
c08f ;+Vof
lhNnf k|ltztdf
-)))_
lrtjg 81,19,01 68
dsjfgk'/ 5,80,89 5
gjnk/f;L 4,93,74 4
bf8 4,23,32 4
eQmk'/ 3,67,92 3
g]kfndf &% k|ltzt eGbf a9L s'v'/fkfng Joj;fo gfkmfdf /x]sf] kfOof] . k|ltztsf] lx;fjn] k|b]z
& df ;j} eGbf a9L] kmd{x? gfkmfdf /x]sf] ;j]{If0fn] b]vfPsf] 5 eg] ;j}eGbf sd k|b]z $ df
b]lvof]. ;+VofTds lx;fjn] ;Gbe{ cjlwdf ;j}eGbf a9L k|b]z # df %^$! kmd{x? gfkmfdf /x]sf]
b]lvG5 eg] ;j} eGbf sd k|b]z ^ df &$@ kmd{x? gfkmfdf /x]sf] b]lvG5 .
Jofj;flos s'v'/fkfng ug]{ kmd{x?dWo] dlxnf k|d'v ;~rfns ePsf kmd{x? !$ /x]sf] 5g\ eg]
k'?if k|d'v ;~rfns ePsf kmd{x? *^ /x]sf 5g\ .
Joj;flos?kdf s'v'/fkfng ug]{ kmd{x?sf] k|d'v ;~rfnssf] pd]/ !% jif{ b]lv ^% jif{eGbf
dfly;Dd kfO{of] . h:df #* k|ltzt s'v'/fkmd{x?sf] k|d'v ;+rfns #% b]lv $$ pd]/ ;d"xsf /x]sf]
b]lvof] eg] @( k|ltzt kmd{sf k|d'v ;+rfnssf] pd]/ ;d"x @% b]lv #$ jif{ /x]sf] kfOof] .
k|d'v ;~rfnssf] cf}ift pd]/ #(=# jif{ /x]sf] kfO{Psf] 5 .
k|d'v ;~rfnssf] z}lIfs of]Uotfcg';f/ s'v'/f kmd{sf] ;+Vof lgDgfg';f/ kfO{of] .
z}lIfs l:ylt P;=Pn=;L=;Dd ePsf k|d'v ;~rfns /x]sf kmd{sf] ;+Vof ;a}eGbf al9 /x]sf] kfO{of] .
;~rfngdf /x]sf Jofj;flos s'v'/fkfng ug]{ kmd{x?dWo] % xhf/ $) -@#_ kmd{x?dfq btf{
ePsf] kfO{Psf] 5 . oL btf{ePsf kmd{x?n] btf{ u/]sf] lgsfo lgDgfg';f/ /x]sf] 5 .
o; ;j]{If0faf6 g]kfndf @)#! ;fnb]lv Jofj;flos?kdf s''v'/fkfng ug]{ u/]sf] kfO{of] . h:df,
@)^! b]lv @)&) sf] bzs ;a}eGbf al9 Jofj;flos?kdf s''v'/fkfng Joj;fo ;~rfng u/]sf]
kfO{Psf] 5 . ;~rfng jif{cg';f/ kmd{x?sf] ;+Vof lgDgfg';f/ /x]sf] 5 .
Xofr/Laf6 pTkflbt a|f]On/ tyf n]o;{ rNnfx?sf] laqmL ljt/0f lgDgfg';f/ /x]sf] kfO{Psf]5 .
pTklbt rNnfx? sl/j *! yf]s laqm]tfdfkm{t laqmL ljt/0f u/]sf] kfO{Ptf klg pNNf]Vo dfqfdf
!# rNnfx? l;w} kmd{ s[ifsx?nfO{ laqmL ljt/0f u/sf] b]lvG5 .
s'v'/f ;+Vofsf] cfwf/df s'v'/fkfng ug]{ kmd{x?sf] ;+Vof
Jofj;flos s'v'/fkfngdf x'g] ;fnj;fnL vr{sf] 7"nf] lx:;f bfgf / rNNff vl/bdf x'g] u/]sf] kfO{of]
. h'g ;Dk"0f{ ;fnj;fnL vr{sf] qmdzM ^& / !& /x]sf] kfO{of] .
;~rfngdf /x]sf Jofj;flos s'v'/fkfng ug]{ kmd{s[ifsx?dWo] !) xhf/ ^ ;o ^) -$*=^_
kmd{x?n] ljleGg ;+:yfx?af6 C0f lnPsf] kfO{Psf] 5 . oL kmd{x?n] C0f lnPsf]] lgsfo lgDgfg';f/
/x]sf] 5 .
^@=# kmd{.s[ifsx?n] yk C0fsf] cfjZostf /x]sf] jtfPsf 5g\ . h;dWo], #) n] rNnf vl/b
ug{, !(=( n] bfgf vl/b ug{, @=# n] vf]kEoflS;g vl/b ug{, ! n] d]l;g/L cf}hf/ vl/b ug{
tyf $%=% n] vf]/6x/f lgdf{0f ug{ cfjZostf /x]sf] atfPsf 5g\ .
Jofj;flos s'v'/fkfng ug'{ cl3 $( k|d'v ;~rfnssf] k]zf s[lif -s'v'/fkfng afx]s_ /x]sf]
atfPsf 5g eg] !$ sf] j}b]lzs /f]huf/L, !# sf] Jofkf/, !@ sf] gf]s/L, ^ sf] ljBfyL{, !
sf] Jofkf/ tyf % sf] cGo k]zf /x]sf] atfPsf5g\ .
Jofj;flos s'v'/fkfng kmd{ ;~rfnsx?dWo] %( a|f]On/ kmd{ ;~rfnsx?sf] d'Vo k]zf
s'v'/fkfng g} /x]sf] atfP . To:f}u/L, () n]o;{ kmd{ ;~rfns tyf (* Xofr/L kmd{
;~rfnsx?sf] d'Vo k]zf s'v'/fkfng g} /x]sf] atfP .
*^ Xofr/L, *! n]o;{ kmd{ tyf &* a|f]O{n/ kmd{n] d/]sf] s'v'/f uf8LhnfO{ Joj:yfkg ug]{
u/]sf] kfO{of] .
Jofj;flos s'v'/f kmd{ ;~rfnsx?sf] cfkm\gf] Joj;fo k|lt ;Gt'i6sf] dfkg lgDgfg';f/ /x]sf]
kfO{of] .
50
0
oyfjt ;~rfng ug]{ Ifdtf a[l4 ug]{ Ifdtf sdL ug]{ aGb ug]{
clwsf+; ;+rfnsn] cfufdL lbgdf Joj;fosf] Ifdtf a[l ug]{ of]hgf /x]sf] ljrf/ JoQm u/]sf5g\ .
*) k|ltzt eGbf a9L Xofr/L ;+rfnssf] cfufdL of]hgf Ifdtf a[l ug]{ /x]sf]5 eg] ^) k|ltzt
eGbf a9L a|f]On/ tyf n]o;{ Jofj;foLsf] of]hgf klg Ifdtf a[l ug]{ g} /x]sf] b]lvG5 .
;/sf/nfO{ Joj;foLx?sf] !) k|d'v ;'emfjx?
;x'lnot k"0f{ C0fsf] Joj:yf
s'v'/f tyf c08f ljs|Lsf] nflu plrt ahf/sf] Joj:yf
s'v'/f Joj;fo ;DalGw k|fljlws tflndsf] Joj:Yf
:yflgo:t/df k|fljlws ;]jfsf] ;xh kx'r / lgz'Ns ;]jf
rNnf tyf bfgfsf] u'0f:t/sf] ;/sf/f/f s8fOsf;fy cg'udg
;/sf/n] s'v'/f tyf c08fsf] d"No lgwf{/0f ug'{kg]{
jLdfsf] nflu ;/sf/n] ;xh tyf pko'Qm jftfj/0fsf] lgdf{0f ul/lbg'kg]{
s'v'/f3/ lgdf{0f tyf bfgf / rNnf vl/bsf]nflu ;/sf/n] cg'bfg lbg'kg]{
ljb]zaf6 u}/sfg'gL 9+un] cfoft x'g] rNnfx?sf] k"0f{t k|ltjGw nufpg'kg]{
j8{Nkm' tyf dxfdf/Ldf gi6 ePsf s'v'/f tyf c08fsf] ;/sf/n] k|ofKt Ifltk"lt{ lbg'kg]{
Note on Rounding of Figures: Some figures have been rounded off to the nearest final digit.
This may result in a slight discrepancy between the sum of the individual item and the total in
the table.
Key Findings of Commercial Poultry Survey 2071/72
Item
1. Number of Poultry Farm by Province
1.1 Province 1 3561
1.2 Province 2 2096
1.3 Province 3 7638
1.4 Province 4 2993
1.5 Province 5 3691
1.6 Province 6 864
1.7 Province 7 1113
Nepal 21956
Kavrepalanchok 4141428
Dhading 3294347
Kathmandu 2488013
Kaski 2102427
10.2 Table Egg Production ('000 Number) Nepal 1202165
Chitwan 811901
Top 5 Districts
Makawanpur 58089
Nawalparasi 49374
Dang 42332
Bhaktapur 36792
Province No. 4
Jhapa 562 Syangja 386
Morang 749 Kaski 784
Province No. 1
Newar 8.7
Magar 6.8
Tharu 4.7
Tamang 4.6
Kami 2.4
Thakuri 2.3
Rai 2.1
Yadav 2.0
Others
15.1
Table No. 3.1 Percentage of Registered Farm and Place of Registration
Place of Registration (%)
Number of Department District Company
Poultry Registered of Livestock Livestock Registered Cottage VDC/
Districts Farms Farms(%) Service Service Office Office Industry Municipality Others
Taplejung 84 0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
Total 21956 93 6 1
Table No. 4 Number of Employees (Permanent & Temporary)
Permanent Employees (Number) Temporary Employees (Mandays)
Founder/Family Member Managerial/Executive staff Technical Staff Productive Staff Technical Staff Productive Staff
(Unpaid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid)
Number of
Districts Poultry Farms Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female
Taplejung 84 112 76 0 0 0 0 0 0 0 0 44 60
Bhojpur 29 37 29 0 0 0 0 2 1 16 0 167 56
Okhaldhunga 67 81 61 0 0 0 0 19 0 166 0 45 42
Khotang 22 32 18 3 1 4 0 14 0 0 0 102 0
Founder/Family Member Managerial/Executive staff Technical Staff Productive Staff Technical Staff Productive Staff
(Unpaid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid)
Number of
Districts Poultry Farms Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female
Lalitpur 376 443 413 9 5 8 0 38 51 0 0 279 1619
Chitawan 1923 2120 1804 429 148 119 5 1511 731 1586 266 9014 13699
Gulmi 93 88 98 0 0 0 0 6 4 0 0 17 28
Founder/Family Member Managerial/Executive staff Technical Staff Productive Staff Technical Staff Productive Staff
(Unpaid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid) (Paid)
Number of
Districts Poultry Farms Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female Male Female
Arghakhanchi 120 138 143 1 0 2 0 11 4 78 0 50 0
Rukum 60 63 76 6 6 0 0 0 0 3 0 6 6
Dailekh 87 104 80 1 0 0 0 6 0 0 0 15 0
Bajhang 18 21 14 0 0 0 0 0 0 0 0 4 5
Dadeldhura 30 41 35 8 0 0 0 2 2 0 0 6 9
Baitadi 25 32 23 2 0 2 2 4 0 0 0 542 0
Darchula 9 23 11 0 0 0 0 2 0 10 0 468 90
Total 21956 25782 22615 865 341 322 14 4360 1571 8897 539 53981 39618
Table No.5.1 Poultry Population in the Day of Ennumeration by Type
Type of Poultry
Number of Others
Districts Poultry Farms Broilers Layers (Giriraj/Koilers) Total
Taplejung
84 18196 0 0 18196
Panchthar
120 12102 0 0 12102
Ilam
150 24108 0 0 24108
Jhapa
562 136611 18160 1227 155998
Morang
749 267959 28474 3061 299495
Sunsari
992 179126 50805 0 229931
Dhankuta
136 29448 1000 515 30963
Terhathum
71 6909 1938 0 8846
Sankhuwasabha
91 22090 7159 300 29549
Bhojpur
29 6797 1469 40 8306
Okhaldhunga
67 20682 0 2257 22939
Khotang
22 8198 2000 97 10295
Udayapur
488 122773 14590 861 138224
Saptari
221 119092 133383 1833 254308
Siraha
324 390589 14800 0 405389
Dhanusa
173 86116 2000 0 88116
Mahotari
264 147239 3500 1311 152050
Sarlahi
426 206178 5500 0 211678
Sindhuli
385 85121 8313 535 93968
Ramechhap
236 44690 10326 363 55379
Dolakha
211 56102 6998 1500 64600
Sindhupalchok
471 139837 15466 809 156112
Kavrepalanchok
1078 676260 84703 98 761061
Lalitpur
376 207408 6500 3000 216908
Bhaktapur
242 177613 102717 1607 281938
Kathmandu
533 276316 185441 0 461758
Nuwakot
340 246440 71030 0 317470
Rasuwa
68 21803 1800 471 24074
Dhading
931 427001 42209 0 469210
Makwanpur
844 283703 265534 44 549280
Rautahat
213 110689 0 4118 114807
Bara
342 158676 17955 2065 178696
Parsa
133 83294 0 0 83294
Chitawan
1923 751432 3877263 35000 4663695
Gorkha
209 70176 0 0 70176
Type of Poultry
Number of Others
Districts Poultry Farms Broilers Layers (Giriraj/Koilers) Total
Lamjung
201 77091 34067 5075 116233
Tanahu
383 171153 8750 0 179903
Syangja
386 95236 38195 761 134192
Kaski
784 372206 215776 0 587983
Myagdi
139 34282 7697 2646 44625
Parbat
210 54692 7737 6530 68959
Baglung
279 52786 7424 4240 64451
Gulmi
93 29085 4000 0 33085
Palpa
322 69718 26600 164 96482
Nawalparasi
655 296248 286986 4110 587343
Rupandehi
127 43761 37000 0 80761
Kapilbastu
220 100482 4250 154 104886
Arghakhanchi
120 138539 1700 933 141172
Pyuthan
461 105693 16872 0 122565
Rolpa
117 35470 1215 0 36685
Rukum
60 11637 1263 0 12900
Salyan
178 37402 0 1553 38955
Dang
1056 305565 207974 392 513931
Banke
431 191792 99242 0 291034
Bardiya
491 132033 24343 0 156376
Surkhet
539 89429 5500 830 95759
Dailekh
87 15514 0 39 15553
Bajhang
18 5317 0 0 5317
Doti
45 13322 3150 0 16472
Kailali
577 342788 88042 800 431630
Kanchanpur
409 142177 62714 5571 210463
Dadeldhura
30 12889 0 0 12889
Baitadi
25 11397 606 246 12249
Darchula
9 1623 0 0 1623
Total 21956 8610102 6172139 95157 14877398
Table No.5.2 Parent Population in the Day of Enumeration in Hyachary
Number of Number of Parent in Hyachery
Districts Poultry
Farms Broilers Layers Grand Parent Total
Panchthar 0 0 0 0
Ilam 0 0 0 0
Jhapa 21 4 1 0
Morang 11 8 0 0
Sunsari 18 13 0 0
Dhankuta 2 0 0 0
Terhathum 8 0 0 0
Sankhuwasabha 5 2 0 0
Bhojpur 4 0 0 0
Okhaldhunga 0 0 0 0
Khotang 2 0 0 0
Udayapur 8 0 0 0
Saptari 4 0 0 2
Siraha 0 0 0 0
Dhanusa 2 1 0 0
Mahotari 6 0 0 0
Sarlahi 0 0 0 0
Sindhuli 10 5 0 0
Ramechhap 21 0 0 0
Dolakha 6 0 0 0
Sindhupalchok 2 22 0 0
Kavrepalanchok 38 41 3 0
Lalitpur 0 2 1 0
Bhaktapur 0 16 19 0
Kathmandu 7 78 1 0
Nuwakot 34 16 0 0
Rasuwa 2 1 0 0
Dhading 0 24 0 0
Rautahat 0 0 0 0
Bara 2 4 0 0
Parsa 0 0 0 0
Gorkha 0 0 0 0
Lamjung 41 7 0 0
Tanahu 0 5 0 0
Number of Layers
Districts Up to 1000 1001-5000 5001-10000 10000+
Syangja 8 9 0 0
Kaski 8 41 6 9
Myagdi 0 5 0 0
Parbat 7 0 0 0
Baglung 27 3 0 0
Gulmi 1 1 0 0
Palpa 0 6 0 0
Nawalparasi 13 44 0 5
Rupandehi 0 3 1 0
Kapilbastu 3 1 0 0
Arghakhanchi 3 1 0 0
Pyuthan 8 6 0 0
Rolpa 5 0 0 0
Rukum 3 0 0 0
Salyan 1 1 0 0
Dang 15 14 1 8
Banke 1 0 6 4
Bardiya 38 12 0 0
Surkhet 13 0 0 0
Dailekh 0 0 0 0
Bajhang 0 0 0 0
Doti 0 3 0 0
Kailali 10 17 5 0
Kanchanpur 13 22 0 0
Dadeldhura 5 0 0 0
Baitadi 8 0 0 0
Darchula 0 0 0 0
Table No. 7 Number of Table Eggs produced by Poultry Farm
Number of Chicken Number of Eggs Produced ('000)
In-house Amount
Districts Laying Eggs Pullets Death Total Consumption Damage Sell (Rs.'000)
Jhapa 22264 8647 1952 6969 32 69 6868 58610
Morang 14063 12183 2265 2159 4 3 2150 19465
Sunsari 9480 34687 2286 725 4 26 696 5736
Terhathum 1948 145 218 174 1 3 169 1783
Sankhuwasabha 6255 974 1621 987 3 6 979 8399
Bhojpur 1164 305 549 140 1 2 137 1271
Udayapur 6500 1417 1750 802 5 9 788 7289
Saptari 92720 19240 8184 17568 9 1238 16321 109663
Mahotari 1093 62 94 206 2 2 202 1686
Sindhuli 9928 48 1140 735 13 1 722 7922
Ramechhap 7821 297 174 1065 4 4 1057 9588
Dolakha 3330 60 420 461 6 9 446 4066
Sindhupalchok 23980 12561 6379 1722 4 2 1716 17061
Kavrepalanchok 112763 26209 21405 19677 273 180 19224 155442
Lalitpur 12000 0 3400 1754 5 16 1733 12892
Bhaktapur 168027 50809 13053 36792 43 314 36435 281011
Kathmandu 197122 22010 19093 26654 100 178 26372 202622
Nuwakot 60674 7732 7614 17177 34 118 17024 142441
Dhading 56576 114 16838 5116 3 205 4907 42766
Makwanpur 345484 52544 44327 58089 145 601 57315 491999
Bara 16131 638 1547 3079 0 69 3010 24079
Chitawan 3310349 758316 361282 811901 2692 6346 802842 5910706
Lamjung 26761 9557 1423 7246 35 30 7181 67641
Tanahu 9750 750 1000 2685 8 17 2659 24815
Syangja 22178 14757 2208 4487 2 44 4441 43393
Kaski 288195 68417 18648 32872 78 290 32392 279272
Myagdi 7000 0 1438 1091 3 34 1054 10635
Parbat 3106 120 20 924 20 12 892 9578
Baglung 6128 3112 2678 490 3 6 481 5093
Number of Chicken Number of Eggs Produced ('000)
In-house Amount
Districts Laying Eggs Pullets Death Total Consumption Damage Sell (Rs.'000)
Palpa 18814 2540 926 521 2 12 507 4702
Nawalparasi 230571 134390 36660 49374 297 167 48740 396837
Kapilbastu 3450 800 525 1131 4 9 1118 8200
Pyuthan 6122 10167 896 1713 9 66 1638 15251
Rolpa 1780 250 501 258 8 9 241 2412
Dang 191706 21036 13372 42332 9 208 42006 400372
Bardiya 55839 8285 6438 6971 17 130 6825 59241
Surkhet 7633 2010 1390 1050 3 3 1044 9916
Doti 3450 0 825 570 0 1 568 4163
Kailali 42409 37074 9250 11075 25 50 10837 84693
Kanchanpur 42614 16443 3022 5181 19 85 5077 41573
Dadeldhura 27 842 0 0 0 0 0 5
Baitadi 572 256 8 24 2 0 22 224
*Others 104806 31346 19176 0 18216 78 231 17898 149222
Total 5552581 1371147 635993 1202166 4005 10805 1186735 9133736
*Others: Dhankuta, Khotang, Dhanusa, Rasuwa, Gulmi, Rupandehi, Arghakhanchi, Salyan, Banke
Ta ble No. 8 Production of Chicks in Hatchery and Sell
Number of Chicks ('000)
Number of Eggs in Amount
Districts Hatchery Incubator Produced Rejected Sold (Rs.'000)
Morang 4 2274 1613 239 1374 74610
Kavrepalanchok 10 2200 1660 129 1531 87724
Lalitpur 3 1630 1233 125 1108 45680
Bhaktapur 9 9941 7656 273 7383 385514
Kathmandu 8 6153 4688 201 4487 247047
Chitawan 56 68009 49768 5826 44137 2076970
Kaski 7 3512 2746 321 2425 133270
Palpa 3 1250 1005 112 893 37506
Nawalparasi 8 5466 4417 40 4377 217622
*Others 20 11855 8575 686 7691 301731
Total 128 112290 83361 7952 75406 3607674
* Sunsari,Dhankuta, Siraha,Sarlahi,Ramechhap,Nuwakot, Dhading, Bara,Gorkha, Ardhakhachi,
Rupandehi,Kapilbastu,Banke, Dang & Koilali
Table No.9 Poultry Rearing in Nepal
Poultry Rearing
Number of
Districts Poultry Farms Broilers Layers *Others Total
Taplejung 84 85364 0 0 85364
Panchthar 120 100050 0 0 100050
Ilam 150 148783 0 0 148783
Jhapa 562 899976 30910 1607 932493
Morang 749 1571240 26245 33700 1631186
Sunsari 992 1075807 44167 16400 1136374
Dhankuta 136 188979 700 1494 191173
Terhathum 71 49093 2093 1193 52379
Sankhuwasabha 91 115006 7229 924 123159
Bhojpur 29 46311 1469 0 47780
Okhaldhunga 67 81077 0 2218 83294
Khotang 22 63168 2000 2100 67268
Udayapur 488 816119 7917 0 824036
Saptari 221 771104 111960 0 883064
Siraha 324 1091314 0 0 1091314
Dhanusa 173 573745 3900 0 577645
Mahotari 264 676593 1155 0 677748
Sarlahi 426 1169818 0 5700 1175518
Sindhuli 385 532544 2850 7125 542519
Ramechhap 236 327245 8117 15257 350619
Dolakha 211 301655 3390 0 305045
Sindhupalchok 471 804541 36540 809 841890
Kavrepalanchok 1078 4141428 138971 57600 4337999
Lalitpur 376 1444922 12000 28600 1485522
Bhaktapur 242 1282015 218836 136395 1637246
Kathmandu 533 2488013 219132 152250 2859396
Nuwakot 340 1549372 68407 8650 1626429
Rasuwa 68 123920 1985 0 125905
Dhading 931 3294347 56690 8400 3359437
Makwanpur 844 1581059 398027 0 1979087
Rautahat 213 645028 0 0 645028
Bara 342 1328379 15319 3130 1346828
Parsa 133 644694 0 0 644694
Chitawan 1923 5362591 4068665 548897 9980153
Gorkha 209 332372 0 5000 337372
Lamjung 201 295602 35167 3542 334311
Poultry Rearing
Number of
Districts Poultry Farms Broilers Layers *Others Total
Tanahu 383 857159 10500 0 867659
Syangja 386 612778 36935 0 649713
Kaski 784 2102427 356612 32910 2491948
Myagdi 139 332913 7000 0 339913
Parbat 210 369399 3226 3733 376358
Baglung 279 360455 9240 857 370552
Gulmi 93 137323 4490 0 141813
Palpa 322 530814 21354 16035 568203
Nawalparasi 655 1792733 364962 57054 2214749
Rupandehi 127 414676 15510 31110 461296
Kapilbastu 220 718610 4250 5800 728660
Arghakhanchi 120 225218 2340 9487 237045
Pyuthan 461 603029 16289 0 619318
Rolpa 117 220706 2030 0 222736
Rukum 60 70137 1579 0 71716
Salyan 178 250541 3700 0 254241
Dang 1056 2063028 212742 9500 2285270
Banke 431 970077 100422 10102 1080601
Bardiya 491 608748 64124 13438 686310
Surkhet 539 608099 9643 357 618099
Dailekh 87 112484 0 0 112484
Bajhang 18 27156 0 0 27156
Doti 45 99582 3450 0 103032
Kailali 577 1446679 79483 15000 1541163
Kanchanpur 409 974878 53914 5143 1033936
Dadeldhura 30 85626 868 0 86495
Baitadi 25 44059 89 739 44887
Darchula 9 23421 0 0 23421
Total 21956 52666029 6908595 1252255 60826880
* Parents, Giriraj & Koiler
Table No.10 Production and Sell of Manure
Produced Manure Manure Amount by
Districts (Bora) Sold(Bora) Manure Sold
Taplejung 8852 2740 319000
Bhojpur 5705 0 0
Dadeldhura 5132 0 0
Baitadi 2780 0 0
Feed 18769536
Khop/Vaccine 393416
Medicine 811321
bata/baltin/doko/dalo 152218
Fuel 315274
Communication 59862
Sotar/Bhus 409116
Insurance 5012
Tax/VAT 19962
Donation 29667
Stationary 25026
Total 27854476
Table No. 12.1 Capital Expenditure in Poultry Farm
Districts Puchasing Amount Selling Amount
Taplejung 552000 0
Panchthar 3167100 0
Ilam 123220 0
Jhapa 19257418 0
Sunsari 14294645 0
Dhankuta 5328513 0
Terhathum 2434288 0
Sankhuwasabha 12496695 0
Bhojpur 1871644 0
Okhaldhunga 8340028 0
Saptari 4509650 0
Mahotari 2405924 0
Ramechhap 7802841 0
Dolakha 678068 0
Sindhupalchok 5326994 0
Bhaktapur 36553653 0
Nuwakot 18876956 0
Rasuwa 71000 0
Makwanpur 15436156 0
Bara 7151416 0
Parsa 579326 0
Lamjung 12063947 0
Tanahu 13197206 0
Kaski 170062144 0
Parbat 5933264 0
Baglung 5044402 0
Gulmi 7842750 0
Rupandehi 9590419 0
Kapilbastu 24853117 0
Arghakhanchi 4850700 0
Pyuthan 12652072 0
Rolpa 329969 0
Rukum 1527000 0
Salyan 7539211 0
Surkhet 3554911 0
Dailekh 2195559 0
Bajhang 4267659 0
Doti 3217800 0
Kanchanpur 15365835 0
Dadeldhura 5144005 0
Baitadi 1579586 0
Darchula 854100 0
Agriculture Bank
Chicks Purchase
Khop/Medicine
Feed Purchase
bank/Financial
Khor/ Tahara
Farm in
Organization
Cooperative
Number Farm Need of
Machinary
of reporting Loan/
Others
Others
Other
Poultry Loan Additional
Districts Farms Received Loan
Taplejung 84 57 58 0 0 42 67 7 93 0 0 0 0
Panchthar 120 50 30 10 0 60 50 10 70 0 10 10 0
Ilam 150 5 0 50 50 0 43 100 0 0 0 0 0
Jhapa 562 48 31 5 35 28 76 43 7 3 45 1 0
Morang 749 47 47 11 21 20 47 57 7 0 18 2 17
Sunsari 992 46 15 3 31 51 43 51 1 3 44 0 0
Dhankuta 136 50 10 21 47 22 71 15 51 0 33 0 1
Terhathum 71 37 0 10 60 30 59 0 82 0 18 0 0
Sankhuwasabha 91 27 0 20 56 24 91 29 46 2 23 0 0
Bhojpur 29 47 12 12 65 12 66 25 75 0 0 0 0
Okhaldhunga 67 57 44 0 21 35 67 24 65 0 6 0 6
Khotang 22 44 33 0 17 50 100 7 71 0 22 0 0
Udayapur 488 56 21 12 32 35 74 7 68 0 23 1 1
Saptari 221 60 6 3 70 22 70 5 7 0 80 5 2
Siraha 324 31 22 16 37 24 70 54 21 2 20 2 0
Dhanusa 173 52 20 14 45 21 73 29 43 1 28 0 0
Mahotari 264 54 9 1 27 63 72 76 7 0 17 0 0
Sarlahi 426 40 26 11 17 47 69 35 31 4 30 0
Sindhuli 385 64 54 5 13 28 67 29 20 0 49 2 0
Ramechhap 236 53 52 9 7 33 82 14 49 4 33 1 0
Dolakha 211 62 59 21 6 14 83 38 22 0 40 0 0
Sindhupalchok 471 29 41 21 22 16 68 14 22 0 63 2 0
Kavrepalanchok 1078 51 56 7 19 18 82 22 5 4 65 2 2
Lalitpur 376 46 45 5 35 15 64 6 3 0 87 0 4
Bhaktapur 242 78 55 17 10 18 86 40 13 1 46 0 0
From where, loan received Purpose of additional loan
Agriculture Bank
Chicks Purchase
Khop/Medicine
Feed Purchase
bank/Financial
Khor/ Tahara
Farm in
Organization
Cooperative
Number Farm Need of
Machinary
of reporting Loan/
Others
Others
Other
Poultry Loan Additional
Districts Farms Received Loan
Kathmandu 533 59 57 10 10 23 62 22 11 0 66
Nuwakot 340 63 15 48 22 15 76 18 14 2 64 0 3
Rasuwa 68 67 59 26 10 5 97 7 14 0 78 0 0
Dhading 931 21 31 35 27 7 24 13 4 8 75 0 0
Makwanpur 844 39 18 34 18 29 49 13 20 4 60 0 4
Rautahat 213 53 13 31 19 38 57 41 0 12 47 0 0
Bara 342 35 26 16 13 46 52 22 17 11 48 0 2
Parsa 133 32 7 41 0 52 59 11 45 17 27 0 0
Chitawan 1923 50 11 33 40 16 66 43 11 5 37 2 3
Gorkha 209 41 37 37 11 15 57 81 3 0 16 0 0
Lamjung 201 49 27 31 20 22 60 37 28 2 26 0 6
Tanahu 383 39 38 32 15 15 36 32 0 0 65 0 3
Syangja 386 32 37 11 31 20 53 4 4 6 63 0 23
Kaski 784 58 31 21 18 30 29 26 7 0 61 0 5
Myagdi 139 70 48 34 11 7 61 8 44 0 43 0 4
Parbat 210 55 52 7 25 16 66 5 8 8 77 0 2
Baglung 279 47 65 8 10 17 63 15 7 0 74 2 2
Gulmi 93 39 53 18 3 27 63 0 38 0 60 2 0
Palpa 322 44 35 7 18 41 52 3 49 0 48 0 0
Nawalparasi 655 60 44 17 29 10 69 58 17 1 23 2 0
Rupandehi 127 56 14 44 18 24 81 29 42 3 26 0 0
Kapilbastu 220 52 10 39 18 33 54 22 40 0 38 0 0
Arghakhanchi 120 47 14 4 21 60 100 65 18 0 17 0 0
Pyuthan 461 56 66 8 13 14 71 63 5 0 31 0 1
Rolpa 117 57 57 14 19 10 73 65 9 0 26 0 0
Rukum 60 42 38 0 38 25 100 84 11 0 5 0 0
From where, loan received Purpose of additional loan
Agriculture Bank
Chicks Purchase
Khop/Medicine
Feed Purchase
bank/Financial
Khor/ Tahara
Farm in
Organization
Cooperative
Number Farm Need of
Machinary
of reporting Loan/
Others
Others
Other
Poultry Loan Additional
Districts Farms Received Loan
Salyan 178 22 8 29 40 24 63 6 29 0 66 0 0
Dang 1056 47 12 25 30 33 60 15 16 2 64 1 1
Banke 431 62 21 20 28 30 75 19 28 0 53 0 0
Bardiya 491 67 21 10 39 30 80 26 34 3 35 1 1
Surkhet 539 56 70 5 10 15 69 19 18 62 0 0
Dailekh 87 50 62 9 2 27 63 14 0 0 79 7 0
Bajhang 18 57 38 13 13 38 93 23 38 0 31 8 0
Doti 45 57 24 41 0 35 90 44 22 0 30 0 4
Kailali 577 57 27 28 29 15 75 38 33 1 25 1 3
Kanchanpur 409 49 16 41 9 35 70 11 29 1 55 3 0
Dadeldhura 30 68 38 23 31 8 89 29 29 12 18 12 0
Baitadi 25 67 31 49 10 10 80 16 0 8 75 0 0
Darchula 9 56 20 0 40 40 78 14 14 0 71 0 0
Total 21956 49 32 18 24 25 62 30 19 2 45 1 2
Table No.15.1 Percentage of Farm reporting Separate Building for Poultry
Ilam 150 93
Jhapa 562 86
Morang 749 98
Sunsari 992 98
Dhankuta 136 79
Terhathum 71 85
Sankhuwasabha 91 100
Bhojpur 29 100
Okhaldhunga 67 100
Khotang 22 100
Saptari 221 98
Mahotari 264 98
Sindhuli 385 96
Ramechhap 236 88
Dolakha 211 52
Sindhupalchok 471 60
Kavrepalanchok 1078 82
Lalitpur 376 76
Bhaktapur 242 92
Kathmandu 533 92
Nuwakot 340 89
Rasuwa 68 97
Dhading 931 99
Makwanpur 844 94
Bara 342 98
Districts Number of Poultry Farm Farm Reporting Separate Building (%)
Parsa 133 100
Chitawan 1923 95
Lamjung 201 80
Tanahu 383 84
Syangja 386 92
Kaski 784 95
Myagdi 139 98
Parbat 210 85
Baglung 279 85
Gulmi 93 97
Palpa 322 93
Nawalparasi 655 99
Pyuthan 461 99
Rukum 60 95
Salyan 178 91
Dang 1056 93
Banke 431 93
Surkhet 539 83
Dailekh 87 64
Bajhang 18 100
Doti 45 100
Kailali 577 97
Dadeldhura 30 100
Baitadi 25 100
Darchula 9 100
Total 21956 93
Table No. 15.2 Percentage of Main Owner reporting Previous Job
Previous Profession of Owner before Starting Poultry Business (%)
Number of
Poultry Agri (Without Foreign
Districts Farms Poultry) Trade Industry Job Job Students Others
Taplejung
84 38 19 0 5 29 10 0
Panchthar
120 35 10 0 10 35 10 0
Ilam
150 72 15 0 11 0 2 0
Jhapa
562 50 13 1 7 15 9 5
Morang
749 45 20 1 10 13 7 4
Sunsari
992 46 12 1 11 17 4 9
Dhankuta
136 42 10 5 11 8 10 13
Terhathum
71 56 15 7 7 7 7 0
Sankhuwasabha
91 32 20 0 15 18 15 0
Bhojpur
29 22 0 0 9 25 38 5
Okhaldhunga
67 47 9 0 16 12 4 12
Khotang
22 34 22 0 7 22 15 0
Udayapur
488 51 10 1 7 25 2 5
Saptari
221 43 19 0 11 13 8 7
Siraha
324 41 7 0 10 30 10 1
Dhanusa
173 26 23 0 11 29 4 6
Mahotari
264 53 10 14 7 10 5
Sarlahi
426 62 8 9 13 8 0
Sindhuli
385 55 9 5 19 8 0 4
Ramechhap
236 50 14 2 21 2 8 3
Dolakha
211 83 9 0 5 3 0 0
Sindhupalchok
471 69 19 1 3 1 3 5
Kavrepalanchok
1078 66 6 2 8 8 6 4
Lalitpur
376 57 16 1 13 7 1 5
Bhaktapur
242 57 17 1 9 1 6 8
Kathmandu
533 56 14 13 12 3 2
Nuwakot
340 62 6 3 13 7 3 6
Rasuwa
68 78 3 0 0 10 8 0
Dhading
931 82 9 0 3 3 3 0
Makwanpur
844 52 16 1 10 8 8 5
Rautahat
213 47 20 0 17 7 3 7
Bara
342 49 20 0 15 7 5 4
Previous Profession of Owner before Starting Poultry Business (%)
Number of
Poultry Agri (Without Foreign
Districts Farms Poultry) Trade Industry Job Job Students Others
Parsa
133 72 14 0 7 3 3 1
Chitawan
1923 45 13 1 19 13 9 1
Gorkha
209 75 9 0 10 2 0 3
Lamjung
201 72 8 0 9 10 0 1
Tanahu
383 36 16 2 16 27 2 2
Syangja
386 48 18 0 7 16 6 6
Kaski
784 27 8 19 26 7 13
Myagdi
139 27 17 0 7 34 12 2
Parbat
210 42 13 0 10 30 1 4
Baglung
279 38 17 3 12 25 3 3
Gulmi
93 48 13 0 14 21 1 3
Palpa
322 17 18 17 32 7 9
Nawalparasi
655 51 5 1 14 22 4 2
Rupandehi
127 49 8 0 18 21 4 0
Kapilbastu
220 36 18 15 7 7 17
Arghakhanchi
120 37 14 0 14 26 6 4
Pyuthan
461 48 8 1 7 25 6 5
Rolpa
117 37 21 0 8 24 2 8
Rukum
60 74 21 0 0 0 5 0
Salyan
178 41 23 1 9 23 4 0
Dang
1056 37 16 1 11 19 8 10
Banke
431 49 13 0 26 3 2 7
Bardiya
491 45 10 0 17 16 8 3
Surkhet
539 42 25 0 15 8 8 3
Dailekh
87 22 27 13 28 10 0 0
Bajhang
18 29 36 0 0 7 29 0
Doti
45 20 33 0 17 10 20 0
Kailali
577 50 12 3 14 5 8 8
Kanchanpur
409 41 19 0 15 5 19 1
Dadeldhura
30 21 11 0 32 21 11 5
Baitadi
25 24 30 0 33 0 0 13
Darchula
9 33 22 0 33 11 0 0
Total
21956 49 13 1 12 14 6 5
Table No. 15.3 Percentage of Trained Owner
Number of Poultry
Districts Farms Trained Owner (%)
Taplejung 84 52
Panchthar 120 25
Ilam 150 73
Jhapa 562 28
Morang 749 34
Sunsari 992 23
Dhankuta 136 35
Terhathum 71 26
Sankhuwasabha 91 31
Bhojpur 29 16
Okhaldhunga 67 32
Khotang 22 41
Udayapur 488 25
Saptari 221 8
Siraha 324 30
Dhanusa 173 32
Mahotari 264 40
Sarlahi 426 38
Sindhuli 385 37
Ramechhap 236 32
Dolakha 211 45
Sindhupalchok 471 28
Kavrepalanchok 1078 56
Lalitpur 376 39
Bhaktapur 242 44
Kathmandu 533 16
Nuwakot 340 59
Rasuwa 68 24
Dhading 931 10
Makwanpur 844 27
Rautahat 213 63
Bara 342 37
Parsa 133 38
Chitawan 1923 52
Gorkha 209 14
Number of Poultry
Districts Farms Trained Owner (%)
Lamjung 201 33
Tanahu 383 31
Syangja 386 30
Kaski 784 38
Myagdi 139 58
Parbat 210 23
Baglung 279 55
Gulmi 93 45
Palpa 322 65
Nawalparasi 655 59
Rupandehi 127 74
Kapilbastu 220 28
Arghakhanchi 120 18
Pyuthan 461 32
Rolpa 117 47
Rukum 60 16
Salyan 178 26
Dang 1056 30
Banke 431 45
Bardiya 491 46
Surkhet 539 39
Dailekh 87 28
Bajhang 18 21
Doti 45 47
Kailali 577 40
Kanchanpur 409 41
Dadeldhura 30 79
Baitadi 25 47
Darchula 9 11
Total 37
21956
Table No. 15.4 Percentage of Owner reporting Poultry as Major Business
Owner reporting Poultry as Major
Districts Number of Poultry Farms Bussiness (%)
Taplejung
84 52
Panchthar
120 40
Ilam
150 10
Jhapa
562 66
Morang
749 50
Sunsari
992 43
Dhankuta
136 53
Terhathum
71 33
Sankhuwasabha
91 68
Bhojpur
29 84
Okhaldhunga
67 68
Khotang
22 78
Udayapur
488 66
Saptari
221 53
Siraha
324 67
Dhanusa
173 76
Mahotari
264 48
Sarlahi
426 68
Sindhuli
385 56
Ramechhap
236 71
Dolakha
211 34
Sindhupalchok
471 32
Kavrepalanchok
1078 70
Lalitpur
376 72
Bhaktapur
242 84
Kathmandu
533 71
Nuwakot
340 89
Rasuwa
68 93
Dhading
931 41
Makwanpur
844 56
Rautahat
213 73
Bara
342 45
Owner reporting Poultry as Major
Districts Number of Poultry Farms Bussiness (%)
Parsa
133 48
Chitawan
1923 72
Gorkha
209 66
Lamjung
201 47
Tanahu
383 62
Syangja
386 46
Kaski
784 60
Myagdi
139 68
Parbat
210 55
Baglung
279 62
Gulmi
93 79
Palpa
322 77
Nawalparasi
655 71
Rupandehi
127 53
Kapilbastu
220 74
Arghakhanchi
120 70
Pyuthan
461 67
Rolpa
117 73
Rukum
60 58
Salyan
178 29
Dang
1056 46
Banke
431 77
Bardiya
491 75
Surkhet
539 46
Dailekh
87 51
Bajhang
18 71
Doti
45 93
Kailali
577 77
Kanchanpur
409 75
Dadeldhura
30 100
Baitadi
25 74
Darchula
9 78
Total
21956 61
Table No.15.5 Percentage of Owners reporting their Future Plan
Owner's Future Plan (%)
Panchthar 120 30 55 5 10
Ilam 150 80 5 0 15
Jhapa 562 45 47 2 6
Morang 749 33 49 3 16
Sunsari 992 50 34 1 14
Dhankuta 136 16 76 3 5
Terhathum 71 15 55 0 30
Sankhuwasabha 91 5 92 0 2
Bhojpur 29 12 82 0 5
Okhaldhunga 67 16 80 0 4
Khotang 22 15 85 0 0
Udayapur 488 25 66 3 6
Saptari 221 48 41 7 5
Siraha 324 29 64 0 7
Dhanusa 173 29 56 0 16
Mahotari 264 10 85 0 5
Sarlahi 426 19 74 0 6
Sindhuli 385 26 61 1 12
Ramechhap 236 16 74 2 8
Dolakha 211 34 64 0 2
Sindhupalchok 471 34 60 1 5
Kavrepalanchok 1078 13 87 0 0
Lalitpur 376 14 73 6 7
Bhaktapur 242 13 81 6 0
Kathmandu 533 24 68 1 6
Nuwakot 340 21 76 2 2
Rasuwa 68 26 74 0 0
Dhading 931 47 46 0 7
Makwanpur 844 46 47 0 6
Rautahat 213 37 60 0 3
Bara 342 16 63 0 21
Owner's Future Plan (%)
Chitawan 1923 24 66 2 8
Gorkha 209 25 68 2 6
Lamjung 201 37 57 3 3
Tanahu 383 39 55 2 4
Syangja 386 30 59 0 11
Kaski 784 41 48 2 9
Myagdi 139 44 49 0 7
Parbat 210 40 51 1 8
Baglung 279 22 70 8
Gulmi 93 44 56 0 0
Palpa 322 41 56 0 3
Nawalparasi 655 30 57 1 13
Rupandehi 127 18 70 1 10
Kapilbastu 220 45 48 2 5
Arghakhanchi 120 16 82 2 0
Pyuthan 461 26 65 1 8
Rolpa 117 24 72 0 4
Rukum 60 58 37 0 5
Salyan 178 29 60 0 10
Dang 1056 17 62 1 19
Banke 431 21 76 1 3
Bardiya 491 18 81 0 1
Surkhet 539 30 61 1 8
Dailekh 87 18 82 0 0
Bajhang 18 7 93 0 0
Doti 45 13 87 0 0
Kailali 577 48 43 2 7
Kanchanpur 409 62 29 0 9
Dadeldhura 30 11 89 0 0
Baitadi 25 0 100 0 0
Darchula 9 22 67 0 11
Total 21956 31 60 1 8
Table No. 15.6 Percentage of Farm reporting the Satus of Bio-Security Provisions
Farm reporting the Bio-Security Provision (%)
Use of Disposal
management of
Seperated from
Separate Dress
enterying Farm
measure while
Poultry Farm
Poultry Farm
Boundary in
Disinfection
Disinfection
measure for
equipments
inside Farm
Settlement
Sewerage
Number of
Proper
Poultry
Pit
Districts Farms
Taplejung 84 33 52 24 10 90 62 81
Panchthar 120 95 20 50 26 90 65 15
Ilam 150 22 8 95 17 98 98 95
Jhapa 562 38 14 69 19 96 76 47
Morang 749 58 38 87 43 88 87 82
Sunsari 992 34 11 93 16 92 89 42
Dhankuta 136 14 16 48 22 100 64 27
Terhathum 71 22 7 48 11 89 44 7
Sankhuwasabha 91 63 4 85 12 99 100 52
Bhojpur 29 67 27 95 20 95 97 47
Okhaldhunga 67 80 21 88 20 100 96 83
Khotang 22 85 15 71 19 100 71 49
Udayapur 488 45 39 85 12 84 65 48
Saptari 221 56 18 69 24 73 10 11
Siraha 324 87 57 94 55 97 65 61
Dhanusa 173 98 42 91 63 98 71 51
Mahotari 264 57 28 69 23 86 95 87
Farm reporting the Bio-Security Provision (%)
Use of Disposal
management of
Seperated from
Separate Dress
enterying Farm
measure while
Poultry Farm
Poultry Farm
Boundary in
Disinfection
Disinfection
measure for
equipments
inside Farm
Settlement
Sewerage
Number of
Proper
Poultry
Pit
Districts Farms
Sarlahi 426 50 26 82 11 95 99 91
Sindhuli 385 31 26 56 21 87 70 69
Ramechhap 236 31 5 50 19 82 95 77
Dolakha 211 9 16 68 14 97 76 52
Sindhupalchok 471 10 8 55 11 93 95 27
Kavrepalanchok 1078 15 27 85 38 99 96 60
Lalitpur 376 54 32 87 49 97 75 48
Bhaktapur 242 51 37 76 56 93 50 46
Kathmandu 533 28 36 80 40 96 57 36
Nuwakot 340 57 64 77 47 100 74 67
Rasuwa 68 57 81 72 47 90 90 97
Dhading 931 27 8 60 3 79 36 68
Makwanpur 844 12 7 75 9 86 18 41
Rautahat 213 53 17 83 27 93 47 57
Bara 342 68 17 35 10 73 61 28
Parsa 133 85 41 21 6 92 44 26
Chitawan 1923 29 26 73 24 94 65 54
Gorkha 209 44 81 70 9 89 100 86
Farm reporting the Bio-Security Provision (%)
Use of Disposal
management of
Seperated from
Separate Dress
enterying Farm
measure while
Poultry Farm
Poultry Farm
Boundary in
Disinfection
Disinfection
measure for
equipments
inside Farm
Settlement
Sewerage
Number of
Proper
Poultry
Pit
Districts Farms
Lamjung 201 40 27 56 11 83 73 34
Tanahu 383 52 10 46 23 80 66 55
Syangja 386 38 8 75 8 91 59 30
Kaski 784 49 17 73 39 90 74 68
Myagdi 139 27 15 24 10 93 78 76
Parbat 210 44 4 67 5 65 48 35
Baglung 279 47 22 29 10 65 71 45
Gulmi 93 45 0 38 5 68 93 83
Palpa 322 71 13 65 25 94 87 71
Nawalparasi 655 50 24 91 18 93 69 44
Rupandehi 127 69 6 95 32 100 11 11
Kapilbastu 220 95 26 98 50 98 57 57
Arghakhanchi 120 78 1 100 5 94 70 47
Pyuthan 461 31 3 31 5 98 60 12
Rolpa 117 29 4 51 7 98 54 9
Rukum 60 21 11 32 5 37 58 37
Salyan 178 18 4 47 6 72 61 44
Dang 1056 13 17 68 8 92 71 52
Farm reporting the Bio-Security Provision (%)
Use of Disposal
management of
Seperated from
Separate Dress
enterying Farm
measure while
Poultry Farm
Poultry Farm
Boundary in
Disinfection
Disinfection
measure for
equipments
inside Farm
Settlement
Sewerage
Number of
Proper
Poultry
Pit
Districts Farms
Banke 431 23 19 62 7 95 63 30
Bardiya 491 8 0 34 18 100 70 7
Surkhet 539 8 3 88 13 93 25 16
Dailekh 87 22 0 33 4 64 28 6
Bajhang 18 64 57 71 36 100 43 71
Doti 45 70 13 90 23 93 53 33
Kailali 577 43 39 71 18 76 61 57
Kanchanpur 409 21 8 67 29 89 55 72
Dadeldhura 30 89 21 58 21 95 84 68
Baitadi 25 74 24 93 20 87 83 70
Darchula 9 33 78 89 44 89 11 89
Total 21956 37 21 70 21 90 67 51
Table No. 15.7 Percentage of Farm reporting Disposal of Dead poultry
Disposal for Dead Poultry
Panchthar 120 33 0 67
Ilam 150 90 3 8
Jhapa 562 88 2 11
Morang 749 81 1 18
Sunsari 992 77 10 13
Dhankuta 136 65 3 32
Terhathum 71 70 0 30
Sankhuwasabha 91 78 0 22
Bhojpur 29 73 0 27
Okhaldhunga 67 84 0 16
Khotang 22 49 0 51
Udayapur 488 65 1 34
Saptari 221 85 2 13
Siraha 324 71 18 11
Dhanusa 173 76 2 21
Mahotari 264 85 2 13
Sarlahi 426 96 0 4
Sindhuli 385 69 1 30
Ramechhap 236 54 5 41
Dolakha 211 92 0 8
Sindhupalchok 471 85 0 15
Kavrepalanchok 1078 82 1 16
Lalitpur 376 70 2 28
Bhaktapur 242 89 0 11
Kathmandu 533 77 1 22
Nuwakot 340 73 0 27
Rasuwa 68 72 3 24
Dhading 931 85 0 15
Makwanpur 844 74 1 25
Rautahat 213 73 0 27
Bara 342 71 0 29
Disposal for Dead Poultry
Chitawan 1923 71 1 28
Gorkha 209 79 0 21
Lamjung 201 75 0 25
Tanahu 383 81 0 19
Syangja 386 71 0 29
Kaski 784 82 1 17
Myagdi 139 92 0 8
Parbat 210 69 0 31
Baglung 279 71 1 27
Gulmi 93 86 0 14
Palpa 322 77 0 23
Nawalparasi 655 73 3 24
Rupandehi 127 95 0 5
Kapilbastu 220 95 2 2
Arghakhanchi 120 80 0 20
Pyuthan 461 87 3 11
Rolpa 117 90 0 10
Rukum 60 89 0 11
Salyan 178 73 0 27
Dang 1056 71 3 26
Banke 431 75 6 19
Bardiya 491 84 0 16
Surkhet 539 82 1 17
Dailekh 87 67 4 29
Bajhang 18 100 0 0
Doti 45 90 3 7
Kailali 577 74 6 21
Kanchanpur 409 91 0 9
Dadeldhura 30 84 0 16
Baitadi 25 100 0 0
Darchula 9 89 0 11
Total 21956 78 2 20
Table No. 15.8 Percentage of Owner reporting their Perceptions on different Issues
Perception of Owner (%)
Issues Good Normal Not Good
Availability of Govt. Technical Service 3 26 71
Availability of Private Technical Service 17 64 19
Availability of Skilled Manpower 9 61 31
Bank Interest Rate 3 52 45
Market for Production 12 63 25
Quality of Chicks 14 72 14
Quality of Feed 21 72 6
Satisfaction with Own Business 18 73 9
Table No.15.9 Top 10 suggestions by the Owners to the Government for the improvement of Poultry Farming in Nepal
Suggestions
Government should provide loan at resonable rate
Government should provide Market Centre for selling chicken and eggs
Government should provide Technical Training for Poultry farming
Government should provide Technical Service at local level with easy excess and free of cost
Government should monitor the quality and price of Chicks and Dana
Government should fix the price for chicken and eggs
Government should provide conducive invironment for Insurance
Government should provide subsidy for construction of Poultry Farm House and purchase of chicks and dana
Government should totally ban illegal import of chicks from abroad
Government should compensate sufficiently for the loss of poultry if birds are killed due to Birdflu and Epidemic
Figure 1. Distribution of Poultry Farm in Nepal
Figure 2. Distribution of Broilers Farm in Nepal
Figure 3. Distribution of Layers Farm in Nepal
Figure 4. Distribution of Hatchery in Nepal