Etrurci

Njihov period u historiji Italije poinje oko VIII. st.pne. pitanje o porijeklu jedno je od najsloenijih u
nauci o antikom svijetu.

1. najrairenija pomorskim putem dosli sa istoka i nastanili se na obali Tirenskog mora.

Herodot tvrdi da su dosli iz Lidije jos u XIII st.pne. + Strabon, Plinije Stariji i Tacit
Helanik smatra da su Pelazgi koji su dosli iz Grcke i iskrcali se na uscu rijeke Po. Novovjekovne
pristalice ove teorije potvrdjuju Herodotovu verziju dopunom o napadu naroda s mora na
Egipat, medju kojima je i narod Tursa.
2. Dosli sa one strane Alpa
3. Autohtoni stanovnici Dionisije iz Halikarnasa

Teko je utvrditi kojoj porodici jezika pripada etrurski jezik. Zna se znacenje nekoliko desetina rijeci.
Kompromisna varijanta je najlogicnija a predstavljala bi mijesanje teorija 1. i 3. tj. mijesanje raznih
plemena dovelo je do formiranja Etruraca.

Socijalni poredak Etruraca

Rano se javljaju gradovi koji se po svom tipu priblizavaju gradovima antickog svijeta. Obicno su na
prirodno zasticenim mjestima, ogradjeni zidovima, pravilno planirani, vecim dijelom od kamenih
gradjevina. Mogue da nazivi nekih gradova vode porijeklo od uticajnih rodova Tarkvinija se npr.
dovodi u vezu sa Tarkvinijevcima.

Po svemu sudeci njihov socijalni poredak je bio strogo aristokratski; vojniko svestenicka
aristokratija (Lukumoni) privilegovani dio drustva kojemu su ostali podcinjeni.

Jedinstvenost njihovog socijalnog poretka ogleda se i u slobodi zene koja je uzivala izvjesne
privilegije, rjesavanje mnogih pitanja pretpostavlja se zavisilo je od majke, a ne od oca porodice.

Ropstvo se rano pojavljuje dokaz su glad, borbe priredjivane na dvorovima etrurskih aristokrata
nastaju jos u doba kad su zarobljenici tjerani da se tuku nad grobovima palih vojskovodja, a kasnije su
priredjivane radi razonode i iz Etrurije su ih preuzeli italski narodi.

Lukumoni zajedno sa svojim druzinama (robovi i zavisni ljudi) napadali su na susjedne oblasti i bavili
se gusarstvom.

Gradovima su u pocetku upravljali kraljevi, cija je vlast bila izborna, a tokom polovine razvitka oslabila
ju je aristokratija, zbog cega ih u nekim gradovima smjenjuju izborni magistrati.

Simboli kraljevske vlasti snopovi pruca koji oblazu sjekire koje su nosile sluge ispred kralja; toga sa
purpurnom ivicom (toga praetexta); kurulno sjediste kao i pojam najvise vlasti (imperium) Rim je
preuzeo.

Etrurski gradovi drzave 12 gradova formiralo je slobodnu federaciju glavna ekonomska grana
bila je zemljoradnja moguca samo pri vjestackom isusivanju Etrurci su bili prvi narod u Italiji koji je u
sirokim razmjerama primjenio sistem radova na isusivanju sto je bilo moguce samo pri masovnom
koristenju radne snage i njenoj odgovarajucoj organizaciji to je omogucilo i stvaranje grandioznih

1
gradjevina sacuvanih do naseg vremena u tom pogledu Etrurija ima mnogo zajednickog sa Egiptom
i Vaviloncima.

Etrurija je bila prva zemlja u Italiji u kojoj je postojao krupni zemljoposjed i u kojoj su se razvili zanati i
trgovina ( i posrednicka). u Grckoj su etrurski trgovci bili poznati jos u VI. st.pne. U Etruriji se nalazi u
opticaju jonski novac u ovo vrijeme, a kasnije gradovi sami kuju po grckim uzorima. Etrurske ladje
pojavljivale su se u Kartagini i cak i u Fenikiji.

Oni su u izvjesnom pogledu tehniku obrade metala razvili do savrsenstva. U Etruriji je vadjen bakar, a
na susjednom otoku Elbi zeljezo. Visoko je bila razvijena i keramika.

Politiko jaanje Etrurije pada u drugu polovinu VII i VI st.pne. U VI st.pne. u doba moci, teritorija im
dopire na sjever do Alpa, a na jug obuhvata Lacij i Kampaniju. U Rimu se u VI.st.pne. ucvrscava
dinastija Tarkvinijevaca, dok je centar njihovog uticaja u Kampaniji Kapua.

Etrurski grad Adria dao je naziv moru.

Pocetkom V. st.pne. pocinje raspadanje etrurske drzave sto je izazvano kako unutrasnjim tako i
vanjskim uzrocima. Etrurci stoje u savezu sa Kartaginom, vjecitim suparnikom Grka, ali uporedo sa
jacanjem grcke aktivnosti na citavom Sredozemlju krajem Vi i pocetkom V st. desava se i borba
italskog naroda za oslobodjenje od etrurske hegemonije. Na kulturnom planu su igrali dominantnu
ulogu sve do pocetka IV st. kada svoje mjesto ustupaju Rimu.

Grcki gradovi u Italiji i na Siciliji

Kolonizacija pocinje u VIII a zavrsava u VI st. pne. Poslije 480. i bitke kod Himere, 474. u pomorskoj
bitci nedaleko od Kume i pobjede nad kartaginskim saveznicima Etrurcima pocinje grcka prevlast na
jugu.

421. g.pne. Samniti su odnijeli prevagu nad Grcima i od tada Tarent, Turij i Regij bili su cesto nemocni
da se suprotstave njihovim upadima. Na pocetku III st. pne. dolaze u sukob sa Rimom i tada gube i
svoju samostalnost. Posebnu ulogu odigrao je grad Kuma u Kampaniji odakle su Etrurci preuzeli
alfabet, kao i mnoge grcke obicaje i vjerovanja. Za stanovnike Kampanije grcki uticaj imao je
izvanredan znacaj tu je stvorena posebna kampanska kultura cija se specificnost zadrzala i poslije
osvajanja Rima.

Italska plemena
U V st. pne. vecinu plemena cinili su Italici, poseban znacaj stekla su sabelska plemena: Umbri, Osci i
Latini. Istovremeno na krajnjem sjeveru i j-i odrzali su se narodi ilirskog, balkanskog i drugog
porijekla: Veneti, Japigi...

Prenaseljenost je navodila plemena da traze nova stanista. Obicaj svetog proljeca dugo se zadrzao
(ver sacrum) s proljeca grupa mladih ljudi kretala je da trazi sebi mjesto za nova naselja. Totemizam
Picene je na nova stanista doveo dijetlic (picus), Samnite bik, Hirpine vuk.. Plemena nisu ulazila
u saveze.

Spaljivanje leseva jos za Vilanova kulture.

2
Umbri zive na gornjem toku Tibra.

Samniti su najbrojniji od sabelske grupe, jedan njihov dio pokorava Oske iz Kampanije. Mjesanjem
Oska i Samnita nastaju Kampanci (+grcki uticaj). Vecina Samnita se u srednjem dijelu Apeninskih
planina bavila stocarstvom i spadala medju najratobornija plemena. Prisutno je sahranjivanje leseva.
U historijsko doba stvara se samnitska federacija pruzice ogorcen otpor Rimljanima.

Latini su juzno od donjeg toka Tibra. Lacij se naseljava relativno pozno u I milenijumu vilanova
kultura koja je pod uticajem ranije teramara. Kao i kod umbrosabelskih plemena sacuvale su se crte
prvobitne zajednice stanovali u utvrdjenim naseljima (oppida). U tradiciji se sacuvala svijest o 30
takvih gradova sa Alba Longom na celu. Relativno rano je stvorena federacija latinskih gradova, koja
je imala zajednicke svetinje.
Latinjani nisu jedini stanovnici Lacija tu je i sabelsko pleme Sabinjana (inhumacija) a u gornjim
oblastima Ekvi, Hernici i Volsi (bliski Latinima).

Rim u doba kraljeva

Numitora jednog od Enejinih potomaka, zbacio je njegov brat Amulije i zatim ubio njegovog sina, a
kcerku posvetio za vestalku. Medjutim ona radja sa bogom Marsom blizance Romula i Rema. Amulije
naredjuje da ih bace u Tibar, no oni prezive uz pomoc vucice i kraljevog pastira koji ih je odgojio do
punoljetstva, kada doznaju istinu kaznjavaju Amulija i rehabilituju Numitora osnivaju Rim nazvan u
cast starijeg brata u svadji koja nastaje Romul ubija Rema.

Stari Rim lezao je na lijevoj obali Tibra (25 km od usca). U doba Carstva rasiren je na 7 okolnih
bregova: Kapitol, Aventin, Palatin, Kvirinal, Viminal, Eskvilin i Celij a obuhvatao je i jedan dio brezuljka
sa desne obale Janikul. U VIII. st.pne. ujedinjenje sela sa 7 bregova. Varon smjesta osnivanje Rima u
754-753.g.pne.

U VII st.pne. prvi grad Roma quadrata na Palatinu (mjesto koje je tako nazvano i postovano kao
svetinja u historijsko doba)

Naziv Roma prvobitno se odnosio vjerovatno na taj grad na Palatinu, postepeno se sireci i na ostale
bregove sa izuzetkom Aventina koji je pridruzen tek u IV. st.pne)

Sada se isusuje mocvarni Forum i oko grada se dizu zidovi. Gradska granica nosila je naziv pomerium.
Sama rijec Roma je etrurskog porijekla. Rim je nastao sjedinjavanjem latinskih i sabinskih sela +
ucestvovanje Etruraca najprije na kulturnom a kasnije i na politickom planu.

Sedam rimskih kraljeva

1. Romul pripisuje mu se osnivanje prastarih institucija: kurije, Senat, vojsku i podijelio je
stanovnistvo na patricije i plebejce poslije ujedinjenja sa Sabinjanima (uz pomoc pomirenja
kceri zarobljenica) vlada zajedno sa Titom Tacijem sve do njegov smrti vodi uspjesne
ratove. Dvije verzije smrti: ziv odnesen na nebo a druga da je ubijen od patricija.
2. Sabinjanin Numa Pompilije miroljubiv, osniva svestenicke kolegije
3. Tul Hostilije prikljucuje Albu Longu
4. Anko Marcije pobjedjuje Latine, sagradio most preko Tibra, osnovao Ostiju

3
 5. Tarkvinije Stari (Prisk) iz Etrurije sagradio cirkus, udario temelje Kapitolskom hramu, rat
protiv Latina i Etruraca
6. Servije Tulije vaspitanik Tarkvinijev, sin jedne robinje reforma gradjanstva, pobjeda nad
Vejom i zidanje Dijaninog hrama
7. Tarkvinije Oholi, zet Servija Tulija, muz njegove kcerke Tulije tradicija ga predstavlja kao
tiranina, njegov sin obescastio je zenu svog rodjaka Tarkvinija Kolatina Lukreciju koja je
izvrsila samoubistvo ustanak progonstvo Tarkvinijevaca i pad monarhije.

U etrurskom gradu Ceri postojao je rod Tarkvinijevaca.

Rex sacrorum jedan od najvisih svestenika institucija kraljevske vlasti je postojala u toj licnosti.

Doba kraljeva je prelazno doba izmedju rodovskog i klasnog drustva. Osnovna drustvena jedinica
patrijarhalni rod. Starjesine rodova principes bile su izborne.

Ukoliko vise slabi rodovska veza utoliko vise jaca porodica koja postaje osnova drustva i privredna
jedinica na celu pater familias neogranicena mu je vlast nad licnoscu zena i djece agnati (sva lica
pod njegovom vlascu) kognati (sva lica u krvnom srodstvu).

10 rodova = kurija, 10 kurija = triba (pleme)

Tri tribe cinile su populus Romanus Ticiji, Ramni i Luceri. Potpuno je moguce da je triba Ticija
sabinskog porijekla i da je onda Tit Tacij historijska licnost.

Kurijatske komicije u njima su ucestvovali svi odrasli muskarci, na njima su vrseni izbori kraljeva i
donosene odluke o objavljivanju rata mogle su da sude gradjanima za teske zlocine, na njima su
otvarani testamenti, vrsena usinovljenja i primani novi rodovi u sastav zajednice na komicije se
narod skupljao po kurijama i svaka kurija imala je po jedan glas.

Kraljevska vlast obiljezja: purpurni ogrtac, zlatna dijadema, skiptar s orlom, sjediste od slonove
kosti, ispred kralja je islo 12 liktora sa sveznjevima pruca u koje su stavljane sjekire, gotovo sve te
insignije su preuzete od Etruraca, vjerovatno kao i pojam najvise vlasti pomerium

Senat prvobino se sastojao (po tradiciji) od 100 ljudi, zatim mu je broj clanova povecan na 300. U
rano doba sastojao se od starjesina roda princepsa. Sve odluke komicija morale su dobiti saglasnost
Senata. Clanovi su nazivani ocima patres.

Pred kraj perioda kraljeva pojavljuju se prva sluzbena lica cinovnici prefekt grada koji je upravljao
Rimom u kraljevom odsustvu.

Patriciji oni koji imaju oceve; Plebejci u vecini, pleo puni, tj. mnostvo, masa

Osnovu je cinila poljoprivreda kojom su se najvise bavili plebejci. Prilikom osnivanja grada Romul je
svakome gradjaninu dodijelio 2 jugera zemlje, koja prelazi u nasljedstvo. Znatan dio zemlje je bio
kolektivno koristen kao ager publikus.

4
Etrursko osvajanje i reforme Servija Tulija
Od VII st. pocinje jacanje etrurskih gradova koji svoj uticaj sire na dolinu rijeke Po, Picenum, Lacij i
Kampaniju. Serviju Tuliju se pripisuje reforma drustvenog poretka. Sigurno je da je jedan od njenih
uzroka u borbama izmedju plebsa i patricija. Jer brojnost plebsa i sve veci ekonomski uticaj, kao i to
da su podjednako kao i patriciji vrsili vojnu sluzbu i nabavljali sami svoju opremu, sve je to dovelo do
toga da budu uvrsteni u populus Romanus i da kao i svi ljudi sposobni da nose oruzje budu podjeljeni
na 5 klasa prema visini cenza. Svaka klasa davala je odredjen broj centurija i imala odredjeno oruzje.

Od prve klase + 18 centurija konjanika zahtjevano je tesko naoruzanje, od ostalih je zahtjevano manje
sve do gradjana 5-te klase koji su bili naoruzani samo prackama. Sto je ukupno cinilo 193 centurije.
Pioniri i muzikanti su obrazovali 4 centurije, a proleteri (bez cenza) cinili su samo jednu. Vojne i
politicke jedinice, svaka je klasa dobijala onoliko glasova na skupstini koliko je davala centurija sto je
automatski prvoj davalo preimucstvo.

Pored ove podjele na klase Serviju je pripisana podjela Rima na teritorijalne tribe. Posebno su
dobile na znacenju centurijatske komicije u njima glavna uloga ne pripada porijeklu vec imovinskom
stanju. Skupstine po kurijama (kurijatske komicije) izgubile su svoj raniji znacaj, iako rodovska
aristokratija nije potisnuta u potpunosti.

Zbog jacanja latinskih elemenata etrurska dinastija je prognana ubrzo iz grada.

Rimski panteon
Trojstvo: Jupiter, Mars, Kvirin

Hram Dijane na Aventinu je po predanju sagradjen jos za vrijeme Servija Tulija.

Veliki dogadjaj u historiji rimske religije predstavljalo je zidanje hrama po etrurskom obrascu koji
tradicija pripisuje Tarkvinijevcima posvecenog trojstvu: Jupiteru, Junoni i Minervi od tog vremena
likovne predstave bogova.

Cerara, Liber, Libera plebejsko trojstvo, dok su kapitolsko trojstvo i hram Veste bili patricijski centri.

Svestenici su sluzbena lica udruzeni u bratstva. Osobni znacaj poslije pada kraljeva stekli su pontifici
postepeno preuzimaju funkciju nadzora nad citavim vjerskim zivotom.

Temelji rimskom pravu udareni su jos u periodu kraljeva, pravo je bilo podijeljeno na fas (bozansko
pravo) i ius (propisi vlasti i ujedno i sud). U rano doba: medjunarodni odnosi, krivicni prijestupi i
sklapanje brakova itd. sve je bilo povezano sa religijom tj. fasom. Izvor prava je bio obicaj, a cuvar
obicaja kolegij pontifika.

5
Doba Rane Republike osnivanje Republike i borba staleza u V st.pne.
Osnivanje Republike pada po tradiciji u 509. na celu su dva izborna konzula koji su mjenjani svake
godine zadrzana je narodna skupstina (komicije), Senat. Rodovska aristokratija jaca i sljedeci period
je obiljezen kao period zestoke borbe izmedju patricija i plebejaca, a osnova borbe je oko zemlje. Pod
pritiskom plebsa donoseni su agrarni zakoni i oni koji ogranicavaju zelenastvo. Vrsena je i borba za
prosirenje politickih prava plebejaca, oni su imali skoro sva prava sem da budu birani za konzule ili
senatore

Prva secesija i osnivanje tribunata

494. g.pne. jedan od prvih krupnih sukoba. Po Titu Liviju plebejci nezadovoljni odlukama o dugovima
odbijaju da krenu u pohod protiv Ekva i povlace se na Sveto brdo. Menenija Agripa koji uziva
postovanje plebejaca mijenja njihovo raspolozenje pomocu primjera disfunkcionisanja organizma bez
pojedinih njegovih organa. Patriciji prinudjeni na ustupke plebejci biraju svoje predstavnike svake
godine narodne tribune, duzni da brane interes plebsa od samovolje patricijskih magistrata.

486. g.pne. projekat agrarnog zakona Spurija Kasija, krupnog vojskovodje koji je predlagao da se
osvojena zemlja podijeli plebejcima optuzen je za tiraniju i pogubljen

50-tih godina V st.pne. donesen je zakon narodnog tribuna Icilija o podjeli zemlje na Aventinu
siromasnim gradjanima i zakon Tarpeja i Aternija koji ogranicavaju pravo konzula na izricanje
novcanih kazni.

Zakoni XII tablica

U prvoj polovini V st. plebejci postizu izvjesne uspjehe.

451. izabrana je komisija od 10 ljudi sa zadatkom da zapise zakone decemviri (sastojali se od

uglednih patricija i imali su siroka ovlascenja). Te godine nisu birani ni konzuli ni tribuni.

449. g.pne. sklopljen je svecani mir obnovljene ranije magistrature i potvrdjen zakon o provokaciji
(ius provocationis) po kojem je svaki gradjanin mogao da apeluje na narodnu skupstinu povodom
nepravedne odluke magistrata. Zapisi zakona decemvira su objavljeni Zakoni 12 tablica to je
zapisano obicajno pravo po Titu Liviju one predstavljaju osnovni izvor rimskog prava, kako javnog
tako i privatnog utvrdjujuci obaveznost sudskog postupka.

Sada se radja pojam o neogranicenoj svojini (kviritskoj) mogu je imati samo Rimljani i cuvaju je
rimski zakoni. Njeno narusavanje je bilo strogo kaznjivo.

Ager publikus ili drzavnu svojinu Zakoni 12 tablica uopste ne spominju. Zato posvecuju znatnu paznju
surovom duznickom pravu, najstariji oblik bio je nexum (ropstvo za dug). Nexum ili duznik bi
potpadao pod vlast povjerioca od trenutka kad ne bi bio u stanju da vrati dug. On bi dobijao slobodu
cim bi isplacivao dug.

Sistemi kazni za razlicite krivice su: starinski talion (talio odmazda) i novcane kazne (u asovima).
One su i odraz imovinskog raslojavanja drustva: assidui (bogati) i proletarii (siromasni).

6
Kanulejevi zakoni 445.g.pne. narodni tribun Kanulej podnosi zakon po kome su brakovi izmedju
patricija i plebejaca priznavani.

444. g.pne. iako projekat zakona koji je predvidjao biranje konzula iz plebejskih redova ne prolazi
umjesto ovih birani su vojni tribuni sa konzulskom vlascu (njih mogli vrsiti i plebejci). Vojni tribuni u
pocetku nisu birani svake godine, ali su na pocetku IV st. zamjenili konzule za dugo vrijeme.

Sa ovim zakonima zavrsava se prvi period socijalne borbe u Rimu.

Spoljna politika Rima od pocetka Republike do 60-tih godina III st.pne.

Borba sa Etrurcima
Nasuprot tradiciji Rim poslije protjerivanja Tarkvinijevaca i Etruraca i uporne borbe sa njima koja je
zatim uslijedila, dovela je do jacanja susjednih latinskih gradova. Narocito teska borba bila je sa
Porsenom kraljem etrurskog grada Kluzija. On je opsjeo grad i porusio bedeme i sklopio mir pod
nepovoljnim uslovima za Rim. No Etrurcima nije poslo za rukom da se ponovo ucvrste sa lijeve obale
Tibra jer su naisli na otpor od Latina kojima su pomoc pruzili Grci iz Kume. Mucije Skevola (Ljevoruki)
zapavsi u zarobljenistvo posto nije uspeo da ubije samog Porsenu stavio je pre sam sebi ruku u vatru
bez glasa jauka nego sto je pristajao na izdajnistvo. To je impresioniranog Porsenu navelo na
sklapanje casnog mira.

496.g.pne. po tradiciji pobjeda Rimljana kod Regilskog jezera pobjeda je mogla biti samo djelimicna

493.g.pne. konzul Spurije Kasije sklapa savez sa federacijom latinskih gradova tako su se Rimljani
borili u vojsci federacije pod komandom latinskih diktatora.

Borba sa Ekvima i Volscima

Legenda o Marciju Korolianu zbog jurisa na grad Volska Koriol. Veliki protivnik plebejaca, glad u
gradu i Koriolanov prijedlog da se plebejcima prodaje zito samo pod uslovom da se odreknu funkcije
narodnog tribuna pobuna zbog koje je Koriol morao da bjezi Volscima, koje je poveo protiv svoga
grada. Rimljani nisu mogli pristati na te uslove, a onda su Koriolanu krenule rimske patricijke, zena i
majka... on naredjuje vojsci da odstupi u cast matrona zahvalni Rimljani podigli su hram Zenske
srece (fortuna muliebris).

Legenda o Luciju Kvinkciju Cincinatu zamjenivsi poginulog konzula on pobjedjuje Volske i pomiruje
patricije i plebejce pa se povlaci u seosku samocu uslijed takvog zivota i napada Ekva imenuju ga za
diktatora sto on prihvata i pobjedjuje to su stroga narav i obicaji rimskih predaka

Borba s Vejom dugo je trajala i sa njenim saveznikom Fidenom. Posljednji rat 406-396. g.pne.
zavrsava Marko Furije Kamil koji zauzima Veju na juris tada se Rimljani trajno utvrdjuju na desnoj
obali Tibra i pocinje njihovo nadiranje teritoriju Etruraca.

Najezda Gala ubrzo poslije 396. g.pne. srednja Italija bila je pod najezdom Gala (Kelta). Posljednjih
decenija V st.pne. keltska plemena presla su Alpe i naselila se dolinom rijeke Po.

390. ili 387. g.pne. keltsko pleme Senona je preslo Apenine, upali u srednju Italiju i opsjeli etrurski
grad Kluzij stanovnici traze pomoc od Rima, Rimljani se upustaju u borbu ali bivaju porazeni kod

7
Alije, pritoke Tibra. Gali tada zauzimaju i pljackaju grad Rim, sacuvan je ostao jedino Kapitol (legenda:
branioce bude Junonine guske pred neocekivani galski napad). Placen je otkup, Kelti se povlace
(njihovim naseljima prijetila alpska plemena), ali tradicija to dovodi u vezu sa Kamilom (osvajacem
Veje) naimenovanim za diktatora. On ponovo izgradjuje Rim.

Opasnost od galske najezde ucvrscuje federaciju (savez) latinskih gradova u kojoj Rim ucestvuje sa
podjednakim pravima. Sredinom IV st. Rim predstavlja mocan grad u Laciju.

354.g.pne. sklapa savez sa Samnitima

348.g.pne. ugovor sa Kartaginom, te iste godine pobjedjuju Gale i 332. zakljucen mirovni ugovor.

Pokorenje Italije od strane Rima i borba sa Pirom

Prisajedinjenje Kampanije Savez Rima sa Samnitima nije bio trajan (samnitska federacija imala je
vecu teritoriju od latinske). Na celu latinske sada je bio Rim. Ovaj savez je bio centralizovaniji od
samnitskog, i napredniji u ekonomskom pogledu. Do sukoba dolazi oko plodne Kampanije oko koje su
pretendovali i jedni i drugi. Po tradiciji Kampanci ugrozeni od Samnita stupaju pod vlast Rimljana to
dovodi do 1. samnitskog rata 343-341.g.pne. pobjeda Rima

Latinski rat 340.g.pne. ustanak Latina koji su pretendovali na ista prava kao i Rimljani (njima se
prikljucuju Kampanci) 338.g.pne. se zavrsava pobjedom Rimljana Latinska federacija prestaje da
postoji. Samo su dva grada Tibur i Preneste smatrani za rimske saveznike.

327.g.pne. poceo je 2. Samnitski rat (327-304.g.pne) povod je bio rimsko osvjajanje Neapolisa.
Pocetak rata uspjesan za Rim. Na njihovu stranu prelaze i Lukanci i Apulci. Ali rat je za Rim bio tezak
zbog novih uslova borbe u planinskim predjelima sabelskih plemena.

321.g.pne. rimska vojska zatvorena u Kaudinski klanac, predaje se, a vojnici prinudjeni da prodju
ispod jarma (vrhunac sramote). Preokret tek 316.g.pne. mijenjaju taktiku, reorganizuju vojsku,
pokretniji odredi, sa kratkim kopljima i kratkim macevima. tada niz pobjeda dovodi do mira - - >

304. g.pne. Rimljani dobijaju teritorije za osnivanje kolonija, ali samnitska federacija opstaje. Pred
kraj Drugog samnitskog rata pod Rimljane potpadaju Hernici i Ekvi.

299.g.pne. Gali poslije duzeg prekida udruzeni sa Etrurcima dolaze do same teritorije Rima. Ovo
koriste i Samniti koji se ponovo ucvrscuju u Lukaniji - - - > povod za Treci samnitski rat

Treci samnitski rat 298-290.g.pne. ratne operacije vodjene su po raznim oblastima Italije Rimljani
upadaju u Etruriju i Etrurci napustaju Gale, a drugo dvoje pobjedjuju u presudnoj bitki kod Sentina
296.g.pne. koja je ustvari odlucila sudbinu Italije. Samnij sklapa savez sa Rimom, predali su se i Piceni
sa obale Jadranskog mora gdje je osnovana Adrija Rimljani su sada gospodari srednje Italije

Bitka kod Vadimonskog jezera 288.g.pne. Rimljani su galska plemena odbacili na sjever, a etrurski
gradovi su prinudjeni da zakljuce savez sa Rimom.

Lucije Kornelije Scipion Barbatus je istaknuti vojskovodja na pocetku rata, nadgrobni spomenik nam
je sacuvan i to je najraniji natpis koji pominje ime jedne historijske licnosti.

8
Rim i Tarent
Poslije pobjeda Rim je dosao u neposredan dodir sa juznoitalskim grckim gradovima. Najveci od svih
na pocetku III st.pne. bio je Tarent na vlasti je bila demokratija nakon mnogih preokreta, bez vojske
koristio se najamnickom.

Na grcke gradove napadaju Lukanci Turij trazi pomoc od Rimljana, koji posto su uspjeli da pobjede
Lukance ostavljaju svoj garnizon u gradu kasnije prekrsivsi dogovor sa Tarentom preko Jadranske
obale stizu u njihov zaliv i tu pristaju. Tarentinci im dio brodova potapaju, vrijedjaju rimske poslanike i
to je povod za rat.

Rat sa Pirom
Tarent poziva Pira koji sanja o stvaranju jake zapadne drzave i koji rado prihvata prijedlog.

280.g.pne. on se iskrcava u Italiji sa 22 000 pjesaka, 3000 konjanika i 20 slonova. Blizu Herakleje iste
godine dolazi do prve bitke Pir zahvaljujuci slonovima pobjedjuje na njegovu stranu prelaze
Lukanci i Samniti kao i skoro svi grcki gradovi

279.g.pne. nova pobjeda Pira u Auskulu, ali ga je kostala toliko velikih gubitaka da salje u Rim
poslanike sa ponudom za mir koju Senat odbija. Rim u to vrijeme sklapa ugovor sa Kartaginom. Zatim
je htio da napadne protivnika u Africi Grci tada stupaju u veze sa Kartaginjanima posto se vojska
Kartagine pojavila na Siciliji, Pir se neslavno vraca u Italiju Rimljani se povlace u njihovim tamosnjim
promjenljivim borbama sa Tarentincima.

285.g.pne. kod Beneventa pod komandom Manija Kurija Dentata Rimljani odnose odlucnu pobjedu
nad Pirom i sticu ogroman plijen.

272.g.pne. garnizon koji je Pir ostavio Tarentincima predao se Rimljanima ovi su morali da predaju
flotu i poruse zidove iste godine potpadaju pod rimsku vlast i Samniti, Lukanci i Brutiji koji su
ratovali na strani Pira

270.g.pne zauzet je Regij

265.g.pne. Rimljani zauzimaju etrurski grad Volsinij cime je osvajanje Italije zavrseno. Pocevsi sa
osvajanjem Lacija trajalo je preko 200 godina. Diplomatija i divide et impera politika igra veliku ulogu
u rimskim uspjesima. Ovo nije bilo nacionalno ujedinjenje vec pokoravanje sa posljedicom stvaranja
federacije plemena i gradova potcinjenih Rimu.

Demokratizacija politickog poretka rimske Republike u IV i na pocetku III st.pne.

Zavrsetak borbe izmedju patricija i plebejaca spoljna politika V-III st. bila je prvo borba za
hegemoniju u latinskom savezu, zatim pokorenje Lacija i na kraju borba za politicku prevlast na
Apeninskom poluostrvu. Po rusenju Veje stvaraju se na tom mjestu 4 seoske tribe. Poslije 445. g.pne.
aristokratija jaca jednim dijelom na racun starih latinskih i kampanskih plemenskih rodova.

439.g.pne. ubijen je Spurije Melije jer je optuzen da tezi tiraniji posto je za vrijeme gladi neimucnima
dijelio zito, ista sudbina zadesila je 384.g.pne. Marka Manlija zbog pomoci duznicima.

9
Zakoni Licinija i Sekstija 367.g.pne. primljeni su zakoni Licinija i Sekstija a po prvom od njih ponovo
je uspostavljena konzulska vlast koju su dotle, duze vrijeme zamjenjivali vojni tribuni, a jedan od njih
morao je biti iz redova plebejaca, po drugom svakom gradjaninu je bilo dopusteno da od drzavne
zemlje okupira najvise 500 jugera, dok je treci bio u interesu duznika: zaostali dio duga morao se
isplatiti u roku od tri godine

Petelijev zakon 326.g.pne. po zakonu duznik pred poveriocem odgovara svojom imovinom a ne
licnoscu, tako je u Rimu ukinuto ropstvo za dug i nexum je izgubio svaki prakticni znacaj.

Cenzor iz 312.g.pne. Apije Klaudije izgradjuje prvi drum do Kapue (via Appia, od velikog znacaja u
borbi sa Samnitima), kao i prvi vodovod. U neprijateljstvu sa Fabijevcima (igraju znacajnu pol. ulogu u
to vrijeme) i neslaganje sa velikim Manijem Kurijem Dentatom. Dopusta siromasnim gradjanima da se
upisuju ne samo u gradske vec i u seoske tribe, ne posjedujuci zemljista, oni su na taj nacin dobijali
mogucnost da uticu na odluke narodnih skupstina. Usavrsio je latinski alfabet, kult Herakla pretvorio
iz privatnog u opsterimski. Govorio protiv sklapanja mira sa Pirom.

304.g.pne. edil Gnej Flavije pod Klaudijevim pokroviteljstvom je objavio sudski postupak i
obnarodovao kalendar. Na pocetku IV st. plebejcima su bile pristupacne sve duznosti, a od 300.g.pne.
po zakonu brace Ogulnija pristup i kolegijumu pontifika i augura.

Hortenzijev zakon 287.g.pne. situacija se zaostrila. Plebejska secesija na Janikul. Kvint Hortenzije
izabran za diktatora sprovodi zakon po kome su odluke plebsa i dalje donesene na komicijama
imale snagu zakona i nije im bila potrebna saglasnost Senata (auctoritas) odluke plebsa donesene
po tribama imaju snagu zakona, tj. izjednacene su sa centurijatskim komicijama.

Kurijatske komicije- gube znacaj jos na pocetku Republike formalne nadleznosti: usinovljavanje,
sastavljanje testamenata, obred davanja imperiuma magistratima obred koji pred kraj Republike
preuzimaju 3 augura sa 30 liktora koji vjerovatno predstavljaju kurije.

Centurijatske komicije sazivaju ih najvisi magistrati, skupljaju se po centurijama kako je to

utvrdjeno jos reformom Servija Tulija. Sazivana je van zidina na Marsovom polju, u zoru, a gradjani su
naoruzani svaka centurija je imala jedan glas odluka centurijatske komicije je ravna zakonu, s tim
da je morao da bude odobren od Senata.

Tributske komicije skupstine po tribama, sticu znacaj prvom polovinom V st. Prvo su u njima
ucestvovali samo plebejci, a kasnije su pored plebejskih skupstina (concilia plebis), sazivane po
tribama skupstine svih gradjana. Poslije Hortenzijevog zakona odluke plebsa donosene po tribama
imaju snagu zakona, tj. izjednacene su sa centurijatskim komicijama. Sastajale su se na raznim
mjestima: Forum, Kapitol, van grada. Krajem Republike radi izbora magistrata na Marsovom polju.
Sazivali su ih i njima predsjedavali kurulni magistrati (konzul, diktator, pretor, kurulni edil) i tada se
zvale comitia tributa ili plebejski magistrati (narodni tribun, plebejski edil) i tada se zvale concilia
plebis.

Magistrature dijelile su se na vanredne i redovne.

Zakon Publija Filona iz 339.g.pne. nalagao je da jedan od cenzora mora biti obavezno plebejac.

10
Tribunat je vetom ukidao odluku magistrata, narodne skupstine i Senata, cak im je pripadalo i pravo
hapsenja magistrata. Vlast tribuna prestajala je van granica grada.

366.g.pne. pored dva plebejska edila birana su jos dva kuralna edila najprije samo patriciji, ali su
ubrzo sa plebejskim edilima obrazovali jedan kolegij.

Kvestore su prvobitno postavljali konzuli kao pomocnike.

447.g.pne. tributske komicije su birale 4 kvestora.

Senat je bio savetodavna ustanova pri magistratima, fakticki on se pretvorio u najvisu ustanovu
Republike. Od samog pocetka Republike ova ustanova je bila glavni oslonac aristokratije.

Krajem IV st. preostali patricijski rodovi zajedno sa gornjim slojem plebejaca, formirali su
privilegovanu socijalnu grupaciju nobilitet.

11