Anda di halaman 1dari 5

201762 AcontribuiodeFreudparaoesclarecimentodofenmenopoltico

AcontribuiodeFreudparao
MAURCIO
Por esclarecimentodofenmenopoltico
TRAGTENBERG
TextosPolticosIn
Memorian
NopretendemosabordarasrelaesentrePsicanliseePoltica,mas,acontribuiodeFreud
paraoesclarecimentodofenmenopoltico.Issosignificalimitarmonosaseuuniverso
FONTE:Folhada discursivo,semampliaraanlisedopoltico,abrangendoasvriascorrentespsicanalticas,de
ReichaAdorno,deGuatariaLacan.AvoltadeFreudsignificaapreocupaoemcompreendera
Tarde,22.09.1979 suacontribuioespecficaaoestudodofenmenopoltico,suapertinnciaeatualidade.

Durantemaisoumenosumsculo,oestudodopolticocentrousenasinstituies.Fourier
_______ esperavaque,atravsdelas,ovcioindividualsetransformasseemvirtudesocial.

Daobrade ApreocupaodeFreudcomosocialseacentuaapsoimpactodaPrimeiraGuerra.Nosseus
Maurcio doisensaiosarespeito,umescritoem1915eoutroem1922,procurouelemostrarahipocrisiada
Tragtenberg sociedademoderna,acoerosocialfuncionandoeocarterprimriodastendnciasagressivas.
Impressionado,comoMaxWeber,comoempobrecimentodavida,elevaloriza,inicialmente,a
Acensuraeo guerracomoalternativaaoconceitoconvencionaldemorte,porem,aguerracondicionouseu
compldasbelas interesseoestudodaagresso,comoocncerqueovitimaria,levouoaaprofundaroconceito
almas(1977) deinstintodemorte.

Dialticado Admitindoqueonossoinconscientemata,mesmopormotivosinsignificantes,vnaeclosoda
Sionismo(1982) guerraumaprovadisso.Oshomensnodesceramtobaixoporocasiodaguerra,diziaele,
porquenuncaestiveramtoaltocomopensavamacharse.assim,ohomemrenunciaaseus
Exposio:Maurcio instintosagressivossubstituindoospelasagressesestatais,oEstadoprobeaoindivduo
Tragtenberg(1929 infraes,noporquequeiraabolilas,massim,paramonopolizlas.
1998)
Aautenticidadeeespontaneidadepodemandarvinculadasaoinstintodamorte.Podeapessoa
autenticamentemataralgumeespontaneamenteapertarobotoquedespejacentenasde
bombas,espalhandoamorte.Emboraadmitisseaexistnciadesoluesculturaissugerea
existnciadeumaautoridadeuniversalparajulgarosconflitosdeinteresseentreasnaes.

Asuaadmissodaexistnciadeumaagressividadeinatanooimpediudeconsiderarosmeios
indiretosdesatisfao.OdiobsicoemFreud,fundidocomastendnciassociaisnamedida
emqueoindivduoamadurece.

HobbeseFreud

ComoBurke,admiteaFreudapositividadedasrestriessociaisquenoslivramdaescravido
spaixes.

Enquanto,paraHobbes,ohomemnaturalegosta,emFreudtambmo,comadiferenade
queeletemnecessidadesocial.Enquanto,paraHobbes,ohomemseguealeidaastciaeda
fora,Freudreconheceasuaexistncia,porm,afirma,concomitantemente,aexistnciadoamor
edaautoridade,daaambivalncia.Afiguradocontratosocial,emHobbes,LockeeRousseau,
eraparaexplicaralegitimidadeoriginaldasociedadecapitalista.ParaHobbes,opactosocial
fundasenaexistnciadomedo,quetornaohomemprudente.

ParaFreud,asociedadepolticacorrespondeaodesejoirracionaldohomememrestaurara
autoridadecomamortedopaiprimitivo,surgenohomemanostalgiadopai.Paraele,o
governonosurgedeumcontratosocial,mas,deumarespostacontrarevolucionria,que
emergeapsaquedadogovernopatriarcalerepresentaodesejomajoritriodoscidadosirmos,
noumamanifestaodeprudnciadogrupo.Osmitosdocontratosocial,nouniverso
psicanaltico,podemservistoscomoreafirmaodavontadedopaiacimadosimpulsosrebeldes
dosfilhos.

Ocontratosocial,namedidaemquesignificaoingressodasociedadenaorganizaopoltica
histrica,representaaaceitaodaderrotadamaioria,elaque,mediantearestrioexogmica
denovasconquistassociais,ningumpodealcanaroutravezosupremopoderdopai,embora 1/5
http://www.espacoacademico.com.br/023/23mt_220979.htm
201762 AcontribuiodeFreudparaoesclarecimentodofenmenopoltico
denovasconquistassociais,ningumpodealcanaroutravezosupremopoderdopai,embora
todostivessemlutadoparaisso.Naformadehorda,famliaougoverno,paraFreudoqueexiste
ocontroledaliberdadedeao.Aexistnciadaleimostraaforadosdesejosocultos,a
existnciadeumanecessidadeinterna,queaconscinciadesconhece.DaFreudreconhecerque
odesejofundaanecessidadedalei.Ocartercomplexodosdesejosexplicaacomplexidadedas
interdiessociais.

Asproibies

Freudrelacionaasproibiesautoimpostas,medianteasquaisosneurticoscontrolamos
impulsosproibidoscomascomplicaesrituais,medianteasquaisospovosprimitivosse
defendemdadesordem,ossentimentoslibertriosquepossamsurgiroriginamautocontroles
compensadores,eesses,porsuavez,arennciaaumaposseouliberdadeentendidacomo
repressoeobjetivadacomotabuoulei.Aambivalncia,otabusignificamaexistnciadeuma
dialticaqueoscilaentrerepressoerebelioessalevaanovarepresso.Alutaentrealeieo
impulsospodesersintetizadapeloego.Aliberdadeprocuradaaliberdadeparasetornarum
amo.Osimpulsosconscientesderebelio,paraFreud,originamsenainveja.Odesejodepoder
pecontagiante,todosqueremserreis.Oexcessivorespeito,acortesia,easregrasestritasde
etiquetaemrelaoaochefesoderivadasdomedodetocardoprimitivo,segundoFreud,
medodecontatarpessoaspelasquaissentehostilidadeinconsciente,sejamchefes,mortosou
recmnascidos.Paraele,todososgestosdesubmissosoambivalentes,daorespeitoeo
afetoesconderemhostilidadeinconsciente.FreudveneraquemestabeleceregrascomoMoisse
simpatizacomqueascontraria,comoRicardoIII.Todosnssofremosalgumaferidanarcisista,
daanossasimpatiaparacomele.

AoproduzirPsicologiadasMassaseAnlisedoEu,Freudestavaabandonandoo
evolucionismolineardeTotemeTabueapreocupaopelasorigensprhistricascedialugar
anlisecontempornea.EssapreocupaotransparecenoseutextoNovasContribuies
Psicanlise,onderelataseuconhecimentodaobradeMarx.Emborareconhecendoqueas
pesquisasdeMarxsobreaestruturaeconmicadasociedadeeainflunciadasdistintasformas
deeconomiasobreavidahumanaimpuseramsecomindiscutvelautoridade,mantmseuponto
devista,segundooqualasdiferenassociaisseoriginarampordiferenasraciais.Assim,para
Freud,fatorespsicolgicos,comooexcessodetendnciasagressivasconstitucionais,a
coernciaorganizatriadahordaeapossedearmas,decidiramavitriaosvencedoresse
transformaramemsenhoreseosvencidosemescravosissoexcluiodomnioexclusivodos
fatoreseconmicos.NasuacrticaaMarx,partiaeledoconceitodeatoeconmicocomoato
puro,difundidopelaEscolaClssica.

FreudnossepreocupavacomaheranadeMarx,como,tambm,comofenmenoda
ascensodasmassasapsarevoluoindustrial,paratanto,fundadoemGustavoLeBon,a
quemcorrigiaemalgumasparticularidades,procuravaestudarasvinculaesdamassacomo
lder.ParaFreud,arelaopolticabsicaconsistianumarelaoertica,damassacoma
autoridade.Paraele,aautoridadesempreexistepersonificada.Ahordasupeumchefe,o
hipnotizado,umhipnotizador,oamor,umobjeto,amassa,umlder.Paraeleacondiodelder
exigequeesteseapartedeseussubordinadose,aomesmotempo,evitequeelesoabandonem.
Olderatuacomoumcentroparaorganizarvidasqueprocuramumsentido.Porm,situaes
depnicoedesorganizaosocialpodemlevaramassaareorientarseemtornodenovos
lderes.ParaFreud,oldertomaaformadepaiperseguidor,comoopaiprimitivo,ouperseguido
comoCristo.Olderaparececomofiguraseguradesi,compoucosvnculoslibidinososasua
vontadereforadapeladosoutros.Freudvtodaaatividadepoltica,semdistino,como
influenciadapelaautoridade.SegundoFreud,issodumsentidopermanentesmanifestaesde
autoridade.

Apsicologia

Suapsicologiatemimplicaesconservadorasnocaso.Assim,naHistrianoh
acontecimentosqualitativamentediferenciados.Oldernafiguradepaieseusseguidores,
enquantofilhos,tornamalutapolticaumalutageracional.Naambivalncia,asmudanassociais
setornamrecorrnciaseasrelaessociaisstemsentidopelasnecessidadespsicolgicas
quepreenchem.Acrticasocialdesvalorizada,namedidaemquevistacomomanifestao
daambivalnciageraldasemoes.Adesconfianadosgovernadosanteopodernosedpor
umavisonacionaldesuasvitriasefracassos,mascomoexpressodesentimentoshostis.
Freudvinculaofenmenopolticoaosdelriosparanicos,noexagerodaimportnciadeuma
pessoa.Partirdaparticipaolibidinal,paraele,decifraragenticadopoder.TotemeTabue
PsicologiadasMassasmantmumavisoliberalclssica:oindivduoanteoEstado,sem

ningumcomopermeio,nenhumgrupointermedirio.ParaFreud,ogovernantetemverdadeiro
podermedianteatribuioilusriadeseuspartidrios.

Aimagemfreudianadopai,comomodelodeautoridade,vinculasediretamenteidia,que,na
sociedadeocidental,qualquertipodeautoridadeestsubmetidoapressesecrises.Aatitude
http://www.espacoacademico.com.br/023/23mt_220979.htm 2/5
201762 AcontribuiodeFreudparaoesclarecimentodofenmenopoltico
sociedadeocidental,qualquertipodeautoridadeestsubmetidoapressesecrises.Aatitude
psicanalticareforaodistanciamentocrticadoconceitodelegitimidade,muitodesenvolvida
nascinciassociais.

Paraele,aesferapolticaoperacomoextensodaesferaparticular,aveneraoexageradado
homempblicovistacomorecorrnciadaadmiraodofilhopelopai.Quantomaiscarentede
atenoeafeto,nasrelaespessoais,tantomaistendeapersonalidadeaexternalizarse
esferapblicanessaprocuradeaceitao,amorecumplicidade.Nopossvelofanatismona
poltica,quandoopartidrioreconhecenoseulderodeslocamentodaimagempaterna,da
mesmaformacomoocrentefraquejaquandoanalisasuacondutareligiosacomdestinoiluso.
Freudrealizaumacrticadapolticanamediaaquevinculaneuroseepoder,sintetizadosem
RicardoIII.Freudcolocouemxequeoexercciolivredacidadania,namedidaemquedescobriu
oquantodeirracionalescondeacondutadocidadomdio.

OconselhodeLaswell

Issolevouumpolticopsicanaltico,Laswell,aaconselharoliberalismomedicinal,vinculandoo
exercciodalideranademocrticasadeenodoena.

Visualizarofenmenopoltico,comoexpressodaesferaindividual,emsuadimensosubjetiva,
etendocomofundamentoaansiedade,podelevaranegarasituaopolticaobjetiva.Damesma
forma,oprotestosocial,navisopsicanalticopoltica,podeservistocomosintomaneurtico,
abrindoespaoPsiquiatriaconsiderarasociedadeconformeasmalhasdomodelomdicomais
autoritrio:omodelohospitalarclssico.

Aorechaaromaniquesmoingnuo,queconsisteemrotularcomoboaoumtalouqual
poltica,aPsicanlisevinculacomosoluesdramatizadas,deumatemticaquetemasua
gnesenavidapessoal.

Ogovernantetemoverdadeiropoder,medianteaatribuioilusriadeseuspartidrios.

Aimagemfreudianadopai,comomodelodeautoridade,vinculasediretamentecomaidiade
quenasociedadeocidentalqualquertipodeautoridadesersubmetidoacrises.

Aatitudepsicanalticareforaodistanciamentoanteaautoridade.Freudagregaacontribuioda
anlisepsicanalticacrticadoconceitodelegitimidade,jmuitodesenvolvidanascincias
sociais.ParaFreud,adimensopolticaumaextensodaesferaprivadaassim,avenerao
exageradaanteohomempblicoumarecorrnciadaadoraodofilhopelopai.Freudconsidera
apersonalidadepblicacomoumcarentedeatenoeafeto,derivadodasrelaespessoais.

Dessaforma,nopossvelofanatismopolticoquandoopartidrioreconhece,noseulder,o
deslocamentodaimagempaternaocrente,afraqueza,quandoanalisasuacondutareligiosa,
endereadailuso.Nofundo,Freudrealizaumacrticadapoltica,namedidaemque,fundado
emRicardoIII,vnohomemqueexerceopoderumneurtico.Poroutrolado,funcionao
mecanismodeidentificao,daasdinastiasdepoderdosRooseveltaosKennedy.Apsicanlise
colocouemxequeoexercciolivredacidadanianamedidaemquedescobriuomuitode
irracionalnacondutadocidadomdio,da,umpolticologo,comoLaswellaconselharum
liberalismomedicinal.

AgrandereceptividadedaPsicanlisenosEUAconstituinofatodelapostularavinculaodas
idiasdemudanasocialcondutaneurtica,assim,revolucionrio,seriaaquelequeestivesse
emrebeliocontraoseupai.Opblicoeoaspectosocialmascaramcontedoslatentes,as
ideologiasrevolucionriasseriamracionalizaesdecomplexoedpicos.

Comoconfidentedasfantasiasedesejosdohomem,Freudaprovaocarterrepressivoda
sociedade.Enquantosugereumaatitudeconciliadoradamesmaanteosinstintos,admiteque
seusinteressesconflitamcomoindivduo.Assim,adebilidade,credulidadeepassividadedas
massasacompanhadapelaaquisiodepoderpeloslderespolticos.SegundoFreud,por
natureza,oshomenssoincapazesdeesforocontnuo,deumtrabalhoregulareplanejado,
pormselefontedeindependnciaematuridade.

Issoprivilgiodealgumasminorias,danoesconderFreudasuaadmiraopelasminorias
quesabemoquequerem.NasuaNovasContribuiesPsicanlise,eleimaginaaexistncia
deumpequenogrupodehomensdeao,imbatveisemsuasconviceseimpermeveis
dvidaeaosofrimento,comocondioderegeneraosocial.Nomesmoestilo,emcartaa
EinsteinimaginaeleumaespciedeRepblicaPlatnica,cujosgovernantesseconstituamcomo
comunidadesubordinandosuavidainstintivaditaduradarazo.

ParaFreudohomemsecompedeumaestruturainstintivabsica,datentativasdesupresso
daopressopolticaparaele,resultariamnatrocadeumautoritarismoporoutro.Emboraadmita
queamassapossuaqualidadesticasacimadanorma,issonobastapararedimiladofato,de
http://www.espacoacademico.com.br/023/23mt_220979.htm 3/5
201762 AcontribuiodeFreudparaoesclarecimentodofenmenopoltico
queamassapossuaqualidadesticasacimadanorma,issonobastapararedimiladofato,de
que,ocalordocompanheirismoentreseusparesanulearacionalidadedocomportamento.Na
medidaemqueasociedademantmsuacoesograasaosentimentodedependnciaerespeito
pelolder,possuumfundamentoautoritrio.AsociedadeparaFreudsempreumasociedadede
desiguais,aigualdadevistacomoutpica.Freud,partedopressupostoliberal,que,sema
desigualdadeertica,aescassezecompetioertica,parcialmentesublimadaembenefcioda
sociedade,nofaltariamantagonismoseidentificaesqueamantivessemunidas.Setrocarmos
arecompensaeconmicapelaemocional,veramosFreudcomoaquelequetraduzalinguagem
daeconomiaclssicaemcdigoticomoral.OethosliberalsubjacenteaFreudtransparecena
suaadmissodadesigualdadecomoumdestino,suaresignaoanteafatalidadedaexistncia
daautoridade,buscandosuaadequaoaosocialnuncasuaabolio.Porsuavez,aocomparar
aautoridadepblicapaterna,amassacrianas,destriqualqueridealizaodaautoridade
pblica.AanalogiaentreaestruturafamiliaraoEstadoesuatcnicaanalticaencaminhada
emancipaodosvnculosfamiliares,constituisenumacrticaaorespeitosocialepoltico.

Comoocomportamentopolticotemrazesinconscientes,apolticadeverseracatarsedas
massas,comfunoidnticaartenoplanoindividual.Assim,nasguerrasasnaespostulam
interessescomoracionalizaesdesuaspaixesaaocoletivarepresentaregresso
barbrieassim,oEstadosepermiteatosqueoindivduojamaisofaria.Amaiorpartedas
deciseshericassedsobosignodoinstintodamorte.FreudcriticaoEstadonamedidaem
queoidentificacomasmassas,vendoocomoumdoloqueesmagacegamenteaconscincia
individual.Quandocondenaocarterrepressivodasociedadepoltica,ofaznamedidaquea
categoriaindivduoconstituiofundamentodeseudiscursoeasseguraaunidadedeseuspontos
devista.

ParaofundadordaPsicanlise,apolticaeraalgoqueocorrianapsiquedosindivduos,dasua
psicologiasertantoindividualcomosocial,vistoessacomoexternalizaodefantasiase
desejospessoais.Ointeressepelosocial,temcomobaseoindividual.Apsicoanlisefreudiana
seinserenatradioliberaldadefesadoindivduo.

Nointuitodedomaroindivduoassocial,Freudreconheceaimportnciacivilizadorada
sociedade,porm,encarasuasexignciassobongulodarenncia.Negaoconceito
organicista,segundooqualosindivduosserealizamatravsdaIgreja,comunidadesagradaou
Estado.Avisofreudianacomparteanoosegundoaqualasociedadesignificasempre
sacrifciodaindividualidade,nestesentido,ampliaasposturasdeNietzscheeMaxSttirnera
respeitodonico.Dasuatentativateraputicaemsepararaspaixesparticularesdesua
transferncianeurticasobreaautoridade.Seutemagiraemtornodocustosacrifcioda
liberdadeindividualtiraniasocial.encaraoautosacrifciocomodoena.Suatarefaconsiste
emcontrolarocustoentreoprincpiodeprazer(satisfao)eoprincpioderealidade(renncia),
nissodefineseaPsicanlisecomoterapiaedoutrina.

Procuradefenderoindivduodasubmissoinevitvelapreceitoscomunitrios,mediantea
anlisedofundamentodestesesuagnese.Nessesentido,suadoutrinaarealizaodo
liberalismo,ondeamedicinaatuacomomediadoraentreoconflitoindividualeacoerosocial,
analisandoestanosmomentoemquecobeaqueleoutro.Ointeressepeloindivduo,herdadodo
romantismo,trazconsigoumavisoelitista.Seussujeitossooscultosquealcanaramsua
individualidadereconciliandosecomseusinstintos,amaturidadecomometadechegadada
existncia.Perfilaotipodohomemracional,prudente,libertointeriormentedaautoridade,quites
comsuaquotadeconflitoeneurose.Apsicanlisepostulaumaespciedealienaoracional
entreosentusiasmospblicos.Freudcticoemrelaoatodasasideologias,menosaque
tangevidapessoal.

Apsicanliseparececomodoutrinadohomemparticularquesedefendecontraainvasoda
esferapblica,apreocupaopelaesferapblicasedpormotivaesconscientemente
particulares.Amedidapsicolgica,paraele,noperfeiosocial,asadeindividual.Hluta
individualpeloautodomnioapsicanliseavitriadoego(consciente)sobreoId(inconsciente)
condiododomniosobreoambiente.Dessamaneira,queaticadarwinianatranspor
psicologia,vaimaisalmdoliberalismosobrevivendoaoseudeclnio.

Aliberdade

ParaFreud,aliberdadeumametfora,stemexistnciarealdoindivduo,quandoentendida
comoumequilbrioentreoegoeosuperegoeoid.Aprocuradeliberdadesocial,paraele,uma
contradiolgica,entendealiberdadeeatiraniacomoestadospsquicos,nabasedelaha
tiraniapsquica,entendidacomodomniodostemoresecompulsesinconscientes.A
psicanlisepostulaoindivduoantipolticaqueprocuraaautoperfeionumcontextoomais
possvelseparadacomunidade.Paraele,todapolticasinnimodecorrupo,sejanumEstado
liberalouautoritrio.

Namedidaemque,paraele,aliberdadeumestadopsquico,suapossibilidadedeexistnciase
http://www.espacoacademico.com.br/023/23mt_220979.htm 4/5
201762 AcontribuiodeFreudparaoesclarecimentodofenmenopoltico
Namedidaemque,paraele,aliberdadeumestadopsquico,suapossibilidadedeexistnciase
demqualquersociedade.Assim,podehaverescravoslivresemRomaAntiga,comocidados
escravizadosnaEuropa.APsicanlisecomsuanfasenavidainteriorenoequilbriodastrs
instnciasdopsquicocomocondiodesade,questionaosregimespolticos.Dessamaneira,
Freuddeslocaaquestodaanlisedosistemapoltico,paraele,elapassapelaequaopessoal
epelainterrogaodeatquepontooindivduodeveserlimitadonomarcodasrelaessociais
predominantes.Eleomximodeconscinciapossveldoethosliberal,quetemcomobaseo
inconsciente.

Obrasconsultadas
S.Freud.ObrasCompletas.Trad.LuizLopesBallesterosyDeTorres.Ed.
Americana,BuenosAyres,1943.Volumes:VIIITotemyTabuIXPsicologiade
lasmassasyanalisisdelyoXIElporvenirdelasreligiones.HaroldLaswell
PowerandPersonality,1948.

*MaurcioTragtenbergfoicientistapolticoeprofessordoDepto.deCinciasSociaisdaEscola
deAdministraodeEmpresasdaFundaoGetlioVargas,emSoPaulo.

MARUCIOTRAGTENBERG

http://www.espacoacademico.com.brCopyright20012003Todososdireitosreservados

http://www.espacoacademico.com.br/023/23mt_220979.htm 5/5

Anda mungkin juga menyukai