ASPEKTET PSIKOLOGJIKE T SMUNDJEVE TERMINALE

RASTI I SMUNDJES S KANCERIT

BACHELOR

Shkodr, 2015
ABSTRAKT

Smundjet terminale si do smundje tjetr mund t shfaqet nj dit, papritur dhe pa trokitur, si i
till sht dhe kanceri. Simptomat, shpesh t fshehura, duke qene t heshtura pr nj koh t
gjat mund t mos japin mundsi q t diagnostikohet smundja, deri sa nj dit shfaqen
dukshm, sinjalizuar nga dmtime ose mos funksionimin e duhur t organeve. Prandaj, prball
nj smundjeje t till t gjith jemi t paprgatitur.

Kanceri sht nj smundje e cila, prve dmtimeve fizike q shkakton n organizmin e njeriut,
l gjurm t thella psikologjike jo vetm tek i smuri, por tek i gjith rrethi shoqror dhe aq m
tepr familjar, i cili shpesh her sht edhe mbshtetja kryesore morale dhe financiare e t
smurit.

Kam zgjedhur t flas pr kancerin, si nj smundje terminale e cila n shqipri sht shum e
prhapur dhe si e till, familja ime gjithashtu sht prballur me nj rast t till. Sigurisht q ky
punim, nuk ka pr qllim t sjellim n vmndje aspektet psikologjike t kancerit si nj smundje
trminale, pr nj rast t vetm, por bazuar dhe mbshtetur n shum studime t nxjerrim pasojat
e prgjithshme psikologjike q kanceri shkakton tek i smuri dhe tek familja e tij. E par n kt
aspekt, ky studim merr formn e shqyrtimit t literaturs, duke na dhn rezultate t ngjashme
me rastin e prjetuar nga familja jon.

Ka qn e vshtir puna me kt punim, jo vetm pr faktin se kanceri l gjurm t thella

psikologjike, krijon frik dhe munges besimi nga natyra e tij e paparashikueshme, por edhe pr
faktin se duke e prjetuar vet nj sfid t till me nj t smur me kancer n familje.

Fajl kye: Smundjet terminale, Kancer, Aspektet psikologjike, Bashkshortt, Familja, etj.

2
MIRNJOHJE

N kt rrug t gjat, plot sakrifica dhe vshtirsi, nuk do t ishte e mundur q tia dilja e vetme.
Po t mos ju kisha pasur ju familja ime e dashur dhe ndihmesn tuaj t pakushtzuar n asnj
moment, sht e qart q nuk do isha kjo q jam sot; prandaj dua tju falenderoj me gjith forcn
e zemrs pr do gj q m dhat e mbi t gjitha pr dashurin dhe vullnetin e transmetuar tek
un.

Nj falenderim t veant dua ta shpreh pr profesoreshn time udhheqse .... e cila m ka

ndihmuar jasht mase. Me kshillat e sugjerimet e saja, q jan transmetuar dukshm n kt
studim, kam arritur ta mbyll me sukses deri n kt format q po paraqes sot. T falenderoj pa
mas profesoresh.

Dhe mbi t gjitha falenderoj zotin!

3
TABELA E PRMBAJTJES:

ABSTRAKT...................................................................................................................................2
MIRNJOHJE...............................................................................................................................3
KAPITULLI I - HYRJE
I.1. Konteksti i studimit...................................................................................................................5
I.2. Qllimi i studimit.......................................................................................................................6
I.3. Struktura e studimit...................................................................................................................6

KAPITULLI II - SMUNDJET TERMINALE DHE KANCERI

II.1. Prkujdesja pr kancerin dhe smundjet terminale..................................................................8
II.2. Pasojat psikologjike t kancerit tek i smuri............................................................................8
II.2.1. Shoku/Tronditja ........................................................................................................8
II.2.2. Frika dhe pasiguria....................................................................................................9
II.2.3. Humbja e kontrollit.................................................................................................11
II.2.4. Mohimi....................................................................................................................11
II.2.5. Zemrim..................................................................................................................12
II.2.6. Fyerjet......................................................................................................................12
II.2.7. Fajsimi...................................................................................................................13
II.2.8 Trheqja dhe izolimi.................................................................................................13
II.2.9. Ankthi......................................................................................................................14
II.2.10. Depresioni.............................................................................................................14
II.3. Pasojat psikologjike t diagnoztikimit me kancer dhe trajtimit.............................................15
KAPITULLI III - ASPEKTET PSIKOLOGJIKE T KANCERIT MBI FAMILJART E
T SMURIT
III.1. Impakti i kancerit n familje.................................................................................................17
III.2. Roli i familjes........................................................................................................................17
III.3. Disa fakte nga studime t mparshme mbi impaktin psikologjik t kancerit n familje......18
III.4. Shqetsimet kryesore t personit q kujdeset pr t smurin...............................................19

4
III.5. Shtrirja dhe kohzgjatja e ankthit.........................................................................................22
III.6. Faktort q ndikojn n ankthin e bashkshortve...............................................................24

PRFUNDIME............................................................................................................................27
BIBLIOGRAFIA.........................................................................................................................28

5
 KAPITULLI I

HYRJE

I.1. Konteksti i studimit

Kanceri sht nj nga smundjet m problematike pr sa i prket numrit t vdekshmris s t

prekurve nga kjo smundje. Pikrisht kjo sht nj nga arsyet e cila ndikon n jetn e pothuajse
secilit prej nesh, duke njohur raste konkrete n familje ose n rang m t gjer. N shqipri
numri i t prekurve nga kanceri sht relativisht i madh n krahasim me smundjet e tjera
terminale.

Sipas nj studimi nga ODA1 mbi vdekshmrin nga smundje kancerogjene n vendin ton dhe
n vende t rajonit, bazohuar n t dhnat e Banks Botrore dhe Organizats Botrore t
Shndetit pr nj vit t caktuar konkretisht viti 2008. N kt vit niveli i vdekshmris n vendin
ton sht sht 693.9 vdekje pr do 100,000 banor. Nga smundjet kancerogjene jan
shkaktuar 23% e totalit t vdekjeve, konkretisht 156.2 vdekje nga kanceri pr do 100 mij
banor. N Shqipri meshkujt kan nivel m t lart vdekshmrie nga kanceri kundrejt femrave.

Grafiku 1. Femra dhe meshkuj q kan humbur jetn sipas tumoreve malinje

1
Lewis FM: Strengthening family supports: Cancer and the family. Cancer 65:752-759, 1990.

6
 Burimi: Banka Botrore

Nse do t konsiderojm vdekshmrin n total pr t dy gjinit peshn kryesore si shkaktare e

vdekshmris tek njerzit e mbart kanceri i trakeve, bronkeve dhe mushkrive me 28% ndaj
totalit. Nj pjes t konsiderueshme e prbn gjithashtu vdekshmria prej kancerit t stomakut
me 19% t totalit. Kanceri i gjirit si nj fenomen q ndodh vetm tek gjinia femrore mbart
gjithashtu nj pesh t madhe prej 9% ndaj totalit. Kanceri i pankreasit nga ana tjetr prbn 8%
ndaj totalit dhe pasohet nga kanceri i mlis dhe ai i zorrs s trash me 6%.

Nj faktor tjetr ndikues n krijimin e friks dhe mungess s theksuar t forcs pr t prballuar
nj situat t till sht pikrisht dhe periudha problematike dhe simptomat q shfaq smundja
gjat fazave t ndryshme t saj, peripecit dhe sfidat me t cilat duhet t prballet i smuri dhe
familja, pasojat psikologjike q shkakton kjo smundje tek i smuri dhe familja, etj.

I.2. Qllimi i studimit

Qllimi i ktij studimi sht fokusimi i aspekteve psikologjike t smundjeve terminale mbi t
smurin dhe familjart, kryesisht bashkshortt, duke marr si shembull konkret smundjen e
kancerit, si nj nga smundjet terminale m t prhapura n Shqipri. Pr t arritur qllimin e
ktij studimi, puna me kt tem do ishte m e vshtir pr sa i prket njohjes s ktyre
aspekteve vetm nprmjet literaturs, pa i prjetuar kurr nga afr; por nga ana tjetr ky studim
do ishte m i thjesht pr sa i prket aspektit emocional sikur, nuk do ta kisha prjetuar kurr nj
smundje t till n familjen time.

I.3. Struktura e studimit

Ky punim sht strukturuar n tre kapituj, ndr t cilt kapitulli i Hyrjes dhe dy kapitujt qndror,
njri mbi aspektet psikologjike t kancerit mbi t smurin dhe tjetri mbi familjart.

Kapitulli i Hyrjes prmban, kontekstin e studimit, qllimin dhe strukturn.

7
Kapitulli i dyt, prmban aspektet psikologjike tek i smuri me kancer, duke filluar nga tronditja,
frika dhe pasiguria, ankthi, depresioni, humbja e kontrollit, mohimi dhe zemrimi, fyerjet,
trheqja dhe izolimi etj.

Po ashtu ky kapitull prshkruan aspektet psikologjike t pacientit me kancer, n kohn e

diagnoztikimit me kancer dhe n fazn e trajtimit t smundjes, si dy nga fazat m problematike,
q lkund themelet e secilit.

Kapitulli i tret, prmban t dhnat mbi aspektet psikologjike t kancerit mbi familjart e t
smurit, duke u mbshtetur kryesisht n marrdhniet n ift, duke qen se partneri shumicn e
kohs sht personi m i afrt me t smurin, pr sa i prket mbshtetjes morale dhe emocionale,
asaj fizike dhe financiare.

N fund kemi Prfundimet e nxjerra nga ky studim dhe bBibliografin e prdorur pr ta realizuar
at me sukses.

8
 KAPITULLI II

SMUNDJET TERMINALE DHE KANCERI

II.1. Prkujdesja pr kancerin dhe smundjet terminale

Diagnoza e kancerit sht nj ngjarje traumatike pr do person q merr nj lajm t till dhe pr
antart e familjeve t tyre e sistemet e jets s prditshme apo sistemet e tjera sociale n
marrdhnie pune apo marrdhnie t tjera. Organizata Botrore e Shndetsi vlerson se raste t
reja n mbar botn t kancerit do t rrisin numrin nga 11.3 milion n 2007-tn deri n 15.5
milion n 2030 dhe numri i vdekjeve nga kanceri n rang global pr t rriturit nga 7.9 milion n
11.5 milion (nj rritje prej 45%), n t njjtn periudh, duke u ndikuar nga rritja e popullsis n
rang botror2.

Edhe pse sot afrsisht dy t tretat e t gjith njerzve t diagnostikuar me kancer n vendet
perndimore do t mbijetojn pr nj periudh afatgjat (t paktn 5 vite), prsri ata krcnohen
nga humbja e flokve, cene, marrje mendsh dhe t vjella, paaftsi potenciale afatgjat dhe vdekje
e parakohshme. Pr kt arsye, q shoqrojn shumicn e t smurve me kancer, ndikimi
psikologjik i kancerit sht ende shum m i madh se sa nga shum smundje t tjera q
rrezikojn jetn, pjesrisht pr shkak t lngimeve t vazhdueshme.

II.2. Pasojat psikologjike t kancerit tek i smuri

II.2.1. Shoku/Tronditja

Shoku sht shpesh reagimi i par, pas diagnoztikimit me kancer. N kt situat, shumica e t
diagnoztikuarve me kancer, ndihen t mpir dhe i duket situat jo-reale. Shumica e njerzve jan
t prirur t besojn se kanceri nuk do ti prek ata, prandaj n nj situat t till, ndihen sa t

2
Twycross RG, Lack SA. Therapeutics in Terminal Disease. London: Pitman; 1984:99-103.

9
tradhtuar aq edhe t tronditur3. T prirur pr t mos besuar nj situat t till, ata e kan t
pamundur ta besojn dhe gjja e par q iu vjen n mndje sht se duhet t ket nj gabim n
diagnoztikim. Duke u gjendur prball nj fakti t till secili prej nesh ndrgjegjsohet se mbi t
gjitha jemi njerz, dhe t prekshm nga smundje t tilla.

N nj situat t till edhe n rastet kur mjekt dhe infermirt japin informacione t bollshme dhe
n mnyr t kuptueshme, nj lajm i till krkon koh pr tu ezauruar dhe pr tu besuar. Personat
e prekur nga smundja pyesin veten, me mijr pyetje q ju vijn ndr mend pa pushim. Dhe nuk
din kujt ti besojn. N disa raste personat e prekur nga kjo smundje lajmin e diagnoztikimit e
marrin t qet pa folur, pasoj kjo e shokut t impaktit me lajmin4. Pr shkak t faktin se e kan
t pamundur pr ta besuar dika t till, nuk dshirojn t flasin pr t, madje as me familjart
apo miqt e ngusht. T gjitha kto n fakt jan reagime t zakonshme pr nj lajm t till.

II.2.2. Frika dhe pasiguria

Nuk ka dyshim se kanceri sht nj fjal e frikshme. Pacientt e smur me kancer, ndiejn frik
nga vdekja, frik nga dhimbja dhe refuzimi.

Pr shumicn e njerzve, kur e marrin vesh se jan me kancer, gjja e par q ju shkon ndr
mend sht frika nga vdekja. Ata mendojn m t keqen. Por n ditt e sotme shum prej llojeve
t kancerit mund t shrohen. N munges t nj kure pr shrimin e tij, kanceri mund t
kontrollohet pr nj numr vitesh me an t trajtimeve moderne. Gjithashtu gjat gjith kohs
bhen studime dhe provohen trajtime t reja pr t mundur smundjen, pr ta kontrolluar at dhe
pse jo n nj shrim t plot t saj.

Nj nga frikrat m t mdha t t prekurve nga kanceri sht ajo e dhimbjeve. Frika nga
dhimbja dhe dhimbja n vetvete mund t lkundin themelet e secilit prej t prekurve. Megjithat,

3
Strain JJ, Liebowitz MR, Klein DF. Anxiety and panic attacks in the medically ill. Psychiatry Clin North Am.
1981;4:333-348.

4
Strain JJ, Liebowitz MR, Klein DF. Anxiety and panic attacks in the medically ill. Psychiatry Clin North Am.
1981;4:333-348.

10
disa lloje t kancerit nuk shkaktojn dhimbje fare. N ditt e sotme, n rastet e dhimbjeve ato
reduktohen n nj mas t madh me ann e qetsuesve shum efektiv. Metoda t tjera t
lehtsimit t dhimbjeve mund t prfshijn bllokimin e nervit dhe radioterapi.

Frika tjetr e t prekurve nga kanceri lidhet me rutinn e jets dhe me t qenurit. T prekurit nga
kjo smundje mendojn se smundja mund ti ndryshoj ata, se njerzit mund ti refuzojn ose ti
trajtojn ndryshe deri n shmangje t tyre nga jeta e rrethit m t ngusht n familje apo m
gjer. Pr shembull, pas trajtimit t kancerit imazhi fizik i pacientit ndryshon, dhe pikrisht kjo
krkon kohn e vet pr tu pranuar nga ana e pacientit. Gjithashtu i smuri me kancer mund t
ket shqetsime praktike dhe frik t tilla si:

- Finaciare: far do t ndodh nse un kam m pak t ardhura ose skam t ardhura? Si
mund ti paguaj faturat mjeksore?
- Puna: A do t jem n gjendje t vazhdoj punn time? A do t humbas marrdhniet n
pun?
- Stili i jets: A do m duhet t bj ndryshime t mdha n jetn time?
- Familja: Kush do t kujdeset pr fmijt e mi, apo prindrit? far efekti do t ket
smundja ime mbi ta?

sht e natyrshme pr nj person t prekur nga nj smundje terminale t shqetsohet dhe t

friksohet pr t ardhmen. Kjo sht dhe m e rnd n rastet kur mjekn nuk mund ti japin
prgjigje t smurit mbi ecurin e saj dhe aq m tepr siguri n trajtimin e smundjes, duke br
kshtu dhe rezultatin e saj t jet i paparashikueshm. N kto raste nisur nga pasiguria pr jetn
dhe shndetin, sht e pamundur t bhen plane pr t ardhmen, qoft plane afatshkurtra aq m
tepr ato afatgjata.

Shpesh her duke mos ditur se far i pret, t smurt me kancer mund t ndihen m keq se duke
e ditur. Nj nga mnyrat m t mira pr t kaprcyer frikn sht pr t lexuar dhe pr tu
informuar mbi smundjen dhe mjekimin e saj, edhe pse n rastet kur smundja zbulohet n fazat
e saj t avancuara, kjo mund t vulos dhe dnimin me vdekje pr t smurin. N prgjithsi
informimi mbi smundjen i ndihmon ata t ndihen m t sigurt, nuk ndihen sikur jan t varur
nga mjeku i tyre apo trajtimi mjeksor, duke shpresuar m kot. Faktet e vrteta mbi kancerin dhe
trajtimin e tij, n fakt nuk jan aq t frikshme sa e mendojm n jetn e prditshme. Gjithashtu

11
sht e rndsishme q i smuri t prballet me kancerin, duke biseduar dhe u kshilluar me
persona q kan njohuri ose mjekun, dhe duke e ndar kt informacion edhe me pjestart e
familjes ose dhe miqt e afrt i ndihmon ata, t ndajn barrn e smundjes dhe ankthin ndaj saj.

II.2.3. Humbja e kontrollit

Pas diagnozstikimit me kancer, zakonisht njerzit ndjejn se jeta e tyre ka humbur kontrollin.
Prpara njohjes me nj fakt t till, jeta e secilit mund t jet e mbushur me ndrra dhe dshira,
plane pr t ardhmen, ndrsa n kt rast ata ndihen si t zn ngusht n nj koh t shkurtr. N
kt rast mund t humbet liria dhe pavarsia pr disa drejtime t jets.

Duke qen se q n impaktin e par me kt smundje shum pak njerz kan informacion t
sakt dhe profesional n lidhje me t, ata varen krysisht n form definitive nga mjeku dhe
infermjert. Po kshtu nuk mund t marrin vendime t sakta dhe t prera n lidhje me mjekimin
dhe trajtimin e smundjes. N momentin q humbin kontrollin pacientt arrijn n ndjenja t
theksuara t pafuqis pr tu prballur me situatn5. Ata mendojn se nuk do t jen t zot t
prfundojn trajtimin dhe do t bien cop-cop ose do t menden, si pasoj e humbjes s
shpress dhe kontrollit mbi jetn e tyre. Pikrisht pranimi i gjendjes dhe i situats, pranimi i
faktit se t gjith jemi t prekshm, sht m e fort se durimi dhe pozitiviteti i secilit. Njohja me
smundjen nprmjet informacioneve t marra nga mjeku apo infermiert, nga persona t tjer t
fushs, apo nprmjet nj pune hulumtuese vetjake, i ndihmon t smurt t kthejn kontrollin e
humbur. Gjithashtu marrja pjes n mnyr aktive n secilin prej vendimeve q duhen ndrmarr
pr fazat e smundjes dhe trajtimin e saj, shton kontrollin e pacientve deri diku mbi jetn e tyre.

II.2.4. Mohimi

Pasi u jepet diagnoza t smurve m kancer, ata e mohojn n prgjithsi at. Ata mohojn
faktin se mund t jen prekur nga kanceri. Pr sa koh q kjo u duket e pazakonshme, prballimi
i situats sht m i leht pr tu kaluar. Si rezultat i ksaj ata nuk pranojn t flasin apo t

5
Twycross RG, Lack SA. Therapeutics in Terminal Disease. London: Pitman; 1984:99-103.

12
diskutojn lidhur me kt shtje, ose flasin pr t si nj gj jo serioze. Mohimi mund t zgjas
pr disa koh, n varsi t nevojs s personit pr tu prshtatur me smundjen e tij. Nj mnyr e
mir, nse nuk ndihen t aft t flasin mbi smundjen e tyre, sht ti tregojn t afrmve dhe
familjarve q nuk duan t flasin pr dika t till. Po ashtu mjekt dhe infermiert duhet t jen
n gjendje t kuptojn kur pacienti nuk do t marr informacione dhe t flas mbi smundjen e
tij/saj.

II.2.5. Zemrim

sht gjithashtu normale q secili person t ndihet i mrzitur kur prballet me faktin se ka
kancer. Shum aspekte t smundjes mund t rezultojn n ankth dhe zemrim. Zemrimi shpesh
her fsheh ndjenja t tilla si frika apo trishtimi. Pacientt e smur me kancer, ndihen t
zemruar madje edhe me infermiert dhe mjekt q kujdesen pr t, apo ato q besojn n ndonj
besim fetar, fajsojn perndin dhe ndihen t zemruar me t, pr faktin se ka lejuar t ket
kancer. Ata priren t shfryjn zemrimin e tyre, mbi t gjith personat q kan afr vetes, duke
prfshir dhe familjart. Fakti q nuk jan n gjendje ti mbrojn personat e afrt nga kjo
fatkeqsi q i prek edhe ata, i bn t ndihen dhe m t frustruar dhe i pengon n shum aspekte.

Fakti se zemrimi i shprehur ndaj familjarve apo miqve, deri tek mjekt dhe infermiert q
kujdesen pr t smurin nuk mirkuptohet gjithmon si pasoj e smundjes6. Zemrimi ndikon
negativisht n mendimet dhe qartsin e t menduarit n lidhje me vendimet q duhen marr mbi
trajtimin apo mjektimin e smundjes.

II.2.6. Fyerjet

sht e kuptueshme q pacienti i prekur me kancer t preket dhe t jet i paknaqur me faktin se
sht i smur me kancer, ndrkoh q sheh rreth vetes njerz q gzojn shndet t plot. Gjat
rrjedhs s smundjes dhe trajtimit t saj ndjenja t ngjashme me paknaqsin jan t shpeshta

6
Wellisch DK, Wolcott DL, Pasnau RO, et al. An evaluation of the psychosocial problems of the homebound cancer
patient: relationship of patient adjustment to family problems. J Psychosoc Oncol. 1989;7:55-76.

13
dhe ndodhin pr shum arsye. Pr shembull, nj pacient me t njjtn smundje i prgjigjet m
shpejt trajtimit se nj tjetr. Ndonjher t afrmit, sidomos adoleshentt mund ti pranojn m
shpejt ndryshimet q vin si pasoj e smundjes s pacientit. N kto raste sht e nevojshme t
flitet pr kto ndryshime, n mnyr q dhe t pranohen. Duke fyer t tjert, q nga mjeku,
infermiert, familja, miqt, nuk sht zgjidhja e problemit, por kjo e prkeqson situatn duke
br q kta persona t ndihen t zemruar dhe fajtor.

II.2.7. Fajsimi

Kur diagnoztikohesh me nj smundje serioze terminale t till si kanceri, sht e natyrshme t

krkosh pr shkaqet. Kjo ndodh sepse n prgjithsi njerzit kan nevoj t din shkaqet ose
arsyet e dikaje q t ndiejn se jan nn kotroll dhe t ndihen m t lehtsuar. Njerzit krkojn
vazhdimisht pr dieta, stil jetese, praktika t reja pune, mjedis dhe familje q i prshtaten atij. Si
rezultat i ksaj njerzit fajsojn veten ose t tjert pr smundjen e tyre, ose pyesin veten se pse
pikrisht atyre. Kjo vjen pr shkak t pasiguris q shkakton kanceri, paqartsis s shkaqeve, q
jan dit pas dite n diskutim nse qndrojn apo jo si t mirqena.

Her t tjera njerzit ndihen fajtor pr faktin se e kishin shtyr shpesh her vajtjen tek mjeku nga
frika pr m t keqen. Ndjenja e keqardhjes e pendess dhe ajo e fajsis ndaj vetes apo t
tjerve nuk ndihmon asknd n nj situat kaq t vshtir.

II.2.8 Trheqja dhe izolimi

Nuk ka dyshim se diagnoza e kancerit sht burim i pashtershm stresi dhe ankthi dhe shkakkton
konfuzion me nj grumbull t madh informacionesh q duhen marr njhersh mbi t. sht
normale q n nj konfuzion t till secili prej t smurve t ndihet t rrij vetm dhe t
izolohet, n mnyr q t qartsoj mendimet dhe ndjenjat. Gjithashtu ata priren t punojn sa
m shum, t rrin sa m gjat vetm dhe jasht, sa t munden ta prballojn nj volum t till.
Megjithat kjo shpesh her kthehet edhe n nj problem pasi t qndruarit vetm dhe t izoluar
on n depresion dhe nga ky depresion t smurt marrin nj rrjell tjetr jete duke u izoluar
edhe n ambientin e familjes dhe miqve, madje deri n ndalimin e tyre, q tju drejtohen apo t

14
flasin me ta. Kjo sigurisht q bn dhe m t vshtir kaprcimin dhe ndarjen e dhimbjes,
mbshtetjen dhe ndihmn ndaj ktyre smundjeve.

II.2.9. Ankthi

Q n impaktin e par me smundjen e kancerit sht normale q pacienti t ndihet i shqetsuar

dhe i brengosur pr t ardhmen e tij. Ndonjher edhe pas trajtimit t mbaruar me sukses personi
i prekur mund t ndihet prsri i pasigurt dhe i shqetsuar nse kanceri do t prsritet7. Ankthi
sht nj prgjigje e natyrshme pr nj situat t till, kaq t vshtir, si jan smundjet
terminale dhe si i till dhe kanceri. Kjo sht nj ndjenj e pakndshme dhe mund t shkoj nga
nervozizmi n frik intensive. Ankthi sht i vazhdueshm dhe mund t ket luhatjet e veta.
Ndonjher ky ankth reflekton n paaftsi dhe plogshti, munges prqndrimi dhe mrzitje8.
Kjo ndikon n cilsin e jets s t prekurit nga kanceri, duke e br prditshmrin e tij/saj m
t rnduar dhe t vshtir pr tu prballur t vetm. Ankthi ka ndikime t ndryshme n
organizmin e njeriut, duke filluar nga ata fizike dhe duke vazhduar m tej me efektet sociale dhe
ka ndikim t madh tek i prekuri nga kanceri.

II.2.10. Depresioni

Ashtu si e theksuam dhe m lart sht shum e natyrshme, q personi t cilit i sht dhn lajmi
pr smundjen e kancerit dhe gjat gjith zhvillimit t saj t ndihet i trishtuar, madje trishtimi
vazhdon edhe pas nj trajtimi t suksesshm t saj. Ndonjher i prekuri nga kanceri ndihet me
humor t keq dhe jasht vetes s vet. Madje deri t pafuqishm pr asgj. Jo n pak raste kto
persona, nuk prjetojn lumturi nga asgj dhe asnj person9. Pikrisht kto jan fazat e para t

7
Kaasa S, Malt U, Hagen S, et al. Psychological distress in cancer patients with advanced disease. Radiother Oncol.
1993;27:193-197.

8
Ibid.

9
Strain JJ, Liebowitz MR, Klein DF. Anxiety and panic attacks in the medically ill. Psychiatry Clin North Am.
1981;4:333-348.

15
depresionit i cili mund t zhvillohet ngadal dhe mund t jet e veshtir qoft pr t qoft pr
familjart e t smurit t diagnoztikohet menjher. Her t tjera ai mund t shfaqet papritur dhe
n gjendje t mjaft t pashpres.

Gjithashtu, t smurt me smundje terminale si kanceri, shfaqin simptoma t depresionit nga

fakti se smundja krkon nj koh t gjat trajtimi. Her t tjera kta persona nuk ndiejn asgj
por rrin si t mpir. Pr disa njerz, koha m e vshtir sht pas trajtimit t smundjes, rikthimi
n realitet. sht e rndsishme n kt drejtim t fokusohet fakti se jo t gjith njerzit i
prgjigjen n t njjtn koh dhe t njjtn mnyr smundjes. Gjat ksaj kohe, pasja e nj
mbshtetjeje nga ana e personave m t afrt sht shum e rndsishme.

II.3. Pasojat psikologjike t diagnoztikimit me kancer dhe trajtimit

Tashm sht njohur botrisht se rastet e depresionit, ankthit dhe shqetsimit t prgjithshm
jan t larta pr njerzit e diagnostikuar me kancer, me diku 45% - 65% t pacientve q
raportojn nivele t larta t shqetsimit t prgjithshm n kohn e diagnozs10. Pr m tepr ky
ankth vazhdon me kalimin e kohs dhe mund t prkeqsohet nga probleme t veanta, t tilla si:
vshtirsi dhe rregullime t gjumit, lodhje t vazhdueshme, dhimbje dhe simptoma t tilla si: t
przier dhe t vjella. N nj studim t zhvilluar me disa persona me smundjen e kancerit, kan
gjetur se gati gjysma e t gjith pacientve kan raportuar lodhje si nj problem, duke u ndjekur
nga dhimbje 26.4%, menaxhimin e emocioneve/stresit 24.8%, depresion 24%, dhe ankth 24%.11
Njerzit me t ardhura m t ulta, t etnive minoritare q ishin n trajtim aktiv ishin m t
prekur ndaj ankthit.

shtje t tjera m ekzistenciale jan gjithashtu shpesh mbizotrues pr personat e smur me

kancer, t cilt luftojn me t do dit me humor t ekuilibruar. Pr shembull, ata pyesin veten:
Pse mua? Pse kam kancer?, gjat nj prpjekjeje pr t gjetur nj arsye, nj kuptim pr faktin
q jan t prekur nga kanceri. Nse ata kan nj lloj kanceri q ka faktor t qarta shkakor, t

10
Linda, Carlson. Mindfulness-Based Cancer Recovery: A Step-by-Step MBSR Approach to Help You Cope with
Treatment and Reclaim Your Life Paperback February 3, 2011

11
Carlson, lee 2004

16
till si kanceri i mushkrive, duhanpirsit mund t fajsojn veten e tyre dhe t dshprohen dhe
m tej, ndihen fajtor dhe bien n depresion. Ata ndjejn se e meritojn smundjen dhe nuk bjn
shum prpjekje pr tu shruar; disa prej t cilve madje heqin dor. Nga ana tjetr, nse ata
mendojn se kan br nj jetes t shndetshme dhe kan marr kujdesin e nevojsh kur kan
pasur nevoj, ndihen t tradhtuar nga smundja e kancerit. Ata mund t pyesin veten pr ndonj
gabim ose vepr t shmtuar mkat gjat jets s tyre q ta meritojn dika t till. T tjer
mund t gjejn kuptimin n smundjen e tyre duke konkluduar se do gj ndodh pr nj arsye
dhe bn m t mirn n kt situat, apo thjesht pranojn se nuk sht faji i tyre pr nj smundje
t till dhe se kanceri mund t prek kdo12. Kto njerz shpesh her e kthjejn pyetjen Pse jo
mua? far m bn mua kaq t veant sa t mos m preki kjo smundje?, nj realitet tjetr ky
dhe nj mnyr tjetr e t parit t bots.

Smundja v prpara nj sfide t madhe t gjith t prekurit nga kanceri mbi besimin dhe
kontrollin mbi jetn e tyre, e cila sht e vshtir kur gjindesh prball nj fakti t till
vdekjeprurs. N fakt nj pjes e madhe e njerzve kan m pak forc kontrolli se nga besojn
dhe gjithashtu prballen dhe me kt luft e cila shkakton rritje t ankthit. Nj shtje e till sht
edhe mungesa e siguris q sht e theksuar kryesisht n fazn e trajtimit t smundjes. Ata
prballen n seciln faz t trajtimit me dilemn se sa do jap rezultat trajnimi, a do jet i
suksesshm dhe sa koh do t mbijetoj, duke pyetur veten: Kur do t vdes?. Shumica e
njerzve ndihen t pasigurt ndaj paparishikueshmris dhe rrezikut pr jetn q shfaq smundja
e kancerit.

T gjitha kto edhe pasoja t tjera, ndihen m t fokusuara tek personat me t ardhura financiare
t vogla dhe q nuk kan mbshtetje.

12
Twycross RG, Lack SA. Therapeutics in Terminal Disease. London: Pitman; 1984:99-103.

17
 KAPITULLI III

ASPEKTET PSIKOLOGJIKE T KANCERIT MBI FAMILJART E T SMURIT

III.1. Impakti i kancerit n familje

Kanceri shkakton ndryshime n identitetin e familjes, rolet dhe funksionimin e prditshm.

Studimet e fundit kryesisht n Shtetet e Bashkuara t Ameriks, dokumentojn se bashkshortt
jan aq t piklluar sa vet i smuri me kancer dhe se stresi e ankthi i bashkshortve lidhet me
at t pacientve. Tre fushat kryesore t shqetsimit t personit q kujdeset pr pacientin:

- Frika nga kanceri dhe prhapja e tij,

- Gjat ndihmess q i japin pacientit ata kan t bjn me degzime emocionale t
smundjes, dhe
- menaxhimin e sjelljeve problematike t shkaktuara nga kanceri.

Nga 20% - 30% e bashkshortve vuajn nga dmtime psikologjike dhe rregullime t humorit si
rezultat i kancerit t bashkshortit. Faktort q mund t parashikojn nivele t larta t shqetsimit
bashkshortor, prfshijn: fazn e smundjes, gjinin, moshn dhe karakteristika t tjera t
bashkshortit, kushtet martesore dhe ato familjare. Studimet e bra gjithashtu tregojn se
ndrhyrjet q bhen tek i smuri nuk reduktojn ankthin e bashkshortve. Sigurisht q duhen
br studime t tjera pr t gjetur faktort e ndrmjetm nga ata q prmndm m lart.

III.2. Roli i familjes

Familja ka rndsi, jo vetm n jetn e prditshme n formimin e individit por edhe n aste
gzimesh e hillrimesh. N rastin e smundjeve terminale, dhe si i till dhe kancerit, familja
ofron kontekstin e prshtatjes n t cilin personi me kancer i prgjigjet smundjes s tij/saj. Ky
kontekst sht i njohur pr ndikimin n sjelljet e vetkujdesit t t smurit dhe krijimin e

18
kushteve pr nj proces t till. Familjet gjithashtu kan rndsi t madhe, sepse antart e saj,
jan jo vetm t durueshm por dhe prballen direkt me prvojn e smundjes13.

Kur nj person sht i smur me kancer, sht pikrisht familja ajo q ofron kontekstin pr kt
prvoj, por ata vet shpesh her jan t prekur thellsisht nga smundja. Ky kapitull do t
prqndrohet n arsyen e dyt t rndsis s familjes, ndikimin q ka kanceri n aspektin
psikologjik t t gjith familjes. Ky ndikim sht krahasuar me rezultatin e nj guri q hillet n
pellg. Smundja shkakton nj efekt q ndihet dhe shkakton ndryshime n identitetin e familjes
dhe pr rrjelln e prditshme t jets n familje14.

Kto ndryshime kan efekte afatgjata, pavarsisht nga rezultati i smundjes. Edhe pse efektet n
prgjithsi jan prceptuar t jen negative, q prfshijn lloje t ndryshme t humbjeve, ato
mbahen mend gjat dhe shpesh her rezultojn edhe t jen efekte pozitive, si: forcimi i lidhjes
familjare pr t prballuar krizn e kancerit.

III.3. Disa fakte nga studime t mparshme mbi impaktin psikologjik t kancerit n familje

Pr shum vite, studime mbi stresin dhe ankthin e shkaktuar nga kanceri t fukusuara mbi
prshtatjen e t smurit, pak vmndje i sht kushtuar familjes, prve mbshtetjes sociale t
dhn (kryesisht nga ana e bashkshortve) kan ndikuar n prshtatjen e t smurit. Gjat viteve
70 dhe fillimit t viteve 80, studime prshkruese kan paraqitur fakte se antart e familjes s
personit me kancer vuajn gjithashtu nga stresi. Kto studime, t kryera ndaj bashkshortve
(kryesisht nga burrat e grave me kancer t gjirit), kan nxjerr si rezultat se partnert shpesh her
prjetojn shqetsime gjat gjumit dhe kan rregullime n t ngrn,15 ankth n rritje dhe

13
Oberst M, James R: Going home: Patient and spouse adjustment following cancer surgery. Top Clin Nurs 7:46-
57, 1985.

14
Vachon ML, Freedman K, Formo A, et al: The final illness in cancer: The widow's perspective. Can Med Assoc
117:1151-1154, 1977.

15
Laizner AM, Shegda Yost LM, Barg FK et al: Needs of family caregivers of persons with cancer: A review.
Semin Oncol Nurs 9:114-120, 1993.

19
depresion,16 nj ndjenj t prhapur t humbjes s fuqis,17 dhe frik ndaj kancerit dhe trajtimit t
tij.18

Kto studime kan theksuar gjithashtu nevojn e studimeve shtes, pr t dhn nj kontekst sa
m t gjer. Raportet m pas filluan t prdorin instrumenta t standarizuar pr t prcaktuar
sasin e nivelit t stresit t prjetuar nga bashkshortt. Rezultatet e ktyre studimeve prforcuan
gjetjet e mparshme duke raportuar se bashkshortt ishin aq t piklluar sa vet t smurt,19
dhe se niveli i ankthit t bashkshortve ishte i lidhur me at t t smurve20, kshtu nse njri
shfaqte vshtirsi n prshtatje, po kshtu ishte dhe tjetri.

III.4. Shqetsimet kryesore t personit q kujdeset pr t smurin

Duke u bazuar n studimet e mparshme se personat q kujdesen pr t smurt prjetojn stres,

disa studiues iu rikthyen shqyrtimit t shqetsimeve specifike t familjarve t pacientve me
kancer. N nj rishikim t fundit t literaturs mbi nevojat e pesonave q kujdesen pr t
smurin, Northouse dhe Peters-Golden21 arritn n prfundimin se kto shqetsime mund t
kategorizohen n tri fusha kryesore. Shqetsimi i par dhe kryesor sht frika e kancerit dhe

16
Wellisch DK, Landsverk J, Guidera K, et al: Evaluation of psychosocial problems of the homebound cancer
patient: The relationship of disease and the sociodemographic variables of patients to family problems. J
Psychosoical Oncol 1:1-15,1983.

17
Baider L, Peretz T, Kaplan De-Nour A: Gender and adjustment to chronic disease: A study of couples with colon
cancer. Gen Hosp Psychiatry 11:1-9, 1989.

18
Gotay CC: The experience of cancer during early and advanced stages: The views of patients and their mates. Soc
Sci Med 18:605-613, 1984.

19
Northouse LL, Swain MA: Adjustment of patients and husbands to the initial impact of breast cancer. Nurs Res
36:221-225, 1987.

20
Baider L, Kaplan De-Nour A: Adjustment to cancer: Who is the patient--the husband or the wife? Isr J Med Sci
24:631-636, 1988.

21
Northouse LL, Peters-Golden H: Cancer and the family: Strategies to assist spouses. Semin Oncol Nurs 9:74-82,
1993.

20
prhapja e saj. Bashkshortt shqetsohen pr shtrirjen e smundjes n kohn e diagnozs dhe
pr rezultatin prfundimtar.

N nj studim t kohve t fundit t kujdesit t dhn nga bashkshortt, Toseland, Blanchard

dhe McCallion22 kan nxjerr si prfundim se frika e vdekjes s bashkshortit isht shqetsimi
m i madh i bashkshortve, edhe kur t smurt kan shfaqur shenja prmirsimi. N mnyr t
ngjashme, n nj studim t t smurve m kancer t gjirit dhe bashkshortt e tyre, Northouse23
ka konkluduar se nj shqetsim edhe m i madh n mesin e pacientve dhe burrave t tyre se
humbja e gjirit ishte frika nga vet kanceri. Ndjenja e paparashikueshmris dhe pasiguria n
rritje e zhvillimit t smundjes dhe ecuris s saj dhe vet prvoja e smundjes shtonte munges
t theksuar kontrolli dhe ndjenja e pasiguris ndihet si tek pacienti ashtu dhe tek bashkshorti.

Kategoria e dyt e shqetsimit ka t bj me ndihmn e ofruar ndaj t smurit pr prballimin e

aspekteve emocionale dhe psikologjike t smundjes n gjitha fazat e saj. Zahlis dhe Shands24
dhe Toseland, Blanchard dhe McCallion25 kan dal n prfundim se ndihma q i duhet ofruar
dhe mbshtetja e t smurve nga ana e bashkshortve t t smurve me kancer sht nj nga
fushat m t vshtira pr tu prballuar nga ana e bashkshortve. Ata gjithashtu mund t mohojn
ndjenjat e tyre, gjat kohs q prpiqen pr ti siguruar mbshtetjen e duhur t smurit. Kjo mund
t rezultoj n rrijte t ankthit dhe depresion. Nevojat emocionale t antarve t tjer t familjes
gjithashtu prbn nj nga sfidat e bashkshortit, veanrisht nse ifti ka fmij t vegjl.

Fusha e tret e shqetsimit ka t bj me menaxhimin e ndrprerjeve dhe ndryshimeve n jetn e

prditshme n familje, t shkaktuara nga kanceri. Shum prej bashkshortve duhet t marrin
prgjegjsi shtes pr t balancuar kto detyra dhe rrjelln e jets n familje duke e prshtatur

22
Northouse LL: The impact of breast cancer on patients and husbands. Cancer Nurs 12:276-284, 1989.

23
Laizner AM, Shegda Yost LM, Barg FK et al: Needs of family caregivers of persons with cancer: A review.
Semin Oncol Nurs 9:114-120, 1993.

24
Zahlis E, Shands ME: Breast cancer: Demands of the illness on the patient's partner. J Psychosoc Oncol 9:75-93,
1991.

25
Toseland RW, Blanchard CG, McCallion P: A problem-solving intervention for caregivers of cancer patients. Soc
Sci Med 40:517-528, 1995.

21
dhe me kujdesin e nevojshm pr t smurin, si dhe me role dhe detyra t tjera jasht shtpis.
Oberst dhe James26, kan nxjerr si rezultat se pothuajse gjysma e bashkshortve t t smurve
t sapo diagnoztikuar me kancer u ankuan pr ndrprerje t marrdhnieve t puns, pr
problemet dhe oraret e kujdesit ndaj shtpis dhe s fmijve, dhe veprimtarit lodhse e punt
e prditshme. Sigurimi i transportit t nevojshm pr realizimin e terapive apo ndihmesa e dhn
pr menaxhimin e efekteve ansore, do t thot rregullim i orarit t prditshm pr
bashkshortt dhe dhe t smurin. Pr m tepr, rutina e prditshme dhe oraret mund t ken
nevoj pr tu riorganizuar aq shpesh sa dhe fazat e smundjes.

Nse i smuri sht n gjendje t marr prsipr rolet e mparshme, ai/ajo mund t ndjehen m
n kontroll dhe n gjendje m normale. Nse kto role nuk mund t rimerren, t tjert duhet t
marrin prsipr detyrat dhe rolet q i smuri ka pasur n sistemin familjar. N qoft se disa
pjestar t familjes preferojn kushtet dhe rolet e reja dhe prshaten shpejt me to, kthimi pas
sht nj shtje shum e vshtir. Kjo mund t jet nj lehtsim pr t smurin ose mund ta bj
at t ndihet i padobishm ose nj barr, duke rnduar kshtu gjendjen e tij psikologjike.

N nj studim t nevojave pr kujdesin familjar t t smurve me kancer, Laizner27 ka sugjeruar

se eksiztojn disa barriera t ndryshme q mund t parandalojn personat q kujdesen pr t
smurin n arritjen me sukses t kaprcimit t ksaj krize. Kto barriera prfshijn: mungesn e
vetdijes dhe njohurive mbi smundjen, kufizimet financiare, refuzimin e ndihms nga i smuri,
rezistencn e familjes, shtjen e transportit, shterimin e shrbive egzistuese dhe qllimet e
personit q kujdeset pr t smurin.

III.5. Shtrirja dhe kohzgjatja e ankthit

Duke pasur parasysh ndikimin e kancerit n do aspekt t jets s familjes, nuk sht e
uditshme se shumica e studimeve kan nxjerr si rezultat se antart e familjes prjetojn ankth

26
Oberst M, James R: Going home: Patient and spouse adjustment following cancer surgery. Top Clin Nurs 7:46-
57, 1985.

27
Laizner AM, Shegda Yost LM, Barg FK et al: Needs of family caregivers of persons with cancer: A review.
Semin Oncol Nurs 9:114-120, 1993.

22
t konsiderueshm. Edhe pse shumica e bashkshortve duket se prshtaten me stresin e kancerit
pa shfaqur nivele klinikisht t rndsishme t shqetsimit psikologjik,28 sht llogaritur se nj
pakic e konsiderueshme e bashkshortve 20% - 30% vuajn nga rregullime t humorit dhe
dmtime psikologjike.29

Toseland dhe kolegt e tij30 shprehen se t smurt me kancer dhe bashkshortt q kujdesen pr
ta jan prekur dukshm m pak nga depresioni dhe rregullime psikiatrike, por n nivele shum
m t larta t depresionit (Matur nga Qendra pr studime epidemologjike (Sipas shkalls s
Depresionit) CES - D) n krahasim me popullatn e shndosh. Dydadic Adjustment Scale sht
prdorur pr t vlersuar ndikimin e kancerit n marrdhniet bashkshortore t pjesmarrsve
n studim. T dy bashkshortt dhe i smuri raportuan rezultate m t ulta n mnyr t
konsiderueshme n: koncencus bashkshortor, knaqsin bashkshortore dhe kohzgjatjen e
martess, t krahasuar me nj monstr t komunitetit pr iftet e martuara.

Interesante, dhe pse bashkshortt n studim nga Toseland31 ishin n gjendje m t vshtir se
mostrat e njerzve t komunitetit, te bashkshortt q kujdeseshin pr t smurin n kt studim
mendonin se ata ishin, ata q prballeshin n mnyr efektive me shqetsime m t mdha (frika
nga vdekja e pacientit, jetojn me pasiguri, dhe plotsimin e nevojave personale t pacientit).
Gjetje t ngjashme jan raportuar nga Carter dhe bashkpuntort e tij32. Megjithat, studimi u
realizua mbi t smurt me kancer t gjirit, ku bashkshortt dhan prgjigje normale ndaj nj
smundjeje t rrezikshme pr jetn.

28
Sales E, Schulz R, Biegel D: Predictors of strain in families of cancer patients: A review of the literature. J
Psychosoc Oncol 10:1-26, 1992.

29
Northouse LL: A longitudinal study of the adjustment of patients and husbands to breast cancer. Oncol Nurs
Forum 16:511-516, 1989.

30
Toseland RW, Blanchard CG, McCallion P: A problem-solving intervention for caregivers of cancer patients. Soc
Sci Med 40:517-528, 1995.

31
Toseland RW, Blanchard CG, McCallion P: A problem-solving intervention for caregivers of cancer patients. Soc
Sci Med 40:517-528, 1995.

32
Carter RE, Carter CA, Siliunas M: Marital adaptation and interaction of couples after a mastectomy. J Psychosoc
Oncol 11:69-82, 1993.

23
Northouse dhe Peters-Golden33 kan sugjeruar se stresi i personit q mund t kujdeset pr t
smurin nga kanceri shtrihet me kalimin e kohs. Northouse34 nuk gjeti asnj ndryshim gjat 18
muajve n nivelin e prmirsimit t humorit dhe funksionin e roleve. N nj studim t
bashkshortve t t smurve me kancer n mushkri, kancer t gjirit apo kancer t zorrs s
trash, Ell, Nishimoto dhe Mantell35 ka raportuar se partnert prjetojn nj rritje n nivelin e
rrezikut t diagnozs n nj zhvillim 1-vjear. Kto rezultate mund t shpjegohen, t paktn
pjesrisht, nga nj studim nga Oberst dhe Scott,36 i cili shprehet se niveli i stresit t
bashkshortve ndryshon n varsi t krkesave nga vazhdueshmria e smundjes.

Krkesat n ndryshim t smundjes kan uar Leis37, pr t sugjeruar se tranzicioni psikologjik

ndodh sepse familja prpiqet pr tu prballur me smundjen. Kto tranzicione prfshijn nj
model t ri komunikimi brenda familjes, zhvillimin e vet-koncepteve t do antari t familjes,
me heqjen dor t roleve t vjetra dhe prshtatja me rolet e reja, ndrrime n statusin dhe
strukturat shoqrore q ndikojn n personin e smur ose familjen dhe menaxhimin e sjelljeve
prshtatse mbi rutinn e prditshme n jetn n familje dhe menaxhimin e sjelljeve dhe
funksioneve themelore ndaj mirmbajtjes dhe kujdesit n baz t krkesave t smundjes.

III.6. Faktort q ndikojn n ankthin e bashkshortve

33
Northouse LL, Peters-Golden H: Cancer and the family: Strategies to assist spouses. Semin Oncol Nurs 9:74-82,
1993

34
Northouse LL: A longitudinal study of the adjustment of patients and husbands to breast cancer. Oncol Nurs
Forum 16:511-516, 1989.

35
Ell K, Nishimoto R, Mantell J: Longi-tudinal analysis of psychological adaptation among family members of
patients with cancer. J Psychosom Res 32:429-438, 1988.

36
Oberst M, Scott DW: Postdischarge distress in surgically treated cancer patients and their spouses. Res Nurs
Health 11:223-233, 1988.

37
Lewis FM: Psychosocial transitions and the family's work in adjusting to cancer. Semin Oncol Nurs 9:127-129,
1993.

24
Faza e smundjes faza e smundjes sht nj nga variablat kryesor pr sa i prket trajtimit
dhe prognozs s smundjes, dhe nuk sht pr tu habitur q ky faktor ka ndikime t thella
psikologjike. Studime t ndryshme n koh dhe kontekst kan treguar se egziston nj lidhje
ndrmjet fazs s smundjes dhe rregullimeve t humorit dhe shqetsime t ankthit e stresit.
Nuk sht pr tu habitur, se rregullimet m t rnda t humorit dhe ndjenjat e depresionit jan
hasur m t theksuara n partnert e t smurve me kancer t avancuar, n krahasim me
bashkshortt e atyre me smundje sapo t diagnostikuar, n fazat e para.38 Mor, Guadagnoli dhe
ool, arritn n prfundimin se, Barra e kujdesit n kontekstin e nj smundjeje t zgjatur, n
fazat e avancuara t kancerit dhe nj prognoz e keqe, jo rrall her on n konflikt emocional,
lodhje dhe ndjenja faji.

Aktualisht, sht e pamundur t verifikohet nse problemet psiko-sociale jan t lidhura me

rritjen e prgjegjsive t prkujdesjes apo n humbjen e parashikuar t personit t dashur.39 Duke
komentuar ndikimet kontradiktore t kohzgjatjes s smundjes mbi ankthin, Sales dhe
bashkautort40 sugjeruan se gjatsia n koh e smundjes terminale jo rrall sht faktor m i
rndsishm se diagnoza n kontributin e tij n ankth.

Ndikimet e trajtimit t kancerit, tek partnert sht studiuar kryesisht pr rastet e smundjes s
kancerit t gjirit. Edhe pse fokusi ka qen shpesh n ndikimin e kirurgjis n marrdhniet
intime, rrezet dhe kimioterapia krijojn rregullime n rutinn e jets s prditshme, pasiguri n
lidhje me rezultatin dhe, shpesh, efekte ansore t vshtira. Kimioterapia dhe rrezet shpesh her
jan nj faktor tjetr q shkakton ankth dhe stres, si tek i smuri ashtu dhe tek partneri, aq m

38
Wellisch DK, Landsverk J, Guidera K, et al: Evaluation of psychosocial problems of the homebound cancer
patient: The relationship of disease and the sociodemographic variables of patients to family problems. J
Psychosoical Oncol 1:1-15,1983.

39
Sales E, Schulz R, Biegel D: Predictors of strain in families of cancer patients: A review of the literature. J
Psychosoc Oncol 10:1-26, 1992.

40
Northouse LL: The impact of cancer on the family: An overview. Int J Psychiat Med 14: 215-242, 1984.

25
tepr pr nj periudh kohore t gjat dhe ndrprerja apo rregullimi i rutinave t jets s
prditshme, jan t patolerueshme pas nj periudhe t gjat kohe41.

Prshtatja emocionale e t smurit gjendja emocionale e bashkshortit sht e lidhur ngusht me

prshtatjen emocionale t t smurit gjat gjith smundjes. Nivele korresponduese t ankthit
dhe stresit jan gjetur tek t smurt me kancer t gjirit dhe bashkshortt e tyre, po ashtu dhe tek
ato me kancer t zorrs s trash dhe partnert e tyre. Kshtu, ellisch erdhi n prfundim se
prshtatja emocionale e t smurit mund t jet nj faktor prcaktues i rndsishm n
prshtatjen e familjes me situatn e gjendur. Megjithat ai shton se, kto marrdhnie mund t
ndrmjetsohen nga faktor t tjer, duke filluar nga durimi i familjarve dhe bashkshortve,
mbshtetja morale, dhnia e kurajos dhe rndsis q i takon t smurit n familje etj.42

41
Oberst MT, Thomas SE, Gass KA, et al: Caregiving demands and appraisal of stress among family caregivers.
Cancer Nurs 12:209-215, 1989.

42
Baider L, Kaufman B, Peretz T, et al: Mutuality of fate: Adaptation and psychological distress in cancer patients
and their partners, in Baider L, Cooper CL, Kaplan De-Nour A (eds): Cancer and the Family, pp 173-186. New
York, John Wiley & Sons, 1996.

26
PRFUNDIME

Swmundjet terminale, tw tilla si kanceri, lwnw pasoja tw thella psikologjike tek i prekuri nga
kanceri. Ndwr pasojat mw tw dukshme dhe mw tw njohura janw ndjenjat e ankthit dhe
depresionit tw cilat jo gjithmonw qwndrojnw nw nivele klinikisht problematike. Ndwrsa pwr sa i
pwrket pasojave tw tjera psikologjike tw cilat janw konsideruar tw gjtha tw natyrshme pwr vetw
rwndwsinw dhe kwrcwnimin e jetws nga kjo swmundje, janw: Shoku/Tronditja, qoftw nga
diagnoza po ashtu dhe nga vetw rrezikshwmwria e swmundjes dhe po ashtu edhe nga trajtimi;
Frika dhe pasiguria, qw rezultojnw tw krijohen nga frika qw swmundja e kancerit krijon, mbi
vdekjen, mbi dhimbjen dhe faktin nwse do tw rikthehet nwse do ia dalw tw trajtohet; Humbja e
kontrollit, mbi jetwn dhe rrjwllwn e saj; Mohimi; Zemrimi; Fyerjet ndaj personave tw afwrt dhe
madje edhe vetw mjekwve apo infermierwve, tw cilwt kujdesen pwr tw swmurin; Fajsimi i
vetes dhe i tw tjerwve pwr situatwn qw ndodhet, Trheqja dhe izolimi, etj.

Gjithashtu swmundjet terminale si kanceri, lwnw pasoja edhe tek rrethi mw i ngushtw i pacientit,
duke filluar qw nga familja e deri tek rrethi i miqve. Pasojat psikologjike mw tw thella tw cilat
lidhen direkt me gjendjen emocionale dhe psikologjike tw tw swmurit, zakonisht janw ato tw
shkaktuara tek bashkwshortwt dhe fwmijwt nwse ka. Sipas studimeve tw ndryshme tw bwra nw
gjithw botwn, bashkwshortwt varen totalisht nga partneri i swmurw, duke pasur rregullime
psikologjike edhe sipas fazws sw swmurit.

27
BIBLIOGRAFIA:

1. Baider L, Kaplan De-Nour A: Couples reactions and adjustment to mastectomy: A

preliminary report. Int J Psychiatry Med 14:265-276, 1984.
2. Baider L, Kaplan De-Nour A: Adjustment to cancer: Who is the patient--the husband or the
wife? Isr J Med Sci 24:631-636, 1988.
3. Baider L, Peretz T, Kaplan De-Nour A: Gender and adjustment to chronic disease: A study
of couples with colon cancer. Gen Hosp Psychiatry 11:1-9, 1989.
4. Baider L, Kaufman B, Peretz T, et al: Mutuality of fate: Adaptation and psychological
distress in cancer patients and their partners, in Baider L, Cooper CL, Kaplan De-Nour A
(eds): Cancer and the Family, pp 173-186. New York, John Wiley & Sons, 1996.
5. Blanchard CG, Albrecht TL, Ruckdeschel JC, et al: The role of social support in adaptation
to cancer and to survival. J Psychsoc Oncol 13:75-95, 1995.
6. Carter RE, Carter CA, Siliunas M: Marital adaptation and interaction of couples after a
mastectomy. J Psychosoc Oncol 11:69-82, 1993.
7. Cassileth B, Kusk EJ, Strouse TB: A psychological analysis of cancer patients and their
next-of-kin. Cancer 55:72-76, 1985.
8. Cooper ET: A pilot study on the effects of the diagnosis of cancer on family relationships.
Cancer Nurs 7:301-308, 1984.
9. Ell K, Nishimoto R, Mantell J: Longi-tudinal analysis of psychological adaptation among
family members of patients with cancer. J Psychosom Res 32:429-438, 1988.
10. Gotay CC: The experience of cancer during early and advanced stages: The views of patients
and their mates. Soc Sci Med 18:605-613, 1984.
11. Keller M, Henrich G, Sellschopp A, et al: Between distress and support: Spouses of cancer
patients, in Baider L, Cooper CL, Kaplan De-Nour A (eds): Cancer and the Family, pp 187-
224. New York, John Wiley & Sons, 1996.
12. Kurtz ME, Kurtz JC, Given CW, et al: Relationship of caregiver reactions and depression to
cancer patients' symptoms, functional states and depression--a longitudinal view. Soc Sci
Med 40:837-846, 1995.
13. Laizner AM, Shegda Yost LM, Barg FK et al: Needs of family caregivers of persons with
cancer: A revieW. Semin Oncol Nurs 9:114-120, 1993.
14. Lewis FM: Strengthening family supports: Cancer and the family. Cancer 65:752-759, 1990.

28
15. Lewis FM: Psychosocial transitions and the family's work in adjusting to cancer. Semin
Oncol Nurs 9:127-129, 1993.
16. Lewis FM: The impact of breast cancer on the family: Lessons learned from the children and
adolescents, in Baider L, Cooper CL, Kaplan De-Nour A (eds): Cancer and the Family, pp
271-288. New York, John Willey & Sons, 1996.
17. Lichtman R, Taylor S, Wood J: Social support and marital adjustment after breast cancer. J
Psychosocial Oncol 5:47-74, 1987.
18. Linda, Carlson. Mindfulness-Based Cancer Recovery: A Step-by-Step MBSR Approach to
Help You Cope with Treatment and Reclaim Your Life Paperback February 3, 2011.
19. Mor V, Guadagnoli E, Wool M: An examination of the concrete service needs of advanced
cancer patients. J Psychosocial Oncol 5:1-17, 1987.
20. Northouse LL: The impact of breast cancer on patients and husbands. Cancer Nurs 12:276-
284, 1989.
21. Northouse LL: A longitudinal study of the adjustment of patients and husbands to breast
cancer. Oncol Nurs Forum 16:511-516, 1989.
22. Northouse LL, Peters-Golden H: Cancer and the family: Strategies to assist spouses. Semin
Oncol Nurs 9:74-82, 1993.
23. Northouse LL: The impact of cancer on the family: An overview. Int J Psychiat Med 14:
215-242, 1984.
24. Oberst M, James R: Going home: Patient and spouse adjustment following cancer surgery.
Top Clin Nurs 7:46-57, 1985.
25. Wellisch DK, Jamison KR, Pasnau R: Psychosocial aspects of mastectomy: II. The man's
perspective. Am J Psychiatry 135:543-546, 1978.
26. Vachon ML, Freedman K, Formo A, et al: The final illness in cancer: The widow's
perspective. Can Med Assoc 117:1151-1154, 1977.
27. Toseland RW, Blanchard CG, McCallion P: A problem-solving intervention for caregivers of
cancer patients. Soc Sci Med 40:517-528, 1995.
28. Zahlis E, Shands ME: Breast cancer: Demands of the illness on the patient's partner. J
Psychosoc Oncol 9:75-93, 1991.
29. Sales E, Schulz R, Biegel D: Predictors of strain in families of cancer patients: A review of
the literature. J Psychosoc Oncol 10:1-26, 1992.

29