MBROJTJA E PRONSIS

HYRJE

Ndr shekuj pronsia dhe mbrojtja e saj kan qen nj ndr problematikat e
shtruara pr zgjidhje. Karakteristik e prhershme e saj sht ekzistenca e saj si
marrdhnie shoqrore dhe karakteri i saj ekonomik, t cilt kan mbetur t pa
ndryshuar q n fillimet e ekzistencs njerzore.

Bashkjetesa njerzore n vetvete mbart nj konflikt t vazhdueshm,

konflikte t cilat lindin brenda forms m t vogl organizative si sht familja dhe
vazhdojn jasht saj. Tendenca e vazhdueshme e njerzimit sht t vr nn
pushtetin e saj burimet natyrore dhe pasurit e prodhuara nga vet njeriu.

Pr zvoglimin dhe zgjidhjen e ktyre konflikteve t vazhdueshme ka lindur

edhe nevoja e prcaktimit te rregullave, t cilat bjn t mundur t prcaktohet se cili
midis interesave n konflikt sht i denj t mbrohet dhe cili duhet t humbas.

Rregullat nuk prcaktojn se cili nga individt ka t drejt dhe cili jo, por jan
rregulla t prgjithshme dhe abstrakte. Ato kan karakter t prgjithshm, sepse u
drejtohen subjekteve t veanta ose grupit t subjekteve, jan abstrakte sepse nuk i
referohen nj fakti konkret, por nj seri faktesh t mundshm (hipotetik). Kto
rregulla jan t krijuar m par dhe jo n momentin kur lind konflikti, pikrisht pr t
krijuar lehtsira n rastet e lindjes s nj konflikti t caktuar.

Krijimi q m par i ktyre rregullave pr zgjidhjen e konflikteve siguron, n

radh t par, uniformitetin e zgjidhjes s konflikteve dhe prcaktimin paraprak t
rregullimit shoqror, duke e prshtatur me nj model t prgjithshm t bashkjetess
shoqrore n nj periudh t caktuar.

Megjithat ka edhe sisteme t drejtash t cilat nuk jan m pak t zhvilluara

(modeli anglosakson) t cilat i zgjidhin shtjet sipas sistemit t pavarsis s
gjyqtarit. N kto sisteme vet gjyqtari krijon norma t prgjithshme dhe abstrakte.
N kto vende sht n fuqi precedenti gjyqsor dhe zgjidhja e nj shtje konkrete

1
realizohet mbi bazn e nj shtje t ngjashme t zgjidhur m par dhe jo sipas nj
rregulli ligjor.

Rregullat e para t krijuara pr mbrojtjen e s drejts kan qen rregullat

zakonore e m von, ato, ligjore. Kto rregulla kan pasur dhe kan nj funksion
kompleks, pr rregullimin e marrdhnieve t pronsis dhe mbrojtjes s saj, brenda
nj modeli t caktuar bashkjetese, duke vendosur n kt mnyr nj ekuilibr t
prgjithshm sa m t qndrueshm, brenda nj shoqrie t caktuar dhe nj vendi t
prcaktuar.

Sistemet e rregullave t cilat prcaktojn se far sht pronsia, kush mund

t jet pronar dhe mbi far, si mund t fitohet dhe mbrohet pronsia jan koncepte t
cilat ndryshojn n koh dhe hapsir. Megjithat n mes ksaj shtrirje t ndryshme
kohore dhe hapsinore ka element t vazhdimsis si dhe ngjashmris, t cilt do t
trajtohen n pjest n vazhdim.

N shoqrit primitive rregullat e vendosura ishin t pakta dhe t thjeshta, por

ato erdhn duke u shtuar dhe perfeksionuar nga nj periudh historike n tjetrn.

Element t pronsis dhe t mbrojtjes s saj jan gjetur q n antikitet, dhe t

parat rregulla t shkruara jan ato t Kodit t Hamurabit, q i prkasin viteve 2000-
1960 p.e.s. Kodi nuk ka norma t sistemuara q i prkasin nj fushe t caktuar, por
prmban 282 Nene, t cilat prmbajn norma t s drejts private dhe asaj publike1.

N kto norma juridike ka nene t cilat flasin n mnyr t drejtprdrejt dhe

saktsisht t prcaktuar pr konceptin e pronsis dhe t mnyrave t mbrojtjes s saj
dhe pse jo n mnyr t sistemuar.

Megjithat ndrmjet t drejtave q mbretruan n antikitet, ajo pr t ciln

kemi m shum informacion, dhe ajo e cila ndikoi n evolucionin e s drejts dhe

1 Anastasi Aurela, Historia e Institucioneve, Ribotim, Tiran, 2002, Fq.30.

Ky Kod u gjet i shkruar n nj shtyll Balaziti t zi, n qytetin e Suzit,
pran gjirit Persik, n Janarin e vitit 1902, nga Arkeologu francez, De
Morgan.

2
koncepteve juridike t epokave historike t mvonshme, sidomos asaj gjermane dhe
latine sht e Drejta Romake.

E drejta Romake i prket nj rendi juridik me nj shtrirje kohore rreth 13

shekujsh dhe nj shtrirje territoriale q fillon me qytetin e Roms e duke vazhduar n
t gjith hapsirn ku shtrihej perandoria Romake.

Juristt Romak ishin ata q krijuan n baza shkencore konceptin juridik t s

drejts dhe perfeksionuan n mnyr permanente konceptet e se drejts. Teza e
(Ulpianus) se drejtsia ka tre urdhra: T jetosh me nder, T mos i bsh dm
tjetrit dhe Secili t marr at q i takon ka pasur nj rndsi t madhe n
zhvillimin e shtetit dhe t drejts n veanti.

Juristt Romak kan br nj prcaktim t sakt t konceptit t pronsis dhe

fillimisht autorizimet e pronarit kan qen t pa kufizuara (neminem laedit qui suo
lure utitur), m von ato njohn edhe kufizimeve n prdorimin e tyre duke njohur n
kt mnyr edhe t drejtat e tjera sendore. N ligjin e XII tabelave kan qen t
prshkruara n mnyr t detajuar elementt prbrs t s drejts s pronsis dhe t
mbrojtjes s saj.

Konceptet e pronsis dhe mnyrat e mbrojtjes s saj kan pasur dhe kan nj
rol t rndsishm n mbarvajtjen e jets njerzore, si dhe vet sistemit juridik, pr
kt arsye dhe i sht kushtuar nj vmendje e veant dhe e vazhdueshme gjat t
gjith historis njerzore.

N fokusin e ktij punimi do t jen llojet dhe mnyrat pr mbrojtjen e

pronsis n Shqipri, n aspektin civil, n nj knd vshtrim historik ndrmjet vet
t drejts Shqiptare. Historia e mbrojtjes s pronsis n Shqipri n nj knd
vshtrim krahasues na ndihmon pr t kuptuar se si ka evoluar ajo, si mund t na
ndihmoj kjo prvoj n zhvillimin e prsosjen e legjislacionit, si dhe si, mund t
shkohet drejt unifikimit t nj t drejte t prbashkt Evropiane.

3
 PRFUNDIMI

N fund t ktij materiali i cili trajtoi n mnyr t shkurtuar disa nga

mnyrat e mbrojtjes s pronsis, po prmend disa nga karakteristikat themelore t
shtjeve t trajtuara m sipr.
Karakteristik e marrdhnieve t pronsis ka qen dhe sht karakteri
ekonomik dhe shoqror i saj, prandaj mbrojtja e pronsis si edhe u evidentua gjat
trajtimit sht trajtuar si nj nga mbrojtjet kryesore, pr t ciln nuk sht i interesuar
vetm pronari (individi i cili ka titullin e pronsis), por edhe vet shoqria e m
von edhe vet sistemi juridik (shteti).
Mnyrat e mbrojtjes s pronsis ndryshojn nga njra periudh kohore n
tjetrn, nga njri sistem n tjetrin. Ato fillojn nga mnyrat m t thjeshta (primitive)
e deri tek ato m t sofistikuarat (moderne). Sa m i zhvilluar t jet nj vend nga ana
ekonomike dhe social-kulturore aq m e zhvilluar sht mnyra e mbrojtjes s
pronsis, ku nj rol shum t rndsishm ka sistemi politik i cili prcakton edhe
mnyrn e mbrojtjes s pronsis n varsi t konceptimit q ai i bn asaj.
N Shqipri jo gjithmon ka qen e njjta mnyr e trajtimit t konceptit t
pronsis dhe e mbrojtjes s saj. Ajo ka pasur shtrirje t ndryshme gjeografike n
periudha t ndryshme historike.
Mbrojtja e pronsis n Shqipri sht zhvilluar n prputhje me situatat
ekonomike dhe politike n t cilat ka kaluar vendi, duke u prshtatur kushteve dhe
situatave konkrete. Mbrojtja e pronsis ka pasur uljet dhe ngritjet e saj n varsi t
nevojave n t cilat shoqria shqiptare dhe ekonomia e saj ka pasur nevoj.
Mbrojtja e pronsis fillimisht ka filluar si nj e drejt zakonore dhe m von
sht br nj disiplin shkencore, mjaft hert n disa zona t vendit. Megjithat ky
zhvillim nuk ka qen gjithmon n rritje por ka pasur ngritje dhe ulje, sipas situatave
q ka kaluar edhe vet populli.
Nj tregues mjaft domethns q pasqyron kt fakt jan Statutet e Shkodrs,
t cilat tregojn pr rndsin juridike t mbrojtjes s pronsis dhe zhvillimin
ekonomik, social-kulturor t (gjysmn e par t shekullit t IVX). Nj sistem juridik
shum i zhvilluar pr kohn kur bhet fjal. N kt sistem ishin sanksionuar n

4
mnyr t shkruar ligjet dhe rregullat q duheshin ndjekur, ishin prcaktuar edhe
institucionet q merreshin me zbatimin e ligjit dhe sanksionet n rast mos zbatimi t
tij. Pronsia n kt periudh mbrohej n mnyr institucionale dhe konceptohej si
padi individuale ndaj individit dhe jo ndaj kolektivit. Ky sistem juridik nuk vazhdoi
pas pushtimit turk, por ndryshoi n mnyr rrnjsore.
Mbrojtja e pronsis psoi ndryshime duke ju prshtatur situats s re t
krijuar (pushtimi i vendit), prpjekjeve t vazhdueshme pr t mos u asimiluar nga
pushtuesi duke zbatuar nj sistem t ri (Kanunet).
Kundrshtimi i popullsis pr tiu nnshtruar pushtuesit dhe pa mundsia pr
t pasur institucionet e veta shqiptare bri q t gjendej nj mnyr e re mbrojtje,
duke pasur nj regres pr sa i prket mbrojtjes s pronsis. Kanunet kan pasur nj
kuptim dhe trajtim m primitiv pr pronn, por mbrojtja e saj ishte efikase.
Sipas ktyre kanuneve sendet fillimisht kan qen pron e bashksis
(familjeve t mdha), sepse vetm kshtu mund ti rezistohej t huajit (sidomos n
zonat malore), prandaj mbrojtja e saj bhej dhe krkohej nga farefisi (kolektivi i
familjes s madhe). Brenda familjes nuk krkohej prona pasi ajo konsiderohej pron
e t gjith familjes, sendet vetjake ishin shum t kufizuara (ktu kemi para sysh
Kanunin e Lek Dukagjinit, Kanunin e Skanderbeut, Kanunin e Labris). Kthimi i
sendit fillimisht realizohej me an ose s bashku me sanksione penale. Krkesn e
bnte kolektivi ndaj nj kolektivi tjetr (bashksia farefisnore), ndrsa brenda
familjes nj gj e till nuk mund t ndodhte. Vllau nuk mund t padiste vllaun, t
dshmonte kundr tij, sikurse nuk ekzistonte as gjakmarrja (pasi konsiderohej se
kush vret vllan ka vrar veten, dhe kush vret veten, nuk i ka gj borxh kush).
Fillimisht padit (krkesa) pr kthimin e sendit lidhej me veprat penale q kryheshin
ndrmjet fiseve, prandaj tek kto marrdhnie ato shoqrohen me sanksione penale,
prve kthimit t sendit.
Periudha e Kodit Civil 1929 mund t konsiderohet edhe nj periudh shum
efikase pr sa i prket mbrojtjes s pronsis, pasi sht edhe nj periudh q
shoqrohet me nj zhvillim ekonomik mjaft t mir dhe nj legjislacion nga m
modernt e kohs. Pronsia dhe mbrojtja e saj u ngrit n piedestalin m t lart
(absolut), ajo konsiderohej e shenjt. Prona q deri para pak kohe trajtohej si pron

5
kolektive, kishte filluar t ndahej n vetjake dhe private. Prpara ligjit padia tashm
nuk ngrihej nga kolektivi, por nga individi i cili krkonte dhe mbronte t drejtn e tij
(pronn). Padia nuk i drejtohej nj bashksie tjetr por individit q kishte realizuar
shkeljen dhe pr rivendosjen e saj krkohej ndrhyrja e shtetit dhe jo e farefisit.
Lidhur me mbrojtjen e pronsis parashikohen me ligj lloje t ndryshme padish. N
varsi t cenimit dhe nevojs pr rivendosjen e s drejts s shkelur ato ndaheshin
(padi rivendikimi, mohuese, parandaluese). Ato nuk kishin lidhje t drejtprdrejt me
krimet, por me veprimet civile. Mbrojtja e pronsis n kt periudh rezulton ndr
m efikaset q sot pr sot njihet (e dokumentuar) n Shqipri.
Ndryshimi i sistemit politik n Shqipri n vitin 1944, shnoi edhe kthesn e
madhe (por pr fat t keq jo pozitive) t ndryshimit t konceptit t pronsis dhe
veanrisht t mbrojtjes s pronsis kur bhej fjal pr pronn vetjake dhe private.
Vihet re nj diskriminimin ligjor dhe faktik i mbrojtjes s pronsis kur bhet fjal n
mes t shtetit dhe individit duke u prkrahur hapur prona shtetrore. Vihet re nj
legjislacion i cili sjell zvoglimin e pronsis private (q deri n at koh
konsiderohej e shenjt), duke shkuar pothuajse drejt zhdukjes s saj. Toka me ligj
njihej vetm si pron shtetrore, n sektor t rndsishm t jets s vendit prona
mund t ishte vetm shtetrore, miniera, ujsjellsa etj... Zbatimi i mbrojtjes s
pronsis private linte edhe m shum pr t dshiruar se sa vet ligji, pasi n fakt
shpronsimet dhe shtetzimet ndodhnin me vendime (de jure), por edhe de facto. Kjo
periudh mund t cilsohet si periudha m e keqe pr sa i prket prons n prgjithsi
dhe mbrojtjes s saj n veanti.
Ndryshimet e politike N Shqipri pas viteve 1990 solln nj ndryshim t
rndsishm pr sa i prket, trajtimit juridik t prons, duke u br ndryshime q me
ligjin themeltar t shtetit (Kushtetut) e deri tek ndryshimet e kodeve, ligjeve,
vendimeve, miratimit t Konvents pr t Drejtat e njeriut etj...
Pas ndryshimeve legjislative t bra, mundsia e zbatimit t tagrave t
pronarit ndryshoi rrnjsisht. Mbrojtja e pronsis realizohej n mnyr t barabart
si nga individi si nga shteti, t gjith pronart ishin t barabart prpara ligjit, si
shtetasit vendas si ato t huaj. Filloi rivendosja e s drejts s shkelur n rastet e
shtetzimeve dhe konfiskimeve t br n mnyr t pa drejt nga shteti. Shteti filloi

6
t privatizonte pasuri, q m par ishin pron vetm e shtetit, duke hequr nga duar e
tij monopolin edhe mbi sektor strategjik, si telekomunikacion energji elektrike
etj... Legjislacioni u plotsua me disa lloje t padive t cilat m par ishin hequr,
individt filluan jo vetm t kishin t drejt ligjore t mbronin pronat e tyre por edhe
t guxonin ti mbronin ato. Megjithat edhe tani zbatimi i mbrojtjes s pronsis ka
dobsi t dukshme, si pr sa i prket legjislacionit, si pr sa i prket ekzekutimit t
vendimeve. Ka dispozita ligjore t cilat kundrshtojn njra tjetrn, duke krijuar
konfuzion n mbrojtjen e pronsis, si dhe pa siguri juridike pr pronn. Pr sa i
prket ekzekutimit t vendimeve, ato zgjaten mjaft n koh,prandaj efikasiteti i tyre
l pr t dshiruar pa mas.
Vendimet unifikuese nga Gjykata e lart n lidhje me mbrojtjen e pronsis,
t cilat ndikojn n unifikimit e praktiks ligjor jan t pakta dhe gjykimi i shtjeve
sht mjaft i zgjatur.
Jan br prpjekje pr rregullimin e instrumentave pr mbrojtjen e
pronsis, por deri tani nuk kan rezultuar efikas, prandaj edhe ndaj Shqipris ka
vendime t shumta penalizuese pr shkelje t t drejtave t njeriut q konsistojn n
shkeljen e s drejts s prons, ose mos zbatimin e vendimeve pr mbrojtjen e
prons.
Ratifikimi i Konvents Europiane i t Drejtave t Njeriut ka krijuar nj mjet
jashtzakonisht t fuqishm n mbrojtjen e pronsis pr shqiptart, por ka
evidentuar edhe se sa probleme t pa zgjidhura pr pronn ka n Shqipri.
Nj rol shum t rndsishm ka praktika gjyqsore e Gjykats s Strasburgut
pr unifikimin e praktiks Gjyqsore pasi ajo sht br tashm pjes prbrse e
legjislacionit shqiptar. Ekzekutimi i vendimeve t Gjykats s Strasburgut ka
rezultuar mjaft pozitiv, por kjo paraqet edhe nj problematik, se deri n marrjen e
vendimeve nga kjo Gjykat duhet t kaloj nj afat kohor mjaft i gjat, pasi duhen
prfunduar ankimet n sistemin juridik t brendshm, i cili zgjat jo pak.
N kto kushte n Shqipri vazhdon rregullimi i situats juridike pr
mbrojtjen e pronsis, si dhe i krijimit t garancive t reja pr sigurimin e mbrojtjes
s saj, duke shkuar drejt nj mbrojtje pronsie sipas standardeve moderne Europiane.

7
 Nga gjith sa sht thn n kt punim del se mbrojtja e pronsis dhe
mjetet juridike t prdorura jan n lidhje t ngusht sa q mund t thuhet t
kushtzuara nga marrdhniet ekonomike, shoqrore dhe kulturore, t cilat
prcaktojn edhe format dhe masn e mbrojtjes s pronsis. Mbi bazn e saj
shoqria ose shteti prcaktojn se cili individ, shoqri, ose grup shoqror duhet t
fitoj ose t humbas n nj periudh t caktuar historike. Gjat ktij punimi sht
br nj prpjekje pr t br nj prmbledhje t shkurtr t etapave q ka kaluar
Shqipria n raport me mbrojtjen e pronsis. N t jan paraqitur nj mori
problemesh e shtjes q shtrohen pr zgjidhje, pr t cilat nevojitet nj vullnet dhe
prpjekje e madhe, pr t br t mundur q ato t zvoglohen. Nga i gjith materiali
mund t kuptohet se problemet n lidhje me mbrojtjen e pronsis asnjher nuk
zhduken, ato vetm mund t zvoglohen, kur krijohen instrumente t rinj mbrojts.
Rndsia q i sht kushtuar dhe i kushtohet mbrojtjes s pronsis, n t gjitha
kohrat tregon pr kompleksitetin e saj dhe nevojn e vazhdueshme t njerzimit pr
prsosjen e saj.