Aschman - Middachten

BEHEERVISIE VOOR DE HISTORISCHE BUITENPLAATS
MIDDACHTEN
DE STEEG
STICHTING TOT BEHOUD VAN

P ARTICULIERE
H ISTORISCHE
B UITENPLAATSEN
COLOFON
maart 2010
Projectteam PHB:
ing. K.D. Aschman, medewerker Planbureau
Dr H.M.J. Tromp, wetenschappelijk medewerker
ir P. Verhoeff Landschapsarchitect BNT, hoofd Planbureau
ing. R.B. van Acker, regiomanager
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopien, opnamen of op welke manier dan ook, zonder vooraf-
gaande schriftelijke toestemming van Stichting PHB.
Stichting PHB
Wiekenweg 9
Postbus 217
8180 AE Heerde
BEHEERVISIE MIDDACHTEN MAART 2010 STICHTING PHB
INHOUDSOPGAVE
Inleiding 5
1 Kengegevens 7
2 Cultuurhistorische ontwikkeling 11
2.1 Periode 1 voor 1650 11
2.2 Periode 2 1650-1690 17
2.3 Periode 3 1690-1770 21
2.4 Periode 4 1770-1905 35
2.5 Periode 5 1905-1950 55
2.6 Periode 6 1950-1980 63
2.7 Periode 7 1980-heden 67
3 Geomorfologie, bodem en waterhuishouding 71

3.1 Geologie en bodem 71
3.3 Waterhuishouding 73
4 Ecologische structuur en Natuurwaarden 77

4.1 Natura 2000 77
4.2 Ecologische hoofdstructuur 77
4.3 Ecotopen 79
4.4 Beschermde planten en dieren 85
4.5 Visie en natuurkansen 90
5 Recreatieve aspecten 99
6 Visie en ontwikkelingskader 103

6.1 Actuele situatie van de buitenplaats 103
6.2 Ontwikkelingskader en planthemas 109
6.3 Streefbeeld voor de buitenplaats 113
6.3.1 Boerenweg, kasteel-erf, boerderijen en dienstwoningen 115
6.3.2 Lanen 141
6.3.3 Waterelementen 169
6.3.4 Agrarisch gebied 179
6.3.5 Bossen 181
6.3.6 Binnentuin 187
6.3.7 Omgevingsaspecten 199
Bijlagen
Bijlage 1 Kadastrale kaart met grens van de beschermde buitenplaats 202
Bijlage 2 Omschrijving volgens de Monumentenwet 1988 203
Bijlage 3 Plankaart met grote herstelprojecten 221
Bijlage 4 Inventarisatie mossen 222
Bijlage 5 Inventarisatie vogels 224
3
4
INLEIDING
De buitenplaats Middachten te De Steeg is een prachtig en indrukwekkend rijksmonument en is be-

schermd als complex historische buitenplaats. Deze beschermde buitenplaats is het centrum van een
veel groter landgoed. Recent is de contour van de beschermde buitenplaats uitgebreid, waardoor het
rijksmonument vrijwel de gehele belangrijke kern van Middachten omvat.
Wat Middachten bijzonder maakt is haar wezen als levend landgoed, met daarin de balans tussen
cultuurhistorie, natuur en in stand blijvende tradities van gebruik. Tot voor kort ging de aandacht
voor de cultuurhistorische ontwikkeling en beheer vooral uit naar het kasteelcomplex en de omlig-
gende Binnentuin. Daarnaast is sinds enige tijd nadrukkelijk oog voor de wijdere omgeving, die nauw
verweven is met huis en tuin.
Het voorliggende rapport bevat het uitgebreide onderzoek naar en de toekomstvisie op deze grotere
kern van Middachten. De cultuurhistorische ontwikkeling van de buitenplaats is diepgaand bestu-
deerd, evenals de aanwezigheid en ontwikkeling van de natuurwaarden en de recreatieve aspecten
van Middachten. De nadruk ligt daarbij op de wijdere parkaanleg buiten de Binnentuin, omdat de
tuinaanleg al grondig is bestudeerd en beschreven. De tuinaanleg is dan ook goed op orde. Zij wordt
gaandeweg het beheer verbeterd. Voor de uitgebreide, grotere parkaanleg met laanstructuur, Boe-
renweg met boerdijen, watergangen, bossen en landerijen is met deze beheervisie de belangrijke
historische structuur in woord en beeld vastgelegd.
Buitenplaats Middachten is aangesloten bij de Stichting tot behoud van Particuliere Historische Bui-
tenplaatsen (PHB). Stichting PHB heeft tot doel het bevorderen van het behoud van buitenplaatsen
in particulier bezit, in het bijzonder de historische tuinen parkaanleg. De eigenaar heeft Stichting
PHB gevraagd een beheerplan op te stellen. Het plangebied voor deze beheervisie omvat de gehele
beschermde buitenplaats Middachten.
Stichting PHB hanteert met betrekking tot het beheer van de tuinen en parken van de aangesloten
buitenplaatsen de volgende algemene doelstellingen.
Doelstelling cultuurhistorie: behoud en versterking van de historische tuinen parkaanleg. Doel is het
instandhouden van de historische structuurbepalende onderdelen en waar ze zijn vervaagd, in bij-
voorbeeld beplanting of padenstructuur, deze onderdelen te herstellen.
Doelstelling natuur: behoud, versterking en ontwikkeling van de natuurwaarden, voor zover deze niet
strijdig zijn met de doelstelling cultuurhistorie.
Doelstelling recreatie: behoud en versterking van de recreatieve betekenis van de buitenplaats, voor
zover dit niet strijdig is met de doelstellingen voor cultuurhistorie en natuur.
Deze beheervisie is gebaseerd op artikel 3:21a lid 2 Regeling LNV-Subsidies (Staatscourant 2007,
nr.28) en bevat:
Een inventarisatie van cultuurhistorische, tuin en landschapsarchitectonische, natuur- en
recreatieve waarden;
Een beheervisie die aangeeft welke elementen van belang zijn, gevolgd door een ontwikke-
lingskader voor de historische parkaanleg;
Maatregelen of aanbevelingen daartoe die nodig zijn om het ontwikkelingskader te realiseren.
Het rapport is hulpmiddel in het planmatig onderhoud van de historische parkaanleg en geeft aanbe-
velingen bij de grote vraagstukken die op Middachten spelen op cultuur-, natuur- en recreatief vlak.
Zodat de historische tuin en parkaanleg van deze bijzondere buitenplaats behouden blijft en waar
nodig versterkt kan worden.
De beheervisie is door de Minister van LNV en de Minister van OCW passend verklaard voor de ver-
zekering van het behoud van de historische buitenplaats.
5
Afb. 1.1 Met rode lijn is de begrenzing van het Rijksmonument aangegeven. De grootte van het plangebied voor de beheervi-
sie is gelijk aan de grootte van het Complex historische buitenplaats.
6
1 KENGEGEVENS
1.1 BUITENPLAATS
Naam : Middachten
Straat : Middachten
Postcode/Plaats : 6994 JC De Steeg
Gemeente: : Rheden
Provincie: : Gelderland
Nr. Aangeslotene : 0532-A
1.2 BESCHERMING MONUMENTENWET 1988:
Aanwijzing als : Complex historische buitenplaats

Inschrijving d.d. 11-10-2004 in het monumentenregister (artikel 6 Monumen-
tenwet 1988)
Complexnummer : 515227
Bijzonderheden : buitenplaats van vr 1850
met 40 samenstellende onderdelen
Redengevende
omschrijving : zie bijlage 2
Kaart RCE : zie bijlage 1, de kaart met begrenzing van de bescherming
1.3 KAART
Zie afb. 1.1

Oppervlakte van het Complex historische buitenplaats : 151,6 ha
Het plangebied van de beheervisie is gelijk het Complex.
1.4 KADASTRALE GEGEVENS
Betreft beheerplangebied
Kadastrale kaart : zie bijlage 1
Gerechtigde:
Kadastrale gemeente : Dieren
Sectie en perceelnrs. : O 151, 171, 190
S 699, 1296
T 351, 355, 525, 526, 529, 642 (sic.?), 735
Oppervlakte : ca. 151 ha
Gerechtigde : F.W.F.L. graaf zu Ortenburg
Soort recht : eigendom
OPMERKING: in de redengevende omschrijving staat perceel T 642 genoemd. Waarschijnlijk moet

dit S 642 zijn en is dit perceel geen eigendom van F.W.F.L. graaf zu Ortenburg.
7
Afb. 1.2 Het plangebied met de wijdere omgeving. Luchtfoto circa 2005. (Links)boven de bossen op de Veluwe. Onder het
plangebied het IJsseldal met de meanderende rivier. Rechts is Doesburg zichtbaar. Bron; Google earth
8
1.5 NATUURSCHOONWET
De buitenplaats is gerangschikt onder de Natuurschoonwet. De actuele NSW-beschikking is;

NSW nummer : DR 07/879/12
Datum beschikking : 17-12-2009
Openstellingregiem : opengesteld
1.6 ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR
De buitenplaats ligt in de Ecologische Hoofdstructuur. Enkele watergangen in het plangebied, die

onder verantwoording van het Waterschap vallen, zijn aangewezen als HEN-wateren. Zie ook hoofd-
stuk 4.
1.7 NATURA 2000
Het plangebied wordt aan de noordzijde begrensd door het Natura 2000-gebied De Veluwe. De Velu-
we is aangewezen als Habitatrichtlijngebied en Vogelrichtlijngebied. De Havikerwaard aan de zuidzij-
de van het plangebied is aangewezen als Vogelrichtlijngebied en maakt nu onderdeel uit van Natura
2000-gebied Rijntakken. Zie ook hoofdstuk 4.
1.8 CONTACTPERSOON
Naam : ing. A.T. Fennema, rentmeester Middachten

Adres : Administratie Middachten
Middachten 3
Postcode/Plaats : 6994 JC DE STEEG
Website : www.middachten.nl
9
Luchtfoto van de kern van Middachten; kasteel, voorplein met beide bouwhuizen en de Binnentuin. Foto 2004
Afb. 2.1 Het huis te midden van beplanting. Vanaf de zuidzijde staat een bomenrij richting de IJssel.
Aan de IJssel ligt een Spaanse schans uit 1629, ter hoogte van de huidige snelweg. Bron: kaart De
Valeweerd met omringende landen, 1643, www.archieven.nl, kaarten in het Gelders Archief
10
2 CULTUURHISTORISCHE ONTWIKKELING
In dit hoofdstuk wordt de ontwikkeling van tuin en parkaanleg van Middachten beschreven. Om de
historische ontwikkeling inzichtelijk te maken is dit hoofdstuk opgedeeld in zes periodes. Van de ver-
anderingen n de constanten in de tuin en parkaanleg is per periode een schematisch kaartje ge-
maakt. Met deze periodekaarten wordt de beschrijving per periode afgesloten. In een aantal gevallen
omvat een periode meerdere eigenaars en daarmee in dit hoofdstuk meerdere paragrafen.
NAAM EN LIGGING
De naam Middachten betekent zoiets als 'plek midden in het water'; Het kasteel ligt naast de steil-
rand van de zandgrond, op een smalle strook broekgrond en veen van een verlande rivierbedding.
Oostelijk daarvan loopt een natuurlijk afwateringssysteem via de Elst door de Ellecomse laagte, dat
nu - in gekanaliseerde vorm - de Ruitersbeek heet. Langs de steilrand loopt hoog en droog vanouds
de Boerenweg, waaraan de boerderijen en dorpen liggen. De uiterwaarden zijn door de zich voortdu-
rend verleggende rivier weggespoeld, elders weer opgeworpen, of soms doorsneden. De boerderijen
in dit gebied stonden op woonterpen (pollen)1.
2.1 PERIODE 1 VOOR 1650
OUDSTE GESCHIEDENIS
Het geslacht van Middachten wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1190. Van een huis
is dan nog weinig bekend. Wel hebben zij in 1200 al de hofstede Wolfsteeg (huidige Wolfskuil) in
leen. Ruim honderd jaar later wordt voor eerst een huis Middachten genoemd; in 1315 draagt Ever-
ardus van Middachten het huis in leen op aan Reinald, graaf van Gelre. Van dit gebouw is de exacte
locatie onbekend. Rond 1350 wordt onder Hendrik van Middachten een nieuwe burcht aangelegd op
de huidige locatie. In het voorjaar van 1354 werd een kapel gesticht op de voorburcht. De dood van
Hendrik van Middachten in 1357 zal vermoedelijk het einde van de nieuwbouwcampagne hebben
betekend. Zijn neef Evert van Steenre, alias van Middachten, ondernam in 1371 nieuwe bouwactivi-
teiten. Over de inrichting van het omringende terrein is weinig bekend. Wel blijkt dat door de eeu-
wen heen veel percelen binnen het huidige rijksmonument van eigenaar wisselden. In 1429 wordt de
boerderij Termeldinck (later Gotinksgoed) van Albert Gotink door de hertog van Gelre omgevormd
van horig goed naar cijnsgoed. Bij de boerderij behoorde een deel van De Breij, (percelen tussen de
IJssel en de Smidsallee). En het goed had bepaalde rechten in het Middachter bos. Wat later, in
1464, wordt Arnt van Middachten door de hertog opnieuw beleend met boerderij Wolfssteeg. Deze
hofstede had net als de andere boerderijen enkele hectaren grond boven op de Veluwe en
beneden in de waarden. Op 6 oktober 1487 koopt Arnt de voor zijn poort liggende boerderij Go-
tinksgoed. Arnt breidt daarnaast het grondbezit sterk uit; zo heeft hij in 1493 de gehele Valeweerd in
handen. In 1576 vindt er grond en gebouwenruil plaats met klooster Monnikenhuizen. Hierbij geeft
de familie haar stadshuis in Arnhem aan het klooster. Middachten heeft in die tijd te lijden van de
Tachtig-jarige oorlog; rond 1579 wordt het oostelijke bouwhuis herbouwd. Na het overlijden van erf-
vrouwe Anna van Middachten, komt het goed in 1625 in bezit van haar neefje Reinier van Raesvelt2.
Het goed Avegoor werd in dat jaar echter verkocht. De Spaansgezinde graaf Van den Bergh probeer-
de ondertussen de streek onder het oude gezag te houden en wierp tussen 1624 en 29 naast Mid-
dachten een schans op aan de IJsseloever (zie afb. 2.1).
11
Afb. 2.2 Syn Hoocheyts Wiltbaen tot Dyren door Nicolaes van Geelkercken. Rechts ligt Hof te Dieren, met ervoor de vijvers
die gevoed worden door de Molenbeek vanuit het broekbos bij Middachten. Het grote jachtgebied is geheel omheind. Vlak
naast de omheining ligt Ellecom. Links, bij de IJssel, ligt kasteel Middachten met de voorburcht. Tussen Middachten en het
jachtgebied is de Heerstraat Arnhem-Zutphen te zien.
6 7
5
1
2
3
4 8
Afb. 2.3 Detail van Wiltbaen tot Dyren. Links ligt het dorp De Steeg. Bij de IJssel loopt de Boerenweg, langs Hoppekamp (1), De Eike-
boom (2), Oud Middachten (3) en dienstwoningen (4), bovenlangs het kasteel. Vanaf de voorburcht ligt een toegangsweg naar de Heer-
straat en verder de Veluwezoom op, waar de weg de omheining kruist. Zowel deze weg, als de Heerstraat hebben een bomenbeplanting.
Ook de schaapsstegen van de boerderijen zijn met bomen aangegeven. De schans en de bomenrij zijn niet aangegeven.
12
REINIER VAN RAESFELT
In 1640 huwt Reinier van Raesvelt met Margaretha van Leefdael. Rond die tijd laat hij grote herstel-
werkzaamheden aan Middachten verrichten. Op enkele kaarten van de IJssel en de Valeweerd staat
het huis Middachten afgebeeld. De kaart van de Valeweerd uit 1643 toont het huis, met een bomen-
rij naar IJssel (afb. 2.1). Aan de oever ligt nog de Spaanse schans. Wellicht heeft Reinier van Raes-
veldt bij zijn herstelwerk ook deze schans geslecht.
De eerste situatie, waarop Middachten binnen een goed herkenbaar topografisch verband staat afge-
beeld, dateert uit 1648 en is afgebeeld op de kaart van Syn Hoocheyts Wiltbaen tot Dyren door Ni-
colaes van Geelkercken (afb. 2.2)3. Hierop zien we het huis liggen met van boven naar beneden :
De Heer straet van Arnhem naer Zutphen, van de Steeg naar Ellekom ingetekend met boompjes die
suggereren, dat zij in laanverband waren ingeplant tussen Rheden en Ellecom. Het woord straet
suggereert, dat deze weg bestraat was. De weg zelf is wat onregelmatig aangegeven, waaruit wel-
licht is op te maken dat we hier nog niet met het strakke, recht getrokken verloop van de Middachter
Allee te maken hebben. Vanaf de Veluwezoom loopt een weg, met bomenrij aan de oostzijde, naar
het kasteel. Tussen Heerstraat en kasteel is langs deze weg/ oprijlaan de bomenrij aan de westzijde
weergegeven. De omgrachting van het kasteel is niet aangegeven. De diverse gebouwen op het
landgoed zijn aangegeven, allereerst langs de Boerenweg. Van oost (Ellecom) naar west: Ave(r)goor,
de Eikestraat met Borg(Borch)keppel als duidelijk grotere boerderij, De Wolfsteeg (Wolfslege) en
Gotinks[x]goed. Zowel Borg Keppel, Wolfsteeg als Gotinksgoed zijn ingetekend met hun schaapsdrift
als een laantje, vanaf de straatweg voerend naar erf en huis. Ook staat er bij het kasteel een huisje
aangegeven, vermoedelijk op de plaats van het tegenwoordige molenaarshuis. Tenslotte vinden we
aan de westzijde van het kasteel twee gebouwtjes langs de Boerenweg/ Oversteeg. Daarnaast Oud
Middachten en De Eikeboom. Over de weg, aan de IJssel is tenslotte Hoppekamp herkenbaar. De
schans is in 1648 kennelijk al geslecht.
In het latere kooibos ontspringt een beek die zich splitst en als Molenbeek naar het oosten stroomt,
langs Ellecom en uitmondt bij Hof te Dieren. Als Ruitersbeek stroomt een aftakking naar het zuiden
door het Middachter broek naar de IJssel. Tussen de Boerenweg en de Middachter broek is het
broekbos herkenbaar dat vanouds deze overgangszone markeert.
Ten oosten van het kasteel is de loop van de Boerenweg ter herleiden aan de boerderijen Gotinksgoed (5), Wolfskuil (6) en
Borg Keppel (7). Ten zuiden van deze boerderijen ligt het broekbos, waarin de Molen c.q. Ruitersbeek ontspringt. Naast het
kasteel staat aan de oostzijde (de voorloper van) het molenaarshuis (8). Boven de aftakking van de Ruitersbeek ligt de boer-
derij Avegoor (9), met de schaapssteeg de Veluwe op.
13
Kruijsbree
Kruisboom
Boerenweg
Heerstraat
Grote Kamp
De Breij
Elstmaat
Mogelijke locatie
Spaanse schans
14
Steilrand tussen zand

en veengrond
Broekbossen
Beek op Middachten
Middachterbroek
Afb. 2.4 Reconstructie van de situatie vr 1650.

(Aangegeven in kleur, geprojecteerd op de bestaan-
de situatie in grijze lijnen).
15
Afb. 2.5 Vogelvluchttekening van huis en tuin door Nicolaes van Geelkercken, 1652. Op het voorterrein zijn diverse bouw-
werkjes te zien. In het midden een vaas of zonnewijzer, aan de zuid en noordzijde een paviljoentje en aan de oostzijde een
gebouwtje/ kleine boerderij. Linksboven het kasteel is een laan ingetekend, waardoor vanuit de erker zicht was op wintergroe-
ne beplanting aan de Veluwezoom. Aan de oostzijde van het kasteel staat op de grachtoever een grote boom, met daar om-
heen een loofgang of cirkel van kleine boompjes. Vanaf het westelijke bouwhuis geeft een ophaalbrug extra toegang tot de
oever. Rondom de gracht staat boombeplanting, die ook zichtbaar is op afb. 2.1. buiten deze beplanting is aan de west en
oostzijde het dak van een gebouw aangegeven.
Afb. 2.6 detail van het schilderij van

Van Bunninck uit 1686. aan het
kasteel is de witte erker zichtbaar,
van waaruit zicht was richting de
Veluwezoom. Langs de heerstraat
Arnhem-Zutphen is jonge laanbe-
planting zichtbaar.
16
2.2 PERIODE 2 1650-1690
VROEGE PARKAANLEG
De oudst bekende afbeelding van Middachten met het terrein rond het kasteel is de vogelvluchtteke-
ning van huis en tuin, eveneens door Nicolaes van Geelkercken uit 1652 (afb. 2.5)4. De tekening
geeft een beeld van de omgeving van het huis met diverse lanen en zichtassen; van een uitgebreide
tuinaanleg is nog geen sprake. Vanuit het huis komt men via de voorburcht op een open ruimte, die
rechts (oost) begrensd wordt door de boomgaard en links door de gaerden (moestuinen). Vanuit
het huis kon men kijken naar:
De tuinen (de gaerden=moestuinen) Het plein vr het hek
Het paviljoen bij het hek Een laan door de gaerden naar het terrein ten noorden
De grote allee (en het hek?) van de Heerstraat
Uit de legenda blijkt, dat de schets (mede) bedoeld was om alternatieven te geven voor het voor-
plein en hoe men dat kon doen: H. dese Stippelen beteijckenen hoe dat men wel (=op goede wijze)
een vierkant pleijn recht voor de poort maeken kan, dat den gaerden ende Bongaert effen groot blij-
ven kan ende oock op t hecken seen. Hier hebdij tpleijn op vierderley oft 5 fatzoen te weeten 1. Ge-
leijckt nu off gepaelt staet, 2.ovaelse wijs 3.met root geteijckent seskant 4. Vierkant met stipplen
geteijkent, 5. Cirkel Ront ende altemael kunt ghij thecken van t huijs seen twelck van te vooren niet
en was. Van Geelkercken doet hiermee een vijftal voorstellen om het plein een meer architectoni-
sche vorm te geven: zoals nu afgepaald staat (dit betreft waarschijnlijk een in het veld uitgezette
situatie, die op de tekening niet terug te vinden is), ovaal (lijkt het meeste overeen te komen met de
getekende situatie), zeskantig (in rood getekend), vierkant (zoals uitgestippeld) en rond als een cir-
kel uitgetekend. Een en ander moest zo gebeuren, dat er niet minder terrein overbleef voor de
boomgaard en de moestuinen. Of aan n van de voorstellen van Van Geelkercken ook werkelijk
uitvoering is gegeven, is niet bekend; op het schilderij van Bunnick (ca. 1686) is er niets van te
zien5. De tekening in aquarel (toegeschreven aan Jan de Beyer (1703-n 1780), waarop de toestand
van vr 1672 staat afgebeeld, geeft geen uitsluitsel6, evenmin als het schetsje van Constantijn Huy-
gens (1628-1697) van 13 maart 16767. Uiteindelijk kreeg het plein in de periode Van Reede-van Rae-
sfelt de vorm van een halfrond en droeg het sindsdien de benaming het rondeel. De op de kaart
van Van Geelkercken ovaal getekende gracht (die later rechthoekig werd gemaakt) kon worden over-
brugd via een ophaalbrug, die op zijn beurt weer aansloot op een laan. De vermeldingen op de kaart
maken bovendien duidelijk dat er sprake was van een Grote Allee, boomgaard, gaarden en de
Smidsallee.
Wel zal rond 1650 de Middachter Allee als rechte laan zijn aangelegd, naar aangenomen wordt met
een beplanting van twee rijen eiken aan beide zijden8. Op het schilderij van Bunnick uit ca. 1686,
waarop Middachten vanuit het zuid-westen vanaf de Rouwenberg is afgebeeld ziet men inderdaad
een rechte laan met vrij jonge bomen ingeplant (afb. 2.6), waarvan een groot aantal bomen per
twee. Of het inderdaad om eiken gaat is op het eerste gezicht niet duidelijk. In een advertentie uit
1767 leest men echter:Word mits deezen bekend gemaakt, dat op Woensdag 28 October 1767 in de
herberg de Engel op de Steeg publicq zal worden verkogt een considerable partij extra swaare Eike
Boomen, van ongeveer 1400 stuks, staande in de Allee of laan bij den Huize Middachten op de ge-
meene wegh van Arnhem na Zutphen; []9. Daarna zou de toenmalige eigenaar de laan herplanten
met vier rijen beuken10.
17
Gezamenlijke
schaapssteeg
schaapssteeg
van Wolfskuil
Kruijsbree, schaapssteeg van
Oud Middachten
zicht op schaapssteeg van

wintergroen Kruisboom Gotinksgoed
Boerenweg
Middachter allee
Oprijlaan
schaapssteeg van
Oud Middachten
Vroege parkaanleg
met voorplein.
Rechts boomgaard
Links moestuin
18
schaapssteeg van
Borg Keppel
Afb. 2.7 Reconstructie van de situatie

1650-1690. (Aangegeven in kleur,
geprojecteerd op de bestaande situatie
in grijze lijnen).
19
2.8 Een niet uitgevoerd ontwerp voor huis en park Plan vant Huijs uit circa 1694. Hierbij is nog uitgegaan van een opzet
met omgrachting van de tuin aan drie zijden. En een watergang om de gehele buitensingel, tot aan het Rondeel bij de entree.
20
2.3 PERIODE 3 1690-1770
GODARD VAN REEDE (1644 1703)
In 1666 huwde Ursula Philipotta van Raesfelt, vanaf 1655 vrouwe van Middachten, met Godard van
Reede-Ginkel (1644-1703), de oudste zoon van Godard Adriaan van Reede, heer van Amerongen. Zij
hielden zich vanaf het begin bezig met de aankleding en grootschalige uitbreiding van het landgoed.
Onder meer werd in 1670 de hofstede Borchkeppel aangekocht met zon 45 hectare grond. Twee
jaar later richtten de langstrekkende Franse troepen veel schade aan Middachten aan. Godard, een
succesvolle militair, werd in 1692 door de stadhouder-koning tot graaf van Athlone verheven. In dat
jaar wordt ook de boerderij Wolfsstege verheven tot allodiaal goed, waarmee de hofstede officieel
tot Middachten gaat behoren. Tussen de jaren 1695-1698 liet het echtpaar het huis geheel herbou-
wen. In dezelfde periode en kort daarna werden er bij het herbouwde kasteel nieuwe tuinen aange-
legd. Wat betreft deze directe omgeving van het huis, bestaan er twee vrijwel identieke ontwerp-
voorstellen in de vorm van gekleurde pentekeningen. Van het nieuw te bouwen huis zijn in 1693
twee modellen gemaakt, naar ontwerp van architect Jacob Roman. In 1695 nam Vennekool als archi-
tect de bouw over11. Het is goed mogelijk dat de twee anonieme en ongedateerde ontwerptekenin-
gen van de tuin en de lanen rond het huis, min of meer gelijktijdig met deze modellen zijn gemaakt.
De eerste is Plan vant Huijs, naar we kunnen aannemen een presentatietekening voor de eigenaar
met maten, plantplan en legenda. Deze tekening is vermoedelijk vlak vr de verbouwing van het
huis in de periode 1694/5-1698 gemaakt, omdat hierop het huis nog als een vierkant is afgebeeld
zonder de uitspringende middenrisalieten. (De middenrisalieten werden in 1694/95 toegevoegd.)
Deze tekening geeft een U-vormige buitengracht weer en alle tuinen (zijtuinen en middenparterre)
op gelijk niveau (afb. 2.8). Ook ligt rond het gehele terrein een sloot, met een extra brug bij de rent-
meesterij en het molenaarshuis. Er was bij dit ontwerp kennelijk niet gelet op de grote hoogtever-
schillen in het terrein.
Het tweede ontwerp lijkt gebaseerd op de eerste; de invulling van de tuinonderdelen is minder gede-
tailleerd en een enkel onderdeel is anders vormgegeven. Zo hebben het voorplein en de vijver aan
de achterzijde een uitgeschulpte vorm. Op deze tekening is het huis al met de uitspringende midden-
risalieten weergegeven. Deze tweede tekening lijkt meer aan te sluiten bij de uiteindelijke opzet van
de tuinen. Weliswaar heeft de buitengracht nog de U-vorm, die nooit zou worden uitgevoerd (met
name de rechterpoot (westzijde) zou nooit worden gerealiseerd) maar op deze tekening is voor het
eerst aangegeven, dat de beide parterres op een lager niveau kwamen te liggen. Aan de Oostzijde,
langs de uitgeschulpte vijver, lagen zelfs twee lage taluds die de parterres aan die zijde gedeeltelijk
afsloten. Vanaf deze taluds en de zijtuinen kwam men via trappen in de parterretuin. Dit verdiepte
element vindt men in de uiteindelijk gerealiseerde tuin terug en is ook in de huidige vormgeving nog
mede bepalend en duidelijk herkenbaar in de aanleg. Deze verdieping was bedoeld om het zicht van-
uit het huis op de parterres (Grote Parterre of middenparterre, tegenwoordig de Zuid-parterre) te
verbeteren. Beide afbeeldingen tonen het begin van de Lange Vijver (Elshof, 1730) of Paarden-
gracht. In de bronnen c.q. rekeningen is tot nu toe nog geen vermelding van de (aanzienlijke)
grondwerken gevonden, die hieraan ten grondslag hebben gelegen. Deze aanzet wijst er echter op,
dat de hoofdlijnen van de aanleg en kanalisering (regeling van de waterhuishouding) in dit gebied
van Paardengracht, de eendenkooi en vergraving van de Weijer, waarschijnlijk al in een vroeg stadi-
um zijn beslag heeft gekregen. Samen met de aankleding door lanen. Over de daadwerkelijke invul-
ling van dit terrein zijn we pas in de achttiende eeuw genformeerd door de kaart van B. Elshof (afb.
2.11) en prenten van De Leth (afb. 2.9, 2.10, 2.12, 2.13, 2.15 en 2.17).
De twee tuinontwerpen dragen kenmerken van het Hollands Classicisme12. De eerste vermeldingen
van de aangelegde tuinen vinden we in 1696, wanneer Robert Southwell schrijft The gardens will be
very good my Lrd.makes very large plantations; and for 2 or 3 miles about the very high Roads and
Cross roads are planted in double Rows with all the Regularity imaginable. Ongetwijfeld verwijst
Southwell met zijn opmerking over de grote wegen en zijwegen met hun dubbele rijen laanbomen
naar de Middachter Allee en het lanenstelsel bij Middachten en op de Rouwenberg. Ook vermeldt hij
al de terrassen, want hoewel het huis hem niet bijzonder kan bekoren bevallen de tuinen hem wel:
But whatever is wanting in the House, is fully made up in the gardens. The Terrasses are noble, the
parterres very fine, and there is great plenty of water, which supplys the Fountains all day long 13.
21
Afb. 2.9 Vogelvlucht van Middachten door Van der Laan en De Leth uit circa 1725. Links van de buitensingel is het Middach-
ter broek zichtbaar, met de kenmerkende houtwallen. Rechtsonder, naast het rondeel, ligt de moestuin, met daarnaast de
rentmeesterij. Linksvoor een hooiberg in de huidige boomgaard.
Afb. 2.10 De dwarslaan voor het kasteel langs in ca 1725, gezien vanaf de hoger gelegen weide. Op de voorgrond loopt de
Boerenweg achter de links staande Rentmeesterij. Rechts is de oostelijk laan zichtbaar. Daarachter de binnentuin, omheind
door een houten schutting. Aan het hoogteverschil is goed zichtbaar hoe tuin en laanstelsel het talud ingegraven zijn.
22
In de rekeningen worden pas vanaf 1700 meldingen gemaakt van kosten, aan de tuinen besteed14.
Men kan er diverse onderdelen in herkennen, maar uit de opsomming krijgt men niet meer dan een
fragmentarisch beeld.
REINHARD VAN REEDE (1678 1747)
In 1722 werd Midachten gerfd door Reinhard van Reede (1678-1747). De uiteindelijke gerealiseer-
de aanleg van de tuinen bij het huis is afgebeeld op een vogelvlucht uit zijn tijd van Van der Laan
en De Leth uit ca. 1725 (afb. 2.9)15. In grote lijnen blijkt de situatie vergelijkbaar met de tweede te-
kening; de invulling van de tuinen wijkt hier en daar af. Zo is de invulling van de bosquetten naast
de verdiepte middenparterre gewijzigd in een tweetal labyrinthen. Tevens blijkt de meest zuidelijke
poot van de buitengracht, zoals reeds gesteld, niet gerealiseerd. In de zuid-oosthoek van de aanleg,
op of tegen de dijk rond de buitengracht, staat een theekoepel. Het verdiepte karakter van de mid-
denparterre, die inmiddels een ronde vijver als centraal punt heeft gekregen, komt goed naar voren
op een van de afbeeldingen, die de vogelvlucht van Van der Laan en De Leth begeleiden, Gesicht op
de grote partere na den Rouwenberg te sien. In plaats van de twee lage taluds langs de vijver zijn
twee hoog opgesnoeide berceaux aangelegd. Reinhard van Reede liet de tuinen met verschillende
onderdelen verfraaien, waarbij waterwerken een belangrijke plaats innamen. De inrichting werd rij-
ker, versierd met pergola en doolhoven. Mogelijk werd de zuidparterre vernieuwd. Dit is zeker goed
aan te nemen, met name parterres en andere onderdelen van de tuinen werden regelmatig aange-
past aan de smaak van het moment.
Van de inrichting van het westelijke gedeelte van de tuin met leifruit en Taxushagen in de richting
van de nog bestaande nis (het cabinet) geeft de gravure Gesicht na het cabinet, langs de groote
Espaliers te sien een goed beeld. Uit het onderzoek is gebleken, dat er bij de oorspronkelijke aan-
leg uit ca. 1700 nog geen stenen tuinmuren waren gebouwd maar men houten schuttingen
heeft geplaatst16. De muren van baksteen werden pas in de volgende fase, n 1722, toen Reinhard
van Reede als eigenaar aantrad, opgetrokken. Toen werden ook de twee nissen (cabinetten) in de
noordwest en de noordoosthoek toegevoegd of aangepast. Op de prenten van De Leth zijn de schut-
tingen en de oude nissen nog weergegeven. Op n van de kaarten van B. Elshof uit 1629 lijken ste-
nen muur en nissen er wel te zijn. In het archief van Amerongen wordt een rekening bewaard,
waaruit blijkt, dat Van Reede hele specifieke ideen met betrekking tot de kleur van de treillage of
'espalliers' ('spalieren') had. Zo lezen we in de rekening over 1723: In Jann.: van mijn heer van Gin-
kel aengenoomen om al het latwerck in de tuijne op Middagten twee maal te verven te weeten de
lange essepelye (espaliers) eerst blau en voor de twedemaal groen en al de andere essepalyees
twemaal wit e dat voor de somma van 159-9-0 maar naderhand door de heer van ginkel geordon-
neert om alle de dwars essepalyees de posten en regels (=richels) tweemaal wit en de opgaande
latten eerstblau en daarna groen te verven kompt daar voor de somma van 100-0-017.
Op de vogelvlucht is ook het terrein ten noorden van het huis, direct buiten de gracht, aangegeven.
Van links naar rechts zien we daarop het bleekveld, het terrein bij de tuinmanswoning met hooiberg
en berg hooi, de oprit naar het kasteel met het halfronde rondeel, begeleid door een dubbele rij bo-
men, met daartussen een dienstpad, en ten slotte de gaerden of tuinen, hier bestaande uit een
aantal vakken, doorsneden met paden en langs de randen gedeeltelijk beplant met opgaande bo-
men. Hier lagen vanouds de moestuinen; iets van een dergelijke invulling is nog herkenbaar in de
noordelijke vakken. Aan de zuidzijde (linksboven) is het weidelandschap met houtwallen zichtbaar,
dat tot op heden herkenbaar is. Aan de westzijde (rechts) is een uiteinde van Smidsallee te zien, met
daarachter twee dienstwoningen.
Bernt Elshof , Kaartboek van de adelijke hovesate Middagten

Terwijl het werk van Van der Laan en De Leth mogelijk een gedealiseerd beeld van de aanleg geeft,
kunnen wij aan de hand van het werk van de hierboven al genoemde landmeter Elshof in de vorm
van een aantal plattegronden een indruk krijgen van de situatie zoals die in werkelijkheid geweest
moet zijn (afb. 2.11). Het terrein rond het huis staat afgebeeld op de Caart van de Hofstede A (ten
zuidwesten van het huis). Hieruit blijkt dat de indeling van de tuin, zoals die is weergegeven op de
vogelvlucht van Van der Laan en De Leth grotendeels overeenkomt met de werkelijkheid. Alleen de
beide doolhoven zijn hier niet als zodanig weergegeven. Albers stelt : Dat de pergola en de doolho-
ven waarschijnlijk niet werden aangelegd, is af te leiden uit de kaart van 1729 door de landmeter
23
Afb. 2.11a Detail van de plattegrond van Middachten door B. Elshof uit 1729. Goed zichtbaar is de structuur van Boerenweg
en lanen, met de verschillende boerderijen en bijgebouwen. In tegenstelling de prenten van De Leth is hier wel de smederij
op de hoek van de Smidsallee aangegeven. Ook de inrichting van binnentuin is herkenbaar, met de twee hoge banketten en
de lager gelegen zuidparterre. Over de buitensingel loopt de zichtas naar de IJssel.
24
Afb. 2.11b Ook het watersysteem af te lezen. Vanaf de Weijer, via Paardengracht, binnen en buitengracht, watermolen tot
aan de beek naar de IJssel. Naast de Paardengracht is het kooibos met eendenkooi en enkele rabattenslootjes zichtbaar. De
Weijer is bij de parkaanleg betrokken en heeft een halfrond balkon aan de noordzijde. Dichterbij het huis ligt een bosje met
een stervormig padenpatroon (sterrenbosket). Langs de Paardengracht zijn de lanen weergegeven. Evenals de brug vanaf de
laan langs het Kooibosch naar de zuidzijde. In het Middachter broek is het slotenpatroon met de houtwallen herkenbaar. De
Elst is niet ingekleurd, omdat en deel daarvan onder eigendom van Rhederoord viel.
25
2.12 Zicht over de Middachter Allee, vanaf De Steeg. Links achter de kruising is de oude kruisboom zichtbaar. Hij heeft hier
de vorm van een etage-linde. Ervoor ligt het pad de Veluwezoom op (Kruijsbree). rechts is het begin van de oprijlaan zicht-
baar.
2.13 Zicht over Middachten vanaf de Hulkesberg. In het midden is het kasteel zichtbaar, met de bouwhuizen en torens, om-
ringt door lanen. De laan rechts zou de Smidsallee kunnen zijn. De Middachter Allee valt kennelijk weg achter de heuvelhel-
ling, waar de boer ploegt. Verder weg is IJssel zichtbaar met de Havikker- (links) en Valewaard (rechts).
26
Elshof, die toch veel details weergeeft. Op de plaats van de doolhoven liggen kruispaden door een
moestuin. Maar evenmin is de dolfijnfontein door Elshof getekend. En toch is zeker dat de dolfijnfon-
tein in 1725 in de oostelijke buitengracht als nieuw element werd toegevoegd.18 De conclusie, als
zouden de doolhoven en de pergola niet zijn uitgevoerd, voert ons te ver: het gaat hier waarschijnlijk
eerder om een vereenvoudigde weergave die dit soort details wegliet; de kleur van de doolhofloca-
ties is duidelijk afwijkend van de moestuinkleur naar de rentmeesterij. Het is derhalve aannemelijker,
dat de vogelvlucht van De Leth min of meer de bestaande situatie weergeeft.
Op de Generale Caert van Elshof is het hele terrein weergegeven. Aan de ene kant van de weg De
Steeg Ellecom ligt het huis met de tuinen, te midden van het laaggelegen bouwland met de grote
boerderijen Gotingsgoed en Wolfslege (Wolfsteeg/Wolfskuil) en een aantal kleinere hofsteden en
andere gebouwtjes. Dit deel wordt begrensd door de IJssel aan de zuidzijde en t Hof te Dieren aan
de noordzijde. Aan de andere kant van de weg ligt het bosgebied op de heuvel met een aantal la-
nen.
Het terrein bij de Lange Vijver (de Paardengracht) is weergegeven op de Caart van de Hofstee
genaamt Gotingsgoed. Achtereenvolgens zien wij hier langs de Lange Vijver: 1. De bleek 2. Een
open plek die volgens de Generale Caert een sterrebosje en twee naar elkaar toelopende laantjes
bevatte. 3. een eendenkooi 4. Een visvijver. Vooral dit deel van het terrein, dat an weerszijden van
de Boerenweg ligt, lijkt een utilitair karakter te dragen. In 1765 werden de eiken, die langs de Mid-
dachter allee stonden, geveild. Kort daarop plantte men op de plaats van de gerooide eiken vier rijen
beuken in. In 1945 werd de helft bij De Steeg vernield door de bezetter, terwijl de Ellecomse helft in
1957 is omgehakt. Hierna zijn opnieuw beuken ingeplant19.
De Kruijsboom
Op de Elshof-kaart is voor het eerst de Kruijsboom afgebeeld. Het terrein daarbij gelegen draagt de
naam de Kruijsbree; het vormde het pad of schapendrift of dreef naar de hoger gelegen gronden.
Hier gaat het al om een grote, oude boom; voor zover wij weten was het een monumentale boom
met diverse etages; dergelijke bomen waren dikwijls Lindes. Dit kan blijken uit de afbeelding van de
Kruijsboom op de gravure Gesigt door de Groote Allee en weg langs de Kruijsboom te sienvan Van
der Laan en de Leth (ca.1725-1730)(afb. 2.12). Later zou er op het terrein van de Kruijsbree een
koepel worden gebouwd; die komt voor het eerst in het begin van de 19de eeuw voor. Weer later, in
het begin van de 20e eeuw werd hier een kiosk gebouwd om een invalide metselaar uit de Steeg van
een inkomen te voorzien. Rijnbende neemt een tekening op, waarop zowel de vroeg-20e eeuwse
kiosk als de oeroude Kruijsboom te zien is, en gaat er kennelijk van uit, dat de boom toen nog be-
stond. Of de boom een bijzondere betekenis had, bijvoorbeeld in verband met een gerechtsplaats, is
niet bekend.
Kaart van het Onsalige bosch, Essop, den Rouwenberg en het huis te Middagten met de daarbij
behoorende landerijen door P. van Dieren uit 1774. In het Algemeen Rijksarchief te s-Gravenhage
berust de Kaart van het Onsalige bosch, Essop, den Rouwenberg en het huis te Middagten met de
daarbij behoorende landerijen door P. van Dieren uit 1774 (afb. 2.18)20. Hierop is met name het
terrein buiten de grachten (langs de Lange Vijver of Paardengracht) en aan de noordwestzijde van
de weg De Steeg Ellecom (het Middagter bosch) goed te zien. Het terrein, waar Elshof nog een
sterrenbos tekende, is hier niet meer als zodanig aangegeven (Faisantenbos, ten westen van de
Elst). De vijver (Wyert) wordt hier droge vijver genoemd. Verder zijn er de diverse lanen van het
pad door de Elst , evenwijdig aan de Boerenweg naar de Lange Vijver aangegeven; ook staat hierop
de verbinding van de middelste laan over de Lange Vijver d.m.v. een brug. Deze kaart geeft goed
aan hoe de diverse pachtboerderijen langs de Boerenweg zowel beschikten over een eigen aanslui-
ting op de hoger gelegen gronden als naar de lager gelegen uiterwaarden, zoals de nu nog te her-
kennen middelste laan als uitweg van Gotingsgoed. Ook is op deze kaart de Kruijsboom prominent
weergegeven en staat de Rouwenberg temidden van een grote aanleg met o.a. het sterrenbos afge-
beeld.
Op de kaart in de Atlas Hottinger door H. van Hooff uit 1783 staat het terrein van Middachten groot-
schalig en sjablonematig aangegeven21. Zo is het moeilijk om de Lange Vijver of Paardengracht terug
te vinden. Ook de Kruijsboom missen we als belangrijk element. Verder zijn in de hoeken van de tuin
rond het huis stervormige elementen ingetekend, waar bij De Leth de labyrinthen zijn aangegeven.
De vroegere bleek lijkt veranderd in een perk en de eendenkooi lijkt vergraven. Uit een en ander
blijkt, dat deze kaart toch met omzichtigheid moet worden gebruikt.
27
Afb. 2.14 Zicht op Middachten en de IJssel vanaf de Boerenweg (Oversteeg). Links is Oud Middachten zichtbaar. Daarachter
een dienstwoning, dan bomen van de Smidsallee. Met daarachter de torens van de bouwhuizen. Het hoofdhuis steekt hoog
boven de nog jonge bomen uit. Rechts van het huis is een grote boom (nabij de IJssel) te zien. Geheel rechts is over de Ha-
vikerwaard heen de toren van Doesburg aangegeven. Op de voorgrond zitten de heren Van der Laan en De Leth in goed ge-
zelschap hun tekening te vervaardigen.
Afb. 2.15 Middachten vanuit het noordwesten, door Jan de Beijer op 13-09-1743. Op de voorgrond de poort en bouwhuizen
op het voorplein. Daarachter een glimp van het huis. In de verte is de zuidparterre zichtbaar, met een zichtgat naar de IJssel
en Havikerwaard. De ophaalbrug vanaf het westelijke bouwhuis is kennelijk verdwenen.
28
Afb. 2.16 Zicht over de zuid-parterre vanuit het oosten. Daarachter de berceau of haag op de rand van het westelijk banket,
daarachter ligt de doolhof. De westzijde van de binnentuin is ingericht als boomgaard. Eromheen is de buitensingel te zien.
Daarbuiten het landschap, met links Oud-Middachten en rechts de Smidsallee naar de Middachter Allee.
Afb. 2.17 Het huis gezien door de voorpoort. Het

voorplein is ingedeeld met grasperken. De brede
middenbaan verbindt de poort met de toegangs-
brug. Aan weerszijden is langs het huis de buiten-
singel te zien, rechts ligt een berceau langs de zuid-
parterre. Tekening door Jan de Beijer op 13-09-
1743.
29
2.18a Kaart door P. van Dieren uit 1774. De grotere parkaanleg is weergegeven. Bij de kruising is de kruisboom goed zicht-
baar. Kasteel, voorplein en binnentuin zijn zeer schematisch aangegeven, deze zijn op het moment van tekenen verhuurd. De
verschillende boerderijen zijn gedetailleerd aangegeven, met hun bijgebouwen. Daarbij is van iedere boerderij de vee-route
van de schaapsstegen naar de Veluwezoom aangegeven met gele lijn en tekst. Bij de kruising tussen Allee en Kruisbree is de
kruisboom herkenbaar.
30
2.18b Het lanenstelsel is goed zichtbaar rond Weijer (aangegeven als Droge vijver) en Paardengracht. De eendenkooi wordt
alleen met naam vermeld. De omringende lanen staan er wel ingetekend. Vanaf Gotinksgoed loopt de dubbele laan door het
kooibos naar de brug over de Paardengracht. De westelijke helft van De Elst valt nog buiten bezit, de oostelijke helft hoort wel
bij Middachten. De Boerenweg loopt op de grens van de akkers en het broekbos richting Borg Keppel en de Eikensteeg.
31
Kruijsbree
Kruisboom
Boerenweg
Middachter allee Oprijlaan

Moestuin
Rentmeesterij
Smederij
Sterrenbosket
Smidsallee
Molenaarshuis
Watermolen
Binnentuin met verdiepte

middenparterre en achter-
banket
Zichtlijn naar de IJssel
32
Eikensteeg
Wijer met balkon
Eendenkooi
Paardengracht
met lanen
Afb. 2.19 Reconstructie van de

situatie 1690-1770. (Aangegeven in
kleur, geprojecteerd op de bestaan-
33
Afb. 2.20 Middachten vanaf het Rondeel in ca 1795. De grote poort op het voorplein is weg en vanaf het huis is er weids zicht
op Rondeel, boomgaard en naar de Middachter Allee. De bomen van de Dwarslaan zijn voor het kasteel recht afgeschoren,
om het zicht in te kaderen. Voor het oostelijke bouwhuis staan leilinden. Achter het huis is de openheid van de binnentuin
voelbaar.
Afb. 2.21 Kaart van De Man, ca. 1802-10. In de binnentuin is goed de landschappelijke tuinaanleg te zien. Het omringende
landschap heeft nog dezelfde indeling en opzet met laanstructuur, Boerenweg, broekbos en Middachter broek als een eeuw
eerder.
34
2.4 PERIODE 4 1770-1905
FREDERIK CHRISTIAAN REINOUD VAN REEDE (1743-1808)
Frederik Christiaan Reinoud van Reede groeide op op Amerongen en bleef daar wonen. Dit is ver-
moedelijk de reden dat de tuin niet volledig aan de mode van die tijd werd aangepast. Het zal echter
nog meer moeite gekost hebben om de oude tuin te onderhouden; hierom zijn wel aanpassingen
gemaakt. Het zou goed kunnen dat de taluds werden afgevlakt en de accidentering verminderd
waarbij de grond deels is uitgespreid over de voormalige midden- of zuidparterre. In deze periode
werd het huis regelmatig verhuurd. Ook betekent de concentratie van de Van Reedes op Ameron-
gen, dat we voor deze periode ook in het Huisarchief van kasteel Amerongen gegevens over Mid-
dachten kunnen vinden22. Zo is er rond 1770 al een uitvoerige correspondentie tussen Athlone en de
heer J.L. Reynst te Den Haag over de huurvoorwaarden, waarover onenigheid bestond23. Uit de brie-
ven blijkt dat vr hem mevrouw Pater het huis gehuurd had. Tevens vraagt hij zich af hoeveel zal
het onderhoud van de tuinen zijn en of de tuinman alles onderhoudt. Er was een huurcedule met
afspraken, maar die werd niet gevonden. Als intermediair trad graaf van Heiden Reinestein op, de
eigenaar van Laarwoud en zwager van Lord Athlone. Wellicht dat in de vele brieven aan Lord Athlo-
ne nog incidenteel gegevens over de tuinen in deze periode te vinden zijn, maar daarvoor ontbrak in
dit kader de tijd24. Wel kennen we uit de in het Huisarchief Middachten in het Geldersch Archief be-
waarde gegevens de opeenvolgende huurders en de huurpenningen, die meestal rond de 500 gul-
dens lagen. In het Manuaal van de ontvangsten van het huis Middachten, bijgehouden vanaf 1797
blijkt, dat in principe verhuurd werd:den Huyze Middachten met zijn Stallinge, Koets en Washuys, en
Tuynen Grachten en Vijvers bepaald binnen de Muren en Cingels alsmeede den Moestuyn etc.25
Van 1781-1784 huurt de heer Neuwirth voor 3 jaar Middachten f 500 per jaar; in 1784 krijgt My-
lord Athlone van de heer van Capellen de halve huur f 250. Waarschijnlijk was Van Capellen de
intermediair. Vanaf mei 1785

werd het huis gehuurd door de
heer F. de Wilde, nu voor f 550
per jaar. Hij huurde het tot mei
1791; na zijn vertrek bleef een
groot familieportret van prof. De
Wilde en zijn gezin, daterend uit
de eerste helft van de 18de eeuw
(zijn vader of grootvader) op
het huis achter; het siert nog
steeds een van de salons. Na
het vertrek van De Wilde zou
Middachten per 1 mei 1792 ver-
huurd worden aan de heer M.C.
(J.?) Bogaardt, heer van
Abblasserdam (sic!), voor 550
per jaar. Hij huurde het huis tot
en met 179526.
In de woelige periode rond 1795

werd Middachten per 1 feb.
1796 korte tijd gepacht door
vrouwe E. G. Nederburgh gebo-
ren Scheltus; hierbij staat expli-
ciet vermeld, dat het onderhoud
van de tuin erbij in begrepen
Afb. 2.22 De Binnentuin met landschappelijke aanleg (De Man, ca 1802-10). De
was, nu bedroeg de som per oude ronde kom in de zuid-parterre is als kom behouden in de aanleg. Het grote
jaar f 1200. Het zelfde geldt zicht in de as van het huis naar de IJssel is dichtgeplant. Bij de Rentmeesterij is
voor 1797. zichtbaar dat de Boerenweg/ Oversteeg voor het pand aantakt op de laan en
tussen Rentmeesterij en moestuin verder loopt richting Oprijlaan en Gotinksgoed.
35
Afb. 2.23a Kadastraal minuutplan ca. 1817. De kadastrale percelen geven goed de lanenstructuur weer. In de binnentuin is
weergegeven hoe de hoger gelegen banketten in landschappelijke stijl zijn uitgeschoven tot glooiende hellingen. Bij de moes-
tuin naast de Rentmeesterij is te zien dat deze is uitgelijnd met de vroegere middenas door de westelijke tuin.
36
Afb. 2.23b Het perceel van de Weijer geeft ook het balkon aan. De eendenkooi is niet weergegeven binnen het bosperceel.
Het verloop van de beek door Elst is wel ingemeten. Op de erven bij de boerderijen zijn de vijfkantige hooibergen te zien ,
evenals de langwerpige schaapskooien en schuren, zie ook de details op volgende paginas.
37
Dan volgen weer enkele huurders, die langer op het huis zullen verblijven; vanaf 1 feb.1798 wordt
Middachten voor de duur van 6 jaar met twee jaar optie aan de heer Mr. L.J. Nepveu verhuurd voor f
550,00; onderhoud van de tuinen is nu weer voor de huurder. Vanaf 1 jan. 1801 gaat het over voor
de duur van 6 jaar met 3 jaar optie aan de Heer Grave van Limburg Stirum voor f 600 maar op 1
feb 1802 is de pacht alweer geindigd en is Middachten opnieuw verhuurd. Huurder wordt de heer
Robbert Vote (in de rek. geschreven Voute), voor f 600, hij zal de laatste langere huurder zijn.
Vote gebruikt ook het bouwland in den Boomgaard, De Koeijweide en de Reijsweerd alles breder
volgens contract d.d. 29 oct. 1802, voor f 850 + f 151 verponding + onderhoud aan de gebouwen
(alle de getimmers) hierin begrepen.
Dit over de jaren 1804-1812. Vote zal Middachten ruim 10 jaar huren, maar kennelijk verbleef hij er
de laatste jaren niet dikwijls, want per 18 februari 1812 werd het contract met goedvinden van de
executeuren beindigd, mede omdat hij sinds zijn absentie geen hand houd aan de getimmers waer-
door veele zaken zeer in verval gekomen zijn. Tot slot is Middachten in 1812 nog kort verhuurd aan
mevrouw Hulst (?). Wanneer deze episode is afgewikkeld in augustus 1812 lezen we dat het huis
vervolgens in eigen gebruik terugkeert. In 1812 staat er onder de uitgaven: Arien Verwoerd te
Heusden voor geleverde Linden en Populieren Heesters en 2000 Else zaamen f 3827. Het is een van
de weinige keren, dat we iets lezen over de aanschaf van beplanting; in de voorafgaande jaren zal
dat op kosten van de huurders zijn gebeurd.
Inmiddels is er op Middachten, direct ten westen van de Kruijsbree, een ijskelder gebouwd. Deze
ijskelder, komt voor het eerst voor in de rentmeesterrekeningen (werkcedullen) over 1797 en 1798,
bewaard in het Huisarchief van Amerongen28. Hier lezen we o.a. 1797 WarckCedul van Teunis Jan-
sen weegens sijn verdiensten het pooten [] 1 april gepoot op de iskelder en hamers del 6 dag 3-5-
0. Rijnbende heeft van de ijskelder met zijn rieten kap een tekening opgenomen in zijn boekje over
de Middachter Allee (vrije interpretatie?)29. Wonderlijk genoeg komt hij niet voor op de later te be-
handelen K>M.P.; hij zou hier in de zuidhoek van perseel L 28 moeten liggen. Op een wandelkaart
uit de jaren dertig staat hij echter nog, dus het moet hier om een omissie gaan30.
De eerste kaart die iets van een landschappelijke aanleg vertoont dateert uit ca. 1802-1810 en is
gemaakt door M.J. De Man31. Hierop is de ronde kom nog aanwezig. Verder zien we rondlopende
paden en hier en daar een solitaire boom of boomgroepen. Uit deze kaart zouden we wellicht kun-
nen afleiden, dat de eerste aanleg in landschapsstijl onder een van de huurders heeft plaatsgevon-
den. Van een dergelijke gang van zaken zijn andere voorbeelden bekend. Een van de meest voor de
hand liggende huurders zou Robert Vote kunnen zijn. Hoewel in 1812 de huur wordt beindigd om-
dat hij er niet veel aanwezig was en de boel verwaarloosde heeft hij vanaf 1802 een groot deel van
Middachten, met omliggend terrein in huur. Wellicht heeft hij in overleg met de eigenaar of diens
rentmeester de oude formele resten opgeruimd en e.e.a. op Engelse wijze laten inplanten. In dit
verband zou een onderzoek in de archieven, die betrekking hebben op de familie Vote wellicht
meer helderheid in deze belangrijke maar volstrekt onbekende fase van de ontwikkeling van Mid-
dachten kunnen brengen; een dergelijk onderzoek is zeer aan te bevelen maar valt helaas buiten het
kader van de huidige opdracht.
Verder is de kaart vooral schetsmatig en schablone-matig. Zo vindt men er bijv. de Kruijsboom niet
op terug en ook de tot de pachtboerderijen behorende dreven van de Boerenweg naar de hogere
gronden ontbreken. Wel lijkt in het bos grenzend aan de Kruijsbree een gebouwtje te zijn ingete-
kend; dit moet dan de IJskelder zijn.
38
MIDDACHTEN ONDER WILLEM GUSTAAF FREDERIK VAN REEDE (1808-1844)
Na de dood in 1808 van Frederik Christiaan, die de laatste jaren van zijn leven in Engeland sleet en
o.a. zitting had in het Hogerhuis op grond van zijn titels Earl of Athlone en Baron Aghrim (Aughrim)
werd zijn zoon Gustaaf Karel Frederik eigenaar van Middachten. Ook hij verbleef in die periode in
Engeland en zou pas in 1814 terug keren naar Nederland en Middachten betrekken. Hij was in dat
jaar gehuwd met Wendela Eleonora Boreel van Hogelanden (1792-1862); dit huwelijk vormde de
aanleiding tot een renovatie van het interieur in sobere empire-stijl. Ook de tuin werd in orde ge-
bracht en voorzien van een oranjerie. Waarschijnlijk werd deze oranjerie in 1815 gebouwd. In dat
jaar wordt een groot aantal estrikken (kleine vierkante tegels) gekocht bij de fa. Tromp & Comp. te
Utrecht32.
De orangerie komt al voor op het Kadastraal Minuutplan, de volgende kaart, die belangrijke informa-
tie bevat (afb. 2.23). De sectiekaarten van dit Kadastraal Minuutplan zijn niet gedateerd; het over-
zichtsblad van de Gemeente Dieren, waaronder Middachten (de Steeg) viel, draagt het jaartal 1817,
zodat we er van uit kunnen gaan, dat de diverse sectie-bladen uit dezelfde tijd zullen dateren33. Hier-
onder volgt een samenvatting van de diverse onderdelen. Tenzij anders aangegeven was alles in
eigendom van W.G.F. van Reede.
Het terrein bij het huis;

1 de binnentuinen en het terrein direct buiten de grachten.
Het Eerste blad van sectie K. Dit blad geeft een goed beeld van de opbouw en infrastructuur van het
terrein rondom Middachten, tot aan de Middachter Allee, hier genoemd 'De Grote Weg van Arnhem
naar Zutphen. Verdere toponymen: Middagten Kast.; De Steeg; Het Middagter Broek; Den Els;
voorts de loop van de Molenbeek en als grens met sectie F van Ellecom : De Eike Straat.
De voor ons belangrijke percelen betreffen de nrs. 46 t/m 55. Daarvan is nr. 48: huis en erf
(0.50.40), nr. 49 en nr. 52 gracht (resp. 1.14.80 en 1.02.90) en nr. 50: gebouw: (0.1.26). Dit be-
treft de orangerie, die zoals gezegd kort hiervoor gebouwd moet zijn, waarschijnlijk in 1815.
Deze Kadastrale Kaart van 1817 laat verder ronde uitstulpingen van de vroegere banketten over de
zuidparterre zien. Dit is nr. 54 en heeft volgens het kadaster bouwland (0.62.40 groot) als bestem-
ming. Ook is het mogelijk, dat met de gebogen lijnen de verlaging in het terrein werd aangeduid. Op
deze kaart is tevens te zien dat de oevers aan weerszijden van de centrale zuidas met een weinig
grond zijn aangevuld, zodat de rechte oever onregelmatig werd. Zie ook op het detail hieronder.
Onregelmatige oever van de Buitengracht Verlandschappelijking van de banketten
39
Volgens het kadaster wordt ook het grootste deel van de binnentuinen als nutstuin aangemerkt: nr.
51: fruittuin : 1.50.20; dit betreft het gehele oostelijke deel van de binnentuin. Ook het westelijk
deel, eveneens ca. 1,5 ha. groot heeft een nutsfunctie, nl. als moestuin (nr. 53: moestuin: 1.52.00).
Een klein stukje tussen de zuidparterre en het oostelijkdeel staat te boek als tuin (nr. 55: tuin:
93.90). In hoeverre we deze grondbestemming als exact moeten aannemen blijkt wel bij de onder-
delen van het terrein net buiten de aanleg: daar wordt het rondeel, de halfronde cirkel van de oprit
(nr. 47) als bouwland (0.65.50) aangemerkt. Verder vinden we wel de rondlopende laan rond de
buitengracht (nr. 46) als alle, grond van vermaak (2.91.60).
Het terreingedeelte bij het rentmeestershuis
(nr. 57: huis en erf: 4.40; 58: tuin: 30.30) is
hoofdzakelijk als bos aangegeven: nr. 56:
opgaande bomen: 1.05.50 en 59: bos: 43.30.
Direct ten zuiden en zuid-westen van de bui-

tengracht, in het Middachter Broek, zien we
vnl. weiden: nr. 95: weiland (8.30.30) en nr.
98 :id. (2.48.50). Verder ligt hier een rijs-
waard, nr. 96 (rijswaard 2.10.50) en nog een
weiland: nr. 97 (weiland 3.26.90; of deze
Rentmeesterij en omgeving grootte klopt is echter de vraag).
2 De diverse beken.
Op blad 2 van de sectie F, Ellecom en H, de Beimer-Waard staan de loop van de Ruitersbeek, de
Middagter Beek en de Molenbeek; de Molenbeek vormt ook de grens tussen sectie K, Laag-
Middagten, Tweede Blad en sectie I, Havikke-Waard, Eerste Blad.
3 Het terrein aan weerszijden van de oprijlaan vanaf De Steeg tot de Eikensteeg, in-
clusief de Molenbeek.
3.1. Terrein ter weerszijden van de oprijlaan

Hier gaat het met name om enkele woningen in het dorp, eigendom van Middachten, voorts bouw-
land, opgaande bomen of bos en tabaksland: Zo nr. nr. 69: erf en huis (0.18.60), nr. 57: huis en erf
(0.4.40) en nr. 56: opgaande bomen (1.05.50). Naast de oprijlaan ligt weer een stukje tuin: nr. 58:
tuin (van de rentmeester, 0.30.30). Daarnaast nr. 59:bos (0.43.80). Nr 61 is een groot stuk tabaks-
land ( 5.78.10), gelegen langs de Middachter Allee; nr. 62, een smalle strook, staat aangegeven als
opgaande bomen (0.16.40) en nr. 63, langs de Smidsallee ook als nr. 63: opga[a]nd bos (0.25.60).
3.2 Molenbeek + Lange Vijver of Paardengracht, Eikenstraat en Den Els.

Allereerst het gebied bij de uiterwaarden en de Lange Vijver of Paardengracht. Nr. 99 vinden we als
beek/uitwatering (0.55.30) en de nrs. 100 tot en met 110, de in z.o. richting lopende percelen van
het slagen-landschap allemaal als weiland, behalve de nrs. 102: huis en erf (0.4.70) en
103: tuin (0.2.60). Dit was vanouds het molenaarshuis.
Dan de Lange Vijver, nr. 44: water met een oppervlakte van ruim 1,5 ha. (1.55.50); de laan daarbij,
nr. 45: wordt als grond van vermaak aangemerkt, met een oppervlakte van bijna 1,5 ha. (1.54.80).
Voorts vinden we hier nr. 42: opgaand bos (0. 28.80), in feite een deel van de laan door de Els,
voorts nr. 15: elzenbos (0.66.70), nr. 16: opgaande bomen (0.49.30) en nr. 17: elzenbos ( 0.87.00).
De Eikestraat:
1: opgaande bomen 25.00; nr. 2. weg als bos 46.10 ; 3:opgaande bomen 28.60 en nr. 4: id 30.40
Den Els
Nr. 5: weiland 3.36.80, nr. 6: id 2.35.10. De volgende nummers betreffen elzenbos: nr. 7: elzenbos
14.40, nr. 8: id. 4.19.20, nr. 9: id 1.40.80 en nr. 10: id 1.43.50. (Brantsen, Theodorus (van Rheder-
oord). Nr. 11 betreft weiland 1.88.70 (eveneens van Brantsen, Theodorus (van Rhederoord). Dat
geldt tevens voor de nrs. 12: id 2.31.50 en 13: id. 1.77.90.
Nr. 14: weiland, 1.53.90 is weer W.G.F. van Reede, evenals nr. 15, elzenbos 66.70. Nr. 16: opgaan-
de bomen 49.30, nr. 17: elzenbos 87.00.
Opvallend is, dat een deel van 'Den Els' dus niet tot het bezit van Middachten behoorde, maar eigen-
dom was van Baron Brantsen, de toenmalige eigenaar van Rhederoord. Dit betrof de nrs. 10, 11, 12
en 13.
40
3.3 De beide Hofsteden Gotinksgoed en De Wolfskuil en daar omheen. Borchkeppel en

de schaapskooi
De boerenweg is niet als aparte percelen ingemeten. Kennelijk viel de weg onder de naastliggende
landbouwpercelen. De beide pachtboerderijen langs de weg zijn als volgt aangegeven:
Gotinksgoed: nr. 35: huis en erf (Gotinksgoed) en waarschijnlijk nr. 36: bouwland 92.20. Voorts nr.
31: weide 1.24.80, nr. 32: schaapskooi 1.44, nr. 33: tuin 17.00, nr. 34: boomgaard 25.60, Tevens
zal ook het tabaksland nr. 26 (4.77.20) en nr. 24: weide en uitweg: (0.14.20) tot het door Gotinks-
goed gepachte terrein hebben behoord.
De Wolfskuil: nr. 40: huis en erf 31.40 (Wolfskuil), nr. 37: hakhout 41.30; nr. 38: tuin: 16.10, nr.
39: weide 3.70 en nr. 41:boomgaard 54.40. Voorts nr. 21: weide en nr. 22: tabaksland (2.90.10).
Erf van Gotinksgoed Erf van Wolfskuil Wijer
Van de pachthoeve Borchkeppel lag het woonhuis aan de oostkant van de Eikestraat, in sectie F
(Ellecom). Tot het gedeelte bij de Boerenweg hoorde in ieder geval de schaapskooi en erf (nr. 20)
Via de pachtboeken kan worden uitgezocht wat er nog meer in bepaalde perioden tot welke pacht-
hoeve behoorde, maar dat kon ook wisselen; dit is een op zichzelf staand onderwerp, dat buiten dit
onderzoek valt. Hierbij moet men ook de weiden in de uiterwaarden en de hoger gelegen gronden
betrekken. Helaas geeft de O.A.T. hierover niets aan. Duidelijk is wel dat de hofsteden al vanouds
hun eigen uitwegen of driften/stegen naar de hoger gelegen en de lager gelegen gronden hadden.
De volgende nummers zullen rechtstreeks door Middachten of samen met de pachters gebruikt zijn:
nr. 27: akkermaalsbos 38.70, nr. 28: bouwland 1.88.20, nr. 29: opgaand bos 3.66.40, nr. 30: id.
27.60, nr. 42: opgaand bos 28.80 en nr. 43: id. 5.46.30. De nummers 19, 23, 25 en 62 vormen de
hoofdmoot van het zuidelijke deel van de Middachter Allee en staan genoteerd als opgaande
bomen. Voor het overige kunnen we stellen, dat het agrarische landschap aan weerszijden van de
Boerenweg met de hofsteden Gotingsgoed, Wolfskuil en Borchkeppel qua karakter op het K.M.P.
sinds de achttiende eeuw niet of nauwelijks gewijzigd is. De belangrijkste veranderingen betreffen de
parkachtige invullingen met sterrenbos en laantjes ten oosten van de oprijlaan en ten noordwesten
van de Lange Vijver of Paardengracht.
2.4. Terreinonderdelen ten zuiden westen van het kasteelcomplex

Verder tot slot de percelen van de Elstmaat en Middachterbroek;
nr. 92: weiland 2.10.90, nr. 93: berg en erf 3.20 (dubbele hooiberg van Oud-Middachten), nr. 94:
schaapskooi 1.10 (de schaapskooi van Oud-Middachten. De nummers 100 t.m 110: weiden van het
Middachterbroek, behalve 101: weiland 29.10 (de tuin bij het Molenaarshuis).
Erf van Oud Middachten aan weerszijden van de Boerenweg Erf van het Molenaarshuis
41
Afb. 2.24 Middachten met de Binnentuin in landschapsstijl. Waarschijnlijk rond 1830, met in de wagen de eigenaresse Van
Reede-Boreel. Zij rijdt de glooiing af, de zuidparterre op. Rechts achter het huis is de nieuwe oranjerie te zien.
42
Aanleg Binnentuin in landschapsstijl
Wanneer we de ons bekende bronnen overzien lijkt het er op, dat er in de eerste decennia van de
negentiende eeuw niet veel veranderd is aan de aanleg direct bij het kasteel. De 'Kaart van de Rivier
de IJssel van Westervoort tot Kampen etc.' door L.J.A. van der Kun en R. Musquetier geeft al scha-
blonematig aan, dat het terrein rond het huis Middachten in landschapsstijl gewijzigd is34. Op blad 2,
genaamd Rhede staan op dit terrein paden, bossages en gazons ingetekend (afb. 2.25). Het paden-
patroon komt echter niet overeen met de onderliggende paden, zoals die op de hierna te behandelen
kaart van Petzold staat zodat we er inderdaad van uit moeten gaan dat het om een schablone-
matige weergave gaat. De kaart van eenige bouwlanden onder Middachten uit 1863 door de land-
meter J.J. Slaterus zijn alleen enkele wegen beter aangeduid. Hierop staat al de spoorlijn Arnhem-
Zutphen, die bij wet van 18 augustus 1860 zou worden aangelegd, weergegeven. Op de Chromoto-
pographische kaart uit 1865, Doesburg 471, eerste uitgave, verkend in 1865 staan in de tuinen bij
Middachten slingerpaadjes, vooral in de westelijke tuin, waarmee wordt aangegeven dat er een tuin
in landschapsstijl lag. In de zuidas lag een boompartij waar men links en rechts langs kon kijken. Het
padenpatroon komt echter niet overeen met dat op de volgende kaart.
Uit de tijd, waarin deze landschappelijke aanleg moet zijn aangelegd en ook uit de decennia daarna
is er geen ontwerp of opnamekaart bewaard gebleven; dankzij het voorwerk, dat ten behoeve van
de ontwerpen van Petzold werd verricht kunnen we daarvan echter wel een goede indruk krijgen.
Petzold had namelijk in 1868 (of 1878, zie hierna) een plan gemaakt voor de inrichting van de bin-
nentuin, op basis van een reeds bestaande (door een ander gemaakte) plattegrond. Michael Rohde
geeft als datering ca. 186835. Wanneer we de ingetekende beplanting van Petzold wegdenken krijgen
wij een duidelijk patroon van slingerpaden, die de toenmalige, in het begin van de negentiende
eeuw uitgevoerde aanleg goed weergeeft (afb. 2.27) . Dit patroon is op de kaart van ca. 1868 opge-
werkt; de hierop weergegeven aanleg kan als situatie van de binnentuin van Middachten in het
grootste deel van de negentiende eeuw gelden. Hier en daar zijn er op de kaart ook aantekeningen
gemaakt, die zich duidelijk onderscheiden van het alom tegenwoordige handschrift van Petzold. Deze
moeten van de hand van de maker stammen en zijn in het Nederlands gesteld. Zo lezen we dat er in
de zuidparterre een hondenkerkhof lag, net ten oosten van de as in dat deel van de tuin. Tevens is
er sprake van in het Nederlands diverse bomen, zoals Beuken en een Acacia. Er staat een groot aan-
tal zichtassen aangegeven, die toen bestaan moeten hebben. Bij sommige staat zelfs de richting
aangegeven, zoals vanuit het huis in westelijke richting 'richting Rhederoord' en in noordwestrichting
'Richting Ellecom'. Opvallend is, dat het westelijke deel van de tuin voor de helft (meest westelijk)
staat ingevuld met boomgaarden; daar lopen echter wel (slinger)paden doorheen. Wanneer Petzold
inderdaad dit ontwerp in 1868 maakte, was dit zijn eerste plan en deed hij dit, toen hij ook actief
was op Rhederoord voor Jacob P.J.Th. baron Brantsen (1868, 1869). De plannen op Rhederoord
werden wel uitgevoerd. Wellicht werd in dat geval het eerste contact met Middachten gelegd door de
buurman, Brantsen. Verder dan de hierboven besproken kaart, die voor ons van onschatbare waarde
is, omdat hij in feite de vroeg-negentiende eeuwse aanleg 'verbergt', kwam men niet. Tien jaar later
kwam Petzold opnieuw in de inner circle van Middachten terecht, toen hij actief werd op Weldam. Dit
leverde een aantal nieuwe ontwerpen op, waarbij ook het terrein buiten de grachten werd betrok-
ken, zoals Rohde opmerkt.
De landschappelijke aanleg van de Binnentuin is ook afgebeeld op twee schilderijen uit de tijd dat
het echtpaar Van Reede-Boreel op Middachten woonde (afb. 2.24).
43
Afb. 2.25 Kaart van de IJssel, Van der Kun& Musquetier (1840-42). De verschillende kaarten passen niet geheel aan elkaar.
Wel is te zien dat de situatie sinds 1817 niet wezenlijk is veranderd. Bij de smederij ligt een grote boomgaard. Ook achter Oud
-Middachten staat een boomgaard.
44
MIDDACHTEN ONDER CAREL ANTON FERDINAND BENTINCK (1844-1864)
Intussen was het huis na de dood van Willem Gustaaf Frederik van Reede in 1844 overgegaan in
handen van zijn neefje Carel Anton Ferdinand Bentinck (1792-1864). De weduwe van Willem, Wen-
dela van Reede-Boreel deed in 1845 bij akte afstand van Middachten en Amerongen, en verliet daar-
na Middachten. Zij hiled het naastgelegen Avegoor in bezit en bouwde hier de gelijknamige buiten-
plaats, zie de volgende paragraaf. Het verloop van de Boerenweg werd vanwege de nieuwe status
verlegd; in plaats van dwars over Avegoor naar Ellecom, takte de Boerenweg in het park van Ave-
goor aan op de nieuwe oprijlaan naar de Middachter Allee, zie ook afb. 2.26 en .
De nieuwe eigenaar van Middachten trad in 1846 in het huwelijk met Carolina Mechtild zu Waldeck
Pyrmont (1826-1899). Hoewel het huis na hun huwelijk opnieuw een face-lift zou ondergaan, lijkt
het er sterk op dat er niet veel aan de tuinen veranderd werd. Ook nadat de beide zonen, de graven
Godard en Willem van Aldenburg Bentinck, Middachten na zijn dood in 1864 zouden erven, waren er
aanvankelijk weinig plannen voor de tuinen en werd de status quo gehandhaafd.
Afb. 2.26 Veldopmeting (Veldminuut) voor de Topografisch Militaire Kaart 1845. De grote verandering vergeleken met de
kaart van enkele jaren eerder is de bouw en parkaanleg van Avegoor en de verlegging van de Boerenweg langs de noordzijde
Borg Keppel. Het kooibos is geheel als rabattenbos weergegeven. Vanaf Oud-Middachten loopt een pad over de Breij naar de
openbare weg.
45
Afb. 2.27 Detail van de Veldminuut voor de Topografisch Militaire Kaart 1845, met de nieuwe buitenplaats Avegoor. Centraal
ligt het huis, omgeven door gazons. Naar het zuidwesten is er een weids panorama over het aflopende park en over de Rui-
tersbeek heen op de weiden. De beek heeft een aftakking door het park gekregen. Het landschap is aangekleed met grote,
ovale boomgroepen. Ten westen van het huis staat op de grens met Borg Keppel een bijgebouw. Vanaf het voorplein loopt de
oprijlaan in een bocht naar het begin van de Middachter Allee.
Afb. 2.28 Huis en park Avegoor, gezien vanuit het zuidoosten. Op de voorgrond de tot vijver vergraven beekarm. Daarachter
de gazons met boom en heestergroepen en centraal het witte landhuis. Op de achtergrond het dichte parkbos ten noorden
van het huis. Olieverfschilderij door Th.E.A. de Bock (1851-1904). Bron; website kunsthandel Simonis & Buunk
46
BUITENPLAATS AVEGOOR
De buitenplaats Avegoor valt buiten het eigenlijke plangebied van deze beheervisie. Avegoor is ech-
ter zeer relevant voor het historisch onderzoek van Middachten; de gronden van Avegoor zijn door
de eeuwen heen afwisselend wel en niet in eigendom van Middachten geweest.
De historie van de buitenplaats Avegoor, als ook van de vroegere hofstede, is tot op heden nauwe-
lijks onderzocht. De oudst bekende geschiedenis begint de buitenplaats als leengoed bij Ellecom van
Jacob van Avegoor. Later komt het goed in bezit van Middachten. In 1625 wordt de hofstede door
de erfgenamen van Middachten verkocht. Ruim twintig jaar later komt Avegoor, tegelijk met Hof te
Dieren, in bezit van stadhouder Willem II. De gronden sluiten op elkaar aan, waardoor n groot
(jacht)gebied voor de Oranjes ontstaat. Begin 19e komt Avegoor weer in bezit van Middachten. Op
het Kadastraal Minuutplan (1817) is de boerderij met omringende percelen in eigendom van W.G.F.
van Reede. Na 1844 blijft de hofstede met bijbehorende gronden in bezit van douairire Wendela
Eleonora van Reede-Boreel. Zij laat de boerderij afbreken en op die plaats een nieuwe landhuis bou-
wen. Het interieur bestaat mede uit veel interieurstukken van Middachten en waarschijnlijk ook van
Amerongen. Rond het huis komt een park met een indrukwekkende, landschappelijke aanleg (afb.
2.27). De parkaanleg ligt, evenals Middachten, op de glooiende overgang van de Veluwezoom naar
het IJsseldal. Het hoger gelegen parkdeel tussen Middachter allee en het voorplein bestaat in hoofd-
lijn uit een centrale open ruimte, met aan weerszijden dicht parkbos. De oprijlaan van Avegoor sluit
aan op het eindpunt van Middachter Allee. Hierdoor ontstaat de landschaps-architectonische opzet
dat, komend vanaf Arnhem, de gehele Middachter allee mede als oprijlaan van Avegoor dient. Het
huis kreeg aan de zuidzijde een prachtig, parkachtig panorama over het zuidelijke landschap (afb.
2.28). De gazons en, voorbij de Ruitersbeek, de weiden werden aangekleed met grote, ovale boom-
groepen. De Boerenweg, die langs de zuidzijde van de hofstede liep, werd over de breedte van Ave-
goor opgeheven. De weg werd verlegd langs de noordzijde van Borg Keppel en bij Avegoor verbon-
den met de oprijlaan. De gehele compositie van huis en park doet sterk denken aan ontwerpen van
J.D. Zocher jr. Het huidige parkbos van Avegaar bevat diverse zeer oude en waardevolle bomen.
Vermoedelijk stammen deze uit de aanlegtijd door mevrouw Boreel. Het betreft onder meer een aan-
tal eiken en een voor Nederland zeer grote Douglasspar en de grootste Gewone es. Bij opmeting
door de Bomenstichting in 2009 bleken beide bomen respectievelijk 40 en 38,5 meter hoog.
Wendela van Reede genoot als lady Athlone, weduwe van de 9e graaf van Athlone, groot aanzien in
Ellecom. De komst van de nieuwe familie Van Aldenburg Bentinck op Middachten zorgde sociaal ge-
zien voor twee kampen. Dit leverde onder meer een strijd op over het collatierecht. Reden voor lady
Athlone om haar eigen kerkje aan de overzijde van haar oprijlaan te laten bouwen.
Na het overlijden van Wendela van Reede in 1868 vererfde de buitenplaats op haar neefje mr. Fran-
ois R.H.R. baron Fagel (1828-1890). Hij was de zoon van Wendelas zuster Jacoba M. M. Boreel,
gehuwd met mr. Jacob Fagel. Het echtpaar Fagel-Bentinck woonde in Den Haag en gebruikte Ave-
goor als familiehuis. De familie Fagel had goede contacten met de Oranjes. Franois overlijdt op Ave-
goor in 1890. Zijn weduwe verkoopt het huis en park van de buitenplaats aan de overheid. Het bos
van Avegoor op de Veluwezoom en de weiden aan de zuidzijde komen weer in bezit van Middach-
ten. Het huis staat tot aan de Tweede Wereldoorlog bekend als het Troelstrahuis en dient als vakan-
tieoord voor overheidspersoneel.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Avegoor gevorderd en gebruikt als opleidingskamp voor de
SS. In het zuidelijk parkdeel is in 1942 door Joodse dwangarbeiders de grote sporthal gebouwd. In
combinatie met de aanleg van sportvelden en omringende, afschermende beplanting, is de band tus-
sen Avegoor en het zuidelijke landschap verbroken.
De historische ontwikkeling van Avegoor is tot op heden nooit grondig onderzocht. Gezien de belang-
rijke plaats die de buitenplaats inneemt is historisch onderzoek zeer aan te raden.
47
Afb. 2.29 Op het ontwerp van Petzold voor de binnentuin is de situatie aangegeven, zoals Petzold deze rond 1876 aantrof. De
bestaande paden zijn met geel uitgelicht. Zo ontstaat een goed beeld van de tuin van mevrouw Bentick Waldeck Pyrmont.
Opvallende zaken; aan beide zijden is de middenas verdwenen. Aan de westzijde is een smalle strook langs de tuinmuur nog
in gebruik als moestuin. De ronde kom op de zuidparterre, die er rond 1810 nog stond, is verdwenen. De zichtas vanuit het
huis naar de IJssel is dichtgeplant met een boomgroep. Hier staat hondenkerkhof bij geschreven36. Er zijn nu verschillende
uitzichten naar het landschap. In de zuidoosthoek is nog een deel van het geometrisch stramien blijven bestaan. Aan de
noordoostzijde is naast de oranjerie de ananaskas te zien. Bij beide bouwhuizen is nu een brug naar de tuin aangegeven.
48
MIDDACHTEN ONDER WILLEM CAREL PHILIP OTTO VAN ALDENBURG BENTINCK (1864/1874
-1912). C.E.A. (EDUARD) PETZOLD
Dat veranderde toen de beide broers tien jaar later hun erfenis verdeelden en Willem Carel Middach-
ten kreeg toebedeeld. Wanneer dat precies gebeurd is blijft onduidelijk, want hun moeder had het
recht om tot haar dood op Middachten te blijven wonen. Zij overleed in 1899. Intussen werd er rond
1882 veel aan het interieur veranderd.
Plannen voor de tuinen en het landgoed van Eduard Petzold, 1868 (?) en 1878/79
Al eerder waren er ingrijpende plannen door Eduard Petzold gemaakt, want korte tijd nadat Willem
C.Ph.O. graaf van Aldenburg Bentinck Middachten verwierf werd Petzold ingeschakeld. In 1878
maakte hij een aantal plannen voor een ingrijpende wijziging van de aanleg van Middachten. Met
deze plannen wilde hij allereerst zijn landschappelijke principes toepassen binnen een relatief be-
scheiden rechthoekig gebied en tevens trachtte hij de gehele omgeving tot aan de Middachter Allee
vorm te geven, om deze met de eigenlijke kasteeltuin te verbinden37.
Zowel op het huis als in de collectie van de stichting P.H.B. zijn ontwerpen voor deze ingrijpende
plannen voor de binnentuinen en het buitenpark met het terrein langs de Boerenweg bewaard geble-
ven.
In hoeverre kwamen deze plannen echter tot uitvoering? In het kader van dit onderzoek is extra
aandacht besteed aan deze vraag en werd nagegaan of de bemoeienissen van Petzold in de periode
1868-1878/79 ook werkelijk tot enige verandering in de tuin- of parkaanleg op Middachten heeft ge-
leid. Hiervoor werd zowel in het archief van kasteel Middachten als in het archief van het Huis
Amerongen uitvoerig onderzoek verricht. Zo werd de correspondentie met de rentmeester over de
dagelijkse gang van zaken op Middachten rond 1878 doorgewerkt en geconstateerd, dat daarin niets
over veranderingen te vinden is38. Hoewel regelmatig de tuinman ter sprake komt is er geen enkele
aanwijzing voor dat er in de jaren 1878/79 grootscheepse activiteiten werden ontplooid; sterker nog,
de naam Petzold wordt niet nmaal genoemd. Dit beeld wordt bevestigd door het onderzoek van de
in het archief van Middachten bewaarde rentmeestersrekeningen over die periode, die in diverse ver-
sies bewaard zijn gebleven39.
Op Middachten (Administratie en Trappenhuis) wordt een drietal ontwerpen bewaard. Allereerst

C.E.A. Petzold, Kaart van het Kasteel-Middagten juni 1878, Werkplan voor Middachten met de oor-
spronkelijke structuren en daarin het plan van Petzold40. Vervolgens C.E.A. Petzold, Middachten,
Muskau, Juni 1878 Werkplan voor het hele gebied van Middachten en een vergelijkbaar Werkplan
van hetzelfde gebied met een groot aantal zichtassen.
In de collectie van de Stichting P.H.B. (Nalatenschap Cremers) bevindt zich C.E.A. Petzold, Kaart van
het Kasteel-Middagten rond 1868 (?) , Werkplan voor Middachten met de oorspronkelijke structuren
en daarin het plan van Petzold41. Dit ontwerp laat zich goed vergelijken met het hiervoor als eerste
genoemde plan op Middachten. Op beide plannen is bij nadere inspectie het oude tracee van de
wandelpaden te herkennen (afb. 2.29), zoals Petzold dat aantrof in de binnentuin. Ook hierop zicht-
assen, vele boomgroepen en beplantingseilanden met dendrologische aantekeningen. Wanneer we
deze kaart vergelijken met de kaart uit de Nalatenschap Cremers, die door Michael Rohde als ca.
1868 wordt gedateerd, zien we veel overeenkomsten. Hierdoor kan men zich de vraag stellen, of zijn
datering toch niet te vroeg is. Tevens in de collectie Stichting P.H.B. : C.E.A. Petzold, Middachten,
Muskau, Juni 1878 Werkplan voor het hele gebied van Middachten; sluit aan bij de twee grote plan-
nen voor binnen- en buitenpark, bewaard op Middachten. Maar ook in dit geval zou het niet tot uit-
voering komen, ook niet van een klein deel zoals wel eens vermoed is. De oorzaak ligt hoogstwaar-
schijnlijk er in dat de eigenaar-opdrachtgever met zijn vrouw op kasteel Weldam woonde, waar het
ontwerp van Petzold wel is uitgevoerd. Zijn moeder bewoonde Middachten en heeft kennelijk geen
behoefte gehad aan vergaande veranderingen aan de tuin en parkaanleg.
49
Afb. 2.30 Middachten in een romantisch landschappelijk setting als landpaleis tussen de hoge bomen. C.H. van Amerom, ca
186942.
50
Afb. 2.31 foto vanaf de buitensingel tussen 1877-1902. Op de zuidparterre staan grote solitaire bomen. Links de grote conife-
ren met het hondenkerkhof. Het paden verloop van de parksituatie 1876 is herkenbaar (afb. 3.26) en toont aan dat Petzolds
ontwerp niet is uitgevoerd.
Afb. 2.32 Ansichtkaart met gekleurde foto vanaf de buitensingel rond 1904. De foto is gemaakt als het nieuwe parkontwerp
door Poortman in uitvoering is; de solitaire bomen zijn al verwijderd, de parterre is gegaliseerd, maar het hondenkerkhof is
er nog. Op de achtergrond is de jonge rododendrongroep bij de brug te zien, met daarachter jonge beplanting van bomen en
heesters
51
IJskelder
Kruijsbree
Kruisboom en
theekoepel Boerenweg
Spoorlijn
Moestuin
Rentmeesterij
Watermolen
Binnentuin met
landschappelijke
aanleg
Panorama over het IJsseldal
52
Verlegde
Boerenweg
Buitenplaats Avegoor
Paardengracht
met lanen
Afb. 2.33 Reconstructie van de situ-

atie 1770-1905. (Aangegeven in
kleur, geprojecteerd op de bestaande
situatie in grijze lijnen).
53
Ab. 2.34 Zicht over de oostparterre naar het huis. Ingekleurde ansichtkaart begin 20e eeuw. De foto toont een arbeidsinten-
sieve parterre vulling met dubbele paden en dito borders met buxusranden. Op het voorplein staan grote uitgegroeide bomen
die de bouwhuizen uit het zicht houden.
Ab. 2.35 zicht over het voorplein vanaf de toegangsbrug naar het huis. Het middenperk op het voorplein heeft dan een invul-
ling met eenjarigen.
54
2.5 PERIODE 5 1905-1950
MIDDACHTEN IN DE TWINTIGSTE EEUW
Na het overlijden van gravin van Aldenburg Bentinck van Waldeck Pyrmont in 1899, verhuisden
haar zoon en schoondochter van Weldam naar Middachten. Opnieuw werden plannen gemaakt voor
veranderingen aan het interieur en eveneens voor belangrijke wijzigingen in de tuinaanleg, ditmaal
in de sinds het einde van de 19de eeuw weer in zwang zijnde geometrische stijl. Terwijl bij de interi-
eurwijzigingen rond 1882 niet helemaal duidelijk is door wie die werden genitieerd, weten we zeker
dat de veranderingen in huis en tuin rond 1900 door graaf Willem Carel en zijn echtgenote gravin
Maria Cornelia van Heeckeren van Wassenaer werden ondernomen.
In december 1899 maakte rentmeester Scheere een plan voor de tuin met verschillende geometri-
sche onderdelen; er zijn geen aanwijzingen voor, dat dit plan werd uitgevoerd.
Vervolgens maakte Hugo Poortman vanaf 1899 diverse ontwerpen; hij was een leerling van de Fran-
se tuinarchitect E. Andr, en kreeg de opdracht tot het wederom aanleggen van een formele of geo-
metrische tuin waarin echter duidelijk aspecten en onderdelen van de landschapsstijl te herkennen
bleven43. Volgens de gangbare ideen kan ook de her-aangelegde geometrische tuin worden gezien
als een voortzetting van de inrichting van het huis naar buiten. Zo is de tuin ingedeeld in een aantal
groene kamers, dikwijls omzoomd door geschoren hagen, zoals de rozentuin, de lage tuin met nja-
rigen, het theater, de oranjetuin etc. Kenmerkend zijn ook de bandzodes, die alle plantvakken om-
sluiten. Verschillende onderdelen van de tuin zijn verdiept aangelegd , de zgn. parterres, waardoor
een groot ruimtelijk effect wordt gecreerd. Ook in deze herschapen formele of geometrische tuin
nam de zuidparterre, waarvan het ontwerp geheel genspireerd werd door de oorspronkelijke
parterre de broderie uit ca. 1700, een centrale plaats in. Hij zou echter een iets ruimer deel van het
zuidelijke tuingedeelte gaan beslaan; bij de heraanleg werd ook de ronde fontein of vijver opnieuw
aangebracht. Deze was qua vorm nog te zien op de kaart met de eerste verlandschappelijking van
de binnentuinen van de Man (1802-1812). Op de kaart van Van der Kun en Musquetier (1840-1845)
en de ontwerpen van Petzold vinden we deze ronde vijver niet terug.
De zuidparterre wordt geflankeerd door hoog geboomte dat een zichtas begeleidt over de IJssel en
de Liemers. Deze zichtas is helaas verloren gegaan door de aanleg van een snelweg in de jaren ze-
ventig. Tot de uit de periode van de landschapsstijl overgebleven bomen behoren zeldzame soorten
zoals de Libanon ceder en de Ginkgo biloba. Verder bevinden zich in de tuin interessante elementen
als het openluchttheater en de rozenleiding met oude rassen kleurrijke en geurende rozen, die langs
een voor Nederland unieke treillage groeien. Dit bestaat uit een latwerk in rococo-stijl, dat de tennis-
baan (lawn-tennis) omsluit. Ten noorden van de tennisbaan ligt het croquetveld. Buiten de tuinmuur
werd, op dezelfde lijn als tennisbaan en croquetveld een schurencomplex, met inpandige squash-
baan gebouwd, op de plek van de moestuin. Deze moestuin werd grotere vorm heraangelegd op het
perceel aan de Boerenweg. De nieuwe moetuin kreeg grote koude bakken en een lange kas.
Een goed beeld van de tuinen van Middachten vinden we in Buiten 1912, met een 7-tal afbeeldin-
gen, o.a. van de diverse parterres, (o.a. de hier genoemde Le Ntre-parterre), het Rosarium en het
Theater van taxushagen (tooneel)44.
55
Afb. 2.36 Boerderij Oud-Middachten.

Waarschijnlijk kort na de renovatie; het
huis zit strak in de verf en de voortuin is
omgespit. Foto 1908-1910. Bron;
www.archieven.nl
Afb. 2.37 Het kasteel in de landschappe-

lijke setting voor de aanleg van de snel-
weg. Zicht over de Elstmaat, door de bo-
men langs de buiengracht, op het kasteel.
Foto circa 1960. Bron; www.archieven.nl
Afb. 2.38 Zichtlijn vanaf de voorbrug door

het rondeel naar de boomgaard en de
achterliggende Veluwezoom. Foto circa
1950. Bron; www.archieven.nl
56
Afb. 2.39 Winterbeeld van de Paardengracht, met aan weerszijden laanbeplanting. Foto 1900
-10. Bron; www.archieven.nl
Afb. 2.40 De rentmeesterij en de dwarslaan voor het kasteel langs, vanaf de Grote Kamp.
Aan het eidne de lichte plek van het molenaarshuis en het Middachter broek. Foto circa 1950.
Bron; www.archieven.nl
57
Ab. 2.41 Vanaf het dak van het huis uitzicht over de zuidparterre, en via de buitensingel over het IJsseldal
Ab. 2.42 Buxuskrullen met seizoensvulling van tulpen in de lager gelegen westparterre. Goed zichtbaar is de geschoffelde
rand tussen het talud en het lager liggende gazon.
58
Afb. 2.43 Luchtfoto van Middachten uit 1944. De buitenplaats

is op hoofdlijnen intact. De eendenkooi lijkt verbost, de weijer
staat droog, maar in structuur zijn alle parkonderdelen herken-
baar. Op de plaats van de huidige oude boomgaard, staan in
1944 nog geen bomen, die staan dan in het zuidelijk deel. De
moestuin is volop in gebruik. De nieuwe tuinmanswoning en
appelschuur zijn te zien. Gotinksgoed en Wolfskuil hebben
beiden een pad door het Middachter broek. In De Elst is goed
zichtbaar dat de vakken als hakhout worden beheerd. Op Ave-
goor is dan inmiddels het SS-sportgebouw gebouwd.
In de binnentuin is de eerste vereenvoudiging ingetreden in de
detiallering van de oost en westparterrre.
59
Moestuin
Kruijsbree Tuinmans-
woning
Kruisboom en
kiosk
Spoorlijn
Stalcomplex met
squashbaan
Rentmeesterij
Rentmeesterswoning
Timmermans en
tuinbaaswoning
Binnentuin met
nieuwe geometri-
sche aanleg
Panorama over het IJsseldal
60
Paardengracht
met lanen
Zicht over de Haviker-

waard naar Doesburg
Afb. 2.44 Reconstructie van de

situatie 1905-1950. (Aangegeven in
kleur, geprojecteerd op de bestaan-
61
Afb. 2.45 Uitsnede van de kaart met daarop de vereenvoudigingen aan de Binnentuin. Bron; vereenvoudigingsplan van de
tuin, Bijhouwer i.s.m. M.Ruys en J.H.R. van Koolwijk, overgenomen uit onderzoeksrapport L. Albers, 1993
Afb. 2.46 Topografische kaart 1966, met daarop het geplande trac voor de nieuwe rijksweg. De weg uit de Havikerwaard
loopt nog over de IJsseldijk recht naar Oud Middachten.
62
2.6 PERIODE 6 1950-1980
VEREENVOUDIGING VAN DE TUINEN
Vanaf de oorlogsjaren werd de arbeidintensieve tuinaanleg sterk versoberd. In de decennia na de

oorlog werd onder meer de verdiepte oostparterre opgeruimd en opgevuld met aarde. En van de
zuidparterre werd de parterre-invulling vervangen door grasvelden. De grondplan van de tuinaanleg
bleef op hoofdlijnen intact (afb. 2.45 en 2.47), maar aanleg bestond steeds meer uit een aaneen-
schakeling van grasparterres.
Vanaf die tijd vond ook schaalvergroting in de landbouw plaats. Dit stelde nieuwe eisen aan de be-
drijfsvoering. Ook bij de boerderijen in het plangebied betekende dit dat de historische, kleinschalige
erfinrichting in onbruik raakte en vaak opgeruimd werd. Daarnaast werden nieuwe, meer economi-
sche stallen en schuren gebouwd.
Begin jaren 70 werd langs de rand van het IJsseldal de nieuwe snelweg aangelegd (zie ook afb.
2.46). Deze kwam ter hoogte van Middachten op een hoog talud vlak langs de Buitengracht te lig-
gen. Met de aanleg van de snelweg werd de visuele band tussen de buitenplaats met de rivier en de
Havikerwaard vernietigd.
De Steeg kreeg een afslag van de snelweg ter Hoogte van Middachten. Deze afslag kruist als Van
Aldenburglaan de Boerenweg (Oversteeg). Hierdoor veranderde de beleving van de buitenplaats
sterk; in plaats van de imposante Middachter Allee als eerste ontmoeting met Middachten, werd de
Boerenweg met boerderij Oud Middachten het gezicht van de buitenplaats.
Tussen 1969 en 1971 werd het kasteel grondig gerestaureerd. Het huis werd in die tijd weer ver-
huurd. De restauratie was aanleiding om een eerste herstelplan voor de tuinaanleg op te stellen.
Afb. 2.47 Luchtfoto van Middachten rond 1980. goed zichtbaar is vereenvoudigde binnentuin, waarin de grote hoofdlijnen
bewaard zijn gebleven. Rechtsboven is de Paardengracht zichtbaar.
63
Moestuin
Kwekerij
Spoorlijn
Binnentuin met sterk

vereenvoudigde
aanleg
Uitbreiding stallen-
complex
Snelweg A48 Afschermende

Afslag De Steeg beplanting
Verlegde IJsselarm
64
Uitbreiding stallen-
complex
Viaduct van Eikensteeg

naar de Havikerwaard
Afb. 2.48 Reconstructie van de situ-

atie 1950-1980. (Aangegeven in
kleur, geprojecteerd op de bestaande
situatie in grijze lijnen).
65
Afb. 2.49 Middachten op een luchtfoto uit 2004. de restauratie van de verschillende tuindelen is goed herkenbaar, zie ook
afb. 2.47
66
2.7 PERIODE 7 1980-HEDEN
MIDDACHTEN ONDER I.A. GRAVIN ZU ORTENBURG VAN ALDENBURG BENTINCK
Na 1982 is begonnen met de restauratie en renovatie van de Binnentuin. In dat jaar nam de huur-
der, de heer mr. W.J. Geertsema, afscheid als Commissaris der Koningin van Gelderland. Als af-
scheidscadeau bood de provincie aan een deel van de restauratie van de tuinaanleg te betalen.
Nadat Middachten weer bewoond werd door de eigenaresse Isabelle Adrienne gravin zu Ortenburg
Van Aldenburg Bentincken en haar gezin, is de restauratie van huis en tuinen voortgezet. Binnen het
gehele plangebied ging de aandacht voor de tuin en parkaanleg voornamelijk uit naar de Binnen-
tuin. Deze restauratiecampagne bepaalt het huidige aanzien van huis en binnentuin. Hoewel men bij
het bezoek aan de tuin nog steeds verzekerd is van een aangenaam en interessant bezoek, ervaart
men het ontbreken van de invulling van de verschillende parterres als een groot gemis, zoals bijvoor-
beeld bij de zuidparterre. Recent werd een dergelijke parterre hersteld op kasteel de Haar: misschien
kan De Haar opnieuw tot inspiratie dienen, zoals ruim 100 jaar geleden, toen Hugo Poortman en Sa-
muel Weatherly dit spectaculair herstelde kasteel met zijn magnifieke tuinen bezochten en ongetwij-
feld vol ideen op Middachten terug kwamen!45
De herschepping van de tuinen van Middachten in diverse fasen in de twintigste eeuw zijn uitvoerig
gedocumenteerd en in publicaties vastgelegd. Vele archiefgegevens zijn te vinden in het onderzoek
van Lucia Albers uit 1993; deze zijn weliswaar fragmentarisch maar kunnen helpen bij de herplant
van bijvoorbeeld oude fruitrassen.
De restauratiecampagne duurt tot op heden voort, zo wordt op het moment van schrijven de ver-
dwenen brug tussen koetshuis en Binnentuin herbouwd en wordt het stalcomplex annex squashbaan
gerestaureerd.
Het is zeer opvallend hoe het zeer oude gebied tussen Paardengracht en Middachter Allee met de
oude pachtboerderijen Gotinksgoed, Wolfskuil en Borchkeppel met hun verbindingen naar de hoger
en lager gelegen delen van het landgoed qua structuur nog grotendeels intact is. Het zou de moeite
waard zijn om de dragende structuren binnen dit deel van Middachten, in samenhang met de lanen
in de Elst, het Faisantenbos/ Kooibos en langs de Paardengracht, te versterken. Middachten is een
goed bewaarde historische buitenplaats, met de parkaanleg zo kenmerkend ingebed in het oude
agrarische landschap en de levende tradities van het gebruik. Dit maakt Middachten tot een bijzon-
der en waardevol fenomeen binnen de Nederlandse buitenplaatsencultuur.
67
1 Valentijn Paquay, Landgoed Middachten, een terreinexploitatie in het verleden, in: N.W. Co
nijn, Middachten, Huis en Heerlijkheid, Utrecht 2002 (Verder te citeren als: Conijn 2002).
2 Ronald van Immerseel in, Het middeleeuwse huis Middachten, in: Conijn 2002, p. 9.
3 O.a. afgebeeld in Conijn 2002, p.78.
4 HGA, HA Middachten, nr. 598.
5 Afgebeeld in Conijn 2002, p. 13.
6 Idem, p. 12.
7 Idem, p.79.
8 Bert Schut, Invitatie op Middachten, Heidemij 1968, p.219
9 Amsterdamse Courant d.d. 17 sept. 1767; geciteed bij H. Rijnbende, Herinneringen aan de
Middachter Allee, Dieren [1993], p. 10.
10 Rijnbende [1993], 10.
11 K. Ottenheym, De herbouw van kasteel Middachten, in: Conijn 2002, pp.27, 28.
12 In haar onderzoek uit 1993 gaat L. Albers alleen in op het tweede ontwerp, ook zij stelt, dat
dit het meest op de huidige situatie lijkt.
13 K. Freemantle, A visit to the United Provinces and Cleves in the time of William III, described
in Edward Southwells Journal, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 21, 1970, 39-68.
14 Zie onderzoeksrapport L. Albers 1993.
15 Zie Koper-Mosterd/Tromp, p.86, in: Conijn 2002. Uit de correspondentie van Reinhart van
Reede met De Leth blijkt dat de laatste in 1723 opdracht kreeg om de schoone plaats van
Middagten in kooper te laten snijden.
16 L. Albers, Onderzoeksrapport Middachten 1993.
17 Memorie van het gene Jan de Waal van mijn Heer van Ginkel etc., etc., etc., is aenkomende,
1723, HUA, HA Amerongen, nr. 2499
18 L. Albers 1993, .,
19 Evert Zandstra, Kastelen en huizen op de Veluwe, p.30, 31.
20 Nationaal Archief, collectie Hingman, nr. 1877.
21 Idem, genie-archief, atlas Hottinger, Y 11, blad w
22 Zie hiervoor E.P. de Booy, Inventaris van het Archief van het Huis Amerongen 1405-1979,
Utrecht 2000, toegang 1001.
23 HUA, HA Amerongen, 2488.
24 Zie aldaar de nrs. 3800-3812.
25 HGA, HA Middachten, nr. 1040.
26 Idem, 1039.
27 Idem 1040.
28 HUA, HA Amerongen, 2498.
29 Rijnbende [1993], p. 55.
30 Idem, p. 95.
31 M.J. de Man, Topographische kaart van de Veluwe en de Veluwe-zoom, 1802-1812, Uitg. Ca
naletto, Alphen a.d. Rijn, 1984.
32 HGA, HA Middachten, nr. 1057 , rek. 1816 voor 3000 rode vloerbakken of estrikken (geleverd
in 1815),
33 HGA, Kadastraal Minuutplan van de Gemeente Dieren, overz. blad 1817, sectie K, Laag- Mid
dagten, Eerste Blad en Tweede Blad.
34 L.J.A. van der Kun en R. Musquetier, Kaart van de rivier de IJssel van Westervoort tot Kam
pen, in 22 bladen, Blad 2, genaamd Rhede, oevermetingen en peilingen 1840 en 1843. HGA,
Alg. Kaartenverzameling nr. 351.
35 M. Rohde, Von Muskau bis Konstantinopel Eduard Petzold, ein europischer Gartenknstler,
Dresden 1998, p. 185.
36 Administratie Weldam. Afgebeeld in Tromp 1980, tussen p. 7 en 8.
37 Rohde 1998, p. 185.
38 HUA, HA Amerongen, nrs. 2491, 2499.
39 HGA, HA Middachten, nrs. 1057, 1058, 1069, 1089.
40 Zie Tromp 1980, ( herziene druk 1983), afb. opgenomen direct vr p. 8.
41 In de Collectie van stichting P.H.B. bevinden zich verder :
C.E.A. Petzold, Park Dieren. Petzold, Muskau Septbr. 1877, Werkplan voor Dieren.
C.E.A. Petzold, Plan von Rhederoord. Octbr. 1868, Petzold, Werkplan voor Rhederoord.
68
C.E.A. Petzold, Fontaine zu Rhederoord, Muskau. Octbr. 1868, Petzold, Werkplan voor
Rhederoord.
C.E.A. Petzold, Terrasse von Rhederoord, Muskau. Octbr. 1868, Petzold, Werkplan voor
Rhederoord.
C.E.A. Petzold, Plan von Rhederoord, Muskau. Octbr. 1868, Petzold, Werkplan voor
Rhederoord.
42 GM Arnhem, nr. GM 9644
43 In de Speciale Collecties, UB van de LU Wageningen worden in dossier 68: Middachten o.a.
correspondentie tussen Springer en Poortman en Springer en de rentmeester bewaard:
- 01.2125.06: brief van de rentmeester aan Hesselink; 11 januari 1929. Zie fotos. Gaat
over vellen van bomen en ideen daarover van Springer.
- 01.2125.07: brief van de rentmeester aan Springer, antwoord op een schrijven van 15
januari. Zie fotos.
- 01.2125.08a: brief van H.A.C. Poortman aan Springer (1933). Zie fotos
- Afbeelding na uitvoering van het ontwerp van Andre gerestaureerd zoals het nooit ge
weest is.
Voorts is hier diverse literatuur en documentatie te vinden:
-01.2125.01: Artikel K. Sluyterman in Nederlandse Lusthoven. Voor jaartal, zie inter-
net!Zie fotos (geletterd per pagina).
- 01.2125.02a: foto huis niet gefotografeerd.
- 01.2125.02b: foto Middachter Allee: De Prins, 1909. Zie fotos.
- 01.2125.03a-f: twee artikelen in Buiten, 1912. Zie fotos (overnieuw genummerd).
- 01.2125.04: krantenartikel over Middachter Allee.
- 01.2125.05: krantenartikel Middachten wordt museum (1927).
Tenslotte veel prentbriefkaarten.
44 H.F. Hartogh Heys van Zouteveen, De Tuinaanleg bij het Kasteel Middachten, Buiten jrg. 6, 1
912 II, pp. 414-417; 426-428; 461.
45 HGA, H.A. Middachten, nr. 1062, rekeningen Middachten, 1903: juli: 'Aan Reis- en verterings
kosten, gemaakt door de heeren Poortman en Weatherly, ter bezichtiging v/h kasteel Haar
Zuilen bij Utrecht, f 12,40'.
69
Afb. 3.1 Bodemkaart van het plangebied. Meest opvallend de langgerekte zone in paars (kVc); zeggeveen of broekveen tus-
sen de voet van de Veluwe, lemig fijn zand (bruin bEZ23), en het rivierkleigronden van het IJsseldal (onder meer lichte klei
RN67c, zware klei Rn47c). Detail van de Bodemkaart van Nederland, Arnhem 40 Oost. Ongewijzigde herdruk 1981
70
3. GEOLOGIE, BODEM EN WATERHUISHOUDING
3.1 GEOLOGIE EN BODEM
GEOLOGIE
Middachten ligt op de overgang van de stuwwal van de Veluwezoom naar het dal van de IJssel. De
stuwwal werd gevormd in de voorlaatste ijstijd, het Saalien. Grote delen van Nederland raakten in
die tijd bedekt door vanuit het noorden oprukkend ijs. Plaatselijk werd de bodem opgestuwd en puin
werd over soms grote afstanden verplaatst. Na het smelten van het ijs bleven hoge stuwwallen en
diepe dalen achter.
Het Eemien, de periode na deze ijstijd, kende een veel warmer klimaat met een hoge zeespiegel.
Grote delen van het huidige Nederland lagen beneden de zeespiegel. De zee bereikte echter niet het
sterk uitgediepte IJsseldal, waardoor hier veenlagen en rivierafzettingen konden worden gevormd.
Het leileem tegen de flanken van de gestuwde hellingen raakte sterk verweerd.
Ten tijde van de laatste ijstijd, het Weichselien heerste er een toendra klimaat in Nederland. Er was
geen landijs, waardoor er een dik pakket grof rivierzand kon worden afgezet. De IJssel werd een
wilde, vlechtende rivier met wisselende stroomgeulen. In de zomer ontdooide de permafrost en
spoelde veel materiaal van de hellingen. In droge, koude perioden was sprake van winderosie en
werden dekzand en lss afgezet. Aan de voet van de stuwwallen werden uit dalen geschuurd grof
marteriaal afgezet in zgn. uitspoelingswaaiers, met name tussen Arnhem en Dieren. De uitspoelings-
waaiers werden bedekt met dekzand en lss. Het noordelijke deel van het plangebied ligt op een
uitspoelingswaaier.
Naarmate het klimaat tegen het einde van het Weichselien verbeterd en er meer vegetatie is, wordt
er minder sediment verplaatst. Rivieren worden rustiger, waardoor enkele hoofdgeulen diep insnij-
den in de afzettingen.
In het Holoceen, de periode waar we nu in zitten, verbreedt en verdiept de hoofdstroom van de IJs-
sel zich en snijdt in de sedimenten. Veel zand verplaatst wat met name op de oevers wordt afgezet,
waardoor oeverwallen ontstaan. Ten tijde van overstromingen wordt klei afgezet in de kommen ach-
ter de oeverwallen. In nevengeulen van de rivier wordt veen gevormd. Kasteel, tuin en een groot
deel van het park liggen op dit veen. Op de lage oeverwal van de met veen gevulde nevengeul wordt
klei afgezet. Het zuidelijke deel van het plangebied ligt op deze komkleigronden.
Na het jaar 1300 werd de IJssel bedijkt. De waterstand tussen de dijken kon hoog oplopen waardoor
de stroomsnelheid toenam en er meer bodemerosie optrad. Buitenbochten sleten daardoor uit en
binnenbochten groeiden aan. Hierdoor ontstonden enorme lussen in de rivier, de zgn. kronkelwaar-
den, zoals de Havikerwaard en de Beimerwaard.
BODEM
De bodemkaart laat zien dat het plangebied op verschillende grondsoorten ligt (afb. 3.1) wat samen-
valt met de bij Geologie beschreven ontstaansgeschiedenis. De bodem van het noordelijk deel van
het plangebied is oude bouwlandgrond aan de voet van de stuwwal (legenda-eenheid bEZ23, hoge
bruine enkeerdgrond) en bestaat uit zwak lemig, matig fijn zand met plaatselijk dunne lagen ls-
sleem of grindhoudend zand in de ondergrond. De bodem is (van oudsher) in gebruik als landbouw-
grond.
Het kasteel, de tuin en het park liggen grotendeels op een veenbodem (legende-eenheid kVc, waard-
veengrond op overwegend zeggeveen). De grens tussen deze bodemsoorten komt vrijwel overeen
met de overgang van landbouwgebied en erf naar broekbos. Het veen is gevormd in een brede, ver-
landde rivierbedding aan de voet van de stuwwal. De bodem bestaat uit een 20 40 cm dikke laag
kalkloze klei met een soms sterk humeuze bovenste laag op veen. De bovenlaag is slecht doorlatend,
wat in natte perioden samen met het drangwater uit de stuwwal leidt tot wateroverlast en wat een
geringe draagkracht tot gevolg heeft.
Het zuidelijke deel van het plangebied ligt op de zware komkleigronden (legenda-eenheden Rn67C,
kalkloze poldervaaggrond, KRn8, poldervaaggrond en Rv01C, kalkloze drechtvaaggrond). Ook hier
71
Afb. 3.2 Drooggevallen waterbak aan de westzijde van het Kooibos. De bak staat in verbinding met de sloten van het rabat-
tenbas in het Kooibos. In het verleden werd de bak gebruikt voor het wateren van boomstammen. Foto januari 2009
Afb. 3.3 De Ruitersbeek ter hoogte van Avegoor. Foto Middachten.
72
laat het grondgebruik zien dat de bodem is verandert. Het betreft zavel en lichte klei op de overgang
van hoge, lichte oeverwallen naar zware, lage kommen met een humushoudende bovengrond
(Rn67C), jonge rivierklei op oude rivierklei (KRn8) en matig zware tot zeer zware klei (Rv01C).
In het veld worden veen, klei op veen en klei op zand op korte afstand van elkaar aangetroffen,
waardoor de bodem een mozaek van grondsoorten is.
Bron:Bodemkaart van Nederland, blad 40 Oost, Arnhem, 1975, Stichting voor bodemkartering.
3.3 WATERHUISHOUDING
De ligging van het plangebied op de overgang van de Veluwe naar het IJsseldal met in de onder-
grond verschillende geologische formaties en de daarmee samenhangende bodemtypen heeft geleid
tot een verscheidenheid aan hydrologische situaties. Hiermee samenhangend is een bijzondere vege-
tatie van bronbossen ontstaan, welke in Nederland nauwelijks van vergelijkbare kwaliteit aanwezig
zijn.
Vanuit het Veluwemassief wordt een grote hoeveelheid kwel aangevoerd. Het kwelwater stroomt in
tegenstelling tot het merendeel van de bronbeken op de Veluwe door kalkrijke sedimenten, waar-
door het kalkgehalte in de bronnen op Middachten relatief hoog is. De kwel treedt uit in een circa 2
meter dikke laag veen die is gevormd in de oude IJsselmeander aan de voet van de stuwwal (zie ook
afb. 3.1). Middachten heeft diverse waterlopen, bronnen en beken welke in het rapport Eco-
hydrologisch onderzoek en monitoring bronbossen Middachten, Hanhart Consult, 2002, worden be-
schreven.
In de bronbossen op Middachten zijn verschijnselen van verdroging zichtbaar en mogelijk hiermee

samenhangende verzuring en vermesting. De bodem in de bossen is droger geworden, waardoor in
het verleden onbegaanbare gronden toegankelijk zijn geworden en watervoerende greppels zijn
drooggevallen. Delen van de bossen zijn verruigd en er wordt een strooisellaag gevormd. De van de
verdroging oorzaak ligt mogelijk in de diepe insnijding van de Beek op Middachten en de Ruitersbeek
(buiten het plangebied) in de zand- en veenbodem, waardoor de afwatering van met name de bos-
sen van het Avegoor (buiten het plangebied) sterk is toegenomen. Andere oorzaken zijn de verbeter-
de af- en ontwatering van de sloten in de Havikerwaard en de verminderde aanvoer van kwelwater
ten gevolge van de drinkwaterwinning bij Ellecom, welke is toegenomen. Mogelijk speelt ook de ver-
andering van het watertype van kalkrijk en gebufferd (lithoclien) naar kalkarm en zuur (atmoclien)
een rol. Dit is mede een gevolg van de afname van kwel vanuit het Veluwemassief.
Naast een afname van kwel is er ook sprake van instroom van verrijkt water van hoger gelegen ak-
kers en weiden en de lozing van huishoudelijk afvalwater, wat o.a. leidt tot verruiging en veranderin-
gen in de vegetatie.
De afname van kwelwater heeft ook gevolgen voor het waterpeil in de slotgracht. Deze wordt ge-
voed door verschillende bronnen. Het water wordt gestuwd door een duiker en afgevoerd naar de
uiterwaarden. Door de verminderde aanvoer van water heeft de gracht een sterk fluctuerend peil.
Het Faisantenbosch/De Elst heeft de minst aangetaste hydrologische situatie van het plangebied. Er
zijn een groot aantal bronnen en kwelzones die gezamenlijk de kop van de Beek op Middachten vor-
men.
Volgens modelberekeningen kunnen de kwelstromen naar de bronbossen voor een groot deel wor-
den hersteld door vernatting van de aangrenzende graslanden in de Middachter broek.
Tot het einde van de 19e eeuw voerde de Ruitersbeek bronwater vanuit de Beek op Middachten af
naar de Hof te Dieren. Benedenstrooms van het Avegoor bevond zich daartoe een stuw. Het terug-
plaatsen van de stuw kan bijdragen aan een vermindering van de ontwatering van de bronbossen en
heeft als bijkomend voordeel dat de Ruitersbeek wordt hersteld en de vijvers van de Hof te Dieren
weer watervoerend worden. Voor het herstel van de Ruitersbeek is een peilverhoging van 0,5 m ge-
wenst.
73
Afb. 3.4 De waterstructuur met broekbossen van Middachten staat in de toplijst voor anti-verdrogingsbeleid van de Provincie
Gelderland. Bron; www.gelderland.nl
Afb. 3.5 Watergangen tussen de rabatten in het Kooibos. Foto januari 2009
74
Het stuwen van de Beek op Middachten heeft invloed op zowel het grond- als het oppervlakte water,
waardoor het opstuwen van de beek een afname van de kweldruk in de lager gelegen bronnen kan
veroorzaken. De kweldruk wordt bepaald door het verschil in de stijghoogte van het aanstromende
grondwater en het gestuwde waterpeil van de bronnen. Vermindering van de kweldruk leidt tot een
afname van het debiet van de bronnen. Een sterke afname van het debiet leidt tot het verdwijnen
van het specifieke kwelmilieu van de bronnen en de daarbij behorende bronbegeleidende flora en
fauna. Daarnaast vormt een stuw een belemmering voor watergebonden fauna in de beek. Uit moni-
toring zal moeten blijken wat de precieze effecten zijn van de stuwing van water op de vegetatie van
de bronbossen. Aanbevolen wordt om de maatregelen, gezien de hoge kwaliteit en de zeldzaamheid
van de bronbossen in Nederland, niet uit te voeren mochten zij negatief zijn voor de bronbossen.
Momenteel ligt er een plan van aanpak om een aantal waterwerken op Middachten te herstellen. Het
gaat om het waterrad/watermolen in de Middachter Molenbeek, de fontein in buitengracht, de een-
denkooi in het Kooibos en de sloot rondom de buitenste kasteelgracht.
Waterschap Rijn en IJssel heeft een GGOR vastgestald voor de Havikerwaard. Een uitwerkeing hier-
van is het tegengaan van de verdroging van de bronbossen. Vanwege de HEN-status van de Ruitere-
beek, wordt de riooloverstort op de ze beek in 2010 gesaneerd door Gemeente Rheden. De overstort
zal worden opgeheven en worden verplaatst. Door gerichte maatregelen te nemen in met name het
gebied tussen de Middachterallee en de A348 (het plangebied), is de verdroging naar verwachting
tegen te gaan. Een van de maatregelen is het verontdiepen van hoofdwatergangen. Een andere
maatregel is het aanbrengen van een leemlaag in de sloten langs de buienkant van het kasteelter-
rein en in aantal sloten in het agrarisch gebied. Verwacht wordt dat door klimaatverandering en anti-
verdrogingsmaatregelen de grondwaterstand met 1 tot 20 cm hoger zal worden. De gemiddelde
hoogste grondwaterstand bedraagt nu 40 60 cm mv. Dit is gebaseerd op metingen.
Zie afb. 3.4, prioriteitenlijst verdroging (bron: website provincie Gelderland)
Bronnen: - Eco-hydrologisch onderzoek en monitoring bronbossen Middachten, Hanhart Consult,

2002
- Uitvoeringsplan EGM bos en natuur 2003
- voortgangsrapport Havikerpoort 2007, provincie Gelderland
- website provincie Gelderland
- website Waterschap Rijn en IJssel
- Herstel waterwerken landgoed Middachten. plan van aanpak, Hanhart Consult, 2007
75
Afb. 4.1 Middachten in de Ecologische Hoofdstructuur. De donkergroene kleur geeft de hoofdfunctie Natuur aan, de lichtgroe-
ne kleur geeft aan de het terrein onder verwevingsgebied valt, met de hoofdfunctie Landbouw.
Afb. 4.2 Schets van het aanzicht van het ecoduct. Bron; Dienst Landelijk Gebied, april 2008.
76
4 ECOLOGISCHE STRUCTUUR EN NATUURWAARDEN
4.1 NATURA 2000
Middachten wordt aan de noordzijde begrensd door Natura 2000 gebied de Veluwe, waarvan de aan-
wijzing in procedure is. Het Natura 2000 gebied bestaat uit een aanwijzing als Habititrichtlijngebied
(regelt de instandhouding van de natuurlijke habitats van wilde flora en fauna) en een aanwijzing als
een Vogelrichtlijngebied. De aanwijzing als Vogelrichtlijngebied geldt voor 10 vogelsoorten, waarvan
de IJsvogel en de Wespendief broeden in het plangebied. De bescherming geldt voor vogels, eieren,
nesten en leefgebieden. Voor de bedreigde en kwetsbare soorten gelden speciale beschermings-
maatregelen.
De Havikerwaard aan de zuidzijde van het plangebied is aangewezen als Vogelrichtlijngebied en
maakt onderdel uit van het Natura2000 gebied Rijntakken.
Voor Middachten houdt dit in dat alle bedrijfseconomische ontwikkelingen worden getoetst aan zowel
de Habitiat- als de Vogelrichtlijn. Ook buiten de richtlijngebieden gelden regels voor het beschermen
van flora en fauna.
4.2 ECOLOGISCHE HOOFDSTUCTUUR
Het plangebied ligt landschappelijk, hydrologisch en ecologisch gezien op de meest interessante

plaats op de overgang van het Veluwemassief naar het IJsseldal. De variatie aan grondsoorten, de
ligging op een hellend vlak en uitstroom van kwel heeft geleid tot in Nederland zeldzame vegetatiety-
pen van bronbossen. Het eeuwenlange consistente gebruik als buitenplaats en landgoed heeft ge-
zorgd voor een gevarieerd landschap en de daarmee samenhangende natuurwaarden.
Hierom is Middachten is opgenomen in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) (afb. 4.1). Het Kooibos,
het Faisantenbos en de Elst (de A-lokatie, zie verderop in de tekst) en een deel van de Middachter
broek zijn aangemerkt als natuurgebied (hoofdfunktie natuur). Het overige deel van de Middachter
broek is aangemerkt als verwevingsgebied. De hoofdfunktie is hier landbouw, maar met te behouden
en te ontwikkelen natuurwaarden en verbindingszones. De watergangen in en om het plangebied
zijn aangemerkt als HEN-wateren. Dit zijn wateren waar gestreefd wordt naar het Hoogste Ecologi-
sche Niveau. Deze status is toegekend aan beken met een grotendeels natuurlijk karakter en stil-
staand water binnen de EHS.
(bron: website provincie Gelderland)
Ecoduct rijksweg A348

De Havikerwaard is met uitzondering van een landbouwenclave opgenomen als verwevingsgebied en
natuurgebied. De Veluwe is opgenomen als natuurgebied. Tussen Ellecom en De Steeg ligt n van
de weinige onbebouwde overgangszones van de Veluwe naar het IJsseldal.
Om het leefgebied van met name groot wild (edelhert) te vergroten en in mindere mate uitwisseling
tussen gesoleerde populaties van diverse kleinere dieren mogelijk te maken, wordt in opdracht van
de provincie Gelderland door DLG ten zuidoosten van kasteel Middachten een ecopassage onder
rijksweg A348 aangelegd. De te verwachte route die edelherten zullen nemen ziet er als volgt uit:
van de Veluwe over de spoorlijn en de Middachterallee, door het Kooibosch en door het Middachter-
broek, ten oosten van de Buitengracht, naar het ecoduct de Havikerwaard in en vice versa. (afb. 4.3
inrichtingsschets).
Aan de randen van het plangebied heeft dit kleine aanpassingen tot gevolg. Langs rijksweg A348
wordt beplanting aangebracht, worden rasters verwijderd en wordt bovenaan het talud gaas gezet.
Langs en in de geplande looproute is meer dekking voor het wild nodig. In dat verband is Stichting
PHB gevraagd de cultuurhistorische uitgangspunten voor de terreininrichting te formuleren. De ge-
wenste dekking wordt verkregen door de aanwezige houtwallen en door de rietkragen in de sloten.
Deze landschapsopzet is al eeuwenlang kenmerkend voor de Middachterbroek (zie afb. 2.9). De uit-
breiding van de dekking moet dan ook niet gezocht worden in het aanbrengen van overheersende
boomgroepen of bosontwikkeling, maar in kleinschalige uitbreiding van de bestaande houtwallen-
structuur en een gefaseerd maaibeleid van de rietkragen, waardoor er altijd oud riet aanwezig is, dat
77
Afb. 4.3 Inrichtingsschets voor het ecoduct met verwachte routing voor het wild. Bron; Dienst Landelijk Gebied, april 2008.
Afb. 4.4 Oude es als knotboom aan de rand van De Elst bij de Boerenweg. Foto februari 2009
78
als dekking dient. Hiermee versterken de natuur en cultuurhistorsiche waarden elkaar.

De vormgeving van de ecopassage is afgestemd met Commissie Monumenten en Welstand van de
Gemeente Rheden. Het inrichtingsplan wordt opgesteld door Loo Plan. Zie ook afb. 4.2. Om de land-
schappelijke kwaliteit en de natuurwaarden in de Havikerwaard te vergroten, worden verschillende
inrichtingsmaatregelen genomen: aanleg en beplanting van hoogwatervluchtplaatsen, uitbreiden van
bestaande bosjes en houtwallen, creren van rustplekken en verwijderen van rasters die niet nood-
zakelijk zijn.
Bronnen: - inrichtingsschets Havikerpoort 2006, Pouderoyen compagnons
- voortgangsrapport Havikerpoort 2007, provincie Gelderland
- website provincie Gelderland
Lokale verbindingszones
Het plangebied wordt omsloten door wegen, de spoorlijn Arnhem - Dieren en de bebouwde kom van
De Steeg en wordt doorsneden door de Middachterallee. Op lokaal niveau zijn dit belemmeringen in
een vrije trek van dieren van en naar het plangebied. Langs de bosranden aan de noordkant van het
plangebied is een ca. 2 m hoog hek geplaatst met als doel te voorkomen dat groot wild de Veluwe
verlaat. Kleinere dieren zijn in staat het hekwerk te passeren via uitgegraven gangetjes e.d.
Aan de noordzijde zijn het drukke treinverkeer en de drukke Middachterallee belemmerend voor met
name kleine dieren (kleine zoogdieren, amfibien, reptielen enz.). Er zijn maatregelen genomen om
migratie van kleine dieren mogelijk te maken. Aan de zuidkant van de allee staat over de hele lengte
van het plangebied een dassenraster. In het hek zijn voorzieningen aangebracht waardoor dieren
wel van de weg af kunnen komen maar niet omgekeerd. Het hek dwingt de dieren gebruik te maken
van de dassentunnels die onder de weg liggen.
De weg langs de oostkant van het plangebied is vermoedelijk een minder grote belemmering. De
aanleg van een stuw in de Beek op Middachten (zie Water) vormt een belemmering voor waterge-
bonden flora en fauna.
De belemmering die de A348 vormt wordt opgeheven door de aanleg van een ecoduct.
De bebouwde kom van De Steeg grenst aan het plangebied. Dit kan een belemmering zijn, maar
biedt ook kansen voor dieren doordat door tuinen, plantsoenen enz. trekroutes ontstaan.
4.3 ECOTOPEN
Het plangebied bestaat uit een aantal Ecotopen. Zij worden hieronder kort geschetst.
Bos
De bossen in het plangebied zijn aangemerkt als A-lokatie (zie kaart EHS). Dit zijn (delen van) bos-
sen die op grond van de samenstelling van de vegetatie een hoge mate van natuurlijkheid hebben.
De ontwikkeling van de vegetatie is op weg richting een natuurlijke bosgemeenschap. Om deze re-
den zijn zij in vegetatiekundig opzicht de beste voorbeelden van natuurlijke bosgemeenschappen in
Nederland. A- lokaties komen meestal voor op oude bosgroeiplaatsen en zijn meestal de laatste vind-
plaatsen van de oorspronkelijke aan dat bos gebonden flora en fauna. Veelal is er sprake van au-
tochtoon materiaal.
De A-lokatie op Middachten is een van de belangrijkste bronbosgebieden van Nederland. Door de

aanwezigheid van kalkrijke, diepe kwel en de ligging op de overgang van de steile, tamelijk voedsel-
arme en zandige Veluwezoom naar de met veen opgevulde oude Ijsselgeul en kalkrijke rivierklei in
de uiterwaarden zijn belangrijke voorwaarden voor het voorkomen van deze bijzondere bossen.
Op Middachten omvat de A-lokatie het Kooibosch, De Elst en het Avegoor. Dit laatste gebied valt
buiten het plangebied voor dit beheerplan. In het Kooibosch ligt een oude eendenkooi. Deze is deels
verland en n van de vangarmen is gedempt.
De bossen zijn aangeplant in de loop van de 18e en 19e eeuw en werden deels als hakhout en deels
als middenbos beheerd. Specifiek voor deze A-lokatie is het voorkomen van goed ontwikkeld bronbos
en beekbegeleidende Elzenbroekbossen. In De Elst komen voor deze regio en landelijk zeldzame
planten en epifytische mossen voor. Om deze zeldzame planten en mossen te behouden is continue-
ring van het beheer van het essenhakhout of de ontwikkeling naar opgaand essenbos noodzakelijk.
79
Afb. 4.5 Het Middachterbroek, met reebok. Op de achtergrond is de coulissewerking van de houtwallen goed zichtbaar. Foto
Middachten.
Afb. 4.6 Zicht over de buitengracht vanaf de zuidparterre. Foto september 2009
80
Het ophopen van humus op de bodem moet worden voorkomen. Alleen in die delen van de Elst die
als hakhout worden beheerd komen mogelijk Zwarte els en Gewone es van autochtone afkomst
voor. Daarnaast komen ook in bosranden en houtwallen autochtone heesters voor (o.a. Sleedoorn,
Eenstijlige meidoorn, hondsroos). Deze heesters kunnen dienen als bron voor vestiging van autoch-
tone soorten in de A-lokatie.
Het behoud van de kwaliteiten van dit gebied valt of staat met de waterkwaliteit en kwantiteit,
waarbij de invloed van de rivierdynamiek als positief wordt gezien. De instroom van verrijkt water en
de lichte verdroging heeft nog niet geleid tot afname van de kwaliteit van de A-lokatie.
Het bosecosysteem van het plangebied is sterk benvloed door basisch grondwater. Verdroging leidt
dan ook tot verzuring.
Aan de noordkant en plaatselijk in de A-lokatie is de vegetatie verruigd door met name brandnetel
en braam. Verder is het voorkomen van rododendron en esdoorn bedreigend voor het voortbestaan
van de A-lokatie. Beide soorten leiden tot het verdwijnen van de vegetatie, wat inhoud dat de floris-
tische waarde afneemt.
Met de aanleg van de faunapassage kan de wilddruk van Edelhert en Wild zwijn toenemen, waardoor
de verjonging in het Kooibosch en De Elst negatief kan worden benvloed. Naar de precieze gevolgen
zal nader onderzoek moeten worden gedaan.
De huidige omvang van 27 ha. is groot genoeg als boscomplex, maar te klein om voor het meren-
deel van de aanwezige bosgemeenschappen de karakteristieke bosmozaek tot ontwikkeling te laten
komen. Uitbreiding van de A-lokatie richting de uiterwaarden is vanuit ecologisch oogpunt dan ook
wenselijk.
Voor meer informatie omtrent de A-lokatie wordt verwezen naar het rapport Beheerplan Middachten
door Alterra. Bovenstaande gegevens zijn een samenvatting van de uitgebreide informatie die dit
rapport bevat.
Geizen de grote kwetsbaarheid van het gebied wordt herstel van het zogenaamde Kerkepad langs de
zuidkant van de bossen niet aangeraden. Deze ingreep houdt in dat het vroegere pad moet worden
vrijgesnoeid, de humuslaag moet worden verwijderd en er enkele bruggetjes moeten worden ge-
plaatst. Het herstel van de historische wandeling weegt hier niet op tegen de verwachte schade die
een verhoogde bezoekersdruk aanbrengt.
Bronnen: - Beheerplan Middachten, Alterra 2002
- Eco-hydrologisch onderzoek en monitoring bronbossen Middachten
Graslanden in de Middachter broek

De weilanden ten zuiden van de bossen worden van oudsher doorsneden door sloten/beken, mei-
doornheggen en bossages, zie afb 4.3. Een deel van de sloten en beken worden aan n zijde be-
grensd door een haag of houtwal. Met name langs de Middelste beek staat een landschappelijk zeer
aantrekkelijke beplanting. De sloten zelf hebben veelal een begroeiing met riet. Door deze rietkragen
ontstaat een aantrekkelijke dekking voor wild. Deze landschappelijke opzet is op deze plek oeroud en
een belangrijk kenmerk van dit cultuurhistorisch belangrijke agrarische landschap.
In de weiden ten zuiden van de Elst worden zeer regelmatig groepen reen waargenomen.
Op dit moment worden de percelen agrarisch beheerd, gericht op de ontwikkeling van botanische
waarden. De voorgenomen vernatting zal naar verwachting betere omstandigheden creren voor
deze botanische waarden. In het verleden is n van de percelen ingericht als baggerdepot en is de
bodem verstoord. Dit heeft geleidt tot een pitrusrijke begroeiing van dit perceel.
De graslanden zijn een onderdeel van de EHS. Een brede strook aan beide zijden van de oostelijke
afvoersloot is aangemerkt als natuurgebied, de overige weiden als verwevingsgebied met als hoofd-
funktie landbouw, maar met te behouden en te ontwikkelen natuurwaarden en verbindingszones.
Waterlopen, beken en grachten

Alle watergangen in en om het plangebied zijn binnen de EHS aangemerkt als HEN-wateren
(Hoogste Ecologische Niveau) waarin wordt gestreefd naar een zo optimaal mogelijk ecologische
situatie. Dit zijn wateren die nu de natuurlijke situatie benaderen en die een hoge ecologische waar-
de hebben. De ecologische waarde dient beschermd te worden en eventuele negatieve invloeden
moeten worden teruggedrongen.
81
Afb. 4.7 Azalea en heesterborder bij het hagentheater. Foto april 2009
Afb. 4.8 De oprijlaan vanaf het rondeel naar de Veluwezoom. Foto februari 2009
82
De bossen en de graslanden in de Middachter broek worden doorsneden door greppels en sloten/

beken. In de bossen wordt het kwelwater uit de bronnen via greppels afgevoerd naar de Middelste
beek door de weilanden. De sloten in het grasland staan haaks op de bosrand en lopen richting de
A48 en worden begeleid door heggen en restanten daarvan. Er zijn slechts enkele dwarssloten,
waarvan die tussen de oostelijke hoofdwaterafvoer en de Eikenstraat aan beide zijden is omgeven
door hagen.
Het kasteelterrein wordt omgeven door grachten en sloten (afb 4.4), ook het kasteel en het voor-
plein worden omgeven door grachten. Langs de zuidkant van het Kooibos ligt de Paardengracht. De
grachten worden gevoed door een aantal bronnen en wateren via een duiker af op de Middachter
Molenbeek in de Middachter broek. De beek heeft al sinds de 17e eeuw hoge ecologische waarde
door het snelstromende bronwater.Bij het herstellen van waterwerken dien hiermee rekening gehou-
den te worden. Doordat de duiker een beperkte hoeveelheid water doorlaat, wordt het grachtwater
gestuwd. De hoeveelheid kwel vanaf de Veluwe is sterk afgenomen, waardoor het peil in de gracht
fluctueert. Daarnaast voert een sloot buiten de buitengracht momenteel te veel kwelwater af, waar-
door de hoeveelheid water voor de binnen- en buitengracht afneemt.
Het Kooibos wordt gevoed door verschillende bronnen en kwelzones en watert via een duiker bij de
Paardengracht af op kleine watergangen in de uiterwaarden. Het water wordt dus gestuwd.
Tuin en park
De tuinen, met een oppervlakte van 7 ha ligt binnen een stelsel van muren en grachten en is ver-
deeld in een aantal groene kamers die zijn omzoomd met graskanten. Voor de natuur zijn met name
de Rozentuin, de Kruidentuin en heesterborders met bloeiende en evt. besdragende soorten van be-
lang (afb. 4.7).
Het park bestaat uit bossen (zie onder Bos) en lanen (zie onder Lanen).
Lanen
Belangrijk kenmerk van het plangebied is de uitbreide laanstructuur die de verschillende onderdelen
omkadert en verbindt. De kasteeltuin wordt omgeven door eikenlanen. Bij de entree van het kasteel-
terrein staat een halve cirkel van jonge beuk. Ook de oprijlaan en de beplanting langs de Middachter
allee bestaat uit beuk, afb. 4.7. Langs de zuidkant van de Paardengracht zijn beuken toegepast,
langs de noordkant staat een rij eik. De beuken staan op de dijk langs de gracht. Langs het korte
stukje van de gracht is de eikenlaan ingeboet met beuk. Ook deze bomen staan op een dijkje. De
oostrand van het plangebied wordt begrensd met een eikenlaan langs de Eikenstraat. De lanen heb-
ben hoge natuurwaarde; als vliegroute voor vleermuizen en de oude laanbomen zijn zeer belangrijk
als verblijf en broedplaats voor zoogdieren als vleermuizen en boommarter en holenbroedende vo-
gels, zoals spechtensoorten.
Solitaire bomen en boomgroepen

Solitaire bomen en boomgroepen worden in de kasteeltuin aangetroffen. De bomen zijn geplant in
de tijd dat de tuin in de landschapsstijl was ingericht en later ingepast in de huidige aanleg. De bo-
men staan bijna symmetrisch in groepen rond de verschillende delen van de tuin.
De afgelopen jaren is het aantal solitaire bomen afgenomen. Het uitbreiden van het aantal bomen is
noodzakelijk om het historische tuinbeeld te behouden.
Boomgaard
Tussen het kasteelterrein en de bossen ligt een oude boomgaard. In de boomgaard staan nog enkele
rijen oude fruitbomen. De boomgaard wordt begraasd met schapen. Op termijn zal de boomgaard
worden hersteld. De oude fruitbomen horen bij het kleinschalige, afwisselende agrarische landschap.
Zij hebben hun habitus, bloei en vruchten grote natuurwaarde voor insecten, zangvogels en soorten
als de steenuil en kleine zoogdieren als marterachtigen.
Landbouwgronden ten noorden van de Boerenweg

Langs de noordrand van het plangebied liggen enkele percelen landbouwgrond. De gronden zijn in
gebruik als weiland, gericht op de ontwikkeling van botanisch waarden. Op boerderij Wolfskuil wor-
83
Afb. 4.9 Sneeuwklokjes op de Bleek. Foto maart 2010
Afb. 4.10 Glad kringmos. Afb. 4.11 Penseel dikkopmos.
84
den op een ecologisch verantwoorde wijze paarden gehouden. De nabij gelegen weiden zijn daar-
voor ingericht. Grenzend aan de noordwesthoek van het kasteelterrein ligt het door bomen omgeven
evenemententerrein.
Erven en oude bebouwing

In het plangebied staan verschillende (oude) bouwwerken met de daarbijbehorende erven. De ge-
bouwen staan vaak in clusters bijeen op ruime erven. Op het kasteelterrein staan behalve het kasteel
ook de bouwhuizen op het voorplein en de Oranjerie in de Binnentuin.
Stinzenmilieu
In de zuidwesthoek van de bossen wordt een aantal stinzenplanten aangetroffen. Het gaat hier om
narcis, sneeuwklokje (afb. 4.9), Vingerhelmbloem en mogelijk ook om vogelmelk, aronskelk en long-
kruid. Van het sneeuwklokje wordt zowel de gewone vorm als exemplaren met een gevulde bloem
aangetroffen. Over het voorkomen van andere stinzenplanten is niets bekend.
4.4 BESCHERMDE PLANTEN EN DIEREN
Er is weinig bekend over het voorkomen van beschermde planten en dieren op Middachten. De bos-
sen zijn onderzocht op het voorkomen van zeldzame planten en mossen, maar over andere soort-
groepen is weinig bekend.
Op Middachten wordt een aantal marterachtigen aangetroffen. Deze soorten zijn beschermd via de
Flora en Fauna wet. Hetzelfde geld voor de Zandhagedis, Adder en Ringslang.
Op de website www.natuurloket.nl is te zien dat er een groot aantal Rode lijst soorten en via de Flo-
ra- en Faunawet beschermde soorten van verschillende soortgroepen voorkomen in de km-hokken
waarin Middachten ligt. Er wordt aangegeven dat niet alle soortgroepen goed zijn onderzocht. In het
geval er ingrepen in het gebied worden gedaan die buiten het gangbare beheer vallen, zal eerst on-
derzocht moeten worden welke beschermde soorten het betreft en wat voor mitigerende maatrege-
len moeten worden genomen om ontheffing van de Flora- en Faunawet te verkrijgen.
Daarnaast is het verboden nesten, holen of andere voortplantingsplaatsen en vaste rust- of verblijf-
plaatsen van dieren behorende tot een beschermde inheemse soort te vernielen, weg te nemen, uit
te halen of te verstoren.
Alle Nederlandse (broed)vogels zijn beschermd volgens de Europese Vogelrichtlijn.
Hieronder wordt voor zover er gegevens beschikbaar zijn, per soortgroep vermeld welke soorten zijn
waargenomen.
Mossen
De A-lokatie is in het verleden (1951, 1953, 1969, 1976 en 1992) diverse keren genventariseerd op
mossen, waarbij de aandacht vooral werd gericht op de epifytische mossen op oude essenstoven.
Zowel de epifytische als de bodemflora van met name de Elst is zeer waardevol. Algemeen zijn de
Rode lijst soorten Spatelmos, Glad kringmos, Recht palmpjesmos. De Elst is de grootste vindplaats
van Glad kringmos (afb. 4.10) in Midden en Oost Nederland. Andere karakteristieke soorten zijn
Schijfjesmos, Bleek boomvorkje, Knikkend palmpjesmos, Penseel-dikkopmos (afb. 4.11), Struikmos
en Spits boogsterrenmos. Dankzij het essenhakhoutbeheer en regelmatige overstroming met rivier-
water hebben deze kalkminnende mossen zich kunnen handhaven. Nu het hakhoutbeheer is stopge-
zet en de overstromingsfrequentie is afgenomen, zullen stoven uiteenvallen en de schors gaan ver-
zuren, wat zal leiden tot een afname van de epifytenflora. Voor het ontstaan van nieuwe vesti-
gingsmilieus op bijv. de stambases van jonge essen zijn periodieke inundaties noodzakelijk.
In hetzelfde deel van de Elst is ook de bodemmossenflora goed ontwikkeld. Hier worden soorten
aangetroffen die kenmerkend zijn voor het eiken-haagbeukenbos. Op de minerale bodem Struikmos,
Gewoon thujamos en Geplooid snavelmos voor. Daartussen groeien Dwergvedermos, Kleivedermos
en Groot veenvedermos. Zeer bijzonder is de grote populatie Groot varentjesmos. Buiten Zuid Lim-
burg is dit de grootste populatie van dit levermos.
Ook deze mossen zijn kalkminnend en zullen verdwijnen onder invloed van verzuring en ophoping
van strooisel. Tijdens de laatste mosseninventarisatie (januari 2008, zie bijlage 4) zijn Dwergveder-
85
Afb. 4.12 Gewone Salomonszegel
Afb. 4.13 Paarbladig goudveil
Afb. 4.14 Bruine kikker. Foto Middachten
86
mos en Groot veenvedermos niet aangetroffen.

Over het voorkomen van mossen in andere delen van het plangebied is niets bekend.
Bron: Beheerplan Middachten, Alterra, 2002
Hogere planten
In de A-lokatie worden soorten aangetroffen van oud bos. Dit is opvallend, omdat het bos pas in de
18e eeuw is aangelegd. Het gaat hierbij om kruidachtige soorten als Gewone salomonszegel (afb.
4.12), Gevlekt longkruid, Bosgierstgras, Bosklaverzuring, Gulden boterbloem, Paarbladig goudveil
(afb. 4.13), Bosereprijs, Adelaarsvaren en de houtige soorten Wilde kardinaalsmuts, Tweestijlige
meidoorn en Rode kormoelje. De oud-bos indicatoren worden met name in het zuidwestelijke deel
van het bos gevonden en in de houtwallen en bosjes in de direkte omgeving van de A-lokatie.
In de Elst groeien tussen de essenstoven anemoon en sleutelbloem. Over het voorkomen van plan-
ten in andere delen van het plangebied is niets bekend.
Bron: Beheerplan Middachten, Alterra 2002
Amfibien
In het plangebied zijn de Bruine kikker (afb 4.14) en de Groene kikker aangetroffen. Beide soorten
zijn algemeen. Ze vinden in de watergangen een geschikt voortplantingsbiotoop en in het afwisselen-
de terrein voldoende voedsel. De Bruine kikker overwintert over het algemeen op vorstvrije plekken
in rommelige hoekjes en blad en takkenhopen. De Groene kikker houdt zich meer op in de omgeving
van water en overwintert in de modder op de bodem van een watergang.
Reptielen
In het plangebied leven de Adder, de Ringslang en de Zandhagedis (bijlage 6).
De Ringslang leeft in de omgeving van water. De slang legt haar eieren in zgn. broeihopen, hopen
organisch materiaal waarin de temperatuur hoog kan oplopen. De Ringslang jaagt zowel op land als
in water en rust vaak op zonnige warme plekjes in de buurt van water. Ook in de vegetatie langs
sloten en vijvers, in struiken en takkenhopen worden slangen waargenomen. De dieren overwinteren
op vorstvrije plekken in verlaten zoogdierenholen, holle bomen, holten onder stronken in mesthopen
en hooimijten.
De Adder leeft in (natte) heide, hoogveen, stuifzand en open bos en is gevoelig voor verdroging en
versnippering van leefgebieden. De Adder is vanaf begin maart actief. Eind april begint de paartijd
en zijn de dieren erg actief. Na de paring zoeken de slangen hun zomerhabitat op, waar ze vaak op
vaste plekken zonnen. Vanaf eind augustus trekken ze naar de winterverblijfplaatsen waar de jongen
worden geboren. De winterverblijfplaatsen worden vaak tientallen jaren achtereen gebruikt.
Zandhagedissen leven op warme en droge plekken op een zandige ondergrond. Heide, duinen en
open plekken in bossen zijn favoriet. De meeste dieren komen pas in april uit hun winterslaap, waar-
na vrijwel meteen de voortplantingsperiode aanbreekt. De eitjes worden eind juni - begin juli afgezet
in zelfgegraven holletjes op open zandplekken en worden uitgebroed door zonnewarmte. De jongen
komen uit vanaf eind juli. In de 2e helft van september worden de winterverblijfplaatsen opgezocht.
Of de Adder en de Zandhagedis daadwerkelijk in het plangebied voorkomen is niet duidelijk. Het lijkt
waarschijnlijker dat zij op de Veluwe voorkomen, buiten onderhavige plangebied.
De genoemde soorten zijn alle beschermd via de Flora en Faunawet.
VOGELS
Naar aanleiding van het 25-jarigbestaan van de Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken, is in juni
2008 het boek Vogels van de Veluwezoom, 25 jaar onderzoek aan vogels in hun leefgebied versche-
nen. Aan de hand van verspreidingskaarten, grafieken en tabellen wordt een beeld geschetst van de
vogelbevolking van de Veluwezoom. Hiervoor zijn gedurende een langere periode een groot aantal
vaste telpunten bezocht. Middachten heeft 7 telpunten.
De bronbossen van Middachten hebben de hoogste vogeldichtheid binnen het gebied van de Veluwe-
zoom. Voor de Grauwe vliegenvanger is dit een van de belangrijkste broedplaatsen van de Veluwe-
zoom. Naast een groot aantal broedvogels (39 soorten) op Middachten wordt er in de winterperiode
op de 5 winter telpunten een 40-tal vogelsoorten waargenomen, naast een aantal losse waarnemin-
gen (13 soorten). De waargenomen soorten zijn opgenomen in bijlage 5 Bij de broedvogels is het
87
Afb. 4.15 Middelste bonte specht
Afb. 4.16 Boommarter
Afb. 4.17 Edelherten in het Middachterbos. Foto Middachten

88
aantal broedparen (voor zover bekend) vermeld. Een aantal soorten is in aantal afgenomen, ook dit
is in de bijlage vermeld. Voor deze soorten kunnen extra maatregelen worden genomen om ze voor
het plangebied te behouden. Verder is de status op de Rode lijst aangegeven.
In 2007 en 2008 zijn in de oude eikenbossen van Middachten de 1e waarnemingen gedaan van de
Middelste bonte specht (afb. 4.15). Deze vogel profiteert van het ouder worden van de loofbossen.
Mogelijk zijn er in de toekomst ook broedgevallen te melden.
Op de ooievaarbroedplaats op het huis broedt ieder jaar succesvol een paartje ooievaars.
Bron: Vogels van de Veluwezoom, 25 jaar onderzoek aan vogels in hun leefgebied, Vogelwerkgroep
Arnhem en omstreken, 2008.
Zoogdieren
Waargenomen soorten zijn onder andere een aantal marterachtigen, waaronder de Boom- en Steen-
marter en de Das, diverse soorten vleermuizen. Deze soorten zijn beschermd via de Flora en Fauna-
wet (tabel 2 AmvB en tabel 3 AmvB). Een volledige lijst van waargenomen zoogdieren is opgenomen
als bijlage 6.
De Boommarter (afb. 4.16) is een zeer zeldzame soort in Nederland met een leefgebied dat enkele
honderden hectaren kan omvatten. De Boommarter leeft vooral in grotere bosgebieden en is gebaat
bij het behouden van goede slaap- en nestbomen en bescherming tegen het verkeer.
Steenmarters komen vooral voor in parklandschappen, kleinschalige cultuurlandschappen en bosran-
den. Ze verblijven veel op zolders en schuren van met name oude gebouwen.
In de Havikerwaard en de Veluwezoom zijn enkele dassenburchten. Dassen leggen behoorlijke af-
standen af om te foerageren. Dassen maken altijd gebruik van dezelfde looproutes en zijn snel ver-
stoord als deze routes niet meer begaanbaar zijn. Kleine ingrepen in het terrein kunnen daardoor
grote invloed hebben op de dassen. Om verkeerslachtoffers te voorkomen is de Middachter allee
voorzien van een hekwerk en dassentunnels.
Groter wild als Edelhert (afb. 4.17), Wild zwijn en Damhert komen nu alleen nog voor op de Veluwe.
Met de aanleg van de ecopassage onder de A48 en de openstelling van de hekwerken langs de bos-
randen wordt het mogelijk dat deze dieren in het plangebied verblijven. Het toegankelijk worden van
de Havikerwaard betekent een aanzienlijke vergroting van het leefgebied van Edelhert en Damhert.
Beide soorten leven in roedelverband
Te verwachten gevolgen van de aanwezigheid van deze soorten zijn het minder goed verjongen van
bos door vraat aan knoppen en jonge loten, veegschade aan de bast van bomen en schade aan
landbouwgewassen.
Wilde zwijnen geven de voorkeur aan uitgestrekte (loof)bossen op voedselrijke bodem met een rijke
ondergroei. Zij vinden voedsel door de bovenste laag van de bodem om te wroeten. Zwijnen maken
veel gebruik van zoelplaatsen en plaatsen waar water blijft staan. Volwassen mannelijke dieren leven
solitair. Een of enkele zeugen vormen met hun biggen een groep (rotte).
Hoewel de aanwezigheid van zwijnen tot schade kan leiden aan landbouwgewassen en tuinen, leidt
het wroeten van de dieren in de strooisellaag tot een versnelde vertering van blad enz. en worden
kiembedden voor planten gemaakt. Zolang het aantal zwijnen beperkt blijft, kan dit de bosverjonging
bevorderen. Grotere aantallen dieren kunnen de bosontwikkeling negatief benvloeden. Hetzelfde
geldt voor grote aantallen Edel- en Damherten.
De kans bestaat dat de zwijnen de bronbossen gaan benutten om een modderbad te nemen. Wat de
gevolgen hiervan zijn op de ecologische waarde van de bronbossen en de beken is onduidelijk.
Het gevaar van een flinke toename aan verkeersslachtoffers, zowel dieren als mensen moet niet
worden onderschat en kan worden beperkt door passende maatregelen te nemen.
89
4.5 VISIE EN NATUURKANSEN
Vanwege de ligging van Middachten op de overgang van het Veluwe massief naar het IJsseldal kent
het plangebied een grote variatie in geologische ondergronden, bodemtypen, terreintypen, hydrolo-
gische situaties en daarmee samenhangende ecologische waarden. Samen met het langdurige be-
heer als landgoed, heeft dit een rijke natuur opgeleverd.
In het plangebied spelen meerdere belangen een rol: natuurwaarden, de instandhouding van kasteel
en tuinen, de bedrijfsvoering van het landgoed, wonen, werken, recreren, de aanwezigheid van
grof wild na de realisatie van de ecopassage. Door ruimtelijke keuzes te maken kunnen de natuur-
waarden worden gehandhaafd en verhoogd.
Met de realisatie van de ecopassage wordt bereikt dat de ecologische verbindingen tussen plange-
bied en omgeving worden versterkt. Hoewel dit consequenties heeft voor met name de bedrijfsvoe-
ring van het landgoed, betekent dit een verrijking van de natuur in het plangebied.
Met uitzondering van de ecopassage hebben geen van de voorgestelde inrichtings- en beheermaat-
regelen invloed op de historische aanleg en het historische landschapsbeeld van Middachten. Het
merendeel van de maatregelen versterken de aanleg en het landschap.
Bij het beschrijven van de natuurkansen wordt het zwaartepunt gelegd op de terreindelen met hoge
natuurwaarden: de bronbossen, de Middachter broek en de watergangen. Voor de overige terreinde-
len wordt aangegeven hoe de natuurwaarden door middel van kleine aanpassingen en aandachts-
punten kan worden verhoogd.
Tot slot worden enkele soortgerichte maatregelen beschreven.
4.5.1 Natuurkansen per terreindeel
Bos
De onderstaande tekst is overgenomen uit het rapport Beheerplan Middachten door Alterra, 2002.
Voor een uitwerking van het voorgestelde beheer wordt verwezen naar dit rapport.
Voor de A- lokatie wordt gestreefd naar een door inheemse en bijvoorkeur autochtone boomsoorten
gedomineerd bos met een gevarieerde ruimtelijke structuur waarin staande en liggende dode bomen
van verschillende diameters in verschillende stadia van vertering voorkomen. Hierbij zijn boomsoor-
tensamenstelling en ruimtelijke structuur afgestemd op de lokale variatie in groeiplaatsomstandighe-
den. De gevarieerde ruimtelijke structuur komt tot uiting in de afwisseling van tijdelijk open plekken
van verschillende grootte, groepen jonge bomen, oude bomen en bomen in verval en biedt tezamen
met het dode hout de voorwaarde dat de voor het complex van bron en beek specifieke planten (en
dieren) zich kunnen handhaven. Enkele autochtone boomen struiksoorten zijn lichtminnende of
halfschaduwminnende soorten. Specifiek ten behoeve van het behoud van de zeldzame epifytische
mossen voor het essenhakhout wordt gekozen voor een continuering van het huidige hakhoutbeheer
en voor een deel van het elzenhakhout voor omvorming naar opgaand essenbos. Voor het ontwikke-
len en behoud van een gevarieerde ruimtelijke structuur is een minimale omvang van de A-lokatie
van enkele tientallen ha. wenselijk.
In het rapport van Alterra worden de volgende instrumenten (in willekeurige volgorde) genoemd om
bovenstaande doel te bereiken:
doorlaten groeien van het elzenhakhout naar opgaand elzenbos.
via groepsgewijze kap en verjonging in combinatie met variabele dunning doorbreken van de
uniforme ruimtelijke structuur.
laten staan en liggen van dood hout.
continuering van het hakhoutbeheer in de essenhakhoutpercelen met zeldzame epifytische
mossen.
vergroting van het aandeel opgaand essenbos in met name De Elst.
omvormen van de percelen met Balsempopulieren naar percelen met autochtone boomsoor-
ten.
verwijderen Gewone esdoorn voordat zij zaad gaan dragen.
uitbreiden van de A-lokatie.
90
Voor De Elst en het Avegoor worden deze beheerdoelstellingen nagestreefd. Het Kooibos wordt be-
heerd als parkbos, waar eventueel op termijn en met behoud van natuur- en cultuurhistorische
waarden, eik en esdoorn kunnen worden geoogst.
Momenteel wordt gewerkt aan een herstelplan voor de eendenkooi in het Kooibos. Het is goed mo-
gelijk om de historische vorm van de eendenkooi zichtbaar te maken zonder de buitengewoon hoge
ecologische waarde van dit gebied aan te tasten, zie ook paragraaf 6.3.3, onderdeel 3.
Graslanden in de Middachter broek

Voor de weilanden wordt door Middachten en de pachter een inrichtingsplan ontwikkeld, gericht op
de ontwikkeling van botanische waarden. Het grasland wordt omgevormd naar bloemrijk hooiland,
waarbij het botanische doel (bloemrijk) samen dient te gaan met het agrarische doel (hooi van goe-
de kwaliteit en een goede soortensamenstelling). Bij het opstellen van het inrichtingsplan dient in
hoge mate rekening te worden gehouden met het zeer oude en waardevolle historische landschaps-
beeld van de Middachter broek.
Naast de botanische waarde die extensief gebruikte graslanden kunnen hebben, zijn zij voor veel
(trek)vogels en overwinteraars van groot belang. Dit geldt met name voor Knobbelzwaan, Nijlgans,
Houtduif, Kievit, Kramsvogel, Torenvalk, Meerkoet en Wilde eend. Voor vleermuizen zijn de weiden
met de heggen en houtwallen een geschikt jachtgebied. Soortenrijke graslanden herbergen een om-
vangrijke insektenfauna, waarvan dagvlinders, libellen en juffers de meest opvallende soorten zijn.
Door bij het inrichtingsplan naast de botanische belangen ook rekening te houden met de variatie in
voedselrijkdom en vochtgehalte in de bodem en het relif en een in tijd en ruimte constant beheer
toe te passen, zal het belang van de graslanden voor de hierboven genoemde soorten toenemen.
De pitrusbegroeiing op het voormalige baggerdepot neemt af, wat de kansen op goede resultaten op
korte termijn doet toenemen.
Bij de inrichting van het gebied als ecologische verbinding is het van belang om het cultuurhistorisch
waardevolle agrarische landschap te behouden en te versterken. Dit gaat hier juist zeer goed samen
met het gebruik als verbindingszone voor (rood)wild; de lijnvormige elementen van hagen en rietkra-
gen bieden uitstekende dekking voor langstrekkend wild. Zeker als de heg(restanten) in stand wor-
den gehouden en en op kleine schaal uitgebreid en voor de rietkragen het gefaseerde maaibeheer
wordt gevoerd. De heggen worden afgezet in een cyclus van 1 25 jaar, afhankelijk van de plaats
waar ze staan en hun ouderdom.
Waterlopen, beken en grachten

De Hen-status betekent voor Middachten dat de natuurlijke hydrologische situatie hersteld dient te
worden. Concreet betekent dit dat de verdroging moet worden opgeheven en dat de kwelsituatie
hersteld moet worden door middel van maatregelen die onder de kop Water zijn beschreven.
In het Plan van aanpak ten behoeve van het herstel van waterwerken op Middachten wordt een aan-
tal herstelmaatregelen genoemd. Een belangrijke maatregel is het afdichten van slootbodems met
klei uit de uiterwaarden. Naar verwachting leidt dit tot het uittreden van een groot deel van het
kwelwater in het Kooibos, waarna het wordt afgevoerd via de Paardengracht naar de Middachter
Molenbeek en de Middelste beek. Dit houdt de hoge natuurwaarden van deze beek in stand.
Tuinen
Het behouden van de diversiteit in de tuin betekent het behoud van ecologische variatie op kleine
schaal.
De aanwezigheid van bloemen trekt veel ongewervelden aan. De hoeveelheid vlinders, bijen, hom-
mels, vliegen enz. die van de nectar leeft, trekt roofinsekten aan, die vervolgens ten prooi vallen aan
vogels, amfibien en zoogdieren. Vogels vinden nestgelegenheid in de bomen en heesters in de tui-
nen. Oude bomen met holten zijn van belang voor een groot aantal holenbroedende vogels (o.a.
spechten) en zoogdieren (eekhoorn).
De gazons nemen een belangrijke plaats in als foerageergebied voor vogels. Met name Groene
specht en lijsterachtigen maken gebruik van gazons bij het zoeken naar voedsel. Daarnaast leidt de
(kleinschalige) variatie tot beschutte plekken die een goed jachtgebied vormen voor insekteneters als
vleermuizen en vogels.
91
Tijdig verjongen van bomen zorgt ervoor dat ook in de toekomst oude bomen aanwezig zijn. Bij het
vervangen/aanplanten van heesters kan rekening worden gehouden met de eigenschappen van
soorten voor dieren. Bij voorkeur worden bloemheesters met een rijke nectargift en besdragende
soorten toegepast. Ook het aanplanten van rijkbloeiende en nectarrijke planten (dahlia, aster, vlin-
derstruik, judaspenning damastbloem, koninginnekruid) in de tuinen draagt bij aan de overlevings-
kansen van vlinders.
Door hier en daar wat ruigte te laten staan waarin Grote brandnetel, Akkerdistel en Koniginnekruid
groeien, is er voedsel beschikbaar voor de rupsen. In niet gebruikte hoekjes kunnen rommelige ho-
pen van tuinafval, takken en blad worden gemaakt. Deze kunnen dienen als overwinteringsplekken
voor padden en salamanders. Voor deze maatregelen lenen zich goed de mogelijk overhoeken op
de kleinschalig ingerichte erven langs de Boerenweg.
Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is funest voor een groot aantal nuttige dieren.
Lanen
Het tijdig vervangen van oude bomen zorgt ervoor dat er ook in de toekomst oude bomen zijn. Oude
bomen met holten bieden schuil-, nesten verblijfplaatsen aan vogels, insekten en vleermuizen.
Jagende vleermuizen gebruiken onder andere deze lijnvormige elementen om zich op te orinteren.
Daarnaast zijn de lanen een verbindende schakel tussen de Middachterbossen op de Veluwe en de
bossen in het park en zodoende een zeer belangrijk onderdeel van de ecologische verbindingen in
het gebied.
Vermoedelijk hebben de oude boomgroeiplaatsen een zeer specifieke en bijzondere paddenstoelen
flora. Hiernaar zou onderzoek gedaan kunnen worden. Herstel van de lanen wordt vanuit historisch
oogpunt bij voorkeur uitgevoerd in eik. In het geval van verwijderen van bomen zal eerst onderzocht
moeten worden in hoeverre zij vleermuizen en vogels huisvesten. Vanwege de natuurwaarde van de
oude laanbomen dient de vanuit cultuurhistorisch oogpunt noodzakelijke vervanging en/ of verjon-
ging van de lanen gefaseerd te worden uitgevoerd.
Solitaire bomen en boomgroepen

De bomen bieden nestgelegenheid aan vogels en mogelijk ook aan vleermuizen. Oude bomen moe-
ten daarom zolang mogelijk worden behouden. Met name in de Binnentuin zorgen de bomen voor
verticale structuur en beschutting, wat bijdraagt aan de ecologische variatie in de tuinaanleg.
De vanuit historisch oogpunt gewenste uitbreiding van het aantal solitaire bomen in de tuin is dan
ook in ecologisch opzicht een verrijking, zeker als de historische diversiteit aan loof- en naaldboom-
soorten worden herplant.
Boomgaard
Een hoogstamboomgaard heeft een hoge ecologische waarde. In samenhang met de erven langs de
Boerenweg, de voormalige moestuin, de weiden en terrein rond de Rentmeesterij ontstaat een klein-
schalig landschap met een rijk en gevarieerd voedselaanbod. Spotvogel, Spreeuw, Putter en Ringmus
broeden graag in een boomgaard. Ook de Kerkuil, Torenvalk en Steenuil zijn vaak te vinden in de
buurt van een boomgaard. Voor de Steenuil is ook de nabijheid van knotwilgen van belang. Deze
kleine uil broedt in holten in o.a. knotwilgen, fruitbomen en in nestkasten. Oude hoogstambomen
herbergen verscheidene organismen: mossen, korstmossen, slaapplaatsen voor vleermuizen in kleine
scheuren., nestelgelegenheid in de kroon, schuilplekken voor ongewervelden in allerlei spleten in de
schors. Valfruit is een aantrekkelijke voedselbron voor vlinders, hommels, vliegen enz.
Het op termijn herstellen van de boomgaard wordt bij voorkeur met hoogstambomen van oude ras-
sen gedaan. Uitbreiding van de boomgaard binnen het bestaande perceel verhoogt de natuurwaarde
van het terrein en is gewenst vanuit landschapsarchitectonische aspecten, zie ook paragraaf 6.3.1,
onderdeel 8.
Landbouwgronden ten noorden van de bossen

Na het zaaien in het voorjaar levert de bewerkte grond voedsel op voor een verscheidenheid aan
vogels. In de zomerperiode is het groeiende gewas een voedselbron, schuilplaats en een aantrekke-
lijk terrein om doorheen te trekken voor diverse kleine dieren. In het najaar en de winter zoeken met
name Houtduiven voedsel op de kale akker.
De door de paarden gedeponeerde mest op de weiden is een voedselbron voor met name grote in-
sekten, die op hun beurt het voedsel vormen voor vogels en kleine zoogdieren. Onder andere Egel,
92
Wezel, Hermelijn, Steenuil, Grauwe vliegenvanger, Groene specht en Spreeuw profiteren hiervan.
Om door middel van beheermaatregelen een natuurwaarde verhogend effect te verkrijgen is een
over een langere periode in de tijd constant beheer nodig wat niet wordt verstoord door evenemen-
ten. Voor de visie ten aanzien van de omringende lanen wordt verwezen naar de paragraaf 6.3.2.
Erven en gebouwen
Van oudsher zijn (boeren)erven van grote ecologische waarde. De verzameling bedrijfsgebouwen,
opslagruimten en schuurtjes wordt omgeven door tuintjes, overhoekjes die levensruimte bieden aan
tal van organismen. De waarde van erven blijft behouden door ruimte te laten bestaan voor romme-
lige hoekjes. Oude gebouwen bieden broed- of rustplaats aan verschillende dieren. Naast verschillen-
de vleermuizen en de Steenmarter maken ook Huis- en Boerenzwaluw, Huismus, Spreeuw en Steen-
uil gebruik van kleine ruimten in gebouwen.
Bij de restauratie/bouw van gebouwen kunnen voorzieningen worden getroffen voor vogels: nestel-
pannen, nestelstenen, openhouden van invliegopeningen, uitstekende spijkers in balken laten zitten,
opening tussen dakpannen enz.
Voor Spreeuwen en Steenuilen kan alternatieve broedgelegenheid worden aangeboden in de vorm
van spreeuwenpotten en speciaal voor Steenuilen gemaakte nestkasten in bijvoorbeeld fruitbomen.
Verder maken ook Kerkuilen en Torenvalken gebruik van schuren en stallen om in te broeden. Nes-
ten worden gemaakt achter een zgn. uilenbord, op balken, bovenop stapels hooi en stro enz. Het is
daarom zaak om schuren nooit helemaal af te sluiten of invliegopeningen te maken.
Omdat het niet bekend is welke soorten vleermuizen in het plangebied voorkomen, is het moeilijk
aan te geven welke maatregelen genomen kunnen worden ter bescherming van deze dieren. Enkele
soorten maakt gebruik van zomerverblijfplaatsen in gebouwen. Vaak bereiken zij deze plaatsen via
kleine spleten in (oude) muren, kieren onder dakgoten of achter houten lijsten. Zo mogelijk dienen
dergelijke openingen te worden behouden bij restauratie van gebouwen. In geval van nieuwbouw
kunnen voorzieningen worden getroffen voor deze dieren.
Ruimten die klimatologisch geschikt zijn voor vleermuizen worden vaak ook bewoond door overwin-
terende vlinders (o.a. Kleine vos en Dagpauwoog).
Het lint van erven langs de Boerenweg vormt daarmee een belangrijke drager van de cultuurgebon-
den natuurwaarden binnen het plangebied.
Stinzenmilieus
In het verleden zijn stinzenmilieus ontstaan door een intensief beheer van eerst aangeplante en
later verwilderde (bol)gewassen. Bij dit beheer werd de bovengrond regelmatig verstoord, waardoor
een specifiek milieu ontstond waarin uitheemse planten kunnen groeien en inburgeren. Zonder dit
beheer zouden deze planten geen stand kunnen houden in Nederland. Vanwege de vroege bloei van
de gewasjes vormen zij al vroeg in het voorjaar een nectarbron voor vroeg actieve insekten, waaron-
der hommels. Aanbevolen word om het gevoerde beheer voort te zetten, waarbij zo nu en dan enige
verstoring wenselijk is.
93
Afb. 4.18 Grauwe vliegenvanger
Afb. 4.19 Steenuil
Afb. 4.19 Ringslang. Foto Middachten

94
4.5.2 Soortgerichte maatregelen
Voor een aantal van de op Middachten voorkomende planten- en diersoorten worden soortgerichte
maatregelen voorgesteld.
Mossen
Om de rijke, zowel epifytische als terrestische mossenflora voor de toekomst te behouden wordt
nogmaals gewezen op het belang van het voortzetten van het hakhoutbeheer in de epifytisch rijkste
delen van de Elst. In andere delen zullen de essenstoven op termijn verdwijnen en verdient een op-
gaand essen bos met een struiklaag van Hazelaar, Meidoorn en Vogelkers de voorkeur. Van levens-
belang voor het voortbestaan van de mossen is echter de grondwaterinvloed gecombineerd met pe-
riodieke overstroming door rivierwater. Opheffen van verzuring door verdroging voorkomt verruiging
en het verdwijnen van mossen.
Bron: Beheerplan Middachten, Alterra, 2002
Boommarter
De Boommarter heeft echt bos nodig als leefgebied. Oude gevarieerde bosopstanden met afgewis-
seld met jonge bomen en openplekken vormen een optimaal biotoop, zeker als daarin voldoende
voedsel is. De Boommarter gebruikt holle bomen als nestplaats, als slaapplaats dienen oude vogel-
nesten of vertakkingen in de kruin van een boom. In koude en natte perioden slapen de dieren in
o.a. konijnenholen of verlaten dassenburchten. Ook holle, liggende boomstammen worden gebuikt.
Voor het beheer binnen het plangebied betekent dit een afgewogen verdeling tussen cultuurhistori-
sche en natuurwaarden. De afweging is als volgt; Structuurbepalende, meest lijnvormige elementen
als lanen en zichtassen vragen om een schoon beeld. Buiten deze lijnen kunnen in de kernen van
parkbosvakken afgebroken holle bomen en liggend stamhout kan blijven liggen.
Nesten worden gemaakt in bestaande holen in bomen die afgeschermd zijn van inregenen. Het nest
wordt meestal verlaten via de kroon van de boom. Krooncontact met naburige bomen is dan ook
gewenst. Voor door marters gebruikte holle bomen dient, indien kap onvermijdelijk is, tijdig een ont-
heffing op basis van de Flora- en Faunawet te worden aangevraagd.
Op Middachten worden honden verplicht aangelijnd. De kans dat jonge Boommarters ten prooi val-
len aan loslopende honden is daarom gering. Om verkeersslachtoffers te voorkomen kunnen enkele
maatregelen worden genomen. Rond de plaatsen waar de marters vaak oversteken, kan de vegeta-
tie kort worden gehouden en kunnen ribbelstructuren in de weg worden aangebracht. De dieren
hebben zo beter zicht op naderend verkeer en worden door het geluid van de banden op de ribbels
geattendeerd op autos.
Bron: Zorg voor de Boommarter!, Werkgroep Boommarter Nederland, WBN-vzz
Grauwe vliegenvanger en Steenuil

Het geheel van tuinen, erven, boomgaard, bos, grasland en paarden (mest!) vormt voor de Grauwe
vliegenvanger (afb. 4.18) een optimaal biotoop. Dit blijkt ook uit het aantal broedgevallen (6) in het
plangebied. Op Middachten ligt het zwaartepunt van de populatie Grauwe vliegenvangers op de Ve-
luwezoom. Door de huidige structuur te handhaven kan er een groot aantal insekten voorkomen die
de prooi vormen van deze vogel.
Een andere vogel die hiervan profiteert is de Steenuil (afb. 4.19). De aantallen van deze vogel zijn in
de Havikerwaard afgenomen. Vaak komt dit voort uit een afname van geschikte broedplekken en het
voortijdig sterven van jonge vogels. Het plaatsen van speciale nestkasten in fruitbomen en knotwil-
gen helpt het aantal broedplaatsen te verbeteren. Door te zorgen voor rommelige hoekjes waarin
prooidieren leven en een afwisseling aan biotopen, neemt ook het voedselaanbod toe.
Ringslang
Ten behoeve van de Ringslang (afb. 4.19) kunnen in de nabijheid van water enkele gras- blad- en
takkenhopen worden gemaakt. In deze broeihopen zetten de slangen ei-clusters af, welke door de
warmte van de zon worden uitgebroed. De broeihopen moeten tussen half mei en half augustus met
rust worden gelaten. De Ringslang jaagt zowel op land als in water.
Ringslangen rusten vaak op zonnige warme plekjes in de buurt van water. Ook in de vegetatie langs
95
Afb. 4.20 Das in het plangebied. Foto Middachten
Afb. 4.21 Edelhert
96
sloten en vijvers, in struiken en takkenhopen worden slangen waargenomen. De dieren overwinteren

op vorstvrije plekken in verlaten zoogdierenholen, holle bomen, holten onder stronken in mesthopen
en hooimijten. Rommelige plekjes op het terrein dienen daarom behouden te blijven of te worden
gecreerd. Ook op een grotere afstand van water kunnen gras- takken- en bladhopen en houtstapels
worden gemaakt. Deze worden ook doorpadden, kikkers, salamanders, ongewervelden en kleine
zoogdieren bewoond. Indien vorstvrij, overwinteren zij ook op deze plekken.
Das
Voor de Das (afb. 4.20) zijn beschermende maatregelen genomen in de vorm van een dassenraster
langs en dassentunnels onder de Middachter allee. Dassenburchten in de buurt van wandelpaden
enz. kunnen worden afgeschermd van het publiek om verstoring te voorkomen. Dassen gebruiken
altijd dezelfde routes van en naar hun voedselgebieden. Voorkomen dient te worden dat deze routes
worden verstoord of verdwijnen.
Edelhert en Damhert
Om het leefgebied van het roodwild (afb. 4.21) te vergroten wordt een ecologische verbinding aan-
gelegd vanaf het Middachter bos naar de Havikerwaard. De wildhekwerken langs de bosranden van
het Middachter bos zullen op bepaalde plekken worden opengesteld. Voor een zinvolle verbinding
door het plangebied is de laanstructuur van de buitenplaats van groot belang. Een belangrijke rol
hierin is voor de te herstellen laanstructuur langs de verlengde schaapssteeg van Gotinksgoed en
Wolfskuil, zie ook paragraaf 6.3.2, blz 167. Door deze maatregelen kunnen de herten via het plange-
bied naar het Middachterbroek. Vanf het broek wordt via de eerder beschreven ecopassage onder de
A348 door, de verbinding met de Havikerwaard gemaakt. Om het gebied tussen de Veluwezoom en
de IJssel daadwerkelijk aantrekkelijk te maken voor roodwild gelden voorwaarden voor de inrichting
van de betreffende landbouwgronden, zoals voldoende dekking van de beplanting. Hiertoe zijn ge-
doogovereenkomsten met de grondgebruikers noodzakelijk.
97
Afb. 5.1 Publiek in de Binnentuin bij de Oostparterre.
Afb. 5.2 Valkenier en publiek tijdens Outdoor Gelderland 2009

98
5 RECREATIEVE ASPECTEN
RECREATIEF MEDEGEBRUIK
Het recreatief belang van Middachten overstijgt het plangebied en is onlosmakelijk verbonden met
de omgeving. Zoals de IJssel, de Veluwe en de beide dorpen. Middachten is als landgoed, samen
met Biljoen en Hof te Dieren imagobepalend voor de zuidrand van de Veluwe.
De buitenplaats speelt bovendien een zeer belangrijke rol in de het recreatieve beleving van de in-
woners van De Steeg en Ellecom. In de Dorpsvisie De Steeg 2008, opgesteld door Dorpswerkgroep
De Steeg, staat hierover het volgende;
De IJssel is slechts toegankelijk via de trap naar het jachthaventje aan de Oversteeg, daar bevindt
zich het Steegse strandje, dat eigendom is van Middachten. Dit strandje wil men behouden en aan-
trekkelijker maken voor lokaal gebruik. Daarvoor zouden prullenbakken geplaatst moeten worden,
dient het strandje structureel te worden onderhouden en moet het zwemwater worden gecontro-
leerd. Om overlast te voorkomen zou het na 22.00 uur afgesloten moeten worden.
De potentie van de Havikerwaard voor extensieve recreatievormen zoals wandelen en fietsen
wordt onvoldoende benut. Aanvullende paden, met de nadruk op ontsluiting van de oevers van de
IJssel, leveren meerwaarde.
De aanwezige wandelen fietsroutes in het landelijk gebied rond De Steeg, hebben geen duidelijk
start/eindpunt en zijn vaak niet goed aangegeven of onvoldoende
bekend. Het dorp zelf zou als een dergelijk punt kunnen fungeren. Rond het dorp, kasteel Middach-
ten en landgoed Rhederoord zouden wandelroutes kunnen worden ontwikkeld. De rustpunten met
bankjes moeten beter worden onderhouden.
Door de aanwezigheid van een aantal paardenpensions, een springstal en een dekstation is De Steeg
een paardendorp geworden. Er zijn echter nauwelijks voorzieningen voor ruiters. Op sommige pa-
den in het Middachterbos is ooit grof puin en bouwafval gestort en zijn daardoor niet geschikt voor
paarden en aanspanningen. Om de functie als 'paardendorp' verder te ontwikkelen, moeten er meer
paden in het hele gebied als ruiter- en koetspaden aangemerkt en geschikt gemaakt worden. Ook
moeten de bestaande ruiterpaden en koetspaden beter worden onderhouden.
ALGEMEEN BEZOEK AAN HET LANDGOED
De buitenplaats is opengesteld in het kader van de Natuurschoonwet. Nagenoeg de gehele buiten-

plaats is toegankelijk voor bezoekers. Het Kooibos en De Elst zijn vanwege hun kwetsbaarheid niet
opengesteld. De binnentuin kent een openstellingsregime. De dagelijkse bezoekers komen vooral uit
de omgeving van Middachten. Daarbij wordt vooral gewandeld in de buurt van het kasteelcomplex.
De laan langs de Paardengracht, de Wijer en de Boerenweg trekken minder publiek.
Voor bezoekers zijn er diverse wandelingen mogelijk. n daarvan is gedrukt, een excursiewandeling
van de vorige graaf Zu Ortenburg, en wordt als wandelen met de graaf aangeboden (afb. 5.3).
BIJZONDERE ACTIVITEITEN OP DE BUITENPLAATS
Naast de algemene openstelling organiseert Middachten diverse speciale activiteiten, die ieder door-
gaans een eigen publiek trekken. Deze activiteiten worden via de eigen website en via de media be-
kendgemaakt. Publiek dat hier op afkomt, is afkomstig uit de wijde omgeving en/of uit het hele land.
Ook uit Duitsland trekt Middachten bezoekers. Bij deze evenementen komen veel mensen per auto.
Met als gevolg dat de publieksparkeerplaats tegenwoordig te klein is om alle bezoek netjes te kun-
nen ontvangen. De bijzondere evenementen vinden plaats tussen maart en december. Deze staan
allen met toelichting en toegangsinformatie op duidelijke wijze op de eigen website
www.Middachten.nl vermeld.
In het koetshuis is najaar 2009 een bed&breakfast geopend, met drie kamers.
99
Afb. 5.3 Plattegrond bij de excursie wandelen met de graaf.
100
ONTVANGST VAN PUBLIEK DOOR MIDDACHTEN
Het publiek dat per auto komt, neemt doorgaans de afslag De Steeg. En slaat voor het dorp bij boer-
derij Oud-Middachten rechtsaf de Oversteeg op, naar de publieksparkeerplaats. Deze parkeerplaats
bevindt zich aan de westzijde van het kasteelcomplex, bij de kruising van Oversteeg en Smidsallee.
Vanaf de parkeerplaats loopt men naar de Westlaan. Vandaar kan met noordwaarts naar de Voor-
laan en eventueel festivalterrein. Bij openstelling van Binnentuin gaat het publiek vanaf de Westlaan
via een zijpoortje in de tuinmuur naar binnen. Middachten ontvangt haar bezoek zo zeer praktisch
via de achterdeur. Echter, noch vanaf de snelweg, nog vanaf de Oversteeg of de parkeerplaats krijgt
het publiek wat mee over de grandeur en specifieke Middachten-sfeer.
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN
De historische buitenplaats neemt een belangrijke plaats in het recreatief gebruik van de streek in.
Naast algemeen bezoek aan de parkaanleg en het kasteel met tuinen, is er veel belangstelling voor
specifieke evenementen op het buitenplaats terrein. Door de huidige benaderingswijze voor bezoe-
kers via de zij-ingang, is Middachten echter niet goed in staat het verhaal van historisch landgoed
Middachten aan de bezoeker over te brengen. Publiek het Middachten-gevoel meegeven is voor een
belangrijk deel wel te realiseren door het te ontvangen via de imposante voordeur; de Middachter
allee en de oprijlaan. Een belangrijke aandachtspunt voor de toekomst. Aanbevelingen voor verbete-
ring wordt uitgewerkt in hoofdstuk 6 Visie en ontwikkelingskader.
De wandelroute wandelen met de graaf is een uitstekende manier om publiek gericht over het spe-
cifieke van Middachten te vertellen. De route heeft met name betrekking op het Middachter bos.
Aanbevolen wordt meer van dergelijke wandelingen op te zetten en als routekaart te publiceren.
Waarbij de verschillende delen van Middachten kunnen worden bezocht en zo datgene dat Middach-
ten bijzonder en aantrekkelijk maakt aan de wandelaar wordt overgebracht. De Boerenweg en het
uitgebreide lanenstelsel lenen zich uitstekend voor diverse grote en kleine rondwandelingen. Terwijl
het aspect van de elegante parkaanleg in het oeroude agrarische landschap nu te weinig over het
voetlicht wordt gebracht.
Middachten vormt een bijzondere en aantrekkelijke locatie aan de Veluwezoom. Zowel voor mensen
uit de omgeving, als voor publiek van verder weg.
A3-pagina
101
A3-pagina
102
6 VISIE EN ONTWIKKELINGSKADER
INLEIDING
Buitenplaats Middachten is rijksmonument en sinds 11 oktober 2004 beschermd als complex histori-
sche buitenplaats. In november 2006 is het beschermde gebied uitgebreid tot het huidige plangebied
(zie bijlage 1), waardoor een afgerond beschermd gebied is gecreerd. De inzet van dit hoofdstuk is
het beschrijven van de actuele situatie. Samen met een analyse van de historische en natuurwaar-
den is dat de basis van het ontwikkelingskader voor parkaanleg, die recht doet aan de in de voor-
gaande hoofdstukken beschreven cultuur en natuurwaarden. De visie en het streefbeeld zijn gericht
op instandhouding en versterking van het Rijksmonument Middachten. De belangrijkste aanbevelin-
gen en maatregelen daartoe worden bij de verschillende onderdelen vermeld.
6.1 ACTUELE SITUATIE VAN DE BUITENPLAATS
6.1.1 HET PLANGEBIED
Het plangebied wordt gevormd door de beschermde buitenplaats. In deze paragraaf wordt de actue-
le situatie in haar geheel op hoofdlijnen beschreven. In paragraaf 6.1.2 wordt kort de opzet in deel-
gebieden toegelicht.
De visueel-ruimtelijke opzet van Middachten heeft verschillende uitingsvormen; onder meer land-
schappelijk en economisch-sociaal. Voor beiden geldt de hoofdconclusie uit het historisch onderzoek
dat in de historische structuur van Middachten door de eeuwen heen heel veel hetzelfde is geble-
ven. En dat verschillende elementen binnen de aanleg zich hebben doorontwikkeld.
Economisch-sociaal gezien is het kasteel met voorburcht het middelpunt van Middachten. Daarom-
heen bevindt zich de siertuin. Ernaast staat het economisch hart van het landgoed; de rentmeesterij.
Vervolgens staan in een wijdere kring diverse dienstgebouwen, huisweiden, boomgaard en voorma-
lige moestuin. De buitenste ring bestaat uit de boerderijen met akkers en weiden tot en met de Ha-
vikerwaard en de bossen op de Veluwezoom
Qua landschappelijke uitingsvorm volgt Middachten sterk de geomorfologische opzet van het gebied.
Dit blijkt ook uit de historisch onderzoek; de ligging op de overgangsrand tussen Veluwezoom en
IJsseldal met uittredend kwelwater. De locatiekeuze voor het kasteel met de orintatie op de IJssel.
De oude boerenweg met een reeks van boerderijen, van waaruit stegen/veedriften naar de Veluwe
en de uiterwaarden liepen. Deze driften vormen weer de basis voor de nog bestaande laanstructuur.
De parkaanleg van Middachten is daarmee uitgestrekt en van een eenvoudige elegantie; de indruk-
wekkende laanstructuur die het aangeklede agrarische landschap geleed en een bijzonder karakter
geeft. Binnen die landschappelijke compositie ligt als kern het kasteelcomplex met eromheen de ge-
detailleerde Binnentuin, verborgen achter de tuinmuren.
103
Waterelementen
Lanen
Bos
Binnentuin
Erven
Agrarische grond hoog
Agrarische grond laag
Grens monument
Afb. 6.2 Het monument verdeeld in deelgebieden
104
6.1.2 INDELING IN DEELGEBIEDEN
De actuele situatie van de buitenplaats laat zich het best beschrijven in de vorm van deelgebieden,
zie afbeelding 6.2.
De ruggengraat van de buitenplaats wordt gevormd door de Boerenweg. Deze ligt op grens
van de hoger gelegen zandgrond en het lage veengebied en IJsseldal. De oeroude route van
de Boerenweg bestaat binnen het plangebied uit Oversteeg, deel van de Westlaan, erf van de
rentmeesterij en de Boerenweg tot aan boerderij Borg Keppel. De weg is buiten het landgoed
in grote delen van de streek tussen Veluwe en IJssel nog te herkennen. Binnen het plangebied
liggen aan de Boerenweg nagenoeg alle erven met de boerderijen en dienstwoningen, als ook
de rentmeesterij, stalcomplex, boomgaard, de opslagschuur en voormalige moestuin. Ook het
kasteelcomplex is via de oprijlaan verbonden met de Boerenweg.
De structuur van Middachten wordt voor een groot deel bepaald door de lanen. Beeldbepa-
lend en beroemd is Middachter allee, die oprijst tussen de vlakke akkers. Met name de lanen
in de directe omgeving van het kasteel verkeren in goede conditie. Het Rondeel, de oprijlaan,
de Westlaan en de zuidzijde van de Paardengracht zijn verjongd in de afgelopen decennia.
Een aantal lanen verkeert in matige conditie, zoals de Eikensteeg. Of is zover afgetakeld dat zij
nauwelijks meer als zodanig herkenbaar zijn, zoals langs de noordzijde van de Paardengracht
en rond de Wijer.
Door de ligging op de overgang van hoge zandgrond en lager gelegen veen en kleigronden
heeft Middachten bijzondere waterelementen. Het uittredende kwelwater wordt van ouds-
her gebruikt om de watergangen, grachten en vijvers te voeden. Alle waterelementen staan
of stonden met elkaar in verbinding. In de kwelzone, het veengebied, ontspringt de Ruiters-
beek die richting Ellecom en Dieren loopt. De grote watergang van Middachten is de Paarden-
gracht die kwelwater en in de Wijer opgevangen regenwater afvoerde naar de Buitengracht bij
het kasteel. In het kooibos langs de Paardengracht bevindt zich een eenvoudige eendenkooi.
Het overtollige water uit het kooibos vloeit via de paardengracht naar het Middachterbroek.
Vanwaar het via sloten afgevoerd wordt naar de IJssel. Op dit moment wordt teveel water
afgevoerd, waardoor de broekbossen dreigen verdrogen. Er gaat de komende tijd een
waterplan uitgevoerd worden, waardoor meer kwelwater in het gebied vastgehouden kan
worden.
Ten noorden en zuiden van de bebouwing langs de Boerenweg en het naastliggende broekbos
liggen agrarische gronden. Aan de noordzijde, tussen de voet van de stuwwal en de Boe-
renweg ligt hoog en droog (voormalig) akkerbouwgebied. Deze zijn voornamelijk in gebruik als
weiden bij boerderij Wolfskuil. Ten zuiden van het kasteelcomplex en het broekbos van Kooi-
bos en Elst liggen de vochtige weiden van het Middachter broek tot aan de snelweg. Het gras-
land wordt doorsneden door sloten. Langs een aantal sloten staan oude houtwallen. De snel-
weg vormt een grote inbreuk op de beleving van het landgoed.
Op het landgoed komt op verschillende grondsoorten bos voor. Allereerst op de zandgrond
het Middachter bos, een hoogopgaand loofbos dat de flank van de stuwwal begroeit. Vervol-
gens het broekbos op het veen in de kwelzone aan de voet van de zandgrond. Met name door
de grote hoeveelheid uittredend kwelwater is in deze broekbossen een zeldzame flora van
bronbossen aanwezig. De broekbossen Kooibos en de Elst bestaan uit (voormalig) hakhout-
bos. De verdrogingsproblematiek vormt een ernstige bedreiging voor de kwetsbare vegetatie.
Beide broekbossen zijn vanwege hun kwetsbaarheid niet toegankelijk voor publiek.
Als een verborgen schat ligt achter de langs tuinmuren de Binnentuin rond het kasteel. De
tuin is verdeeld in verschillende tuinkamers en parterres. De tuindelen verschillen sterk van
elkaar, omdat sommige delen zijn gerestaureerd en een mooie invulling hebben en andere
delen nog in vereenvoudigde staat verkeren. Voor de Binnentuin staan diverse (herstel)
projecten op stapel, om het geheel nog verder te verfraaien.
De historische buitenplaats Middachten is onderdeel van een veel groter landgoed. Er zijn veel
invloeden van buitenaf. Deze omgevingsaspecten worden beschreven en geduid.
105
Afb. 6.3 De omgeving van het plangebied. Luchtfoto uit circa 2005. Bron; Google earth.
106
6.1.3 DE OMGEVING VAN HET PLANGEBIED
Middachten wordt aan alle kanten benvloed door haar omgeving. En zij benvloedt die omgeving zelf
ook. Economische, toeristische en ecologische routes en aspecten benvloeden de buitenplaats. Be-
langrijke landschappelijke en infrastructurele omgevingsaspecten zijn de Veluwezoom, het IJsseldal
met Havikerwaard, de dorpen De Steeg en Ellecom, de IJssel zelf en niet in het minst de snelweg. Al
deze onderdelen worden besproken in paragraaf 6.3.7 Omgevingsaspecten.
6.1.4 CONCLUSIES
Over de beschreven opzet en huidige verschijningsvorm van de historische buitenplaats Middachten

kunnen diverse conclusies worden getrokken, op diverse schaalniveaus. Er is een aantal conclusies
te trekken dat algemeen geldend is voor de parkaanleg. Deze centraal te trekken conclusies worden
hierna beschreven. Specifieke conclusies per onderdeel of deelgebied van de buitenplaats, volgen
verderop bij de betreffende bespreking.
Historisch casco
Het beheerplan is gericht op instandhouding en versterking van de historische buitenplaats Middach-
ten. En gaat over tuin, park en landschap (de groenelementen) die liggen in dat deel van het land-
goed Middachten dat is beschermd als complex historische buitenplaats. Dit rijksmonument is de
kern van, en onlosmakelijk verbonden met, het veel grotere omringende landgoed.
De instandhouding en versterking van de historische waarde betreft zowel de fysieke verschijnings-
vorm van Middachten als ook de bijbehorende tradities met betrekking tot bewoning en gebruik.
Middachten is een levend landgoed en daarmee levend erfgoed. Dit betekent dat de oude tradities
van bewoning en gebruik worden voortgezet en verjongd in een hedendaagse setting.
Het samenspel tussen cultuurhistorie en natuur op Middachten

Middachten is aangelegd en in de loop der tijd ontwikkeld met gebruikmaking van de natuurlijke om-
standigheden van het terrein. De terreingesteldheid was deels leidend voor de aanleg en deels is die
naar de hand gezet van de eigenaar. Ook zijn door het eeuwenlange consistente en kleinschalige
landgoedbeheer bijzondere natuurwaarden ontstaan, die specifiek zijn voor buitenplaatsen in Neder-
land. Natuur en cultuur zijn daarom op de historische buitenplaats niet te scheiden. Ieder object
heeft cultuurwaarden n natuurwaarden. Bij de verschillende parkdelen treden zij om beurten op de
voorgrond.
Het samenspel tussen nut- en sierfunctie op Middachten

De gehele parkaanleg van Middachten toont vanaf haar ontstaan een sterke verwevenheid tussen
nut- en sierfunctie. De eerste aanleg die nagenoeg geheel op sierfunctie is gericht was de tuinaanleg
van de binnentuin in circa 1905. De nuts-elementen van groente en fruit werden toen nadrukkelijk
buiten de directe omgeving van het hoofdhuis geplaatst. In de grotere aanleg bleven nut en sier ge-
combineerd; de boerderijen met landerijen langs de Boerenweg horen bij de buitenplaatsbeleving en
zijn onderdeel van de rondwandeling. De weiden zijn primair bedoeld voor de veehouderij, hun ruim-
telijkheid is ook belangrijke sierwaarde voor Middachten. Ook de lanen houden hun functie van sier-
element, in combinatie met houtopbrengst.
107
Afb. 6.4 Zicht over de Zuidparterre vanuit de Poortmanborder aan de oostzijde.
108
6.2 ONTWIKKELINGSKADER EN PLANTHEMAS
De visie en het ontwikkelingskader voor instandhouding en versterking van de historische parkaanleg

is in te delen in een aantal planthemas. Het rijksmonument Middachten vormt een groot en complex
geheel. Om recht te doen aan de waarden van Middachten en tot een bruikbaar streefbeeld te ko-
men, wordt het kader trapsgewijs beschreven. De planthemas worden daarom hier n voor n op
hoofdlijn besproken, waarna zij in paragraaf 6.3 per deelgebied gedetailleerder worden behandeld.
Planthema 1 Versterken Boerenweg en erven

Uit het historisch onderzoek komt de Boerenweg naar voren als de ruggengraat van Middachten. Een
belangrijk thema voor het historisch casco van Middachten is het vergroten en herstellen van de
herkenbaarheid van de Boerenweg als ruggengraat van de buitenplaats.
De Boerenweg wordt weer herkenbaar vanaf de IJssel tot aan Avegoor door heraanleg van het
verdwenen wegdeel tussen de Oversteeg, rond de rentmeesterij, tot aan de oprijlaan.
Onderdeel van deze campagne is het opheffen van de publieksparkeerplaats (zie planthema 2)
en herplant van het rentmeesterslaantje.
Voor de erven langs de Boerenweg worden randvoorwaarden voor de erfinrichting opgesteld,
waardoor het historisch casco van de erven wordt gewaarborgd en indien nodig hersteld.
Planthema 2 Het ontvangen van gasten en publiek

De huidige benaderingswijze van de buitenplaats door publiek is; entree via de Oversteeg, parkeren
op de publieksparkeerplaats, entree tot de Binnentuin via het zijpoortje. Het publiek krijgt zo weinig
tot niets mee van de Middachter allee als imponerende, joyeuze ontvangsthal, de bossen, de boerde-
rijen, de oprijlaan, en dan in het hart het kasteel met de omringende Binnentuin. De huidige bena-
deringswijze doet dan ook geen recht aan de historische waarde en grandeur van Middachten. Daar-
om is gestudeerd op een mogelijke aanpassing van de wijze waarop Middachten haar bezoek ont-
vangt. Om zo het publiek optimaal de sfeer van een historische buitenplaats te laten ervaren. Aanbe-
velingen hierin zijn;
Ontvang de gasten via de voordeur; de Middachter allee en de oprijlaan, en niet meer via de
achterdeur, het zijpoortje van de Binnentuin.
Hef de huidige publieksparkeerplaats op en verplaats deze naar het perceel aan de oostzijde
van de oprijlaan. Bij bepaalde evenementen is de huidige parkeerplaats te klein. Op een ande-
re parkeerlocatie kunnen meer bezoekers ontvangen worden.
Verplaats de entree tot de Binnentuin naar n van beide showpoorten in de tuinmuur; bij de
rentmeesterij of bij oranjerie.
Planthema 3 Opknappen Kooiboscomplex

Het kooibos vormt een wezenlijk onderdeel van de parkaanleg. En een plek bij uitstek waar natuur
en cultuur elkaar op zeer bijzondere wijze ontmoeten in de zeldzame kwelgebonden vegetatie.
Het historisch casco naar voren halen, met behoud en ter versterking van de ecologische
waarden; door verdergaande verlanding van de kooiplas en verruiging van het kooibos gaan
de zeldzame ecologische waarden die het gebied kenmerken achteruit en is de historische
structuur van het terrein moeilijker herkenbaar.
Planthema 4 Inrichtingsplan Middachter Broek

Het Middachter Broek wordt gevormd door de laaggelegen, vochtige graslanden. Het Broek is qua
waterhuishouding nauw verbonden met het Kooibos en De Elst. De opgave voor dit gebied is behou-
den en versterken van de bijzondere ecologische waarden van kooibos, Elst en Middachter Broek,
door aanpassing van de waterhuishouding in het Broek.
Behoud en versterking van het weidelandschap met heggenwallen. Behalve als dekking voor
groter wild van en naar de IJssel, ook als verblijf en routing voor vogels, kleine zoogdieren,
amfibien en reptielen.
Er wordt in de nabije toekomst een ecoduct aangelegd onder de snelweg door, om voor wild
109
110
de relatie met de Havikerwaard te herstellen.

De graslanden zijn al decennia lang niet gescheurd, dit is zeldzaam. Daardoor hebben zij een
zeer grote landbouwhistorische en natuurwaarde.
Een belangrijke maatregel in bestrijding van de verdroging in de broekbossen is het (opnieuw)
belemen van de bodems van de sloten in het Broek, zodat uittredend kwelwater wordt vastge-
houden.
Planthema 5 Kwaliteitsverbetering Binnentuin

Vanaf de jaren 80 zijn belangrijke delen van Binnentuin gerestaureerd. Andere delen, zoals de oost
en zuidparterrre zijn niet of zeer globaal aangepakt. Hierdoor is een onevenredig verschil in kwaliteit
per tuindeel ontstaan; ene deel detaillistisch hersteld en onderhouden, andere tuindeel eenvormig
gazon uit bezuinigingsperiode. Structuurversterkende ingrepen zijn;
De Lange verbindende zichten looplijnen herstellen of versterken.
Bomen tussen de tuindelen herplanten.
Heerstergroepen en borders vernieuwen.
Structuur van de verschillende parterres versterken, zonder de zeer arbeidsintensieve invul-
ling, zoals;
De Oostparterre op hoofdstructuur herstellen.
De structuur van de Westparterre versterken.
Rond de Binnentuin;
De lanen rond de buitengracht en de Voor- en Westlaan als complete omlijsting van kasteel
en tuinen versterken en herwaarderen. Deze verschillende lanen wordt beschreven bij het
deelgebied lanen.
Planthema 6 Omgevingsaspecten
De huidige beschermde buitenplaats betreft het hart van het landgoed tussen de autosnelweg en de
bosrand van de Veluwezoom. Het gehele landgoed Middachten had vroeger belevingswaarde, zoals
goed zichtbaar is op de prentenserie van De Leth c.s. Hernieuwde aandacht voor de belevingswaarde
van de monumentale buitenplaats en het omliggende landgoed als n geheel is nodig. De omgeving
heeft veel invloed op de beschermde buitenplaats en wordt daarom in dit beheerplan op hoofdlijnen
behandeld.
A3-pagina
111
A3-pagina
112
6.3 STREEFBEELD VOOR DE BUITENPLAATS
Het streefbeeld voor de historische buitenplaats vormt een ontwikkelingskader, waarbinnen de cul-
tuurhistorische-, natuur- en recreatieve waarden van Middachten gewaarborgd zijn. Dit ontwikke-
lingskader voor Middachten richt zich op een monumentale buitenplaats, waarvan het historisch cas-
co herkenbaar is voor gebruikers en bezoekers. Binnen dit casco is ruimte voor ontwikkelingen, zo-
wel op economisch, toeristisch als natuurvlak. Er is bijzondere aandacht voor de (zeldzame) natuur-
waarden die de aanleg heeft. Het streefbeeld is gebaseerd op verheldering, versterking en waar no-
dig herstel van de historische parkstructuur, zie afb. 6.2
De hoofdingrepen voor versterking van historische parkstructuur zijn beschreven in paragraaf 6.2 bij
de zes verschillende planthemas. Het ontwikkelingskader is voor een aantal planthemas overlap-
pend voor verschillende deelgebieden. Voor een goede beschrijving is de buitenplaats ingedeeld in
de eerder genoemde deelgebieden. Het ontwikkelingskader wordt daarom in de navolgende para-
graaf per deelgebied beschreven.
STREEFBEELD DEELGEBIEDEN
In de beschrijvingen per deelgebied komen de punten van de planthemas meer gedetailleerd aan
bod. Per deelgebied worden de belangrijkste historische en eventuele natuurwaarden benoemd. Op
basis daarvan worden handvatten gegeven voor het beheer, zowel in onderhoud als ontwikkeling,
van de buitenplaats.
113
Afb. 6.6 De Boerenweg bij Wolfskuil
14
13
11
12
10
7 8
5 6
15
4 16
3
2
Afb. 6.7 De Boerenweg, met de verschillende erven. De nummers verwijzen naar de navolgende paragrafen.
114
6.3.1 BOERENWEG, KASTEEL-ERF, BOERDERIJEN EN DIENSTWONINGEN
De verbindende schakel tussen vrijwel alle erven is letterlijk de Boerenweg. Dit historische wegtrac
omvat de huidige Oversteeg en de Boerenweg . Binnen de grens van het rijksmonument is dit vanaf
de Aldenburglaan tot aan de Eikensteeg. Het gehele trac wordt als Boerenweg aangeduid.
BOERENWEG
De Boerenweg is vermoedelijk de oudste infrastructuur in het gebied; een middeleeuwse onderweg
tussen de stuwwal en de IJssel. De weg is (rudimentair) in delen van de streek te herkennen. Zij
loopt door de verschillende dorpen, van kerk naar kerk. Buiten de dorpen liggen de oude boerderijen
aan deze weg, zoals op Middachten; Oud-Middachten, Gotinksgoed, Wolfskuil en Borg Keppel. De
hooggelegen equivalent van deze weg is de Arnhemse bovenweg.
Binnen het plangebied wordt de eenheid van dit wegtrac niet meer ervaren, door het verdwijnen
van het pad buiten om de rentmeesterij. De herkenbare verbinding tussen de Oversteeg bij Oud Mid-
dachten en de Boerenweg langs onder meer De Wolfskuil wordt gemist. Dit is een gebrek in de land-
goedbeleving van Middachten.
Binnen de parkaanleg van Middachten is de Boerenweg d weg langs de utilitaire bebouwing. De
Boerenweg vormt hiermee de ruggengraat van de buitenplaats. De grote lanenstructuur van Mid-
dachten heeft een geheel eigen ritme en daarmee geen architectonisch contact met de boerenweg.
Nagenoeg alle erven binnen het monument zijn aangesloten op de Boerenweg. Ook de rentmees-
terswoning (via de tuinaanleg en het vroegere rentmeesterslaantje), de rentmeesterij en kasteel via
de oprijlaan. De enige uitzonderingen zijn de voormalige smederij en het molenaarshuis.
KASTEEL-ERF, BOERDERIJEN EN DIENSTWONINGEN

Middachten kent als levend landgoed, naast het kasteel met bouwhuizen een grote hoeveelheid van
zon veertig (voormalige) pachtboerderijen en andere bouwwerken. Een aantal hiervan ligt binnen de
begrenzing van het Rijksmonument. Omdat de (boerderij)erven onlosmakelijk met de parkaanleg zijn
verbonden, worden zij in dit deelgebied behandeld. Het betreft van west naar oost langs de Boeren-
weg; Oud-Middachten, een dubbele arbeiderswoning, twee personeelwoningen, de rentmeesterswo-
ning, de rentmeesterij en werkplaats met squashbaan, de opslagschuur bij het achter-de-schermen
deel, de voormalige boerderij Gotinksgoed, tuimanswoning Middachten 6, boerderij De Wolfskuil, en
boerderij Borg Keppel. Buiten deze doorlopende reeks staat de voormalige smederij aan de Smidsal-
lee en aan de noordooshoek van de binnentuin het Molenaarshuis met twee achter elkaar gelegen
woningen.
Al deze gebouwen/ complexen zijn beelden sfeerbepalend voor de buitenplaats. Bezoekers zien
altijd eerst n of meerdere van deze gebouwen, voordat zij de kern van Middachten met het kasteel
ontwaren. Van deze erven wordt daarom in woord en beeld het historisch casco vastgelegd en be-
schreven welke meerwaarde de afzonderlijke erven hebben voor Middachten. De herkenbare histori-
sche structuur is hierbij leidend. Enkele zaken gelden in zijn algemeenheid voor alle erven;
Toen het echtpaar Van Aldenburg Bentinck- Van Heeckeren van Wassenaer zich na 1899 op
Middachten vestigde, kreeg het gehele landgoed een enorme facelift en/of opknapbeurt. Zo
hebben bijna alle hoofdgebouwen op de erven rond 1910 hun huidige uiterlijk verkregen.
De voor de bedrijfsvoering noodzakelijke aanpassingen, hebben bij de boerderijen geresul-
teerd in grote moderne bedrijfsgebouwen. Deze passen echter slecht in het landschap en doen
het historisch casco van Middachten geweld aan. Op het moment dat tot herbestemming van
een erf wordt overgegaan, is het belangrijk de niet passende bebouwing te amoveren.
Met de schaalvergroting en door achterstallig onderhoud zijn veel kenmerkende erfelementen
teloorgegaan, zoals schaapskooi, hooiberg (met onderstal) en moestuin. Zo is van de kenmer-
kende schaapskooien, alleen die van Wolfskuil nog aanwezig.
In de afgelopen jaren is op en rond de erven al veel aangepakt en opgeruimd. Mede daardoor
wordt nu duidelijk wat de basis van de betreffende erfinrichting is en wat er mist.
115
Afb. 6.7 Hofboerderij Oud Middachten. Rechts de landbouwschuur, links het huiserf
Afb. 6.8 De klassieke boerderijvoortuin van Oud Middachten
Afb. 6.9 zicht vanaf de voortuin op het vroegere overerf van Oud Middachten
116
1 OUD MIDDACHTEN
Actuele situatie
De voormalige boerderij bestaat uit een indrukwekkend dwarshuis met aangebouwde schuur. Aan de
westzijde liggen een siertuin en huisweide. Achter de boerderij staan grote schuren. Aan de oostzijde
staat een in onbruik geraakte zeer grote model-landbouwschuur. De schaal en opzet van de verschil-
lende gebouwen is weinig harmonieus. Op het perceel tussen de schuren en de Van Reedelaan staat
een aantal oude fruitbomen. Het erfdeel dat vanouds aan de zuidzijde van Boerenweg lag, met
schaapskooi en hooiberg(en) is verdwenen. Hierdoor ontbreekt een kenmerkende dubbele erfopzet
die Borg Keppel nog wel behouden heeft. Aan de zuidzijde is in de loop der tijd een uitgebreid hek-
kenlandschap ontstaan (zie foto). De oude weg op de vroegere zomerdijk is herkenbaar in het pad
naar de voet van de snelweg. Vanaf het pad loopt een ontsierende weg van stelconplaten door de
Elsmaat naar de Middachterbroek. Sinds de snelweg-afslag in de jaren 70 heeft Oud Middachten een
entreefunctie voor de buitenplaats gekregen. De boerderij heeft nu een frontpositie en is beeldbepa-
lend in de benadering en beleving van Middachten
Historische waarde
Het pand, bestaande uit voorhuis en aangebouwde schuur, stamt in haar huidige gedaante uit de
grote verbouwingscampagne van begin 20e eeuw. De boerderij had in het verleden de vroegere
functie van hofboerderij voor Middachten. Waardevol aan de huidige terreininrichting is de passende
opzet van de voortuin aan de boerenweg, met aan de westzijde erf en huisweide. In de 20e eeuw
zijn bij de bedrijfsuitbreiding grote schuren bijgebouwd. Deze passen qua maat en schaal niet bij de
uitstraling en opzet van de buitenplaats.
Aanbevelingen
Behoud en versterk de bestaande tuinen erfopzet aan de vooren westzijde.
Richt het overerf opnieuw in; verwijdering van het teveel aan hekken en verwijdering van het
stelcon-pad. Leg een nieuw werkpad aan naar de Middachterbroek aan langs de voet van het
talud.
Versterk het restant van het pad en het zomerdijkje.
Bij verwijdering van de schuren rond de boerderij; plant opnieuw een boomgaard aan de oost-
en noordzijde. Als referentie naar de historische erfopzet en als passende kraag tussen het
gebouw (zie ook afb. 2.25) en nieuwe ontwikkelingen daar omheen.
Afb. 6.10 Het erf van Oud Middachten in 1817 (links) en 1845 (rechts); op het hoofderf de boerderij met naaststaande
schuur, met aan de noorden oostzijde een boomgaard. Op het overerf staan twee hooibergen en de schaapskooi.
117
Afb. 6.11 Twee-onder-n-kap voormalige dienstwoningen aan de Oversteeg
Afb. 6.12 Voormalige timmermanswoning aan de Oversteeg
Afb. 6.13 Voormalige tuinbaaswoning aan de Oversteeg
118
2 VIER PERSONEELSWONINGEN
Actuele situatie
Tussen Oud-Middachten en de rentmeesterswoning staan vier personeelswoningen. Er zit een duide-
lijke rangorde in de woningen, die naar voren komt in grootte en afwerkingsniveau. De dienstwonin-
gen zijn uitgegeven in erfpacht. De tuinen hebben een moderne inrichting.
- Twee personeelswoningen onder n kap, eenvoudig van opzet, met houtwerk in Middachter kleu-
ren. De tuinen hebben een eenvoudige inrichting
- De timmermanswoning met boerderijmodel, met kopgevel naar de straat. De voortuin is aan de
straatzijde behoorlijke dichtgegroeid, waardoor het pand minder goed beleefbaar is.
- De Tuinbaaswoning; fraai pand met een mooie details. In de rangorde onder de rentmeesterswo-
ning. Het pand heeft een ruime goed onderhouden tuin.
Historische waarde
De dubbele dienstwoning stamt uit de jaren 50. Zij is daarmee de jongste telg van de gebouwenfa-
milie van het landgoed. De timmermans- en tuinbaaswoning stammen uit begin 20e eeuw. Op het
perceel van de tuinbaaswoning heeft door de geschiedenis van Middachten heen altijd (dienst)
bebouwing gestaan. Een belangrijke waarde is de gezamenlijke ligging aan de boerenweg, de her-
kenbaarheid als behorend bij door de Middachter kleuren op het houtwerk. En de duidelijke rangor-
de, opklimmend naarmate het pand dichterbij het kasteel staat.
Aanbevelingen
Zichtbaarheid van woningen vanaf de weg is belangrijk voor beleving van Middachten; de tuin-
beplanting mag het zicht op de panden niet teveel wegnemen.
Afb. 6.14 De dienstwoningen aan de Oversteeg in de actuele situatie;

1 Dubbele dienstwoning (jaren 50)
2 Timmermanswoning , nu (dubbele) woning (begin 20e eeuw)
3 Tuinbaaswoning (begin 20e eeuw)
4 Rentmeesterswoning (begin 20e eeuw)
119
Afb. 6.15 Voormalige Rentmeesterswoning, met voorgevel aan de Smidsallee
Afb. 6.16 Zijgevel van de Rentmeesterswoning, met de zichtlijn naar de Oversteeg
Afb. 6.17 De Rentmeesterswoning en tuin gezien vanaf de Godard van Reedelaan.
120
3 RENTMEESTERSWONING
Actuele situatie
Een huis met uitstraling, te midden van een bijpassende tuinaanleg. De woning is duidelijk het
hoogst in rangorde onder de personeelswoningen. De tuinaanleg is aan een grote beurt toe, maar
nog goed herkenbaar en bevat oude bomen, heesters en hagen. Huis en tuin hebben een oost-west
hoofdas naar de Smidsallee. En vanuit de serre een noord-zuidas via de weide naar de boerenweg.
Deze zichtas liep ooit door een boomgaardje. De boomgaard is verdwenen, waardoor de zichtlijn nu
niet beleefd wordt. De potentie van de structuur van woning en perceel is groot. Vanaf de voorzijde
liep een pad, het rentmeesterslaantje over de Grote kamp naar de rentmeesterij. Dit pad is bij de
aanleg van de publieksparkeerplaats verdwenen. Mede omdat de woning niet meer door de rent-
meester bewoond wordt.
Historische waarde
De woning stamt uit de verbouwingscampagne van begin 20e eeuw en is ontworpen door S. Wea-
therley. Met bijzondere details en een onder architectuur aangelegde tuin, wellicht door H. Poort-
man. Dit ensemble van huis en tuin is bijzonder, omdat het de architect(en) betreft die ook kasteel
(en binnentuin) renoveerde(n). De tuinaanleg heeft een sterk karakter door de aswerking en de sy-
metrische beplantingsopzet.
Aanbevelingen
Herstel van de historische tuinaanleg op hoofdlijnen; de aswerking, cirkels en symmetrische
beplantingsopzet.
Herstel van de zichtlijn vanaf de serre; groot onderhoud aan de oude haag. Herplant van het
boomgaardje aan weerszijden. Zodat de as weer ontstaat.
Herstel van het rentmeesterslaantje, waardoor de link tussen kasteelcomplex en dienstwoning
versterkt wordt, zie afb. 6.21.
Afb. 6.18 De Rentmeesterswoning en de tuinaanleg op een luchtfoto uit de periode 1939-1945. Goed zichtbaar is de geome-
trische opzet en de halronde hagen met de zichtlijn aan de zuidzijde.
121
Afb. 6.19 De publieksparkeerplaats aan de zijkant van het complex, vanaf de Oversteeg
Afb. 6.20 De westelijke laan langs de Binnentuin, als onderdeel van de huidige routing van
de Boerenweg. Aan het einde van de laan is de rentmeesterij zichtbaar.
122
4 BOERENWEG TUSSEN OVERSTEEG EN RENTMEESTERIJ

Actuele situatie
Het trac van de Boerenweg stopt op de kruising Oversteeg/ Smidsallee. Hier is tegen de Westlaan
aan de publieksparkeerplaats aangelegd. Vanaf de parkeerplaats betreedt men de Westlaan, die aan
de noordzijde uitkomt bij de Voorlaan en het erf van de rentmeesterij.
Historische waarde
Het trac van de Boerenweg liep vanaf de huidige Oversteeg evenwijdig met de lagergelegen West-
laan langs het kasteelcomplex. En vervolgens met een bocht bovenlangs de rentmeesterij naar de
kruising met de oprijlaan. In de 20e eeuw is de Boerenweg doorgestoken naar de Westlaan en van-
daar via het erf van de rentmeesterij naar de oprijlaan. In de jaren 80 is bij de doorsteek de pu-
blieksparkeerplaats aangelegd. Het opheffen van de Boerenweg, aanleg van de parkeerplaats en de
doorsteek naar de Westlaan hebben de historische structuur in deze hoek van Middachten sterk ver-
troebeld.
Aanbevelingen
Herstel de oorspronkelijke, sterke structuur; verwijdering van de publieksparkeerplaats en het
losmaken van de Boerenweg en de kasteellanen.
Herstel van het oude trac van de Boerenweg, los van de Westlaan.
Heruitgraven van de grenssloot langs de Westlaan, zie ook bij de beschrijving van de Westlaan
onder Lanenstelsel.
Afb. 6.21 Het rentmeesterslaantje (rood) op een luchtfoto uit de periode 1939-1945. Het laantje loopt gescheiden van de
Boerenweg vanaf de Smidsallee, bovenlangs de rentmeesterij naar het erf bij het stalcomplex. In blauwe stippellijn is het
oude verloop van de Boerenweg aangegeven. Met groene lijn is het verloop na begin 20e eeuw aangegeven, met de door-
steek naar de westelijke laan.
123
Afb. 6.22 De Rentmeesterij en administratiekantoor van Middachten. De ingraving in het talud is links goed zichtbaar.
Afb. 6.23 De Rentmeesterij en het stalcomplex op de kaart van de actuele situatie.
Afb. 6.24 Het erf bij de rentmeesterij, met de kopgevels van het stalcomplex.
124
5 RENTMEESTERIJ
Actuele situatie
Het complex bestaat uit een L-vormig gebouw. Het zuidelijk deel is het administratie en rentmees-
terskantoor. Het noordelijk deel is woning van jachtopziener. De rentmeesterij is het economisch
hart van Middachten. De ligging op het kruispunt van Boerenweg en de lanen rond de het kasteel-
complex is hier een leesbare uitingsvorm van. De routing van de Boerenweg via het erf is echter on-
duidelijk. Vroeger liep de weg bovenlangs de rentmeesterij. In de 19e is de weg over het erf verlegd.
In de 20e eeuw werd de route vanaf de Rentmeesterij naar het zuiden rechtgetrokken via de ooste-
lijke laan, naar de doorsteek bij de publieksparkeerplaats. Voor de rentmeesterij ligt op de kruising
van de lanen en de boerenweg een grascirkel met tuinvaas. De grasrand tegen het pand is niet strak
en verrommeld het beeld.
Historische waarde
De kern van rentmeesterij is herkenbaar onderdeel van de grootschalige 17e eeuwse bouw en aan-
legcampagne. Latere aanbouwen tot L-vormig pand maken het tot een bijzonder geheel. Bij de bouw
- en aanlegcampagne is de Binnentuin met omringende lanen, rentmeesterij en moestuin vlakgelegd.
Aan deze zijde van de aanleg betekende dit dat het terrein in de helling is afgegraven. Dit is een bij-
zonder voorbeeld van grootschalig grondverzet voor de tuinaanleg. De herkenbaarheid van deze in-
graving bij de rentmeesterij geeft dit terreindeel een hoge historische waarde. Met het herkenbaar
(der) maken van het erf, omleggen van de Boerenweg en het versterken van de as vanuit de binnen-
tuin langs de oostzijde, wordt het erf van de rentmeesterij weer beleefbaar het scharnierpunt van
utile en dulce op Middachten.
Aanbevelingen
Versterk de laankruising met cirkel voor rentmeesterij door de grasvoet van de rentmeesterij
strak vorm te geven.
Herstel de historische loop van de Boerenweg bovenlangs het rentmeesterij-erf.
Versterk de beleving van de bijzondere ingraving in de helling door aanleg van en trap of hel-
ling van de herstelde Boerenweg naar de lager liggende laankruising.
6 STALCOMPLEX EN SQUASHBAAN
Actuele situatie
Het U-vormige schurencomplex met interne squashbaan staat aan de oostzijde van de rentmeesterij,
op de voormalige moestuin. Het complex is extern opgeknapt in 2009. De interne restauratie is be-
zig. Bijzonder in de erfopzet is de as die vanuit de binnentuin langs de oostelijke boomrand van het
erf loopt. Deze voormalige middenas van de moestuin is goed herkenbaar. Het erf rond de schuren
oogt rommelig en wat ongedefinieerd. Aan de achterzijde van de schuren is een personeelsparkeer-
plaats en staat een personeelsruimte/ kantine voor tuin en bospersoneel, de Hut van Lou.
Historische waarde
Het gebouw is begin 20e eeuw gebouwd op de voormalige moestuin. Het pad is exemplarisch voor
die glorieuze verbouwingscampagne. Het pand is een waardevol onderdeel van Middachten; als on-
derdeel van de landgoed-economie en als bijzonder onderdeel voor de vrijetijdsbesteding. Bij dat
laatste is de ligging in lijn met tennisbaan en croquetveld opvallend en bijzonder.
Aanbevelingen
Het stalcomplex blijft het werkcentrum van de buitenplaats. Er zijn plannen om aan de oostzijde een
kapschuur voor machines te plaatsen.
Belangrijk bij plaatsing van de schuur is handhaving en verheldering van de oude as door
moestuin en binnentuin.
125
Afb. 6.25 De route van de Boerenweg tussen het stalcomplex (links) en de rentmeesterij.
Afb. 6.26 De boomgaard tussen Rondeel en Boerenweg.
Afb. 6.27 De opslagschuur bij het achter-de-schermenterrein van Middachten.
126
7 BOERENWEG TUSSEN RENTMEESTERIJ EN OPRIJLAAN

Actuele situatie
Dit stukje trac van de Boerenweg fungeert vooral als toegangsweg voor het personeel naar de par-
keerplaats, schuren en rentmeesterij. De kruising met de Oprijlaan is niet sterk; de hirarchie van
oprijlaan boven Boerenweg komt niet helemaal tot zijn recht.
Historische waarde
Het trac van de Boerenweg liep voorheen bovenlangs de rentmeesterij. Voor de beleving van Mid-
dachten is het belangrijk dat de hirarchie in lanen en paden herkenbaar is.
Aanbevelingen
Herstel van het oude trac van de Boerenweg bovenlangs de rentmeesterij. Deze krijgt hier
een aftakking naar het erf van de rentmeesterij.
Versterk de kruising met oprijlaan; de onverharde Boerenweg loopt tegen de strak verharde
oprijlaan met laanbeplanting aan.
Herstel van het historische hekwerk van H. Poortman langs de Boerenweg en verder rond de
weide. Zie ook het deelplan Inventarisatie Poortmanhekken, januari 2006.
8 BOOMGAARD
Actuele situatie
Het perceel van de boomgaard bestaat uit verschillende delen. Aan de Boerenweg ligt een deel met
oude fruitbomen. Deze zijn beeldbepalend voor dit parkdeel. Zij takelen af en een vervangingsplan is
noodzakelijk. Aan de zuidzijde is het perceel open, en fungeert als schapenweide. Hier ligt een piste-
plek voor de familie en voor het evenement Outdoor Gelderland. Voor het historische hekwerk rond
de boomgaard is een herstelplan gemaakt.
Historische waarde
De oude fruitbomen zijn beeldbepalend voor dit parkdeel. Op de oudst bekende kaarten van het ter-
rein komt hier al een boomgaard voor. Overigens dan in het zuidelijk deel. Begin 20e eeuw is bij de
grote verbouwingscampagne de boomgaard voorzien van ijzeren hekwerk naar ontwerp van archi-
tect Poortman. Uit afbeeldingen blijkt dat er vanaf het voorplein bij kasteel een zicht was door het
rondeel naar de boomgaard.
Aanbevelingen
In de middenweide aanplanten van nieuwe fruitbomen, zodat bij uitval van de oude bomen
het beeld vanaf het kasteel niet ernstig veranderd.
Restauratie van het sierhekwerk van Poortman.
9 OPSLAGSCHUUR EN COMPOSTTERREIN
Actuele situatie
Het achter-de-schermen-terrein van Middachten wordt van de Boerenweg gescheiden door een jon-
ge, dicht bosschage. De opslagschuur bestaat deels uit oude zonweringluiken. Of deze van het kas-
teel afkomstig zijn is niet bekend. Rond en ten zuiden van de schuur is het opslagterrein voor com-
post.
Historische waarde
Het terrein fungeert al meer dan 100 jaar als opslag- en achter-de-schermenterrein van de buiten-
plaats.
Aanbevelingen
Het is de bedoeling dat de het gebruik van het terrein gecontinueerd blijft in de toekomst. Daartoe
krijgt het een goed milieutechnische inrichting.
Het bosje tussen schuur en Boerenweg dunnen en verder ontwikkelen tot groen scherm tus-
sen terrein en weg.
127
Afb. 6.28 Gotinksgoed met voortuin en huisweide
Afb. 6.29 De zijtuin van Gotinksgoed, met de verbouwde onderschuur van de hooiberg.
Afb. 6.30 Het werkerf van Gotinksgoed.
128
10 GOTINKSGOED
Actuele situatie
Pal aan de boerenweg staat de voormalige boerderij Gotinksgoed. Aan de westen zuidzijde ligt een
siertuin en geitenweidje. In de zuidelijke tuin staat de tot volire verbouwde onderschuur van de
oude hooiberg. Tussen de tuin en het Kooibos ligt een huisweide. Aan de bosrand staan twee grote
coniferen, die mogelijk de locatie van het vroegere pad naar het Middachterbroek markeren. Achter
het huis is een erf aanwezig met een schuur/ garage over de hele breedte. Zeer recent is een plan
voor de erfbeplanting gemaakt door Landschapsbeheer Gelderland.
Historische waarde
De opzet van het erf voldoet aan het gewenste beeld en past bij de maat en schaal en uitstraling van
Middachten. Wel is de historische vorm van de voortuin moeilijk herkenbaar door de verschillende
afscheidingen rond tuin en geitenwei. Als klein erfelement is de op hoofdlijn bewaard gebleven on-
derschuur van de hooiberg waardevol. In het verleden lag aan de zuidzijde van de huidige tuin een
boomgaard (zie afb. 2.25). Vanuit Gotinksgoed liep een pad naar het zuiden; via een laan door het
kooibos, met een brug over de Paardengracht, naar een pad door het Middachter broek en vervol-
gens de Havikerwaard. Dit pad is verdwenen. Heraanleg is vanwege veranderde functie van Gotinks-
goed en kwetsbaarheid van het Kooibos niet opportuun.
Aanbevelingen
Markeer de rechthoekige vorm van de voortuin met een haag, zoals in het plan van Land-
schapsbeheer Gelderland is opgenomen.
Bij een eventuele herinrichting van het erfterrein; maak de vroegere hooiberg herkenbaar en
stel deze vrij van opgaande beplanting. Plant een kleine boomgaard in de weide aan de zuid-
zijde. Dit versterkt de erfopzet en geeft een besloten en passende sfeer aan Gotinksgoed.
Afb. 6.31 Het erf van Gotinksgoed in 1817 (links) en 1845 (rechts); de boerderij direct aan de weg, met voor het huis de
moestuin. Tussen het huis en de schaapskooi een boomgaardje. Achter het huis staan bij de erfgrens de hooiberg en een
schuur. Rechts is goed te zien dat de schaapssteeg door de boomgaard naar de kooi loopt. Naar het zuiden loopt een werk-
pad door de laan en via de brug over de Paardengracht.
129
Afb. 6.32 De tuinmanswoning. Op de voorgrond de overblijfsels van de kwekerij.
Afb. 6.33 De voorzijde van de appelschuur in de zuidoostelijke hoek van de voormalige

moestuin. Rechts is de rand van het Kooibos te zien.
Afb. 6.34 De moestuin op de luchtfoto van 19 september 1944. Het brede middenpad is
goed zichtbaar. Met ten noorden ervan de noord-zuidgerichte grote kas. Ter hoogte van
de appelschuur maakt de afscheiding een knik naar het oosten, waardoor er een perceel
achter de schuur lijkt te zijn.
130
11 TUINMANSWONING
Actuele situatie
De voormalige tuinmanswoning staat in tegenstelling tot de andere bebouwing aan de noordzijde
van Boerenweg. Rond de jaren 30 woning ligt een moderne siertuin.
Historische waarde
De woning heeft waarde als herkenbaar onderdeel van de grote ontwikkelingen op Middachten begin
20e eeuw.
Aanbevelingen
Om verrommeling tegen te gaan, is het belangrijk dat de grenzen van erf en parkeerplaatsen
gemarkeerd en gehandhaafd blijven.
Continuering van het huidige beheer.
12 VOORMALIGE MOESTUIN
Actuele situatie
De voormalige moestuin wordt van Boerenweg gescheiden door een historische schutting en een
mooie, oude meidoornhaag. De moestuin ligt tussen de erven en huisweiden van Gotinksgoed (west)
en Wolfskuil (oost). Langs de grens aan de westzijde staat een geknotte elzenhaag. Langs de ooste-
lijke grens staat een boomsingel. Aan de zuidzijde grenst de moestuin aan het Kooibos. De moestuin
is op het moment zeer rommelig van opzet, door de opslagfunctie. Tot voor kort was de moestuin in
gebruik bij Heijmans Sport en Groen. Dit bedrijf gebruikt het terrein nog voor opslag. In de vroegere
moestuin bevinden zicht de restanten van koude bakken en het fundament van een grote kas. In de
zuidoosthoek van het terrein staat de vroegere appelschuur. Het oostelijk deel van de moestuin is
met de schuur afgescheiden als nieuw te ontwikkelen perceel.
Voor de voormalige appelschuur is de restauratie in voorbereiding. De schuur wordt gerestaureerd
en krijgt een bestemming als woning. Aan de achterzijde (oostzijde) wordt daartoe een deel aange-
bouwd. Het perceel van de appelschuur zal worden uitgebreid aan de oostzijde.
Historische waarde
De moestuin is op deze plaats gesticht bij aanleg van de nieuwe binnentuin rond 1905 en de bouw
van het stalcomplex met squashbaan op de plek van oude moestuin. In de moestuin kwamen grote
koude bakken en een grote druivenkas. Na de Tweede Wereldoorlog werd de moestuin in gebruik
genomen als azaleakwekerij, samen met het perceel aan de overzijde van de Boerenweg. Nog later
nam kwekerij de Enk de voormalige moestuin in gebruik. Qua invulling is de moestuin niet meer als
zodanig herkenbaar. De historische grondvorm is in het terrein nog wel zichtbaar.
Aanbevelingen
Behoudt de grondvorm van de vroegere moestuin. Probeer deze bij splitsing van het terrein
herkenbaar te houden. Herkenbaarheid van de vorm is een belangrijke randvoorwaarde voor
een nieuwe inrichting.
Behoud bij uitbreiding van het perceel van de appelschuur de rechthoekige vormgeving.
Restaureer de historische schutting en behoud de oude haag aan de noordzijde en de singel
aan de oostzijde. Waarmee het herstel van de moestuincontour body krijgt.
131
Afb. 6.35 Haag langs de voormalige moestuin. Op de achtergrond boerderij Wolfskuil.
Afb. 6.36 Wolfskuil vanuit de vroegere boomgaard. Op de voorgrond de paardenbak.
Afb. 6.37 Het werkerf van Wolfskuil, met de achterzijde van de boerderij en links een
stalgebouw.
132
13 WOLFSKUIL
Actuele situatie
De boerderij is in gebruik als biologische boerenbedrijf. Naast rundveehouderij wordt veel met paar-
den gedaan. Wolfskuil gebruikt vrijwel alle agrarische gronden binnen het plangebied. Door de goed-
lopende bedrijfsvoering bestaat sterk het gevaar dat het erf-terrein stapsgewijs uitdijt en verrom-
melt. Voorkomen moet worden dat het erf aan beide zijden van de weg ontstaat; het erf ligt aan de
zuidzijde van de Boerenweg. Wel moeten passanten/ bezoekers het verschil tussen erf en Boeren-
weg kunnen zien. De voorzijde van de boerderij is aan de oostkant. Daar ligt de siertuin. Tussen de
voortuin en de grens met de kasteelmoestuin ligt een grote ronde bak voor het africhten van paar-
den en staat bij de erfscheiding een bijenstal. Met name de paardenbak detoneert sterk aan de
sierzijde van de boerderij. De siertuin loopt door in een smalle strook langs de zuidzijde van het
huis. Ter hoogte van de stal staat de verbouwde hooiberg. Hier begint het werkerf van Wolfskuil, dat
voornamelijk aan de oostzijde van het hoofdgebouw ligt. Op de hoek van het erf staat de laatste
schaapskooi van Middachten. De schaapssteeg van Wolfskuil sluit aan op de ingang van de kooi.
Naast de kooi staat een sterk verbouwd, oud stalgebouw. Recent is een nieuwe schuur diagonaal
geplaatst aan de zuidzijde van de bestaande stallen. Daarmee is de beleving van het landschap van-
af de Wijer verslechterd; voorheen keek men vanaf het pad langs de bosrand van het kooibos. Wel is
de schuur op die plaats de enige mogelijkheid om een goed erf te vormen. De overloop van erf in
openbare weg is ook aan de oostzijde langs de Wijer een probleem; voor wandelaars is niet altijd
duidelijk waar de erfgrens ligt.
Aan de noordzijde van Wijer ontstaat een geheel nieuw erf door de uitbreidende opslag van Wolfs-
kuil. Vergeleken met de vroegere situatie is het terrein sterk opgeknapt. Voor het erf is zeer recent
een plan voor de erfbeplanting gemaakt door Landschapsbeheer Gelderland.
Afb. 6.38 De schaapskooi op de hoek van het werkerf van Wolfskuil.
133
Afb. 6.39 Wolfskuil met voortuin, huisweide en stallen, gezien vanaf de appelschuur.
Afb. 6.40 Het laanpad tussen de Wijer (links) en de het erf van Wolfskuil.
Afb. 6.41 De Boerenweg met het nieuwe erf van Wolfskuil aan de noordzijde. Links de
jonge bomen langs de Wijer.
134
Historische waarde
Boerderij Wolfskuil behoort sinds het jaar 1200 bij Middachten. De erfopzet is klassiek en vergelijk-
baar met Gotinksgoed; aan de westzijde de siertuin, aan de zuidzijde de huisweide, aan de oostzijde
het erf. Wolfskuil had voorheen een grote, in tween gedeelde moestuin aan de westzijde van het
huis. Tussen de moestuin en de kasteelmoestuin, en langs de gehele zuidzijde van Wolfskuil stond
een boomgaard. Moestuin en boomgaard zijn beiden verdwenen. De eerdergenoemde grote, ronde
paardenbak doet ernstig afbreuk aan de historische structuur.
Aan de oostzijde is de combinatie van schaapskooi en schaapssteeg een bijzonder waardevol ensem-
ble, als herkenbare, oeroude agrarische historie van Middachten en de Veluwezoom. Langs de
schaapssteeg staan van oudsher wat losse bomen.
Aanbevelingen
Verwijder de grote ronde bak voor het huis en herstel de voortuin tot aan de bijenstal.
Markeer aan de oostzijde de grens tussen erf en Boerenweg. Bijvoorbeeld door een lijn met
bijzondere verharding tussen het onverharde wegdek en het erf.
Herstel de strakke weidegrens langs de noordzijde van de Boerenweg, door verdere aanplant
van de meidoornhaag.
Maak de bijzondere link tussen schaapskooi en steeg herkenbaar met bijvoorbeeld een infor-
matiebord.
Herplant langs de Wijer de tweede boomrij aan de noordzijde van de Boerenweg.
Vergroot de privacy tussen Wolfskuil en de te bewonen appelschuur door herplant van de
westelijke hoogstamboomgaard. Dit onder voorbehoud van beweiding door bijvoorbeeld scha-
pen, omdat beweiding door paarden in een boomgaard niet goed te combineren is.
Afb. 6.42 Het erf van Wolfskuil in 1817 (links) en 1845 (rechts); de boerderij direct aan de weg, met voor het huis een dub-
bele moestuin, gescheiden door hagen. Tussen het erf en het Kooibos staat een boomgaard. Achter het huis staan op het
werk-erf de hooiberg, schuur en schaapskooi. Naast het huis staat een extra schuur.
135
Afb. 6.43 Zicht op de beplanting rond de stallen van Borg Keppel, vanaf de Boerenweg
Afb. 6.44 Borg Keppel vanaf het fietspad naar Ellecom. Links stallen en rechts huis en tuin aan deze zijde van de Eikensteeg
Afb. 6.45 Het woonhuis van Borg Keppel. Op de achtergrond bomen van de Eikensteeg.
136
14 BORG KEPPEL
Actuele situatie
De Boerenweg loopt bij de Eikensteeg tegen het erf van Borg Keppel aan. Het oude boerderijgebouw
staat met de voorzijde naar Avegoor. En de achterzijde naar de Eikensteeg. Aan de westzijde van de
eikensteeg staat op het overerf het grote veehouderijcomplex met stallen en opslagplaatsen.
Aan de oosten zuidzijde van het oude gebouw ligt een siertuin, met daarachter tot aan Avegoor
een boomgaard. Aan beide zijden van huis en tuin liggen weiden.
Historische waarde
Borg Keppel is de laatste boerderij die de historische opzet heeft van erf met overerf. Op het overerf
staat de oude hooiberg met onderschuur. De schaapskooi is in de afgelopen decennia verdwenen.
De Boerenweg liep tot 1840 op de grens met De Elst. Na de aanleg van buitenplaats Avegoor werd
het trac verlegd tot vlak langs de noordzijde van het erf en huis naar de oprijlaan van Avegoor. Bij
de verbouwing begin 20e eeuw is dan ook de naam van de boerderij in de noordgevel geplaatst. In
de Tweede Wereldoorlog is het deel vanaf de Boerenweg vanaf de Eikensteeg opgeheven.
Bij de grote bedrijfsuitbreidingen tweede helft 20e eeuw, is het overerf qua maat en schaal buiten
proporties gegroeid. Aan de huiszijde is de erfopzet fraai en klassiek; het erf voor de schuur, aan de
zuiden voorzijde van het huis de tuin en ten oosten van de tuin het (restant) van de boomgaard.
Daarmee is Borg Keppel de enige boerderij binnen het plangebied met een boomgaard.
Aanbevelingen
Mogelijke uitplaatsing van de boerderij biedt aanknopingspunten voor herontwikkeling. Het is de
sleutel tot nieuwe kansen voor het terrein van Borg Keppel en de wijdere omgeving; het verloop van
de Boerenweg, herstel het laantrac van de Eikensteeg, de fiets/ wandelaansluiting(en) op Avegoor
en Ellecom. Borg Keppel wordt dan de beindiging en de entree van Middachten aan de oostzijde.
In die constellatie hebben Oud Middachten en Borg Keppel dezelfde functie.
Bij toekomstige ontwikkelingen is het belangrijk de opzet van erf met overerf te handhaven.
Herstel het laantrac van de Eikensteeg tot bij het erf.
Versterk de klassieke erfinrichting met een goede scheiding tussen nut en sier; geen siertuin
aan de schuurzijde bij de Eikensteeg. Herstel van de boomgaardstructuur aan de oostzijde
Afb. 6.46 Het erf van Borg Keppel in 1817 (links) en 1845 (rechts); de boerderij met schuren ligt op het hoofderf rechts van
de Eikensteeg. Op het overerf aan de linkerzijde staan hooiberg en schaapskooi. In 1845 is Avegoor al aangelegd. De Boeren-
weg is verlegd van langs het Kooibos, naar bovenlangs de boerderij. Tussen de boerderij en het bijgebouw van Avegoor ligt
een boomgaardje.
137
Afb. 6.47 Het woonhuis bij de voormalige smederij.
Afb. 6.48 De voormalige smederij, gezien vanuit de achtertuin.
Afb. 6.49 Het Molenaarshuis, gezien vanaf de Paardengracht.
138
15 SMEDERIJ
Actuele situatie
Het perceel van de voormalige smederij bestaat uit het woonhuis met een omringende goed onder-
houden siertuin. In de tuin staat de vroegere smidse, nu in gebruik als bijgebouw. Het huis is vanaf
het dorp De Steeg een belangrijk markeerpunt op de hoek van Smidsallee. Als zodanig fungeert het
als visitekaartje voor Middachten.
Historische waarde
De smederij kreeg haar huidige uiterlijk bij herbouw na een brand begin 20e eeuw. De historische
waarde van de smederij ligt in de bewaarde opzet van het complex van huis en smederij en de mar-
kante ligging aan het begin van Middachter Allee en de Smidsallee. Voor het huis staat een histori-
sche afscheiding, deze is echter in slechte staat en aan vervanging toe. De zichtbaarheid van het
pand aan de kruising is een belangrijke waarde voor Middachten.
Aanbevelingen
Continuering van het huidige beheer. Waarbij de beplanting niet teveel het zicht op het huis
mag afschermen.
16 MOLENAARSHUIS
Actuele situatie
Aan de oostzijde van de binnentuin staat het Molenaarshuis. Voor het huis ligt een strak onderhou-
den tuin met een mooie, oude kastanje. Op oude fotos is zichtbaar dat voor het huis een grote gras-
cirkel lag als tegenhanger van cirkel voor de rentmeesterij. Op beide cirkels hoort een tuinvaas te
staan. Achter het molenaarshuis staat een tweede woning. Beiden zijn in erfpacht uitgegeven. De
ligging op de overgang van park naar Middachter broek is erg mooi.
Historische waarde
Het molenaarshuis is bijzonder, omdat op deze plek vanouds bebouwing voorkomt. De waarde van
de tuinaanleg kan versterkt worden door heraanleg van de grascirkel met tuinvaas.
Aanbevelingen
Herstel de grascirkel voor het huis, zodat de eenheid met de Voorlaan en de symmetrie ten
opzichte van de rentmeesterij hersteld wordt.
Afb. 6.50 Het Molenaarshuis op een luchtfoto uit 1939-1945. Voor het huis ligt de grote grascirkel met een ornament.
139
11
12.3 11
12.2 8
7.3
12.1
3
7.2
1 9
2
5.1
4 7.1
10
5.2
6
5.3 5.2
Afb. 6.51 Actuele situatie van het lanenstelsel
11
12.3 11
12.2 8
7.3
12.1
3
7.2
1 9
2
5.1
4 7.1
10
5.2
6
5.3 5.2
Afb. 6.52 Ontwikkelingskader voor het lanenstelsel
140
6.3.2 LANEN
Analyse algemene historische opzet

De laanstructuur van Middachten bestaat voornamelijk uit oude (agrarische) infrastructuur die recht-
getrokken en beplant is. Ze lijkt in n bouwcampagne aangelegd en beplant rond 1690. De lanen
lijken evenwijdig te liggen en een zeer regelmatige opzet te hebben. De structuur van de lanen is
echter niet zo regelmatig als op het eerste gezicht lijkt. De bestaande laanstructuur, met de herken-
bare historische opzet en restanten van de historische laanbeplanting vormt een goede basis om de
structuur van de buitenplaats te dragen.
Schaapsstegen naar de Veluwezoom

Iedere boerderij langs de boerenweg had een schapendrift/ steeg naar boven de Veluwezoom op,
alwaar de schaapskooi stond. Deze schaapsstegen zijn bij de grote parkaanleg rond 1690 gebruikt
als onderdeel van de laanstructuur. De stegen die de boerderijen in gebruik hielden via de laanstruc-
tuur, staan gemarkeerd op de kaart uit 1773 van (Van) Dieren (afb. 2.18).
De veeroutes voor de verschillende boerderijen zijn;

Oud-Middachten gebruikte de route; smidsallee, stukje Middachter allee en het verlengde van de
oprijlaan de helling op. Op een aantel kaarten komt direct naast de hofboerderij ook een laan of pad
voor, die naar de grote weg loopt. Dit was niet de veeroute, maar waarschijnlijk een ontsluitingsweg
voor percelen op de Breij. De laan is waarschijnlijk door uitbreiding van het dorp De Steeg in onbruik
geraakt.
Gotinksgoed en Wolfskuil hebben een eigen steeg tot aan de Middachter allee. Vanaf de allee delen
zij een steeg de helling op naar de vroegere heidevelden.
Borg Keppel heeft via de Eikensteeg en het verlengde ervan een eigen schaapsdrift.
Wellicht is de oprijlaan plus Kruijsbree een oude schaapssteeg. Er wordt aangenomen dat er voor de
bouw van het eerste kasteel geen boerderij op deze plek stond. Op het latere voorterrein van het
kasteel staat wel agrarische bebouwing aangegeven (zie bijvoorbeeld afb. 2.9).
De Boerenweg
De Boerenweg is onderdeel van de Middeleeuwse heerweg van Arnhem naar Doesburg. De eerste
vorm van de Middachter allee is een afsnijdende versie hiervan. Op de kaart van 1773 is te zien dat
de Boerenweg na Borg Keppel op een dwarslaan uitliep en niet in hetzelfde trac doorliep naar Elle-
com. De Boerenweg is verder beschreven in paragraaf 6.5.1.
Het lanenstelsel
Het lanenstelsel heeft een belangrijke functie in de natuurwaarde van het plangebied. In de ecologi-
sche toekomstplannen van Middachten spelen de lanen een belangrijke rol. Zij zijn deel van de ver-
bindingsroute voor edelherten en ander wild, dat in de toekomst van en naar Veluwezoom en IJssel
moet kunnen trekken. Daarbij zijn de lanen ook van groot belang als routing en verblijfsplaats voor
vleermuizen. Oude laanbomen zijn onmisbaar als broed en verblijfplaats voor onder meer holen-
broedende vogelsoorten en vleermuizen. Dit betekent ten aanzien van de planning van herstelprojec-
ten, dat het verjongen van lanen gefaseerd dient te gebeuren, waarbij van tevoren ook een fauna-
inventarisatie nodig is. Op de plankaart (bijlage 3) is aangegeven welke laandelen op afzienbare ter-
mijn herstel en/ of verjonging behoeven.
De afzonderlijke delen van de laanstructuur worden hierna per onderdeel besproken.
141
Afb. 6.53 De Middachter allee, ter hoogte van Wolfskuil.
Afb. 6.54 De Middachter allee, gezien vanaf de Boerenweg.
142
1 MIDDACHTER ALLEE
Actuele situatie
Het dwarsprofiel van de Middachter allee bestaat uit een rijbaan met aan weerszijden een brede
berm met een dubbele rij beuken. Daarbuiten ligt aan weerszijden een fietspad, gevolgd door een
smalle berm. De allee, die oorspronkelijk ook de entree van Middachten is, is tegenwoordig een
drukke regionale verkeersader.
Bezoekers van Middachten beleven de allee te weinig, omdat zij via de achteringang (Oversteeg)
Middachten binnenkomen en aan de zijkant van de binnentuin parkeren. Bij een rondwandeling is de
Allee vanwege de verkeersdrukte moeilijk te ervaren. Een belangrijk onderdeel van de specifieke
Middachten-ervaring wordt zo gemist.
De kruising van de oprijlaan-Kruijsbree met de oprijlaan wordt nu niet als zodanig ervaren; de bui-
tenplaats lijkt nu te beginnen bij de oprijlaan, met de allee als grenslaan.
Historische waarde
De Allee is de oude, openbare heerweg, die over de breedte van de buitenplaats is rechtgetrokken
en als laan beplant. Daarmee is de Middachter allee vanouds de ontvangsthall van Middachten. De
indrukwekkende historische opzet met dubbele rij laanbomen, die oprijst tussen de open landbouw-
gronden, heeft de allee behouden. Een belangrijke kwaliteit van Middachten, die zeldzaam is in Ne-
derland.
De functie van entree van de buitenplaats kan worden hersteld en versterkt door aanleg van een
nieuwe publieksparkeerplaats bij de oprijlaan; bezoekers betreden Middachten via de allee en oprij-
laan en ervaren zo de imposante sfeer van het landgoed.
De historisch belangrijke kruising tussen allee en oprijlaan-Kruijsbree, is nu weinig herkenbaar. Deze
kan hersteld en versterkt worden door een helder en herkenbaar vormgegeven oversteeklocatie over
de allee. En aanplant van een nieuwe kruisboom in de noordoostelijke oksel van de kruisende lanen.
Maatregelen
Handhaven van de actuele situatie door regulier bermbeheer en laanboomonderhoud
Bij uitval van laanbomen herplanten in verband
Opnieuw vormgeven van kruising met oversteekplaats
Aanplant nieuwe kruisboom in de noordoostelijke oksel van de kruising
143
Afb. 6.55 De oprijlaan, gezien vanaf de Kruijsbree. Op de voorgrond de Middachter Allee.
Afb. 6.56 De oprijlaan, gezien vanaf het Rondeel.
144
2 OPRIJLAAN
Actuele situatie
Het eerste deel van de oprijlaan heeft een zeer breed profiel; een relatief smalle rijbaan met aan
weerszijden een dubbele rij jonge beuken, herplant in 2006. Daarbuiten grasstroken en langs de bui-
tenzijden een brede band van rododendron.
De rijbaan is verhard met klinkers, waarin de rijsporen van koetsen, karren en autos duidelijk aan-
wezig zijn. Deze sporen in de bestrating vormen een bijzonder onderdeel van cultuurhistorisch erf-
goed van Middachten.
Het deel tussen Boerenweg en Rondeel heeft een smal profiel; de rijbaan met aan weerszijden de
hoogopgaande beuken, die kort na de oorlog zijn herplant. Aan de oostzijde ligt de oude boomgaard,
aan de westzijde een beukenbosje op de voormalige moestuin.
Door het grote verschil in breedte en opzet tussen het eerste en tweede laandeel, komt de entree
niet als een geheel over over. Ook de kruising met de Boerenweg is niet sterk vormgegeven, wat de
helderheid van de historische structuur niet ten goede komt. Als de jonge aanplant meer volgroeid
raakt, zal het verschil in voorkomen naar verwachting sterk afnemen.
Historische waarde
De oprijlaan komt al voor op de oudst bekende kaart met het kasteel (afb. 2.3). En als laan met aan
weerszijden een dubbele rij laanbomen op de gedetailleerde kaart uit 1653 (afb. 2.5). De laan vormt
dus n van de oudste structuurelementen van de parkaanleg. Bijzondere waarde heeft de klinker-
bestrating, waarin de geschiedenis letterlijk zijn sporen heeft achtergelaten.
De oprijlaan kan zijn beleving als entreefunctie voor bezoekers herkrijgen, als bezoek ook via deze
laan de buitenplaats betreedt. Aanleg van een nieuwe publieksparkeerplaats naast de oprijlaan
vraagt enkele aanpassingen van het laanprofiel en/ of de kruising met de Boerenweg. Om zo het
autoverkeer op juiste wijze naar de parkeerplaats te leiden.
Maatregelen
Handhaven van de actuele situatie door regulier bermbeheer en laanboomonderhoud.
Bij aanleg van nieuwe publieksparkeerplaats; de auto in en uitrit en wandel in- en uitrit aan-
leggen en vormgeven.
145
3 KRUIJSBREE
Actuele situatie
De laan heeft een breed profiel, met aan weerszijden een dubbele rij eik. In hun opzet lopen oprij-
laan en Kruijsbree in elkaar door. Tussen de Middachter allee en het spoor is het pad verhard en
staat aan weerszijden een dubbele rij beuk. Aan de oostzijde stond door de eeuwen een kruisboom.
Begin 19e eeuw stond hier een prieel (Kadastraal Minuutplan 1817). Begin 20e eeuw stond hier een
kiosk.
Tussen het spoor en bos is het pad onverhard en staan aan weerszijden restanten van een enkele rij
laanbeplanting, in het bos staan restanten van beukenrijen langs het pad. Op de grens met het Mid-
dachter bos staat een hekwerk met wildrooster.
Het laanbeeld is verbrokkeld door verschil tussen het deel voor en na het spoor.
Historische waarde
De laan vormde deels een lange zichtas van en naar het kasteel. Daar waarde helling van het Mid-
dachter bos begint valt het gezicht weg. De laan zal vooral gebruikt zijn voor jachtdoeleinden en
diende als schaapsdrift voor Oud Middachten. Waarschijnlijk had de Kruijsbree ook een functie als
verbindingsroute naar de Arnhemse Bovenweg, de Carolinahoeve en verder de Veluwe over.
Herstel van de eenheid in structuur van de laandelen voor en na het spoor zal de waarde van de
laan verhogen. De kruising was tot in de 20e eeuw een belangrijke plek binnen de parkaanleg, ge-
tuige de boom en later het prieel. Op de kruising is nu geen rustmoment, waardoor de kruising bui-
ten de parkwandeling is komen te vallen.
Maatregelen
Waar nodig de laanstructuur herstellen naar historische opzet.
Herstel van de historische waarde als onderdeel van de parkaanleg door; herplant van een
Kruisboom en plaatsing van een zitbank/ prieel. Samen met de goed vormgegeven oversteek-
plaats, betrekt dit de kruising en Kruijsbree bij de parkaanleg. Zo is er minder de scheiding
tussen boven en onder de Middachter allee.
Afb. 6.57 De Kruijsbree, vanaf de allee naar het spoor gezien
146
4 HET RONDEEL
Actuele situatie
Het Rondeel bestaat uit een halfrond plein van gras. Langs de rand staat een verjongde dubbele rij
beuk. Vanaf de oprijlaan loopt de toegangsweg over het rondeel naar brug en het kasteel.
De beukenring sluit aan op de oude beplanting van de voorlaan. Enkele jonge beuken zijn uitgeval-
len.
Begin 18e eeuw was het rondeel voorzien van dubbele hagen. Daartussen bevond zich een dienst-
pad. In het begin van 20e eeuw was aan de noordoostzijde een gat in de beplanting gemaakt. Zo
ontstond er een uitzicht vanaf het voorplein naar de boomgaard en het bos op de Veluwe (afb.
2.36).
Historische waarde
Het Rondeel vormt n van bijzondere details die de laanstructuur van Middachten waardevol ma-
ken.
Maatregelen
Handhaven van de actuele situatie door regulier gazonbeheer en onderhoud van de boomrij-
en.
Monitoren op uitval, ziekten, en dergelijke, herplanten van uitgevallen bomen.
Afb. 6.58 Het Rondeel, met rondlopende toegangsweg naar het voorplein
147
5 LANEN ROND KASTEELCOMPLEX
5.1 VOORLAAN
Kasteel en binnentuin zijn omgeven door lanen; de Voorlaan, de lanen van de Buitengracht aan de
oosten zuidzijde en de Oostlaan. Omdat zij verschillen in gebruik, worden zij afzonderlijk behan-
deld. De lanen zijn beplant met eik. Door hun merendeels hoge ouderdom zijn zij een zeldzaamheid
in het plangebied en hebben deze lanen een zeer hoge natuurwaarde.
Actuele situatie
De Voorlaan bestaat uit een breed, onverhard padprofiel met aan weerszijden de restanten van de
laanbeplanting. Bestaand uit oude eiken. Aan de noordzijde een dubbele rij in driehoeksverband, aan
de kasteelzijde een enkele rij. Het pad is opengesteld en vormt tevens de toegang tot het voorplein,
de poorten van de Binnentuin en naar het Molenaarshuis. De Voorlaan is een belangrijke spil in de
infrastructuur van de buitenplaats.
Historische waarde
De voorlaan is een belangrijk onderdeel van de laanstructuur uit 1690, samen met de Westlaan en
lanen van de Buitengracht vormt hij de inkadering van het kasteelcomplex met Binnentuin. Eind 18e
eeuw waren de bomen ter hoogte van de bouwhuizen strak geschoren, om het uitzicht vanaf het
kasteel en voorplein in te kaderen (afb. 2.20). Dit zicht was ontstaan na sloop van de oude toe-
gangspoort bij de brug. De huidige laanbeplanting is bijzonder door haar ouderdom. Zij geeft Mid-
dachten de belevingssfeer die past bij een historische buitenplaats. De eenheid van de lanen rond
het kasteel is verwaterd. Dit gaat ten koste van historische waarde van het complex.
Maatregelen
Bij grote uitval van laanbomen, de Voorlaan herplanten in historische structuur.
Eenheid in de lanen rond het kasteelcomplex versterken, zie ook bij Westlaan.
Afb. 6.59 De Voorlaan ter hoogte van het stalcomplex.
148
5.2 LANEN LANGS DE BUITENGRACHT
Actuele situatie
De oostelijke en zuidelijke laan langs de Buitengracht bevinden zich achter de verlengde tuinmuur
van de Binnentuin. Mede hierdoor is het grote laanverband rond het complex verdeeld geraakt. De
lanen zijn onderdeel van de grote bouwcampagne van 1690. Door het vlakgemaakte ligging van het
tuinencomplex, zijn de lanen van de buitengracht als een dijk gevormd, die het grachtwater op peil
houdt.Op de zuidoostpunt is het hoogteverschil tussen laandijk en weiden het grootst en bedraagt
bijna 3 meter.
Het profiel bestaat voor oostelijke laan uit een onverhard pad met aan weerszijden een dubbele rij
eik. In deze laan zijn ter hoogte van het kasteel in de 19e/ begin 20e eeuw enkele bomen wegge-
hakt. Door dit gat in de laanbeplanting is er een doorkijkpunt naar de kerktoren van de stad Does-
burg. Door de niet onderhoduen beplanting van de naastliggende boomsingel (zie laan 6) is dit zicht
niet meer beleefbaar. De laanbeplanting van de oostelijke laan is op leeftijd en de conditie verslech-
terd.
De zuidelijke laan is bijzonder; het is de enige laan van Middachten die qua beplanting is verland-
schappelijkt; in de 19e zijn er gaten in de laanbeplanting gehakt, waardoor er vanuit het kasteel een
panorama van zichten ontstond over de IJsselvallei en de rivier. Deze openingen zijn bij de heraan-
leg van de tuinen begin 20e eeuw behouden. In de loop van de tijd is met name aan de zuidwestzij-
de een aantal beuken sterk uitgegroeid, waardoor de historische opzet van boomgroepen verloren
dreigt te gaan.
In de middenas vanuit het kasteel ligt aan de zuidelijke buitensingel een grond grondwerk als
balkon. Vanaf deze plek zal er grandioos uitzicht over de rivier zijn geweest. De taluds van het bal-
kon zijn deels weer onder profiel gebracht en deels, met name aan de zijkanten, sterk vervallen en
afgekalfd. Aan de zijde van de Buitengracht staan hier groot uitgegroeide groepen rododendrons. Op
oude fotos is zichtbaar dat deze heestergroepen de wandelaar een afwisselende beleving van de
Binnentuin en het kasteel schonken. De rodogroepen zijn nu zo sterk uitgegroeid dat zij vanaf de
buitenzingel het uitzxiht over de zuidparterre
Afb. 6.60 De oostelijke laan vanaf de poort.
149
Afb. 6.61 Het westelijke deel van de zuidelijke laan, vanaf de Buitengracht naar het tuinmuur en poort bij de
Westlaan. Rechtsvoor enkele groot uitgegroeide beuken. Zij bedreigen de landschappelijke opzet van losse boom-
groepen op deze buitensingel.
Afb. 6.62 Het balkon grondwerk in de middenas van de zuidelijke buitenspingel. Het balkon is eind 20e eeuw
weer deels geprofileerd. Aan de rand zijn enkele kleine bomen, zoals meidoorn geplant. Links is een pluk rodoen-
drons langs de gracht zichtbaar. Rechts ligt de weide van de Elstmaat, daarnaast staat de beplanting op het talud
van de snelweg.
150
en naar het kasteel geheel wegnemen. Herstel van deze visuele band tussen buitensingel en Binnen-
tuin hergeeft de park en tuinaanleg n van haar bijzondere accenten.
De lanen langs de Buitengracht zijn niet (meer) algemeen opgesteld voor publiek.
Historische waarde
De lanen van de Buitengracht zijn, met hun dijken, van hoge waarde; door hun grootschalige grond-
werk vertegenwoordigen zij een bijzonder onderdeel van de Nederlandse tuinkunst. Door de omlig-
gende afschermende beplanting is het hoogteverschil met het Middachterbroek niet goed te ervaren,
dat gaat koste van de belevingswaarde van dit bijzonder grondwerk. De lanen omringen de binnen-
tuin. Vanuit het kasteel is er echter door de eeuwen heen altijd contact geweest met het achterlig-
gende landschap. Tot in de 19e eeuw via een zichtas door de zuidelijke laan, naar de IJssel. Vanaf
de 19e eeuw in opzet van diverse zichtlijnen naar het zuiden tussen boomgroepen door (afb. 2.39)
en naar het oosten door een doorkijkje in de oostelijke laan. Deze opzet is tot op heden herkenbaar
en is bijzonder, omdat hierdoor de verschillende tijdslagen van de parkaanleg van Middachten her-
kenbaar zijn; de 17e eeuwse grondwerken met laanbeplanting, het 19e eeuwse panorama van uit-
zichten, te beleven vanuit de 20e eeuwse neo-geometrische Binnentuin.
Maatregelen
Bij grote uitval van laanbomen, de oostelijke laan herplanten in 18e eeuwse structuur.
Zichtgat oostparterre verhelderen, zie ook bij Laan 6
Aan de zuidzijde de opzet met losse boomgroepen in landschapsstijl handhaven en herstellen.
De rodogroepen langs de Buitengracht in model brengen en houden, waardoor de visuele
band tussen de verschillende parkdelen hersteld wordt.
151
5.3 WESTLAAN
Actuele situatie
De Westlaan is een belangrijk onderdeel van de routing over de buitenplaats. Eind 19e eeuw werd
de Boerenweg omgelegd; vanaf de Oversteeg kwam een doorsteek naar de Westlaan. Waardoor de
Westlaan van interne laan langs Binnentuin, veranderde in openbare weg; de doorgaande route liep
voortaan van de Oversteeg via de Westlaan naar het erf bij de rentmeesterij en verder naar de Boe-
renweg. Eind 20e eeuw werd aan deze zijde de publieksparkeerplaats aangelegd. Hierdoor werd de
Westlaan de entree van Middachten en kon het publiek via de zijingang de Binnentuin bezoeken.
Eind 20e eeuw is de laanbeplanting vervangen. Aan weerszijden staat een enkele rij eik, met aan de
tuinzijde een rand rododendron. Tussen de jonge bomen zijn stobben te zien in het vroegere twee-
rijige stramien.
Historische waarde
Door het doorbreken van Westlaan, ten behoeve van de routing naar de rentmeesterij, werd de een-
heid van het lanenvierkant rond het kasteelcomplex verstoord. Bij de herplant is ervoor gekozen om
een eenrijig plantverband aan te houden. De historische waarde van de huidige opzet is daarmee
niet hoog. De basis, het pad langs de westelijke buitenzijde van Binnentuin, is wel waardevol als her-
kenbaar onderdeel van de 17e eeuwse laanstructuur.
Maatregelen
Na het opheffen van de publieksparkeerplaats, de doorsteek naar de Westlaan verwijderen.
De grenssloot herprofileren.
De Westlaan passend laten aansluiten op de zuidelijke laan en de Voorlaan, waardoor weer
een rechthoek van lanen ontstaat rond het kasteelcomplex.
Tijdig snoeien en eventueel dunnen en verplanten van de rodos tussen het pad en de tuin-
muur.
Afb. 6.63 De westlaan, gezien vanaf de rentmeesterij.
152
6 AFSCHERMENDE SINGELS OOST EN ZUIDZIJDE BUITEN DE AANLEG
Actuele situatie
Aan de oost en zuidzijde is na aanleg van de snelweg een afschermende beplanting aangelegd met
dubbel doel; in beeld en geluid van de snelweg wegplanten en een extra laan opkweken ter mogelij-
ke vervanging van de lanen langs de Buitengracht. De laanbomen zijn beheerd als windsingel, waar-
door dichte bosschages zijn ontstaan. Hierdoor is vanaf de Buitengracht de Middachterbroek niet
meer zichtbaar en is het zicht vanuit het kasteel naar Doesburg dichtgegroeid.
Historische waarde
De singels hebben geen historische waarde, dan hun samenhang met de snelweg als reactie op de
aanleg ervan.
Maatregelen
Beheren als laanbomen, waardoor vanaf de Buitengracht het zicht op de Middachterbroek her-
steld wordt.
Het kijkgat vanaf het kasteel door de buitensingel naar Doesburg herstellen; het zicht door-
trekken en ook uithakken door de afschermende singel.
Afb. 6.64 De afschermende singel langs de oostzijde, gezien vanaf de oostparterre. Goed zichtbaar is hoe het
uitzicht naar Doesburg is dichtgegroeid door de singelbeplanting.
153
Afb. 6.65 De Paardengracht en de laan, gezien vanaf de Voorlaan.
Afb. 6.66 De laan langs de zuidzijde van de Paardengracht.
154
7 PAARDENGRACHT
Het gewenste beeld voor de Paardengracht is een strakke L-vormige watergang, met aan beide zij-
den hoogopgaande lanen. De lanen aan de noorden aan de zuidzijde van de gracht worden apart
behandeld, vanwege hun verschillende actuele toestand.
7.1 LAAN ZUIDZIJDE PAARDENGRACHT
Actuele situatie
De lange laan langs de zuidzijde van de Paardengracht heeft aan weerszijden een enkele rij beuk.
Het pad is halfverhard met puin. Tussen de laanbomen zijn op veel plaatsen de stobben van de vroe-
gere beplanting zichtbaar. Twee oude eiken resteren aan de oostpunt van de laan. Bij de vroegere
overgang naar De Elst staan twee oude linden. Vanaf de hoger gelegen laan is nabij de Voorlaan
weids uitzicht over het Middachterbroek. Halverwege de laan tot bij De Elst staat een brede houtwal
met opgaande bomen tussen de laan het weidelandschap. De laan wordt niet veel gebruikt door be-
zoekers. Waarschijnlijk omdat de grote lengte in combinatie met een onduidelijke beindiging of ver-
volg te weinig aantrekkelijk is om uit te proberen. Dit is jammer; de laan met Paardengracht is n
van de typisch Middachter bijzonderheden, die onlosmakelijk met het verhaal van de historische bui-
tenplaats verbonden is.
Historische waarde
De laan is tijdens de grote bouwcampagne rond 1690 aangelegd aan de buitenzijde van de Paarden-
gracht en loopt parallel hieraan vanaf de Voorlaan, naar de Wijer. De beplantingsstructuur bestond
uit een enkele rij eik aan de grachtzijde en een dubbele rij eik aan de buitenzijde. Op een prent uit
de serie van 1725 is het lange deel in de noordoosthoek afgesloten met een hekwerk en vlechtwerk.
In het verlengde van de laan was in de 20e eeuw een bruggetje over de beek naar het wandelpaadje
door het Faisantenbosch. Einde 20e eeuw is deze doorgang opgeheven. In het laatste kwart van de
20e eeuw is het lange deel herplant met een enkele rij beuk aan weerszijden.
Maatregelen
Bij herplant in de toekomst, de laan herplant in historisch verband.
Gebruik de twee oude linden als blikvanger en richtingspunt van de laan. Wellicht door plaat-
sing van een zitbank. Waardoor het aantrekkelijker wordt voor bezoekers om de Paarden-
gracht in de rondwandeling op te nemen. Samen met herstel van het balkon bij de Wijer, is dit
een belangrijk detail dat Middachten in staat stelt het publiek om aantrekkelijke wijze te ont-
vangen en te bedienen.
Het uizicht vanaf de hoger gelegen laan over de Middachterbroek is n van de grote charmes
van de Paardengracht. Versterk deze beleving door goed en intensief bermonderhoud van de
laan. Als bij vernatting van het weidegebied de houtwal opgeheven wordt, wordt de Paarden-
gracht een magnifiek wandelmoment met aan de ene kant de lange, strakke watergang en
aan de andere zijde het brede panorama over de het Middachterbroek.
155
7.2 LAAN NOORDZIJDE PAARDENGRACHT
Actuele situatie
Langs de zuid en oostrand van het Kooibos/ noordzijde van de Paardengracht stonden lanen. De
laanbeplanting van oude eiken is nog herkenbaar tussen de verwilderde beplanting. De lanen waren
uitgevoerd in eik, in driehoeksverband een dubbele rij aan weerskanten van de paden. Dit patroon is
herkenbaar in de resterende eiken en stobben langs de zuidzijde van het Kooibos. Ter hoogte van de
eendenkooi en aan de oostzijde van het Kooibos is de laan geheel verdwenen. Hier staat veel opslag.
Historische waarde
Op een prent uit de serie van circa 1725 is de beplanting aan weerszijden van de Paardengracht ou-
der weergegeven dan de boompjes van de Voorlaan bij het kasteel. De lanen dateren echter samen
met de Paardengracht ook uit de campagne van 1690.
Maatregelen
Het streefbeeld is het beeld van een laan, gezien vanaf de overzijde van de Paardengracht. Vanwege
de kwetsbaarheid van de flora in het Kooibos wordt het gebied niet toegankelijk voor publiek.
Vrijstellen van de oude bomen en regulier laanboomonderhoud.
Inzetten van extensief bermbeheer (1 of 2 keer per jaar maaien met bosmaaier).
Ter hoogte van de eendenkooi aan de zuiden westzijde herplant van de eikenlaan in histo-
risch model; aan weerszijden van het pad een dubbele rij eik in driehoeksverband.
Afb. 6.67 Restanten van de laan. Links ligt de Paardengracht.
156
7.3 DE KORTE LAAN LANGS DE NOORDELIJKE ARM VAN DE PAARDENGRACHT
Actuele situatie
De beplanting langs de korte laan bestaat uit verwilderde opslag en een aantal oude laanbomen.
Daarbij is veel jonge beuk, dicht opeen, ingeplant. Door de verwaarlozing is de historische laanstruc-
tuur nauwelijks herkenbaar.
Historische waarde
De beplantingsstructuur bestond aan weerszijden van het pad uit een dubbele rij eik, die aansloot op
de laanbeplanting rond de Wijer. Dit is herkenbaar aan de bestaande oude bomen. De aanwezigheid
van de oude laanbeplanting geeft de laan hoge waarde. Vanaf het balkon van de Wijer vormt deze
laan de zichtlijn naar het zuiden.
Maatregelen
Verwijderen van beuken en opslag en het vrijstellen van de oude eiken. Beheren als dubbelriji-
ge eikenlaan.
Inzetten van regulier bermbeheer.
Bij grote uitval van oude laanbomen de laan herplanten naar historisch model.
Het zuidelijk einde van de laan schoonhouden van teveel beplanting. Zo krijgt de laan, vanaf
het herstelde balkon van de Wijer een mooi tunneleffect met het licht van de Middachterbroek
aan het einde.
Afb. 6.68 De laan langs het Hermansdijkje.
157
Afb. 6.69 Links de Wijerrand, rechts de opslagplaatsen van Wolfskuil.
Afb. 6.70 De Boerenweg loopt tussen de oude bomen van het oostelijke laandeel door.
158
8 DE WIJER
Actuele situatie
De oorspronkelijke opzet van vierkante Wijer, omringt door een brede laanstructuur van eik, is niet
meer herkenbaar. Aan de oostzijde staat oude laanbeplanting in een niet toegankelijk deel. Tussen
de bomen staat veel opslag en komt stinsenbeplanting voor. Aan de westen noordzijde zijn aan de
kant van Wijer jonge eiken geplant. De bestaande oude laan aan de oostzijde heeft nog de hoekbo-
men aan de noordzijde van de Boerenweg. Hier is te zien dat de Boerenweg een stukje door de laan-
structuur liep. Aan de Boerenweg bevindt zich op de hartlijn van de Wijer een vervallen balkon de
Wijer in. Het parkelement is nog vaag herkenbaar, maar sterk verwaterd. Langs de zuidzijde komen
enkele oude eiken voor en verder vooral veel opslag. Door de onduidelijke beplantingsopzet langs de
paden en de dichte begroeiing van Wijer zelf is de structuur nauwelijks herkenbaar en mist zij de
uitstraling die uit de oude kaarten en afbeeldingen spreekt.
Het lanenstelsel van de Wijer is enige plaats in de parkaanleg waar lanen en Boerenweg samenval-
len.
Historische waarde
De wijer is een oeroude plek binnen de aanleg. Deze plek waar kwelwater uittreedt is in de helling n
aangegraven en door dijkjes aan de zuid en oostzijde gevormd tot opvangbak van kwel en regen-
water. Bij de grote aanlegcampagne van 1690 is de Wijer hoogstwaarschijnlijk architectonisch vorm-
gegeven en opgenomen in de grotere lanenstructuur van de buitenplaats; De rechthoekige vorm met
de nog herkenbare omkadering met lanen en het bijzondere, halfronde balkon als centraal element
aan de noordzijde. In de huidige opzet is de historische opzet moeilijk herkenbaar door het zeer ge-
fragmenteerde beeld dat is ontstaan. De oorspronkelijke opzet, die in basis nog geheel aanwezig is,
is zeldzaam en heeft grote historische waarde; de vierkante wijer, met aan de Boerenweg een half-
rond balkon dat in de Wijer steekt. Vanaf het balkon keek met uit over de waterbak en daarachter
door de laan langs de Paardengracht, die vanaf hier als zichtlaan fungeert. Rondom de Wijer lag een
laanstructuur met een pad, waarvan de het noordelijk deel de Boerenweg is. De paden hadden laan-
beplanting met aan weerszijden een dubbele rij eik. Het huidige laandeel aan de oostzijde is als zo-
danig nog herkenbaar.
Maatregelen
Oostzijde; handhaven en versterken van de historische laanstructuur;
Oude bomen vrijstellen, monitoren op uitval, op termijn herplanten in historisch model.
Bomen en opslag op de walkanten en buitenzijden van de dijk verwijderen.
In verband met de kwetsbaarheid van de naastgelegen Elst, wordt in dit laandeel het pad niet
hersteld.
Andere zijden; Herstellen van de historische structuur door;
Opslag verwijderen, afwijkende boombeplanting verwijderen en profiel omvormen naar lanen
met aan weerszijden een dubbele rij eik in driehoeksverband.
Herprofileren van de paden.
Herprofileren en toegankelijk maken van het balkon, van waaraf zicht is over de Wijer en door
het Hermansdijkje, zie ook bij het waterelement Wijer.
Aanbrengen passende afscheiding naar het niet opengestelde laandeel.
Voor de noordzijde is herplant van de laan wellicht conflicterend met de bedrijfsvoering van
Wolfskuil in verband met de opslagplaatsen.
Voor westzijde is laanherstel ook deels mogelijk, in verband met de stallen op de erfgrens van
Wolfskuil.
Neem de Wijer op in beschreven wandelroutes over de buitenplaats, als bijzonder element dat
nut- en sierfunctie verenigt en een bijzonder onderdeel is van de aanleg van Middachten.
159
9 LANEN KOOIBOSBRUG
Actuele situatie
Aan de westelijke rand van kooibos ligt een rechthoekige watergang, met aan weerszijden de restan-
ten van laanbeplanting op lage dijklichamen. Op de dijkjes stat veel opslag, hiertussen zijn veel oude
stobben te vinden en een aantal oude eiken. Uit de restanten blijkt een imposante opzet van een
pad met aan weerszijden een dubbele rij eiken. De dijkjes met oude bomen hebben een hoge na-
tuurwaarde; zij liggen iets hoger dan het naastliggende kooibos, waardoor een afwijkende biotoop
ontstaat. De tussenliggende watergang is sterk aan het verlanden.
Historische waarde
Vanaf Gotinksgoed liep een pad naar het zuiden, door het Kooibos, met een brug over de Paarden-
gracht naar het Middachterbroek. In het deel van het Kooibos liep dit pad door de oostelijke van
twee lanen. Aan weerszijden van deze laan lagen brede rechthoekige vijvers.
De westelijke laan van de twee lanen vormde de grenslaan van het sterrenbos dat hier begin 18e
eeuw lag. De brug over de Paardengracht is mogelijk onderdeel geweest van de parkwandeling; op
een prent uit de serie van circa 1725 staan wandelaars op de licht gebogen brug. De gedetailleerde
kaart van Elshof (1729) geeft niet de indruk van een rondwandeling, omdat op de kaart verschillende
lanen en paden niet op elkaar aansluiten. De brug heeft tot in de 20e eeuw over de Paardengracht
gelegen. De lanen en dijkprofielen zijn nu niet herkenbaar.
Maatregelen
Versterken van de historische waarde door het vrijstellen van de oude bomen en verwijderen
van opslag, waardoor het historische dijkprofiel weer herkenbaar wordt.
Bij sterke uitval van de oude laanbomen, herplanten van de lanen naar historisch profiel.
Afb. 6.71 Oostelijke laan bij de waterbak. In de verte het licht

van het Middachterboek
160
10 SMIDSALLEE
Actuele situatie
Het profiel is als volgt; geasfalteerde rijbaan, aan weerszijden een dubbele rij eiken in driehoeksver-
band in gras. Aan de westzijde ligt een voetpad, met aansluitend de voortuinen van de dorpsbebou-
wing. Aan de oostzijde ligt de Grote Kamp. Vanuit de Smidsallee is er prachtig zicht over deze wei-
den naar de rentmeesterij en het kasteelcomplex. Vanaf hier is goed te zien dat kasteeltuin en om-
ringende laan zijn vlak gelegd en aan deze zijde ingegraven in de hellingvoet.
De historische laan is goed herkenbaar aanwezig. Ondanks de uitval van bomen, is de alleen goed
als laan herkenbaar.
Historische waarde
De Smidsallee vormt de westelijke grens van de parkaanleg en is daarmee de tegenhanger van de
Eikensteeg. Waarschijnlijk is ook de Smidsallee bij de grote 17e eeuwse bouwcampagne tot laan om-
gevormd. Tot ver in de 20e eeuw lag de laan, net als andere lanen oprijzend tussen de akkers.
In 1870 wilde Petzold bij zijn grote parkplan de Smidsallee verwijderen, om zo vanuit het kasteel
wijds zicht naar het noordwesten op de Veluwezoom en Rhederoord te creren. Nu heeft de laan
mede hoge waarde omdat zij nadrukkelijk een fysieke grens vormt tussen de uitbreidende dorpsbe-
bouwing en het landgoed. De waarde is hoog door herkenbaarheid als laan over de gehele lengte.
Maatregelen
Als een hoog percentage van de bomen is uitgevallen, de allee verjongen in haar geheel of in
grote delen. Zodat op hoofdlijn het laanbeeld behouden blijft. Voor het historische laanbeeld is
het belangrijk dat de Smidsallee een losliggende laan is; boomkronen van de Smidsallee en
het Kalverbosje dienen elkaar niet te raken.
Afb. 6.72 De Eikensteeg gezien vanaf de Middachter allee.
161
Afb.6.73 Het oude laandeel van de Eikensteeg, gezien vanaf de onderbreking bij het erf van Borg Keppel.
Afb.6.74 Zicht over de onderbreking in de laan bij het erf van Borg Keppel.
162
11 EIKENSTEEG
Actuele situatie
De eikensteeg is oorspronkelijk de schaapssteeg van Borg Keppel naar de Veluwe, en zuidwaards de
Havikerwaard in. Op het moment bestaat de laan visueel uit meerdere delen;
Tussen het Middachterbos en de Middachter allee; een verjongde laan in historisch verband
geplant, met een dubbele rij eik aan weerszijden. Aan de westzijde van de laan staat veel op-
slag, waardoor het laanbeeld vertroebeld wordt. De laan vormt tevens de toegang tot de be-
graafplaats aan de bosrand.
Tussen de allee en boerderij Borg Keppel; een prachtig, oud laandeel met dubbele rij eik aan
weerszijden. Dit laandeel geldt als voorbeeld van de oude laangrandeur van Middachten.
Tussen Borg Keppel en het Middachterbroek; een grotendeels verjongende laan, met enkele
stukken oudere laanbomen. Bij de jonge laanbomen is beplanting neergezet, om opwaartse
groei te bevorderen. Ook groeien boomkronen vanuit de Elst ineen met die van de laan. Hier-
door vertroebelt het laanbeeld en is dit deel van de Eikensteeg minder herkenbaar als belang-
rijk onderdeel van de parkaanleg.
De Eikensteeg is sinds de aanleg van de snelweg de enige weg binnen Middachten die doorloopt
vanaf de Veluwezoom, over de buitenplaats naar de Havikerwaard. Hiermee is de Eikensteeg de lan-
ge noord-zuidlijn die over het gehele landgoed ligt.
Tot in de jaren na de oorlog liep de laanbeplanting tot vlakbij de oude bebouwing van Borg Keppel.
In de loop van de 20e eeuw is het gat in laan steeds groter geworden. Waarschijnlijk samenhangend
met de uitbreiding van het stallencomplex aan de westzijde van de steeg.
Historische waarde
De Eikensteeg is bij de grote 17e eeuwse bouw en aanlegcampagne omgevormd van schaapssteeg
tot laan van de parkaanleg. Op kaarten door de tijd heen is de laan als n geheel aangegeven van-
af de noordelijke bosrand tot aan de Middachterbroek. Met een kleine onderbreking ter hoogte van
Borg Keppel. De huidige fragmentering van de laan, mede door het zeer brede erf van de boerderij,
gaat ten koste van de historische waarde. Terwijl de Eikensteeg de oostelijke grens van de aanleg
vormt.
Maatregelen
Herstel van het beeld van de Eikensteeg als oostelijke grenslaan van de buitenplaats
Oude laan; handhaven van de actuele situatie door regulier bermbeheer en laanboomonder-
houd.
Jonge laandelen; jonge bomen vrijstellen, monitoren op uitval, herplant in historisch verband.
Versterken laanbeeld door schone bermen.
Na uitfasering van het stalcomplex en herinrichting van het overerf van Borg Keppel de Eiken-
steeg herplanten tussen huiserf en het zuidelijk laandeel.
Versterken van de eenheid tussen de laandelen boven en onder de allee, door de kruising
met de Middachter allee helder vorm te geven.
163
12 SCHAAPSSTEGEN
12.1 GOTINKSGOED
Actuele situatie
Tussen het erf van Gotinksgoed en de Middachter allee loopt de voormalige schaapssteeg. Waar-
schijnlijk heeft er nooit laanbeplanting langsgestaan. Het onverharde pad is toegangsweg vanaf de
allee voor Gotinksgoed, de voormalige moestuin en voor de vroegere tuinmanswoning.
Aan de westzijde van het pad staat een hoge, strakke haag. De haag de haag is een overblijfsel van
de Kwekerij De Enk die hier tot voor kort gevestigd was.
Historische waarde
De steeg naar de allee heeft grote historische waarde in samenhang met erf en bebouwing van Go-
tinksgoed. Samen vertellen zij het verhaal van de oeroude agrarische tradities in de streek.
De hoge haag langs de steeg vormt een storend element in de ruimtelijkheid van de akkers tussen
de Boerenweg en de allee.
Maatregelen
Behoud van de actuele situatie van de steeg door regulier pad en bermbeheer.
Verlagen van de haag tot onder zichtniveau. Zodat de historische ruimtelijkheid van de akkers
en de daaromheen oprijzende lanen weer beleefd kan worden.
Afb.6.75 De schaapssteeg van Gotinksgoed, met aan de westzijde de hoge haag langs de vroegere
kwekerij.
164
12.2 SCHAAPSSTEEG WOLFSKUIL
Actuele situatie
Het onverharde pad loopt in een bocht vanaf de kruising met de Boerenweg naar de Middachter al-
lee. De steeg komt bij de kruising uit voor de schaapskooi van Wolfskuil. Voorbij de kooi loopt de
steeg over in de laan/ pad langs de Wijer.
De schaapssteeg van boerderij Wolfskuil wijkt af binnen de Middachter structuur, omdat zij nooit is
rechtgelegd binnen de laanstructuur. Langs de steeg stond wel (laan)beplanting. De ene kaart toont
laanbeplanting, de andere kaart boomgroepen of solitaire bomen. Op dit moment staan er enkele
bomen langs de steeg, die het pad afschermen van de naastliggende opslagplaatsen van Wolfskuil.
Historische waarde
Dat de steeg nooit tot laan is gestructureerd is opvallend; zij leent zich er bij uitstek voor als verleng-
de van de laan langs de Wijer. En zo als onderdeel van de grote laanstructuur van Paardengracht/
eendenkooi/ Wijer naar Middachter allee. Bijzondere historische waarde heeft de steeg in combinatie
met de schaapskooi van Wolfskuil. Nog meer dan bij Gotinksgoed is de historie van agrarisch gebruik
op de Veluwe af te lezen.
Maatregelen
Behoud van de actuele situatie van de steeg door regulier pad en bermbeheer.
Vergroting van de bijzondere landgoed-Middachten-ervaring voor bezoekers, door plaatsing
van een informatiebord bij de opgeknapte schaapskooi. Hierop uitleg over het grondgebruik en
de belangrijke link tussen kooi en steeg.
Afb.6.76 De schaapssteeg van Wolfskuil;, links de meidoornhaag langs het weiland, rechts parkeerruimte voor
bezoekers van de stoeterij, daarachter de bomen langs het nieuwe opslagterrein.
165
Afb.6.77 De laan langs de gezamenlijke schaapssteeg op de luchtfoto van 19 september 1944. opvallend is hoe
dicht de laanbomen op de spoorlijn staan.
166
12.3 VERLENGDE SCHAAPSSTEEG TEN NOORDEN VAN DE MIDDACHTER ALLEE
Actuele situatie
Ten noorden van de Middachter allee ligt de gezamenlijke schaapssteeg van Wolfskuil en Gotinks-
goed. In ieder geval in de 19e en 1e helft 20e eeuw stond aan weerszijden van het pad een laanbe-
planting van beuk, deze is herkenbaar op de luchtfoto uit 1944. Aan de rand van het Middachterbos
resteren aan weerszijden nog enkele beuken van deze laan. Op grens met het bos staat hekwerk
met een wildrooster. Tussen de Middachterallee en het hekwerk langs de bosrand is de laanbeplan-
ting geheel verdwenen. Vanaf het hekwerk de helling op is de laan herplant in eik. Ter hoogte van
het herplantte deel is veel accidentatie aan weerszijden van het pad. Er is met groot materieel rond-
gereden, tussen de jonge bomen staat er veel opslag en er liggen er oude stobben. Hierdoor oogt
het geheel erg rommelig en mist het idee van een laan.
Het herstel van de laanstructuur is zowel voor natuurwaarden als voor cultuurhistorische waarde van
het plangebied aantrekkelijk; door herstel van laanbeplanting wordt de structuur versterkt; de
(visuele) band tussen de buiteplaats met de laanstructuur en het Midachter bos wordt hersteld en
verduidelijkt. En de herstelde laanbeplanting vormt een belangrijk onderdeel van de routing voor het
wild vanaf het bos, via de parkaanleg, naar de Middachter broek.
Historische waarde
De verlengde schaapssteeg heeft historische waarde als herkenbaar onderdeel van de oude agrari-
sche infrastructuur van het gebied.
Maatregelen
Herstel van de laanstructuur tussen Middachter allee en spoorlijn
Laanbeheer van het jonge laandeel in het Middachter bos
Beheer van het pad als wandelpad door regulier pad en bermonderhoud
Afb.6.78 De resterende laanbomen langs de schaapssteeg, met het wildrooster, gezien vanaf de spoorlijn. Er-
achter is de jonge laanbeplanting zichtbaar.
167
3
4
Afb.6.79 De ligging van de waterelementen binnen het plangebied.
168
6.3.3 WATERELEMENTEN
Actuele situatie
Op de kaart is goed zichtbaar dat de waterelementen van Middachten zich allen ten zuiden van ho-
ger gelegen Boerenweg bevinden, in de langgerekte veenzone, waar het kwelwater van Veluwezoom
uittreedt.. Alle watergangen op enigerlei wijze met elkaar in verbonden (geweest). De verschillende
watergangen voeden elkaar en wateren tenslotte af op de IJssel. Door het baggeren van sloten in
het Middachterbroek zijn de kwelstromen veranderd; het water trekt nu deels onder het broekbos
door en komt pas in de Middachterbroek aan de oppervlakte. Hierdoor dreigt verdroging in de broek-
bossen, die door het kwelwater een bronbosmilieu ontwikkelden. De verdroging vormt een ernstige
bedreiging voor dit bijzondere en kwetsbare eco-systeem. Om verdergaande verdroging tegen te
gaan is in 2009 door Hanhart Consult het project Integraal inrichtingsplan bronbossen Middachten
opgezet.
Historische waarde
Van oorsprong zijn er verschillende waterstelsels in het gebied; De gracht rond het kasteel met af-
watering naar de IJssel. En De Beek op Middachten, die via het kooibosch en de Elst als Molenbeek
naar Dieren loopt en als Ruitersbeek naar de Havikerwaard. De Wolfskuil/ Wijer diende voor de op-
vang van hemel- en kwelwater. Rond 1690 zijn bij de grote bouwcampagne en aanleg van het park
al deze waterwerken aan elkaar geknoopt tot n systeem.
De L-vormige paardengracht werd het grote watervoerende element in dit systeem, dat Wijer, Paar-
dengracht, eendenkooi en Buitengracht met elkaar verbond.
Aanbevelingen
Voor aanbevelingen en maatregelen op waterhuishoudkundig en hydrologisch niveau, zie het rapport
van Hanhart Consult; Herstel waterwerken landgoed Middachten. Plan van aanpak, Hanhart Con-
sult, 2007.
169
1 WIJER
Actuele situatie
De Wijer bestaat uit een rechthoekige kuil. Aan de zijde van Boerenweg en westzijde ingegraven in
de zandgrond. Aan de oosten zuidzijde is de rand opgelegd als dijk. De Wijer is een moerassig ele-
ment. begroeit met elzen die beheert worden als hakhout. Het water is sterk aan het verlanden, gro-
te delen zijn begroeid met onder meer riet en dotterbloemen. In de Wijer broeden wilde Grauwe
ganzen. Aan de zuidzijde is een overloop door de dijk naar de achterliggende beek.
Historische waarde
De Wijer is een zeer oud element in de aanleg. Deze plek waar kwelwater uittreedt is aan de noord-
en westzijde in de helling gegraven en door dijkjes aan de zuid en oostzijde gevormd tot opvang-
bak van kwel en regenwater. Bij de grote aanlegcampagne van 1690 kreeg de Wijer hoogstwaar-
schijnlijk haar huidige vorm. Waarschijnlijk ontleent de boerderij Wolfskuil of Wolfslege haar naam
aan deze kuil.
Aanbevelingen
Maak de grondvorm van Wijer herkenbaar door baggeren van de waterbak en herprofilering
van de walkanten.
Herstel de zichtverbinding tussen Wijerbalkon en laan; verwijder de opgaande beplanting in de
bak in de lijn tussen het balkon naar de laan. Hiermee wordt een bijzonder parkmoment her-
steld. Zo wordt de verbinding tussen laanstructuur en Wijer opnieuw beleefbaar.
Onder zoek de mogelijkheden voor een hogere waterstand in de Wijer, zodat het beeld van
een waterbak te ervaren is.
Afb.6.80 Hakhout in de Wijer, gezien vanaf het oostelijk laandeel.
170
2 PAARDENGRACHT
Actuele situatie
De Paardengracht is een L-vormige watergang. Met een kort oostelijk deel vanaf de Wijer langs De
Elst, en een zeer lang zuidelijk deel tussen de Elst en de Voorlaan. De oevers hebben hier en daar
rietkragen en zijn behoorlijk afgekalfd, waardoor de watergang uit model dreigt te raken. De grote
watergang heeft een bijzondere sfeer, zoals het omringt is door lanen en Kooibos. De Paardengracht
watert af aan nabij het Molenaarshuis, via een overstort onder de laan door, op de beek. En vandaar
via het Middachterbroek naar de IJssel.
Historische waarde
De Paardengracht is een grandioos element uit de bouwen aanlegcampagne van 1690. Het water
uit de kwelzone werd via de gracht gebruikt om de nieuwe Buitengracht rond de Binnentuin te voe-
den. Hiertoe was onder de Voorlaan door een overstort naar de Buitengracht. Deze is op dit moment
niet meer in werking.
Aanbevelingen
Versterk de historische uitstraling van de Paardengracht door schoonmaken en herprofileren
van de oevers. Wellicht beschoeien.
Er zijn plannen de historische verbinding met de Buitengracht te herstellen.
Afb.6.81 De Paardengracht, vanaf het Hermansdijkje.
171
3 KOOIBOS
Actuele situatie
De waterstructuur van het Kooibos bestaat in de westelijke helft uit een rabattenbos en in het ooste-
lijk deel uit een eenvoudige eendenkooi met omringende sloten. In de noordoosthoek ligt eveneens
een rabattenstructuur. De eendenkooi bestaat uit een ovale, deels sterk verlandde waterplas. Aan de
noordwestzijde ligt een drooggevallen kleine vangarm. De andere drie armen zijn watergangen die
aansluiten op de omringende sloten. Zie ook bij Kooibos onder 6.3.5 Bossen.
Historische waarde
De eendenkooi vormt een bijzonder onderdeel van de parkaanleg van circa 1690. Of de kooi ooit als
zodanig is gebruikt is onduidelijk; de plas met rudimentaire vangarmen lijkt niet serieus geschikt als
klassieke eendenkooi. Het zal eerder, zoals ook heden het geval is, als jachtplas bedoeld zijn. de
kaart van Elshof is de enige kaart die de plas ook daadwerkelijk als kooi aangeeft.
Aanbevelingen
Voor aanbevelingen ten aanzien van de waterhuishouding wordt verwezen naar het eerdergenoemde
herstelrapport van Hanhart Consult.
Om de historische waarde van de eendenkooi te behouden en te versterken is het belangrijk
een verdergaande verlanding tegen te gaan. Profileer de grondvorm van de plas, door voor-
zichtig baggeren, handmatige verwijdering van een deel van het rietveld in de plas en opscho-
nen van de oevers.
Maak de drooggevallen vangarm handmatig vrij van beplanting en maak deze door uitdieping
weer watervoerend.
Dit alles met behoud van de natuurwaarden van het Kooibos.
Afb.6.82 Watergang met de zuidwestelijke arm van de eendenkooi.
172
4 WATERBAKKEN LANGS DE LAAN

Actuele situatie
Aan de westzijde van het Kooibos ligt en rechthoekige waterbak tussen twee dijkjes. De watergang
is sterk aan het verlanden. Aan de zuidzijde heeft zij verbinding met de sloten van de rabatten in het
Kooibos. Een tweede waterbak aan de oostzijde is verdwenen (verland of gedempt). Hier staat, deels
op de vroegere waterbak jonge eikenaanplant. In het profiel is de diepere ligging nog herkenbaar.
Historische waarde
Langs de westzijde van het Kooibos liep het pad van Gotinksgoed door een laan naar de brug over
de Paardengracht. Aan weerszijden van deze laan lagen brede rechthoekige watergangen. Op de
kaart van Elshof staan in directe verbinding met de Paardengracht en lijken zij zo een afwaterings-
functie te hebben. Ten tijde van het Kadastraaal Minuutplan in 1817 was de westelijke waterbak af-
gesloten en haf de oostelijke bak een open verbinding met de Paardengracht. Einde 19e eeuw zullen
de beide watergangen zijn afgesloten van Paardengracht; de tussenliggende laan heeft oude eiken
en stobben. Volgens de heer Elissen werden de waterbakken vroeger gebruikt voor het wateren van
boomstammen. De resterende westelijke bak heeft daarmee een bijzondere waarde als zichtbaar
onderdeel van de historische bosbouw-economie van Middachten.
Aanbevelingen
Maak de waterbak zichtbaar door uitbaggeren en herprofileren.
Afb.6.83 Westelijke waterbak, gezien naar de Paardengracht.
173
5 OVERLOOP NAAR DE BUITENGRACHT

Actuele situatie
Tussen de Paardengracht en de Buitengracht is geen watervoerende verbinding meer; door de afge-
nomen kwelwaterstromen en het zeer kleine verval tussen Paarden en Buitengracht werkt het wa-
tersysteem niet meer. Uit het rapport van Hanhart Consult blijkt dat aan beide zijden van de Voor-
laan oude duikers aanwezig zijn. Aan de Buitengrachtzijde is de locatie van Dolfijncascade herken-
baar. De duiker is hier uitgevoerd als gemetseld gewelf. De cascadesteen van de Dolfijn is mogelijk
bewaard gebleven en dient nu als stoep voor de ingang van de Orangerie. De duiker aan de Paar-
dengrachtzijde mogelijk jonger van datum
Historische waarde
In 1725 en 26 werd de waterverbinding tussen de Paarden- en Buitengracht verfraaid door de aan-
leg van de met schelpen versierde en beschilderde cascade. De dolfijn staat er in 1725 en is afge-
beeld op een prent uit circa 1730. Op latere prenten is deze cascade niet meer afgebeeld. Wanneer
de fontein is verdwenen is niet bekend. De waterverbinding heeft historische waarde, als belangrijk
onderdeel van de waterstructuur bij de bouwcampagne van 1690. De latere verfraaiing tot cascade
met Dolfijn laat de doorgaande tuintraditie van Middachten zien.
Aanbevelingen
In het rapport van Hanhart Consult is het plan opgenomen voor herstel van een watervoeren-
de verbinding tussen Paardengracht en Buitengracht. Met deze verbinding krijgt de Paarden-
gracht een belangrijk onderdeel van haar oude functie terug. Bij herstel van de cascade is de
ornamentele aankleding een wezenlijk onderdeel; Dit hoort bij het historische verhaal van de
buitenplaats, in de samenhang van nut en sier.
Het herstel van de cascade houdt in; Verwijderen van de begroeiing ter plaatse van de vroe-
gere cascade. Het herstel van de grastaluds en plaatsing van een fonteinbeeld, met gebruik-
making van het mogelijk historische voetstuk.
Afb.6.84 De overloop van de Paardengracht naar Buitengracht, aan de kant van de Paardengracht.
174
6 BUITENGRACHT
Actuele situatie
De Buitengracht ligt oosten zuidzijde van de Binnentuin. Aan de zuidzijde heeft de Buitengracht in
de middenas van het kasteel een sculpturale uitstulpende vorm. Aan de zuidoostzijde watert de
gracht, onder de laan door, af op de Molenbeek. Via een buis onder de zuidparterrre is de Buiten-
gracht verbonden met de Binnengracht. De oevers zijn sterk afgekalfd, hierdoor hangen de rododen-
drons tot in het water. Dit geeft de gracht, buiten het bloeiseizoen, een sombere uitstraling. Tijdens
de zeer lage waterstand najaar 2009 werd de locatie van de oude beschoeiing zichtbaar. Deze is
door stagiaires van Helicon onderzocht. In de afgelopen decennia zijn de grachten dichtgeslibd met
organisch materiaal, met name in de oostelijke arm van de gracht groeit erg veel riet. Rond de over-
loop uit de Paardengracht bevindt zich een aantal gemetselde elementen uit verschillende periodes.
Er zijn concrete plannen om de waterstructuur van de Buitengracht te herstellen door baggeren en
beschoeien. Daarbij is het plan om ook de verbindingen met Paardengracht en Molenbeek te herstel-
len.
Historische waarde
De buitengracht is een beeldbepalend onderdeel van de uitbreiding van de aanleg direct rond het
kasteelcomplex. Het complex kreeg hiermee (deels) een dubbele omgrachting. Aan de westzijde
werd het tuincomplex vlakgelegd door afgraving van de hoger liggende zandgrond, waardoor aan die
zijde geen gracht aangelegd kon of hoefde worden. Aan de grachtzijde is de tuin opgelegd, waar-
door de Buitengracht een indrukwekkend waterelement is, dan duidelijk hoger ligt dan het naastge-
legen Middachterbroek. Tot op heden heeft de gracht haar 17e eeuwse vorm behouden. De afwate-
ring aan de zuidoostzijde dreef door het waterverval in de 17e en 18e eeuw een watermolen aan, die
als graanmolen dienstdeed. De toponiemen Molenbeek en Molenaarshuis verwijzen hier nog naar.
Aanbevelingen
Er zijn concrete plannen voor het baggeren en herbeschoeien van de Buitengracht.
Bij de herbeschoeiing is het uit historisch oogpunt belangrijk de 17e-eeuwse oeverlijn te vol-
gen.
Herprofileren van de afgekalfde oevers zal een veel ruimtelijker beeld aan de oevers geven; de
strakke oeverlijn met grasrand en vervolgens in het gras de rodo-groepen.
Afb.6.85 De Buitengracht, ter hoogte van de zuidparterre. In het water komt in de zomer veel alg voor.
175
Afb.6.86 De strakke, nieuwe beschoeiing langs de Binnengracht.
Afb.6.87 Zicht over de Binnengracht naar de zuidparterre.
176
7 BINNENGRACHT
Actuele situatie
De Binnengracht omsluit het kasteel en de voorburcht met bouwhuizen en voorplein. In de gracht
bevinden zich kwelplekken, waardoor de gracht zichzelf voedt. Overtollig water wordt via een buis
onder zuidparterre afgevoerd naar de Buitengracht. De Binnengracht is in 2009 gebaggerd en op-
nieuw beschoeid. In het water groeien groepen waterlelies, die in hoge mate de sfeer van de gracht
bepalen.
Historische waarde
De Binnengracht is het oudste waterwerk rond het kasteelcomplex. Bij de bouw rond 1350 werd het
kasteel in een dode rivierarm met kweldruk geplaatst. Het aanwezige water zal toen zijn vergraven
tot gracht. Bij de bouwcampagne van 1690 kreeg de Binnengracht haar huidige vorm.
Aanbevelingen
Regulier onderhoud.
Om de paar jaar verwijderen van overtollige waterlelies.
177
Afb.6.88 De landbouwgronden tussen de Boerenweg en de Middachter allee. Op de achtergrond de Eikensteeg.
Afb.6.89 De weiden van het Middachterbroek.
178
6.3.4 AGRARISCH GEBIED
Actuele situatie
De agrarische gebieden van Middachten bestaan uit twee zones; De eerste open zone ligt tussen de
Middachter bossen en het Kooibosch en De Elst. Deze zone wordt in tween gedeeld door de Mid-
dachter allee. In deze zone is over vrijwel de volle breedte zicht over het plangebied tussen Eiken-
steeg en Oprijlaan. De weiden tussen Oprijlaan en Smidsallee horen wel bij deze zone, maar vormen
een eigen deel. De eerste zone ligt hoger en droger en bestaat uit akkers en weiden die jaarrond
gebruikt worden.
Het deel tussen de oprijlaan en de Gotinkssteeg was tot voor enkele jaren in gebruik als kwekerij,
maar is recent weer in gebruik genomen als weide. Hiermee heeft de herstelde open zone een be-
langrijke kwaliteitsverbetering ondergaan.
De Tweede zone is die van het Middachter broek tussen Kooibos en snelweg. De snelweg is hierbij
een nieuwe grens. Voorheen liep het Middachter broek over in de Havikerwaard. De twee zone be-
staat uit laaggelegen weiden, doorsneden door vele sloten, waarlangs houtwallen en hagen voorko-
men. Het Middachterbroek speelt een zeer belangrijke rol in de agrarische natuurwaarden en -
ontwikkelingen van Middachten. Zoals eerder beschreven trekt het broek door uitdieping van de slo-
ten nu teveel kwelwater weg. Herstel van de waterwerken en kwaliteit in het plangebied is dan ook
alleen zinvol als eerst het plan voor beleming van de slootbodems wordt uitgevoerd.
Het Middachterbroek wordt verblijfs- en routegebied voor roodwild dat in de toekomst van de Velu-
wezoom naar IJssel moet kunnen trekken. In de zuidwesthoek van het broek is daartoe een eco-
passage gepland.
Historische waarde
De twee agrarische gebieden zijn in hun samenhang van grote betekenis voor de oeroude agrarische
historie van deze streek; de hoge, droge akkers enerzijds en de lage, vochtige weiden anderzijds zijn
een belangrijk deel van het historisch casco van Middachten. De gebieden laten zien waarom op de-
ze overgang de boerderijen en het kasteel werden gesticht.
Het noordelijke landbouwgebied heeft daarbij architectonische waarde als weidse, open ruimte tus-
sen de laanstructuur.
Bijzonder aan het zuidelijke Middachterbroek is dat de opzet sinds de 17e eeuw niet wezenlijk veran-
derd is en dat de grasland al decennia niet gescheurd zijn. Hiermee horen zij bij de oudste graslan-
den van Nederland.
Aanbevelingen
Noordelijk landbouwgrond; houdt de akkers open en in agrarisch gebruik voor veeteelt of ak-
kerbouw. Dit is een wezenlijk onderdeel van Middachten als levend monument en landgoed.
De weidsheid van dit gebied, van waaruit de lanen oprijzen is van grote waarde. Voor zover
akkerbouw binnen het monument plaatsvindt, wordt aanbevolen geen zichtbelemmerende
gewassen, zoals mas, te telen. Om dekking voor het roodwild te geven, kan het areaal aan
houtwallen worden uitgebreid. Dit is passend bij de historische opzet van het landschap.
Het landschap van Middachterbroek loopt door ten zuiden van het kasteel tot en met de Elst-
maat voor Oud Middachten. Voor de herkenbaarheid van het landschap is het goed deze een-
heid te versterken. Dit kan onder meer door het verwijderen van het betonplatenpad dwars
door de weiden, en het weidelandschap te herstellen.
179
3.2
3.1
2
4
Afb.6.90 De ligging van de bosgebieden binnen het plangebied.
Afb.6.91 Het Middachter bos, gezien vanaf de Middachter allee.
180
6.3.5 BOSSEN
De bossen binnen het plangebied bestaan in hoofdzaak uit twee verschillende delen bosstroken.
Door hun verschil in hoogteligging en grondsoort, zijn zij wezenlijk anders van karakter. Beiden mar-
keren een overgang. De noordgrens van het plangebied bestaat uit de rand van de Middachter bos-
sen. Dit hooggelegen bos met veel relif ligt op de voet van de helling van de Veluwezoom. De be-
planting bestaat uit opgaand loofbos van voornamelijk beuk en eik. Na de brede landbouwzone tus-
sen de zoom en de Boerenweg, volgt de tweede kleinere overgangszone de het nog lager gele-
gen,vochtiger weiden. Deze overgangszone is sinds mensenheugenis begroeid met broekbos. In de-
ze zone treedt veel kwel op, waardoor een bijzondere en zeldzame vegetatie is ontstaan.
1 MIDDACHTERBOS
Actuele situatie
Op de helling van de stuwwal ligt het Middachter bos. Dit bestaat uit opgaand loofbos, met daartus-
sen percelen naaldhout, doorsneden door (beuken)lanen. De Veluwezoom heeft hier op de helling
van de stuwwal veel extra relif. In de zuidwesthoek van het bos bevindt zich een ijskelder.
Het bos wordt beheerd volgens het principe van gentegreerd bosbeheer, zoals door de vorige graaf
Zu Ortenburg is gentroduceerd. De bossen hebben ook een zeer belangrijke recreatieve functie.
Middachten geeft hier gericht vorm aan door middel van de excursie-route wandelen met de graaf.
De wandelpaden worden ook gebruikt door groot materieel, hierdoor zijn sommige stukken van de
padenstructuur moeilijker begaanbaar voor wandelaars. Zeker binnen de grens van het Rijksmonum-
nent, waar het bos wordt gezien als parkbos, is het belangrijk dat de begaanbaarheid voor wande-
laars goed is.
Historische waarde
De Middachterbossen zijn aangeplant in de 19e eeuw. Tot die tijd was het gebied min of meer onont-
gonnen. De heidevelden werden gebruikte voor begrazing en er was wat bosbouw, met name op het
gebied van hakhoutteelt. Het gebied had vooral een belangrijke functie voor de jacht. In de 19e
eeuw werden ook lanen aangelegd die een aangename rondrit over het landgoed mogelijk maakten.
Het geheel heeft een landschappelijke opzet, dit in tegenstelling tot de grootschalige geometrische
laanstructuur van het aangrenzende Hof te Dieren. De bossen van beide landgoederen lopen in el-
kaar over.
Aanbevelingen
Versterk de eenheid tussen bos en buitenplaats; verduidelijk de overloop van de laanstructuur
in het plangebied in de lanen in het Middachter bos. Dit kan door middel van verschillende
wandelroutes.
Breng de wandelpaden na gebruik door (groot) materieel weer onder profiel. Vergroot de be-
gaanbaarheid voor wandelaars door verbetering van de afwatering.
Behoud het bosbeeld door regulier bosbeheer. Stel bijzondere bomen vrij (van opslag), waar-
door het parkbosaspect meer naar voren komt.
181
Afb. 6.92 Links het Kalverbosje, gezien vanaf de parkeerplaats. Naast het bosje de haag langs de Oversteeg
Afb. 6.92 Rabatten in het westelijke kooibos.
182
2 KALVERBOSJE
Actuele situatie
Het is een klein bosje op de overhoek tussen de Boerenweg en de buitengracht. De beplanting be-
staat voornamelijk uit oude eiken met ondergroei. Op de grens van het Kalverbosje en de Oversteeg
staat een hekwerk van H. Poortman. Dit stond oorspronkelijk dwars over de Grote Kamp.
Historische waarde
Het Kalverbosje staat al op de oudst bekende kaarten aangegeven en is daarmee onlosmakelijk met
Middachten verbonden. Waarschijnlijk is het altijd een te vochtige plek geweest om te kunnen ge-
bruiken voor landbouwdoeleinden.
Aanbevelingen
Waar nodig de oude bomen vrijstellen. Bij uitval de eiken herplanten.
Beheren als een natuurrijk parkbosje, dat goede schuil- en verblijfsomstandigheden biedt voor
kleine zoogdieren en vogels.
3 BROEKBOSSEN
In de veenzone aan de voet van de zandgrond is een langgerekte strook met broekbos ontstaan.
Door de grote hoeveelheid uittredend kwelwater is in de broekbossen een zeldzame flora van Oude
bronbossen aanwezig. De broekbossen Kooibos en de Elst bestaan uit (voormalig) hakhoutbos.
3.1 KOOIBOS
Actuele situatie
Het kooibos ligt op een geleidelijke overgang van zand naar veengrond. De noordelijke helft van het
Kooibas is bosbouwkundig ingeplant met eik. Daartussen staat een aantal monumentale, oude eiken.
Het zuidelijke deel bestaat aan de westzijde uit rabattenbos en aan de oostzijde ligt de eendenkooi.
Rond de kooi ligt de grond wat hoger en zijn er wat relifverschillen. Er staan enkele bijzondere bo-
men, zoals grote Douglassen en bij de vangarm een gente kastanje. Aan de zuidwestelijke arm
staat een camouflagescherm voor de jacht. Het natte deel van het Kooibos valt, hoewel in iets min-
dere mate dan De Elst, onder het zeldzame en kwetsbare bronbos op Middachten. Het gebied is ge-
baad bij rust en een terughoudende wijze van broekbosbeheer.
Historische waarde
Het kooibos is als zodanig aangelegd rond de bouwcampagne van 1690. Op alle kaarten wordt het
oostelijk deel als rabattenbos aangegeven. De kooiplas is kennelijk in de 19e eeuw ook sterk verland
geweest; kaarten uit die tijd geven het hele Kooibas als rabattenbos weer.
Het Kooibos is bijzonder, omdat het laat zien hoe zon onbruikbare, vochtige plek werd gexploi-
teerd voor hakhout en als jachtgebied. Het bos was oorspronkelijk opgenomen in de rondwandeling,
getuige de sierlijke brug over de Paardengracht in circa 1725.
Aanbevelingen
Terughoudend hakhoutbeheer in de natte delen, verwijdering van opslag en tegengaan van
verbossing, waarbij het behoud en de ontwikkeling van de natuurwaarden als bronbos voorop
staan.
183
Afb. 6.93 Het vroegere wandelpad op het dijkje door De Elst.
Afb. 6.94 De beplanting langs het talud, gezien vanuit de Grote zaal.
184
3.2 DE ELST
Actuele situatie
De Elst bestaat voornamelijk uit overjarig hakhout, met daartussen veel opslag. Het terrein is niet
toegankelijk. Door het gebied stroomt vanaf de Wijer de Ruitersbeek. De beek kruist de Eikensteeg
en loopt langs de grens van Avegoor richting Ellecom en naar Hof te Dieren. Tussen de hakhoutvak-
ken staat een groep groot uitgegroeide eiken, deze groep is bekend als de 12 apostelen.
Door de verdroging en de verbossing van het gebied dreigen de specifieke natuurwaarden van De
Elst verloren te gaan. Deze waarden bestaan voor een belangrijk deel uit het voorkomen van bijzon-
dere en (zeer) zeldzame mossoorten op het hakhout, zie ook bijlage 4.
Historische waarde
Evenals het Kooibos is De Elst vanaf het ontstaan van Middachten bekend als bronbos in de kwelzo-
ne aan de voet van stuwwal. De Elst is in de loop de tijd in verschillende percelen voor hakhoutpro-
ductie gebruikt. Pas in loop van de 19e eeuw is de gehele Elst in bezit van Middachten gekomen. In
de 20e eeuw liep vanaf het einde van de Paardengracht, via een brug over de beek, een pad over
een dijkje door De Elst tot aan de Eikensteeg. Op de luchtfoto uit 1944 is goed zichtbaar hoe het
hakhoutbeheer perceelsgewijze gevoerd werd.
Door het eeuwenlange consistente beheer hebben de broekbossen bijzondere cultuur- en natuurhis-
torische waarden.
Aanbevelingen
Behoud en versterking van de zeldzame mosvegetatie vraagt om een gefaseerd hakhoutbe-
heer, waarbij delen worden afgezet en delen doorgegroeid hakhout blijven staan.
Qua beheer verder gelijk aan het Kooibos
Herstel van de brug vanaf de Paardengracht is vanwege de kwetsbaarheid van het gebied niet
aan te raden.
4 BEPLANTING LANGS HET SNELWEGTALUD
Actuele situatie
De beplanting op en langs het snelweg talud schermt Middachten af van het licht en geluid van de
autoverkeer op de snelweg. De volwassen beplanting op de taludvoet steekt ver boven de hooggele-
gen weg uit. Daarmee voldoet de beplanting ruim aan haar functie.
Historische waarde
De beplanting is na aanleg van de snelweg geplant om overlast door geluid en licht tegen te gaan.
Door de uitgegroeide beplanting verandert het beeld vanuit de binnentuin sterk; de beplanting van
buitengracht en talud smeren in elkaar tot n groene massa. Waardoor de ruimtelijkheid van Bin-
nentuin, singel als coulisse en achterliggende weiden verloren gaat.
Aanbevelingen
Nu de taludbeplanting aan haar functie voldoet is het belangrijk het instandhoudingsbeheer
ter hand te nemen.
Beheer de beplanting zo, dat zij hoog genoeg is om het autoverkeer uit het zicht te houden,
maar laag genoeg om het kasteel licht aan de horizon te geven.
185
14
12
13
11
10
1 2
3
9
6
5
7
Afb. 6.95 Actuele situatie van de Binnentuin

1 Oranjerietuin 8 Hagentheater
2 Kruidentuin 9 Westparterre
3 Familietuin 10 Eenjarigentuin
4 Oostparterre 11 Tennisbaan
5 Rosarium 12 Croquetveld
6 Zuidparterre 13 rozenleiding
7 achterbanketten 14 leifruit aan de tuinmuur
186
6.3.6 BINNENTUIN
Als kroon op parkaanleg ligt de Binnentuin besloten rond het kasteel. Dat is de ervaring van de be-
zoeker die via de Middachter allee en de lanen de buitenplaats bezoekt. Langs de akkers en boerde-
rijen, of langs de Paardengracht kom je bij de Voorlaan. Je staat stil voor het kasteel. En door n
van de gekroonde poorten betreedt je het hart van Middachten. Wandelen bij de gravin.
In deze paragraaf wordt de Binnentuin op hoofdlijnen behandeld. In 1993 is de Binnentuin diep-

gaand onderzocht door Lucia H. Albers. Ook heeft zij een plan voor de Binnentuin opgesteld. In de
afgelopen jaren zijn door Stichting PHB enkele herstelplannen voor tuinonderdelen opgesteld, zoals
voor de azaleaborders en voor de rododendrongroepen. De verschillende onderdelen van de Binnen-
tuin worden in dit hoofdstuk benoemd. Enkele grote planthemas en structuurbepalende onderdelen
worden verder uitgewerkt.
BASISTRUCTUUR
De Binnentuin is opgebouwd uit een architectonisch assenstelsel, als ordening van 7 vierkante tuin-
ruimtes rondom kasteel en voorburcht, zie afb. 6.95. Hierbij zijn de middelste tuinruimtes, de oost-
parterre (4), zuid- (6) en westparterre (9), open en in n oogopslag overzichtelijk van karakter. De
hoekruimtes hebben een invulling met meer massa en vanuit deze ruimtes is geen weids overzicht
op huis en andere tuindelen. De noordoostelijke en noordwestelijke ruimte zijn onderverdeeld in ver-
schillende tuinkamers/ -delen (1, 2, 3 en 10, 11, 12). De zuidoostelijke en zuidwestelijke tuinruimte
hebben n invulling, respectievelijk rosarium (5) en hagentheater (8). Over de hele breedte van de
zuidzijde van de Binnentuin ligt een laag banket (7) van gras met aan oosten westzijde oude tam-
me kastanjes. Tussen het pad langs de westzijde en de verschillende tuindelen staat een oude ro-
zenleiding (13), begroeid met en collectie rozen en clematis. Langs de tuinmuur staat leifruit (14).
TYPERENDE INRICHTINGSELEMENTEN
Bomen in los verband

Oorspronkelijk staan de bomen als groepen op de grenzen tussen de verschillende tuinkamers. Zij
zijn in de grote structuur de smaakmakers van de aanleg; de kale oostparterre houdt body door de
omringende oude bomen en heesters. Herplant van (solitaire) bomen op de scheidingen van tuinka-
mers is wenselijk om het historische beeld van de Binnentuin te kunnen behouden.
Hagen
De Binnentuin kent een diversiteit aan hagen. Vrijwel allemaal dateren zij (qua opzet) uit circa 1905.
Allereerst de grote hagen aan de oostzijde, die familie- en kruidentuin omringen. Samen met een
andere haag vormen zij ook de begeleiding van het oostelijk pad. Zij zijn hier langs het pad uitgelijnd
met de breedte van de 17e eeuwse muurnis. Hiermee is deze plek n van herkenbare kruispunten
tussen de 17e en 19e eeuwse lagen in de tuingeschiedenis van Middachten. In de zuidoosthoek van
de tuin, als achtergrodn van het rosarium staat een zeer oude, zeer hoge beukenhaag. Aan de west-
zijde van de tuin bestaat de zuidwestelijke tuinkamer uit het hagentheater. De eenjarigentuin heeft
een structuur van Buxushaagjes. Vanaf de jaren 80 zijn de toen zeer uitgegroeide hagen merendeels
verjongd en waar nodig vervangen.
Heesterformaties
De verschillende tuinkamers worden van elkaar gescheiden door heesterborders. De verschillende
borders kennen een grote afwisseling in heestersoorten. De conditie van de borders verschilt. In de
borders staan veelal de bovengenoemde bomen.
Bandzoden
Kenmerkend voor de vroeg 20e-eeuwse geometrische tuinen is de inkadering van perken en tuinde-
len in bandzodes van gras. Op Middachten is deze traditie sinds 1905 zorgvuldig in stand gehouden.
187
Afb. 6.96 Ontwikkelingsfasen in de structuur van de Binnen-

tuin, met de opzet in banketten en parterres.
Afb. 6.96a Aanlegcampagne 1690-1720; twee hoge, rechthoe-

kige banketten aan weerszijden van de tuin. Met een T-
vormige, lage zuidparterre en achterbanket. Aan de noord en
westzijde de tuinmuur, aan de zuid en oostzijde de Buiten-
gracht.
Afb. 6.96b Aanleg in landschapsstijl circa 1810. De rechthoeki-

ge banketten zijn uitgeduwd tot flauwe hellingen. Op de hel-
lingen en verspreid door de tuin staan boom en heestergroe-
pen. De oever van de Buitengracht wordt langs de zuidparterre
iets losser aangelegd.
Afb. 6.96c Aanleg in neo-barokstijl circa 1905. De

uitgeduwde hellingen worden recht afgewerkt tot L-vormige
hoge banketten. Hierdoor ontstaat een versmalde zuidparterre.
Er worden een iets verdiept liggende oost en een westparter-
re toegevoegd.
188
Eenjarigen
In potten en plantvakken. Zij geven de finishing touch aan de tuin die mede Middachten zo bijzonder
maakt. De eenjarigen geven een optimale seizoensbeleving aan de tuin. De gietijzeren vazen waar
ze in staan, bestaan uit een grote serie die rond 1905 is besteld. In de loop der eeuw zijn ze, getuige
fotos door de decennia heen, op verschillende plaatsen toegepast en soms opgeslagen geweest. Een
groot aantal is aan restauratie toe. Hiervoor zijn plannen gemaakt.
De collectie tuinvazen is zo bijzonder omdat zij als n grote serie horen bij tuinaanleg van 1905.
Muren met leifruit

Langs de tuinmuren groeit leifruit tegen fruitrekken. Met veel aandacht wordt deze 18e eeuwse tra-
ditie op Middachten in stand gehouden en beheerd. Door de eeuwen heen is het leifruit een belang-
rijk onderdeel van de tuin aanleg en kunst van de Binnentuin geweest.
Oranjerieplanten
Middachten kent een lange en grote traditie op het gebied van oranjerieplanten. Recent is de parte-
retuin, met opstelplaatsen voor de kuipen, hersteld. In het verleden werden de kuipen in het zomer-
seizoen door de gehele Binnentuin als aankleding neergezet. Op vooroorlogse (lucht)fotos is zicht-
baar dat de oranjebomen in de grote halfronde border van de Westparterre hun plek hadden. Uit
onderhoudsoogpunt werden de kuipplanten later allemaal voor de oranjerie opgesteld. Bij de restau-
ratiecampagne vanaf de jaren 80 bleef deze opstelling gehandhaafd.
HISTORISCHE OPBOUW VAN DE BINNENTUIN
In de Binnentuin is de drie eeuwen tuincultuur die Middachten kenmerkt goed herkenbaar. Dit geeft
de Binnentuin een enorm patina. Het ontstaan van de structuur van de Binnentuin is onder te verde-
len in drie fasen. Als eerste de basisstructuur van hoge banketten, een lage zuidparterre en begren-
zingen door tuinmuren en Buitengracht, die dateert uit de aanlegcampagne van 1690 (afb. 6.96a).
De tweede fase is de aanleg in landschapsstijl rond 1810; de rechthoekige banketten worden
uitgeduwd tot flauwe hellingen. Op de hellingen en verspreid door de aanleg worden boom en
heestergroepen aangeplant (afb. 6.96b). Er komt een netwerk aan slingerende wandelpaden. Van
deze periode dateren enkele oude bomen en de L-vorm van de weer rechtgetrokken banketten. De
huidige tuininvulling met tuinkamers en drie parterres dateert uit de neobarokke aanleg door Hugo
Poortman van begin 20e eeuw (afb. 6.96c). Deze laatste laag is dominerend in de tuinbeleving. De
flauwe hellingen van de banketten krijgen weer strak model, met trapsgewijze opbouw. Na de Twee-
de wereldoorlog was veel van de gedetailleerde tuininvulling bij de vereenvoudigingen verwijderd.
De afgelopen 25 jaar is bij grote restauraties en zorgvuldig beheer weer een groot deel van deze
glorieuze tuininvulling hersteld.
189
14
12
13
11
10
1 2
3
9
6
5
7
Afb. 6.97 Streefbeeld voor de Binnentuin

1 Oranjerietuin 8 Hagentheater
2 Kruidentuin 9 Westparterre
3 Familietuin 10 Eenjarigentuin
4 Oostparterre 11 Tennisbaan
5 Rosarium 12 Croquetveld
6 Zuidparterre 13 rozenleiding
7 achterbanketten 14 leifruit aan de tuinmuur
190
BEHEER VAN DE BINNENTUIN
Het reguliere beheer van de Binnentuin is arbeidsintensief en het onderhoudsniveau in de tuin is

hoog. Naast het dagelijks tuinbeheer spelen een aantal grotere planthemas. Zij vragen nadere aan-
dacht, omdat het de basisstructuur van de Binnentuin betreft, of details die Middachten zo bijzonder
maken. Om de historische waarde van de Binnentuin voor de toekomst te waarborgen en de restau-
ratie van de Binnentuin verder te vervolmaken is versterking of herstel op onderdelen noodzakelijk.
De belangrijke planthemas die deze aandacht vragen zijn;
1. Lange lijnen en paden
2. verjongen bomenbestand
3. verjongen heestervakken
4. herstel en versterking van de oost-, zuiden westparterre
5. Buitensingel en panorama zuidzijde
6. Restauratie treillage
1 LANGE LIJNEN EN PADEN

De padenstructuur vormt het verbindende en richtinggevende element van de tuinaanleg. Door ou-
derdom en slechte afwatering dreigde het heldere beeld van de strak vormgegeven paden te ver-
rommelen. In de afgelopen jaren is een deel van het padenstelsel gerenoveerd. Dit project, dat in
hoofdlijn bestaat uit herprofilering van de paden en zorgen voor een goede drainage en afwatering.
Afb. 6.98 De Westparterre met de lange lengte-as vanaf de tuinpoort. Het belang van goed afgewerkte paden voor een helde-
re parkstructuur is zichtbaar.
191
Afb. 6.99 De twee oude Ginkgos in de Familietuin
Afb. 6.100 Heesterborders tussen het Hagentheater (links) en de Westparterre

192
2 VERJONGING BOMENBESTAND
De oude bomen in de tuin dateren uit deels uit de 19e eeuwse aanleg in landschapsstijl, zoals de
ceder bij de oostparterre. Deze bomen zijn begin 20e eeuw door Poortman aangevuld tot grotere
boomgroepen die de tuinkamers en parterres van elkaar scheiden. De bomen bepalen in hoge mate
de sfeer van de tuin. Zonder deze bomen wordt de Binnentuin een grote, vrijwel platte ruimte. Veel
van de bomen zijn echter op leeftijd en de conditie wordt minder. Uitval van bomen vormt daarom
een bedreiging van de waarde van de Binnentuin. Zo is aan de noordwestzijde de Rode beuk de
beeldbepalende boom in dit deel van de Binnentuin. Herplant van uitgevallen bomen en tijdige ver-
jonging en aanvulling van het bomenbestand is noodzakelijk om de historische en landschapsarchi-
tectonische kwaliteit van Binnentuin te behouden en te versterken.
3 VERJONGING HEESTERVAKKEN
De heestervakken hebben een belangrijke functie als scheiding tussen de verschillende tuindelen. Zij
vormen de coulissen die mede de Binnentuin aantrekkelijk maken om te bewandelen. De heesterbor-
ders hebben een verschillende opzet en bestaan uit een rijk sortiment aan soorten, wat de vakken
naast architectonische ook botanische waarde geeft. Verschraling van de variteit door ouderdom en
uitval is daarom een gevaar voor de waarde en beleving van de tuin. Een deel van de heestervakken
is in het recente verleden gerenoveerd en hersteld, zoals de heestervakken in de Oranjerietuin en
azaleavakken aan weerszijden van de Westparterre. Een op de architectonische en botanische waar-
de toegespitst onderhoudsplan voor de heesterborders is noodzakelijk om hun waarde voor de toe-
komst te waarborgen.
Afb. 6.101 De Binnentuin op een foto in vogelvlucht in 1939 (KLM-Aerocarto). De boom en heesterranden tussen de tuinde-
len zijn goed herkenbaar
193
Afb. 6.102 De Zuidparterre vanaf de middenas naar het kasteel. De as van de parterre ligt in lijn met de deuren en balkon van
de Grote zaal.
Afb. 6.103 De Westparterre gezien vanaf het dak van het kasteel. De overgang van het lager gelegen gazon naar de iets ver-
hoogd liggende ronde border wordt in de actuele situatie te weinig ervaren. Met de grijze lijn wordt het effect van een ge-
schoffelde rand aangegeven.
194
4 HERSTEL EN VERSTERKING VAN DE PARTERRES
De drie grote parterres zijn een zeer belangrijk onderdeel van de neo-barokke tuinaanleg door Hugo
Poortman. Bij de vereenvoudiging van de tuinaanleg zijn de Zuid en Westparterre op hoofdlijnen
bewaard gebleven. De Oostparterre (afb. 6.103) is in haar geheel opgeruimd. Herstel van de Oost-
parterre op hoofdlijnen is een grote wens van de eigenaar. Versterking van de structuur van de
Westparterre (afb. 6.102) is aanbevelenswaardig; de overgang van het verdiepte gazon naar de ho-
ger gelegen border wordt weer geaccentueerd door een smalle band van geschoffelde grond tussen
beide delen, zie ook afb. 2.42. Herstel van de parterre-invulling van de Zuidparterre (afb. 6.102) is
vanwege de arbeidsintensieve inrichting niet opportuun.
Afb.6.104 Actuele situatie van de Oostparterre
195
Herstel van de Oostparterre op hoofdlijnen
In 1908 wordt de Oostparterre aangelegd in neo-barokke stijl, naar ontwerp van E. Andr.
In het kader van besparing op onderhoudskosten is de tuinaanleg na de Tweede Wereldoorlog sterk
versoberd. Daarbij is de Oostparterre in april 1967 opgevuld met grond en zijn de hardstenen muur-
tjes (afb. 6.106) langs het aflopende pad verwijderd.
De huidige invulling van Oostparterre als grasveld voldoet niet aan het gewenste beeld en kwaliteits-
niveau dat Middachten voor ogen staat. Het gewenste niveau wordt bereikt door herstel van de
hoofdstructuur van de parterre; een verdiept gazon als middenvlak, met aan de Binnengracht de
halfrond aflopende paden met hardstenen wangen. Met herstel van de fraai vormgegeven wandelpa
den tussen parterre en rosarium, zie afb. 6.105 en 6.107.
Afb. 6.105 Een vervolgontwerp van E. Afb. 6.106 De hardstenen wangen tijdens het opvullen van de parterre in
Andr voor de oostparterre , begin 1900. 1967.
De uitvoering van dit ontwerp blijkt op
afb. 2.32
Afb. 6.107 Streefbeeld voor de Oostparterre; herstel van de hoofdstructuur met verdiept middenvlak, laag
pad langs de Binnengracht en twee wandelpaadjes door de brede heesterborder naar het Rosarium.
196
5 BUITENSINGEL EN PANORAMA ZUIDZIJDE
De opzet in landschapsstijl met boomgroepen is beschreven bij het onderdeel Lanen, 5.2 Lanen
langs de Buitengracht.
6 RESTAURATIE TREILLAGE
Een van de bijzondere details in de tuinaanleg is de treillage langs de tennisbaan. De vorm en uit-
voering van de treillage showen de grandeur van Middachten, waarin huis en tuin rond 1900 werd
opgeknapt. Het latwerk is inmiddels ernstig in verval en er zijn concrete plannen om de treillage te
restaureren.
Afb. 6.108 De treillage met toegangspoort aan de oostzijde van de tennisbaan.
197
3
5
2
2 6
Afb. 6.109 Middachten en de wijdere omgeving op een luchtfoto uit Google earth.
198
6.3.7 OMGEVINGSASPECTEN
1 VELUWEZOOM
De stuwwallen en uitlopers van het Veluwemassief vormen basis waarop het landschap van het plan-
gebied wordt gebruikt en ingericht. De gronden van de Veluwezoom zijn lang in gebruik geweest
voor (hak)houtteelt, schapenhouderij en jacht. In de 19e eeuw worden de Middachter bossen op
grotere schaal aangelegd en wordt bosbouw een belangrijke functie op de Veluwezoom. De zoom is
op het plangebied aangesloten door lange, slingerende boslanen. In de loop der tijd is de Veluwe-
zoom afgesloten van de landbouwgronden en het rivierdal. Zoals eerder beschreven zijn er plannen
om de ecologische verbinding tussen de zoom en de Havikerwaard te herstellen.
Naast de natuurwaarden heeft de Veluwezoom ook een zeer belangrijke recreatieve functie van nati-
onaal belang.
2 IJSSEL
De rivier slingert zich met grote meanders langs de voet van het Veluwemassief. De schuine ligging
van het kasteel in de parkaanleg is te verklaren door de orintatie van het oude kasteel op de IJssel.
Met de aanleg van de snelweg is de oude IJsselarm langs De Steeg en de buitenplaats aan de west-
zijde afgedamd, ter hoogte van Oversteeg is de arm verbonden met de nieuwe rivierloop. Deze nieu-
we loop is aan de zuidzijde van de snelweg aangelegd. Middachten verloor hierdoor haar belangrijke
band met de rivier; zowel het grote zicht naar het zuiden, als de eigen aanlegsteiger verdwenen. Het
verdient aanbeveling om de band van Middachten met de rivier te herstellen en op eigentijdse wijze
vorm te geven aan de zijde van Oversteeg.
3 DE DORPEN ELLECOM EN DE STEEG
Middachten wordt aan de oost en westzijde begrensd door dorpsbebouwing van respectievelijk Elle-
com en De Steeg. Voor de inwoners van beide dorpen heeft het plangebied een belangrijke recrea-
tieve functie. In De Steeg behoren van oudsher diverse panden tot Middachten. Deze zijn herken-
baar aan de Middachter kleuren van het houtwerk en in enkele gevallen aan de bouwstijl. De herken-
bare band met Middachten geeft De Steeg een bijzondere eigenheid en uitstraling.
4 SPOORLIJN
Vanaf halverwege de 19e eeuw werd het gebied langs de Veluwezoom ontsloten met een spoorlijn.
Door de spoorlijn werd de streek beter en sneller bereikbaar. n van de opvallende gevolgen was
de snelle groei van de toeristische sector. In de dorpen werden vele pensions geopend voor zomer-
gasten. De gasten bezochten ook Middachten. De buitenplaats heeft mede hierdoor een lange tradi-
tie van tuinopstelling en ontvangst van recreanten.
5 SNELWEG A348
Met de aanleg van de snelweg in jaren 70 werd het gebied beter ontsloten. Middachten verloor ech-
ter de visuele en ruimtelijke band met de IJssel en de Havikerwaard. Daarnaast is de snelweg door
het verkeersgeluid nadrukkelijk aanwezig op de buitenplaats.
Door de afrit De Steeg hebben het dorp en de buitenplaats een eigen ontsluiting. Zowel dorp als bui-
tenplaats zijn gericht naar Middachter allee, waardoor de entree vanaf de snelweg min of meer als
snelle achteringang fungeert.
Er zijn vergevorderde plannen vanuit de gemeentelijke overheid om de toegang van het dorp op-
nieuw vorm te geven en de entree een meer grootse uitstraling geven. Dit heeft gevolgen voor de
uitstraling van de Boerenweg/ Oversteeg tussen Oud-Middachten en De Eikeboom. Het houdt even-
199
eens direct verband met de ontwikkelingsplannen voor het terrein aan de noordzijde van Oud Mid-
dachten.
6 VERBINDING MET HAVIKERWAARD
De Havikerwaard behoort tot het landgoed Middachten. In dit agrarische gebied liggen diverse boer-
derijen. Het landschap kenmerkt zich door weilanden, deels omringt door hagen en houtwallen en de
hoger gelegen bebouwing. Vanuit het kasteel en vanaf de laan langs de Paardengracht was er tot
aan de jaren 70 een sterke visuele band met de Havikerwaard. Door de aanleg van de snelweg ver-
dween de landschappelijke band tussen buitenplaats en de waard. Via de Eikensteeg en de straat
Havikerwaard langs de rivieroever is de waard bereikbaar. In de nabije toekomst zal de verbinding
met de Havikerwaard voor (rood)wild hersteld door de eerdergenoemde ecologische verbinding, die
via een passage onder de snelweg door de Middachterbroek met de waard zal gaan verbinden. Wel-
licht zal vanaf de singel rond de Buitengracht door deze passage een glimp van de Havikerwaard te
ervaren zijn.
200
BIJLAGEN
201
BIJLAGE 1 KADASTRALE KAART MET GRENS BESCHERMDE

BUITENPLAATS
Afb. B1.1 Kadastrale kaart met de begrenzing van de complex-bescherming van de buitenplaats. Het noorden is links.
202
BIJLAGE 2 OMSCHRIJVING IN HET MONUMENTENREGISTER

Buitenplaats Middachten te De Steeg
Complexnr. :515227
Beschermingsfase :Rijksmonument, Art.6
Ingeschreven :te Arnhem d.d. 11-10-2004
Beschermingsstatus :complex historische buitenplaats
Algemene omschrijving complex:

De vroegste vermelding van de persoonsnaam Middachten dateert uit 1190, terwijl het huis Middachten in 1315
voor het eerst bij name werd genoemd toen een zekere Everhard van Middachten het huis en de bezittingen
opdroeg aan Reinoud van Gelre en deze wederom in leen terug ontving. Het goed bleef tot 1627 in het bezit
van dit geslacht, waarna het door vererving in handen kwam van de familie Van Raesfelt. Op een vogelvluchtte-
kening van Nicolaas van Geelkercken uit 1652 staat de middeleeuwse burcht afgebeeld. De omgrachte burcht
met uitgekraagde weergang voorzien van kantelen en arkels op de hoeken werd middels een lange houten brug
verbonden met de eveneens omgrachte voorburcht. Deze was geheel ommuurd met een toegangspoort in het
midden, die op de hoeken geflankeerd werd door twee hoektorens. Aan weerszijden van het voorplein bevon-
den zich nutsgebouwen met trapgevels; het westelijke gebouw was smaller en lager uitgevoerd dan het oostelij-
ke, zoals thans nog te zien is. Van een tuinaanleg was, op de nutstuinen en enkele zichtlijnen na, nog geen
sprake. Aan het einde van de 17de eeuw, na de plunderingen door de Fransen in 1672, vonden er grote ver-
nieuwingen plaats. Onder beheer van Godart van Reede, heer van Amerongen, Ginkel, Lievendaal en Elst, die in
1666 in het huwelijk was getreden met erfdochter Ursula Philippota van Raesfelt, werd het huis herbouwd. Het
exterieur van Middachten werd in sobere Hollands-classicistische stijl opgetrokken en het interieur met een ap-
partementensysteem rondom een centrale hal ingericht. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat de stadhouderlijke
architect Jacob Roman in 1693 een houten maquette ontwierp, gebaseerd op het muurwerk van de oude burcht
Middachten. Het symmetrische, blokvormige hoofdgebouw, waarin het middeleeuwse muurwerk bewaard is
gebleven, werd naar dit ontwerp uitgevoerd door de architect Steven Vennekool. Deze voegde de gedecoreerde
ingangspartij aan het huis toe. De ruimte-indeling rondom het grootse, ovale trappenhuis (de vroegere binnen-
plaats) is waarschijnlijk van de hand van Roman, terwijl Vennekool belast was met het decoratieschema. Na de
oplevering in 1698 is het kasteel tot op heden vrijwel onveranderd gebleven. Tegelijk met de herbouw van het
huis werden plannen gemaakt voor de tuinaanleg, zoals te zien is op twee laat 17de-eeuwse tuinontwerpen uit
het Huisarchief Middachten (RAG). De aanleg wordt gekenmerkt door een rechthoekig grachtenstelsel waarbin-
nen een rechthoekige tuinaanleg met vierkante parterres gesitueerd langs een lengteas. De nutstuinen liggen
aan weerszijden van het huis. Achter het huis, goed zichtbaar vanuit de Zaal, ligt de parterre de broderie
rondom een waterkom. Deze wordt geflankeerd door doolhoven. De classicistische opzet van een op het huis
gerichte hoofdas, wordt voortgezet in een zichtas in zuidelijke richting over de rivier de IJssel. Het verder beslo-
ten karakter van de tuin wordt bewerkstelligd door een singel met laanbeplanting rondom de hele aanleg. Ver-
geleken met de landmeterskaart van Elshof (1729) en de gravureserie van Adriaan van der Laan en Hendrik de
Leth (1725) blijkt dat deze aanleg grotendeels is gerealiseerd. De doolhoven worden niet op de landmeterskaart
aangegeven, wat erop zou kunnen wijzen dat deze nooit zijn uitgevoerd. Reinard van Reede, vanaf 1721 Heer
van Middachten, verrijkte de aanleg met waterwerken, zoals blijkt uit rekeningen van de aanschaf van rotsste-
nen, schelpen en cascades (1725). Het waterwerk met de dolfijnenfontein was in de noordwesthoek van de
buitengracht gesitueerd. In de tweede helft van de 19de eeuw, nadat er in het begin van deze eeuw al een
kleinschalige landschappelijke aanleg had plaats gevonden van slingerpaden met boomgroepen, gaf in 1878 de
toenmalige bewoonster grfin von Bentinck-zu Waldeck Pyrmont en later de zoon Willem Carel Philip Otto aan
de Duitse parkarchitect Eduard Petzold de opdracht om zowel binnen als buiten de grachten van Middachten
een park in landschappelijke stijl te ontwerpen. Vermoedelijk is hier niets van uitgevoerd op een enkele rodo-
dendrongroep na.
In het begin van de twintigste eeuw voerde Willem C.P.O. van Aldenburg Bentinck moderniseringen in het huis
uit, zoals de installatie van centrale verwarming en nieuw sanitair. Deze gaf toen de tuinarchitect Hugo Poort-
man de opdracht een nieuwe tuinaanleg voor Middachten te ontwerpen. Op basis van de gaaf bewaarde forme-
le ondergrond ontwierp Poortman een eclectische geometrische tuin gebaseerd op het plan uit het begin van de
18de eeuw. De tuin werd in rechthoekige compartimenten verdeeld waarin een parterre de broderie, een dool-
hof en een groentheater werden opgenomen, die terug verwijzen naar de 18de-eeuwse aanleg. Ook twintigste-
eeuwse elementen, zoals een rosarium, een bloementuin en een tennisbaan kregen een plaats in de aanleg.
Door de Franse tuinarchitect R.E. Andr werden later enige veranderingen in de zijparterre doorgevoerd. In
1913 werd de zoon William Frederick Charles Henry de nieuwe heer van Middachten. Deze nam in 1938 zijn
intrek in het oostelijke bouwhuis waarna het kasteel nauwelijks gebruikt werd. Vanaf 1958 bewonen Graf zu
Ortenburg en zijn echtgenote Isabelle Adrinne gravin Aldenburg Bentinck het oostelijke bouwhuis. Zeldzaam is
dat het nog steeds in particulier bezit zijnde Middachten nooit is verkocht en alleen door vererving in andere
handen is overgegaan, waardoor de geschiedenis slechts aan vier familienamen is verbonden: Van Middachten,
203
Van Raesfelt, Van Reede, Aldenburg Bentinck en thans Zu Ortenburg.

Ook de compleetheid van de buitenplaats in haar historische samenhang met opstallen, gronden, inventarissen,
beheer- en wooncultuur is een vrij uniek gegeven. In 1967 heeft een restauratie van het huis plaats gevonden,
waarbij onder andere in het zuidwesten van het onderhuis de schietgaten van de middeleeuwse burcht weer
zichtbaar zijn gemaakt; de boogbrug werd in gewijzigde vorm (gebogen dek in plaats van een plat dek) geres-
taureerd. Naar aanleiding van een herstelplan van de Heidemij (1982) is een eerste aanzet gegeven tot de re-
novatie/restauratie van de uitaanleg.
De historische buitenplaats Middachten is uit de volgende samenstellende onderdelen opgebouwd:

1 hoofdgebouw (Middachten), 21 prieel,
2 historische tuinen parkaanleg, 22 treillage,
3 oostelijk bouwhuis, 23 rozenleiding,
4 stalgebouw, 24 administratiegebouw,
5 voorbrug naar voorplein met keermuren, 25 tuinvazen,
6 vier sokkels met ornament bij voorbrug, 26 werkplaats,
7 zonnewijzer voorplein, 27 hut van Lou,
8 toegangsbrug tot hoofdgebouw, 28 rentmeestershuis,
9 twee vazen bij toegangsbrug, 29 dienstwoning met schuur,
10 twee vazen bij toegangsdeur, 30 ijzeren hek,
11 oranjerie, 31 appelschuur,
12 tuinmuur met toegangspoorten en twee cabinet 32 boerderij 'Gotinks Goed',
ten, 33 schaapskooi,
13 tuinvaas familietuin, 34 boerderij 'Borgh Keppel' met bakhuisje,
14 stenen tuinbanken, 35 woonhuis,
15 houten tuinbanken, 36 smidse,
16 duiker, 37 dienstwoning,
17 stel tuinbeelden westparterre, 38 dienstwoning,
18 stel tuinbeelden zuidparterre, 39 dienstwoning,
19 inrichting zuidparterre, inrichting lage tuin, 40 boerderij Oud Middachten.
20 natuurstenen trapjes
Waardering
HISTORISCHE BUITENPLAATS MIDDACHTEN is van bijzonder cultuur-, architectuur-, en tuinhistorisch belang:
vanwege het hoofdgebouw, dat een gaaf bewaard voorbeeld is van een in het laatste kwart van de 17de eeuw
gebouwd kasteel in classicistische stijl, waarin middeleeuws muurwerk bewaard is gebleven;
vanwege de ouderdom van de gehele buitenplaats in combinatie met de compleetheid en gaafheid;
vanwege de hirarchisch opgebouwde geometrische parkaanleg met gebouwde architectonische onderdelen, die
een goed voorbeeld is van een formeel opgezette Gelderse historische buitenplaats uit de 18de eeuw met
elementen van een aanleg in landschapsstijl uit de 19de eeuw en een gaaf bewaard gebleven en vernieuw-
de tuinaanleg van begin 20ste eeuw;
vanwege de compositorische waarde van de verschillende complexonderdelen.
Objectnr. 515228 perceel T 526

Onderdeel 1
Karakteristiek L Kastelen,landh.,parken ed 1 Kasteel, buitenplaats
HOOFDGEBOUW (Middachten)
Het in oorsprong middeleeuwse omgrachte HOOFDGEBOUW is tussen 1693 en 1698 in classicistische stijl her-
bouwd naar ontwerp van stadhouderlijk architect Jacob Roman uitgevoerd door Steven Vennekool. De gedeco-
reerde ingangspartij heeft Vennekool toegevoegd. Bij de herbouw is gebruik gemaakt van middeleeuws muur-
werk. Het blokvormige, bakstenen gebouw is op vierkante grondslag opgetrokken met aan alle vier de zijden
een rechthoekige uitbouw. Deze risalerende delen treden als een avant-corps zoveel naar voren dat de zijvlak-
ken ramen bevatten. Het huis is opgebouwd uit een schuin toelopend onderhuis en twee verdiepingen onder
een met leien gedekt afgeplat schilddak. Op de nokeinden staan rechthoekig gemetselde schoorstenen. Het
onderhuis, dat door een zandstenen rand gescheiden wordt van de bovenbouw, is bereikbaar via de brug en
ook vanaf de gracht. De vooren achtergevels zijn vijf traveen breed en de beide zijgevels zes traveen. De
traveen bestaan uit een schuifvenster in het onderhuis, een meerruitsvenster op de bel-etage en een meer-
ruitsvenster op de verdieping. Alle vensters van het hoofdgebouw zijn voorzien van anderhalfsteens hanekam-
men. De onversierde en vlakke zijgevels hebben een gelijkvormige opbouw bekroond door een blokvormige
kroonlijst. De voorgevel wordt bepaald door de natuurstenen ingangspartij, die de gehele uitbouw beslaat. De
ingangspartij, onder een met leien gedekt schilddak waarvan de top eindigt in een gemetselde schoorsteen,
204
wordt afgesloten door een segmentvormig fronton waarin een gepolychromeerd schild met het alliantiewapen
van Van Reede en Van Raesfelt, dat wordt vastgehouden door twee griffioenen. Daaronder een wapperend lint
met de tekst 'MALO MORAM QUAM FOEDARI' (Liever de dood dan de schande). Op de bel-etage wordt de dub-
bele paneeldeur met halfrond bovenlicht waarin een radiale roedenverdeling (spaakroeden) geflankeerd door
een meerruitsvenster met meerruitsbovenlicht. Deze invulling is gevat in een natuurstenen omlijsting bestaande
uit vier pilasters bekroond door een hoofdgestel. De zijpilasters dragen krijgerattributen (helm en schild). Voor
de deur bevindt zich een bordes. Boven de hoofdingang bevindt zich een omlijst meerruits schuifvenster met
Frans balkon geflankeerd door twee segmentvormige meerruits schuifvensters. De hele ingangspartij is vorm
gegeven als een triomfboog om zo de militaire roem van de bouwheer Godart van Reede weer te geven. De
zijtraveen worden gevormd door twee boven elkaar geplaatste meerruitsvensters en een dakkapel met meer-
ruitsvenster onder een halfrond houten fronton. De middelste travee aan de achterzijde (zuid) is voorzien van
twee verschillende balkons. Op de bel-etage een smeedijzeren balkon, ondersteund door vier natuurstenen con-
soles, voor een meerruits schuifvenster met scharnierend houten onderpaneel.
Op de tweede verdieping een natuurstenen Frans balkon met ongeprofileerde balusters voor een meerruits
schuifvenster met scharnierend houten onderpaneel. De middelste en de twee zijtraveen worden bekroond
door een dakkapel van meerrruits draaivensters met daarboven een halfrond fronton.
In het INTERIEUR is de 17de-eeuwse plattegrond gaaf bewaard gebleven. Centraal het ovaalvormige trappen-
huis, bekroond door een rijk gestucte koepel waaromheen de verschillende ruimten in een appartementensys-
teem zijn gegroepeerd. In de aankleding van het interieur zijn 17de-eeuwse betimmeringen grotendeels gaaf
bewaard gebleven. Elementen uit stijlperioden uit de 18de en 19de eeuw (onder andere inrichting Groene Ka-
mer) werden gentegreerd. Het 17de-eeuwse trappenhuis vormt het hart van het huis (gebouwd op de voorma-
lige binnenplaats) en bestaat uit een dubbele ovale trap, voorzien van rijk houtsnijwerk waarin de Ierse harp en
een slangmotief zijn verwerkt en uitbundig stucwerk ontworpen door Vennekool (onder andere uitgevoerd door
Francesco Ottolini). Het iconografisch programma van het snij- en stucwerk verwijst naar de Ierse heldendaden
van veldheer Godart van Reede. Van de aankleding van het interieur is ondermeer van belang het stucplafond in
Empirestijl in de Zaal uit 1813 met commodes onder spiegels in Lodewijk XV-stijl en twee dubbel gebogen com-
modes in Lodewijk XV-stijl. In 1900 werden de deurpartijen, oorspronkelijk uit het midden van de Zaal, naar
voren verschoven. In de Eetkamer bevindt zich een stucplafond uit ca. 1845 met onder andere het alliantiewa-
pen Bentinck en Van Waldeck Piermont. De Blauwe Kamer heeft, evenals de Groene Kamer, een 17de-eeuws
stucplafond en aansluitend een kabinetje waarin een schoorsteen in de stijl van Danil Marot. De bibliotheek en
de slaapkamer er boven hebben een achthoekig koepelvormig plafond.
Waardering
HOOFDGEBOUW (Middachten) behorend tot de historische buitenplaats Middachten van bijzonder belang
vanwege het gaaf bewaard gebleven interieur en exterieur van het in oorsprong middeleeuwse huis, dat in de
17de eeuw in classicistische stijl is herbouwd;
als gaaf bewaard voorbeeld van het werk van Jacob Roman en Steven Vennekool;
vanwege het gaaf bewaard gebleven 17de-eeuwse grondplan van het interieur waarin opgenomen het unieke
trappenhuis met koepel
vanwege de 17de-eeuwse aankleding van het interieur met latere wijzigingen.
Objectnr. 530547 perceel O 151, 171, 190;

S 699, 1296
T 351, 352, 355, 525, 526, 529, 642, 735
Onderdeel 2
Karakteristiek L Kastelen,landh.,parken ed 2 Tuin, park en plantsoen
De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG van Middachten kenmerkt zich door de hirarchische compositie,
waarbij een geometrisch patroon van lanen, waterlopen, weiden en bossen op het, in het centrum van de bui-
tenplaats gelegen, omgrachte kasteel met bijgebouwen zijn georinteerd. Deze centraal gerichte, ruimtelijke
dynamiek van de aanleg werkt voornamelijk naar binnen toe, maar toch is op formele wijze het weidse land-
schap rondom bij de compositie van de aanleg betrokken. De historische tuinen parkaanleg van Middachten
heeft verschillende fases doorlopen. De kern wordt gevormd door het in oorsprong middeleeuwse huis met zijn
voorplein en bijgebouwen gelegen binnen een omgrachting, zoals op de oudste kaart van Van Geelkercken
(1652) te zien is. De oprijlaan naar het kasteel toe, de ovale ruimte voor het voorplein en de rechthoekige ter-
rasvormige uitbouwen (bastions) aan het voorplein zijn thans nog aanwezig. Aan het eind van de 17de en het
begin van de 18de eeuw kwam de Hollands-classicistische aanleg tot stand, waarvan thans de rechthoekige
vorm, de bomensingels, een deel van het padenpatroon, de grachten- en lanenstructuur resteren. De rechthoe-
kige tuinaanleg rond het kasteel is aan de oosten zuidkant omgracht (ca. 1700), terwijl de westen noordkant
afgesloten worden door een tuinmuur. Aan de zuidkant heeft de gracht, op de lengteas van de aanleg, een hal-
ve cirkelvormige uitstulping omsloten door de singelbeplanting. Evenwijdig aan de noordmuur loopt een
dwarsas langs het huis.
205
Deze laan met laat 18de-eeuwse eikenbomen leidt naar het administratiegebouw (rechts) en naar een lange
vijver, de Paardengracht gemaakt (links). Deze waterloop loopt schuin in noordoostelijke richting en functio-
neert als Grand Canal. Achtereenvolgens lag in de 18de eeuw langs deze wateras de bleek, een sterrenbos, een
eendenkooi en een visvijver. Thans wordt de gracht geflankeerd door een rabattenbos (Kooibosch) en de een-
denkooi. Achter de vijver ligt een elsenhakhoutbos (Faisantenbosch), dat wordt afgesloten door een dubbel be-
plante eikenlaan (Eikenstraat). Het buitenterrein wordt bepaald door een historisch lanenpatroon van parallelle
en loodrecht op elkaar staande lanen. De verschillende dwarslanen en schapendriften lopen door tot in het Mid-
dachterbos eindigend op de Willemsberg als centrum van een stervormige lanenstructuur, dat in het verleden
deel uitmaakte van het jachtterrein van de Oranjes. De Middachter Allee vormt de scheidslijn tussen het vlakke
weideland met het huis Middachten en het heuvelachtige terrein van de Veluwezoom. Deze laan is beplant met
dubbele rijen beuken (herplant deels na WO II en deel in 1957). Vanaf de Middachter Allee loopt de, met een
dubbele bomenrij beplante, gebogen toegangslaan nar het rondeel. De oprijlaan wordt geflankeerd door weilan-
den en een boomgaard, waarop thans het zich ontnomen wordt door rijen rododendrons. De theatrale opbouw
van de smalle laan naar het weidse met beuken beplante rondeel wordt beindigd met een frontaal zich op het
huis. De hele opzet van de neoformele compositie van de tuinaanleg is door tuinarchitect H.A.C. Poortman (ca.
1900-1909), met enige wijzigingen van de Franse tuinarchitect R.E. Andr (1908), gebaseerd op de 18de-
eeuwse geometrische tuin. De structuur van het 17de-eeuwse lanenpatroon en grachtenstelsel vormde het ka-
der van de nieuwe aanleg. Poortman deelde de tuin op in verschillende compartimenten, die elk een tuin met
eigen karakter vormden. Opgesomd met de klok mee allereerst de oranjerie- en bloementuin en de boomgaard
(noordoosthoek), de oostparterre, die in 1908 werd vervangen door een ontwerp van Andr, het doolhof
(zuidoosthoek), de zuidparterre op de as van de aanleg, het groene theater (zuidwesthoek), de westparterre en
tenslotte in de noordwesthoek een combinatie van een crocketveld, een tennisbaan en een rozentuin (thans
Lage Tuin genaamd). Elementen uit de 19de-eeuwse landschapsperiode, waarvoor E. Petzold een plan ontwierp
(1878), bestaan uit boomgroepen en enkele exoten. Deze zijn door Poortman in zijn ontwerp opgenomen. In de
loop van de 20ste eeuw is de tuinaanleg steeds meer vereenvoudigd en tenslotte gereduceerd tot grasparterres.
Sinds de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn er verschillende restauratieplannen voor de tuin gemaakt en
is begonnen aan het herstel van de tuinaanleg. Het hart van de aanleg wordt gevormd door het huis met voor-
plein en bijgebouwen. In het midden van het voorplein ontwierp Poortman een ovale bloemendecoratie, die in
ca. 1908 naar ontwerp van Andr werd gewijzigd in een, nog aanwezige, ovale buxusbroderie. Het voorplein is
met kiezenstenen bedekt, alleen voor de nutsgebouwen is een rechthoekig gedeelte bestraat met klinkers. Van-
uit de Grote Zaal in het huis een mooi zicht op de verdiepte parterre de broderie (zuid), thans grasparterre, die
in het midden door een pad in twee gelijke vakken wordt verdeeld. deze as benadrukt de zichtas vanuit het huis
naar de IJssel, die nu verstoord wordt door de snelweg (1976) recht achter het huis. Aan weerzijde wordt de
zuidparterre begrensd door drie begroeide coulissen. Het zuidoostelijke tuingedeelte bestaat uit een in 1993
teruggebracht rozentuin naar ontwerp van de tuinman De Bruin, met hulp van Poortman, uit 1926. Aan de
gracht grenst een oude 18de-eeuwse beukenhaag. Ten oosten van het huis bevindt zich een grasparterre met
onder meer een ceder en twee ginkgo's die wellicht uit de landschappelijke aanleg afkomstig zijn. Deze oostpar-
terre had oorspronkelijk een verdiepte ligging, maar werd in ca. 1960 met grond opgevuld. De oranjerietuin in
de noordoosthoek heeft sinds 1995 weer een formele aanleg, naar het ontwerp van Poortman. Hiernaast be-
vindt zich een kruidentuin. De verdiepte kruidentuin is bereikbaar via twee hardstenen trapjes van twee treden
met aan weerzijde een sokkel. Aan de noordwestkant van het huis is de neoformele aanleg uit het begin van de
20ste eeuw gelegen, thans met een beplanting van eenjarigen. Een houten treillage en rozenleiding vormen de
afscheiding van onder andere de tennisbaan. Aan de westkant van het huis een half cirkelvormige grasparterre
waarlangs borders (ca. 1909). De zuidwestkant bestaat uit een groentheater van taxus (ca.1901). Dit is een
zeer weinig voorkomende vorm van tuininvulling in Nederland. De tuinaanleg die Poortman op Middachten reali-
seerde, bevatte enerzijds historiserende elementen uit de Hollands-classicistische aanleg en anderzijds bevatte
de aanleg eigentijdse elementen, zoals de bloementuin. Alle paden die de tuinaanleg doorkruisen hebben een
leemgrind bedekking.
Waardering
HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, behorend tot de historische buitenplaats Middachten van bijzonder cul-
tuur- en tuinhistorisch belang:
vanwege de gaaf bewaarde 17de-eeuwse grachten- en lanenstructuur
vanwege de aanleg in neogeometrische stijl naar het ontwerp van Poortman uit het begin van de 20ste eeuw
binnen een classicistisch kader van grachten en lanen
als representatief voorbeeld van een in oorsprong formeel ingerichte buitenplaats, die in het begin van de 20ste
eeuw in neogeometrische stijl in heringericht
vanwege het belang voor de geschiedenis van de Nederlandse tuinen landschapsarchitectuur
vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats
206

Onderdeel 3
Karakteristiek L Kastelen,landh.,parken ed 3 Bijgebouwen kastelen enz.
OOSTELIJK BOUWHUIS.
Aan het voorplein bevinden zich twee vrijwel symmetrisch geplaatste nutsgebouwen waarvan het 16de-eeuwse
bouwhuis aan de oostzijde als woonhuis in gebruik is. Het op rechthoekige grondslag opgetrokken bakstenen
bouwhuis bestaat uit n bouwlaag onder een met grijze oud Hollandse pannen gedekt zadeldak met een
schoorsteen op de nokeinde en drie dakkapellen die bekroond worden door driehoekige frontons. Het gebouw
heeft twee topgevels met schouderstukken. In de westgevel is een relifsteen aangebracht met daarop de alli-
antiewapens van Van Middachten en Van Visbeeck en de inscriptie 'An. Dni. 1579 is dit huys ghebout want elck
huiis wort van iiemant getimmert maer diet alle gheschape hef dat is godt'. Het is niet duidelijk of het jaartal
verwijst naar de bouw of de herbouw. In 1920 is aan de noordzijde een garage ingebouwd, waarvan de toe-
gangspoort zich aan de westkant bevindt. In de westgevel van het bouwhuis bevinden zich op onregelmatige
afstand van elkaar meerruitsvensters met draairamen en luiken en drie deuren. De oostgevel wordt geleed door
zes steunberen en kent een vrij regelmatige indeling van negen meerruits draaivensters met halve luiken (ca.
1970) en vier dakkapellen. In het muurwerk zijn muurankers opgenomen, die zich overigens op alle gevels van
dit bouwhuis bevinden. In de zijgevels (noord en zuid) van het huis bevinden zich meerruits kloostervensters en
meerruitsvensters met draairamen en halve luiken. In de top is een klok aangebracht waarvan de bel zich boven
op het dak bevindt. Voor de zuidgevel ligt een laag rechthoekig bastion met buxusaanleg bereikbaar via een
hardstenen trapje. Het bastion staat op de tekening van Van Geelkercken (1652). Een oorspronkelijk 19de-
eeuws houten loopbruggetje met smeedijzeren balustrade uit de tweede helft van de 20ste eeuw vormt de ver-
binding met het bastion en de tuin.
Waardering
OOSTELIJK BOUWHUIS behorend tot de historische buitenplaats Middachten is van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de architectonische vormgeving
als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats
vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Onderdeel 4
STALGEBOUW.
Aan het voorplein bevinden zich twee vrijwel symmetrisch geplaatste nutsgebouwen waarvan het westelijk stal-
gebouw de tuig- en poetskamer, het koetshuis en de paardenstal herbergt. Het op C-vormige grondslag opge-
trokken bakstenen bouwhuis bestaat uit n bouwlaag onder een met grijze oud Hollandse pannen bedekt za-
deldak met dakkapellen. Vermoedelijk is dit bouwhuis vr 1652 gebouwd, want het staat op de tekening
(1652) van Nicolaas van Geelkercken.
De huidige vorm heeft het gebouw in ieder geval sinds 1743, aangezien op een tekening van Jan de Beijer al
heel duidelijk de C-vormige grondslag te herkennen is. De voorgevel (oost) is opgebouwd uit onregelmatig met-
selwerk en bevat twintig traveen waaronder een toegangsdeur met bovenlicht, een dubbele inrijdeur en een
staldeur met bovenlicht en verder houten kruiskozijnen op onregelmatige afstand van elkaar met halve luiken.
In het dakschild zes dakkapellen bekroond door een driehoekig fronton. De westgevel is onregelmatig met
meerruits draaivensters en schuifdeuren om de paarden naar buiten te leiden, waarvoor een plankier is terugge-
bracht (1996). Ook hier onregelmatig metselwerk. De zuidelijke topgevel heeft een meerruits kruiskozijn en
twee vensters; de noordgevel heeft een schilddak en een meerruitsvenster. Voor de zuidgevel ligt net zoals bij
het oostelijk bouwhuis een laag rechthoekig bastion met buxusaanleg bereikbaar via een hardstenen trapje. Van
de loopbrug tussen het bastion en de tuin zijn alleen de aanzetten nog aanwezig. Oorspronkelijk 19de-eeuws
interieur van de verschillende ruimtes in het stalgebouw.
Waardering
STALGEBOUW behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.
207

Onderdeel 5
VOORBRUG MET KEERMUREN.
Naar het voorplein ligt een laat 18de-eeuwse bakstenen brug van drie bogen met hardstenen sluitstenen en
muurankers die het voorplein met 18de-eeuwse bakstenen keermuren met de rest van de buitenplaats verbindt.
Het houten brugdek ligt op ijzeren binten. Aan beide kanten een smeedijzeren balustrade. De brug is gerestau-
reerd in 1845 en 1993 (gedenkplaten). De brug kan afgesloten worden met een draaihek.
Waardering
VOORBRUG MET KEERMUREN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
als markering van de toegang tot het voorplein
vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats

Onderdeel 6
SOKKELS MET ORNAMENT.
aan weerszijden van de voorbrug staan twee identieke vroeg 18de-eeuwse natuurstenen balustervormige orna-
menten op een natuurstenen geprofileerde sokkel. De vazen zijn rijk versierd met acanthusblad en band-
werk.
aan weerszijden van de voorbrug staan twee identieke 18de-eeuwse natuurstenen geprofileerde sokkels, be-
kroond door een natuursteen ornament in de vorm van een lelie.
Waardering
SOKKELS MET ORNAMENT behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
vanwege het materiaalgebruik en vormgeving
vanwege de ornamentele waarde
als karakteristieke aankleding van de buitenplaats

Onderdeel 7
ZONNEWIJZER. (bij Landgoed Middachten 3; op de bijbehorende kaart aangegeven met nr. 7).
Op het voorplein bevindt zich een 19de-eeuwse ZONNEWIJZER op een rijkelijk versierde natuurstenen pidestal
(XVIII).
Waardering
ZONNEWIJZER behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
vanwege het materiaalgebruik en de vormgeving

Onderdeel 8
TOEGANGSBRUG.
Het hoofdgebouw is bereikbaar via een 18de-eeuwse bakstenen boogbrug gedecoreerd met vier gietijzeren wa-
terspuwers. Aan beide kanten een smeedijzeren leuning. Boven de boog een gedenksteen met het jaartal 1861,
aangebracht ter herinnering aan een restauratie. Bij een restauratie in 1981 heeft de brug zijn gebogen wegdek
gekregen en is inwendig een betonconstructie ter versterking aangebracht.
Waardering
TOEGANGSBRUG behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
208
als markering van de toegang tot het hoofdgebouw

vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats

Onderdeel 9
Aan weerskanten van de toegangsbrug staan twee natuurstenen VAZEN uit de eerste helft van de 18de eeuw
op een natuurstenen geprofileerde sokkel. De vazen bestaan uit een in acanthusmotief gedecoreerde voet, een
romp die versierd is met verdiepte cannelures en vier maskers en een deksel met knopvormige bekroning.
Waardering
Twee VAZEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 10
Aan weerszijden van de hoofdingang staan op de toegangsbrug twee gietijzeren VAZEN (XXa). De grote vazen
zijn balustervormig en versierd met knorren en cannelures. Aan de zijkanten een leeuwenkop.
Waardering
Twee VAZEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 11
De op rechthoekige grondslag opgetrokken, bakstenen ORANJERIE uit het begin van de 19de eeuw bestaat uit
een bouwlaag met een kroonlijst aan drie zijden onder een met gesmoorde oud Hollandse pannen bedekt
schilddak. De achtergevel wordt gevormd door de tuinmuur. In de voorgevel bevindt zich een dubbele toe-
gangsdeur met bovenlicht, geflankeerd door vijf grote meerruitsvensters waarvan het bovenste gedeelte voor-
zien is van scharnieren zodat deze naar binnen opengeklapt kunnen worden. In de oostgevel bevindt zich een
groot meerruitsvenster. De oranjerie is a-symmetrisch in het tuinplan opgenomen. De oorzaak hiervan is dat
Poortman in zijn ontwerp een vergroting van de oranjerie in gedachten had en daar ook zijn tuin op aangepast
heeft. De uitbreiding is niet gerealiseerd.
Waardering
ORANJERIE behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de ensemblewaarde
vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats

Onderdeel 12
De noorden westkant van de tuin wordt afgesloten door middel van een deels 18de-, deels 19de-eeuwse bak-
stenen TUINMUUR die vijf grote hekken, vier kleine POORTEN en twee KABINETTEN bevat. De tuinmuur wordt
geleed door bakstenen pilasters met een natuurstenen bekroning.
De noordmuur heeft een natuurstenen afdekplaat, terwijl de westmuur is afgewerkt met een schuin geplaatste
209
rollaag van baksteen. In de muur bevinden zich vijf grote hekken, waarvan vier identieke uit de 19de eeuw en
n in de westmuur uit de 18de eeuw. De vier hekken bestaan uit twee hoge natuurstenen geprofileerde pijlers,
bekroond door gecanneleerde siervazen met deksel. Tussen de pijlers staat een dubbel smeedijzeren spijlenhek
voorzien van een bekroning waarin op sierlijke wijze een kroon en de letter B verwerkt is (van de familie Bentin-
ck) met aan weerszijden hiervan smeedijzeren zijstukken. Het 18de-eeuwse hek bestaat uit twee draaibare spij-
len vleugels, voorzien van goudkleurige punten. De onderste rand van het hek is ingevuld met krulwerk. In de
muur bevinden zich eveneens vier kleine boogvormige poorten, die in de 18de eeuw zijn aangebracht. Op de
gravures van Van der Laan en De Leth (ca 1725) staat de muur aan de noordzijde met symmetrisch geplaatste
kabinetten weergegeven. De kabinetten zijn waarschijnlijk ouder (XVIId) dan de muur. De twee identieke kabi-
netten bestaan uit vier pilasters met natuurstenen rusticabanden waartussen drie nissen. Centraal een diepe
segmentvormige nis waarin een bank is geplaatst en aan weerszijden daarvan een ondiepe rondboognis met
een schelpvormig motief waaronder een natuurstenen plaat.
Waardering
TUINMUUR MET TOEGANGSPOORTEN EN TWEE KABINETTEN behorend tot de historische buitenplaats Mid-
dachten van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege het materiaalgebruik en doelmatige vormgeving
vanwege de fraai vormgegeven kabinetten
als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats.

Onderdeel 13
In het midden van de familietuin staat een grote crmekleurige VAAS (XXa) met twee oren in de vorm van een
slang met vleugels die in een sierlijke S gevormd zijn. De kelkvormige vaas heeft een geprofileerde poot met
knorren versierd.
Waardering
VAAS behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege het materiaalgebruik
als karakteristiek onderdeel van de buitenplaats

Onderdeel 14
Verspreid in de tuin staan vijf identieke Bentheimer TUINBANKEN die in 1902 zijn aangekocht. Het rechthoekige
zitgedeelte zonder leuning wordt gedragen door twee grote geprofileerde poten. De banken zijn geplaatst op
rustieke punten in de tuinaanleg.
Waardering
STENEN TUINBANKEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 15
Verspreid in de tuin staan negen identieke witte HOUTEN BANKEN uit 1900. Twee banken bevinden zich in de
nissen in de tuinmuur en de andere zeven zijn door de gehele tuin verspreid. De houten banken hebben een
planken leuning en een geprofileerd onderstel.
210
Waardering
HOUTEN TUINBANKEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 16
In de zuidoosthoek van de buitengracht ligt een 19de-eeuwse DUIKER, afgewerkt met een hardstenen afdek-
plaat met aan weerszijden vooruitspringend, taps uitlopend muurwerk met betonnen steunstukken aan de bin-
nenzijde.
Waardering
DUIKER behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
als functioneel onderdeel van de buitenplaats

Onderdeel 17
Karakteristiek L Kastelen,landh.,parken ed 2 Tuin, park en plantsoenK
Op de westparterre staan twee 18de-eeuwse TUINBEELDEN van vrouwenfiguren op een rechthoekige, met fes-
toenen versierde natuurstenen sokkel (identiek aan onderdeel nr. 18). de vrouwenfiguur aan de noordkant heeft
een buidel in haar linkerhand en een kinderfiguurtje dat reikt naar haar rechterhand (Vanitasfiguur). Waar-
schijnlijk zijn de beelden ten tijde van de wijzigingen in de tuinaanleg door Poortman aangekocht en op deze
plaats neergezet.
Waardering
STEL TUINBEELDEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 18
Op de zuidparterre staan twee 18de-eeuwse TUINBEELDEN van mannenfiguren; aan de westzijde een beeld
van een bebaarde mannenfiguur met zandloper in zijn hand (Vanitas) leunend tegen een boomstronk en aan de
oostzijde een jonge mannenfiguur met een kompas leunend tegen een boomstronk. De beelden staan op recht-
hoekige, met festoenen versierde natuurstenen sokkels (identiek aan onderdeel nr. 17). Waarschijnlijk zijn de
beelden ten tijde van de wijzigingen in de tuinaanleg door Poortman aangekocht en op deze plaats neergezet.
Waardering
STEL TUINBEELDEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 19
De verdiept liggende zuidparterre is bereikbaar middels twee maal twee natuurstenen TRAPJES aan de westen
oostzijde. Het middelpunt van de parterre wordt gevormd door een ronde natuurstenen KOM waarvan de rand
is voorzien van een kraalprofiel. Aan weerszijden van de kom bevinden zich vier identieke crmekleurige gietij-
211
zeren TUINVAZEN (XXa) op een natuurstenen pidestal. De dikbuikige vazen zijn versierd met cannelures en
een geprofileerde poot. De handvaten of oren worden gevormd door twee slangen die zich in de vaas vastbij-
ten.
Waardering
INRICHTING ZUIDPARTERRE van belang:
vanwege de ouderdom
als karakteristiek onderdeel van de buitenplaats.

Onderdeel 20
De verdiept liggende rechthoekige Lage Tuin is aan vier zijden door NATUURSTENEN TRAPJES bereikbaar. De
tweetredige trapjes zijn voorzien van brede sikkelvormige zijkanten waarop crmekleurig geschilderde, gietijze-
ren VAZEN (XXa) staan, afkomstig van de fabriek Val d'Oyse uit Parijs.
De dikbuikige tuinvazen zijn er in drie verschillende vormen, alle voorzien van cannelures en n paar met oren
en ringen. In het midden van de Lage Tuin staat een grote crmekleurige gietijzeren VAAS (XXa) op een kunst-
stenen pidestal. Deze kelkvormige vaas heeft een geprofileerde poot en knorren op de romp.
Waardering
INRICHTING LAGE TUIN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 21
Ten noorden van de Lage Tuin bevindt zich een houten PRIEEL (theehuisje) op rechthoekige plattegrond onder
een met riet gedekt schilddak met bakstenen nok. De zuidkant is geheel open. XXa.
Waardering
PRIEEL behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:

Onderdeel 22
Bij het tennisveld staat een houten lattenconstructie uit het einde van de 18de eeuw die gevormd wordt door
meerdere houten palen met een puntvormige bekroning waartussen latwerk met een open structuur. In het
midden van het ombuigende hek bevindt zich een poortvormige doorgang, welke door een los element afgeslo-
ten kan worden.
Waardering
TREILLAGE behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de zeldzaamheid.
212

Onderdeel 23
Aan de oostkant, parallel aan het crocketveld, tennisbaan en westparterre staat een ijzeren rozenleiding, be-
staande uit een aantal losse delen. De ROZENLEIDING wordt gevormd door platte staanders die zijn opgebouwd
uit T-balkjes met een halfronde top waartussen ijzerdraden gespannen zijn. In oorsprong daterend uit de tijd
van de wijziging in de tuinen parkaanleg door H.A.C. Poortman uit het begin van de twintigste eeuw.
Waardering
ROZENLEIDING behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de vormgeving
vanwege de ornamentele waarde.

Onderdeel 24
Het in oorsprong 17de-eeuwse gebouw is verbouwd tussen 1875-1914 met behoud van 17de-eeuws muurwerk
(voorgevel). Het in rode baksteen opgetrokken pand is in aanzien rechthoekig doch is gebouwd op een trapvor-
mige plattegrond; het bestaat uit een bouwlaag onder een met oud Hollandse pannen gedekt zadeldak. Het
gebouw herbergt twee dienstwoningen en een kantoor. De met lisenen gelede voorgevel (west) wordt met twee
Vlaamse gevels benadrukt. In de Vlaamse gevels twee meerruitsvensters. Opvallend is de rechte daklijst voor-
zien van klossen. Links in de voorgevel de toegangsdeur met drieruits bovenlicht, verdere invulling van meer-
ruits schuifvensters met rood-witte luiken en een gekoppeld meerruitsvenster. De zuidgevel heeft ook een gele-
ding van pilasters en spaarvelden. Van de zeven vensterassen zijn de meest linkse twee blind uitgevoerd. Overi-
ge tienruits schuifvensters met rood-witt luiken. Aan de noordoostzijde drie verspringende bouwdelen met za-
deldaken, waardoor de trapvormige plattegrond ontstaat.
Waardering
ADMINISTRATIEGEBOUW behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege het gaaf bewaarde exterieur
vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Onderdeel 25
Voor de dienstwoningen (onderdeel 27 en 32) bevinden zich twee identieke crmekleurig geschilderde gietijze-
ren VAZEN van groot formaat, staande op hardstenen pidestals. Deze vroeg 20ste-eeuwse kelkvormige vazen
zijn rijk versierd met bladmotief, hebben een geprofileerde voet en knorren op de romp.
Waardering
TUINVAZEN behorend tot de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom

Onderdeel 26
Ten noordwesten van het huis Middachten gelegen werkplaats met squashbaan, gebouwd in historiserende En-
gelse stijl, vermoedelijk door de Dierense architect Gerrit Jan Uiterwijk. De in 1914 in rode baksteen opgetrok-
ken WERKPLAATS heeft een U-vormige plattegrond en n bouwlaag onder een deels met rode Friese platte
pannen, deels met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen gedekt samengesteld zadeldak. De twee
lagere zijvleugels omsluiten een binnenplaats, die wordt afgesloten door een bakstenen muurtje afgedekt door
213
een natuurstenen plaat met aan weerszijden een bakstenen pijler bekroond door een natuurstenen bol. De
voorgevels van beide zijvleugels worden afgesloten door een tuitgevel met schouderstukken. Links in de topge-
vel muurankers met ANNO en rechts jaartalankers met 1914. De identieke voorgevels worden geleed door drie
korfboogvormige spaarvelden, waarvan de middelste iets hoger opgetrokken is en voorzien van twee vensters
(een gekoppeld vierruitsvenster en een twaalfruits stolpvenster). De aan de binnenplaats gelegen voorgevel van
de hoofdmassa bestaat uit een vakwerkconstructie die op de begane grond open is en op de verdieping voor-
zien is van een baksteenvulling. Centraal een dakschild doorbrekend dubbel hooiluik met halfrond bovenlicht
waarin spaakroeden. De linker zijgevel aan de binnenplaats heeft een onregelmatige indeling van een dubbele
houten inrijdeur, een houten staldeur en een meerruitsvenster. De rechter zijgevel aan de binnenplaats is over
de hele lengte iets hoger opgetrokken en heeft onder de daklijst drie maal drie gekoppelde vierruitsvensters.
Achter deze zijgevel bevindt zich een van de weinige vroeg 20ste-eeuwse squashbanen, thans in gebruik als
werkplaats. De squashbaan is oorspronkelijk, doch in verwaarloosde staat met een open kapconstructie en een
galerij voor toeschouwers. De houten achtergevel, staande op een bakstenenplint, is symmetrisch ingedeeld en
heeft een laag middendeel waarin twee dubbele, recht gesloten poorten zijn opgenomen. De beide hogere zij-
delen zijn elk voorzien van een dubbel recht gesloten poort waarboven twee smalle bovenlichten. De buitenge-
vel (west) bevat een deur en vier grote en vijf kleine meerruits schuifvensters. De met lisenen gelede oostgevel
heeft een deur en gekoppelde meerruitsvensters. Tegen deze gevel een aanbouw voor houtopslag, die buiten
de bescherming valt.
Waardering
WERKPLAATS behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de gaaf bewaarde hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik
vanwege de situering en ensemblewaarde
als zeldzaam voorbeeld van een goed bewaarde vroeg 20ste-eeuwse squashbaan

Onderdeel 27
Achter de werkplaats staat de zgn. HUT VAN LOU, daterend uit de 18de eeuw. Gebouwd op rechthoekige
grondslag van baksteen, bestaande uit n bouwlaag onder een met Hollandse pannen gedekt zadeldak. De
voorgevel is voorzien van een deur en in de topgevel bevindt zich een houten zolderluik. De achtergevel heeft
een meerruits schuifvenster met luiken en in de zijgevel een klein venster met roedeverdeling.
Waardering
HUT VAN LOU, behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de situering en ensemblewaarde
vanwege de ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Onderdeel 28
Karakteristiek K Woningen en woningbcomplx 4 Dienstwoning
Op een terp gebouwde laat 19de-eeuwse RENTMEESTERSWONING in Engelse landhuisstijl door architect W.S.
Weatherley. Het rentmeestershuis is samengesteld uit een hoofdgedeelte op rechthoekige plattegrond dat drie
verdiepingen onder een met riet gedekt zadeldak met wolfseind bevat. Op de nok twee gemetselde schoorste-
nen en halfronde dakkapellen in het dakschild. Tegen het middendeel aan de voorzijde een lage aanbouw voor-
zien van een riet gedekt schilddak. Het risalerende middendeel van deze aanbouw is van een topgevel met hou-
ten vakwerk voorzien en herbergt de toegangsdeur tot de woning onder een houten luifel, gedragen door twee
consoles en met drieruits bovenlicht. Aan weerszijden van de deur een smal langgerekt venster en een meer-
ruitsvenster in de zijvlakken. In de topgevel een meerruitsvenster. Tegen de achterzijde is eveneens een lage
aanbouw met rieten schilddak aangebracht. Het middendeel van deze aanbouw is uitgebouwd met een op het
dakschild aansluitend, nog lager gelegen, schilddak waarin een dakkapel met boogvenster onder een ronde rie-
ten kap is opgenomen, alsmede twee dakkapellen onder met riet gedekte zadeldakjes in het hoger gelegen dak-
schild. Regelmatige indeling van meerruitsvensters met luiken in de zijgevels; tegen de linker zijgevel een serre.
Waardering
RENTMEESTERSHUIS behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de architectonische vormgeving in Engelse landhuisstijl naar ontwerp van W.S. Weatherley
vanwege het gave exterieur
214
vanwege de beeldbepalende ligging


Onderdeel 29
Ten oosten van het huis Middachten nabij de tuinmuur staat een in 1900 herbouwde (inscriptie voorgevel: RE-
NOV. 1900) T-boerderij, thans in gebruik als DIENSTWONING. De dienstwoning is gebouwd op rechthoekige
grondslag met een dwars geplaatst voorhuis onder een met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen
gedekt afgewolfd zadeldak. Schoorstenen op nokeinde. Het geheel heeft, met uitzondering van de achtergevel,
een omlopende, gepleisterde plint. De voorgevel heeft een symmetrische indeling met in het midden een pa-
neeldeur met bovenlicht en aan weerszijden een meerruits schuifvenster met rood-witte luiken. Boven de in-
gang een dakkapel met meerruits schuifvenster onder een zadeldakje. De linker zijgevel heeft in het voorhuis
twee meerruits schuifvensters met luiken en op de verdieping een meerruits schuifvenster met aan de linker
zijde een luik. In het achterhuis twee gekoppelde meerruitsvensters en een deur met links een vierruits stolp-
venster met een half luik. De achtergevel heeft een deur met bovenlicht. Muurankers die het jaartal 1735 vor-
men (voorgangster van huidige boerderij). De rechter zijgevel van het voorhuis is identiek aan de linker. De
zijgevel van het achterhuis heeft drie gekoppelde meerruitsvensters met aan weerszijden rood-witte luiken.
Achter de dienstwoning een op rechthoekige grondslag van houten delen opgetrokken SCHUUR onder een met
gesmoorde oud Hollandse pannen gedekt zadeldak, dat aan een zijde overgaat in een lessenaarsdak. Op het erf
nog een schuur die niet voor bescherming in aanmerking komt.
Waardering
DIENSTWONING MET SCHUUR, behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
als voorbeeld van een kleine laat 19de-eeuwse T-boerderij van het hallehuistype
vanwege de beeldbepalende ligging aan de weg nabij de oostelijke tuinmuur
als onderdeel van het ensemble van de tot Middachten behorende boerderijen en woonhuizen

Onderdeel 30
Aan weerskanten van de oprit en de voorbrug, rondom de boomgaard, het weiland ten westen van de toegang-
slaan en langs het kalverenbosje bevindt zich een 19de-eeuws smeedijzeren HEK. Dit open en zwart geverfde
hekwerk is opgebouwd uit geprofileerde poten, waartussen twee smalle ongeprofileerde regels lopen.
Waardering
IJZEREN HEK behorend bij de historische buitenplaats Middachten van belang:
vanwege de ouderdom
vanwege de vormgeving

Onderdeel 31
In de oude moestuin staat een voormalige 19de-eeuwse dienstwoning, thans APPELSCHUUR. Het op rechthoeki-
ge grondslag opgetrokken bakstenen pand met grijze plint bestaat uit n bouwlaag onder een met gesmoorde
oud Hollandse pannen gedekt zadeldak. De voorgevel wordt geleed door drie houten kruiskozijnen waartussen
een deur met zesruits bovenlicht (links) en een garage-ingang (rechts). In de top een vierruits venster.
Waardering
APPELSCHUUR behorend bij de historische buitenplaats Middachten is van algemeen belang
vanwege de ouderdom
vanwege de doelmatige vormgeving
als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats.
215

Onderdeel 32
Karakteristiek M Boerderij, molen, bedrijf 1 Boerderij
Aan de zuidzijde van de oude Boerenweg nabij het Kooibos ligt een 19de-eeuwse hallehuisboerderij met mid-
denlangsdeel op een bouwplaats die al in 1429 wordt vermeld. De bakstenen boerderij is opgetrokken op recht-
hoekige grondslag en heeft n bouwlaag onder een met gesmoorde Hollandse pannengedekt wolfdak met
windveren langs de dakrand. Ter plaatse van het voorhuis is het dak opgewipt. Het voorhuis heeft op de daknok
en in het linker dakschild een gemetselde schoorsteen.
In de voorgevel met gepleisterde plint bevindt zich een excentrisch geplaatste toegangsdeur met zesruits bo-
venlicht met links daarvan een negenruits schuifvenster en rechts drie twaalfruits schuifvensters met luiken; op
de verdieping een stolpvenster. Alle vensters zijn voorzien van luiken die in de kleuren wit en rood geschilderd
zijn. De linkerzijgevel heeft in het voorhuis een achtruitsvenster met luiken en aansluitend de door muurdam-
men gelede gevel van het achterhuis met vier getoogde gietijzeren stalvensters. In de rechter zijgevel van het
achterhuis bevinden zich twee kelderlichten, meerruitsvensters en drie horizontaal in tween gedeelde mestdeu-
ren, afgewisseld met vier getoogde gietijzeren stalvensters. de achtergevel heeft een symmetrische indeling met
in het midden dubbele, getoogde deeldeuren, geflankeerd door een gietijzeren rondboogvenster met roedever-
deling en een getoogde houten mestdeur.
Waardering
BOERDERIJ 'GOTINKS GOED' behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de beeldbepalende ligging aan de Boerenweg
vanwege de gaaf bewaarde architectonische hoofdvorm, de detaillering en het materiaalgebruik
als voorbeeld van een 19de-eeuwse boerderij van het hallehuistype

Onderdeel 33
Aan de zuidzijde van de oude Boerenweg nabij het Kooibosch, behorend tot de niet voor bescherming in aan-
merking komende boerderij Wolfstege, ligt een SCHAAPSKOOI. Hoewel de kooi getekend staat op de kadastrale
kaart van 1832 lijkt de huidige vorm van het eind van de 19de eeuw te dateren. De op achtzijdige grondslag
opgetrokken kooi heeft in kruisverband gemetselde gevels, waarvan de lange gevels met steunberen zijn ver-
sterkt en de korte gevels iets hoger zijn opgetrokken met een driezijdige beindiging. In beide kopse gevels een
dubbele, recht afgeslotn houten deur. De houten opbouw met afgeschuinde hoeken heeft een met oud Holland-
se pannen gedekt wolfdak met afgeschuinde vlakken en afgesloten door met riet gedekte nokvorsten.
Waardering
SCHAAPSKOOI behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen belang:
vanwege de beeldbepalende ligging aan de Boerenweg, verbindingsweg tussen Middachten en de Eikenstraat in
Ellecom (oorspronkelijk deel uitmakend van de weg van Arnhem naar Zutphen)
vanwege de ouderdom in combinatie met de hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik
van typologisch belang als goed voorbeeld van een 19de-eeuwse schaapskooi
Objectnr. 515270 perceel S/1296

Onderdeel 34
Aan de Eikenstraat met het achterhuis naar de weg toegekeerd ligt een T-boerderij met een voorhuis uit ca.
1800 en een ouder achterhuis, mogelijk XVIIId of XIXa. De bouwplaats wordt al in het begin van de 15de eeuw
vermeld. Oorspronkelijk bevond zich aan de westzijde van de boerderij, in het verlengde van de van Middachten
komende Boerenweg, een weg die over het huidige landgoed Avegoor liep en aansloot op de Buitensingel in
Ellecom. Dit gegeven verklaart de huidige situering van het voorhuis dat zich oorspronkelijk in de zichtas van de
genoemde weg uit Ellecom bevond. De bakstenen boerderij is opgetrokken op rechthoekige grondslag onder
twee haaks op elkaar staande zadeldaken. Het voorschild van het voorhuis (n bouwlaag en kapverdieping) is
gedekt met rode Romaanse pannen en het achterschild met gesmoorde Hollandse pannen.
Op de nok bevinden zich twee gemetselde schoorstenen. Het loodrecht hierop staande zadeldak van het achter-
huis is deels gedekt met riet en deels met gesmoorde Hollandse pannen. In de voorgevel met gepleisterde plint
is een excentrisch geplaatste toegangsdeur met zesruits bovenlicht met rechts daarvan een smal achtruits ven-
216
ster waaronder een kelderlicht en links tweegekoppelde achtruits schuifvensters. De voorgevel wordt afgesloten
door een bakstenen uitgemetseld fries waarboven een dakgoot op klossen. De zijgevels van het voorhuis heb-
ben tuitgevels, voorzien van een klimmend fries met in de top een door een keperboogje afgesloten muursleuf,
verder wordt de gevel afgesloten door ezelsruggen en bekroond door een pinakel. De linker gevel heeft op de
begane grond en in de top een zesruits draaivenster, de aansluitende lage zijgevel van het achterhuis heeft links
getoogde zesruits stalvensters, waarnaast het dak is opgewipt. Hiervoor bevindt zich een houden aanbouw on-
der een lessenaarsdak. In het achterliggende geveldeel is een nieuwe deur en drie in formaat verschillende ven-
sters. De rechtergevel heeft op de begane grond een achtruits schuifvenster en in de top twee gekoppelde
smalle vensters. Het aansluitende achterhuis heeft een opgewipt dak waaronder een stolpvenster met enkelruits
bovenlicht, vervolgens sluit hier het lage deel van het achterhuis op aan, dat wordt door muurdammen geleed
en is voorzien van vier getoogde ijzeren stalvensters. De achtergevel heeft een symmetrische indeling met in
het midden dubbele getoogde deeldeuren, geflankeerd door een smal rondboogvenster en een getoogde hou-
ten mestdeur. Naast het achterhuis ligt een bakstenen BAKHUISJE gebouwd op rechthoekige grondslag en be-
staande uit n bouwlaag onder een met gesmoorde Hollandse pannen gedekt zadeldak met windveren en een
gemetselde schoorsteen op de nok.
Waardering
BOERDERIJ 'BORGH KEPPEL' MET BAKHUISJE behorend tot de historische buitenplaats Middachten van alge-
meen belang
vanwege de beeldbepalende en karakteristieke situering aan het begin van de Eikenstraat
vanwege de vrij gaaf bewaarde en in twee periodes tot stand gekomen hoofdvorm, de detaillering en het mate-
riaalgebruik

Onderdeel 35
Karakteristiek M Boerderij, molen, bedrijf 6 Nijverheid
WOONHUIS gebouwd in 1910 in de Nieuw-Historiserende stijl. Het pand is gebouwd op een rechthoekige platte-
grond en heeft n bouwlaag onder een zadeldak met de nok haaks op de weg. Het dak dat midden op nok een
gemetselde schoorsteen heeft is belegd met gesmoorde verbeterde Hollandse pannen. De gevels zijn opgetrok-
ken in baksteen gemetseld in kruisverband. Het pand is voorzien van een trasraam in een donkere baksteen. De
vooren achtergevel zijn voorzien van een schoudergevel. De zijgevels worden afgesloten door een muizetand-
lijst waarboven zich een bakgoot bevindt. Vrijwel alle venster- en deuropeningen worden afgesloten door een
rollaag en zijn met uitzondering van de zoldervensters voorzien van luiken. Alle houtwerk is geschilderd in de
kleuren van Middachten. De symmetrisch ingedeelde VOORGEVEL valt op door de hoog opgaande schouderge-
vel. Deze gevel is voorzien van vier op regelmatige afstanden van elkaar geplaatste horizontale muizetandlijs-
ten. De opzetstukken worden afgesloten door ezelsruggen. De begane grond heeft in het midden een opge-
klampte deur met smeedijzeren kruisgehengen en een 6-ruits bovenlicht. Aan weerszijden van de ingang be-
vindt zich een venster met een 20-ruits schuifraam met luiken ter hoogte van de onderramen. De verdieping
bezit twee kleinere vensters met ieder een 16-ruits bovenlicht en luiken over de volle hoogte. In de geveltop
bevindt zich een door een segmentboogje afgesloten zoldervenster met een tweeruits draairaam. De gevel is
verder voorzien van zeven forse smeedijzeren muurankers. De symmetrisch ingedeelde LINKER ZIJGEVEL bezit
twee vensters als op de begane grond in de voorgevel. De asymmetrisch ingedeelde, van een schoudergevel
voorziene, ACHTERGEVEL heeft tegen de rechter gevelhelft een forse op een rechthoekige plattegrond opge-
trokken serre met een bovenliggende balkon. De serre bestaat uit een bakstenen borstwering waarop zich een
houtconstructie bevindt. De serre is voorzien van ramen met een roedenverdeling en bezit aan de voorzijde een
dubbele tuindeur.
De linker gevelhelft heeft geheel links een venster als op de begane grond in de voorgevel en rechts een opge-
klampte deur met smeedijzeren kruisgehengen en een 6-ruits bovenlicht. De verdieping heeft links een venster
als in de voorgevel en rechts een dubbele balkondeur met luiken. De geveltop bezit een zoldervenster als in de
voorgevel. De achtergevel is evenals de voorgevel voorzien van muurankers. De asymmetrisch ingedeelde
RECHTER ZIJGEVEL heeft links een vensters als op de begane grond in de voorgevel en rechts een opgeklampte
deur met smeedijzeren kruisgehengen en een 6-ruits bovenlicht. Het INTERIEUR bezit nog verschillende oor-
spronkelijke onderdelen zoals ondermeer een zwart marmeren schoorsteenmantel; paneeldeuren; een gang met
een tegelvloer bestaande uit okerkleurige, rode en zwarte tegels en een kelder met troggewelfjes en een met
estrikken belegde vloer.
Waardering
WOONHUIS uit 1910 behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen cultuurhistorisch en
stedenbouwkundig belang, - als voorbeeld van een vroeg twintigste-eeuws woonhuis bij een smederij dat opvalt
door de historiserende bouwtrant en de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp. Door de detail-
217
lering en de bijzondere op het oostelijke bouwhuis van Middachten genspireerde vormgeving heeft het pand
een zekere zeldzaamheidswaarde. - wegens de vrij gaaf bewaard gebleven hoofdvorm, de detaillering en
het materiaalgebruik.
als voorbeeld van het oeuvre van de Dierense architect G.J. Uiterwijk (1863-1937).
wegens de beeldbepalende en karakteristieke situering op de hoek van de Hoofdstraat en de Smidsallee.
door de ligging aan de noordoostelijke dorpsentree aan het begin van de Middachterallee.
als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het landgoed Middachten waarmee het woonhuis in histo-
risch perspectief alsmede functioneel gezien onlosmakelijk mee verbonden is. De woning met smidse staan
op een bouwplaats waar zich reeds van oudsher een smederij bevond.

Onderdeel 36
Karakteristiek M Boerderij, molen, bedrijf 6 Nijverheid
De voormalige uit 1910 voor wat betreft daterende SMIDSE die nu gebruikt wordt als schuur is gebouwd op een
rechthoekige plattegrond en heeft n bouwlaag onder een zadeldak gedekt met gesmoorde Muldepannen. De
vooren achtergevel worden afgesloten door windveren. Drie gevels van het gebouw zijn voorzien van een be-
timmering bestaande uit horizontaal geplaatste houten rabatdelen. De topgevels zijn voorzien van een verticale
betimmering. De voorgevel is voorzien van een dubbele deur en een zolderluik. De linker zijgevel bezit een vier-
tal vensteropeningen waarvan drie voorzien zijn van een zesruits raam.
Waardering
Voormalige SMIDSE uit 1910, behorend tot de historische buitenplaats Middachten, van algemeen cultuurhisto-
risch belang
als voorbeeld van een dergelijk gebouw uit de vroege twintigste dat opvalt door het materiaalgebruik zoals de
grotendeels uit houten rabatdelen samengestelde gevels.
als essentieel en functioneel onderdeel van het smederijcomplex De voormalige smidse is voor wat het exterieur
betreft van belang als voorbeeld van een smederij uit de vroege twintigste eeuw, behorende bij een land-
goed.

Onderdeel 37
DIENSTWONING op T-vormige plattegrond, gedekt door wolfdaken met klein overstek, voorzien van gesmoorde
pannen. De voordeur is geplaatst in de naar de straat toegewende kopgevel en bezit een bovenlicht met roede-
verdeling. Op de begane grond bevinden zich rondom schuiframen met 15-ruits roedeverdeling. De vensters zijn
voorzien van luiken, geschilderd in de kleuren van Middachten. In de drie kopgevels bevindt zich een stel smalle
schuiframen met zes ruits roedeverdeling. De muuropeningen zijn voorzien van lateien met segmentbogen
waarvan de velden met metselwerk zijn gevuld. Onder de dakrand is een siermetsellijst aangebracht van twee-
kleurige baksteen.
Waardering
DIENSTWONING behorend tot de historische buitenplaats Middachten van algemeen cultuurhistorisch en ste-
denbouwkundig belang
wegens de vrij gaaf bewaarde hoofdvorm, de detaillering en het materiaalgebruik.
wegens de beeldbepalende situering aan de zuidoostelijke dorpsrand van De Steeg waar zich meerdere tot het
bezit van Middachten behorende bouwwerken bevinden.
als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het landgoed Middachten waarmee het huis in historisch
perspectief alsmede functioneel gezien onlosmakelijk verbonden is. Het huis is exemplarisch voor het her-
stel en de verfraaiing van het landgoed in de vroege twintigste eeuw.

Onderdeel 38
Van rode baksteen opgetrokken dubbele DIENSTWONING op rechthoekige plattegrond onder zadeldak met ge-
smoorde pannen belegd. Een bouwlaag en een kapverdieping hoog. De linkerzijgevel heeft voor een deel een
verhoogd gedeelte onder zadeldak dat aanloopt op het hoofddakvlak. In de naar de weg toegewende gevels
twee voordeuren onder ronde spaarboog. Op de verdieping zesruitsschuifvensters onder rechte strek. Trapsge-
wijs uitgemetselde bakstenen lijst onder de dakrand. De vensters in de zijgevels hebben luiken beschilderd in de
kleuren van Middachten.
218
Waardering

Onderdeel 39
Uit rode baksteen opgetrokken dubbele DIENSTWONING op rechthoekige plattegrond onder met rode pannen
belegd zadeldak evenwijdig aan de straat. Gevelsteen met jaartal 1950. In de voorgevel rodevensters van ver-
schillend formaat met luiken. De ingangen zitten in de zijgevels. Luiken geschilderd in de kleuren van Middach-
ten. Dubbel dakhuis met roedevensters onder een, op het grote dak aanlopend, schilddakje dat ook met rode
pannen is belegd. Op de daknok drie schoorstenen.
Waardering

Onderdeel 40
De BOERDERIJ OUD MIDDACHTEN is gelegen op een oude bouwplaats en werd in 1908 herbouwd naar een
ontwerp van de Dierense architect G.J. Uiterwijk (1863-1937). De boerderij is ontworpen in een historiserende
trant waarbij ondermeer teruggegrepen is op de Nederlandse laat zeventiende-eeuwse en achttiende-eeuwse
bouwkunst. In de jaren tussen 1897 en 1914 vond er een grootschalig herstel van het landgoed plaats. In deze
jaren werden verschillende pachtboerderijen ver- of herbouwd waarbij het kasteel en met name de bouwhuizen
vaak als inspiratiebron dienden. Hierdoor kregen de boerderijen over het algemeen meer allure dan voorheen
en bovendien sloten ze stilistisch gezien beter op de hoofdgebouwen van het landgoed waardoor de samenhang
versterkt werd. De boerderij heeft een voortuin met een gazon en een beukenhaag.
Het pand is gebouwd op een T-vormige plattegrond. Het voorhuis is voorzien van een ver overstekend schilddak
op fraai gesneden schoren dat boven de topgevel aan de voorzijde een aangekapt afgewolfd zadeldak bezit. In
het rechter dakschild is een ventilatie opening opgenomen. In het rechter achterschild bevindt zich een dakkapel
met een tweedelig raam. Het achterhuis is voorzien van een afgewolfd zadeldak met een uilebord. In het linker
dakschild bevinden zich twee ventilatieopeningen. Beide daken zijn voorzien van een rietbedekking. Op de beide
nokeinden van het dakschild van het voorhuis bevindt zich een vernieuwde gemetselde schoorsteen. Deze
schoorstenen waren oorspronkelijk voorzien van metalen dekplaten op steunijzers. De boerderij is voorzien van
een omlopende gepleisterde plint. Op de hoeken, alsmede aan weerszijden van de topgevel van de voorgevel,
bevinden zich lisenen. De asymmetrisch ingedeelde VOORGEVEL heeft in het midden een van een topgevel en
lisenen voorzien geveldeel met links een door een strek afgesloten deur met een 6-ruits bovenlicht en rechts
twee 15-ruits schuiframen. Het linker venster wordt afgesloten door een blinde segmentboog (waarboven de
naam van de boerderij is aangebracht) terwijl het rechter venster door een strek afgesloten wordt. De zolder-
verdieping bezit twee door strekken afgesloten 6-ruits schuiframen. Zowel links als rechts van dit geveldeel be-
vindt zich een door een strek afgesloten venster met een 15-ruits schuifraam waarboven zich een halfrond giet-
ijzeren van een roedeverdeling voorziene zolderraam bevind. De onderramen van de schuiframen zijn voorzien
van in de kleuren van Middachten geschilderde luiken. De LINKER ZIJGEVEL van het voorhuis heeft links een 12
-ruits schuifraam met luiken over de volle hoogte. Hiernaast bevindt zich een deur met bovenlicht als in de voor-
gevel. Rechts bevindt zich een venster met een 15-ruits schuifraam en luiken voor de onderramen. Onder dit
219
venster bevindt zich een tweedelig metalen kelderluik. De indeling van de gevel van het achterhuis is gewijzigd
en is voorzien van betonnen stalramen. De ACHTERGEVEL heeft in het midden door een segmentboog afgeslo-
ten dubbele deeldeur met aan weerszijden een smal rondboogvenster. Ter hoogte van de linker boogaanzet van
de deeldeuropening bevindt zich een hardstenen stichtingssteen met het opschrift 'HERBOUWD MCMVIII'. Zowel
uiterst links als rechts bevindt zich een door segmentboogje afgesloten staldeur. Boven de deeldeuropening
bevindt zich een door een segmentboogje afgesloten zolderluik met aan weerszijden een rechtgesloten muur-
opening met een louvreluik ten behoeve van de ventilatie. De RECHTER ZIJGEVEL van het voorhuis heeft links
een venster met een schuifraam als in de voorgevel. Rechts bevinden zich twee boven elkaar geplaatste lagere
vensters die ieder voorzien zijn van twee gekoppelde 8-ruits schuiframen. Het onderste venster heeft luiken
over de volle hoogte terwijl het hoger gelegen venster slechts luiken voor het onderraam bezit.
De gevel van het achterhuis bezit vijf 9-ruits gietijzeren, door segmentboogjes afgesloten, stalramen en een
tussen het derde en het vierde stalraampje geplaatste en eveneens door een segmentboog afgesloten staldeur.
Het deels gemoderniseerde INTERIEUR bezit nog diverse oorspronkelijke onderdelen zoals ondermeer een een-
voudige houten schoorsteenmantel met een naastgelegen kastenwand alsmede twee kelders waarvan n met
troggewelfjes.
Waardering
BOERDERIJ Oud Middachten, behorend tot de historische buitenplaats Middachten, herbouwd in 1908 naar ont-
werp van G.J. Uiterwijk is van algemeen cultuurhistorisch en stedenbouwkundig belang
als zeldzaam voorbeeld van een in een historiserende trant in 1908 herbouwde T-boerderij waarbij teruggegre-
pen is op de Hollandse laat zeventiende-eeuwse en achttiende-eeuwse bouwkunst.
als voorbeeld van het oeuvre van de Dierense architect G.J. Uiterwijk (1863-1937).
als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het landgoed Middachten waarmee de boerderij in historisch
perspectief alsmede functioneel gezien onlosmakelijk verbonden is. De boerderij is exemplarisch voor het
herstel en de verfraaiing van het landgoed in de vroege twintigste eeuw.
220
BIJLAGE 3 PLANKAART VOOR HERSTELPROJECTEN
A3
221
BIJLAGE 4 INVENTARISATIE MOSSEN
INVENTARISATIE KOOIBOS EN FAISANTENBOS 28 JANUARI 2008
Epifytisch op oude essenstoven

Amblystegium serpens Gewoon pluisdraadmos sporenkapsels a
Atrichum undulatum Groot rimpelmos sporenkapsels a
Brachythecium rutabulum Gewoon dikkopmos sporenkapsels a
Homalia trichomonoides Spatelmos sporenkapsels z
Hypnum cupressiforme Gewoon klauwtjesmos sporenkapsels a
Isothecium alopecuroides Recht palmpjesmos sporenkapsels a
Isothecium myosuroides Knikkend pampjesmos sporenkapsels zz
Kindbergia praelonga Fijn laddermos _ a
Lophocolea heterophylla Gedrongen kantmos _
Mnium hornum Gewoon sterrenmos sporenkapsels a
Neckera complanata Glad kringmos zz
Plagiochila asplenoides Groot varentjesmos _ vnl. terrestrisch
Plagiomnium cuspidatum Spits boogsterrenmos sporenkapsels a
Plagiomnium undulatum Gerimpeld boogsterrenmos sporenkapsels a
Plagiothecium nemorale Groot platmos sporenkapsels a
Polytrichum formosum Fraai haarmos _ a
Radula complanata Schijfjesmos _
Thamnobryum alopecurum Struikmos sporenkapsels zz
Thurdium tamariscinum Gewoon thujamos _
Epifytisch op andere boomsoorten

Dicranum montanum Bossig gaffeltandmos _ op prunus a
Dicranum scoparium Gewoon gaffeltandmos _ op prunus a
Frullania dilatata Helm-roestmos _ op es
Leskea polycarpa Uiterwaardmos _ op spaanse aak a
Orthotrichum affine Gewone haarmuts sporenkapsels op zomereik a
Radula complanata Schijfjesmos _ op zomereik
Ulota bruchii Knots-kroesmos sporenkapsels op hazelaar a
zeldzaamheid (a = algemeen, z = vrij zeldzaam, zz = zeldzaam)
222
Overig = vnl. terrestrisch

Aulacomnium androgynum Gewoon knopjesmos _ a
Barbula unguiculata Klei smaragdsteeltje _ a
Brachythecium velutinum Fluweelmos sporenkapsels a
Bryumcapillare Gedraaid knikmos _ a
Calliergonella cuspidata Gewoon puntmos _ a
Campylopus introflexus Grijs kronkelsteeltje _ a
Ceratodon purpureus Purpersteeltje _ a
Chiloscyphus polyanthos Lippenmos _
Dicranella heteromalla Gewoon pluisjesmos sporenkapsels a
Dicranoweisia cirrata Gewoon sikkelsterretje sporenkapsels op paaltje a
Dicranum tauricum Bros gaffeltandmos _ op boomstam a
Didymodon vinealis Muur-dubbeltandmos _ a
Eurhynchium striatum Geplooid snavelmos _ a
Fissidens taxifolius Klei-vedermos sporenkapsels a
Grimmia pulvinata Gewoon muisjesmos _ a
Marchantia polymorpha Parapluutjesmos _
Metzgeria furcata Bleek boomvorkje _ op boomstam
Orthodontium lineare Geelsteeltje sporenkapsels a
Orthotrichum diaphanum Grijze haarmuts sporenkapsels a
Pellia epiphylla Gewone pellia _
Plagiomnium affine Rondbladig boogsterrenmos _ a
Platygyrium repens Kwastjesmos _ op boomstam z
Pseudocrossidium hornschuchianum Vergeten smaragdsteeltje _
Pseudoscleropodium purum Groot laddermos _ a
Pseudotaxiphyllum elegans Gewoon pronkmos _ a
Rhynchostegium confertum Boom-snavelmos sporenkapsels a
Rhytiadelphus squarrosus Gewoon haakmos _ a
Syntrichia ruralis s.l. Groot duinsterretje _ a
Tortula muralis Gewoon muurmos sporenkapsels a
inventarisatie is uitgevoerd door Kaspar Reinink
223
BIJLAGE 5 INVENTARISATIE VOGELS
VOGELS MIDDACHTEN
broedvogels
Zowel de broedvogels als de winterwaarnemingen worden gedaan op vaste telpunten.
Dit zijn er 7 voor de broedvogels en 5 voor de winterwaarnemingen.
Daarnaast worden losse waarnemingen genoteerd.
# broed-
Nederlandse naam wetenschappelijke naam paren opmerkingen
Blauwe reiger Ardea cinerea
Ooievaar Ciconia ciconia 1 op kasteel
Knobbelzwaan Cygnus olor
Nijlgans Alopochen aegyptiacus
Wilde eend Anas platyrhynchos onbekend
Waterhoen Gallinula chloropus onbekend
Meerkoet Fulica atra onbekend
Wespendief Pernis apivorus 1 # neemt af
Havik Accipter gentilis
Buizerd Buteo buteo 2
Slechtvalk Falco peregrinus
Torenvalk Falco tinnunculus 1
Kievit Vannellus vanellus
Houtsnip Scollopax rusticola
Bokje Lymnocryptes minimus
Holenduif Columba oenas 3
Houtduif Columba palumbus
Zomertortel Streptopelia turtur 1 # neemt af
Bosuil Strix aluco 1
Steenuil Athene noctua 1 # neemt af
IJsvogel Alcedo atthis ca. 13 (2006)
Grote bonte specht Dendrocupus major > 20/100 ha
Kleine bonte specht Dendrocopus minor 1
Groene specht Picus viridis
Huiszwaluw Delichon urbica 55 (2006) # neemt af
Boerenzwaluw Hirunde rustica - # neemt af
Graspieper Anthus pratensis
Witte kwikstaart Motacilla alba 2
Grote gele kwikstaart Mottacilla cinerea
Winterkoning Troglodytes troglodytes onbekend
Heggenmus Prunella modularis onbekend
Roodborst Erithacus rubecula >35p/100ha
Nachtegaal Luscinia megarhynchos 1 bij kasteel
Zwarte roodstaart Phoenicurus ochruros onbekend
Gekraagde roodstaart Phoenicuruc phoenicurus 1
Merel Turdus merula onbekend
Vervolg bijlage 5 op volgende paginas
224
losse
waarnemin
winterwaarnemingen gen status rode lijst
x
x
x
x x
x
x
m.n. in Havikerwaard
x
x
x
x
x
groot aantal
redelijk groot aantal
kwetsbaar
kwetsbaar
x gevoelig
x
x
x gevoelig
gevoelig
gevoelig
x gevoelig
x gevoelig
veel
x
x
kwetsbaar
veel
225
VERVOLG VAN BIJLAGE 5 INVENTARISATIE VOGELS
Kramsvogel Turdus pilaris

Zanglijster Turdus philomelos onbekend
Koperwiek Turdus iliacus
Zwartkop Sylvia atricapilla onbekend
Tjiftjaf Phylloscopus collybita >19p/100 ha
Goudhaan Regulus regulus
Vuurgoudhaan Regulus ignicapillus
Grauwe vliegenvanger Muscicapa striata 6 # neemt af
Staartmees Aegithalos caudatus onbekend
Glanskop Parus palustris onbekend
Matkop Parus montanus onbekend # neemt af
Pimpelmees Parus caeruleus onbekend
Koolmees Parus major onbekend
Boomklever Sitta europaea onbekend
Boomkruiper Certhia brachydactyla >30p/100 ha
Gaai Garrulus glandarius onbekend
Ekster Pica pica
Roek Corvus frugilegus
Kauw Corvus monedula onbekend
Raaf Corvus corax
Spreeuw Sturnus vulgaris grote aantallen
Huismus Passer domesticus onbekend # neemt af
Ringmus Passer montanus
Vink Fringilla coelebs onbekend
Keep Fringilla montifringilla
Sijs Carduelis spinus
Putter Carduelis carduelis
Groenling Carduelis chloris
barmsijs Carduelis spec.
Kruisbek Loxia curvirostra
Goudvink Pyrrhula murina
Appelvink Coccothraustes coccothraustes 1
226
x gevoelig
x
x
gevoelig
x
x
x gevoelig
x
x
x
veel
veel
x
bij kasteel, veel
veel
x gevoelig
zeer veel
gevoelig
x gevoelig
zeer veel
zeer veel
veel
x
x
x
x
veel
zeer veel
227

Aschman - Middachten

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Aschman - Middachten

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

BEHEERVISIE VOOR DE HISTORISCHE BUITENPLAATS

STICHTING TOT BEHOUD VAN

3 Geomorfologie, bodem en waterhuishouding 71

4 Ecologische structuur en Natuurwaarden 77

6 Visie en ontwikkelingskader 103

De buitenplaats Middachten te De Steeg is een prachtig en indrukwekkend rijksmonument en is be-

1.2 BESCHERMING MONUMENTENWET 1988:

Aanwijzing als : Complex historische buitenplaats

Zie afb. 1.1

1.4 KADASTRALE GEGEVENS

OPMERKING: in de redengevende omschrijving staat perceel T 642 genoemd. Waarschijnlijk moet

De buitenplaats is gerangschikt onder de Natuurschoonwet. De actuele NSW-beschikking is;

1.6 ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR

De buitenplaats ligt in de Ecologische Hoofdstructuur. Enkele watergangen in het plangebied, die

1.7 NATURA 2000

Naam : ing. A.T. Fennema, rentmeester Middachten

2.1 PERIODE 1 VOOR 1650

REINIER VAN RAESFELT

Steilrand tussen zand

Afb. 2.4 Reconstructie van de situatie vr 1650.

Afb. 2.6 detail van het schilderij van

2.2 PERIODE 2 1650-1690

zicht op schaapssteeg van

Afb. 2.7 Reconstructie van de situatie

2.3 PERIODE 3 1690-1770

GODARD VAN REEDE (1644 1703)

REINHARD VAN REEDE (1678 1747)

Bernt Elshof , Kaartboek van de adelijke hovesate Middagten

Afb. 2.17 Het huis gezien door de voorpoort. Het

Middachter allee Oprijlaan

Binnentuin met verdiepte

Zichtlijn naar de IJssel

Wijer met balkon

Afb. 2.19 Reconstructie van de

2.4 PERIODE 4 1770-1905

FREDERIK CHRISTIAAN REINOUD VAN REEDE (1743-1808)

intermediair. Vanaf mei 1785

In de woelige periode rond 1795

MIDDACHTEN ONDER WILLEM GUSTAAF FREDERIK VAN REEDE (1808-1844)

Het terrein bij het huis;

Onregelmatige oever van de Buitengracht Verlandschappelijking van de banketten

Direct ten zuiden en zuid-westen van de bui-

3.1. Terrein ter weerszijden van de oprijlaan

3.2 Molenbeek + Lange Vijver of Paardengracht, Eikenstraat en Den Els.

3.3 De beide Hofsteden Gotinksgoed en De Wolfskuil en daar omheen. Borchkeppel en

Erf van Gotinksgoed Erf van Wolfskuil Wijer

2.4. Terreinonderdelen ten zuiden westen van het kasteelcomplex

Aanleg Binnentuin in landschapsstijl

MIDDACHTEN ONDER CAREL ANTON FERDINAND BENTINCK (1844-1864)

Op Middachten (Administratie en Trappenhuis) wordt een drietal ontwerpen bewaard. Allereerst

Panorama over het IJsseldal

Afb. 2.33 Reconstructie van de situ-

2.5 PERIODE 5 1905-1950

MIDDACHTEN IN DE TWINTIGSTE EEUW

Afb. 2.36 Boerderij Oud-Middachten.

Afb. 2.37 Het kasteel in de landschappe-

Afb. 2.38 Zichtlijn vanaf de voorbrug door

Afb. 2.43 Luchtfoto van Middachten uit 1944. De buitenplaats

Panorama over het IJsseldal

Zicht over de Haviker-

Afb. 2.44 Reconstructie van de

2.6 PERIODE 6 1950-1980

VEREENVOUDIGING VAN DE TUINEN

Vanaf de oorlogsjaren werd de arbeidintensieve tuinaanleg sterk versoberd. In de decennia na de