1.

A protohistoria do Prximo Oriente

asitico
1.1 Introducin
As culturas e
civilizacins da
a n t i g i d a d e
desapareceron de forma
tan completa que ata hai
pouco se ignoraba a sa
existencia, e s eran
recordadas por
tradicins e lendas.
Algns textos antigos,
como o Antigo
Testamento, os poemas
de Homero e os textos de
Beroso e Herdoto foron
unha gua excepcional
destas antigas civilizacins. Hoxe en da, grazas Arqueologa e as sas
novas tcnicas, ampliouse o coecemento do mundo antigo, sobre todo a
partir do sculo XIX.

1.2 Concepto de Prximo Oriente

Chmase Prximo Oriente s terras de Asia Occidental situadas na
encrucillada de Europa, Asia e frica. unha zona de paso, con gran
unidade estructural, desde beiras do Egeo ao Golfo Prsico, e desde o
Cucaso aos desertos africanos. O nome de Mesopotamia (pas entre
ros) foi dado polos gregos rexin entre os ros Tigris e Eufrates
(actual Irak e leste de Siria). Neste lugar escribronse as primeiras
pxinas da historia da Humanidade.
Son rexins extensas e con grandes desigualdades onde se sucederon
diferentes civilizacins desenvolvidas ao longo dos grandes ros (Tigris-
Eufrates-Nilo), o que motivou que se denominasen civilizacins
hidrulicas.
a) Etnias
Destacan:
Asianos: elamitas, hurritas, protohititas, casitas e talvez os sumerios.
Indoeuropeos: hititas, medos, persas, mitannios (clase alta).
Semitas: acadios, amoritas, arameos, fenicios, israelitas, rabes.
Egipcios: africanos con elementos semitas.

b) Linguas
As principais son:
Aglutinantes: as palabras frmanse por yuxtaposicin de elementos
( e l a m i t a ,
sumerio, hurrita,
casita).
Semticas:
palabras de
r a c e s
triconsonnticas,
cunha rama
oriental (acadio,
babilonio e
asirio) e outra
occidental
( a m o r i t a ,
cananeo etope,
h e b r e o ,
u g a r t i c o ,
eblateo, rabe,
arameo).
Protohititas ou hatti: lingua relixiosa, pouco coecida.
Indoeuropeas: hitita ou nesita, luvita, palaita.

c) Escrituras
As mis importantes son:
Cuneiforme: inventada polos sumerios.
Jeroglficos egipcios.
Ideogrficas: signos con valor fontico.
Semiideogrficas, semifonticas e polifnicas: cada signo ten varios
sentidos.

Non houbo separacin de vocales e consonantes ata a poca fenicia. O

alfabeto fenicio non xurdiu de speto, senn a travs dunha serie de
pasos coecidos:
Inscripciones protosinaticas (1500 a.C.): escritura xa alfabtica.
Tablillas de Ras-Shamra, en Ugarit (1200 a.C.), silabario con 30
signos.
Inscripciones pseudojeroglficas de Biblos (1000 a.C.): signos de
escritura fenicia que coecemos.

1.3 Protohistoria de Mesopotamia

O paso do Neoltico historia propiamente dita unha poca intermedia
chamada Protohistoria, durante a cal psase de pequenas comunidades
agrcolas e pastoriles a unha sociedade mis numerosa, complexa,
jerarquizada e xa con escritura. un proceso lento e progresivo, que s
veces dura varios milenios.
A civilizacin atribuda ata agora aos sumerios, parece que non
debida soamente a este pobo. Est composta dunha serie de elementos,
fusionados de forma coherente, e cada un apareceu no seu momento,
uns importados de fra de Mesopotamia e outros de orixe autctono.
A protohistoria de Mesopotamia divdese en varios perodos, aos que se
d o nome do sitio onde ese horizonte cultural foi descuberto por
primeira vez. Son seis, tres no norte e outros tres no sur de
Mesopotamia.

a) Norte
1.- Hassuna
(5800-5500 a.C.)
Instalacin definitiva
en llanuras, con casas
cada vez maiores e
mellor construdas.
Cermica pintada ou
incisa, con temas non
figurativos. Gardaban
o gran en recipientes
de arcilla cra
incrustados no chan, e
cocase o pan en
hornos. Anda se
utilizaba o slex.
Enterraban aos nenos
baixo o chan da casa
en jarras de arcilla, e
aos adultos, sen cerimonias, fra do poboado. Hai figuras de arcilla en
forma de muller espida sentada, husos de pedra e fusayolas de
terracota.

2.- Samarra (5600-5000 a.C.)

Cermica cada vez mis bela, beige clara, pouco rugosa, e decorada con
temas figurativos en vermello vivo ou escuro. Eran agricultores,
pastores e cazadores, e foron os primeiros en practicar unha primitiva
forma de irrigacin, usando as crecidas do Tigris. O centro do pobo
estaba defendido por un foso. As casas tian un plano regular e
construanse con ladrillos crus con forma de cigarro. Hai vasos de
mrmore e selos como os do perodo Hassuna.
Os adultos eran enterrados baixo o chan en posicin fetal, coas pezas
impregnadas de betn, e aos nenos enterrbaselles en jarras ou longos
recipientes. Nas sepulturas hai figurillas de terracota, sobre todo
femininas, cos ollos de arcilla en forma de gran de caf e o crneo
alargado (parecidas a algunhas de Ubaid). Teen os ollos moi abertos,
incrustados de ncar, e con grandes cellas de betn, parecidas s
sumerias. frecuente a cruz grande gamada como motivo de
decoracin.

3.- Tell-Halaf (5500-4500 a.C.)

Esta cultura estendase desde os Zagros ao Mediterrneo. Tivo gran
importancia a obsidiana. As ras estn pavimentadas nalgns
poboados, e atpanse edificios redondos e abovedados (tholoi),
parecidos s tumbas micnicas.
As figuras de arcilla son diferentes, e hainas en forma de pomba e de
muller (sentadas, suxeitndose os seos). A cermica do perodo de
Halaf a mis bela fabricada en Mesopotamia, e substituda cara ao
5000 a.C. pola de O-Obeid ou Ubaid (O-Obeid un montculo ou tell
prximo a Ur).
b) Sur

1.- O Obeid (5000-3750 a.C.)

1.1.- O Obeid I ou fase de Erid

Ocupa os primeiros niveis do zigurat,
entre os que se atopan dezasete
templos. A cermica de excelente
calidade. Os templos dos niveis XI a
VIN contian cermica do Obeid, e os
mis recentes (niveis V-I), cermica
das primeiras fases do perodo de
Uruk, reflexo dunha continuidade
cultural (O Obeid III-IV provn do
Obeid II, que sa vez deriva de Ubaid
I ou Erid).
Os templos de Erid, con grandes
ladrillos crus unidos por mortero de
arcilla, teen unha longa cella
rectangular, bordeada de pequenas
habitacins, e estn elevados sobre
unha terraza que se accede por unha escaleira.
Esta cultura presenta diferenzas no norte e no sur. No norte do actual
Irak, o lugar mis importante Tepe Gawra, con templos en Ou
parecidos aos de Erid, mentres que as figurillas seguen o estilo de
Halaf, o que parece indicar unha introducin desta cultura por xentes
ubaidenses do sur.

1.2.- O Obeid II
Pertence ao Neoltico Final, con cermica marrn escuro sobre fondo
verdoso, e progresos no traballo do metal. Maior nivel de vida. En Erid
IV aparece o tpico templo tripartito sumerio. Tamn se coecen a
irrigacin, a navegacin e practicaban o comercio. Os pobos estn
dominados polo templo, con dominio dos sacerdotes, que dirixen o culto,
a economa e a administracin. Adrase aos primeiros deuses que logo
atoparemos en Sumer.
Para Frankfort e Speiser, os homes desta cultura son os primeiros
sumerios, mentres que para Kramer anda son protosumerios. Os novos
inventos (arado, carro con rodas) e o aumento da natalidad e da riqueza
lvannos ao revolucionario perodo de Uruk.
2.- Uruk (3750-3150 a.C.)
Aparecen os primeiros establecementos urbanos. Trtase dun perodo
Protourbano tardo. Utilizaban o ladrillo plano-convexo, e con eles
construronse as murallas de Uruk (atribudas a Gilgamesh). A
cermica gris, s veces
con decoracin a peitee.
Atopamos os cilindros-selo
mis antigos, coa primera
escritura (niveis V-IV, sobre
o 3300). No nivel IV hai
tabletas de arcilla con
numerales convencionais
(usando o sistema
sexagesimal), e diversos
pictogramas.
Xa poden chamarse cidades
aos establecementos mis
grandes: Erid, Ur, Lagash,
con templos de g ran
tamao. Para Garelli, Uruk
IV xa sumerio.

3.- Jemdet-Nasr (3150-2900 a.C.)

Aparece xa a organizacin Templo-Palacio, e a funcin real-
sacerdotal van unidas. Gobernaba o seor (en) xunto aos mis ancins.
Os seus deuses son Innana (futura Ishtar acadia), An (ceo) e Enlil.
un perodo plenamente urbano, co Templo como centro econmico.
Hai intercambio de excedentes con Irn e Egipto. Coecan o ouro e a
prata. Tian obreiros, dicir, haba unha xerarquizacin social. Usaban
o clculo e a contabilidad para controlar a recaudacin de tributos.

1.4.- Conclusin
Cando chegaron os sumerios (segundo os que opinan que vieron de
fra, trala fase de Jemdet-Nasr), xa haba unha civilizacin moi
desenvolvida e uns elementos que formarn parte da civilizacin
sumeria, como os deuses, a organizacin Templo-Palacio, etc.
Hai que analizar con coidado o problema sumerio, e ter en conta a
existencia, sobre todo na Baixa Mesopotamia pre-sumeria, de
elementos que sern tpicos da civilizacin sumeria posterior, e todo iso
sen esquecer tamn que, para algns historiadores, os pobladores de
Mesopotamia, a partir desta fase, xa son sumerios.
2.- Sumer

2.1 Os sumerios. Situacin xeogrfica

Os sumerios eran un pobo de lingua aglutinante, primitivos habitantes
do sur de Mesopotamia, pero descocese a sa orixe. Sumer o nome
de prtea sur de Mesopotamia, e a sa historia antiga est reflectida en:
Os mitos e
e p o p e y a s
s u m e r i o s
(chegada a
novas colonias,
existencia
dunha idade de
ouro e
fundacin de
Erid polo
deus Enki).
A lista sumeria
dos reis de
Nippur, desde
Alulim ata
Ziusudra,
precursor do No bblico.

No sur de Mesopotamia atpanse as cidades sumerias de Uruk, Ur,

Lagash, Umma, Shuruppak, Adab, Nippur, Kish, Erid, etc. Os seus
dinastas loitarn pola hegemona na primeira poca sumeria
(Protodinstica, Presargnica ou Dinstica Arcaica).

2.2 Orixe e etnia

2.2.1.- Teoras sobre a sa orixe

Destacan as seguintes:
A primeira defende a orixe autctono dos sumerios, xa que numerosos
elementos materiais da sa cultura (ladrillo cru, muros decorados con
frescos, vasos e estatuillas de pedra, figurillas de arcilla, organizacin
Templo-Palacio e os templos sobre terrazas) aparecen xa entre os
milenios VII-IV a.C., as como o parecido de elementos samarienses e
ubadienses cos tpicamente sumerios posteriores.
Unha segunda teora propugna que os sumerios vieron de fra de
Mesopotamia, durante os perodos do Obeid e Uruk ou ao final da fase
Uruk, dando lugar poca histrica ou Protodinstica. Para algns
historiadores, a sa entrada foi unha invasin violenta, e para outros se
tratou dunha colonizacin pacfica.

En calquera caso, o certo que a cultura sumeria compoase de

elementos autctonos e forneos, e hai que ter en conta que todo intento
de diferenciar aos sumerios como raza non existe no sentido
antropolgico.

2.2.2.- A civilizacin do Indo

a.- Situacin
Para os partidarios de que os sumerios vian de fra de Mesopotamia, a
sa posible orixe oriental est contado nos mitos, e entre eles o do bo
deus Enki, onde se conta que a montaa sagrada estaba no leste. Unha
rexin chamada Tilmn, que fan frecuente referencia os textos
sumerios, pode equivaler cuenca do Indo e non ao arquiplago das
Bahrein, como se cra ata agora. Hai tamn coincidencias entre o
sumerio e as linguas dravdicas do sur da India, e os achados sumerios
en Mohenjo-Daro e Harappa parecen confirmar a sa orixe de leste,
onde a civilizacin do Indo, representada sobre todo por esas das
cidades, contempornea sumeria.

b.- Cidades
As cidades teen
e s t r u t u r a
urbanstica. As
augas residuales
eran recollidas
por tuberas de
cermica. Os
materiais de
construcin eran
ladrillos cocidos,
usando tamn
adobe e barro.
E s t a b a n
rodeadas por
murallas.
c.- Cermica
Estaba fabricada con torno, e os adornos conctannos con Occidente. Os

selos de esteatita son aqu

cadrados, mentres que os
mesopotmicos son redondos.

d.- Cronoloxa
A sa cronoloxa (2500-1500 a.C.) fai preguntarse pola sa orixe e
relacionala cos sumerios. A sa orixe est posiblemente nas rexins de
Beluchistn ou Irn, e os seus coecementos proveen de Mesopotamia
ou Egipto. Finalizou debido inmigracin aria cara ao 1500 a.C.

e.- Posibles vas de relacin coa cultura sumeria

O camio intermedio entre ambas culturas puido ser a travs de:
Turang-Tepe: ao sur do Caspio, relacionada co comercio de lapislzuli.
Descubriuse un edificio con terraza de finais do III milenio a.C., parecido
a un ziggurat.
Altin-Tepe: tamn de fins do III milenio a.C., cun edificio de terraza
escalonada, moi parecido a un ziggurat.
Mudigat: no sur de Afganistn, do mesmo perodo que as anteriores.
Atopouse un edificio de ladrillos que puidese ser un templo ou un
palacio.

Tralo coecemento e excavacin destes lugares intermedios, conclese

que tanto puideron ser centros de difusin da cultura sumeria cara ao
leste como ao contrario, anda que a relacin cos comerciantes de
lapislzuli innegable.

f.- Conclusin
Xa que logo, en relacin coa orixe dos sumerios, pode resumirse que:
Existen varias teoras.
O estado actual das investigacins non permite afirmar nin negar
ningunha das mesmas.
ltimamente, a teora mis aceptada que eran autctonos e estiveron
presentes en Mesopotamia desde o Paleoltico Superior ou o Neoltico, e
a sa civilizacin o resultado da mestura de elementos autctonos e
forneos.

2.3 Periodizacin da historia sumeria

a.- Diversidad de pobos

A civilizacin sumeria a primeira que nos atopamos nun momento
histrico no sur de Mesopotamia (Protodinstico, Dinstico Arcaico ou
Presargnico), e comeza cara a 2900 a.C. Esta zona, que coecemos
por Sumer, chamarase co tempo Babilonia, a partir da poca de
Hammurabi (1792-1750 a.C.).
En Mesopotamia han ter lugar diferentes pocas de predominio dos
diversos pobos que se asentaron nela, en ocasins s diferenciables pola
sa posicin xeogrfica e a sa lingua, xa que s veces os que
predominan son os sumerios (lingua aglutinante) e outras os acadios
(lingua semita, anda que tamn son semitas os asirios, os amoritas,
etc.).
Todo se complica anda mis si temos en conta que estas xentes
diferentes, que nun momento determinado formaron un ?imperio?, non
tian uns lmites xeogrficos fixos, ao non existir fronteiras naturais
que permitan diferencialos claramente.

b.- Diferenciacin lingstica dos pobos

A mido utilzase o concepto lingstico para distinguir aos pobos, e
deben terse claros os conceptos de lingua e escritura.

b.1.- Materiais empregados para a escritura

O material empregado en Mesopotamia para construr e escribir era o
barro ou arcilla, simultanendolo en pocas posteriores co papiro e o
pergamino.
As tabletas de arcilla adoitan ser de pequeno tamao (as mis correntes
de 4x5 3x5 cm). A maior tablilla coecida a que contn un tratado
asinado polo rei asirio Asharhaddon, de 30x46 cm. Nalgunhas tablillas
de 22x26 cm hai mis de 30 lias con 144 signos, polo que se trata de
verdadeiras miniaturas.
As tablillas selbanse para autentificarlas con selos cilndricos que
levaban gravadas escenas. Estes selos eran a firma dos seus donos, e s
tian dereito a usalos os homes libres. A forma das tablillas adoita
adaptarse man do escriba, e podan ser circulares, rectangulares ou
cadradas, planas ou ligeramente redondeadas.

b.2.- A escritura cuneiforme

A escritura empregada nas tabletas a cuneiforme, formada a base de
pequenas cuas,
pola impronta,
sobre arcilla
branda, dunha
cana aguzada no
seu extremo, de
forma triangular.
Nun principio
escribiuse a base de
debuxos (figuras
trazadas con lias
rectas ou curvas), e
chamouse escritura
p i c t o g r fi c a o u
lineal. O nome de cuneiforme foi dado escritura posterior feita con
cuas (trmino usado por primeira vez por Hyde en 1700).
Os signos bsicos da escritura sumeria son as cuas verticais,
horizontales, inclinadas e o chamado componedor (pequeno ngulo
obtuso). Esta escritura diferente segundo os perodos, evolucionando
desde a poca primitiva sumeria utilizada na poca acadia, a de poca
de Hammurabi e a posterior.

b.3.- Desciframiento da escritura cuneiforme

O punto de partida para o desciframiento desta escritura foron as
inscripciones do palacio dos reis persas de Perspolis. A ciencia que se
constituu ao redor dos textos cuneiformes e a arqueologa
mesopotmica denominouse asiriologa.
Os descifradores chegaron conclusin de que cada signo poda ser lido
de das formas diferentes:
Como a marca dun son, que sempre unha slaba e nunca un son
elemental.
Como o nome dun obxecto.

A escritura cuneiforme , pois, en conxunto e en cada un dos seus

elementos, tanto pictogrfica como ideogrfica ou fontica. O que trouxo
de cabeza aos asirilogos foi que tanto o signo fontico como o
ideograma eran diferentes da lingua semtica, polo que se deduciu a
existencia dun pobo anterior (os sumerios), que deba inventar a
escritura cuneiforme, que non poda ser semtico, en cuxa lingua tian
que coincidir os signos fonticos e os ideogramas. En 1905, Fr.
Thureaus-Dangin, na sa obra Lles inscriptions de Sumer et dAccad
publicou textos escritos por un pobo ata entn descoecidos: os
sumerios.
As pois, a primeira lingua escrita con carcteres cuneiformes foi a
sumeria, de tipo aglutinante. Tamn con carcteres cuneiformes
escribronse a case totalidade das linguas coecidas da antigidade.

c.- Divisins da historia sumeria

Podemos dividir a historia sumeria en diferentes momentos:
poca Dinstica Arcaica, Protodinstica ou Presargnica:
predominio sumerio.
Imperio Acadio: predominio de xentes con lingua semita e cultura
sumero-acadia.
Guti (ou qutu): destronan ao ltimo rei acadio, e mis ao sur, permiten
a hegemona de cidades como Lagash.
Renacimiento sumerio: predominio de cidades como Lagash e Uruk, e
III Dinasta de Ur, que unifica politica e culturalmente toda
Mesopotamia (Sumer e Akkad).
poca Paleobabilnica: as tribos nmadas destren o poder
centralizado, e distnguense dous perodos en Babilonia: apoxeo das
cidades de Isin e Larsa, comezo do I Dinasta ou Imperio Paleobabilnico
(unha dinasta dos amoritas, semitas nmadas ata faca pouco tempo), e
no norte atopamos aos Asirios (semitas aos que ao facerse sedentarios
darase o nome do seu capital, Assur). En Asia Menor, sobre o pobo Hatti
ou protohitita, incide a invasin europea dos hititas, que cara ao sculo
XV a.C. acaban con este I Dinasta de Babilonia e formarn a III Dinasta
(tralo breve parntesis da II Dinasta).
A partir de aqu, anda que a cultura sumeria (xa sumerio-acadia)
sobrevive en Babilonia e Asiria, o poder de Sumer desaparece para
sempre. A lingua acadia de carcteres cuneiformes (sumerios), e s
veces a sumeria, continuarn usndose durante un milenio, ata ser
substitudas polo arameo.

d.- A poca dinstica arcaica, sumeria protodinstica ou

presargnica (2900-2334 a.C.)
unha cultura que se estende desde os ltimos perodos primitivos de
Uruk e Jemdet-Nasr, ata o comezo do Imperio Acadio. Se subdivide en
tres perodos:
Dinstico Arcaico I (2900-2750 a.C.): de fins da poca primitiva ata a
aparicin das tablillas arcaicas de Ur.
Dinstico Arcaico II (2750-2600 a.C.): coincidindo coa aparicin das
murallas nas cidades mesopotmicas.
Dinstico Arcaico III (2600-2334 a.C.): pdense distinguir das pocas:
A (2600-2500 a.C.) e B (2500-2334 a.C.)

Nesta poca reinan as mis antigas dinastas nas diferentes cidades de

Sumer, e pese a ser un tempo de auxe e prosperidad, a caracterstica
principal a loita destas cidades polo predominio poltico na rexin. Por
iso, non podemos falar dun imperio sumerio, senn das sucesivas
hegemonas das diferentes cidades.

e.- Primeiros datos sumerios

Segundo a Lista Real sumeria descuberta en Nippur, a realeza
descendeu do ceo na cidade de Erid, e continuou nun longo nmero de
reis e Dinastas nas diferentes cidades-estado.
Logo dun perodo de 64.800 anos, durante os cales s reinan dous reis,
a monarqua traspsase a Bab-tibira, onde tres reis gobernan durante
108.000 anos. Un deles chambase Dumuzi, que no perodo acadio foi
unha divinidad-rbore, prototipo de Tammuz-Adonis, pasando daquela
a monarqua s cidades de Larak, Sippar e Shuruppak.
Todo este perodo dura 241.200 anos, e recorda a longevidad dos
primeiros homes relatada no Antigo Testamento. Tamn semellante ao
Antigo Testamento a mencin do Diluvio que fai a Lista de Nippur, que
contia o ?Poema de Gilgamesh?, na que se conta como s uns poucos
seres, a familia e parentes de Utnapishtim, e a ?simiente das cousas
vivas? salvronse nunha especie de barco dunha terrible inundacin.
Este feito interpretado polos historiadores como o fin do dominio da
cidade de Shuruppak.
Logo desta inundacin comeza a supremaca da cidade de Kish, cuxa I
Dinasta xa histrica.

2.4 As primeiras dinastas sumerias. Supremaca das diferentes

cidades
O primeiro rei sumerio coecido histricamente Mebaragesi de Kish
(2700 a.C., xa en Dinstico Arcaico II). Supoemos que existiron os 21
reis que lle precederon en Kish e os seus contemporneos, os catro reis
de Uruk antecesores de Gilgamesh, xa que os cita a lista real sumeria,
anda que non hai proba histrica da sa existencia, pois do Dinstico
Arcaico I tan s hai informacin arqueolgica (para o coecemento
deste perodo importante o arquivo descuberto na cidade de Ebla e
achados noutras cidades).
Nesta poca, as cidades mesopotmicas estn rodeadas de murallas, s
veces dobres, debido s loitas entre os principados sumerios e talvez
con invasores estranxeiros.
A cultura sumeria prolonga a cultura de Uruk e Jemdet Nasr, anda que
con algunhas diferenzas:
Aparicin no sur, durante o Dinstico Arcaico II, do ladrillo de forma
plano-convexa.
Desaparicin do clsico templo de planta tripartita, reemplazados polo
santuario con patio central e rodeado de numerosas habitacins. s
veces ten planta oval. Desaparecen a finais do Dinstico Arcaico.
Esculturas moi desiguais, que adoitan representar a adoradores,
vestidos con saia de mechones de la os homes e cunha especie de sari as
mulleres. Os seus ollos teen tamn forma de concha e lapislzuli,
rodeados de betn.
Arte de gran beleza, como o proban as xoias e adornos da necrpolis
real de Ur.

Como caractersticas principais deste perodo cabo destacar:

Sumer non unha cidade, senn unha rexin, con moitas cidades-
estado rivais que loitaban pola hegemona.
O centro relixioso principal era Nippur, principal santuario do deus
Enlil. Todas as cidades queren dominar Nippur por prestixio.

2.4.1.- Acontecementos polticos desta poca

a.- Supremaca: Cidade-estado de Kish

Dominio das rutas comerciais entre a Alta e a Baixa Mesopotamia. O
seu primeiro rei Mebaragesi, cara ao 2700 a.C. (xa no Dinstico
Arcaico II). Sguenlle dous reis mis, tralos que reinou Mesilim cara ao
2550 a.C. (xa no Dinstico Arcaico III), ltimo rei deste I Dinasta de
Kish, que foi rbitro nas disputas fronterizas entre Lagash e Umma.

b.- Supremaca: Cidade-estado de Uruk

No I Dinasta reinan Meskiangasher, Enmekar, Lugalbanda, Dumuzi e
Gilgamesh (2700 a.C.), contemporneo de Mebaragesi de Kish
(Dinstico Arcaico II). Sucdenlle seis reis mis (ata mediados do
Dinstico Arcaico III), coincidindo o seu final co I Dinasta de Ur.
A II Dinasta estaba formada por tres reis de difcil nome.
O nico rei da III Dinasta desta cidade Lugalzagesi (2340-2316 a.C.).
destronado por Sargon I de Akkad.

c.- Supremaca: Cidade-estado de Ur

As tumbas reais da necrpolis de Ur son posteriores s tablillas arcaicas
de Ur, anteriores sa vez a Mebaragesi de Kish. Mencinanse nomes
de reis como Meskalamdug e Akalamdug (2600 a.C.) e a raa Pu?Abi,
enterrados todos eles xunto con carros, cabalos e servos na necrpolis
real.
O I Dinasta comeza con Mesannepadda (2560-2525 a.C.), que
pretendeu dominar todo Sumer. Os seus sucesores son Annepadda
(2525-2485 a.C.), Meskiagnunna, Elili e Balili. A II Dinasta frmana
catro reis descoecidos. Da III Dinasta falaremos mis adiante.

d.- Supremaca: Cidade-estado de Lagash

a nica cidade-estado da que se coece a lista completa de reis:
Ur-Nanshe (cara ao 2490 a.C.)
Akurgal (cara ao 2465 a.C.)
Eannatum (2455-2425 a.C.): apoxeo das cidades de Mari e Ebla.
Eannatum I (2425 a.C.)
Entemena (cara ao 2000 a.C.), tralo que veen tres reis mis.
Lugalzagesi (2340-2316 a.C.): rei de Umma e Uruk, destitudo por
Sargon I, que crea o Imperio Acadio (cara ao 2334 a.C.).

2.5 A civilizacin sumeria

2.5.1.- Sociedade
a.- Templo e Palacio
A cultura sumeria era urbana, caracterizada polo Templo e o Palacio. Ao
redor do Templo
creouse unha
c o m p l e x a
sociedade (homes
libres, artesanos,
labradores,
g a n a d e r o s ,
obreiros e
c a n t e i r o s ) , qu e
arrendar terras e
estaban obrigados
ao servizo militar.
Nun palacio viva
o Ensi (xefe da cidade) e o Lugal (rei). O En era o sacerdote que viva no
templo, e a sa esposa chambase Nin.
O rei era sacerdote, xuz supremo, xefe do estado e administrador do
deus. As relacins entre o Palacio e o Templo eran complicadas, xa que
estes tian exenciones de impostos, o que aumentaba as sas riquezas.

b.- Propiedade da terra

En Sumer a terra estaba dividida en:
Terras cultivables: un cuarto da propiedade do En serva para as
necesidades do templo, e o resto como campos de subsistencia do
persoal e como campos de cultivo en arriendo.
Terras de pastoreo

c.- Dignatarios
Era unha sociedade complexa e fuertemente jerarquizada, con
numerosos funcionarios:
Sanga: sacerdotes administradores dos templos.
Nubanda: inspectores de construcins e intendentes.
Mashkin e Ugula: capataces que recollen os impostos.
Uku: capataces agrcolas.
Dubsar: escribas, con varias categoras e nomes semitas.
Guru: empregados, ao principio libres e logo escravos.

d.- Arquitectura e urbanismo. Cultura

d.1.- As cidades sumerias

Callejuelas tortuosas e bloques de casas amontoadas, pequenas e sen
p a t i o i n t e r i o r. A
arquitectura reflexa
o antagonismo de
clases. S pode
falarse de
v e r d a d e i r a
a r qu i t e c t u r a n o s
edificios pblicos:
T e mp l o , P a l a c i o ,
murallas, canles e
estradas.
d.2.- Santuarios e
templos
Non tian un plano
uniforme: cadrados,
rectangulares,
irregulares e ovales.
En xeral, compoanse dun vestbulo que daba acceso a un patio con
altar, ao redor do cal estaban as habitacins e a cella (lugar destinado
ao deus), rectangular, no recinto destinado aos sacrificios, onde estaba o
altar. A entrada estaba na parede longa mis afastada do altar. Nestes
santuarios practicbase, ademais dos cultos relixiosos, a adivinacin.
Unha parte importante dos templos sumerios era o ziggurat, torre
escalonada de sete pisos, que serva para cerimonias relixiosas e como
observatorio astronmico.
d.3.- Artes Plsticas
Fortes diferenzas rexionais. Destacan as estatuas de formas cilndricas,
con ollos exorbitados e pesadas pelucas.
d.4.- Economa
Era un pobo de agricultores e comerciantes. Tian gran coecemento
do traballo dos metais, en especial do cobre e ouro.
d.5.- Escritura
Os semitas mesopotmicos conservan a sa lingua para uso litrgico e
cientfico ata un sculo antes de raa cristi. Estaba escrita en
carcteres cuneiformes, sendo a ltima inscripcin cuneiforme
babilonia coecida do ano 7 a.C.
d.6.- Ciencias
Desenvolvronse pronto, sobre todo Astrologa, Matemticas e
Geometra. Os sistemas numerales eran o decimal e o sexagesimal,
anda que o cero non se coeceu ata a poca Selecida (sculo III a.C.).
Nas escolas ensinaron a elevacin a potencias, extraccin de races e
ecuaciones de primeiro e segundo grado. A Geometra usbase para o
clculo de superficies e volumes, e xa se coecan os principios de
Euclides e o teorema de Pitgoras.
O estudo da Astronoma era exclusivo da clase sacerdotal, sendo
Hammurabi o primeiro que intentou realizar un calendario. Medan o
tempo con reloxos de auga. Diferenciaban estrelas e planetas, e
constataron as rbitas solar e lunar. Desde o sculo XIII a.C. cocese o
Zodaco. Esta ciencia alcanzou o seu punto culminante na poca dos
Selecidas.
Os coecementos xeogrficos creceron coas numerosas campaas dos
reis. Alcanzou tamn gran nivel a medicina, e os seus mdicos
practicaban a ciruga, coecan as enfermidades contagiosas e tian
listas de receitas farmacolgicas.

d.7.- Os textos sumerios

A partir das excavaciones de Tell Abu Salabikh comprobouse que os
primeiros documentos sumerios non valan tan s para fins prcticos,
xa que:
Atpanse os escritos mis antigos coecidos (da primeira metade do III
milenio a.C.)
Trtase, sobre todo, de textos literarios e didcticos, sendo os
econmicos s unha pequena parte.
Hai poemas oitocentos anos mis antigos que os himnos
paleobabilnicos.
Hai himnos menores que mencionan ao deus Enlil, cidade de Nippur e
ao templo de Duramki.
Cocese unha versin das instrucins de Shuruppak, de tipo
dialctico.
Hai unha tablilla con refranes.
Escrbalos levan nomes semitas xa cara ao 2600 a.C.
Non se atoparon documentos xurdicos.

Xa que logo, nos sculos XXVI-XXVII a.C. redactbanse textos sumerios

tanto literarios como administrativos e econmicos. Tamn se daba
unha coexistencia dos pobos sumerios e semita, as como bilingismo.
Todo iso indcanos que hai que ter en conta unha maior penetracin e
forza semita en poca anterior sa hegemona, conseguida mis tarde
pola dinasta semita de Sargon I de Akkad, anda que seguirn tendo
unha sociedade, cultura e economa sumerias. S haber decadencia
sumeria na poltica, tendendo cara a unha cultura sumerio-acadia.

2.6 A relixin de Sumer

2.6.1.- Carcteres xerais da relixin mesopotmica
Os trazos mis importantes da relixin sumeria son os seguintes:
Os sumerios eran politestas, con divinidades concibidas
antropomrficamente, prximas aos homes na sa actividade diaria.
Foi unha relixin que evolucion ao longo do desenvolvemento
histrico, con diferentes concepcins cosmognicas e teolxicas que
deron lugar a distintas tradicins.
Haba unha ntima relacin entre relixin e poder poltico, que
descansaba na concepcin de cidade-estado, cuxa cabeza visible era o
En (rei-sacerdote).
O home mesopotmico tema divinidad.
Tian o concepto de premio (por boas accins) e castigo (faltas contra
os deuses).
Preocupacin polo tema da fertilidad.
Os temas relixiosos eran simples, pero con fondo esprito mtico.

2.6.2.- Principais deuses sumerios

Os principais deuses eran:
An: deus supremo da cosmogona sumeria. Era o deus do ceo, cun gran
templo en
Uruk.
Enlil: deus
do vento. Era
o deus bo por
excelencia. O
seu centro de
culto foi
N i p p u r ,
c a p i t a l
relixiosa de
t o d a
Mesopotamia
e posible
centro dunha
a n t i g a
anfictiona.
Enki: deus do auga, a sabedora e a maxia.
Ninhursag ou Ninmah: era a antiga Ki ou Nintu, deusa da terra, esposa
de Enki e nai de Marduk.
Inanna (en acadio Ishtar): amada de An, era tamn deusa do ceo. Era
a deusa titular de Uruk, dando a esta cidade leis divinas.
Nanshe: deusa de
Lagash. Personificaba os
aspectos da vida diaria,
a loita e a procreacin.
Nergal: xunto sa
esposa Ereshkigal, eran
deuses do Mundo
Inferior.
Dumuzi: deus da
fertilidad agrcola (en
acadio Tammuzu), de
culto estendido por todo
Oriente.
Nanna: deus da la (en
acadio Sen), fillo de
Enlil. Coa sa esposa
Ningal procre a Utu, deus do Sol (en acadio Shamash).

Haba tamn dous grandes grupos de deuses: os Anunnaki, deuses da

terra e o ceo, e os Igigi, deuses dos infernos. Houbo culto aos demos bos
e malos (os mis temidos eran os sete malvados, fronte aos que estaban
os sete sabios).
Na orixe das sas concepcins relixiosas, os sumerios tian sempre a
forza eternamente xeradora personificada na Deusa-Nai, a cuxo culto
uniuse logo o deus masculino da natureza xeradora, subordinado
deusa, con profundas races que se remontan ata ao Paleoltico.
A transmisin das ideas relixiosas era obra do Dubsar, escriba que
copiaba e transmita os textos relixiosos, e do Nar, trovador ambulante
que os narraba.

2.6.3.- A relixin sumeria, precursora doutras relixins posteriores

Os sumerios foron precursores de moitas concepcins relixiosas,
cosmognicas e mticas posteriormente recolleitas no Antigo
Testamento, como a creacin, a separacin das augas primordiales, a
formacin do home con arcilla e a idea do Paraso.
Desde que se descubriu a tableta XI da epopeya babilnica de
Gilgamesh, sabase que o Diluvio non era creacin hebrea. Despois
subose que o mito babilnico era sumerio por un fragmento de tablilla
de Nippur.
Tamn a idea da resurreccin, atribuda a tantos deuses, aparece en
Sumer por primeira vez (volta vida da deusa Inanna).
2.7 Os mitos sumerios

2.7.1.- Definicin
Os mitos sumerios son explicacins sinxelas para problemas
complicados de Teoloxa, Filosofa ou Historia, conxunto de todos os
seus temas, ilusins e aspiracins, expresados en epopeyas, novelas e
poemas.
O seu alcance foi local e urbano, pero s veces adquiriron dimensin
universal, como o mito do Diluvio sumerio.

2.7.2.- Caractersticas
As caractersticas dos mitos sumerios son:
Tendencia a relacionar dous personaxes ou argumentos, dando orixe a
mitos de alto interese.
Aparece o home no seu medio ambiente, fronte a forzas da natureza, da
poltica ou da economa.
Estas forzas pesan sobre o seu destino, que decretado polos deuses.
Da reflexin que fai o sumerio sobre estas forzas do destino nacen os
mitos.

2.7.3.- Principais mitos sumerios

a.- Mitos sobre as orixes (cosmognicos)
Os de Enki e Ninhursag, Lahar e Ashnan, a hierogamia csmica e o
Diluvio sumerio.

b.- Mitos de organizacin

Enki e a fundacin do Eengurra, Enki e a orde do mundo, a viaxe de
Nanna a Nippur, Dumuzi e Enkidu e o de Emesh e Enten.

c.- Mitos de contacto deuses-homes

Son os menos numerosos, como os de Inanna e Shukallituda e o dos sete
sabios.

d.- Mitos sobre heroes

Estn ligados sobre todo ao ciclo de Gilgamesh e contan as aventuras
deste heroe. Algns destes mitos constiten o inicio do xnero pico.
Cocense cinco epopeyas de Gilgamesh e dous de Lugalbanda e
Enmerkar.

e.- Mitos sobre o mis al

O descenso de Inanna aos infernos,a morte de Dumuzi, Inanna e Bilulu e
a paixn de Lil na tumba.

f.- Mitos sobre deuses

Os de Enlil e Ninlil: o nacemento de Nanna e o de Ninurta e a trtola.

g.- Mitos de contido vario

Como o das 21 cataplasmas.
2.8 O declive do dominio sumerio
Contemporneos dos pobos semitas (que se farn co poder cara ao 2334
a.C. con Sargon I), os sumerios desaparecern como pobo cara ao 1900
a.C., trala expulsin dos guti, que acabaron co Imperio Acadio, por
Utuhegal de Uruk, e o mal chamado renacimiento sumerio en Lagash e
Ur.
De todos os xeitos, a cultura, civilizacin e relixin dos sumerios
subsistirn en certa forma coa cultura babilnica, ata o comezo de era
cristi.