Anda di halaman 1dari 14

18/04/2017 Brasil:mitofundador

Estaaversoemhtmldoarquivohttp://www.appoa.com.br/uploads/arquivos/revistas/revista19.pdf#page=21.
Googlecriaautomaticamenteversesemtextodedocumentosmedidaquevasculhaaweb.
Osseguintestermosdepesquisaforamdestacados:aspectoscartaperovazcaminha

Page21

TEXTOS

BRASIL:OMITOFUNDADOR*

MarilenaChaui**

RESUMO
Comopontodepartida,otextocontrapeaconcepodehistriadaAntigi
dadeclssicadocristianismo.Neste,otempoperdesuaperspectivacsmi
ca,cclica,eadquire,pelapromessaderedenoqueresgataafaltaorigin
ria,adimensodedesgniodivino.Aautoraanalisacomoaconstruosim
blicaeimaginriareferentenoodeProvidnciaDivinaevisoprofti
comilenaristadocristianismoconcorrem,pelascircunstnciashistricas,para
aelaboraodenossomitofundador.
PALAVRASCHAVES:histriacristianismomitotempo

ABSTRACT
Asastartpoint,thetextopposestheconceptionofhistoryfromtheclassical
antiquitytotheonefromChristianity.Inthisone,timeloosesitscosmic,cyclic,
perspectiveandassumes,throughthepromiseofredemptionthatrescuesthe
originalfault,thedimensionofdivinedesignation.Theauthoranalyseshow
thesymbolicandimaginaryconstructionsreferringtothenotionoftheDivine
ProvidenceandtothemillenarypropheticvisionofChristianityconcur,through
historicalcircumstances,totheelaborationofourfoundingmyth.
KEYWORDS:historyChristianitymythtime

*TrabalhooriginalmentepublicadonaFolhadeSoPaulo,CadernoMais!,em26/03/2000.
**ProfessoradeHistriadaFilosofiaedeFilosofiaPolticadaUSP,publicouOqueideolo
gia,Darealidadesemmistriosaomistriodomundo:Espinosa,Voltaire,MerleauPontye
Seminrios:onacionaleopopularnaculturabrasileira(Ed.Brasiliense)Culturaedemo
cracia:odiscursocompetenteeoutrasfalas(Ed.Moderna)Sobreomedo,inOssentidosda
paixo,Janeladaalma,espelhodomundo,inOolhar,eLaosdodesejo,inOdesejo(Ed.
Cia.dasLetras).
23

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 1/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page22

TEXTOS

HISTRIAECOMEMORAO
AoiniciaraHistria,Herdotodeclaraarazoqueolevouaescrevla,dizendo
quetratardegrandesfeitosdosgregosedosbrbarosquemerecemserconser
vadosnamemriaequefalar,igualmente,dosdoisladosadversriosporqueaFortu
nagiracomjustiasuaroda,eosgrandesdehojeseroporeladiminudosamanh,os
vencedoresdeagoraseroosvencidosdoporvir.,pois,agrandezadosfeitosqueos
tornamemorveis,earodadafortunaquerecomendaprudncianoesquecerque
agrandezaestevedosdoisladosdasaes.
Porseuturno,aoiniciaraHistriadaGuerradoPeloponeso,Tucdidesreto
maotoposdeHerdoto,declarandoquenarraraguerraaindaemcurso,porsetratar
domaiormovimentojamaisrealizadopeloshelenos.H,noentanto,doisaspectos
novosnanarrativadeTucdides,secomparadadeHerdoto:emprimeirolugar,no
seletestemunhaoculardaguerra,mastambmtemdelaumavisopessimista,pois
avitriadequalquerdosladossignificaaderrotadaprpriaHladeemsegundo
lugar,esobretudo,Tucdidesintroduzaidiadequeprecisoencontrarascausasda
guerra,perceberseussinais,muitoantesqueelacomeassee,portanto,serpreciso
mostrarqueaguerraestavainscritadesdeomomentoemqueseiniciaoimperialismo
deAtenas.Dessamaneira,emboraohistoriadornarreoquememorvel,suanarrati
vanosedetmnosfatosimediatosdaguerra,maspercorreopassadoparaneleler
umaguerraquevir.
AduplaliodeHerdotoedeTucdidesapanhadacomvigorporPolbios
quandoescreveaAscenoequedadoImprioRomano.ComoHerdoto,Polbio
procuradariguallugardegrandezaacartagineseseromanosesublinhaopapelda
fortunanahistriadeRoma,porm,comoTucdides,vaiembuscadascausasque
determinaramasubidaeaquedadoimprio,pois,emborapareaquesomenteafor
tunapoderiaexplicarque,emcinqentaanos,seformasseomaiorpoderiodeuma
cidadedequesetemnotcia,noentanto,serprecisolernoprpriomovimentode
ascenoaquedaquesepreparainevitavelmente.
AsobrasdeHerdoto,TucdidesePolbiosnospermitemobservarqueahist
rianascenosomentesobosignodamemria,mastambmsobosignodeumadupla
determinao:adafortuna,isto,dacontingnciaquepercorreasaeshumanas,ea
danecessidade,isto,dapresenadecausasquedeterminamocursodosaconteci
mentos,independentementedavontadehumana.Afortunajustaporquecaprichosa
eaparentementearbitrria,poissuajustiaconsisteperpetuamenteemelevarosrebai
xadoseemrebaixaroselevados.Anecessidadeimplacvelporquesegueseucurso
prprio,umavezque,numprimeiroatodevontade,oshomensdesencadearamum
processoquenopoderocontrolar.

24

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 2/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page23

BRASIL:OMITOFUNDADOR

HISTRIAEESPERANAPROFTICA
Ora,osurgimentodocristianismoproduzumefeitoinesperadosobreacon
cepodahistria.SeverdadequeanoodeProvidnciadivinarenenumnico
ser,Deus,acontingnciadavontade(afortuna)eanecessidadedoprocesso(odecre
todivino),todavia,herdeirodojudasmo,ocristianismointroduzaidiadequea
histriasegueumplanoepossuiumafinalidadequenoforamdeterminadosapenas
pelavontadedoshomens.
AAntigidadetantoorientalcomoocidentalconcebiaotempocsmico
comocicloderetornopereneeotempodosentescomoretafinita,marcadapelo
nascimentoepelamorte.Noprimeirocaso,otemporepetioeaformadaeternida
denosegundocaso,devirnaturaldetodososseres,aincludososimprioseas
cidades.Otempodoshomens,emboralinearefinito,medidopelotempocircular
dascoisas,poisarepetioeternaomtrondetudoquantoperecvel:movimento
dosastros,seqnciadasestaes,germinaredesenvolverdasplantas.Eternoretorno
e\ousucessoqueimitaoretorno,otempoessencialmenteembatedoSeredoNo
Serou,comovemosnasMetamorfosesdeOvdio,otempoofamintoeferoz
devoradorquetudodestritempusedaxomniumrerum,mastambmoregenerador
perenedetudoquantonasceevive,eporisso,Ovdiooapresentanaimagemda
Fnixsemprerediviva.Enquantootempocclicoexcluiaidiadehistriacomoapa
riodonovo,poisnofazsenorepetirse,otempolineardosentesdaNatureza
introduzanoodehistriacomomemria.Oprimeirosecolocarsobosignode
TychFortuna,cujarodafazinexoravelmentesubiroqueestdecadoedecairoque
estnoaltoosegundo,postosobaproteodeMnemosyneMemoria,garanteimor
talidadeaosmortaisquerealizaramfeitosdignosdeseremlembrados,tornandoos
memorveiseexemplosaseremimitados,garantindoseaperenidadeaopassadopor
suarepetio,nopresenteenofuturo,sobaformadammesis,oudarepetiodos
grandesexemplos.Historiamagistravitae,ahistriamestradavida,dirCcero.
Otempodahistriagregapico,narrandoosgrandesfeitosdehomensecidades
cujaduraofinitaecujapreservaoacomemorao.
Diferentementedessetempocsmicoepico,otempobblicodramtico,
poisahistrianarradanosomentesagrada,mastambmodramadoafastamentodo
homemdeDeusedapromessadereconciliaodeDeuscomohomem.Relatoda
distnciaeproximidadeentreohomemeDeus,otemponoexprimeosciclosda
naturezaeasaesdoshomens,masavontadedeDeusearelaodohomemcom
Deus:otempojudaicoeodeseuherdeiro,otempocristoexpressodavontade
divinaqueosubmeteaumplanocujosinstrumentosderealizaosooshomens
afastandoseDeleeDelesereaproximandoporobraDele.
Nohebraico,tikwah,esperana,aexpectativadeumbemquesearticula
Promessa,nascidadaalianadeDeuscomseuPovo,e,portantoesperadoMessias
25

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 3/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page24

TEXTOS

comosalvadorcoletivoquerestauraaintegridade,grandezaepotnciadeIsrael.O
tempocclicodarepetiocedelugarflechadotempo,emqueotempofuturoredi
meotempopassado,poisapromessadivinaderedenoresgataafaltaoriginria.
ACristologianasceemdoismovimentossucessivos:noprimeiro,oAntigo
Testamentointerpretadocomoprofecia,prefiguraoetipologiadoAdventono
segundo,oNovoTestamentointerpretadocomoprofeciadoSegundoAdventoedo
TempodoFim.RetirandodoATadimensoteocntricaparalhedarumcontedo
cristocntrico,oNTconsiderarealizadaaProfecia.Noentanto,aotransformaroNT
emenigmaaserdecifrado,ocristianismoreabreocampoproftico,referido,agora,
SegundaVindadoCristo.
Ovnculoqueunificajudasmoecristianismoaconcepodotempo.Porser
tempodaquedaedapromessa,tempoproftico,eoplanodivinopodeserdecifrado
poraquelesaosquaisfoidadoodomdaprofecia.Otemposemprerealizaoda
Promessae,porserproftico,noestvoltadoparaalembranadopassadoesimpara
esperananofuturocomoremissodafaltaereconciliaocomDeus.Otempono
simplesescoamento,maspassagemrumoaumfimquelhedsentidoeorientaseu
sentido,suadireo.
Histria,pois,aoperaodeDeusnotempo.Dasuascaractersticasfunda
mentais:1)providencial,unitriaecontnuaporquemanifestaodavontadede
Deusnotempoquedotadodesentidoefinalidade,graasaocumprimentodoplano
divino2)teofania,isto,revelaocontnua,crescenteeprogressivadaessnciade
Deusnotempo3)epifania,isto,revelaocontnua,crescenteeprogressivada
verdadenotempo4)proftica,noscomorememoraodaLeiedaPromessa,
mastambmcomoexpectativadoporvirou,comodisseoPadreVieira,aprofecia
histriadofuturo.Aprofeciatrazumconhecimentodoqueestalmdaobserva
ohumana,oferecendoaoshomensapossibilidadedeconheceraestruturasecreta
dotempoedosacontecimentos,isto,deteracessoaoplanodivino5)salvvicaou
soteriolgica,poisoqueserevelanotempoapromessaderedenoedesalvao,
obradoprprioDeus6)escatolgica(dogrego,teschatoi,asltimascoisasouas
coisasdofim),isto,estreferidanosaocomeodotempo,mas,sobretudo,aofim
dostemposeaoTempodoFim,quandoaPromessaestarplenamentecumprida.A
dimensoescatolgicadahistriainauguradacomolivrodaRevelaodeDaniel,
captulo12,primeirotextosagradoafalarnumtempodofim,descritocomoprecedido
deabominaesecomopromessaderessurreioesalvaodosqueestoinscritos
noLivro,comotempodoaumentodosconhecimentoscomaaberturadolivrodos
segredosdomundo,e,sobretudo,comotempocujaduraoestpredeterminada:
serumtempo,maistemposeametadedeumtempoqueseiniciarapsmile
duzentosdiasdeabominaoedurarmiltrezentosetrintacincodias,depoisdos
quaisosjustosestarosalvos7)apocalptica(dogrego,apocalypse,revelaodireta

26

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 4/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page25

BRASIL:OMITOFUNDADOR

daverdadepeladivindade),pois,comDaniel,primeiro,eJoo,depois,osegredoda
histriaumarevelaodivinafeitadiretamentepeloprprioDeusaoprofetaeao
evangelista.EssarevelaodizrespeitoprioritariamenteaoTempodoFimouaoDia
doSenhor,comoescreveSoPauloaosTessalnicos.Nessetempodofim,quandoo
CristovirpelasegundavezevenceroAnticristo,haverumReinodeMilAnosde
felicidadeeabundnciaquepreparaossantosparaoJuzoFinaleaentradanaJerusa
lmCeleste,foradotempoounaeternidade.

HISTRIATERMINADAEHISTRIAPORACONTECER
Ocristianismoconheceduasvisesrivaisdahistria:adaortodoxiaea
milenarista.Adiferenaentreambasserefereaumpontopreciso:entreaprimeiraea
segundavindadeCristoacontecealgumacoisa,otemporealizaprogresso,asaes
humanascontam,hnovasrevelaes,humahistriapropriamente?Ouno?Isto,
comoPrimeiroAdvento,tudoestconsumadoeoshomensdevemapenasaguardara
plenitudefinaldotempo,quesedarcomoJuzoFinaleoJubileueterno,ouoSegun
doAdventosupeumtempoabertoaosacontecimentosquepreparamoTempodo
Fim?
Paraaortodoxia,opercursotemporaliniciasecomaCriaodomundoe
terminacomaEncarnaodeCristoentreestaeomomentodoJuzoFinal,nada
maisacontece,senoaesperadeCristo,peloPovodeDeus,eadecadnciacontnua
dosculoparatodososqueseafastamdeDeuseseabandonamaoDemnio.Areve
laoestconsumadaeotemposomenteumavivnciaindividualepsicolgica,
narrandoocaminhodaalmarumoaDeusoudistanciandoseDele,nadireodoMal.
DesapareceaescatologiadoTempodoFim,quercomoalgoiminente,quercomoalgo
novoedecisivonahistria.
Nessaperspectiva,ahistriaserealizaemtrstemposeseteeras.Ostrstem
possoaaodaTrindadenotempo:tempodoPai(otempodosjudeussobNoe
AbrahoatMoiss),tempodoFilho(aEncarnaodoCristo,quandocomeaanova
Alianaouanovalei)etempodoEspritoSanto(acomunidadecrist,quandoalei
estescritanocoraodecadahomem,quedelatomaconhecimentopelagraadivi
na).AsseteerasformamaSemanaCsmica,naqualseiserassotemporais,isto,
referemseoperaodavontadedivinanotempo(Criao,Queda,Dilvio,Patriar
cas,MoisseEncarnao),masastimaera,ouoStimoDia,oJuzoFinal,jfora
dotempo.OOitavoDiaoJubileueterno.
Essacronologiaesvaziaaquestoantigasobreoquesepassanointervalode
tempoentreoPrimeiroeoSegundoAdventoenointervalodetempoentreavindado
FilhodaPerdio(oAnticristo)eoJuzoFinal.Emoutraspalavras,oqueaconteceno
queDanieldesignaracomootempo,ostemposeametadedotempoeSoJoo
comoosilnciodemeiahoranocu,entreaaberturadosextoedostimoSelos?
27

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 5/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page26

TEXTOS

Eramessesintervalosqueabrigavamocentrodahistriaescatolgica,poisnelesha
verianovarevelao,inovao,acontecimentoepreparaoparaofimdotempo.
Poucoapouco,porm,aconcepomilenaristaretorna,atque,nosculoXII,
elaseconsolidanaobradoabadecalabrs,JoaquimdiFiori.Agranderenovao
intelectualereligiosadosculoXIIfoicontemporneadeacontecimentosqueabala
ramacristandadee,porisso,nopoderiadeixarintactaanecessidadedeconciliar
acontecimentoeplanodivino,mudanaeordem,estabilidadeecontingncia.Preci
soudarcontadadesordemnomundo:Isl,cruzadas,cismaseclesisticos,guerras
entreImprioePapado.Abuscadaordemnomundotevequeenfrentaracontecimen
toscujosentidonoestavadado,masquenopodiamescaparordemprovidencial.
Tornouseimperiosaabuscadoconhecimentodaestruturasecretadotempoedeseu
sentido.Areordenaoteolgicadotemposefezpelainterpretaoapocalptico
escatolgicadahistriaprofticaemilenarista.
Anovidademaiordessaelaboraoadequeaobradotempooperaoda
Trindade:aunidadedasTrsPessoasgaranteaordemimutvel,enquantoadiferena
entreasoperaesdecadaumadelasexplicaavariaotemporal.Comisso,a
Encarnaodeixadeserotrminodahistriaparasetornarseucentro,oquesignifica
quealgomaisaindadeveacontecerantesdoJuzoFinal.Essealgomaisumtempo
duplamentefacetado:odoaumentodadesordemedosmales,porquetempodo
Anticristo,mastambmodoaumentodaperfeioedagraa,sobaaodoEsprito
Santo,comoprofetizouDaniel.Estpavimentadoocaminhoparaoabadecalabrs,
JoaquimdiFiori,comquemsurgeaimagemdaapoteoseterrenadosMilAnosea
idiadequeahistriaaoperaodaTrindadenotempo,noqualumaltimae
decisivarevelaoiluminaoestreservadaparaaSextaEraeparaoTempodoFim:
aplenitudedotempocoincidircomaplenitudedoEspritooudosaber.
ComJoaquimdiFiori,podemosfalarnumafilosofiadahistria,isto,no
tempoestruturadoeescandidoemtrstemposprogressivosrumoapoteose.Essa
filosofiadahistriaseoferececomoconcepotrinitria,progressivaeorgnicada
histriacomodesenvolvimentodeestruturasinvisveis.Trinitria:ahistriaobrado
EspritoatravsdoPaiedoFilho,atarevelaofinaldoEsprito.Progressiva:a
histriaodesenvolvimentotemporaldoaumentodosaber,cujaplenitudecoincide
comotempodofim,quandoserabertoolivrodossegredosdomundo.Orgnica:
aestruturadotempo,simbolizadapelarvoredeJess,significaqueotempono
cicloperptuodetribulaes,noagonianemafastamentodoabsoluto,masarbusto
florescenteondefrutificaasementedivinadaverdadeefetuandosecomoeternidade
temporal.Serimpossvelnoreconhecertraosjoaquimitasemtodaafilosofiada
histriaposterior.Joaquimintroduzdoissmbolosnoescritursticosequesosuas
profeciasprprias:oPapaAnglico(quepreparaocaminhoparaoencontrofinal
entreCristoeoAnticristo)eoshomensespirituais(duasnovasordensmonsticasde
28

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 6/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page27

BRASIL:OMITOFUNDADOR

preparaoparaoTempodoFim,aativaoudospregadores,eacontemplativa,oudos
mongeseremitas).
Nocentrodaheranajoaquimita,encontraseaidiadequehaveraindauma
fasefinaldahistria,umtempoabenoadoaindaporvir.Oapogeudahistria,preen
chimentodointervalodametadedotempoedosilnciodemeiahoranocuou
plenitudedotempo,sersinalizadopeloaumentodaespiritualidadenomundo,antes
doJuzoFinal.SeraeradoEspritoSanto,tempodointelectoedacincia.

NOVOMUNDO

Paraaempresadasndiasnomeaproveitourazonemmatemtica
nemmapamundosplenamentecumpriuseoquedisseIsaas.
Colombo,CartaaosReis,1501

Porquenoemvo,mascommuitacausaerazoqueistosechama
NovoMundo,enoporseterachadohpoucotempo,senoporque
emgenteseemtudocomofoiaquledaidadeprimeira.
CartadeVascodaQuiroga,1535

...quefalouIsaasdaAmricaedoNovoMundo,seprovafcile
claramente[...].Digo,primeiramente,queotextodeIsaasseentende
doBrasil[...]
PadreVieira,HistriadoFuturo,1666

Nodia6dejaneirode1492,FernandoeIsabelentramemGranadaerecebem
dasmosdocalifaaschavesdaAlhambra.Fazemhastearoestandarterealeerguero
crucifixonomaisaltoparapeito.DeBarcelona,osembaixadoresgenovesesenviam
umacartadelouvorsmajestadescatlicas:Noindignonemsemrazoquevos
asseveramos,reisgrandssimos,quelemosoquepredisseoAbadeJoaquimCalabrs,
quearestauraodaArcadeSioseriafeitapelaEspanha.Defato,oabadeJoaquim
afirmaraqueoReinodeDeusnaterraaeradoEspritoSantocomeariacoma
vitriadeCristocontraoAnticristo,identificadoporelecomSaladino,queacabarade
invadiraEspanhanomesmomomentoemqueJerusalmcaanasmosdosrabes.
Assim,osembaixadoresdeGnovasadammenosaexpulsodosmourosemaiso
primeirosinaldomilnio,dotempodofimdotempo,abertopelavitriadeCastela.
Nodia3deagostodessemesmoano,ColombopartedePalos.Orelatoda
PrimeiraViagemseabrecomaexposiodemotivos:osreisoenviaramaoOriente
peloOcidenteparacombateraseitadeMaometodasasidolatriaseheresiasepara,
nasregiesdandiaedaChina,verprncipes,povoseadisposiodelesparaque
29

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 7/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page28

TEXTOS

encontrassemeiosdeconvertlosnossaf.Em1500,enquantoPedrolvares
CabralsedirigeaoqueviriaseroBrasil,oAlmirantedoMarOceano,DonCristobal
Coln,ofereceaosReisCatlicosorelatodesuaTerceiraViagem,emqueassegura
terdescobertoalocalizaodoParasoTerrestre,graassindicaesdosautores
antigosedoprofetaIsaasque,segundointerpretaodoAbadeJoaquim,afirmara
quedaEspanhalheseriaelevadoseuSantoNome.Numacartade1501aosreise
numacartade1502aoPapa,CristvoColomboreafirmaadescobertadoParaso,
senteseinstrumentodasprofeciasdoabadeJoaquimeofereceosclculosdotempo
querestaatoTempodoFim:155anos.
SabemosqueumtraomarcantedamentalidadedofinaldaIdadeMdiaeda
Renascenafoiosentimentodacaducidadedomundoedanecessidadedeseu
renascimentooudepassardooutonodomundoaumanovaprimavera,concebendo
oTempodoFimcomoretornoorigemperdida.
Emseuclssico,Avisodoparaso,SrgioBuarquedeHolandaescreve:
Colombo,semdissuadirsedequeatingirapeloOcidenteaspartesdoOriente,jul
gouseemoutromundoaoavistaracostadoPria,ondetudolhediziaestarocaminho
doverdadeiroParasoTerreal.Ganhacomissooseusignificadoplenoaquelaexpres
soNovoMundo,[...]paradesignarasterrasdescobertas.Novo,nosporque,
ignorado,atento,dasgentesdaEuropa[...],masporquepareciaomundorenovar
seali,eregenerarse,vestidodeverdeimutvel,banhadonumapereneprimavera,
alheiovariedadeeaosrigoresdasestaes,comoseestivesseverdadeiramenteresti
tudoglriadosdiasdaCriao.(p.204).
Menosumconceitogeogrfico,aindaqueparaosconquistadoresfosseum
conceitogeopoltico,militareeconmico,aAmricafoi,paraviajantes,evangelizadores
efilsofos,umaconstruoimaginriaesimblica.Diantedesuaabsolutanovidade,
comoexplicla?Comocompreendla?Comoteracessoaoseusentido?Colombo,
Vespcio,PeroVazdeCaminha,LasCasasdispunhamdeumnicoinstrumentopara
seaproximaremdoMundoNovo:livros.Quandolemoscartas,diriosdeviagem,
relatosdavidaamericana,perspectivasfilosficasepolticasdedicadasaoNovoMundo,
podemosnotarqueostextossomuitomenosdescrieseinterpretaesdeexperin
ciasnovasdiantedonovoemuitomaiscomentrios,exegesesdeoutroslivros,anti
gos,queteriamdescritoeinterpretadoasterrasegentesnovas.ONovoMundoj
existia,nocomorealidadegeogrficaecultural,mascomotextoeosqueparaaqui
vieramouosquesobreaquiescreveramnocessamdeconferiraexatidodosantigos
textoseoqueaquiseencontra.AntesdeserdesignadocomoAmricaoucomo
Brasil,oaquisechamavaOriente,umsmbolobifronte:sedeeconmicaepolticados
grandesimpriosdandiaedaChina(descritasnasviagensmaravilhosasdeMarco
PoloeMandeville),mastambmsedeimaginriadoParasoTerrestre,preservadodas
guasdodilvioedescritonoLivrodaGnesecomoterraaustraleoriental,cortada
30

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 8/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page29

BRASIL:OMITOFUNDADOR

porquatroriosimensurveis,ricaemouroepedraspreciosas,detemperaturasempre
amena,numaprimaveraeterna.TerraprofetizadapeloprofetaIsaas,quandoescre
veu:Assim,tuchamarsporumanaoquenoconheces,simumanaoquenote
conheceacorrerati(Is.55,6).Sim,damesmamaneiraqueosnovoscuseanova
terraqueestouparacriarsubsistironapresena,assimsubsistiravossadescendn
ciaeovossonome(Is.66,20).
Noentanto,noapenasIsaasqueprojetasuasombrasobreosnavegantes.
DeigualimportnciaseroprofetaDaniel,nosporqueolivrodasRevelaes
anunciaoTempodoFim,mastambmporqueessetempofinalseroadventoda
QuintaMonarquiaou,comodirooscristos,doQuintoImpriodoMundo,durando
milanosdefelicidadeporquereinomessinico.NoimaginriodaconquistadoBrasil,
Danielmenosaquelequeanuncianovasterrasemaisaquelequeanunciaonovo
tempocomoReinodeDeusetempodosaber,quandoohomemesquadrinharaterra
nadireodosquatroventoseserabertooLivrodosSegredosdoMundo:Os
mpiosagirocomperversidade,masnenhumdelescompreender,enquantoossbi
oscompreendero(Dan.12,10).Felizquemesperarealcanarmiltrezentosetrinta
ecincodias.Quantoati,vaiatofim.Repousarsetelevantarsparatuaparteda
herana,noTempodoFim(Dan.12,1213).
Entre1647e1666,oPadreVieiraescreveHistriadofuturo,obraquelhe
valeracondenaodeherticaejudaizantepelotribunaldaInquisio,poispro
meteoreinodeDeusnestavidaemuitocedo,maneiradosjudeusqueoesperam
nestavidapresentedeseusMessias,eperptuoparasempre.Aorigemdacondena
oolivroEsperanasdePortugal,partedatrilogiaqueincluiaChavedospro
fetaseaHistriadofuturo,inspiradaemDaniel,nocaptulo18deIsaas,nas
TrovasdoBandarra(emqueoEncobertoD.SebastioseroImperadordoslti
mosDias,vencedordasprimeirasbatalhascontraoAnticristo),enomilenarismo
trinitriodeJoaquimdiFiori.Aobraprevauniodeportuguesesejudeus,oReino
deMilAnoseoretornotriunfaldosjudeusaIsrael.Ainterpretaodocaptulo18de
Isaas,possivelmenterecebidapelojesuta,dasobrasdofranciscanoperuanoGonzalo
Tenrio,demonstraqueIsaasprofetizounosaAmrica,mas,pelaquantidadede
detalheseparticularidades,profetizouoBrasilenooPeru,comojulgaraTenrio.
Ambos,porm,interpretamasgentesconvulsas,asgentesdilaceradaseasgen
testerrveis,dequefalaIsaas,comosendoasDezTribosPerdidasdeIsrael,eo
motivofundamentalparaessainterpretaoumaoutraprofeciadeIsaas,segundoa
qualaredenodorestodeIsraelssedardepoisquetodoIsraelsehouverdisper
sadonadireodosquatroventose,evidentemente,altimadireosomosns.
Jesutasefranciscanosseconsideramasduasordensmonsticasprofetizadas
porJoaquimdiFiorie,porisso,escrevemmovidospelacertezadofimdahistriaedo
tempodofimcomotempodoEspritoSantointeiramentereveladoaoReinodeDeus.
31

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_sd 9/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page30

TEXTOS

Oprofetismomessinicoqueosmoveosfazreafirmar,diantedaBblia,queosmo
dernossopigmeussentadosnosombrosdegiganteseque,sepodemvermaislonge
doqueosantigos,porqueestes,maisprximosdarevelaooriginria,sustentam
emseusbraososanesmodernos.Grandesforamosqueprofetizaram.Pequenosos
quesabemreconhecerarealizaodasprofecias.Osfuturos,dizVieira,quanto
maisvocorrendo,tantomaissevochegandoansensaeles.
OBrasilnoapenasnovoscusenovasterrascumprindoaprofeciado
alargamentodacinciaeoannciodomilniocomoEradoEsprito:oBrasilcondi
oeparteintegrantedomilnio,isto,doltimoImprio.AsprofeciasdeDaniel
edeIsaas,cumpridascomadescobertaeaconquistadoBrasil,sofatoseprovasda
consumaodarevelaoedotempo.Nssomosahistriaconsumada.

OMITOFUNDADOR
Vivemosnapresenadifusadeumanarrativadaorigem.Essanarrativa,embo
raelaboradanoperododaconquista,nocessadeserepetirporqueoperacomonosso
mitofundador.Mitonosentidoantropolgico:soluoimaginriaparatenses,con
flitosecontradiesquenoencontramcaminhosparaseremresolvidosnarealidade.
Mitonaacepopsicanaltica:impulsorepetioporimpossibilidadedesimbolizao
e,sobretudo,comobloqueiopassagemrealidade.Mitofundadorporque,maneira
detodafundatio,impeumvnculointernocomopassadocomoorigem,isto,com
umpassadoquenocessa,quenopermiteotrabalhodadiferenatemporalequese
conservacomoperenementepresente.Ummitofundadoraquelequenocessade
encontrarnovosmeiosparaseexprimir,novaslinguagens,novosvaloreseidias,de
talmodoquequantomaispareceseroutracoisa,tantomaisarepetiodesimesmo.
Pelascircunstnciashistricasdesuaconstruoinicial,nossomitofundador
elaboradosegundoamatrizteolgicopolticae,nele,quatroconstituintesprinci
paissecombinameseentrecruzam,determinandonosaimagemquepossumosdo
pas,mastambmnossarelaocomahistriaeapoltica.Oprimeiroconstituinte,
parausarmosaindaumavezaexpressodeSrgioBuarquedeHolanda,avisodo
parasoosegundooferecidopelahistriateolgica,elaboradapelaortodoxiacris
t,isto,aperspectivaprovidencialistadahistriaoterceiroprovmdahistria
teolgicaprofticacrist,ouseja,domilenarismodeJoaquimdiFiori,eoquarto
provenientedaelaboraojurdicoteocrticadafiguradogovernantecomoreipela
graadeDeus.

OBRASILJARDIMDOPARASO
Diriosdebordoecartasdosnavegantesedosevangelizadoresnocessamde
sereferirsnovasterrasfalandodaformosuradesuaspraiasimensas,dagrandezae
variedadedeseusarvoredoseanimais,dafertilidadedeseusoloedainocnciade
32

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_s 10/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

Page31

BRASIL:OMITOFUNDADOR

suasgentesquenolavramnemcriam()eandamtaisetorijosetondiosque
onosomosnstanto,comquantotrigoelegumescomemos,comoselnaCarta
dePeroVazdeCaminhaaElreiDonManuelsobreoachamentodoBrasil.dessa
cartaapassagemcelebrada:guassomuitasinfindas.Eemtalmaneiragraciosa
que,querendoseaproveitar,darsenelatudo,porbemdasguasquetem.
Quandoseexaminamrelatosaparentementedescritivos,nosepodedeixarde
notarquecertoslugarescomunsseencontramemtodoseles.OBrasilsempredes
critocomoimensojardimperfeito:avegetaoluxurianteebela(floresefrutos
perenes),asferassodceiseamigas(emprofusoinigualvel),atemperaturasem
preamena(nemmuitofrio,nemmuitoquente,repetetodaaliteraturaePeroVazde
Caminha),aquireinaaprimaveraeternacontraooutonodomundo,ocuestpe
renementeestrelado,osmaressoprofundamenteverdes,easgentesvivememestado
deinocncia,semescondersuasvergonhas(dizPeroVaz),semleiesemrei,sem
crena,eprontaparaaevangelizao.Esseslugarescomunsliterriospossuemum
sentidoprecisoquenoescapariaanenhumleitordossculosXVIeXVII:soos
sinaisdoParasoTerrestrereencontrado.
NascidosobosignodoJardimdoden,omitofundadornocessarderep
lo.Trsexemplospodemajudarnosaperceberapermannciadesse,muitodepoisde
encerradaaexegesemticadadescobertaconquista.
Praticamentequasetodasasbandeirasnacionais,criadasnosvriospasesdu
ranteosculoXIXeinciodosculoXX,sobandeirasherdeirasdaRevoluoFran
cesa.Porissosotricolores(algumaspoucassobicolores),ascoresnarrandoaconte
cimentossociopolticosdosquaisabandeiraaexpresso.Abandeirabrasileiraa
nicanotricolorproduzidanesseperodo.Possuiquatrocores.Ora,quandoseper
guntaqualosignificadodessascores,noserespondequeoverde,porexemplo,
simbolizarialutascamponesaspelajustia,massimquerepresentanossasimensase
inigualveisflorestasoamarelonosimbolizaabuscadaCidadedoSol,utopiade
Campanelladacidadeideal,masrepresentaainesgotvelriquezanaturaldosoloptrio
oazulnosimbolizaofimdamonarquiadosBourbonseOrlans,masabelezaperene
denossocuestrelado,onderesplandeceaimagemdoCruzeiro,sinaldenossadevo
oaCristoRedentor,eobranconosimbolizaapazconquistadapelopovo,masa
ordem(comprogresso,evidentemente).Abandeirabrasileiranoexprimeapoltica
nemahistria.umsmbolodaNatureza:floresta,ouro,cu,estrelaeordem.o
Brasiljardim,oBrasilparasoterrestre.
OmesmofenmenopodeserobservadonoHinoNacional,quecantamares
maisverdes,cusmaisazuis,bosquescommaisfloresenossavidademaisamores.
Ogiganteestdeitadoeternamenteemberoesplndido,isto,naNaturezacomo
parasoouberodomundo,eeternoemseuesplendor.
E,terceiroexemplo,apoesiaufanistaquetodacrianaaprendearecitarna
escola,comoopoemadoCondeAfonsoCelso,Porquemeufanodemeupas,ouos
33

Page32
http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_s 11/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

TEXTOS

sonetosparnasianosdeOlavoBilac:Amacomfeorgulhoaterraemquenasceste!/
Criana,jamaisverspascomoeste!/Olhaquecu,quemarquefloresta!/Anature
za,aquiperpetuamenteemfesta,/umseiodemeatransbordarcarinhos.
Estaproduomticadopasparasonospersuadedequenossaidentidadee
grandezaseencontrampredeterminadasnoplanonatural:somossensveisesensuais,
carinhososeacolhedores,alegrese,sobretudo,somosessencialmentenoviolentos.
OprimeiroelementodaconstruomticanoslanaenosconservanoreinodaNatu
reza,deixandonosforadomundodaHistria.

ABENOADOPORDEUS:AHISTRIAPROVIDENCIALISTA
Osegundoelementonaproduodomitofundadorvailanarnosnahistria,
depoisdenoshavertiradodela.Tratase,porm,dahistriateolgicaou
providencialista,realizaodoplanodeDeusoudavontadedivinaemqueotempo
teofania(revelaodeDeusnotempo)eepifania(revelaodaverdadedivinano
tempo).histriaproftica(cumprimentodavontadedeDeusnotempo)esoteriolgica
(promessaderedenonotempo).Essahistriajestconsumadacomavindade
Cristoe,portanto,seoBrasilterraabenoadaporDeus,Parasoreencontrado,
porqueestamosnumahistriaqueserealizasemtempoeforatempoogiganteest
deitadoeternamenteemberoesplndido,poisfazemospartedoplanoproviden
cialdeDeus.Ora,sesomosparteessencialdoplanodeDeus,entonossofuturose
encontradesdesempreeparasempreassegurado.Porissomesmo,podemosafirmar
que,dedireito,somosopasdofuturo.Enossaseguranatantomaiorporque
Deusnosofereceuosignodoporvir:aNaturezaparadisaca,sinaldaProvidnciaque
nosescolheucomonovoPovoEleito.

OSERTOVAIVIRARMAR\OMARVAIVIRARSERTO:
AHISTRIAPROFTICOMILENARISTA
Noentanto,contrapostahistriaprovidencialistajconsumada,existe,como
vimos,umaoutra,queconstituioterceiroelementodaelaboraomticadoBrasil:a
histriaproftica,messinicaemilenarista,inspiradaemJoaquimdiFiori.
Dois,comovimos,soostraosprincipaisdessahistria:adivisodotempo
emtrserasdoPai,doFilhoedoEsprito,oudalei,dagraaedacinciaeoembate
finalentreoAnticristoeCristoduranteaeramessinicadoSegundoAdvento,coma
vitriadeCristoeainstalaodeumReinodeMilAnosdefelicidadenoTempodo
Fim,quetambmfimdostempos,noqualsepreparamoJuzoFinaleainstaurao
doReinoCelestedeDeus.AntecedendoaSegundaVindadeCristoepreparandoo
terrenoparaoembatefinal,enviadooSalvadorTerrenodosltimosDias,queo
PadreVieira,nosculoXVIII,eAntnioConselheiro,nosculoXX,identificaram
comDomSebastio.
34

Page33

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_s 12/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

BRASIL:OMITOFUNDADOR

Enquantoahistriaprovidencialistaapropriadapelasclassesdominantese
camadasdirigentes(poisasseguraqueasinstituiesexistentessooplanodivino
realizado),ahistriaprofticaapropriadaportodososdissidentescristosepelas
classespopulares,formandoofundomilenaristadeinterpretaodavidapresente
comomisriaesperadossinaisdostemposqueanunciaroachegadadoAnticristo
edocombatentevitorioso.comessahistriaprofticaqueasclassespopularesbra
sileirastmacessopoltica,percebidaporelascomoembatecsmicoentrealuzea
trevaouentreobemeomal,naqualaquestonoadopoder,masadajustiaeda
felicidade.Oelementoessencialnessafervorosaexpectativadomilnioafigurado
combatentequepreparaocaminhodeCristo,prsalvadorquesurgenasvestesdo
dirigentemessinicoemquemsodepositadastodaseasltimasesperanas.estaa
figuraassumidapelobomgovernanteperanteasclassespopularesbrasileiras.

GOVERNADOPELAGRAADEDEUS
ATORDOADOPELASARTESDOMALIGNO
Finalmente,oquartoelementocomponentedamatrizmticafundadoraencon
trasenaelaboraojurdicoteocrticadogovernantepelagraadeDeus.Essamatriz
dependededuasformulaesdiferentes,mascomplementares.
Aprimeiradelasafirmaque,pelopecado,ohomemperdeutodososdireitose,
portanto,perdeuodireitoaopoder.EstepertenceexclusivamenteaDeus,pois,como
lemosnaBblia:TodopodervemdoAlto\Pormimreinamosreisegovernamos
prncipes.porumadecisomisteriosaeincompreensvel,porumagraaespecial,
queDeusconcedepoderaalgunshomens.Aorigemdopoderhumano,assim,um
favordivinoquelequeOrepresenta.Ogovernante,portanto,norepresentaosgo
vernadosesimafontetranscendentedopoder(Deus),egovernarrealizaroudistri
buirfavores.
Asegundaformulao,semabandonaranoodefavor,introduzaidiade
queogovernanterepresentaDeus,porquepossuiumanaturezamistacomoadeJesus
Cristo.Ogovernantepossuidoiscorpos:ocorpoemprico,mortal,humanoeocorpo
poltico,mstico,eterno,imortal,divino.Porreceberocorpopoltico,ogovernante
recebeamarcaprpriadopoder:avontadepessoalabsolutadivina.Daoadgio
jurdico:oqueaprazaorei,temforadelei.Ateoriadocorpopolticomstico
transformaarespublicaemdominiumepatrimoniumdogovernante:aterraeos
fundospblicossetransformamemmembrosdocorpodogovernanteesetornam
patrimnioprivado,transmitemseaosdescendentesepodemserdistribudossoba
formadofavoredaclientela.
Emqualquerdoscasos,umpontoidntico:opoderpoltico,isto,oEstado,
antecedeasociedadeetemsuaorigemforadela,primeiro,nosdecretosdivinose,
depois,pelosdecretosdogovernante.
35

Page34

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_s 13/14
18/04/2017 Brasil:mitofundador

TEXTOS

Issoexplicaumadascomponentesprincipaisdenossomitofundador,qual
seja,aafirmaodequeahistriadoBrasilfoiefeitasemsangue,poistodosos
acontecimentospolticosnoparecemprovirdasociedadeedesuaslutas,masdireta
mentedoEstado,pordecretos:capitaniashereditrias,governosgerais,independn
cia,abolio,repblica.Datambmumaoutracuriosaconseqncia:osmomentos
sangrentosdessahistriasoconsideradosmerasconspiraes(inconfidncias)ou
fanatismopopularatrasado(Praieira,Canudos,Contestado,PedraBonita,Farroupilhas,
MST).
Dessamaneira,omitofundadoroperademodosocialmentediferenciado:
1doladodosdominantes,operacomavisodeseudireitonaturalaopoder
enalegitimaodessepretensodireitonaturalpormeiodoufanismonaciona
listaedesenvolvimentista,expresseslaicizadasdoParasoTerrestreedateo
logiadahistriaprovidencialista,assegurandoaimagemdoBrasilcomoco
munidadeunaeindivisa,ordeiraepacfica,rumandoparaseufuturocerto,
poisescolhidoporDeus
2doladodosdominados,realizasepelaviaprofticomilenarista,quepro
duzdoisefeitosprincipais:avisodogovernantecomosalvadoreasacralizao
satanizaodapoltica.Emoutraspalavras,umavisodapolticaquepossui
comoparmetrooncleoprofticomilenaristadoembatefinal,csmico,entre
aluzetreva,bememal,desortequeogovernanteousacralizado(luzebem)
ousatanizado(trevaemal).
evidente,portanto,queomitofundadoroperacomumacontradioinsol
vel:opasjardimsemviolnciae,pelahistriaprovidencialista,rumacerteiropara
seugrandefuturoemcontrapartida,opasprofticoestmergulhadonainjustia,na
violnciaenoinferno,procuradeseuprprioporvir,nabatalhafinalemquevence
roAnticristo.Entreambos,cavafundoohumordasruas:Quemfoiquedescobriu
oBrasil?\FoiseuCabral,foiseuCabral\Nodia22deabril\Doismesesdepoisdo
carnaval!.

36

http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:cvOdrDAOGYkJ:scholar.google.com/+aspectos+carta+pero+vaz+de+caminha&hl=ptBR&as_s 14/14

Anda mungkin juga menyukai