MIKROTEZ

TEMA: T MSUARIT BAZUAR N PROJEKTE

(PROJECT BASED LEARNING)

ABSTRAKT

N kushtet e sotme t zhvillimit t vrullshm t shoqris shqiptare dhe rritjes me ritme

shpejta t informacionit, metodat tradicionale t msimdhnies me n qendr msuesin
nuk mund ti prgjigjeshin m zhvillimeve t reja. Prandaj sot, n t gjitha ciklet e
shkollimit, po aplikohet msimdhnia e re, e cila vendos n qendr t msimit nxnsin,
kurse msuesi sht organizuesi i msimit dhe udhheqsi, e udhheq nxnsin pr t
krkuar n mnyr t pavarur informacionin dhe n zgjidhjen e do problemi sado i
ndrlikuar q t jet.

Msimdhnia me n qendr nxnsin po z nj vend gjithmon e m t gjer, sepse i

kushton m tepr rndsi msimdhnies dhe msimnxnies n bashkveprim. Historikisht
metodat kan evoluar, kan ndryshuar, jan prsosur e modernizuar n prputhje me
zhvillimet shoqrore, ekonomike dhe politike. Metodat dhe teknikat e puns me projekte
dhe t msuarit prmes projekteve shrbejn pr zhvillimin e aftsive organizuese, pr
asimilimin e informacionit nprmjet stileve t ndryshme t t msuarit, pr prforcimin
e vlersimit ndaj grupit dhe ndaj vetes, pr qartsimin e vlerave, besimeve, prespektivat.
Metoda e t msuarit bazuar n projekte, ka kto avantazhe, nga metodat tradicionale:

Mundsojn pjesmarrje aktive t nxnsve;

Bashkpunim efektiv;
Nxisin t menduarit kritik;
Prmirsojn cilsin e rezultateve t puns;
Krijohet klim mbshtetse reciproke;
Zhvillimi i koncepteve bhet bashkarisht n mnyr q t shmanget msimnxnia
e individualizuar.

Arritja e suksesit n shkoll krkon nj proes msimor aktiv, t rinovuar n form e n

prmbajtje e q duhet t gjej shprehje konkrete n prdorimin e ktyre metodave,
strategjive e teknikave msimore, bashkkohore, ndrvepruese e gjithprfshirse.
Teknikat e t msuarit me n qendr nxnsin duhet t jen t tilla q t marrin n
konsiderat nivelin individual t fmijs n prshtatje me moshn, interesat dhe aftsit
psikologjike t tyre.

2
Fjal kye: Projekt, Metoda, Teknika, T msuarit bazuar n projekte, etj.

3
ABSTRACT

Nowadays the rapid development of Albanian society and rapid growth of information,
traditional teaching methods centered to the teacher, could not answer on the new
developments. So today, in all cycles of education, are applied new teaching methods,
which determines student centered learning, while the teacher is organizer of the class
and leader, leads the student to seek information independently and in resolving any
problem however complex it is.

Student centered learning, is playing an increasingly broad because pays more

importance to teaching and learning in interaction. Historically methods have evolved,
changed, are perfect modernized in accordance with social, economic and political.
Methods and techniques of project work and learning through projects serve to develop
organizational skills, the assimilation of information through different styles of learning,
to enhance the appreciation of the group and to ourselves, to clarify the values, beliefs,
perspectives. Method of project-based learning, has these advantages, the traditional
methods:

Provide active participation of students;

Effective Collaboration;
Encourage critical thinking;
Improve the quality of work performance;
Create a climate of mutual support;
Development of concepts is done jointly in order to avoid the individualized
learning.

Achieving Success in school requires an active learning process, to update the form and
content of which must find concrete expression in the use of these methods, teaching
strategies and techniques, contemporary, interactive and comprehensive. Learning
techniques with the student center should be such as to take into account the childs
individual level appropriate to their age, interests and abilities of their psychological.

Key Words: Project, Methods, Techniques, Project based learning, etc.

4
TABELA E PRMBAJTJES

ABSTRAKT........................................................................................................................2
MIRNJOHJE...................................................................................................................4
I. HYRJE............................................................................................................................8
I.1. T msuarit prmes projekteve..................................................................................8
I.2. Qllimi i studimit.......................................................................................................8
I.3. Struktura e studimit..................................................................................................10
II. RISHIKIMI I LITERATURS.................................................................................11
II.1. Kuptimi mbi metodat e msimdhnies...................................................................11
II.2. T msuarit me n qendr nxnsin........................................................................14
II.2.1. Karakteristikat e msimdhnies me n qendr nxnsin ............................16
II.3. T menduarit kritik si nocion..................................................................................19
II.4. Prkufizime t nevojshme pr studimin.................................................................19
II.4.1. far quajm projekt...................................................................................19
II.4.2. sht t msuarit e bazuar n projekte.....................................................20
II.5. Bazat konceptore t t msuarit t bazuar n projekt.............................................21
II.5.1. Prbrsit e projektit ...................................................................................22
II.5.2. Karakteristikat e t msuarit me projekte ...................................................23
II.5.3. Prbrsit e t msuarit t bazuar n projekte (MBP) ................................24
II.6. Disa probleme q lidhen me t msuarit e bazuar n projekte...............................24
II.6.1. Mbshtetja e msuesve dhe e nxnsve .....................................................24
II.6.2. Pyetjet elementare t bra nga nxnsit jan thelbsore ............................27
II.6.3. Prqendrimi n njohurit e msuesve dhe mjedisin e klass sht thelbsor
...............................................................................................................................27
II.6.4. Nxnsit n msimdhnien mbi baz projekti.............................................27
II.6.5. Liria pr t gjeneruar punime......................................................................28
II.7. Sekuencat msimore n t msuarit e bazuar n projekte......................................29
II.8. Katr hapat n nj krkim.......................................................................................30
II.9. Ecuria metodike......................................................................................................31
II.10. Karakteristikat......................................................................................................33

5
 II.11. Prparsit.............................................................................................................34
II.12. Pasoja nga keqprdorimi......................................................................................34
III. METODOLOGJIA...................................................................................................35
IV. SHEMBUJ ZBATIMESH T T MSUARIT T BAZUAR N PROJEKTE
ME NDIHMN E MULTIMEDIAS..............................................................................37
IV.1. Projekti 1: Studimi i ndryshimeve shoqrore........................................................37
IV.2. Projekti 2: T nxnit n studimet shoqrore..........................................................39
IV.2.2. Aftsit e krkuara dhe strategjit e zbatuara n studimet shoqrore........41
IV.2.2.1. T pyeturit n gjeografi ..............................................................41
IV.2.2.2. Marrja e informacionit t studimeve shoqrore .........................42
IV.2.2.3. Organizimi i informacionit..........................................................43
IV.3. T Msuarit prmes projekteve n grup ...............................................................47
IV.3.1. Krkimi......................................................................................................47
IV.3.2. Zgjidhje......................................................................................................48
IV.3.3. Krijimi .......................................................................................................48
IV.3.4. Shkmbimi i informacionit........................................................................48
IV.3.5. Vlersimi....................................................................................................49
IV.4. Paket miniprojektesh eksperimentale..................................................................49
V. PRFUNDIME DHE PROPOZIME.........................................................................56
V.1. Prfundime..............................................................................................................56
V.2. Propozime...............................................................................................................57
BIBLIOGRAFIA..............................................................................................................61

6
 I

HYRJE

I.1. T msuarit prmes projekteve

N proesin kompleks t msimdhnies, sht dhe mbetet problem edhe n t ardhmen

prdorimi i metodave sa m efikase t puns me nxnsit. Msimdhnia duhet t jet e
menduar mir por dhe e planifikuar drejt. Msuesi n veprimtarin e tij prdor nj sr
strategjish, metodash dhe teknikash msimore ku nxnsit ndrveprojn n mnyra t
ndryshme organizimi. Metoda e t msuarit prmes projekteve krijon nj mjedis msimor
n t cilin mbshtetet t nxnit aktiv.1

I.2. Qllimi i studimit

Nga moria e problemeve t metodave dhe teknikave t msimdhnies, mendova t trajtoj

temn: T msuarit bazuar n projekte, pikrisht duke u bazuar dhe nevojn pr t
transformuar modelin e msimdhnies tek nxnsit, n menyr, q t zhvillojm t
menduarit kritik tek ata!

Ndryshimet shoqrore, ekonomike dhe politike krkojn ndryshime edhe n sistemin e

arsimit dhe trajnimit me qllim t rritjes s cilsis s proesit edukativo-arsimor.

Ndryshimet kan t bjn me prcaktimin e aktiviteteve programore dhe strategjive sipas

nevojave dhe interesave t nxnsve dhe jo sipas dshirs s edukatorit.

Ai duhet t prdor metoda t cilat n praktrik njihen si metoda aktive, q nxisin forcn
kreative t nxnsve, t vendos partneritet t barabart gjat komunikimit me nxnsit,
t stimuloj vetvlersim t puns s nxnsve, t diagnostifikoj problemin, e m pas
t planifikoj strategjit.

1
QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, Dhjetor 2005, Fq 2
7
Mendoj se gjat viteve t fundit ka filluar t zhvillohet msimi me metoda t reja t cilat
jan m t preferuara pr nxnsit sepse puna q bjn me kt model t msimit ata jan
m t knaqur sepse proesi i msimit zhvillohet me nj metod t re q pr nxnsit
sht m m atraktive dhe msojn shum nga njri-tjetri gjat puns s tyre n grupe.

Sistemi arsimor dhe partnert e tij nuk jan arritur t prodhojn qytetar t cilt t mund
t japin ndihmesn dhe t prfitojn nga nj bot q ofron mundsi shum t mdha por
q n t njjtn koh paraqet edhe vshtirsi t mdha pr t gjetur rrugn n t.

Ndryshimi n arsim sht i nevojshm sepse shum nxns nuk e duan shkolln e ln
ose dalin keq n msime. Jeta e tyre sht e varfr nga sa duhet t jet. Ndryshimi n
arsim nevojitet sepse shum msues nuk mund t durojn m jan mrzitur dhe nuk u ka
mbetur pik energjie. shtja q shtrohet sot sht se si duhet t jet arsimi dhe shkollat
q ne ti prgatisim njerzit pr shoqrin e informacionit dhe si ta kaprcejm kt
tranzicion. Transformimi sht ndryshimi i plot i pamjes s jashtme ose i karakterit t
dikaje ose t dikujt. Konceptet e ndryshimit jan:

1. Sasia e ndryshimit mund t jet e madhe ose e vogl megjithat ajo matet me
ndikimin q sjell n shoqeri.

2. Kohzgjatja e ndryshimit, sipas Fullan nj shkoll fillore mund t arrij t

prmirsohet pr rreth 3 vjet.

3. Natyra e ndryshimit mund t jet e menjhershme ose e ngadalt.

Ne tani po jetojm n kohn e tranzicionit nga shoqria industriale n shoqrin e

informacionit. Kto ndryshime mund t jen:

1. Q dedikohen nga ndryshime ekonomike e sociale;

2. Nga rritja e diversitetit t popullats s cils i shrben shkolla;

3. Nga konceptimet e reja pr t nxnt dhe njohjen.

I.3. Struktura e studimit

Pas nj sheshimi t plot t punimit n trajtn prfundimtare ai u struktura si m posht:

8
N kapitullin e par, kam parashtruar n vija t prgjithshme t msuarit me n qendr
nxnsin, teorit n lidhje me t dhe specifikat pr rastin e shqipris. Pas ksaj kam
paraqitur qllimin e studimit dhe gjithashtu dhe strukturn.

N kapitullin e dyt, kam paraqitur rishikimin e literaturs, ku prfshihen specifikat e

metods s t msuarit bazuar n projekte. Ktu kam shkruar prkufizimin e projektit,
far sht t msuarit bazuar n projekte, bazat konceptore, karakteristikat e t msuarit
me projekte, prbrsit e projektit dhe ato t t msuarit mbi bazn e projekteve dhe disa
probleme q kan lidhje me t msuarit n baz t projekteve.

Kapitulli i tret, prmban metodologjin e prdorur.

N kapitullin e katrt, kam parashtruar disa shembuj mbi t msuarit n baz t

pojekteve.

N fund punimi sht pajisur edhe me prfundime dhe propozime, ku kemi nxjerr
konkluzione pr dukurit, problemet q studiuam dhe propozime pr prmirsime t
sistemit arsimor n shqipri. Kto i ndjek nj bibliografi ku sht dhn literatura e
domosdoshme, q ka ndihmuar n realizimin e punimit.

9
 II

RISHIKIMI I LITERATURS

II.1. Kuptimi mbi metodat e msimdhnies

Metodat e t msuarit jan: rrugt, mnyrat, ecurit dhe procedurat didaktike q

msuesit e nxnsit i prdorin gjat procesit msimor dhe jasht tij, pr transmetimin dhe
prvetsimin e njohurive, shkathtsive e shprehive, pr zhvillimin e formimin e veorive e
t tipareve t personalitetit t individit. Historikisht metodat kan evoluar, kan
ndryshuar, jan prsosur e modernizuar n prputhje me zhvillimet shoqrore, ekonomike
dhe politike.

Metodat e t msuarit jan shfaqur q n mitologjin greke kur Sokrati u detyrua nga
Athina q t pinte helm. Sokrati u akuzua pr arsye sepse po nderonte zotin e gabuar, ky
veprim ulte autoritetin e qytetit dhe filloi t shihej nga qytetart si njeri i keq. Ka
spekullime t ndryshme rreth prdorimit t metodave t msimdhnies. Disa njerz jan
t mendimit se prdorimi i metods s drejt t msimdhnies sht kritik n procesin e t
msuarit dhe n zhvillimin e nxnsit. Kurse disa njerz t tjer jan t mendimit se
prdorimi i metods s gabuar nga ana e msuesit mund ta oj nxnsi drejt injorancs,
largimit t interesit t tij ndaj shkolls apo deri n braktisjen e saj. Megjithat, ka dhe
njerz t cilt mendojn se njerz t ndryshm msojn n mnyra t ndryshme, metodat
t cilat msuesi prdor n msimdhnie nuk kan aq rndsi sesa prmbajtja q nxnsit
msojn.

N msimdhnie sht shum e rndsishme przgjedhja dhe prdorimi i metodave q

do t prdori msuesi. Msuesi duhet ta bj msimin sa m interesant dhe n klas t
ket dinamik, sepse ns msuesi prdor gjithmon t njjta metoda msimi bhet
monoton dhe nxnsve u largohet interesi pr njohurit e reja q do t merren.

10
Prdorimi i metodave t prshtatshme pedagogjike dhe meteodologjike ndikojn n
msimdhnien dhe t nxnit efektiv. Msimdhnia tradicionale, n t ciln msuesi flet pa
pushim, nxnsve u trashet koka, ose gjat gjith ors s msimit flen gjum dhe
nuk kan marr vesh asnj fjal q msuesi shpjegon. Kjo mnyr sht shum e
lodhshme si nga ana e nxnsit ashtu dhe e msuesit. Metoda tradicionale ka shum
avantazhe dhe t mira t cilat nuk mund tja mohojm. Ajo q sht e rndsishme pr tu
theksuar tek metodat novatore t diskutimit dhe puns me grupe, do msues inkurajon
bashkpunimin dhe t nxnit pjesmarrs.

Metodat dhe teknikat e diskutimit dhe puns me grupe kan rndsi t veant dhe kan
pr qllim q tu msoj nxnsve shprehit e t nxnit afatgjat, zhvillon t menduarin
kritik, ndikim t madh ka n mnyrn se si nxnsit prpunojn informacionin, n
zgjidhjen e problemeve dhe bashkpunimin me t tjert. T gjitha kto, pra, shprehit,
njohurit, vlerat jan t lidhura me njra-tjetrn. Nxnsit sa m t zhvilluar q ti ken
shprehit e prpunimit t informacionit, bashkpunimin, t shkrimit, leximit aq m n
gjendje do t jen q t bjn shkrime ku t shkrehin pikpamjet dhe qndrimet e tyre
rreth koncepteve apo problematikave t ndryshme.

Secila metod prbn nj mjet pr realizimin e nj qllimi. Metodat novatore

bashkkohore japin rezultate n formimin e shprehive t shoqris s dijes. Metoda
novatore e diskutimit zgjon tek nxnsit interesin e tyre dhe n klas do t ket
gjithprfshirje. Nj msimdhnie e mir sht si rezulta i prdorimit t prdorimit t
metodave t mira n msimdhnie, t cilat evoluojn me kalimin e kohs, dhe kjo duhet
t sjell q edhe msuesit duhet t evoluojn bashk me kohn, dhe t prdorim metodat e
reja.

Msuesi do t prdor gjat msimdhnies metodat novatore, m par ai duhet t jet i

trajnuar rreth metods, ta ket prvetsuar dhe t ket njohuri shum t mira rreth saj e
m pas ai do t jet trajnues pr nxnsit. Disa profesor kan thn q dimension i
metodave t msimdhnies prfshin procesin, prmbajtjen dhe kontekstin. Msuesit jan
lehtsuesit e diskutimit, mentor dhe lektor, kurse nxnsit jan dgjues dhe
pjesmarrs. Objektivi i msimdhnies sht q mbi cilsin e komunikimit t ket

11
impact n kmbim t informacionit. Metodat e msimdhnies mund t jen t orientuara
nga msuesi ose nga nxnsit.

Diskutimi me nxnsit q nga fillesat e konceptit t msimdhnies ka qen nj strategji

msimdhnie. Diskutimi me nxnsin, n shumicn e rasteve e konsideron msuesin si
nj udhheqs q drejton diskutimin. Msuesi ngre pyetje, jep prgjigje sfiduese dhe jep
komente t ndryshme, gjithashtu n t njjtn koh menaxhon edhe diskutimin.
Diskutimi sht metod n t ciln nxnsit bisedojn s bashku rreth nj teme t
paracaktuar, me qllim q t ndajn dhe t marrin informacion pr temn e dhn.
Procedura e realizimit t metods s diskutimit lidhet me zgjedhjen e tems s diskutim
q prcakton msuesi, me prcaktimin e objektivit t studimit, me ndarjen e detyrave t
nxnsve q jan pjesmarrs n diskutim, me krijimin e mjedisit pr zhvillimin e
diskutimit dhe me realizimin e diskutimit. Roli i secilit n grup sht t ndihmojn njri
tjetrin pr t zhvilluar idet vetejake. Diskutimet nuk jan debate dhe gjat tij paraqitja
intelektuale nuk inkurajohet. Ato jan t susksesshme kur do nxns zhvillon njohurit
personale prsa i prket tems s diskutimit.

Diskutimi sht nj nga metodat m t thjeshta q prdoret kur sht fjala pr t

mundsuar procesin e pjesmarrjes sa m t tjer t nxnsve n msim dhe kur duhet t
realizohet ndrveprimi n t gjith masn e nxnsve n klas ose brenda grupeve t
nxnsve. Diskutimi fillon n astin kur nxnsit drejtojn pyetje dhe kur nj nxns
prgjigjet pr at q ka thn nj nxns tjetr. Pra kjo metod sht nj przierje e
shpjegimeve msues nxns, e shkmbimit t pikpamjeve dhe pyetjeve ndrmjet tyre. 2

Diskutimi sht nj nga metodat msimore q prdoret n t tre komponentt. Ai, m

shum se disa metoda t tjera, krijon n msim nj atmosfer t gjall, t ngroht, t
natyrshme dhe revolucionare. N pamjen e jashtme duket se ka ngjashmri me bisedn,
kurse n t vrtet ato ndryshojn. Metoda e biseds, si dihet, e ka bazn te dialogu
msues-nxns, kurse dikutimi msimor merr pamjen e nj polemike t vrtet.
Diskutimi msimor krijon mundsi q t vendoset nj lidhje m e mir n mes t studimit
individual dhe atij kolektiv. T rejat q sjell secili n diskutimin e tij kthen m me lehtsi

2
QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, Dhjetor 2005, Fq 30
12
n pron t t gjith nxnsve. Diskutimi msimor varet nga metodat e tjera. Pa krkime,
lexime, vrojtime, eksperimente etj. Ska diskutime kur msimi zhvillohet mbi bazn e
diskutimit msimor dallohen mir dy faza q lidhen organikisht njera me tjetrn: n t
parn fillon puna prgatitore pr diskutim, kurse n t dytn bhet diskutimi pr shtjet e
caktuara.3

Nxnsit gjat procesit t diskutimit duke korrigjuar dhe saktsuar mendimet e njeri-
tjetrit arrijn n prfundime m t sakta. Zakonisht diskutimi msimor msuesit e
prdorin n ort e prsritjeve ose n prforcim, ku msuesi kontrollon dijet e nxnsve.
Nprmjet diskutimeve dalin n dukje aftsit e nxnsve. Nxnsit nxiten t mendojn
dhe gjykojn. 4

II.2. T msuarit me n qendr nxnsin

Prdorimi i metodave efikase ndikojn n rritjen e cilsis n arsim.

Termi cilsi n arsim sht i lidhur ngushtsisht me modelet bashkkohore apo metoda e
teknika t ndryshme q prdorin msuesit gjat proesit te msimdhnies, pr arritjen e
objektivave msimore. Pr kt arsye, sot n bot jan ndrmarr studime te shumta n
fushn e arsimit q tregojn se prfshirja aktive n proesin e t nxnit, ndihmon n
fiksimin e materialeve t ndryshme por edhe pr nj t kuptuar m t thell e m t sakt
t njohurive, si dhe n prdorimin aktiv te tyre.5

Msimdhnia dhe t nxnit efektiv krkojn prdorimin e metodave t prshtatshme

pedagogjike dhe metodologjike. Pr t prmbushur krkesat e brezave t sotm duhen
ven n dispozicion mjedise t prshtatshme msimore por edhe teknologjin.

3
B, Dedja, B, omo, M, Vuji, P, Gae, S, Temo, Sh,Osmani, T, Xhaxho, Diskutimi msimor,
Didaktika, Mihal Duri, Tiran, 1986, Fq 251

4
T, F, Pettijohn, Efikasiteti i grupit, Psikologjia, Lilo, Tiran, 1996, Fq 547

5
MASH, Metodat e msimdhnies n arsimin fillor, Revista Msuesi, Nr 9 (2567), Nntor 2011, Fq 18
13
Msimdhnies tradicionale me shkums n dore i ka shkuar koha. Me kt nuk duhet t
mohojm meritat dhe avantazhet e ksaj metode n situata t veanta, por do t doja t
theksoja rndsin e madhe q ka pr do msimdhns, inkurajimi i t nxnit
pjesmarrs.

T nxnit duke br, sht kthyer n nj moto pr t gjith msimdhnsit, pas

argumentimit binds q solli John Dewey se fmijt duhet t jen t angazhuar n
krkim pr t msuar ide te reja. Ai gjithashtu theksoi se nxnsve duhet tu paraqesim
probleme t jets reale, m pas ti ndihmojm t zbulojn informacionin e nevojshm q
do ti ndihmoj t zgjidhin vet kto probleme.6 Piaget dhe Inhelder (1969) theksuan
nevojn pr operacione konkrete n fmijrin e hershme.7 Ndrsa Kolbi (1984),
vendos nxnsin n qendr t t nxnit, duke vlersuar pjesmarrjen e tij n proesin e t
nxnit, si tepr t rndsishme pr t krijuar prvojn e tij t t msuarit. Silcock dhe
Brundert (2001) prcaktuan msimdhnien me n qendr nxnsin, si nj qasje ku
msuesi sht lehtsues dhe orientues i proesit t t nxnit kundrejt msimdhnies ku
msuesi ushtron kontroll n do drejtim pr arritjen e objektivave msimor. 8 Kshtu u
prpunua msimdhnia me n qendr nxnsin, e cila e vendos n qendr individin,
nevojat e tij, formulimin e objektivave n prshtatje me t, gjithashtu edhe identifikimin e
burimeve, przgjedhjen e strategjive t t nxnit dhe vlersimit.

Me bumin e madhe t informacionit si rrjedhoje e zhvillimeve teknologjike, nga shkollat

krkohet t pajisin nxnsit jo vetm me njohuri baz por edhe me shprehi, aftsi dhe
vlera pr tu njsuar me qytetart e tjer evropian. Cikli i ult i cilsuar nga shum
msues veteran si niveli ku nxnsi merr themelet e arsimit, n kto kushte t
ndryshimeve t vrullshme, merr nj rndsi t veant. N kt nivel shkollimi fillojn t
kultivohen n mnyr t qllimshme shprehit e t nxnit afatgjat t tilla si t menduarit

6
Dewey, J., Democraci and Education, Free Press, 1966, Fq 138
7
Piaget, J., and Inhelder, B., The Psychology Of The Child, Basic Books, 1969
8
Silcock, P., and Brundrtt, M., The Management Consequences of Different Models of Teaching and
Learning. In D. Middlewood and N. Burton (Eds.), Managing the Curriculum. London: Paul Chapman.
2001
14
kritik, t prpunimit t informacionit, t prdorimit t teknologjis, t problemzgjidhjes,
t nxnit n mnyr t pavarur dhe n bashkpunim me t tjert.

Njohurit, shprehit, aftsit, dhe qndrimet e vlerat ecin hap pas hapi me njra-tjetrn.
Sigurisht q njohuria prben bazn rreth t menduarit pr shembull, sa m shum fakte t
din nxnsit pr historin e popullit t tyre aq m shum do t jen n gjendje t
kuptojn kontekstet kohore bazuar n analiz, interpretimin e fakteve, identifikimin e
shkakut dhe pasojs. Sa m t zhvilluara ti ken nxnsit shprehit e puns s pavarur
dhe ato t prpunimit t informacionit aq m n gjendje do t jen t bjn shkrime ku t
shprehin pikpamjet dhe qndrimet e tyre pse jo edhe kritike pr historian t ndryshm
q kan kontribuar n shkrimin e historis s popullit ton.

Sot sht shum e vshtir t trheqsh vmendjen e nxnsve n msim dhe ti motivosh
pr pun ata. Ort e integruara dhe punt me projekte jan nj mnyr shum e mir pr
t arritur nivelin e motivimi t dshiruar por q t punohet pr to, duhet investuar do or
msimi q nxnsit t ken shprehit dhe aftsit e nevojshme pr ti realizuar ato.

II.2.1. Karakteristikat e msimdhnies me n qendr nxnsin

Shkolla n ditet e sotme sht e drejtuar drejt nj msimdhenieje t hapur, proes gjat t
cilit si nxnsit ashtu dhe msuesit jan njhersh autor dhe aktor t tij. Gjithashtu
vemendja e shkolls po drejtohet gjithnj e m shum tek prgjegjsit q duhet t marrin
nxnsit gjat proesit t t msuarit. N msimdhnien me n qendr nxnsin, msuesi
konsiderohet si nj faktor i nj rndsie t veant n drejtimin dh organizimin e
proesit msimor, ndrsa nxnsi prfshihet trsisht n kt proes.

Bashkpunimi n forma t ndryshme u jep mundsi nxnsve t rrisin me t shkalln e t

nxnit. Nxitja tek nxnsi e ndjenjes s vetbesimit lidhet me ndjenjn e T qenurit i
vlersuar nga t tjert, por njkohsisht edhe t vendrgjegjsimit pr t vlersuar
veten. Respekti reciprok msues-nxns sht nj prbrs i vjetr i rndsishm pr
funksionimin e nj t msuari efektiv dhe me n qendr nxnsin, msuesit dhe nxnsit
duhet t plotsojn disa kushte:

15
 - T ndryshojn rolin e tyre n msim, duke kaluar nga vetm dhns t njohurive
n lehtsues t proesit t t nxnit, per t marr njohuri nga burimi: t ndryshme
prmes veprimtarive t pavarura t nxnsve.

- Ne qendr t vemndjes s msuesit duhet t krijohen burime t reja dhe

tradicionale t informacionit q prcillen prmes medias, internetit, bibliotekave,
etj.

- Krkesat e msuesit pr t nxnit e nxnsve duhet t'i prgjjigjen niveleve m t

larta t t nxnit interpretues, analizues, sintetizues dhe vlersues.

- Pr t krijuar nxns reflektues krkohet q kta t fundit t orientohen drejt

dhnies s argumenteve, realizimit t pyetjeve t natyrave dhe t niveleve t
ndryshme.

- Zhvillimi i aftsive t larta intelektuale: Pr kt, shkolla duhet t njoh dhe t

vlersoj mendimet e nxnsve, propozimet e tyre, ti vlersoj dhe ti nxis ata.

- Bashkpunimi me nxnsit duhet t preket n t gjitha etapat e proesit msimor.

- Zgjidhja e problemeve t t gjitha niveleve duhet t realizohet nga i gjith

komuniteti i shkolls: msues, nxns dhe prindr s bashku.

- T nxnit e prbashkt prmes 16 msuarit me tema, projekte prbn nj kusht

tjetr mundsimi.

Ndryshimet thelbesore ndrmjet msimdhnies pasive dhe asaj me n qndr nxnsin

jan si n tabeln e mposhtme:

Msimdhenie pasive Msimdhenie me n qendr nxnsin

Mesuesi shpjegon Mesuesi drejton, orienton, udhzon

Nxnsi dgjon Nxnsi prfshihet, vepron

Msuesi pyet Msuesi i v nxnsit t bjn pyetje

Nxnsi prgjigjet kur e pyesin Nxnsi bn pyetje dhe krkon prgjigje

Msuesi flet Msuesi bisedon, diskuton, shkemben ide

16
Nxnsi riprodhon Nxnsi diskuton, arsyeton, argumenton

Msuesi vlerson Msuesi i prfshin nxnsit n vlersim dhe

vetvlersim

Msuesi komandon Msuesi menaxhon, organizon

Tabela 1. Ndryshimet thelbesore ndrmjet msimdhnies pasive dhe asaj me n qndr nxnsin

Msimdhnia me n qendr nxnsin dallohet nga disa karakteristika:

1. Funksioni themelor i ksaj msimdhnieje sht t nxnit n t gjitha modelet e

saj.
2. Dallohet nga natyra asimetrike e saj. Kjo natyre vihet re n mnyra t ndryshme
ndrveprimi midis individeve me nivel t lart t zhviliimit t prgjithshm dhe
atyre me nivel t ult t ktij zhvillimi.
3. Organizohet rreth disa njohurive, prfshir informacionin dhe ato konceptore,
njohurit praktike, aftsite dhe shprehit.
4. Vendoset nj feedback nga msuesi tek njohurit, ku msuesi nuk sht vetm nj
transmetues njohurish. Msimi bhet nj proes i dyanshm i ndrveprimit t
vazhdueshm, n t cilin msuesi nuk ka vetm rolin e lektorit, por edhe at t
partnerit n ndrveprimin direkt me nxnsit.
5. Del n pah nj lidhje direkte e vet nxnsve me njohurit.

Teknikat dhe metodat e msimdhnies me n qendr nxnsin japin nj mundsi pr

zhvendosje nga misioni klasik i shkolls, duke futur edhe funksione t reja si: autonomia
intelektuale, inkurajimi i zhvillimit t t menduarit, aftsia pr t vlersuar njohurit,
aftsia pr ndrveprim social, shkmbimi dhe bashkpunimi t cilat mund t zhvillohen
vetm nprmjet nj proesi t zgjatur pjesmarrjeje n ndrveprimet sociale, t cilat
bhen t mundura kur nxnsit punojn bashkarisht.

II.3. T menduarit kritik si nocion

T menduarit kritik ka karakter vlersues. Domethn t menduarit kritik mbshtet

rezultate t analizs kritike t fakteve dhe gjithashtu edhe arsyes logjike njkohsisht.
Kshtu pra ajo duhet t besohet ose t pranohet, bazn e ka n kritere t fakteve dhe n
nj arsye t mbajtur logjike. Nj orientim i till i t menduarit ka n konsiderat t jap

17
prgjigje n pyetje: far do t besoj un? ciln alternative do ta zgjedh?.
Domethn kt tip t menduarit e karakterizon prcaktimi i kriterit t besimit q
mbshtetet n rezultate t analizs s fakteve dhe arsyeja logjike e veprimet (p.sh., n
far t besosh dhe kur t veprosh).

Nj tipar tjetr i t menduarit kritik sht gjithashtu edhe mbajtja e nj qendrimi skeptik
relativ dhe ruajtja e gjykimit personal derisa t jen trajtuar t gjitha t dhnat q kan
lidhje me shtjen. Domethn logjika formale dhe analiza e fakteve jan disa nga mjetet
q i ndihmojn atij q mendon n mnyr kritike ta prcaktoj se far duhet besuar me
arsye.

II.4. Prkufizime t nevojshme pr studimin

II.4.1. far quajm projekt

Nj projekt sht nj krkim i zgjeruar i aspekteve t ndryshme mbi nj tem t marr

nga jeta e prditshme, i cili nxit interesat e nxnsit dhe gjykohet si i vlefshm nga ana e
msuesve.9 Pikrisht pse sht i bazuar n jetn e prditshme, nxnsit ndihen t motivuar
pr t br krkime, regjistrime dhe pr t raportuar prfundimet e tyre. E veanta e t
nxnit nprmjet projekteve sht pavarsia e madhe e krkimit dhe pronsia e
nxnsve mbi punn e kryer nga ana e tyre. N dallim nga msimdhnia formale, ai i
mundson nxnsit nj hapsir m t madhe zgjedhjeje dhe nxit motivimin e brendshm.

II.4.2. sht t msuarit e bazuar n projekte

T msuarit e bazuar n projekt (MBP) sht nj model i veprimtaris msimore, i cili

zhvendoset nga praktikat e msimdhnies s izoluar brenda klass e t prqendruara te
msuesi, n veprimtari t t nxnit me n qendr nxnsin. 10 Kto veprimtari jan
afatgjata, ndrdisiplinore dhe t integruara me problemet dhe praktikat e bots reale.

9
QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, Dhjetor, 2005, Fq 2
10
QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, Dhjetor 2005, Fq 2
18
Nj nga prfitimet e menjhershme t ksaj metode t msuari mund t quhet shkalla e
lart dhe e prveme e pjesmarrjes dhe e motivimit t nxnsve nprmjet prfshirjes s
tyre n nj proes t t nxnit t pavarur. MBP-ja u ofron nxnsve mundsit e duhura
pr t thelluar interesat e tyre njohse, pr ti zhvilluar e ndjekur ato, pr tu marr me
problemet dhe pr t vendosur se si do t mund t gjenden prgjigjet e duhura dhe rrugt
e zgjidhjes s ktyre problemeve.

MBP-ja jep gjith mundsit pr nj t nxn ndrdisiplinor. Ai lehtson proesin e

prvetsimit t njohurive, t shprehive dhe qndrimeve nga ana e nxnsve, duke br t
mundur zbatimin dhe integrimin e njkohshm t prmbajtjes s fushave t ndryshme
lndore gjat proesit t realizimit t produktit prfundimtar, n vend t praktikave
tradicionale t bashkngjitjes artificiale t ktyre njohurive n kontekstin prkats lndor.

MBP-ja ndihmon nj t nxn t dobishm nprmjet lidhjes s njohurive me jetn jasht

klase e jashtshkollore, duke iu drejtuar problemeve t bots reale dhe zhvillimit t
cilsive t nevojshme pr tiu prshtatur ksaj jete. Shum nga aftsit q prvetsohen
pr jetn gjat ktij proesi t t nxnit ndrdisiplinor jan pikrisht ato q krkohen t
zotrohen sot nga do punonjs. Ktu prfshihen aftsit pr t punuar n grup, pr t
marr vendime t studiuara, pr t ndrmarr nisma dhe pr t zgjidhur probleme t
ndrlikuara.

MBP-ja jep mundsi unike e t pazvendsueshme pr ndrtimin brenda klase t

marrdhnieve t shndosha e korrekte t msuesve me nxnsit. N kt kontekst,
msuesi mund t luaj role nga m t ndryshmet: at t trajnerit, t lehtsuesit t proesit
t t nxnit ose t bashknxnsit. Prodhimet e prfunduara, planifikimi i kryer, draftet,
materialet dhe gjith tjetr e realizuar, prbjn nj arsenal t shklqyer msimor, rreth t
cilit msuesit dhe nxnsit mund t organizojn nj diskutim t zgjeruar mbi njohurit q
jan shfrytzuar n realizimin e ktij prodhimi prfundimtar.

MBP-ja jep, gjithashtu, mundsi t mdha pr msuesit, pr t ndrtuar marrdhnie

bashkpunimi me njri-tjetrin dhe me komunitetin m t gjer. I gjith rezultati i t
msuarit me baz projektin, e gjith puna e nxnsve, duke nisur q nga dokumentimi i
do hapi t proesit t t nxnit deri te prodhimet e tyre prfundimtare, mund t prdoren

19
e t ndahen me msues t tjer, me prindrit, me mentort (instruktort) dhe me
komunitetin e biznesit q sht i interesuar pr edukimin e nxnsve.

II.5. Bazat konceptore t t msuarit t bazuar n projekt

T msuarit e bazuar n projekt prfaqson nj afrim t gjithanshm drejt nj t msuari

aktiv e bashkpunues, i cili karakterizohet nga prfshirja e vazhdueshme e nxnsve n
krkimin msimor.11

N kontekstin e tij, nxnsit bashkpunojn pr ti dhn kuptimin dhe prgjigjen e duhur

asaj q po ndodh n krkimin e tyre.

T msuarit e bazuar n projekt ndryshon nga veprimtaria e zakonshme e krkimit,

prvoj t ciln shum prej nesh kan pasur rastin ta hasin gjat viteve t shkollimit.
Ndryshimi ka t bj pikrisht me theksin q merr t msuarit bashkveprues ose
bashkpunues. Nga ana e tij, krkimi rreth nj problemi t caktuar, tradicionalisht, sht
konceptuar dhe vazhdon t konceptohet si veprimtari e veuar individuale. Ndryshimi
tjetr i rndsishm mes t msuarit t bazuar n projekt dhe krkimit tradicional qndron
n theksimin e s drejts s nxnsve pr t zgjedhur platformn e materialit
prfundimtar dhe mnyrn e paraqitjes s asaj q sht msuar.

Gjat zbatimit t ksaj metode nxnsit krkojn zgjidhje t problemeve t nivelit jo t

zakonshm:

duke pyetur dhe riformuluar shtjet pr hulumtim;

duke debatuar rreth ideve t ndryshme;
duke br parashikime;
duke prvijuar plane dhe/ose eksperimente;
duke grumbulluar dhe analizuar t dhna;
duke skicuar prfundime;
duke ua komunikuar idet dhe gjetjet e tyre pjestarve t tjer;
11
Bransford, J.D., and B.S.Stein The IDEAL Problem Solver (2nd ed.). New York: Freeman. 1993
20
 duke shtruar shtje t reja pr hulumtim;
duke krijuar nj prodhim t ri t vetin.12

II.5.1. Prbrsit e projektit

Projekti, si rregull, ka dy prbrs thelbsor:

1. Nj shtje, nj qllim ose nj problem pr ndjekje, i cili shrben pr t

organizuar rreth tij dhe pr ti dhn shtytjen e duhur veprimtarive t ndryshme
q, t marra s bashku, prbjn trsin e nj projekti q ndjek kt qllim t
caktuar

2. Nj prodhim i fundm ose nj shumic paraqitjesh n formn e nj serie

zgjidhjesh dhe komunikimesh vetjake.13 N raste t tjera, edhe nj detyr e re q
rrjedh prej t parave, e cila drejtohet m s miri n hulumtimin dhe gjetjen e
zgjidhjeve pr shtjen e prcaktuar si parsore.14

II.5.2. Karakteristikat e t msuarit me projekte

Karakteristikat e t msuarit t bazuar n projekte, jan:

1. Nj shtje e shtruar pr zgjidhje e lidhur me nj problem t bots reale q,

mundsisht, ka t bj me nj shumic fushash t prmbajtjes lndore.

12
Blumenfeld, P., Soloway, E., Marx, R., Krajcik, J., Guzdial, M., & Palincsar, A. Project-Based
Learning, 1991, Fq 142

13
Krajcik, J. S., P. Blumenfeld, et al. (1998). Inquiry in project-based science classrooms: Initial attempts
by middle school students. The Journal of the Learning Sciences 7(3 & 4): 313-350.

14
Brown, A.L., & Campione, J.C. (1994). Guided discovery in a community of learners. In K. McGilly
(Ed.), Classroom lessons: Integrating cognitive theory and classroom practice. Cambridge, MA: MIT
Press/Bradford Books.
21
 2. Mundsimi i kryerjes s krkimeve aktive nga nxnsit, t cilt aftsohen si t
nxn konceptet e reja, si t zbatojn informacionin e fituar dhe si t paraqesin
njohurit e fituara nprmjet nj larmie rrugsh t ndryshme.

3. Bashkpunimi ndrmjet nxnsve, msuesve dhe pjestarve t tjer t

komunitetit t t nxnit, me qllim njohjen dhe shprndarjen e t njjtit
informacion dhe vllim njohurish shkencore.

4. Prdorimi i mjeteve njohse n mjedisin e t nxnit, t cilt i ndihmojn nxnsit

t paraqesin idet e tyre dhe konkretisht: kompjutert, hipermedia ose media e
prparuar, aplikimet grafike dhe telekomunikimet.15

II.5.3. Prbrsit e t msuarit t bazuar n projekte (MBP)

T msuarit e bazuar n projekte, i mbshtetur nga multimedia, prqendrohet n shtat

prbrs-ky. (Prmbajtja kurrikulare, Multimedia, Udhheqja ose drejtimi i nxnsve,
Bashkpunimi, Lidhja me botn reale, Kuadri i shtrir kohor, Proes modern vlersimi.)

Prmbajtja kurrikulare, sht prbrsi kryesor, t cilin qoft msuesit, qoft nxnsit,
duhet ta ken n plan t par. Integrimi i suksesshm i prmbajtjes kurrikulare krkon q
projektet t bazohen n standarde e n qllime t nyjtuara qart, t cilt duhet t
mbshtesin dhe t bjn t mundur demonstrimin si gjat proesit, ashtu dhe n
prodhimin e fundm t prmbajtjes s asaj q synohet t msohet nga nxnsit.

Multimedia, sht nj prbrs i cili u jep nxnsve mundsin pr t prdorur me dobi

teknologji t ndryshme si gjat planifikimit, ashtu edhe gjat zhvillimit t projekteve ose
prezantimit t tyre. N kt mnyr teknologjia mund t bhet lehtsisht vatra kryesore e
projektit t dhn. Pesha reale e prbrsit multimedia shtrihet n integrimin e tij me
kurrikulin lndor, si dhe me prdorimin e tij t qensishm n proesin e realizimit t
projektit krkimor e t prmbylljes s tij me nj prodhim t caktuar, shkencor apo
material.

15
Krajcik, J. S., C. M. Czerniak, Teaching children science: A project-based approach. Boston, MA,
McGraw-Hill, et al. 1998.
22
Udhheqja ose drejtimi i nxnsve, sht nj prbrs i prvijuar pr t zmadhuar
nismn dhe vendimmarrjen nga ana e nxnsve gjat proesit t realizimit t projektit,
duke nisur nga przgjedhja fillestare e shtjeve deri te prodhimi dhe prezantimi i
vendimeve t marra. Projektet duhet t prmbajn nj struktur t prshtatshme dhe
mundsin e feedback-ut, n mnyr q t ndihmojn nxnsit n marrjen e vendimeve sa
m t drejta dhe, sidomos, n rishikimin e tyre.

Bashkpunimi, sht nj tjetr prbrs themelor i metods s t msuarit t bazuar n

projekte. MBP-ja nxit bashkpunimin ndrmjet nxnsve, midis nxnsve dhe msuesit t
tyre, dhe n rastin m ideal ndrmjet nxnsve dhe antarve t tjer t komunitetit. Ky
prbrs ka pr qllim tu jap studentve mundsin pr t prvetsuar shprehit e
bashkpunimit, si vendimmarrja n grup, bashkrndimi dhe lidhja e puns s grupeve t
vogla, integrimi i feedback-ut t vet grupit me at t instruktorit t tij, dhnia e nj
feedback-u t studiuar dhe aftsia pr t realizuar krkime fillestare n bashkpunim me
nxns t tjer.

Lidhja me botn reale, sht nj tjetr prbrs i rndsishm, i cili mund t marr
forma t ndryshme n varsi t qllimeve t projektit. MBP-ja shrben si mjet i prsosur
pr lidhjen e t msuarit me botn reale, pasi ajo shtjellon dhe merret me zgjidhjen e
problemeve reale q kan rndsi dhe fryt n jetn e nxnsve ose t komunitetit. Vet
projekti mund t lidhet me profesionet reale nprmjet prdorimit t metodave,
praktikave dhe seancave dgjimore t veanta n mjediset ku prdoret ky apo ai
profesion. Lidhjet me botn reale mund t realizohen edhe n forma t tjera: nprmjet
komunikimit me mjedisin jasht klase e shkolle nprmjet internetit ose nprmjet
bashkpunimit me antart e tjer t komunitetit dhe mentort (instruktort).

Kuadri i shtrir kohor, sht nj tjetr prbrs ky, i cili u jep mundsi nxnsve t
planifikojn, t rishikojn dhe t reflektojn mbi proesin e tyre t t nxnit. Nga kjo
pikpamje, afatet kohore dhe qllimet e projektit mundet t zgjerohen n forma nga m t
ndryshmet. N prgjithsi, si afatet edhe qllimet e prcaktuara, duhet t llogarisin me
kujdes kohn dhe materialet e nevojshme n dispozicion t nxnsve, n funksion t
mbshtetjes me sukses t proesit t t brit dhe t t nxnit gjat realizimit t prodhimit
prfundimtar.
23
Prafrimi inteligjent dhe i ri drejt nj t nxni bashkkohor i MBP-s krkon, natyrisht,
edhe nj proes modern vlersimi. Kjo lidhet me faktin q, t nxnit, si proes q t on
n nj rezultat t caktuar, ka si prbrs themelor edhe vlersimin e prodhimit dhe t
rrugs s ndjekur. Ky duhet t jet nj proes i dokumentimit dhe i matjes s asaj q sht
nxn (t asaj q sht msuar). MBP-ja sht nj metod e cila mbshtetet dhe krkon
vlersime t shpeshta e t llojeve t ndryshme, duke prfshir ktu vlersimin nga ana e
msuesve, vlersime nga antart e tjer t grupit (nse sht projekt n grup),
vetvlersimin dhe refleksionin. Praktikat e vlersimit duhet t jen t qarta dhe t
kuptueshme mir nga nxnsit. Ato duhet ti lejojn nxnsit t marrin pjes n proesin
e vlersimit n mnyra krejtsisht t ndryshme nga ato q, si rregull, zbatohen n metodat
tradicionale t msimdhnies me n qendr msuesin.

Projekti krkimor sht vlersuar si metod tepr pretenduese, realizimi i s cils krkon
zbatimin e m shum se nj metode dhe teknike, si: intervista, vrojtimi, studimi i rastit
dhe, pse jo, ndrthurjen e t gjitha ktyre teknikave s bashku.

II.6. Disa probleme q lidhen me t msuarit e bazuar n projekte

Pavarsisht nga potenciali i konsiderueshm, t msuarit e bazuar n projekte shfaq

natyrshm disa probleme.

II.6.1. Mbshtetja e msuesve dhe e nxnsve

Ideja se projektet pasqyrojn t nxnit nprmjet t brit nuk sht aspak e re. 16
Megjithat, msimet e nxjerra nga e kaluara na sugjerojn se, pa treguar nj vmendje t
kujdesshme mbi mnyrat e mbshtetjes s msuesve e t nxnsve, kto metoda arsimore
t reja nuk do t ken mundsin pr tu prshtatur gjersisht.17 N vitet 60, prshembull,

16
Dewey, J., How we think: A restatement of the relation of reflective thinking to the educative process.
The later works of John Dewey (Vol. 8). Carbondale: Southern Illinois University Press, 1933, Fq 105-352.

17
Kilpatrick, W. H. (1918). The project method. Teachers College Record, 19, 1918, Fq 319-335.
24
prpjekjet pr t reformuar kurrikuln dhe msimdhnien e prdorn t nxnit
shqyrtues dhe zbulues si tem qndrore.18

Megjithse t dhnat paraprake sugjeronin q kurrikula t tilla rritnin shkalln e t nxnit

dhe t motivimit te nxnsit,19 zbatimi dhe suksesi i tyre nuk ishte ai i parashikuar. Sipas
Blumnfilldit20 arsyeja ishte se ato u prhapn dhe u zhvilluan duke mos vlersuar aq sa
duhet natyrn e ndrlikuar t motivimit dhe t njohurive q krkoheshin pr t nxitur
pjesmarrjen e vullnetshme t nxnsve n detyra t vshtira dhe ku krkoheshin
refleksione.

II.6.2. Pyetjet elementare t bra nga nxnsit jan thelbsore

N prpjekjet e msiprme reformuese pyetjet elementare t bra nga nxnsit nuk u

morn njlloj parasysh sa pyetjet e formuluara nga ekspertt. Kjo oi n vshtirsimin e
t kuptuarit t gjrave nga ata q duhet t ishin aktort kryesor t t nxnit shqyrtues
dhe zbulues.

II.6.3. Prqendrimi n njohurit e msuesve dhe mjedisin e klass sht thelbsor

S fundmi, nj nga shkaqet kryesore t mossuksesit t pritur lidhej me faktin se, natyrs
dhe nivelit t njohurive t msuesit si dhe zgjidhjes s problemeve q lidhen me
karakterin e ndrlikuar t organizimit brenda klase, nuk iu kushtua vmendja e duhur.

II.6.4. Nxnsit n msimdhnien mbi baz projekti

Nxnsit mund t jen prgjegjs pr hartimin e pyetjeve, t kalendarit t veprimtarive, si

dhe t natyrs s punimeve q krijojn. Edhe msuesit ose hartuesit e kurrikuls, nga ana
e tyre, mund t formulojn pyetje dhe t planifikojn veprimtari. Pra, pavarsisht se kush

18
Bruner, J. S. (1963). Needed: A Theory of Instruction. Educational Leadership, 20(8), 1963, Fq 523-532.

19
Bredderman, T. Effects of activity-based elementary science on student outcomes: A quantitative
synthesis. Review of Educational Research, 53, 1983, Fq 499-518.

20
Blumenfeld, P., Soloway, E., Marx, R., Krajcik, J., Guzdial, M., & Palincsar, A. Project-Based
Learning, 1991, Fq 142
25
i gjeneron ato, pyetjet nuk mund t ken at shkall kufizimi q t paraprcaktojn
rezultatet.

II.6.5. Liria pr t gjeneruar punime

Liria e nxnsve pr t gjeneruar punime sht vendimtare, sepse prmes proesit t

gjenerimit, nxnsit formojn njohurit e tyre. Meqense punimet jan konkrete dhe t
shpjegueshme (pr shembull: nj model, raport, detyr e vazhdueshme, kaset videoje ose
film) ato mund t shkmbehen dhe ti nnshtrohen kritiks s prditshme.

Kjo u mundson t tjerve t marrin informacion, ta bjn veprimtarin pjes t

qensishme t jets s tyre shkollore, ndrsa autort-nxns i lejon t reflektojn dhe t
zgjerojn njohurit e tyre, krahas rishikimit t punimeve q kan br.

Projektet jan t ndryshme nga veprimtarit konvencionale, t cilat jan ndrtuar pr t

ndihmuar nxnsit q t marrin informacion n munges t pyetjeve drejtuese. Veprimtari
t tilla konvencionale mund t lidhen me njra-tjetrn dhe ti ndihmojn nxnsit pr t
msuar prmbajtjen kurrikulare, por pa pranin e pyetjeve udhzuese nuk do t mund t
pretendohet se t nxnit do t ndodh si ndodh edhe n rastet e veprimtarive t kryera n
funksion t nj qllimi t rndsishm intelektual.21

Prkrahsit e t msuarit t bazuar n projekte pohojn se, ndrsa nxnsit vzhgojn dhe
krkojn zgjidhje t problemeve, ata kuptojn njkohsisht edhe parimet dhe konceptet
m themelore.22 Gjithashtu, ky lloj t nxni i vendos nxnsit n mjedise realiste dhe n
kontekstin e zgjidhjes s problemit.

Kshtu, projektet mund t shrbejn si nj ur midis dukurive q hasen a ndodhin n

klas dhe prvojave t jets s prditshme. Pyetjet dhe prgjigjet q ngrihen n jetn e
prditshme vlersohen nga do individ dhe jan t hapura ndaj krkimeve sistematike.

21
Sizer, Th., Horace's compromise: the dilemma of the american high school. Boston, md: houghton
mifflin, 1984.

22
Blumenfeld, P., Soloway, E., Marx, R., Krajcik, J., Guzdial, M., & Palincsar, A. Project-Based
Learning, 1991, Fq 142
26
T msuarit e bazuar n projekte krkon nj gjithprfshirje aktive t nxnsve pr nj
periudh t gjat kohore.

T msuarit e bazuar n projekte nxit nj lidhje t frytshme midis lndve, temave dhe
krijon mundsin pr ti par temat n nj perspektiv shum m t gjer sesa metodat
tradicionale.

Projektet jan t zbatueshme si pr tipa t ndryshm nxnsish, ashtu edhe pr tipa

situatash t t nxnit.23

II.7. Sekuencat msimore n t msuarit e bazuar n projekte

Projekti msimor Evoluimi i Shqipris, gjat periudhs 1912-2014, mund t shrbej

si nj shembull tipik i nj modeli t t msuarit t bazuar n projekte me ndihmn e
multimedias. Shembujt n fund t ktij materiali e shprehin qart kt.

Duke filluar me nj video q paraqet Shqiprin ndr vite, ne prezantojm njkohsisht

problemin e evolucionit t saj, duke dhn kshtu, edhe kontekstin n t cilin nxnsit do
t shtrojn pyetjet, do t krkojn prgjigje dhe do t mund t prfshihen n realizimin e
punimit prfundimtar.

Msimi kalon n kto faza:

Shfaqja e problemit, gj e cila ka t bj me paraqitjen e problemit, n prkufizimin dhe

kategorizimin e tij. Kjo na on drejt asaj pjese t hapsirs msimore q lidhet me
nxnsit.

23
Blumenfeld, P., Soloway, E., Marx, R., Krajcik, J., Guzdial, M., & Palincsar, A. Project-Based
Learning, 1991, Fq 142
27
Krijimi i grupeve bashkpunuese, sht faza e dyt. 24 Ktu fillon e krkohet ekspertiz
individuale sapo grupi fillon t zgjidh problemet e parashtruara dhe t kategorizuara pak
m par.

Studimi mbshtets, sht faza e tret. Pas realizimit t tij, nxnsit rishprndahen n
grupe n at form q bn t mundur sigurimin e nj forumi pr shprndarjen e
ekspertizs individuale te nxnsit e tjer t klass.

Prezantimi i nj punimi logjik prbn kulmin e t msuarit t bazuar n projekte me

ndihmn e multimedias. N kt faz, t menduarit e nxnsve sht i dukshm dhe bhet
publik.25

Duhet theksuar, gjithashtu, q edhe t nxnit e bazuar mbi zgjidhjen e problemeve sht
ngushtsisht i lidhur me t nxnit e bazuar n projekte me ndihmn e multimedias.
(Moore, 1996).

II.8. Katr hapat n nj krkim

Proesi n t cilin mbshtetet krkimi i zgjidhjes s problemeve, ndrsa punohet me

projekte, prfshin detyrimisht kto hapa:

Krkimi, i cili ka t bj me gjetjen dhe paraqitjen e nj problemi shkencor. Nxnsit e

klass s gjasht, q studiojn mjedisin, mund t sugjerojn si tem t prshtatshme pr
nj projekt, pr shembull, ndotjen e mjedisit, reshjet e vitit t kaluar ose energjin
diellore. Ata madje mund t ndahen edhe n grupe dhe ta ngushtojn kshtu fokusin e
krkimit t tyre, duke i vendosur idet e tyre n nj format pyetjeje. Ndrsa jan duke
vepruar kshtu, nuk bjn gj tjetr vese identifikojn dhe prezantojn nj problem. Pr

24
Linn, M. C., & Burbules, N. C., Construction of knowledge and group learning. In K. G. Tobin (Ed.),
The practice of constructivism in science education, (Fq. 91-119). Washington, DC: American Association
for the Advancement of Science (AAAS) Press. 1993

25
Brown, A.L., & Campione, J.C., Guided discovery in a community of learners, Fq 229-270 in K.
McGilly (Ed.) Classroom lessons: Integrating cognitive theory and classroom practice (Cambridge, MA:
MIT Press/Bradford Books), 1994.
28
shembull, nj grup i energjis diellore mund t vendos t mas se sa energji diellore
mund t prdoret pr t ngrohur ndrtesat.

Zgjidhja, prfshin grumbullimin e informacionit dhe dhnien e nj zgjidhjeje. N kt

faz, grupi grumbullon dhe analizon t dhna. Pr shembull, mund t grumbullohet
informacioni i nevojshm se sa energji diellore mund t prdoret pr t ngrohur ndrtesat
ose sasia e orve me diell n zona t ndryshme. Nj grup tjetr mbledh informacion pr t
br parashikime n lidhje me rnien e shirave n vend ose n nj zon t caktuar, duke
krahasuar t dhnat me rnien e tyre nj vit m par. Nj grup i tret mund ti prqendroj
krkimet n faktin se far mendojn ata se sht m e rndsishme n lidhje me ndotjen
e ajrit.

Prdorimi i modelit t Krkimit /Zgjidhjes /Krijimit /Shkmbimit n klasat m t larta,

mund t krkoj prdorimin e kompjuterve si mjet pr regjistrimin apo ndryshimin e t
dhnave. Secili grup mund ket nevoj pr drejtim pr mnyrn e mbledhjes s
informacionit, mnyrn se si ti prgjigjet pyetjeve krkimore dhe formulimin e
zgjidhjeve t problemit.

Krijimi, ka t bj me krijimin e nj prodhimi, si prshembull nj prezantim prpara

klass ose shkolls. N kt faz, grupi q merret me energjin diellore mund t hartoj
nj raport me goj shoqruar me pamje ku tregohet se si ngrohen nga energjia diellore
ndrtesa t ndryshme. Gjithashtu, antart e grupit mund t ndrtojn modele ose grafik.

Shkmbimi, prfshin komunikimin e prfundimeve dhe ndarjen e informacionit me

nxnsit e tjer. Ai gjithashtu duhet t shtroj edhe nj pyetje q do t krijoj mundsi pr
krkime n t ardhmen, si: A mund t ruhet energjia e marr nga dielli?

II.9. Ecuria metodike

A. Faza e par (Paraprgatitja pr projektin)

Paraqitet projekti q do t ndrmerret;

Caktohet koha gjat s cils do t realizohet projekti;

29
 Krkohet formulimi i sakt objektivave q do t arrihen nga nxnsit. Objektivat
n kt faz jan tepr ambicioze. Ato prekin jo vetm objektivat n nivelin e
njohurive, por edhe n nivelin e analizs, t sintezs, t zbatimit, t vlersimit.
Objektivat e formuluara dhe detyrat msimore q do t arrihen n fund t projektit
duhet tu bhen t qarta nxnsve q n fillim dhe t sigurohemi pr qartsin e
detyrs. Krkohet q nxnsi t prcaktoj partnert q do t bashkpunojn n
kt projekt krkimor. Ata mund t jen: msues, nxns t klasave paralele,
prindr, prfaqsues t komunitetit, etj. Atyre duhet tu bhet e qart detyra
msimore q do t realizohet bashkrisht, si dhe kur do t realizohet prfshirja e
tyre. Prcaktohen teknikat dhe mjetet q do t prdoren n funksion t projektit.

Paracaktohen prodhimet e projektit.

B. Faza e dyt (Puna rreth projektit)

Grupet e nxnsve zbatojn detyrat e prcaktuara nga msuesi pr t realizuar dhe

prfunduar detyrn msimore;

Formulohen pyetsort e prgatitur qllimisht pr t grumbulluar informacionin e

krkuar n funksion t detyrs msimore (pyetsort mund t prgatiten nga
msuesja n ciklin e ult ose nga nxnsit n shkolln e mesme);

Plotsohen pyetsort dhe prmblidhen t dhnat.

Zhvillohen intervistat e caktuara paraprakisht dhe dokumentohen ato n kasetofon

nse ka mundsi;

Ruhen vrojtimet e bra nga nxnsit. Ato mund t jen nj cikl fotografish t
bra nga vet ata, ku ruhen pamje t cilat sjellin informacion rreth projektit. Mund
t jen dhe shnime t mbajtura nga nxnsit, ku t jet e pranishme data, vendi,
problemi;

Grumbullohen materialet e siguruara nga intervistat, pyetsort, vrojtimet dhe

nxirren prfundimet;
30
 Sistemohen t dhnat dhe fillon faza e prgatitjes pr ta br t njohur
prfundimin e projektit krkimor n prani t nj publiku n shkalle m t gjer.

C. Faza e tret (Raportimi i prfundimeve)

N t vrtet gjat ksaj faze sht shum e rndsishme t gjenden t gjitha mjetet e
nevojshme pr t paraqitur at far sht arritur nga nxnsit. Botimi i arritjeve bhet
nga prfaqsuesit e zgjedhur nga klasa. Msuesi i drejton nxnsit si t bhet prmbledhja
e nj projekti. Ndihmohen nxnsit t ndahen dhe t paraqesin qllimin, mjetet, partnert,
vshtirsit e knaqsit q kan provuar gjat proesit t prmbushjes s detyrs
msimore.

Botimi i detyrs msimore gjithmon shoqrohet me materiale t dukshme dhe t

dokumentueshme. Ato mund t jen fotografi, t dhna nga pyetsort, maket, album,
paraqitje grafike, etj.

II.10. Karakteristikat

Disa nga karakteristikat e t msuarit bazuar n projekte, jan:

Zbatimi i saj krkon m shum se nj or msimi;

Krkohet t shfrytzohet informacioni dhe njohurit e nxnsit nga m shum se

nj lnd;

sht metod q v n prdorim dhe shfrytzon prvojat vetjake t nxnsve dhe

njohurit e tyre t marra nga burime jo shkollore;

Si metod krkon q shum nga veprimtarit e nxnsve t kryhen jasht ors s

msimit dhe jasht mureve t shkolls;

31
 Projekti krkimor krkon prcaktimin e partnerve pjesmarrs n arritjen e
objektivave. Partnert mund t jen msues t lndve t tjera, prindr dhe
prfaqsues t komunitetit.

II.11. Prparsit

Kjo metod kultivon:

Aftsit e hulumtimit;

Aftsin pr t mbledhur informacion;

Aftsin pr t br vrojtime t thjeshta;

Aftsin pr prqasur informacionet e grumbulluara nga burime t ndryshme pr

t njjtin problem;

Aftsin pr t ngritur hipoteza;

Aftsin pr t veuar detaje q lidhen me nj dukuri ose ngjarje;

Aftsin pr t ruajtur t veantn, tipiken n nj situat problemore gjat

studimit t nj dukurie shoqrore ose dika tjetr. Duke prdorur kt metod,
nxnsi nx duke br.

II.12. Pasoja nga keqprdorimi

Nse gjat zbatimit t ksaj metode nuk bhet e qart deri n detaje detyra msimore pr
do nxns dhe grup, nse nuk paraqitet hollsisht do faz e realizimit t projektit
krkimor; nse nuk qartsohen nxnsit se cila sht arritja prfundimtare e projektit,
ather projekti mund t dshtoj, mund t shpenzohet koha n mnyr t pafrytshme
dhe, pr rrjedhoj, nxnsi do t lviz n nj rreth t mbyllur.

32
 III
METODOLOGJIA

Pr realizimin e ktij punimi, prve shfrytzimit t nj literature t gjer bashkkohore

n fushn e metodave t msimdhnies, kam grumbulluar vet material duke intervistuar
nxns, prindr dhe msues si dhe duke br anketa me ta.

Nga anketimet e bra, vzhgimet n shum or msimi te kolegt tan, jo vetm kemi
shkmbyer prvoj e pasuruar njohurit tona, por edhe kemi mbledhur nj material t
bollshm, t cilin e kemi studiuar e klasifikuar duke br interpretimin e tij duke nxjerr
prfundimet prkatse. Metoda e t msuarit bazuar n projekte, bisedat me nxns t
klasave t ndryshme mbi dobin e metods s t msuarit bazuar n projekte dhe
anketimet pr kt problem, m kan dhn mundsin t zgjeroj temn me element t
rinj dhe t nevojshm pr t prmirsuar punn n vazhdimsi.

Po kshtu n studimin ton kemi ruajtur nj raport t drejt midis trajtimit teorik t
problemeve dhe t dhnave praktike duke pasqyruar dhe modele konkrete. Kjo konsiston
n shfrytzimin me kujdes t literaturs s nevojshme q m ka shrbyer pr kt trajtes
dhe futjes s disa modeleve t planit ditor t msuesit, pr ta br orn e msimit m
efikase dhe m me rendiment, duke ruajtur kshtu raport t drejt midis teoris dhe
praktiks, midis puns krkimore dhe asaj praktike n klas, n orn e msimit, q sht
n fund t fundit edhe qllimi final i tr puns s msuesit: Prfitimi i njohurive dhe
shprehive t nxnsve brenda or s msimit.

Pr realizimin e ksaj teme kam prdorur kto metoda: vzhgime, diskutime, vrojtimet n
shkoll, t dhna nga prvoja vetiake, konsulta dhe biseda t lira. Prandaj si burim
parsor kan shrbyer vrojtimet n shkoll, t dhna nga prvoja vetiake, konsulta dhe
biseda t lira. Kam diskutuar me koleg, prindr, nxns pr problemet q dalin gjat

33
msimdhnies. Jan marr rekomandime dhe jan dhn kshilla pr mbarvajtjen e
ecuris msimore dhe edukative. Jan intervistuar koleg dhe prindr.

Gjat ktij studimi, me ndihmn e kolegve t cilt japin msim n shkolln ...... kam
marr pjes n ort e tyre msimore, dhe jam munduar t nxjerr disa shembuj t vlefshm
pr sa i prket t msuarit prmes projekteve, pr disa prej lndve n fjal.

Fal ndihms s: ...................., ........................., ............................. dhe ........................

arrita t nxjerr disa modele t cilat mund t shrbejn m s miri n t ardhmen mbase n
tema t tjera, jo vetm n shembujt konkret, mjafton q kjo metod t marr rndsin q
tashm meriton n sistemin e arsimit shqiptar.

34
 IV

SHEMBUJ ZBATIMESH T T MSUARIT T BAZUAR N PROJEKTE ME

NDIHMN E MULTIMEDIAS

IV.1. Projekti 1: Studimi i ndryshimeve shoqrore

1. Shtrimi i problemit

Zgjidh nj nga kto tri probleme:

Evoluimi i kryeqytetit t Shqipris - Tiran gjat periudhs 1920 -2005;

Ndryshimet trsore, politike ose ekonomike n Kosov pas ndrhyrjes s NATO-
s n vitin 1999;
Birsimet e t lindurve t braktisur dhe problemet e trafikut t fmijve.

2. Proesi i modelimit

Duke krkuar;
Duke zgjidhur;
Duke krijuar;
Duke shkmbyer informacionin.

3. Tre problemet

1. Evoluimi i kryeqytetit t Shqipris Tiran, gjat periudhs 1920-2005

Gjat 85 viteve t kaluara Tirana sht zhvilluar nga nj qytet me profil agrar me 20 000
banor, n nj metropol gjigand me rreth 800.000 banor. Tashm asaj i jan
bashkngjitur edhe zona trsisht periferike, ose t ashtuquajturat zona informale
urbane: Bathorja, Kodra e Priftit, Fusha e Aviacionit, etj.

Tirana mban peshn kryesore n prodhimin e prgjithshm bruto t vendit ose GDP. Ajo
sht qendra kryesore politike, ekonomike, tregtare, arsimore, kulturore dhe shkencore e
vendit. Zhvillimi i saj urban lidhet me migrimin intensiv e kaotik t popullsis nga zonat
e veriut ose ato fshatare drejt qendrs.

35
Detyra 1. Gjurmoni burimet gjeografike, klimatike dhe prdorimin/shprndarjen e tyre
n kryeqytet dhe jepni nj shpjegim t mundshm rreth arsyeve t lvizjeve t popullsis
me pasoj ndryshimet e identitetit t tij gjat viteve.

Detyra 2. Provoni t prfshini kulturn vendase tiranase, si kngt popullore, literaturn

dhe kinematografin n nj prezantim tuajin.

4. Motivimi

Prdorimi i kulturs popullore vendase sht nj motivues i mir pr nxnsit. Filmat,

kngt popullore, ato t muziks s leht vendase dhe krijimtaria e hershme letrare, jan
provuar si nj fillim i frytshm n kt proes motivimi.

2. Ndryshimet trsore, politike dhe ekonomike n Kosov pas ndrhyrjes s

NATO-s n vitin 1999

Identifikoni ndryshimet trsore n sistemin politik dhe ekonomik t Kosovs pas

ndrhyrjes s forcave t NATO-s n vitin 1999 dhe sugjeroni arsyet pr ndryshimin e
statusit t tanishm t ktij rajoni problematik (si ndryshimet n rrafshin etnik apo
kombtar, kontrolli politik, pabarazia ekonomike, t drejtat e minoriteteve etnike, etj.).
Provoni t argumentoni se si forcat e bashkveprimit dhe t konfliktit mes njerzve
ndikojn n ekzistencn ose n zgjidhjen e situatave t konfliktit, n ndarjen dhe
kontrollin mbi rajone t caktuara t globit.

3. Birsimet e t lindurve t braktisur dhe problemet e trafikut t fmijve

Prshkruani dhe krahasoni mnyrat e trajtimit t fmijve t braktisur para dhe pas
hartimit t nj legjislacioni bashkkohor n vendin ton dhe mes vendit ton e vendeve t
tjer evropian. Prshkruani procedurat e birsimit t tyre dhe aktet normative q
rregullojn ligjrisht kt proes. Studioni problemet q kan dal dhe, mundsisht,
propozoni edhe rrugt pr zgjidhjen e tyre.

Analizoni problemet e trafikut t fmijve, vendin q z Shqipria n hartn globale t

ktij lloj trafiku, shkaqet e brendshme dhe t jashtme q kushtzojn trafikimin, reagimin
publik dhe institucional ndaj ksaj dukurie, luftn q bhet pr parandalimin e saj dhe

36
rezultatet e arritura deri n kt periudh. Prcaktohen synimet q do t arrihen nprmjet
realizimit t ktij projekti msimor.

Kujdes: Projekti juaj sht integrimi i t gjitha njohurive q keni marr gjat ktij
semestri, duke iu prgjigjur njrit prej problemeve t msiprme. Nse doni t
riformuloni nj problem, sigurohuni q ai i plotson kriteret e pranuara pr nj nivel m
t lart t t msuarit konjitiv, q do t thot, riformulimi juaj duhet t jet, n mnyr t
mjaftueshme, i prpikt.26

Vlersimi: Prcaktohen treguesit q duhen arritur dhe mnyrat e vlersimit t puns.

Udhzim pr strategjin e t msuarit: Prgjigja juaj duhet t tregoj, n mnyrn

m t plot t mundshme, q keni krijuar mnyrn tuaj t njohjes dhe keni gjetur rrug t
reja pr t shpjeguar apo pr tu prcjell t tjerve at far keni msuar. Pr kt qllim,
do t ishte e kshillueshme krijimi i infrastrukturs s prezantimeve multimediale, duke
prdorur muzikn, skicat, grafikt dhe hartat e ndryshme. Ndrsa, si shembull i mjeteve
shprehse apo i diskutimeve pr prezantimin e br nga ju do t shrbente nj debat
mes jush dhe auditorit lidhur me ato aspekte t problemit q ju keni zgjedhur pr t marr
n shqyrtim.

IV.2. Projekti 2: T nxnit n studimet shoqrore

N ditt tona standardet e shkencave shoqrore, prmbajtja dhe aftsit e krkuara, bjn
parashikime t ndryshme mbi mundsin e t nxnit q bazohet n burime si ai i
ashtuquajtur zgjidhsi ideal i problemit.27 Ushtrimet e nxemjes n kt seksion
ndihmojn pr tu familjarizuar m shum me prbrsit kryesor t krkimit n nj
projekt.

1. Prmbajtja: Prdorimi i standardeve t studimeve shoqrore

26
Marx, Enacting Project-based Science: Experiences of Four Middle Grade Teachers. The Elementary
School Journal, 94. The University of Chicago. 1994

27
Bransford, J.D., and B.S.Stein The IDEAL Problem Solver (2nd ed.). New York: Freeman. 1993
37
Vzhguesit e studimeve shoqrore, historiant dhe gjeograft pajtohen trsisht me njri -
tjetrin n lidhje me faktin se historia e ndrlikuar e qytetrimit duhet treguar brenda
kontekstit t tri pikpamjeve t lidhura dhe t integruara:

Vendit;
Mjedisit;
Kronologjis.

Projekti i Standardeve t Gjeografis (Uashington, DC, Standardet Kombtare t

Gjeografis pr Jetn, Krkimi dhe Eksplorimi Kombtar i Gjeografis (1994), prcakton
gjasht elemente themelore t nj kornize q nxnsit duhet ta prdorin kur fillojn t
hulumtojn botn.

Idet hapsinore. Elementi i par sht Bota n terma hapsinor. Mnyra se si e

strukturojm informacionin gjeografik krijon hartat tona mendore dhe bn t mundur
analizn e gjithanshme t informacionit hapsinor, ku globi toksor sht provinc e ktij
universi.

Vendet e rajonet. Elementi i dyt, Vendet e rajonet, prqendrohet n dy njsi baz t

gjeografis dhe n mnyrat e ndryshme t shikimit t tyre nga njerz t ndryshm.

Sistemet fizike. Elementi i tret, Sistemet fizike, shtjellon elemente t tilla si klima,
konturet e toks dhe burimet minerale, dhe pastaj i organizon kto njsi n ekosisteme.

Sistemet njerzore. I katrti sht Sistemet njerzore, i cili prqendrohet n mnyr

tipike mbi popullsin dhe m pas merr parasysh veprimtari t tjera njerzore, si politika,
ekonomia dhe puna.

Mjedisi e shoqria. Elementi i pest, Mjedisi dhe shoqria, thekson ndrveprimin

midis sistemeve fizike dhe njerzore (elementet tre dhe katr) dhe identifikon rolin
qendror t burimeve n lidhjen shoqri-mjedis.

Prdorimet e gjeografis. Elementi i gjasht, Prdorimet e gjeografis, tregon si

studimet shoqrore, marr si nj e tr, na lejojn t kuptojm t shkuarn, t
interpretojm t tashmen dhe t planifikojm t ardhmen.

38
IV.2.2. Aftsit e krkuara dhe strategjit e zbatuara n studimet shoqrore

N vitet e shkollimit nj njeri i arsimuar ka nevoj t zotroj aftsi krkuese, ose t

mund t zgjidh probleme t ndryshme. Burime t shumta japin bazat e prdorimit t
ktyre aftsive, ku prfshihen edhe katr fazat e nj krkimi -projekti si dhe aftsit e
krkuara t dhna m posht:28

IV.2.2.1. T pyeturit n gjeografi

Krkimi i suksesshm prfshin aftsin dhe dshirn pr t pyetur, arsyetuar dhe pr tiu
prgjigjur pyetjeve pse gjrat jan aty ku jan dhe si u gjendn aty.

Shembuj t veprimit dhe t t menduarit strategjik:

Shqyrtimi i prgjithshm. Ku sht vendosur? Pse gjendet aty? far sht e veant n
lidhje me at vend? N far mnyre kjo vendndodhje lidhet me at t njerzve, vendeve
dhe mjediseve t tjera?

Identifikoni shtjet e studimeve shoqrore, prkufizoni problemet e ktyre studimeve

dhe parashtroni pyetjet e tyre.

Strategjit e veanta. Analizoni artikujt e gazetave dhe t revistave dhe identifikoni

shtjet gjeografike dhe problemet e shfaqura n kta artikuj.

Bni pyetje rreth problemeve gjeografike n shtjet vendore duke i lidhur me banimin,
trafikun apo prdorimin e toks dhe pastaj bni nj prmbledhje t tyre duke prgatitur
nj paraqitje me shkrim ose me goj, harta dhe grafik.

IV.2.2.2. Marrja e informacionit t studimeve shoqrore

Studimet shoqrore japin informacion n lidhje me vende, karakteristikat njerzore dhe

fizike t ktyre vendeve dhe veprimtarit e kushtet gjeografike t njerzve q banojn n
kto vende.

28
Udhzime pr msimin e gjeografis n arsimin e ult dhe t mesm , Geography for Life: National
Geography Standards. Washington, DC: National Geographic Research and Exploration.

39
Pr tiu prgjigjur pyetjeve q ngrihen n studimet shoqrore, nxnsit duhet t
grumbullojn informacion duke prdorur burime dhe metoda t ndryshme, si:

intervista;
harta;
emisione t vjetra televizive;
biblioteka.

Shembuj t veprimit dhe t menduarit strategjik

Shqyrtimi i prgjithshm

Lokalizoni, mblidhni dhe prpunoni informacionin e marr nga burime t

ndryshme;
Prgatitni dhe regjistroni vzhgimet n lidhje me karakteristikat fizike dhe
njerzore t nj vendi;
Prdorni nj shumllojshmri t aftsive krkuese pr t lokalizuar dhe
grumbulluar t dhnat.

Teknikat e veanta

Shikoni fotot e bra nga sipr pr t dalluar modelet e bra dhe n nj hart
topografike t s njjts zon.
Merrni foto dhe /ose videot e veorive njerzore dhe fizike t atij vendi.
Shikoni pamje t t njjtit vend gjat stinve t ndryshme t vitit dhe regjistroni
vzhgimet tuaja.

IV.2.2.3. Organizimi i informacionit

Sapo krkohet, informacioni duhet organizuar dhe shfaqur n nj mnyr q t ndihmoj

kryerjen e analizave dhe interpretimeve. T dhna t tipave t ndryshm duhen rregulluar,
organizuar, ndar dhe klasifikuar n forma pamore dhe grafike, si: fotografi, tabela, foto
t marra nga ajri etj. Hartat luajn nj rol t rndsishm n krkimet shoqrore, por po
aq t rndsishm jan edhe grafikt, tabelat etj.

Ekspozmet pamore (pamjet reale) kan edhe m shum vler kur shoqrohen nga
komente t qarta me goj ose me shkrim.

40
Meqense n studimet shoqrore krkohet kreativitet dhe aftsi, vendimet pr ngjyrat,
disenjon dhe qartsin e pamjeve t paraqitura, krijojn shanse t njjta pr t gjith
nxnsit.

Shembuj t veprimit dhe t menduarit strategjik

Shqyrtimi i prgjithshm

Prgatitni harta ku t paraqessh informacion gjeografik, ekonomik apo pr popullsin.

Ndrtoni grafik, diagrame apo tabela ku t paraqisni informacionin gjeografik.

Strategjit e veanta

Shfrytzoni t dhnat e motit pr t ndrtuar grafik t klims. Prdorni programe

kompjuterike pr t ndrtuar grafik me t dhnat gjeografike. Ndrtoni nj tabel ku t
krahasoni t dhnat mbi nj shtje t caktuar pr rajone t ndryshme gjeografike (pr
shembull shkalla e lindjeve dhe e vdekjeve n shtete t ndryshme t Ameriks Jugore).

Analizimi i informacionit gjeografik

Analizat krkojn shembuj, marrdhnie dhe lidhje. Kur nxnsit fillojn t interpretojn
informacionin, fillojn e shfaqen modele shum interesante dhe shprehse. M pas atyre
duhet tu jepet mundsia q me nj shpjegim koherent t sintetizojn vzhgimet e bra.
Pr shembull, nxnsit duhet t tregojn lidhjet dhe ngjashmrit, t bjn analogji, t
njohin modele dhe t skicojn prfundime, harta, grafik dhe diagrame. Duke prdorur
statistika t thjeshta, ata mund t identifikojn drejtimet, ndrsa msuesit mund t krijojn
kurrikula t integruara.

Shembuj t veprimit dhe t t menduarit strategjik

Shqyrtimi i prgjithshm

Prdorni hartat pr t vzhguar dhe pr t interpretuar lidhjet gjeografike.

Prdorni tabela dhe grafik pr t interpretuar drejtimet dhe marrdhniet gjeografike.

41
Prdorni tekstet, fotografit dhe dokumentet pr t vzhguar dhe pr t interpretuar
drejtimet dhe marrdhniet ekonomike, politike apo kulturore.

Prdor matematikn e thjesht pr t analizuar t dhnat gjeografike.

Strategjit e veanta

Interpretoni informacionin e marr nga hartat pr t prgatitur nj prshkrim t

gjeografis s nj rajoni apo vendi.

Prgatitni prmbledhje t informacionit gjeografik (pr shembull, shirat n shtete t

ndryshme).

Krahasoni hartat e modeleve q jan votuar dhe zonave zgjedhore pr t nxjerr

prfundime rreth fuqis politike n Shtetet e Bashkuara gjat nj epoke t veant.

T pyeturit n shkencat shoqrore

do prpjekje e suksesshme n krkimet q zhvillohen n shkencat shoqrore arrin

kulmin me zhvillimin e prgjithsimeve dhe prfundimeve q bazohen n t dhnat e
grumbulluara, t organizuara dhe t analizuara.

Aftsit themelore t studimeve shoqrore prfshijn:

Dallimin midis prgjithsimeve n nivel vendor (si dimri i ftoht) nga ato n nivel
global (si ngrohja globale);
T kuptuarit e shtjeve mbi shkalln e zhvillimit t prgjigjeve n studimet
shoqrore dhe pyetjeve n gjeografi.

Dhnia e prgjithsimeve duke prdorur arsyetim induktiv apo deduktiv.

Arsyetimi induktiv u krkon nxnsve t sintetizojn informacionin, tu prgjigjen

pyetjeve dhe t dalin me prfundime. Arsyetimi deduktiv u krkon nxnsve t vendosin
nse prgjithsimet jan t prshtatshme duke i provuar ato n jetn reale (n praktik).
Diskriminimi, kuptimi dhe prfitimi i prvojave krkojn prdorimin e t dyja formave t
t arsyetuarit. Nse nxnsit e arrijn kt, ather themi se ata zotrojn aftsi shum t
rndsishme.

42
Shembuj t veprimit dhe t t menduarit strategjik

Shqyrtimi i prgjithshm:

Prezantojeni informacionin e studimeve shoqrore n formn e raporteve t shkruara ose

me goj dhe shoqrojeni materialin me harta dhe grafik.

Prdorni metoda t prgjithshme t krkimeve historike dhe gjeografike, nxirrni

prfundime dhe bni prgjithsime.

Zbatoni prgjithsime pr t zgjidhur probleme historike dhe gjeografike dhe merrni

vendime t arsyeshme.

Strategjit e veanta:

Zhvilloni dhe prezantoni nj raport mbi shtje gjeografike, duke prdorur harta, grafik,
video dhe piktura.

Prgatitni nj shpjegim t arsyeshm pr vendin m t mir pr nj prodhim (t korra),

duke krahasuar krkesat q ky vend ka pr lagshti me harta ku tregohet rnia e shirave,
temperatura dhe cilsia e toks bujqsore.

Identifikoni popullsin n rrezik nga dukuri t veanta natyrore (tornado, trmete) duke
prdorur harta topografike mbi shprndarjen e popullsis.

Udhzim pr modelimin e proesit sipas skems:

Duke krkuar;

Duke zgjidhur;

Duke krijuar;

Duke shkmbyer informacionin.

Sigurohuni q t identifikoni dhe t paraqisni problemin sa m qart. Ju mund ta ndani

at n grupe fushash interesi n gjasht elementet e krkimit t prmendur m par n
seksionin paralajmrues. Nj metod q ju mund t dshironi t prdorni sht q
43
individualisht t bni nj list t problemeve q duhen zgjidhur, me synim kalimin e ktij
stadi. Pastaj, mblidhuni si grup dhe provoni t grumbulloni dhe t rendisni problemet
tuaja n nj numr t kontrollueshm, le t themi jo m tepr se njzet. Krijoni nngrupe
me ata antar t grupeve t medha t cilt do t jen prgjegjs pr tiu prgjigjur
pyetjeve gjat shprndarjes s atij informacioni antarve t tjer t klass. Kjo prvijon
modelin ekspertizs s shprndar.

Nj shembull i modelit t ekspertizs s shprndar do t ishte nj skuadr prej katr

antarsh q kan kryer nj ekspertiz n fushat e prmendura m par n termat e
njohurive t prgjithshme dhe sipas atyre t prmendura n seksionin paralajmrues. Pr
nj koh Idet hapsinore dhe Vende e rajone mund t mbulohen nga nj ekspert n
leximin e hartave; Sistemet fizike mund t mbulohen nga nj meteorolog; Sistemet
njerzore nga nj sociolog; pr Mjedisi e shoqria mund t merren nga nj ekologjist.
Prmes kryerjes s ekspertizave t veanta n seciln nga kto fusha, antart e skuadrs
jo vetm q do t ndajn me njri-tjetrin njohurit, por edhe do t krijojn fusha t reja
krkimi.

IV.3. T Msuarit prmes projekteve n grup

IV.3.1. Krkimi

Nj ndarje e mundshme e prgjegjsive brenda grupit pr primtimin e krkimeve lidhur

me problemin Ndryshimet trsore, politike dhe ekonomike n Kosov pas ndrhyrjes s
NATO-s n vitin 1999 mund t paraqitet n kt form:

Lexuesi i hartave/gjeografi. Lexuesi i hartave duhet t grumbulloj nj seri hartash t

Kosovs q japin informacion pr kufijt e saj n kohn e sundimit osman, para dhe pas
shembjes s Perandoris Osmane, pas Lufts II Botrore e deri m sot, pr zhvillimin
ekonomik dhe shprndarjen e industris, pr organizimin administrativ, shprndarjen e
popullsis dhe shprnguljet e saj me dhun prgjat 100 viteve.

Meteorologu/gjeologu. Meteorologu mund t ofroj disa krkime rreth klims, reshjeve

vjetore, pasurive minerare, kushteve ekzistuese q e bjn Kosovn t veant,
44
posarisht ekzistenca e pellgut minerar t Treps. Ai duhet t argumentoj pse ky vend
sht kaq pjellor dhe far ka t veant prbrja e toks q e bn t ket nj prodhimtari
kaq t lart bujqsore dhe varietet t gjer bimsie?

Sociologu. Sociologu mund t shoh lidhjen ndrmjet toks dhe njerzve. Si sht
qndrimi i njerzve ndaj puns n Kosov, cilat kan qen dhe jan vlerat e saj m t
rndsishme, dhe cili ka qen roli ose ndikimi i agrikulturs apo i emigracionit, p.sh. n
zhvillimin e zonave qytetse? Sociologu mund t doj t studioj edhe muzikn popullore
dhe si sht portretizuar historia e Kosovs n krijimtarin popullore apo n at t
kultivuar.

Ekologu. Ekologu mund t jet i interesuar pr sa u prket aspekteve afatgjata t

prfitimeve dhe kostos s prdorimit t ekosistemit pr rritjen e pjelloris s toks.

IV.3.2. Zgjidhje

Zgjidhja e problemit prfshin gjetjen e informacionit dhe dhnien e zgjidhjes. N kt

faz grupet mbledhin dhe analizojn t dhnat. Prdorimi i modelit t krkimit, zgjidhjes,
krijimit dhe shprndarjes s informacionit, mund t prfshije prdorimin e kompjuterve
si mjete pr ruajtjen dhe prdorimin e t dhnave. do grupi mund ti duhen disa
udhzime q prcaktojn mnyrat se si duhet t krkohet e t gjendet informacioni pr ti
dhn prgjigje pyetjeve dhe shtjeve t shtruara paraprakisht. Dhnia e ksaj ndihme do
t krijoj edhe mundsin e zgjidhjes s problemit. Prdorimi i e-mailit, World Wide
Web-it dhe krkimi n internet, duhet t shrbej gjithashtu si librari dhe si burimi i
informacionit.

IV.3.3. Krijimi

Krijimi i referohet krijimit t nj prodhimi prfundimtar dhe prezantimit t tij n klas.

Krijimi i prodhimit prfundimtar ndihmon lehtsimin e t kuptuarit t koncepteve dhe t
procedurave t ndjekura pr hulumtim nga individt n grup. Kjo ndodh sepse kur
individt i krijojn vetes mundsin e paraqitjes s njohurive t fituara nprmjet puns
s tyre n grup, fitojn vetvetiu edhe t drejtn e autorit ose marrin pronsin e t
msuarit t tyre.

45
IV.3.4. Shkmbimi i informacionit

Shkmbimi i informacionit ka t bj me komunikimin e asaj q sht gjetur deri n at

ast. Kjo njihet, gjithashtu, edhe si rrjedhoja e detyrs29 n t ciln mendimet dhe
reflektimet e nxnsit bhen t njohura. Nj rrjedhoj e detyrs mund t jet nj
prezantim, nj demonstrim, nj shfaqje multimediale apo ndonj form tjetr alternative e
vlersimit. Ajo mund t gjeneroj edhe ngritjen e pyetjeve t mvonshme pr krkim, si
do t ishte A mund t shptohet e t riaktivizohet pellgu minerar i Treps?

Kur nj informacion i prpunuar ndahet me nxnsit e tjer, veanrisht n grupe

relativisht t zgjeruara, ai krijon ndjesin e t msuarit n bashksi, duke zmadhuar edhe
mundsin pr tipa shkmbimesh q thellojn t kuptuarit dhe t msuarit shtes.

IV.3.5. Vlersimi

Vlersimi i puns ka karakter kolektiv: tashm nuk vlersohet m nj nxns i veant,

por i gjith grupi. Nota sht kolektive, suksesi apo dshtimi jan t prbashkt, prandaj
edhe mobilizimi pr t arritur suksesin sht i madh.

IV.4. Paket miniprojektesh eksperimentale

Projekti: Uji tret shumicn e lndve

Breinstorming: Kujtoni keni msuar pr ujin.

Uji mund t tres substanca natyrore dhe t prbra n Tok. Pr kt arsye ai quhet trets
universal. Kudo q t jetojm dhe t punojm, n qytete, rrethina qytetesh apo fshatra, ne
shtojm n uj lnd t tjera, meqense i prdorim ato pr veprimtari industriale,
bujqsore apo shtpiake. N kt mnyr kur uji del nga shtpit tona, vendet e puns apo
fabrikat, ai asnjher nuk sht i pastr, ashtu si del nga rubineti yn.

Qllimet e eksperimentit:
29
Brown, A.L., & Campione, J.C. (1994). Guided discovery in a community of learners. In K. McGilly
(Ed.), Classroom lessons: Integrating cognitive theory and classroom practice. Cambridge, MA: MIT
Press/Bradford Books.
46
 T kuptohet q uji tret dhe shndrron shumicn e substancave rreth nesh;
T rritet aftsia e krahasimeve dhe e prgjithsimeve ndrkoh q punohet n
nivel t ult (me eksperimente);
T zbulohet se si ndotsit prhapen n mjedis me an t ujit;
T diskutohen rreziqet e transportit t nafts n dete e oqeane;
T reflektohet nj qndrim i caktuar ndaj ndotjes s ujit.

Paisjet dhe materialet:

Katr gota t mbushura me uj t pastr;

Vaj vegjetal;
Ngjyrues ushqimesh;
Pikatore;
Pend, pupla.

Mnyra si t veproni:

Shtoni katr pika ngjyrues n nj nga gotat plot me uj. Vzhgoni se far do t
ndodh. Shampot, detergjentet dhe sapuni q ne prdorim n shtpit tona kan t
njjtin efekt n uj, e ndotin at.
Shtoni katr pika vaj vegjetal n gotn e dyt t ujit. Shikoni se do t ndodh.
Kur hedhim vaj apo yndyrna n lavaman n shtpi, formohet e njjta shtres n
siprfaqen e ujit. Lloji i shtress vajore q formohet n siprfaqe pengon disa lloj
peshqish t ushqehen me ushqimet n siprfaqe. Edhe drita e diellit pjesrisht
reflektohet dhe pjesrisht thithet duke mos deprtuar n shtresat e thella ujore.
Kjo e pakson shum proesin e fotosintezs.
Shtoni katr pika vaj n gotn e tret. M tej me kujdes shtoni dy pika ngjyrues n
shtresn e vajit. Pritni pr disa sekonda dhe vrojtoni se do t ndodh. Imagjinoni
kt derdhje vaji n siprfaqen e detit. A do donit t notonit n t?
Shtoni vaj n gotn e katrt t ujit. Vendosni pendn n got. Pritni pr disa
sekonda dhe vini re se do t ndodh. Diskutoni si derdhja e vajrave ndikon n
jetn ujore.
Bni nj prmbledhje t rrjedhojave q kan veprimtarit ndotse t njeriut (p.sh.
transporti i nafts, prdorimi i detergjenteve etj).
Diskutoni t ardhmen e rrugve m t qndrueshme t veprimtaris njerzor.

Kuriozitete!

47
A e dini se deti Mesdhe prbn gati 0,7% t t gjitha deteve dhe oqeaneve n bot dhe
20% e nafts n bot kalon n ujrat e tij!

Projekti: Dezinfektimi i ujit

Nj nga hapat m t rndsishm n proesin e trajtimit t ujit sht dezinfektimi. Gjat

dezinfektimit organizmat patogjen q mund t ndodhen n uj aktivizohen. Substancat
q prdoren pr kt qllim (dezinfektantt) jan substanca q kan n prbrjen e tyre
klor (klor t lir CL2, dioksid klori ClO2 dhe kloremin), ozon ose ozon t ndrthurur me
peroksidin e hidrogjenit.

Metoda m e prdorur e dezinfektimit sht ajo me klor t lir. Klori aktivizon nj

numr t madh organizmash patogjene, mbetet n uj pr nj far kohe (duke br t
mundur q ai t mbetet i pastr ndrkoh q shprndahet te konsumatori) dhe sht
ekonomik. Nga ana tjetr klori vepron me shum prbrje organike dhe inorganike n uj,
duke prodhuar produkte t padshirueshme. Gjithashtu, prdorimi n sasi t mdha i
klorit mund t shkaktoj probleme n shijen dhe ern e ujit.

Eksperimenti q do t zhvilloni n klas:

Prcaktimi i sasis s klorit n ujin e pijshm.

Qllimet e eksperimentit:

T zhvillojm nj eksperiment t thjesht;

T shikohet prania e klorit n ujin e pijshm;
T kuptojm se ai q ne e quajm uj i pijshm i pastr n shum raste mund t
prmbaj kimikate;
T kuptojm q disa kimikate jan t domosdoshme n trajtimin e ujit pr t
siguruar hndetin e njeriut.

Pajisjet dhe materialet:

2% solucion jodur kaliumi (Kl);

Beker (250 ml);
Uj ezme;
Niseshte ose miell si indikator.
Ngrohs.

48
Mnyra si do t veproni:

Mbusheni deri n gjysm bekerin me uj ezme.

Shtoni 10 pika solucion Kl dhe nj pik miell.
Filloni dhe ngrohni bekerin. Nse n uj do t ket klor t mjaftueshm, ather
uji do t marr ngjyr blu.
Klori q ndodhet n uj pson disa shndrrime kimike, q ojn n formimin e
jodit I2. Jodi me niseshten ose me miellin formojn ngjyrn blu t thell
Kimia e dezinfektimit t ujit (metodat e Cl2 t lir)
Klori i gazt hidralizon n uj duke formuar acidin hipoklorit HOCl si m posht:
Cl2 + H2O HOCL + H+Cl-
Acidi hipoklorit shprbhet n jone hidrogjeni dhe hidroklori (kur pH sht midis
6.5 dhe 8.5)
HOCl H+ + OCL-
N nj pH mbi 8.5 HOCl-ja shprbashkohet plotsisht. Paraplqehet klorinimi n
pH t ult, meq pasoja shkatrruese i HOCl-s sht m i madh se ai i OCl-s.

Kuriozitet!

Ka shum shembuj gjat historis njerzore t epidemive q kan shkaktuar shfarosje t

madhe te popullsia. Ndotja e ujit sht nj nga shkaqet m t mdha t epidemive. Edhe
sot, 4 milion fmij t moshs nn 5 vje vdesin do vit nga diarreja e shkaktuar nga
ndotja e ujit n vendet e pazhvilluara.

Projekt: Qelqi dhe plastika

Qllimi:

T njoh fmijt me konceptin e ndarjes dhe t riprdorimit t mbeturinave.

Mnyra si do t veproni:

Krkojini fmijve t sjellin n klas ushqime t ambalazhuara n mnyra t ndryshme

(en qelqi, plastike dhe letr), t cilat mund ti konsumojn vet n kohn e pushimit.
Krkojini atyre t ndajn mbeturinat e prodhuara dhe t vlersojn sasin e tyre.

49
Pyetje pr tu ngritur:

Cilat nga mbeturinat peshojn m tepr (qelqi apo plastika)?

Cila prej tyre z vllim m t madh (n koshat e mbeturinave)?
Kush sht m higjienike pr tu riprdorur?
Jepni mendimin tuaj si ndikon riprdorimi i tyre n vllimin e mbetjeve.

Pajisjet dhe materialet:

Peshore
Ushqime me ambalazhime t ndryshme (materiale plastike dhe qelqi).

Projekt: Prgatitja e nj ante pr pazar

Sot jan futur gjersisht n prdorim antat plastike t cilat jan t lehta, por meq
degradohen me vshtirsi, kthehen, pak koh pas prdorimit, n ndots t mjedisit. Kt e
vreni me lehtsi n grumbujt e plehrave n qytetet tona. Pr ta mbrojtur mjedisin nga
ndotja, ne duhet t kthejm syt srish te materialet q prdoren m gjat dhe nuk e
dmtojn at, si p.sh. nj ant bezeje ose prej cope t fort tekstili.

Kjo mund t shrbej si nj dhurat e mir pr ata q bjn pazarin n familjen tuaj. Duke
e zbukuruar edhe me ndonj qndism ose figur t prer mbi t, ajo do t ishte e
kndshme edhe pr vet nxnsit.

Qllimi:

T msoj pun dore duke futur koncepte t prdorimit t tekstileve.

T ndikoj n krijimin e aftsive pr zvoglimin e ndotjes urbane.
T shrbej si nj praktik q u jep nxnsve knaqsi shpirtrore.

Eksperimenti q do t zhvillohet:

Kjo do t jet edhe nj or zbavitjeje pr fmijt t cilt do t msojn si t presin dhe t

qepin dika duke prdorur materiale tekstile q tashm nuk vlejn m.

Pajisje dhe materiale:

Copa plhure pambuku t prdorura;

50
 Makin qepse;
Pe;
Gjilpr;
Vizore;
Laps ose shkums.

Mnyra si do t veproni:

Kjo tem sht mjaft interesante pr tu zbatuar n nj or msimi t Puns s Dors,

gjat zhvillimit t praktiks pr t prer dhe pr t qepur dika. Nxnsve mund tu bhet
e ditur q m par qllimi i zgjedhjes s nj objekti t till t thjesht, i cili sht tepr
praktik dhe zvoglon edhe rreziqet e ndotjes urbane.

Prdorni copa jo t reja pr t nxitur iden e riciklimit t materialeve tekstile. Nxnsit

duhet t sjellin vet nga shtpit e tyre rroba t prdorura, q nuk vishen m nga
pjestart e familjes, ose copa t tjera t cilat nuk prdoren m n familjen e tyre.

donjri prej tyre duhet t pres dhe t qep antn e tij sipas udhzimeve t msuesit.
Q anta t bhet m e hijshme, nxitini nxnsit tuaj t qepin dika t kndshme mbi t,
si lule, zogj apo figura t tjera me tematik nga natyra. Prve ksaj disa mund t
qndisin edhe emrin e tyre.

Prve ants pr pazar nxnsit tuaj mund t praktikohen q t presin dhe t qepin sipas
dshirs.

Mbajtse ensh (pr t mos u djegur kur ushqimet jan t nxehta),

Prparse pr amvisat gjat brjes s punve t shtpis dhe gatimit etj.

Pun e prparuar me nxns t talentuar

Nxnsve t talentuar n artet aplikative mund tu jepet detyra t qndisin mbi copa t
prdorura dhe me to t prgatisin objekte t thjeshta artistike, duke i ndrthurur ato edhe
me piktura e materiale t tjera q gjenden n mjedisin ku jetojm.

51
Disa kshilla pr msuesit:

1. Modeli i hapave q do t ndiqen n realizimin e ktyre miniprojekteve t thjeshta

eksperimentale do t jet ai i prshkruar n skemn krkim / zgjidhje / krijim /
shkmbim informacioni.

2. Duhet q do lloj materiali q do t prdoret n kto miniprojekte t jet i fort

nga pikpamja e qndrueshmris s tij dhe i prshtatshm pr tu mbajtur me
vete.

3. Nxisni punn individuale krijuese t nxnsve tuaj.

4. Futni ide dhe koncepte t riprdorimit t materialeve tekstile pr t kursyer

burimet natyrore dhe pr t zvogluar ndotjen.

5. Pasuroni orn e msimit duke i vn nxnsit t realizojn, nprmjet nj projekti

t dizenjuar nga ata, objektin q u plqen m shum.

52
 V
PRFUNDIME DHE PROPOZIME

V.1. Prfundime
T gjitha vendet q dshirojn t jen pjes e familjes s madhe evropiane, i kan drejtuar
politikat e tyre arsimore n shrbim t pajisjes s nxnsve dhe studenteve me njohuri
dhe shprehi pr shoqrin e dijes. Kjo, sht pr ne, nj busull e vrtete, q do t na
orientoj n rrugn tone. Kuptohet q rruga do te jet e gjat dhe e vshtir, dhe se nuk do
t ket shoqri t dijes pa vazhduar reforma t konsiderueshme n sistemet e prgatitjes
s msuesve t rinj por edhe n sistemin e trajnimit t msuesve q shrbejn n sektorin
e arsimit. Kam besim t madh dhe t pa lkundur se modeleve bashkkohore dhe metodat
e reja konstruktiviste do t japin rezultate n formimin e shprehive t shoqris s dijes.

Pjesmarrja gjithmon edhe me e madhe e msuesve t ciklit t ult n programet

Master n Msimdhnie sht nj tjetr fakt q m prforcon bindjen se msuesit do ti
prvetsojn dhe do ti aplikojn me dshirn m t madhe modelet dhe metodat
bashkkohore t msimdhnies, t nxitur nga rezultatet. Tashme sht e qart se
prdorimi i modeleve dhe metodave bashkkohore t msimdhnies sht rruga e vetme
pr t vizatuar fytyrn ton evropiane.

N kt punim ne trajtuam shtjen e metods s t msuarit bazuar n projekte q po

aplikohet gjersisht n msimdhnien e sotme. Ky punim fokusohet tek metodat dhe
teknikat me n qendr nxnsin duke u nisur nga fakti se, prdorimi i metodave dhe
teknikave t ndryshme n msimdhnie sht shum i rndsishm n mnyrn sesi
nxnsi mson. Shtys pr realizimin e ksaj teme ka shrbyer interesi im pr prdorimin
e ktyre metodave n msimdhnien q do zhvilloj prej vitesh, n funksion t
msimdhnies efektive dhe socializimit t nxnsve. N prdorimin e ksaj metode
nxnsi sht aktiv, i lir n shprehje.

53
V.2. Propozime

1. Metodat e t msuarit jan: rrugt, mnyrat, ecurit dhe proedurat didaktike q

msuesit e nxnsit i prdorin gjat proesit msimor dhe jasht tij, pr transmetimin dhe
prvetsimin e njohurive, shkathtsive e shprehive, pr zhvillimin e formimin e veorive
e t tipareve t personalitetit t individit. Historikisht metodat kan evoluar, kan
ndryshuar, jan prsosur e modernizuar n prputhje me zhvillimet shoqrore, ekonomike
dhe politike.

2. N kushtet e sotme t zhvillimit t vrullshm t shoqris shqiptare dhe rritjes me ritme

shpejta t informacionit, metodat tradicionale t msimdhnies me n qendr msuesin
nuk mund ti prgjigjeshin m zhvillimeve t reja. Prandaj, sot n t gjitha ciklet e
shkollimit, po aplikohet msimdhnia e re, e cila vendos n qendr t msimit nxnsin,
kurse msuesi sht udhheqsi dhe organizuesi i msimit, q e udhheq nxnsin pr t
krkuar n mnyr t pavarur informacionin dhe n zgjidhjen e do problemi sado i
ndrlikuar q t jet.

3. Me msimdhnie bashkkohore duhet t kuptojm at lloj msimdhnie, e cila lehtson

me forma, metoda, teknika dhe strategji t prshtatshme proesin e t nxnit t nxnsve.
Kjo lloj msimdhnie lejon q nxnsit t marrin pjes n nj shumllojshmri
aktivitetesh, shpesh n ifte apo grupe t vogla, ku ata mund t msojn nga njeri-tjetri
dhe gjithashtu mund t diskutojn e ndajn idet e tyre, por mbi t gjitha t msohen me
t msuarit prmes projekteve, ku nxnsi mson n mnyr individuale ose n grup dhe
msuesi sht vetm udhheqs. Msuesi prdor eksperiencat e vet nxnsve dhe ngrihet
mbi ato duke shtuar njohurit dhe duke zhvilluar m tej aftsit e nxnsve. Metoda dhe
teknika e t msuarit prmes projekteve ka nj rndsi t veant dhe ka pr qllim q
tu msoj nxnsve shprehit e t nxnit afatgjat, zhvillon t menduarin kritik, ndikim
t madh ka n mnyrn se si nxnsit prpunojn informacionin, n zgjidhjen e
problemeve dhe bashkpunimin me t tjert. T gjitha kto, pra, shprehit, njohurit,
vlerat jan t lidhura me njra-tjetrn. Nxnsit sa m t zhvilluar q ti ken shprehit e
prpunimit t informacionit, bashkpunimin, t shkrimit, leximit aq m n gjendje do t
jen q t bjn shkrime ku t shkrehin pikpamjet dhe qndrimet e tyre rreth koncepteve
apo problematikave t ndryshme.
54
4. Msimi me n qendr nxnsin, ka kto veori:
sht ai msim i cili sht aktiv, interaktiv dhe reflektiv;
Fokusohet n at q sht e rndsishme e realiste pr nxnsit dhe jo e ngurt e
abstrakte pr ta;
Lejon nxnsit t marrin pjes n nj shumllojshmri aktivitetesh, shpesh n ifte
apo grupe t vogla, ku ata mund t msojn nga njri- tjetri dhe gjithashtu mund
t diskutojn e ndajn idet e tyre;
Prdor eksperiencat e vet nxnsve dhe ngrihet mbi ato duke shtuar njohurit dhe
duke zhvilluar m tej aftsit e nxnsve;
sht ai msim ku ekziston respekti reciprok mes nxnsve dhe msuesit, ku
lejohet komunikimi pozitiv pr ndarjen e ideve dhe dgjimin e t tjerve;
Prdor disiplin pozitive pr t mbshtetur suksesin dhe pr t inkurajuar nxnsit
t prpiqen vazhdimisht;
Nxnsi motivohet dhe prdor strategjin e duhur pr t arritur kuptimin;
Nxnsi edukohet si t punoj, t msoj dhe t nxr, duke qen edhe i pavarur,
gjat gjith jets, n apo pas viteve t shkollimit.

5. Konceptet baz t msimdhnies me n qendr nxnsin:

M shum msimdhnie t hapur;
M pak t nxn t drejtuar nga msuesi;
Msimdhnia pr t nxn;
M shum t nxn bashkveprues.

6. Roli i msuesit kur nxnsi sht n qendr.

Roli i msuesit nuk zbehet, po sht shum i rndsishm:
Ai sht partner n komunikimin dhe ndrveprimin n klas;
Msuesi zvoglon nivelin e stresit dhe ngarkesn e puns gjat nj veprimtarie,
duke i msuar ata t ndihmojn njeri-tjetrin n detyrat e dhna;
Msuesi jep kshilla prkundrejt veprimtarive q do t zhvilloj nxnsi;
Msuesi nxit veprimin nxns-nxns;

55
 Msuesi pranon reagimet e nxnsve lidhur me metodn q do t zhvillohet dhe
krijon mundsin q nxnsi t jet i lir pr t pyetur;
Msuesi ushtron nxnsit pr nj vlersim t pavarur t arritjeve n veprimtarit e
tyre.

7. Prdorimi i metods t t msuarit prmes projekteve sht i rndsishm pr kto

asrye:

- Zhvillon kreativitetin;
- Nxit nxnsit pr krkim shkencor;
- Zhvillon ndienjn e prgjegjsis;
- Zhvillon ndienjn pr bashkpunim dhe bashksi;
- Zhvillon vendimarrjen;
- Zhvillon shkathtsit shoqrore, mendimin kritik dhe kreativ;
- Respektimin pr njeri-tjetrin;
- Zhvillon vetbesimin.

N metod e t msuarit prmes projekteve vihet n qendr veprimtaria e nxnsve, pra

veprimtaria e atij q nx. Nxnsit mund t punojn n mnyr individuale ose n grup,
s bashku pr t studiuar, riprodhuar informacionin dhe konceptet ti prpunojn m tej.
Kjo metod ka synim pr nj angazhim t suksesshm t nxnsve, sht nj
msimdhnie aktive e cila ka n thelb modernizimin e msimdhnies.

8. N punimin e tems nuk mund t prjashtoja rolin e msuesit dhe t nxnsit, t cilt
kan shum rndsi n proesin msimor. Gjat prdorimit t metodave novatore msuesi
siguron n klas nj mjedis t sigurt, bashkpunues, inkurajues, t hapur, t rregullt dhe
me komunikim t dobishm ndrmjet nxnsve. Me ann e prdorimit t nj game t
gjer strategjish dhe teknikash, pr t promovuar tek nxnsit vetkontrollin,
vetdisiplinn, prgjegjsin ndaj t tjerve dhe pavarsin e tyre. Gjithashtu organizon
shkmbimin e prvojav t nxnies ndrmjet nxnsve dhe antarve t grupeve
bashkpunuese.

9. Msuesi realizon nj menaxhim t till n klas, nprmjet t cilit nxit reflektimet,

shprehjet e interesave, vendosjen e qllimeve dhe vetvlersimin n realizimin e punve
me cilsi t lart nga ana e nxnsve dhe rishikon vazhdimisht efektshmrin e

56
msimdhnies dhe impaktin e tij mbi ecurin e nxnsve, duke qartsuar arritjet e
synuara, kshillon dhe drejton nxnsit pr progresin e arritjeve t tyre. Msuesi rishikon
vazhdimisht efektshmrin e msimdhnies dhe ndikimin e saj n ecurin e nxnsve,
duke mbajtur parasysh arritjet e synuara q n fillim t proesit, duke mbajtur t dhna e
nevojshme q lidhen me progresin e nxnsve.

10. Msuesi duhet t trheqi n mnyr t vazhdueshme nxnsit n prvoja t

prshtatshme, t cilat mbshtesin zhvillimin e tyre intelektual, social dhe personal. Sipas
Vigotskit, zhvillimi dhe msimi nnkuptohen si aktivitete sociale t pandrprera.
Zhvillimi krijohet n relacionet sociale. Nxnsi gjat aktiviteteve q realizohen n klas
fiton hapsir dhe mundsi t luaj, t mendoj, t krahasoj, t parashtroj pyetje, t
transformoj, t performoj, t prezantoj. T gjitha kto ndodhin nprmjet aktiviteteve
t prbashkta me msuesin dhe nxnsit.

57
BIBLIOGRAFIA
1. Blumenfeld, P., Soloway, E., Marx, R., Krajcik, J., Guzdial, M., & Palincsar, A.
Project-Based Learning, 1991, Fq 142
2. Bransford, J.D., and B.S.Stein The IDEAL Problem Solver (2nd ed.). New York:
Freeman. 1993

3. Dedja, B, omo, B, Vuji, M, Gae, O, Temo, S, Sh, Osmani, Sh, Xhaxho, T,

Didaktika, Mihal Duri, Tiran, 1986

4. Derebssa Dufera Serbessa, Addis Ababa University Tension between Traditional

and Modern Teaching-Learning Approaches
5. Dewey, J., Democraci and Education, Free Press, 1966
6. Dewey, J., John Dewey Selected Educational Writings. Edited by Garforth, F. A.
London: Heinemann Educational Books Ltd. 1966
7. Gardner, Howard., Mendja e pashkolluar, Tiran, 2003.

8. Grup autorsh, Strategjit e t msuarit. Eureka 95.

9. Grup autorsh, Kur arsimi lvronte shpirtin, Tiran, 2002.

10. Gjokutaj, M, Sula, G, Roli i msuesit dhe stilet e t nxnit n klasat me n qendr
nxnsin, Tiran, 2009
11. Gjokutaj, M, Mrkuri, N, Modele te suksesshme msimdhnieje, Europrint, 2004
12. Intereactivity Foundation, Guid pr diskutimet me n qendr studentin, Nntor, 2012
13. Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve, Psikologjia individuale n shkoll dhe
psikologjia e edukimit, Tiran, 2005
14. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Probleme psiko-pedagogjike n shkoll, Tiran,
2004
15. Inspektimi dhe vlersimi i brendshm i shkolls. Tiran 2011

16. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Administrimi dhe Menaxhimi i Arsimit, Nn

Tereza, Vllimi 1, Nr 1, Dhjetor,200
17. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Administrimi dhe Menaxhimi i Arsimit, Nn
Tereza, Nr 4, 2003
58
18. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Revista Pedagogjike, Edlor, Nr 1, 1999
19. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Revista Pedagogjike, Edlor, Nr 2, 1998
20. Instituti i Studimeve Pedagogjike, Revista Pedagogjike, Edlor, Nr 4, 1999
21. Instituti i Kurrikulave dhe i Standardeve, Udhzues pr zhvillimin e kurrikuls,
Tiran, 2006
22. Kraja, M, Pedagogji e prgjithshme, Tiran, 2009
23. Kraja, M, Pedagogji e zbatuar, Geer, Tiran, 2008
24. Krajcik, J. S., P. Blumenfeld, et al. (1998). Inquiry in project-based science
classrooms: Initial attempts by middle school students. The Journal of the Learning
Sciences 7(3 & 4): 313-350.
25. MASH, Revista Msuesi, Nr 9 (2567), Nntor, 2011
26. Mrkuri, N, Probleme t msimdhnies, Europrint, 2004
27. McNamara, S, Moreton, G, T kuptuarit e t qenit ndryshe, David Fulton
Publishers, Londr
28. Musai, B, Meteodologji e msimdhnies, Albgraf, Tiran, 2003
29. Musai, B, Psikologji e edukimit, Tiran, 1999
30. Orstein, Alan C., Kurrikula, bazat, parimet dhe problemet, botim i ISP, Tiran, 2003,
faqe 71.38

31. Pettijohn T. F, Psikologjia, Lilo, Tiran, 1996

32. Piaget, J., and Inhelder, B., The Psychology Of The Child, Basic Books, 1969
33. QTKA, Msimdhnia me n qendr nxnsin, Tiran, Dhjetor, 2005
34. Revista pedagogjike, 2011.

35. Silcock, P., and Brundrtt, M., The Management Consequences of Different Models
of Teaching and Learning. In D. Middlewood and N. Burton (Eds.), Managing the
Curriculum. London: Paul Chapman. 2001
36. Sh. Islami, Revista Normalisti, 1931.

37. Tamo, A, Karaj, Th, Rapti, E, Msimdhnia dhe t nxnit, Mora

38. Trndafili, G, Karaguni, M, Metodika e gjeografis, Erik
39. Zwiers, J, Zhvillimi i shprehive t t menduarit n shkoll, CDE.

59