11mit

Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 2/2 2013 s.
219-230, TRKYE
International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/2 2013 p. 219-230, TURKEY
MTLERDE BYL GEREKLK

Mehmet Emin BARS
zet
Byl gerekilik Latin Amerikann roman alannda en retken dnemi
olarak bilinen 1950ler ve 1960larda farkl ekillerde ortaya km bir
anlatm tarzdr. Byl gerekilik kavram, Trkiye'ye bir akm niteliiyle
1980'li yllarda ular. Byl gerekilik, 20. yzylda postmodern sanat
anlayyla nemli lde ibirlii iinde grlr. Bu tarzla birlikte folklorik
anlatm tarz yeniden canlandrlmtr. Byl gerekilik yeni bir sanat
yaklam deil, folklorik eserlerde gemiten gnmze kadar uygulanan bir
anlatm slbudur. Bu slba sadece edebiyatta deil sanatn, bata resim
olmak zere, hemen her dalnda rastlamak mmkndr.
Mitler olaanst niteliklere sahip kahramanlarn yaratclklarn anlatan
bir trdr. Mitler olaanst gce sahip varlklarn kutsal ve olaanst
olularn anlatr. Mitler kutsal hikyeleri anlatrlar ve gerek olarak kabul
edilirler. Bu makalede byl gerekilik anlatm slbunun halk
anlatlarndan mitlerdeki varl incelenecektir.
Anahtar Szckler: Mit, byl gerekilik, olaanstlk, folklor.
MAGICAL REALISM IN THE MYTHS
Abstract
Magical realism is a type of narration style which appeared different ways
in 1950s and 1960s that is known as the most prolific term of Latin
Americas novel branch. The concept of magical realism reaches to Turkey
as a quality of movement in the 1980s. Magical realism is seen in
cooperation with postmodern sense of art significantly in 20th century.
Folkloric narration style is revived with this style. Magical realism is not a
new art approach but it is a narration style which has implemented from past
to present. It is probable to come across with this style not only in literature
but also in every branch of art firstly painting.
As to myths, it is a type which narrates the creatiuty of extraordinary
powerful heroes. Myths narrate extraordinary powerful existences being
splendid and sacred. Myths narrate sacred stories and accepted as real. In this
article, the existence of magical realism in myths will be analysed in folk
narration.
Key Words: Myth, magical realism, extraordinary, folklore.
Giri
Byl gerekilik terimi, ilk olarak Alman sanat eletirmeni ve tarihisi Franz Roh
tarafndan, 1925 ylnda dnemin Alman ressamlarnn, konular ve temalar hayal rn,
fantastik ve ryams nitelie sahip almalarn anlatmak amacyla kullanlmtr. Terim,
edebiyatta ilk olarak, talyan yazar ve eletirmen Massimo Bontempelli tarafndan kullanlr.
Byl gerekilik, en ok Latin Amerikal yazarlarn eserlerinin snflandrld bir akm
Trke retmeni; Nefi Ortaokulu - Erzurum, m_e_bars_21@hotmail.com.

220 Mehmet Emin BARS
olarak kendini gstermitir. Arjantinli yazar Jorge Luis Borgesin 1935 ylnda yaymlanan
Alakln Evrensel Tarihi isimli eseri, ilk byl gerekilik almas olarak kabul
edilmektedir. Akmnn en tannm yazar, 1967 ylnda yaymlanm olan Yzyllk
Yalnzlk isimli yapt ile Kolombiyal yazar Gabriel Garcia Marquezdir (Emir ve Diler, 2011:
52). Byl gerekilik Latin Amerikada 1950ler ve 1960larda farkl ekillerde ortaya km
ve farkl kelimelerle ifade edilmitir.
Byl gerekilik kavram, Trkiye'ye bir akm niteliiyle 1980li yllarda ular.
Byl gerekilik, 20. yzylda postmodern sanat anlayyla nemli lde i birlii iinde
grlen bir anlatm tarzdr. Bu tarzla birlikte folklorik anlatm tarz canlandrlarak, gnmze
uyarlanr. Bu anlatm tarzn ilk olarak halk anlatlarnda grmek mmkndr. Byl gereki
metinlerle halk anlatlar arasnda yakn iliki bulunur. Byl gereki anlatlarda halk
anlatlarnda olduu gibi okur ya da dinleyiciler kahramanlarn olaanst durumlarn
sradanm gibi karlar. Her iki anlatda da okurun tutumlar ayndr. Okur anlatlanlara
gerekten yleymi, gerekleiyormu gibi yaklar. Bu bakmdan byl gerekilik halk
anlatlarnda oka kullanlan bir anlatm stilidir (Bars, 2012a: 998). Byl gerekilik farkl
geleneklerden treyen, farkl sanat dallarnda kullanlan bir anlatm slbudur. Byl
gerekilik yaz slbu 20. yzyln, bilhassa Latin edebiyatnn uhdesinde grnyor olsa da,
aslnda bu anlatm slbunun kkenlerinin ok daha eskilerde, szl edebiyatn derinliklerinde
yattn (oban, 2011: 195) sylemek mmkndr. Bu anlatm slbu daha nce var olmasna
ramen byl gerekilik olarak adlandrlmas 20. yzyla rastlamaktadr. Bu bakmdan
byl gerekilik yeni bir sanat yaklam deil, folklorik eserlerde gemiten gnmze kadar
uygulanan bir slptur. Bu slba sadece edebiyatta deil sanatn bata resim olmak zere
hemen her dalnda rastlamak mmkndr.
Byl gereki metinlerde anlatnn her aamasnda olaanst ile gerek bir arada
bulunur. Yazar bu iki unsuru dengede tutan bir anlatm stratejisi uygular. Bu tr metinlerde
by ile gereklik arasnda kurulan bu denge biraz hileli bir ekilde ilemektedir. Roland Walter
byl gereki metinlerin zelliinden sz eder: lk zellik olarak bu tr metinlerde yazar,
anlatc ve karakterler olaanstn olduka olaan bir durummu gibi karlar ve okuyucu da
bu durumu sorgulamaz. kincisi gerekiliin gereki ve byl dzeyleri arasnda uyumlu bir
btnlk bulunur. Son olarak bu tr anlatlarda yazarn ketumluudur. Yazarn ketumluundan
kastedilen yazarn byl olanla gerein uyumlu btnln zedelemeyecek ekilde olaylara
yaklamasdr. Yazar, olaylara aklamalar getiren bir gzlemci gibi yaklamaz (Erdem, 2011:
177).
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 2/2 2013 s. 219-230, TRKYE
Byl gerekilikte gerekd olay ve olgular, gerek dlklarna dikkat ekilmeden,

kaytsz bir tavrla anlatlr. Gerek ile gerekd bir araya getirilir, birbirine kattrlr.
Zamanda kastl olarak kaymalar grlr. Tuhaf olanlar sradan hale getirilir. Olaanst ve
gerek ayn erevede ele alnr. Birinin dierine stnl sz konusu deildir. Daha ak bir
ifade ile byl gerekilik, hayatta ve insanlarn eylemlerindeki gizemin kefedilmeye
alld bir dnya yaratr; bu balamda olaanst ile gerek olan arasndaki snrlar silikleir,
gerein olaanstne ya da olaanstnn gereklie kar yceltilmesi gibi bir durum
olmamaldr (Dilek, 2011: 206). Gerek olanla byl olan uyumlu bir btnlk gsterir.
Anlatcnn olaylara aklama getirmeye kalkmas byl olan sorgulama kapsn aar. Oysa
anlatcnn yapmas gereken byl gereki dnyaya inanan bir durum ortaya koymaktr.
Kahramanlar da byl durum karsnda bir aknlk duymazlar. Metinlerde dille eitli
oyunlar oynanarak d ve gerekilik daha belirgin hale getirilmeye allr. Dil zgn bir
biimde kullanlr, mecazl ifadeler geni yer tutar. Dil araclyla byl gerekiliin byl
ve gerek dzlemleri bir arada kullanlr.
Byl gerekilikte olaylar, doruluklar sorgulanmadan ve herhangi bir aklamaya

ihtiya duyulmadan anlatlr. Bu anlatlanlar yknn balamnda olduklar gibi kabul edilir.
Doast sradan olarak alglanr. Anlatc gereklik ya da olaanstnn yannda yer almaz.
Gerek olan byl bir biimde sunulurken byl olan da sradanlatrlr. Gerek olan ile
byl olan ayn dzlemde yer alr. Evrenin yasalarna gre aklanamayacak olaylar gerekten
olur. Olaanstnn sradanlamas, gerekliin bir paras haline getirilmesi iin detayl
tasvirlere bavurulur. Bu dnyayla llerin dnyas, gerekle kurmaca birlikte birbirlerinden
ayrlmadan ilenir. Zaman ve yer kavramlar geleneksel anlamda kabul edilen biimleriyle
sorgulanrlar (Onay, 2011: 222). Doal olann yan banda kullanlan doast unsur
okuyucuyu artmaz. Kullanlan doast unsurun doal olanla btnleip kaynamas arttr.
Mit
Mitoloji mit bilimi anlamna gelir. Mitin anlam gerek hikye, sahip olunan deerli
eyler, kutsal, deerli ve manal olandr. Mythos, Yunancada sylenen ya da duyulan sz,
yk, masal, efsane anlamlarna gelir (Erhat, 2007: 5). Mit kutsal bir hikye ierir. lkel
zamanlarda meydana geldiine inanlan bir olay anlatr. Baz eylerin nasl meydana geldiini
anlatr. Karakterlerinin ou olaanst varlklardr. Mitler olaanst niteliklere sahip
varlklarn yaratclklarn, kutsal ve olaanst olularn, kutsal hikyelerini anlatrlar. Bu
hikyelerin gerek olduuna inanlr. Olaanst varlklarn kutsal ve gerekst hikyelerini
aklarken insanlara model sunmu olurlar. Kahramanlar ilah varlklardr. Cennete veya
gkyzne aittirler. Halknn kurtarcs olur; onlar canavarlardan, alktan, ktlktan, her trl
______________________________________________
tehlikeden kurtarr. Halk iin gzel ve iyi olan yapar. Mitlere kutsal ve bysel zelliinden
dolay sayg gsterilir. Birok kabilede kadn ve ocuklarn nnde mitler anlatlmaz. Sadece
kutsal saylan gecelerde anlatlr (Seyidolu, 2005: 15-19; Bayat, 2007c: 31-32). Mitlerde
bulunan olaylar her ne kadar doast ve kutsal olarak deerlendirmi olsa da gereki bir
manta sahiptir. Bu hikyelerde yalnz szl anlatm yoktur. Ayn zamanda gsterim yoluyla
kutsaln ifa edilmesi vardr. Tm eski medeniyetlerin kkeninde mitoloji bulunur.
Rus bilim adam V. Propp miti nsanlarn, mevcudiyetine inand Tanrlar ve ilhi
kuvvetler hakknda olan hikyeler (Bayat, 2007c: 32) eklinde tanmlar. Mitler insanln
ocukluk devrinin gerekleridir. Ecdadmzn tabiat, cemiyet ve Tanrlar hakkndaki
kanaatleridir. lkel insanlar hayattaki tm varlklarn canl olduuna inanrd. Onlara gre tabiat,
ruhlar tarafndan idare edilen bir varlkt. Bu sebepten bizim hayal rn gibi kabul ettiimiz
eyler atalarmz iin hayatn gerekleriydi. lk zamanlarda meydana gelmi bu kutsal hikyeler
szl gelenekte devam etmi, bir ksm din kitaplarna girerek gnmze kadar gelmitir. lkel
insanlarn inan sistemlerini oluturan mitlerin olutuklar toplumda yaptrm gleri vardr. Bu
mitlerin ounda insanlara iyi olan eyleri yapmalar telkin edilir. Bu kutsal anlatlar mitik
zaman sona erdikten sonra da insanlarn hayatnda derin izler brakmaya devam etmi, baka
ekillere dnerek yaamaya devam etmilerdir.
Mitoloji, olutuu toplumun gizli ve kutsal bilgisidir. objektif olan ve kutsallna

inanlan, gerekliinden kuku duyulmayan mitler medeniyetinin eski ekillerinin ilk ilm
teebbslerini, din itikatlarn, siyas hususlarn, gzel sanatlarn eitli trlerini, felsef
bilgileri ve tam anlamyla etnik medeniyetin btn katmanlarn kendinde toplayabilmi bir
sistemdir (Bayat, 2007a: 17-18). Bu anlatlarda dnyevi hadiseler tanrsal olguda aranmakta,
dnyevi olana tanrsal bir zellik atfedilmektedir. Mitolojinin sorulara verdii cevap da
simgesel, semboliktir. Mitoloji, mitolojik ada, ilkel bir toplumda yaanlan bir gereklik
olmu, hibir zaman elence ve fantezi unsuru olarak alglanmamtr. B. Malinowskinin
tespitine gre sann fedakrca lmyle gelen kurtuluu anlatan ncil yks, inanm
Hrstiyan iin ne ifade ederse, mit de ilkeller iin onu ifade eder (Bayat, 2007a: 26). Mitoloji
insanlarn kozmik bilgilerinin ilk kaynadr.
lkel anlaya gre zaman homojen deildir. Belli zaman dilimleri uurlu, bazlar da
uursuz saylmtr. Mitolojik zaman astronomik zamandan bamszdr. Bysel-dinsel bir
zaman olarak kabul edilir. Mitolojik zaman yaratln simgesel olarak tekrarlanyla dnem
dnem tekrar yaratlr. Bu zaman kutsal bir zamandr (Eliade, 2005: 457-481). Mitler, herhangi
bir aklc anlayn olduka dnda bir hakikat ortaya koyar. Bir mit, doal bir olayn mantksz
______________________________________________
ve hayal bir yansmas deildir. Kendine has bir manta, ortaya kt dzlemden ne kadar
uzak olsa da, hakikat olmasn salayan bir zellie sahiptir.
Mitlerde Byl Gerekilik
Bu blmde yukarda yaplan aklamalar nda eitli mit rneklerinden yola

klarak bu anlatlarda byl gerekilik anlatm tarznn varl incelenecektir.
Byl gereki anlatm biiminde hayaletlere, kayplara karmalara, mucizelere,

olaanst melekelere, gerekd sahnelere yer vardr; ancak sihirbazlk gsterilerinde grlen
trden bylere rastlanmaz (oban, 2011: 197). Bu anlatm biiminde yer alan evren, birtakm
gerekst gelere sahiptir. Bu gerekst geler metnin yazar, metindeki kahramanlar ve
okuyucular tarafndan gerekd olarak deerlendirilmez, gerekliin bir paras olarak grlr.
Baka bir ifade ile gerekstln gerekle ilikisi sorgulanmaz. Yazar ve karakterler gerein
iindeki gerekst olaylarna kaytsz bir tavr taknr. Olaylar gerek bir evrende geliir, bu
evren gerekd olaylarla sslenir, karakterler de bu gerek dlklara kaytsz grnr.
Olaanst gelerin son derece sradanm gsterilmesi byl gereki metinlerin en nemli
zelliklerindendir. Bu zellik, srekli ileyen bir dengeleme abas, hileli bir ekilde ilemekte
ve her zaman gerekliin byl dzeyinin biraz daha ar basmasn salamaktadr (Erdem,
2011: 176). Altay Trklerinin kinatn yaratl mitinde byl gerekiliin bu niteliklerini
grmek mmkndr. Altay Trklerinin kinatn yaratl mitine gre nceleri byk bir tanr
ile bir de su vardr. Tanr suya bir beyaz kuu gnderir, bir az dolusu toprak getirmesini ister.
Kuu suya dalar, oradan getirdii topra suyun zerine fler. Bylece toprak meydana gelir. Bu
toprak dz bir alan halindedir. Tanr ikinci bir kuu kuunu gnderir. Onun getirdii topraktan
dalar ve derinlikler oluur. Bu arazi zerinde hi bitki yoktur. Bu durum eytann houna
gitmez, o da bataklklarla orman yaratr (Uraz, 1967: 8). rnekteki Altay mitinde, byl
gereki anlatm tarznn bir nitelii olarak, eitli gerek d sahnelere rastlanr. Tanr
tarafndan gnderilen kuunun getirdii kk bir toprak parasndan ovalarn, dalarn, ukur
alanlarn meydana getirilmesi, eytan tarafndan da orman ve bataklklarn yaratlmasnda
gerekst geler bulunur. Bu gerekd geler metnin anlatcs, kahramanlar ve dinleyiciler
tarafndan gerekd olarak kabul edilmemitir. Doast unsurlar olaanm gibi sunulmutur.
Gerek ile byl olan arasnda bir denge kurulmaya allmtr. Bu dengeleme abasnda
ktln sembol olan eytann bataklk ve orman yaratmasnda da olayn gereklik boyutu
bir manta oturtulmaya allm; ancak byl dzey daha ar basmtr. Mitteki olaylarn
gerek bir evrende (dnyada) gelimesi, bu evrenin gerekd olaylarla sslenmesi byl
gereki anlatm slbunun dier bir nitelii olarak mitte grlmektedir.
______________________________________________
Byl gereki metinlerde olaanst geler doalm gibi gsterilir. Byl gereki
metinlerin kahramanlar da olaanst geleri yaamn son derece olaan durumlar olarak
karlar. Metinlerde karlalan doast sradan bir olaydan farkszdr. By alacak bir
durum deil, normalleen bir gedir. Metinler bynn gesini ierir. Bu durum evrenin bizim
bildiimiz yasalaryla aklanamayan olaylardr. Sra d bu metinlerde olaan ekilde
karlanr, tuhaf karlanmaz. Metinlerde srprizler ne kadar dizge bozucu olursa olsun sradan
karlanr, grmezden gelinir. Bu zellikler insann yaratln anlatan Altay ve Yakutlarn
mitinde grlr. Bu mite gre Kara Hann byk olu lken insan vcutlarn yaratr. Bunlarn
can yoktur. Can vermek iin Kara Hana bir kuzgun gnderir. Kara Han insan iin istenilen
can verir. Kuzgun geri dnerken ackr. Yeryznde eitli hayvanlarn lelerini grr. Leleri
gren kuzgun dayanamaz ve konumaya balar. Kuzgunun gagas alnca can azndan am
ormanlarndaki aalara dalr. Bunun iin amlar yaz, k yapraklarn dkmeden canl
kalrlar. Kuzgun havada uarken Erlik Han yeraltndan kar. lgen insan cesetlerini korumas
iin saraynda kpei beki olarak koyar. O zaman kpekler tyszm. Erlik kpei ty ve
yemek karlnda kandrarak saraya girer. Erlik kendi canndan insan cesedine fler, cesetler
canlanr. Bylece ilk erkek ve kadn yaratlm olur (Uraz, 1967: 92-93). Altay ve Yakutlarn
yaratl miti am aalarnn yaz k yeil kalmalar, kpeklerin tylerinin olmas ve ilk kadn
ile erkein yaratlmas motiflerini aklar. Bu motiflerde birok byl unsur bulunur. nsan
suretine can getirmesi iin kuzgunun gnderilmesi, insan cesedinin bir kpek tarafndan
korunmas, eytan tarafndan insana can flenmesi mitte gze arpan doad, olaanst
motiflerdir. Mitin kahraman Kara Hann byk olu lken, kuzgun tarafndan insan cannn
drlmesi, Erlik tarafndan kpein kandrlmas gibi olaanst geleri tayan olaylar
yaamn son derece olaan olaylar eklinde deerlendirir. Bu doast olaylar hem mitin
kahraman hem de mitin dinleyicileri iin sradan bir olaydan farkszdr. Bu olaylar evrenin
yasalarna gre aklanmayacak bysel nitelikte olaylardr. Ancak mite inanan insanlarda bir
aknlk meydana getirmemitir.
Byl gereki anlatm slbuna gre edebiyatta byl unsur, sradan nesnenin
sanki ilk kez grnyormuasna hayret iinde anlatlmas ve buna karn olaan d olann
tm normalliiyle verilmesi olarak belirtilir (Keke, 2011: 211). Byl gereki anlat, szl
edebiyat rnlerinden beslenmitir. Byl, dsel ve mitsel olan gerekmi gibi alglanr. Bu
anlatlarn bys olaand olann hibir garipsemeye yer verilmeden, sorgulanmadan kabul
edilmesindendir. Byl gereki metinlerde kahramanlar olaanst bir ey grdklerinde bu
duruma armaz ve bunu yadrgamazlar. Olaanst olan garipsenmez, aksine sradan olann
dil oyunlaryla, kurgulan biimiyle sra d hle getirilir (Onay, 2011: 225). Verbitskiy
tarafndan Altay Trkleri arasndan derlenen baka bir yaratl mitinde de kahramanlarn
______________________________________________
grdkleri olaanst olaylara armadklar, bu durumu yadrgamadklar grlr. Bu mite

gre dnya bir denizden ibarettir. Tanr lgen zerinde uar, konacak yer bulamaz. lgen
semann szlerini iinden tekrarlar ve denizden ta kar, buna biner. Suda yaayan Ak Ana ona
yaptm oldu demesini syler. lgen bunun zerine yaratlsn yer der, yer yaratlr;
yaratlsn gk der, gk yaratlr. balk yaratr, dnyay bu baln stne koyar. Dnyay
yarattktan sonra Tanr, Altn Daa ekilir. Altn Da o kadar yksektedir ki Aya ve Gnee
deermi. Dnyann yaratl alt gnde tamamlanr (gel, 1998: 433-436). Bu mit batan sona
bysel unsurlarla kaplanmtr. Mitte Tanr lgene Ak Anann yaptm oldu demesini
retmesiyle yer ve gn yaratld grlr. Bunlar syleyen Tanr lgen olanlar karsnda
bir aknlk duymaz. Bu olaand, bysel unsurlar hayatn hakikatinden farksz biimde
grlr. Mitte kahramanlarn aknlk duymadklar dier bir motif de dnyann tane balk
tarafndan tanmasdr. Ayrca dnya alt gnde yaratlmtr. Bu motifler ilk insanlarn dnyay
anlamlandrma dncelerinin sonucunda olumu kutsal nitelik tayan inanlardr. lk
insanlar bu olaylarda bir mantk aramam, bysel nitelie sahip bu olaylara hayatn gerekleri
olarak bakmlardr.
Byl gerekilik akmnda fantastik ya da tuhaf unsurlarla gereki unsurlar

kartrlarak yan yana kullanlr. Labirentimsi anlatm tekniklerine, zaman deiimlerine,
ryalara, masalms hikyelemelere yer verilir. Yenisey yaratl mitinde zellikle byl
gerekilik anlatm tarznn byl olan ile gerei bir arada ve dengede tutmas nitelii
karmza kar. Bu mite gre nceleri hibir ey yoktur. Yalnzca byk bir deniz vardr. Bir de
byk bir aman vardr. i gc olmayan aman su stnde nice su kularyla uup durur. Uar
ama konup dinlenecei bir yeri yoktur. aman, balkldan suya dalp denizin dibinden toprak
getirmesini ister. Balkln denizden getirdii amurdan aman bir ada yapar, bylece
yorulunca orada dinlenir (gel, 1998: 466). Bu mitin kahraman bir amandr. Byk bir
denizin stnde amann kularla umas, suyun dibinden topran getirilip bundan adacn
oluturulmas motifleri olayn bysel niteliini olutururken; amann yorularak dinlenecei bir
yer aramas, suya yabanc olmayan bir hayvan olan balkl tarafndan topran getirilmesi
motifleri de olayn gereki ynn oluturur. Bu mitte de by ile gerek bir arada
kullanlmtr. Mitte anlatc bylece bu iki unsuru (by ile gerek) dengede tutan bir anlatm
stratejisi uygular. Mitte byl gereki metinlerin bir nitelii olarak by ile gereklik arasnda
kurulan denge bu ekilde iler.
Byl gerekiliin bys, metnin evrenindeki gerekler kadar olaandr. Byl

gerekliin anlat kiisi, olaanst genin kendi evreninde yer almasna armaz, by ile
gerek arasndaki snrlarda gezinir. Bununla beraber byl gerekilik metinlerinde
______________________________________________
fantastik olarak nitelendirebileceimiz kurgularla yaplandrlm metinlerdeki durumun aksine-

metin evreninin bir btn olarak alternatif bir gereklik oluturmad grlr; yani aktel
gereklikle olaanst olan hep bir aradadr ve anlat kiisi iki dzlemde gerekleenleri ayn
derecede olaan bulur (Aranyosi, 2011: 192). Gerekliin yalnzca bizim grdmz
yzeysel ekli yoktur, sihirli bir boyutu da bulunmaktadr. Altaydaki Karaorman Tatarlarnn
mitinde de bu nitelikler grlr. Bu mite gre ok eski zamanlarda Payana, insan eklinde bir
ey yapar. Ama ona can veremez. Ruh aramak iin ge kar. nsann yanna da kpei brakr.
Kpek o dnemlerde tyszdr. eytan az sonra ona grnr. eytan, kpee insan vermesi
karlnda ona ty vereceini syleyerek onu kandrr. nsan eline alan eytan her tarafna
tkrr. nsana ruh vermek iin gelen Tanr insan tkrkler iinde bulur. Tanr ne yaparsa
insan temizleyemez, iini dna evirir. Bunun iin insann ii tkrkle dolu kalr. Tanr
insana can verir. Kpee de kzar, onu hep insana hizmet etmesi iin kpek olarak brakr (gel,
1998: 465). Bu mitteki olaylar, Altay ve Yakutlarda yukarda anlatlan yaratl mitiyle eitli
benzerlikler tar. Altay-Yakut mitinde lgen, kuzgunu can getirmesi iin Tanrya yollarken bu
mitte Payana kendisi Tanrya gider. Kpek ve eytan motifleri iki mitte de benzer nitelikler
tar. nsanolunun iinin ktlklerle dolmas eytann tkrmesine balanr. Kpek ise insana
ihanet ettii iin dnyada hep insanlarn emri altnda kalmtr. Mitteki byl motifler
Payanann insan iin can aramas, kpein insan suretini korumas, kpein eytan tarafndan
kandrlmas, insann iinin dna evrilmesi eklinde grlr. Mitin gereklik ynn ise
insanlarn ktlk yapmasnn sebebinin eytann varlna balanmas oluturur. Mitteki by
ile gerek ayn dzeyde olaan karlanm, gerekliin yzeysel ekli yerini sihirli boyuta
brakmtr. Byl gereki anlatlarn bir nitelii olarak grlen zamann belirsizlii de mitte
gze arpmaktadr.
Byl gereki bir esere doast unsuru katabilmek iin yerel folklordan yararlanlr.
Bu eserlerde perilerle, cinlerle, hayaletlerle dolu masallardan, destanlardan, efsanelerden ve halk
hikyelerinden yararlanlr. Yerel folklor eserlerinden alnan unsurlar eserin fantastik ksmn
oluturur. Bu tr eserlerde geleneksel szl edebiyatn kulland anlatm teknikleri
kullanlabilir (Emir ve Diler, 2011: 54). Aadaki mit rneinde Kaf Dann yaratlmas
anlatlrken yerel folklor unsurlarndan yararlanlmtr. Kaf Dan anlatan bu mitte Tanr arz
yerinde sabitlemek iin yetmi alt bin alt yz yetmi da yaratr. Arz yine yerinde durmaz.
Bir melek cennet derelerinden Tanrnn emriyle bir lacivert cevher karr. Bundan Kaf Dan
peyda eder. Bylece yer skn bulur. Bu dan altnda cinler ve ejderhalar bulunurmu. Gkler
rengini bu dan renginden alr. Hibir insan bu daa kamaz. Orada ay ve gn yoktur. Bu da
olmazsa depremler meydana gelir. Kaf Da arzn btn dalarnn anasdr. Mehur Anka kuu
da bu dada yaar (Seyidolu, 2005: 46-47). Bu mitte dnyay yerinde tutan Kaf Da
______________________________________________
anlatlmaktadr. Mite gre Tanr, Kaf Dan arz sabitlemek iin melek tarafndan getirilen
lacivert bir cevherden yaratr. Bu dan altnda cinlerin ve ejderhalarn bulunmas, gklerin
rengini bu dadan almas, insanolunun bu daa kamamas, bu dada ay ve gnlerin
(zamann) olmamas, ismi olan kendi olmayan Anka kuunun burada yaamas yerel folklorda
da karmza kan doast olaylardr. Mitte karlalan bu doast motifler sradan bir
olaydan farkszdr. Byl gereki metinlerin bir nitelii olarak mitte kronolojik olarak
akmayan, ncesi ve sonras belirlenmeyen, mphem bir zaman bulunur. Bu zamann ls,
ba ve sonu yoktur.
Byl gereki bir eserde anlatc, okuyucunun tuhaf olan sorgulamamasn salamak
iin, hibir aklamada bulunmaz. Anlatcnn ketumluu sayesinde uzaklk ve uzaklama
duygular yaratlrken, olaylar ve bu olaylarn ak n plana kmaktadr. Byl gerekilikte
ska kullanlan ironi de anlatcnn yaratm olduu byl dnyadan kendisini uzak tutmasn
salar (Emir ve Diler, 2011: 54). Byl gerekilikte mucizeler ve olaanst olaylar,
allagelmi olaylar biiminde alglanr. nsanlarn, yaadmz dnyann geerli yasalarnn
tesinde zelliklerle donatlm olduu, gizem dolu bir dnyay ifade eder. Bu zellie sahip
olan kurgular, hayatta gereklemesi imknsz olan durum, olay ve kahramanlar, itibar lemde
normalmi gibi gsterir. Gerei ve fantastii birletirerek her eyi doal bir ekilde sunar.
Bylelikle sradan olaylar gerek d bir masal gibi anlatr (Toyman, 2006: 26). Altaylar
arasnda baz kutsal talarla ilgili inanlar bize gizemli bir dnyann kapsn aralar. Bunlardan
biri de yada tadr. Bu ta yamur, rzgr ve benzeri eyleri getirmeye yararm (Kagarl
Mahmud, 2005: 673). Baz talar ocuk dourtur, bazlar da ksrlk yapar. Zmrt ta bir
ocuun rahat domasn salar. Harezm ta baz hastalklar iyiletirir (Seyidolu, 2005: 48-
49). Yada tann veya baz kutsal talarn olaanst glere sahip olmalar ilk insanlarn
inanlar arasnda yer alr. Bu talar balangta Tanrlar tarafndan kullanldklar iin kutsal
saylmtr. Tan yamur yadrmas, ksrla sebep olmas, doumda kolaylk salamas veya
hastalklar iyiletirmesi mitin tuhaf olan ynn oluturur. Anlatc, okuyucunun bu tuhafl
fark etmemesi iin onlarn Tanr tarafndan kullanldklarn ifade etmi, bu durum okuyucuda
gereklik hissini dourmutur. Yazar olaylarn byl ynlerini Tanrya balarken baka
aklamalarda bulunmaktan kanm (ketumluk), olaylarn akn n plana karmtr. Bylece
ilk insanlar tarafndan inanlarnn bir paras olarak olaanst olaylar allagelmi biimde
alglanmtr. Talarn sihirli glere sahip olmalar yaadmz dnyann geerli yasalaryla
aklanamayan, gizemli bir dnyann ifadesidir.
Byl gereki anlatlarda Mitsel meknlar kullanlr. Dz izgisel bir zaman algs
yoktur, daha ok evrimsel zaman algs hkimdir. Bazen semboller ve armlar, bazen de
______________________________________________
halk hikyeleri, masallar, efsaneler, destanlar ve dler yardmyla gemi, imdi ve gelecek i
ie geer. slup asndan bakldnda byl gerekilik, benzetme, mecaz, mbalaa,
tekrarlar, sembolizm, ironi ve paradoks gibi pek ok sz sanatn kullanmaktadr (Emir-Diler,
2011: 54). Byl gerekilikte, fiziksel ve metafiziksel iki dnya birletirilir. Byl
gerekilikte birbirine aykr iki boyut okuyucuyu artmadan kaynatrlr. Karaorman
Tatarlarnda atein bulunuunu anlatan aadaki mitte bu nitelikler gze arpar. Bu mite gre
Kuday insan yaratr. nsan souktan korumak amacyla atei bulmas iin lgnn kzn
yollar. Kzlar atei bulamaz. Tanr Kuday kzlarn yanna gelirken sakalna taklr, der.
lgnn kzlar buna gler. Kuday kzarak geri dner. Yolda giderken kzlarn tan
keskinliini ve demirin sertliini bulamadklar halde kendisine gldklerini syler. kz bu
szleri gizlice dinler ve sonunda tan keskinliinden ve demirin sertliinden yararlanarak atei
bulurlar (Seyidolu, 2005: 52-53). Mit temel olarak atein insanlar tarafndan bulunuunu
olaanst motiflerle anlatr. Bu mitte belirsiz bir mekn bulunur. Olayn dnyada m dnyann
dnda m getiine dair bir ipucu da bulunmaz. Olayn ne zaman olduuna dair bir zaman da
belirtilmemitir. Tanr Kudayn sakalna basp dmesinde sz sanatlarndan ironi bulunur.
Benzer bir ironi Tanr Kudayn insan yarattktan sonra onu souktan korumak amacyla atein
ne olduunu bilmeyen kzlar atei getirmeleri iin gndermesinde de grlr. Bu olaand
unsurlarn yannda atein ta ile demirin srtnmesinden ortaya kmasnda olayn gereklik
boyutu metne sokulur. Bylece mitteki bysel nitelik ile gereklik arasnda denge kurulmaya
allr. Mitte karlalan olaanst motifler olayn kahramanlar olan Tanr Kuday ile
lgnn kzlar tarafndan aknlkla karlanmaz. Olayn kahramanlarnda olduu gibi
dinleyicide de bir aknlk meydana gelmez. Bu olaylar hayatn sradan olaylar gibi alglanr ki
bu nitelik byl gereki metinlerin nemli zelliklerinden biridir.
Sonu
Mitler ilk insanlar iin gerekte olan olaylar anlatr. Karakterlerinin ou olaanst
varlklardr. Olaanst gce sahip kiilerin kutsal ve olaanst olularn anlatr. Bu
hikyelerin gerek olduuna inanlr. Mitler insanln ocukluk devrinin gerekleridir. lk
insanlar, hayattaki tm varlklarn canl olduuna inanr. Tabiat ruhlar tarafndan idare edilen bir
varlktr. te bu sebepten bizim hayal rn olarak kabul ettiimiz eyler atalarmz iin hayatn
gerekleridir. Mit anda yaayanlar iin mitolojik olaylar tartlmaz birer gerekliktir. Mitler
tam bir inanla anlatlan yklerdir. Tarih ncesi kiilerin hayal dnyalarnn bir rn deil;
dnya gr, etraflarn evreleyen dnya hakkndaki grleridir. Mitlerde kronolojik olarak
akmayan, ncesi ve sonras belirlenmeyen mphem bir zaman bulunur. Bu zamann ls, ba
ve sonu yoktur. Mitler yaadklar balamlarda kutsal ve gerek kabul edilmilerdir.
______________________________________________
Mitlerin bu zellikleri gz nnde bulundurulduunda byl gerekilik slbu ile

halk anlatlarndan mitler arasnda yakn bir iliki bulunduunu sylemek mmkndr.
Mitlerde, byl gereki anlatm slbunun bir nitelii olarak, inanlmas g, olaanst
olaylar, doruluklar sorgulanmadan ve herhangi bir aklamaya ihtiya duyulmadan
anlatlmtr. Bu anlatlan doast olaylar, anlatc ve dinleyiciler tarafndan sradan olarak
alglanmtr. Anlatc gereklik ya da olaanstnn yannda yer almamtr. Byl olaylar
sradanlatrlarak sunulmutur. Evrenin yasalarna gre aklanamayacak olaylar gerekten
olmu gibi sunulmutur. Mitlerde gerek ile by, doal ve doast i ie kullanlmtr.
Gemi, imdi ve gelecek zaman i ie gemitir. Mitler dnyasnda gerekleen olaylarda
mantk aranmamtr. Sonu olarak, byl gerekilik anlatm slbunun kkenleri ok
eskilerde, szl edebiyatn ilk ekilleri olan mitlere uzanmaktadr.
Kaynaklar
AA, M. ve ERCAN, A. M. (2006). Anonim Halk Edebiyat. Trk Halk Edebiyat El

Kitab. Ankara: Grafiker Yaynclk, 113-168.
BARS, M. E. (2012a). Ferhat ile irin Hikyesinde Byl Gerekilik. Turkish

Studies, 7(4), 995-1008.
BARS, M. E. (2012b). Ouz Kaan Destannda Byl Gerekilik. The Journal of

Academic Social Science Studies, 5(6), 27-38.
BAYAT, F. (2007a). Trk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Balamda Trk

Mitolojisi) C. 1. stanbul: tken Neriyat.
BAYAT, F. (2007b). Trk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dii-Mitolojik Ana, Umay

Paradigmasnda lkel Mitolojik Kategoriler- yeler ve Demonoloji) C. 2. stanbul:
tken Neriyat.
BAYAT, F. (2007c). Mitolojiye Giri. stanbul: tken Neriyat.
OBAN, S. B. (2011). Dede Korkut Kitab ve Byl Gerekilik. Mill Folklor, 91,
195-203.
ORUHLU, Y. (2006). Trk Mitolojisinin Anahatlar. stanbul: Kabalc Yaynevi.
DLEK, E. D. (2011). Efsaneden Byl Gerekilie. Mill Folklor, 91, 204-209.
ELADE, M. (2005). Dinler Tarihi (nanlar ve badetlerin Morfolojisi). (ev. Mustafa

nal). Konya: Serhat Kitabevi.
______________________________________________
EMR, D. ve DLER, H. E. (2011). Byl Gerekilik: Latife Tekinin Sevgili Arsz

lm ve Angela Cartern Byl Oyuncak Dkkn simli Eserlerinin
Karlatrmas. Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 51-62.
ERDEM, S. (2011). Byl Gerekilik ve Halk Anlatlar. Mill Folklor, 91, 175-188.
ERHAT, A. (2007). Mitoloji Szl. stanbul: Remzi Kitabevi.
KAGARLI MAHMUD. (2005). Dvn Lugtit-Trk. (ev. Sekin Erdi, S. Tuba

Yurteser). stanbul: Kabalc Yaynevi.
KEKE, N. (2011). Karnavaldan Byl Gerekilie: Berci Kristin p Masallar.

Mill Folklor, 91, 210-220.
ONAY, E. (2011). Glgesizlerde Masal, Efsane ve Byl Gerekilik. Mill Folklor,

91, 221-225.
GEL, B. (1998). Trk Mitolojisi 1. Ankara: Trk Tarih Kurumu.
NAL AKKA, S. (2008). Mit ve Felsefe. Mill Folklor, 77, 83-88.
SEYDOLU, B. (2005). Mitoloji zerine Aratrmalar Metinler ve Tahliller. stanbul:

Dergh Yaynlar.
SEYDOLU, B. (2007). Sel Mitleri. Mill Folklor, 76, 26-29.
TOYMAN, Y. . (2006). Nazl Eray'n Roman Dnyasnda Ds ve Byl

Gerekliin Kurgusu ile Fantastik Unsurlar. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi.
Isparta: Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
ULUSOY ARANYOS, E. (2011). Edebiyatta Byl Gerekiliin Bysnn

Menei zerine: Sosyal Adaptasyon Aralar Olarak Masallar. Mill Folklor, 91,
189-194.
URAZ, M. (1967). Trk Mitolojisi. stanbul: Hsntabiat Matbaas.
______________________________________________

11mit

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

11mit

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 2/2 2013 s.

MTLERDE BYL GEREKLK

Trke retmeni; Nefi Ortaokulu - Erzurum, m_e_bars_21@hotmail.com.

Byl gerekilikte gerekd olay ve olgular, gerek dlklarna dikkat ekilmeden,

Byl gerekilikte olaylar, doruluklar sorgulanmadan ve herhangi bir aklamaya

Mitoloji, olutuu toplumun gizli ve kutsal bilgisidir. objektif olan ve kutsallna

Mitlerde Byl Gerekilik

Bu blmde yukarda yaplan aklamalar nda eitli mit rneklerinden yola

Byl gereki anlatm biiminde hayaletlere, kayplara karmalara, mucizelere,

grdkleri olaanst olaylara armadklar, bu durumu yadrgamadklar grlr. Bu mite

Byl gerekilik akmnda fantastik ya da tuhaf unsurlarla gereki unsurlar

Byl gerekiliin bys, metnin evrenindeki gerekler kadar olaandr. Byl

fantastik olarak nitelendirebileceimiz kurgularla yaplandrlm metinlerdeki durumun aksine-

Mitlerin bu zellikleri gz nnde bulundurulduunda byl gerekilik slbu ile

AA, M. ve ERCAN, A. M. (2006). Anonim Halk Edebiyat. Trk Halk Edebiyat El

BARS, M. E. (2012a). Ferhat ile irin Hikyesinde Byl Gerekilik. Turkish

BARS, M. E. (2012b). Ouz Kaan Destannda Byl Gerekilik. The Journal of

BAYAT, F. (2007a). Trk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Balamda Trk

BAYAT, F. (2007b). Trk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dii-Mitolojik Ana, Umay

BAYAT, F. (2007c). Mitolojiye Giri. stanbul: tken Neriyat.

ORUHLU, Y. (2006). Trk Mitolojisinin Anahatlar. stanbul: Kabalc Yaynevi.

DLEK, E. D. (2011). Efsaneden Byl Gerekilie. Mill Folklor, 91, 204-209.

ELADE, M. (2005). Dinler Tarihi (nanlar ve badetlerin Morfolojisi). (ev. Mustafa

EMR, D. ve DLER, H. E. (2011). Byl Gerekilik: Latife Tekinin Sevgili Arsz

ERHAT, A. (2007). Mitoloji Szl. stanbul: Remzi Kitabevi.

KAGARLI MAHMUD. (2005). Dvn Lugtit-Trk. (ev. Sekin Erdi, S. Tuba

KEKE, N. (2011). Karnavaldan Byl Gerekilie: Berci Kristin p Masallar.

ONAY, E. (2011). Glgesizlerde Masal, Efsane ve Byl Gerekilik. Mill Folklor,

GEL, B. (1998). Trk Mitolojisi 1. Ankara: Trk Tarih Kurumu.

NAL AKKA, S. (2008). Mit ve Felsefe. Mill Folklor, 77, 83-88.

SEYDOLU, B. (2005). Mitoloji zerine Aratrmalar Metinler ve Tahliller. stanbul:

SEYDOLU, B. (2007). Sel Mitleri. Mill Folklor, 76, 26-29.

TOYMAN, Y. . (2006). Nazl Eray'n Roman Dnyasnda Ds ve Byl

ULUSOY ARANYOS, E. (2011). Edebiyatta Byl Gerekiliin Bysnn

URAZ, M. (1967). Trk Mitolojisi. stanbul: Hsntabiat Matbaas.

Anda mungkin juga menyukai