Azrbaycan Respublikas

Dvlt hrsalma v Arxitektura

Komitsinin Kollegiyasnn
15 aprel 2015-ci il tarixli 02-li
qrar il tsdiq edilmidir.

AAC KONSTRUKSYALAR.
LAYHLNDRM NORMALARI

1. Ttbiq sahsi
1.1. Bu normalarn tlblrin yeni tikiln v rekonstrusiya olunan bina v qurularn aac
konstruksiyalarnn (bundan sonra AK) layihlndirilmsind riayt olunmaldr.
1.2. Bu normalar tikiln hidrotexniki qurularn, krplrin, bnvrlrin v svaylarn aac
konstruksiyalarnn layihlndirilmsin amil olunmur.
1.3. Aac konstruksiyalarn layihlndirilmsind inaat konstruksiyalarnn korroziya v
yanndan mhafiz normalarnn tlblrin mvafiq olaraq, onlarn nmlikdn, bioloji
zdlnmdn, korroziyadan (aqressiv mhitd istismar olunan konstruksiyalar n) mhafizsi
nzrd tutulmaldr .
1.4. Aac konstruksiyalar ykn xarakteri v tsir mddti nzr alnmaqla, ykdama
qabiliyytin (birinci qrup hddi hal) v normal istismar pozmayan deformasiyaya (ikinci qrup
hddi hal) hesablama tlblrini tmin etmlidir.
1.5. Aac konstruksiyalar layihlndirilrkn onlarn hazrlanma xsusiyytlri, hminin
istismar olunma, nql olunma v quradrlma raitlri nzr alnmaldr.
1.6. Aac konstruksiyalarn uzunmrlly bu normalarn blm 8-dki gstrilr mvafiq
konstruktiv tdbirlrl, lazm olan hallarda nmlikdn, bioloji zdlnmdn v yanmadan
qorunmasn nzrd tutan mhafiz tdbirlrl tmin olunmaldr. Aac konstruksiyalarn
dekorativ ilri v oddan mhafiz tdbirlri, bir qayda olaraq, dam rtynn qurulmasndan sonra
yerin yetirilmlidir.
1.7. Aac konstruksiyalarn daimi v ya dvri uzunmddtli isti raitlrd ttbiqin traf
havann temperaturu 50C-dn ox, yapqanla hazrlanm mmulatlarndan aac konstruksiyalar
n is havann temperaturu 35C-dn ox olmad hallarda yol verilir.

2. Normativ istinadlar
Bu normalarda aada gstriln normativ sndlr istinad edilib:
AzDTN 2.3-1* Seysmik rayonlarda tikinti
TNvQ 2.01.07-85 Yklr v tsirlr
TNvQ 2.08.02 ctimai binalar v qurular
TNvQ II-23-81* Polad konstruksiyalar
TNvQ 2.03.11-85* naat konstruksiyalarnn korroziyadan mhafizsi
TNvQ 2.03.01-84 Beton v dmirbeton konstruksiyalar
DST 2695-83 Yarpaql aac cinsindn miar materiallar. Texniki rtlr
DST 3916.1-96 Yarpaql aac cinsindn ponlarndan xarici tbqli mumi
tyinatl faner. Texniki rtlr
DST 3916.2-89 ynyarpaql aac ponlarndan xarici tbqli mumi tyinatl
faner. Texniki rtlr
DST 8486-86 ynyarpaql aac cinsindn me materiallar. Texniki rtlr
DST 9463-88 ynyarpaql aac cinsindn gird aac materiallar. Texniki
1
 rtlr
DST 9462-88 Yarpaql aac cinsindn gird aac materiallar. Texniki rtlr
DST 11539-83 Bakelitl emal edlmi faner.Texniki rtlr
DST 13913-78 Tbqli aac plastiklr. Texniki rtlr
DST 19414-90 Yapdrlm massiv aac. Yapqanla dili birlmlr olan
mumi tlblr.
DST 20437-89 Preslnmi material -4. Texniki rtlr
DST 21488-97 Alminium v aliminium xlitsindn preslnmi millr. Texniki
rtlr
DST 21554.2-81 Miar materiallar. Statik yilmd mhkmlik hddinin tyin
edilm sullar.
DST 21554.4-78 Miar materiallar. Boyuna sxlmada mhkmlik hddinin tyin
edilm sullar.
DST 21554.5-78 Miar materiallar. Boyuna dartlmada mhkmlik hddinin tyin
edilm sullar.
DST 21554.6-78 Miar materiallar. Liflr boyu apldqda mhkmlik hddinin
tyin edilm sullar.
DST 27751-88 Inaat konstruksiyalarnn v saslarn etibarll. Hesablama
zr sas mddalar.
DST 30247.0-94 Inaat konstruksiyalar. Odadavamlla gr snaq sullar.
mumi tlblr.
DST 30247.1-94 Inaat konstruksiyalar. Odadavamlla gr snaq sullar.
Ykdayan v quruyucu konstruksiyalar.
DST 30403-96 Inaat konstruksiyalar.Yann thlkliliyinin tyini sulu.

3. sas anlaylar
Bu normalarda aadak sas anlaylardan istifad olunur:
aac konstruksiyalar ictimai, yaay, snaye v tikintinin digr sahlrindki binalarda
istifad olunan tam v yapdrlm aacdan (odundan) ibart olan inaat konstruksiyas;
yapqanl aac konstruksiyalar yapqanla hazrlanm aac mmulatlardan ibart
konstruksiyalar ;
pon yapqanla aac mmulatnn sthin yapdrlan aac tbq;
konstruktiv taxta-alban ykdayan konstruksiyalarn hazrlanmasnda mhkmlik
gstricilri tmin olunmaqla btv aacdan olan mmulat;
brus qalnl v eni 100 mm v ondan byk olan taxta-alban;
bruscuq qalnl 100 mm-dn ox v eni qalnlnn 2 mislindn artq olmayan taxta-
alban;
taxta qalnl 100 mm-dk v eni qalnlnn 2 mislindn artq olan taxta-alban;
taxta-alban istehsal yumru me aac materiallarndan miarlanm mhsullarn istehsal
zr me snaye sahsi;
aac miar mhsullar aac albanlarnn uzununa istiqamtd v onlardan alnm
hisslrin uzununa v enin istiqamtlrd doranmasndan alnan btv aac mmulatlar;
iynyarpaq v enliyarpaq nvl aac miar mhsullar aac albanlarn uzununa v
enin istiqamtd doranmasndan alnan aac mmulatlar;
taxta-alban materiallar iki paralel mstvi tbqsi zr ls v keyfiyyti tyin
edilmi miarlanm aac mhsullar;
radial miarlanm taxta-alban aacn illik qatlarnn radiusuna uyun qiymtlrd
yumru alban v ya bruslarn miarlanmasndan alnan taxta-alban materiallar;
2
 tangensial miarlanm taxta-alban aacn illik qatlarna toxunan istiqamtd yumru
alban v ya bruslarn miarlanmasndan alnan taxta alban materiallar;
Anetto elementin zifldilmi en ksik sahsi;
Abrutto elementin btv en ksik sahsi;
LVL layl yapdrlm pondan ibart aac mmulat;
kompozit konstruksiyalar yapqanl aacdan v betondan hazrlanm qarq
konstruksiya;
hesablama sulu aac konstruksiyalarn masir sulla hddi hallara gr hesablanmas
qaydalar;
hesablama uzunluu boyuna qvv tsir edn elementlrin uclarnn brkidilmsini nzr
almaqla hesablamalara daxil olunan uzunluq;
eviklik boyuna qvv tsir edn hallarda hesablama uzunluundan v en ksik
llrindn (inersiya radiusu) asl olan kmiyyt;
yapqanl elementlr AK elementlrini hazrlayarkn tamam aac (odun) elementlrini
yapqanla birldirmkl alnan elementlr;
silindrik nagellr birlmlrd srmy ilyn boltlar, nagellr, mismarlar, uruplar,
burma mxlar, pilkalar, zksn rup v boltlar silindrik nagellr adlanr;
aac elementlrinin birlmsi aadak birlm nvlrin baxlr: yapqanl birlmlr;
yarma birlmlr; silindrik nagel (mismar, rup v s.) birlmlri; lvh nagel birlmlri;
daxil yapdrlm millrl birlmlr;
daxil yapdrlm millrl birlmlr bu birlm nv birlmlrin universal nv
hesab edilir.
4. Materiallar
4.1. Aac konstruksiyalarn hazrlanmasnda sasn iynyarpaql aac ttbiq edilmlidir.
Enliyarpaql aacn brk nvndn is nagellrin, yastqlarn v digr detallarn hazrlanmasnda
istifad edilmlidir.
Q e y d . H ava elektriktrc xtlrinin dayaqlar n qara am v am aaclar ttbiq
edilmlidir,lakin 35 kV v ondan aa grginlikli hava elektriktrc xtt dayaqlarnda is qrunta drin
basdrlm dirklr, lavlr v traverslr istisna olmaqla, a am v kknar aaclarnn istifadsin yol
verilir.
4.2. Ykdayan aac konstruksiyalarda istifad ediln aac materiallarn keyfiyyti
DST 8486, DST 2695, DST 9462 v DST 9463 standartlarnn tlblrin, hminin
lav 2-d veriln tlblr uyun olmaldr.
Aacn nvn (sinfin) uyun mhkmliyi lav 2-d verilmi normativ mqavimtdn az
olmamaldr.
4.3. stismarn temperatur-nmlik raitindn asl olaraq, aacn istismar nmliyinin
maksimal qiymtin tlblr gstrilmlidir v onun mhkmliyinin bu qiymtlrdn asll
nzr alnmaldr.
stismar raitlrinin tsnifat cdvl 1-d, lakin konstruksiyalarn layihlndirilmsind v
hazrlanmasnda istismar raitinin nzr alnma xsusiyytlri lav 3-n bnd 3.2-d verilmidir.
4.4. stismar raiti sinfi 1A olan yapqanla hazrlanm aac konstruksiyalarn istifadsin
yol verilmir (nisbi nmlik 45%-dn az, temperatur msbt 35C- qdr olduqda).

3
 Cdvl 1
20C temperaturda havann maksimal
stismar raitlrinin siniflri Aacn istismar nmliyi, %
nmliyi, %
1 8 40
1 8 12 65
2 15 75
3 20 85
4 20 85
Qeyd:
1. stismar nmliyi vzin aacn mvazintli nmliyi qbul edilmsin yol verilir.
2. Maksimal nmliyin ilin 2-3 hftsind qsamddtli amasna yol verilir

4.5. Btv aacdan ibart konstruksiyalarda cdvl 1-d gstriln 2, 3 v 4 istismar

raitlrind istifad olunan aacn qurudulmas onun birlmlrind tsir tabeliyin pozulma v
ya artmasna sbb olmazsa, nmliyi 40%- qdr olan aacn rmdn qorumaq rtil
ildilmsin yol verilir.
4.6. Nagellrin, lav vrq v digr detallarn aac mmulatlar dzqatl, dynsz olmaqla
nmliyi 12%-i amamaldr. rmy qar davaml olmayan aacdan (tozaac, fsdq) istifad
etdikd aac antiseptikldirilmlidir.
4.7. Konstruksiya elementlrinin hesablanmasnda dairvi en ksikli me materialnn
diametrinin 1 m uzunluq zr dyimsi iynyarpaql aaclarda 0,8 sm, enliyarpaql aaclarda is 1
sm qbul edilmlidir.
4.8. Layl aac mmulatlar biristiqamtli ponlarn yapdrlmasndan hazrlandqda (LVL)
tikintid ykdayan konstruksiyalarda, ponlarn laylarnn bir hisssi perpendikulyar istiqamtd
yapdrlqda qoruyucu konstruksiyalarda istifad olunur.
4.9. Yapqanla faner konstruksiyalar n DST 3916.1 v DST 3916.2
standartlarnn tlblrin uyun markal fanerlr, hminin DST 11539 standartnn
tlblrin uyun bakelitlnmi markal fanerlr ttbiq olunmaldr.
4.10. Konstruksiyann xsusi kisini tyin edn zaman aacn, yapqanla hazrlanan aac
materialnn, fanerin v biristiqamtli ponlardan hazrlanan aac materiallarn sxln
hesablamalarda lav 4- sasn qbul etmk lazmdr.
4.11. Yapdrlan ponlarda (LVL), fanerlrd v yapqanla hazrlanan aac
konstruksiyalarda materiallarn yapdrlmasnda istifad olunan yapqanlar cdvl 2-y mvafiq
olaraq tyin edilmlidir. Armatur millrin yapdrlmas n yapqanlar bu normalarn blm 7-
d verilmidir.
Cdvl 2-d gstrilmyn digr yapqanlarn istifadsin onlarn xsusiyytlri v
uzunmrllklri cdvl 2-d gstriln qiymtlrdn aa olmayan hallarda yol verilir.
Cdvl 2
Yap- Msuliyytlilik sinfi
stismar sinfi
qann Yapdrlan materiallar (lav 3-n, bnd 3.2- Yapqann nv
(cdvl 1)
tipi si)
vvlcdn komponentlrl
1 1 3 1 4 qardrlm melamin v rezorsin
sasl
Aac mmulatlar, aac yapdrlan sth ayrca kiln
2 1 3 3, 4
tava materiallar komponentlrl melamin sasl
karbomid sasl, polivinilasitat trkibli
3 1 4 yksk drcd suyadavaml
ikikomponentli yapqan
Metalla birg olan aac
4 1, 2, 3 1 4 epoksid qatran sasl
materiallar
4
 4.12. Aac konstruksiyalarn elementlri TNvQ II-23 v TNvQ 2.03.01 normativ
sndlrinin tlblrin uyun qbul edilir.
4.13. Polada gr aqressiv saylan mhitd istismar olunan aac konstruksiya elementlrinin
birlmlrind korroziyayadavaml poladdan, alminium rintisindn, plastikdn, qatl aac
plastikdn , hminin enliyarpaql aacn brk nvndn istifad edilir.
4.14. Daxilin mil yapdrlm aac konstruksiyalar n periodik profilli A300-A600
sinifli, yapdrlma drinliyi boyu yivli, A240 sinifli polad armatur millrdn, alminium
rintilrindn istifad edilmlidir.
4.15. Yapqanl aacdan v betondan hazrlanm kompozit konstruksiyalarda:
cdvl 3-d verilmi xarakteristikalarl yapqanl aac mmulatlarndan,
B20 v yuxar sinifli ar betondan,
blm 7-nin tlblrin uyun daxil yapdrlm armatur millrdn istifad edilir.
4.16. Aac konstruksiyalarn qorunmas n mhafiz materiallar TNvQ 2.03.11-in
tlblrin uyun seilir.
5. Materiallarn hesablama xarakteristikalar
5.1. Materiallarn normativ mqavimtlrinin qiymtlri Rn, MP, aadak dsturla tyin
edilir:
Rn = Rm (1 l,65v) (1)
burada, v snaq nticlrin sasn mhkmlilik gstricilrinin variasiya msaldr;
Rm materialn mvqqti mqavimtinin qiymtidir (paylamann orta qiymti), MPa;
1,65 normativ mqavimtin qiymtinin tyin edilmsi n ehtimal olunan paylama
funksiyasnda 0,95 tminatla statistik kvantilidir.
Mvqqti v normativ mqavimtlrinin qiymtlri 12% nmlikli aac materialn A
yklnm rejimi zr dvlt standart sasnda mvafiq snaq nvlrinin aparlmas il tyin edilir
(cdvl 3).

Cdvl 3

Yklmnin tsir Uzunmddtli

Yklm rejimlrinin mddtinin hesablama mhkmlilik
Yklm rejimlrinin xarakteristikalar
iarlnmsi gstricilri, msalnn qiymtlri,
c ml

Standart man snaqlarnda xtti artan

110 1,0
yklm
Daimi v qsamddtli klk yklrinin birg
B 103104 0,8
tsiri
Daimi v qsamddtli qar yklrinin birg
C 106107 0,66
tsiri
Daimi yk v btn yklrdn konstruksiya
elementlrind yaranan grginliyin 80%-dn
D 108109 0,53
ox grginlik yaradan mvqqti v
uzunmddtli ykn birg tsiri
E Daimi v seysmik yklrin birg tsiri 10102 0,92
F mpulsiv v zrb yklrinin tsiri 10110 8 1,11,35
Yann raitind daimi v qsamddtli qar
G 103104 0,8
yknn birg tsiri

Aac materiallarn Rm v Rn qiymtlri lav 2-nin cdvl 24 v 25-d verilmidir.

5.2. Hesablama mqavimti Rh, Rn-in (2,33) tminatnn 0,95 olmaqla, Rh-in (2,33)

5
tminatnn 0,99 qiymtin keid rtlrindn, tminatnn 0,99 qiymtind materialn mat.et
etibarllq msaln nzr alan ifadsin gr aadak dsturla tyin edilir:
R h R n ml / mat.et et (2)
burada,
mat.et 1 nv / 1 hv (3)
n, h Rn (1,65) n tmin olunmann 0,95 qiymti v Rh (2,33) n tmin olunmann
0,99 qiymti n kvantillr;
v variasiya msal;
e konstruksiyalarn msuliyytliliyini (et(m)) v xidmti mddtini (et(x.m)) nzr alan
etibarllq msaldr.
5.3. Normal msuliyyt sviyyli (lav 3-n bnd 3.2- sasn), istismar mddti 50 ildk
olan bina v qurularda sas yk birlmsi n (cdvl 3- uyun rejim C) am, kknar, avropa
qara am aac materiallarnn hesablama mqavimti cdvl 4-d verilmidir. Digr aac
nvlrindn olan materiallar n hesablama mqavimti cdvl 4-d verilmi hesablama
mqavimtlri mk keid msalna vurmaqla tyin edilir. Keid msallarnn qiymtlri cdvl 5-d
gstrilmidir.
5.4. Cdvl 4-d veriln hesablama mqavimtlrini i raiti msalna vurmaq lazmdr:
a) mxtlif istismar raitlri olan konstruksiyalar n cdvl 6-da gstriln mi msalna;
b) +35C qrarlam hava temperaturunda istismar olunan konstruksiyalar n mt=1
msalna; +50C temperaturda mt=0,8 msalna. Temperaturun aralq qiymtlri n msal
interpolyasiya sulu il tyin edilir;
c) daimi v uzunmddtli mvqqti yklrdn konstruksiyalarn elementlrind yaranan
grginlik, btn yklrin birg tsirindn yaranan mumi grginliyin 80%-dn yksk olan
konstruksiyalar n ml =0,8 msalna;
d) qsamddtli (klk, buzlama v ya quradrma) yklrin tsirin, hminin hava
elektriktrc xtt dayaqlarnda nagillrin dartlma, qrlma v seysmik yk tsirlrin hesablanan
konstruksiyalarda cdvl 7-d gstriln mq msalna;
e) dzbucaq en ksikli yiln, mrkzdnxaric sxlan, sxlb-yiln v yapqanla
hazrlanm sxlan en ksiyinin hndrly 50 sm-dn ox olan konstruksiyalarda yilmd v
liflr istiqamtind sxlmada hesablama mqavimtinin qiymtlri cdvl 8-d gstriln mh
msalna;
f) hesablama en ksiyi zifldilmi dartlan elementlr v dairvi en ksikli yiln aac
elementlrd mo=0,8 msalna;
g) tzyiq altnda antipiren hopdurulmu elementlrd man=0,9 msalna;
h) yapqanla hazrlanm yiln, mrkzdnxaric sxlan, sxlb-yiln v sxlan konstruktiv
elementlrd qatlarn qalnlndan asl olaraq hesablama mqavimtinin qiymtlri yilmd, liflr
istiqamtind yarlma v zilmd cdvl 9-da gstriln mqat msalna;
i) konstruksiyann yilmi elementi n dartlmada, sxlmada v yilmd hesablama
mqavimtinin qiymtlrini cdvl 10-da gstriln my msalna.
Cdvl 4-d verilmi hesablama mqavimtlrini msuliyytlilik zr etibarllq msalna
et(m) (cdvl 11), hm d istismar mddt msalna et(x.m) (cdvl 12) blmk lazmdr.

6
 Cdvl 4
Aac materiallarn nvlri (siniflri) n hesablama
Elementlrin grginlik hal v xarakteristikas mqavimti, MPa
iarlm 1/26 2/24 3/16
1. Liflr istiqamtind yilm, sxlma v zilmd:
a) en ksiyinin hndrly 50 sm- kimi olan dzbu- Ry, Rsx, Rz 14 13 8,5
caql en ksikli elementlr (bu cdvlin b v c
yarmbndlrind gstrilnlr istisna olmaqla). En
ksiyinin hndrly 50 sm-dn byk olduqda, bu
normalarn bnd 5.4-nn e yarmbndi;
b) en ksiyinin hndrly 11-50 sm, eni 11-13 sm olan Ry, Rsx, Rz 15 14 10
dzbucaq ksikli elementlr;
c) en ksiyinin eni 13 sm-dn artq, hndrly 13-50 sm Ry, Rsx, Rz 16 15 11
olan dzbucaq ksikli elementlr;
d) hesablama ksiyind he bir ziflmsi olmayan Ry, Rsx, Rz 16 10
dairvi en ksikli me material.
2. Liflr istiqamtind dartlmada:
a) btv aac elementlrind; Rdar 10 7
b) yapqanla hazrlanm elementlrd. Rdar 12 9
3. Btn sth zr liflr perpendikulyar istiqamtd sxlma Rsx90, Rz90 1,8 1,8 1,8
v zilmd
4. Liflr perpendikulyar istiqamtd yerli zilmd:
a) konstruksiyann dayaq hisssind aln birlm- Rz90 3 3 3
lrind, yarmada v elementlrin birlm dynlrind;
b) aybalarn altnda 60-90 bucaq altnda zilmd. Rz90 4 4 4
5. Liflr istiqamtind yarlma:
a) btv en ksikli yiln aac elementlr; Ryar 1,8 1,6 1,6
b) yapqanla hazrlanm yiln elementlr; Ryar 1,6 1,5 1,5
c) qar-qarya yarma birlmsind maksimum Ryar 2,4 2,1 2,1
grginlik n;
d) yapqan birlmlrd yerli maksimum grginlik Ryar 2,1 2,1 2,1
n.
6. Liflr perpendikulyar istiqamtd yarlma:
a) btv en ksikli aac elementlrdn birlmlrd; Ryar90 1 0,8 0,6
b) yapqanla hazrlanm elementlrdki birlmlrd Ryar90 0,7 0,7 0,6
7. Yapqanla hazrlanm elementlrd liflr perpendi- Rdar90 0,15 0,1 0,08
kulyar istiqamtd dartlma
Qeyd:
1. Aacn liflr perpendikulyar istiqamtd uzunluq boyu hisssinin yerli zilmd hesablama mqavimti (elementin
yklnmyn hisssinin uzunluu ziln hisssinin uzunluundan v onun qalnlndan az olmayan hallarda) bu cdvlin bnd 4-
d nzrd tutulan hallar istisna olmaqla, aadak dsturla tyin edilir:
8
R 90 R90 1 (4)
l 1,2
burada, Rsx90 aacn btn sthi zr liflr perpendikulyar istiqamtd sxlma v zilmd hesablama mqavimtidir
(bu cdvlin bnd 3-);
lz aacn liflr istiqamtind zilm sahsinin sm-l uzunluudur.
2. Aacn liflrl buca altnda zilmd hesablama mqavimti aadak dsturla tyin edilir:
R
R (5)
R
1 1 sin 3
R 90
3. Aacn liflrl buca altnda yarlmada hesablama mqavimti aadak dsturla tyin edilir:
R
R (6)
R
1 1 sin 3
R
90
4. Tikinti sahsind hazrlanan konstruksiyalar n dartlmada hesablama mqavimti bu cdvlin bndi 2- nin a
yarmbndind qbul edilmi qiymtlr 30% azaldlmaqla hesablanr.
5. Dm v dam rtynn altnda 3-c nv aac materiallarndan quradrlan dm v bk elementlri n
yilmd hesablama mqavimti 13 MPa gtrlmlidir.

7
 Cdvl 5
Hesablama mqavimti n k msal
liflr perpendikulyar
Aaclarn (aac materiallarn) nvlri liflr boyu dartlmada, yilmd, sxlmada v istiqamtd sxlmada v yarlmada,
zilmd, Rdar, Ry, Rsx, Rz zilmd, Ryar
Rsx90, Rz90
ynyarpaqllar
1. Qara am, Avropa nvndn 1,2 1,2 1
baqa
2. Sibir sidri, Krasnoyarsk 0,9 0,9 0,9
vilaytinin sidr aacndan baqa
3. Krasnoyarsk vilaytinin sidri 0,65 0,65 0,65
4. A am 0,8 0,8 0,8
Enliyarpaql, brk
5. Pald 1,3 2 1,3
6. Gyr, acaqayn, vls 1,3 2 1,6
7. Akasiya 1,5 2,2 1,8
8. Tozaac, fstq 1,1 1,6 1,3
9. Qaraac 1 1,6 1
Enliyarpaql, yumaq
10. Qzlaac, ck, acaqovaq, 0,8 1 0,8
qovaq
Q e y d . Antiseptiklrl hopdurulmam qara am aacndan hazrlanm ( 25 % nmlikd) hava elektrik
trc xtt naqillrinin dayaq konstruksiyalar n bu cdvld veriln k msallar 0,85 msalna vurulur.

Cdvl 6
stismar raitlri (cdvl 1 zr) 0 v 1 2 3 4

mi msal 1 0,9 0,85 0,75

Cdvl 7
mq msal

liflr perpendikulyar
Yklr istiqamtd zilmdn liflr perpendikulyar
baqa, btn nv istiqamtd zilm n
mqavimtlr n
1. Bu cdvlin bnd 3-d gstrilnlrdn baqa, klk, 1,2 1,4
quradrma
2. Seysmik 1,4 1,6
Hava elektriktrc xtlrinin dayaq konstruksiyalar n
3. Buzlama, quradrma, buzlama zaman klk, orta illik 1,45 1,6
temperaturdan aa temperaturda naqillrin arlqdan
sallanmas
4. Troslarn v naqillrin qrlmas zaman 1,9 2,2

Cdvl 8
120 v daha
Ksiyin hndrly, sm-l 50 v daha az 60 70 80 100
artq
mh msal 1 0,96 0,93 0,90 0,85 0,8

Cdvl 9
Qatn qalnl, mm-l 19 v daha az 26 33 42

mqat msal 1,1 1,05 1,0 0,95

8
 Cdvl 10
r/a nisbtind y msal
Grginlik hal Hesablama mqavimtlrinin iarlnmsi 500 v daha
150 200 250
artq
Sxlma v yilm Rsx, Ry 0,8 0,9 1 1
Dartlma Rdar 0,6 0,7 0,8 1
Q e y d . r yilmi lvhnin v ya tirin yilm radiusu; radial istiqamtd bklm lvhnin v ya tirin qalnl

Cdvl 11
Msuliyytlilik sinfi (lav 3- sasn) I II III IY

et(m) msuliyyliliy gr etibarllq msal 1,2 1,1 1,0 0,8

Cdvl 12
Qurunun istismar mddti 50 il kimi 50 100 il arasnda 100 ildn artq

et(x.m) istismar mddtinin etibarllq msal 1,0 0,9 0,8

5.5. naat fanerinin hesablama mqavimti cdvl 13-d verilmidir. Mvafiq hallarda
inaat fanerinin hesablama mqavimtinin qiymtlrini mi, t, l, q v n msallarna vurub,
alnan nticni et(m) v et(x.m) msallarna blmk lazmdr.
5.6. Aac konstruksiyalarn polad elementlrinin birlmsinin v poladn hesablama
mqavimti v elastiklik xarakteristikalar TNvQ II-23, polad armaturlar is TNvQ 2.03.01
normativ sndlrinin tlblrin uyun qbul edilmlidir.
Cdvl 13
Hesablama mqavimtlri, MPa
lvhnin
lvh lvh lvh lvh mstvisin
Fanerlrin nv mstvisind mstvisind mstvisind mstvisind perpendikulyar
dartlmada, sxlmada, yilmd, yarlmada, istiqamtd
Rf.dar Rf.sx Rf.y Rf.yar ksilmd,
Rf.ks
1 2 3 4 5 6
1. Tozaac materialndan yapqanla
hazrlanm markal, /, /,
/ nvl fanerlr:
a) qalnl 8 mm v daha artq olan
yeddiqatl:
xarici qatlarn liflri istiqamtind 14 12 16 0,8 6
xarici qatlarn liflrin perpendikulyar 9 8,5 6,5 0,8 6
istiqamtd
liflr doru 45 bucaq altnda 4,5 7 0,8 9
b) qalnl 5-7 mm olan beqatl:
xarici qatlarn liflri istiqamtind 14 13 18 0,8 5
xarici qatlarn liflrin perpendikulyar 6 7 3 0,8 6
istiqamtd
liflr doru 45 bucaq altnda 4 6 0,8 9
2. Qara am aac materialndan
yapqanla hazrlanm markal,
qalnl 8 mm v daha artq olan yeddiqatl
/ v / nvl fanerlr:
xarici qatlarn liflri istiqamtind 9 17 18 0,6 5
xarici qatlarn liflrin perpendikulyar 7,5 13 11 0,5 5
istiqamtd
liflr doru 45 bucaq altnda 3 5 0,7 7,5

9
 Cdvl 13-n davam
1 2 3 4 5 6
3. markal qalnl 7 mm v daha
artq olan bakelitlnmi faner (sintetik
qatranl):
xarici qatlarn liflri istiqamtind 32 28 33 1,8 11
xarici qatlarn liflrin perpendikulyar 24/240 23 25 1,8 12
istiqamtd
liflr doru 45 bucaq altnda 16,5 21 1,8 16
Q e y d . Lvhnin sthin perpendikulyar istiqamtd tozaac fanerlr n zilm v sxlmada hesablama
mqavimtlri markal fanerlr n Rf.sx90 = Rf.z90 = 4 MPa, markal fanerlr n is Rf.sx90 = Rf.z90 =
8 MPa qbul edilir.

En ksiyi zifldilmi yivli polad armatur dartqlarnn hesablama mqavimtlrini mad = 0,8
msalna vurmaq lazmdr. Digr polad dartqlar, normal dqiqlikli boltlar n is hesablama
mqavimtlrini TNvQ II-23 normativ sndin sasn qbul etmk lazmdr. kiqat dartqlarn
hesablama mqavimtlrini mt = 0,85 msalna vurmaqla azaltmaq lazmdr.
5.6.1. LVL v aac materialn elastiklik modulunu ikinci qrup hddi hala hesablamada liflr
istiqamtind E=10 000 MPa, liflr perpendikulyar istiqamtd is E90=400 MPa qbul etmk
lazmdr. Aac materialn liflr v liflr perpendikulyar istiqamtlndirilmi oxlara nzrn
srm modulunu G90 = 500 MPa-ya brabr gtrmk lazmdr. Aac materialn liflr
istiqamtind grginliklrd liflr perpendikulyar istiqamtd Puasson msalnn qiymti
v90.0=0,45, liflr perpendikulyar istiqamtd grginliklrd is liflr istiqamtind Puasson
msalnn qiymti v0.90= 0,018- qbul edilir.
naat fanerinin ikinci qrup hddi hala lvh mstvisind hesablamalarnda elastiklik modulu
f , srm modulu Gf v Puasson msalnn qiymtlrini vf cdvl 14- sasn gtrmk lazmdr.
5.6.2. Deformasiyaya urama sxemi zr birinci qrup hddi hal vziyytin hesablamalarda
elastiklik v srm modullarnn qiymtlrini bu normalarn bnd 5.6.1- mvafiq olaraq, aac
material n 0,75 v LVL n 0,8- brabr, mds msalna vurulmaqla qbul etmk lazmdr.
5.6.3. Mxtlif istismar raitlrind yksk temperatur, uzunmddtli, daimi v mvqqti
yklrin birg tsirin mruz qalm aac, LVL, faner konstruksiyalarn elastiklik modullarn
yuxarda gstriln E v G qiymtlrini i msalna (cdvl 6) v bu normalarn bnd 5.4-nn b
v c yarmbndlrind veriln t v l msallarna vurmaqla tyin etmk lazmdr.
5.6.4. Konstruksiyalarn dayanqla hesablanmasnda aac materialn, LVL v fanerlrin
(hava elektriktrc xtlrin dayaqlarndan baqa) elastiklik modullarn aac materiallar n
I=300Rsx (Rsx liflr istiqamtind sxlmada hesablama mqavimtidir, cdvl 4- sasn qbul
edilir), liflr v onlara perpendikulyar istiqamtlnmi oxlara nzrn srm modulunu is
E If
G0.90 0,05E ; fanerlr n f =250Rf.sx; G f
I I I I
(Rf.sx, f, Gf cdvl 13 v 14- sasn
Ef
gtrlr) brabr gtrmk lazmdr.
5.7. Biristiqamtli 12% nmlikli pondan olan LVL-in hesablama mqavimti:
- liflr istiqamtind yilmd Rya. - 20 MP;
- liflr istiqamtind sxlmada Rsxa. v zilmd Rza. - 20 MPa;
- pon lvhlrin sthlrin perpendikulyar olan btn sthlr zr sxlmada Rsx,90a. v
zilmd Rz,90a. - 2,0 MPa;
- konstruksiyann dayaq hisslrind, aln yarma v dyn birlmlrind liflr
perpendikulyar istiqamtd yerli sxlmada Rsx,90a. v zilmd Rz,90a. - 3,3 MPa;
dartlmada Rdara.:
- liflr istiqamtind 18 MPa;
- liflr perpendikulyar istiqamtd 0,5 MPa;
- liflr istiqamtind lvhnin sthin perpendikulyar yarlmada Ryara. 2,5 MPa;
10
 - lvh sthind 2,0 MPa.
Cdvl 14
Elastiklik modulu, Srm modulu, Puasson msal,
Fanerlrin nv
f, MP Gf, MP vf
1. Tozaac materialndan yapqanla hazrlanm
markal, /, /, / nvl, beqatl v yeddiqatl
fanerlr:
xarici qatlarn liflri istiqamtind 9 000 750 0,085
xarici qatlarn liflrin perpendikulyar istiqamtd 6 000 750 0,065
liflr doru 45 bucaq altnda 2 500 3 000 0,6

2. Qara am aac materialndan yapqanla hazrlanm

markal, / v / nvl yeddiqatl fanerlr:

xarici qatlarn liflri istiqamtind 7 000 800 0,07

xarici qatlarn liflrin perpendikulyar istiqamtd 5 500 800 0,06
liflr doru 45 bucaq altnda 2 000 2 200 0,6

3. markal bakelitlnmi faner (sintetik qatranl):

xarici qatlarn liflri istiqamtind 12 000 1 000 0,085

xarici qatlarn liflrin perpendikulyar istiqamtd 8 500 1 000 0,065
liflr doru 45 bucaq altnda 3 500 4 000 0,7
Q e y d . Puasson msal vf elastiklik modulunun f tyin olunduu istiqamtd, oxa perpendikulyar istiqamt n
gstrilmidir.

6. Aac konstruksiyalarn elementlrinin hesablanmas

Aac konstruksiyalar elementlrinin I qrup hddi hallara hesablanmas
Mrkzi-dartlan v mrkzi-sxlan elementlr
6.1. Mrkzi-dartlan elementlrin mhkmliy gr hesablanmas aadak dsturla
aparlr:
N
Rdar (v ya Rdara.) (7)
Ant
burada, N boyuna dartc qvv;
Rdar aacn liflri istiqamtind dartlmada hesablama mqavimti;
Rdara. hminin, biristiqamtli pondan olan aac material n liflr istiqamtind
dartlmada hesablama mqavimti (qiymti bu normalarn bnd 5.7- sasn gtrlr);
Ant elementin netto en ksik sahsidir;
Elementin 200 mm-lik uzunluqlu hisssind yerln ziflmlr olan netto en ksik sahsini
Ant tyin edrkn, onun bir ksiy gtirilmi olduu nzr alnmaldr.
6.2. Btv en ksikli elementlrin mrkzi-sxlmada hesablanmas aadak dsturlarla
aparlr:
a) mhkmliy
N
R (v ya Rsxa.) (8)
Ant
b) dayanqlla
N
R (v ya Rsxa.) (9)
A

11
 burada, Rsx aacn liflri istiqamtind sxlmada hesablama mqavimti;
Rsxa. biristiqamtli pondan aac materialnn liflri istiqamtind sxlmada hesablama
mqavimti;
boyuna yilm msal bu normalarn bnd 6.3-nn tlblrin sasn tyin edilir;
Ant elementin netto en ksiyi sahsidir;
Ahes elementin hesablama en ksiyi sahsi olub, aadak kimi qbul edilir:
- ziflmlr olmadqda v ya knara xmayan ziflmlrin sahsi (kil 1, a) brutto en
ksiyi sahsinin 25%-dn artq olmadqda, Ahes = Abr gtrlr v burada, Abr brutto en ksiyi
sahsidir; knara xmayan ziflmlrin sahsi brutto en ksiyi sahsinin 25%-dn artq olarsa,
Ahes=4/3Ant; simmetrik ziflmlr knara xarsa (kil 1, b), Ahes = Ant.
6.3. Boyuna yilm msal aadak dsturla hesablanr:
elementin evikliyi 70 olduqda,

1 a ; (10)
100
elementin evikliyi > 70 olduqda,
A
, (11)
2
Aac n a msalnn qiymti =0,8, faner n is =1 gtrlr.
Aac n A msalnn qiymti A=3000, faner v biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac
materiallar n is A=2500 gtrlr.

) b)

ziflmlr knara xmayan hal; b ziflmlr knara xan hal

kil 1. Sxlan elementlrd ziflmlr

6.4. Btv en ksikli aac elementlrin evikliyi aadak dsturla tyin edilir:
l0
(12)
r
burada, l0 elementin hesablama uzunluudur;
r X v Y oxlarna nzrn elementin brutto en ksiyi sahsinin talt radiusudur.
6.5. Elementin l0 hesablama uzunluunu tapmaq n onun l srbst uzunluunu bu
normalarn bnd 6.21 v 8.55- sasn, 0 msalna vurmaqla tyin etmk lazmdr:
l0 l0 (13)
6.6. Btn en ksiklr zr oturmu tsirtabe birlmli quraq elementlri mhkmliy v

12
dayanqlla dstur (8) v (9)-la hesablamaq lazmdr. Bu halda, Ant v Ahes btn budaqlarn cmi
kimi qbul edilir. Quraq elementlrin evikliyi birlmsinin tsirtabeliliyi nzr alnmaqla
aadak dsturla tyin edilir:

2
l2 (14)

burada, btn elementlrin y oxuna nzrn evikliyidir (kil 2) v bu eviklik

tsirtabelilik nzr alnmadan, elementin l0 hesablama uzunluuna sasn hesablanmaldr;
l bir budan I-I oxuna nzrn evikliyidir (kil 2) v budan l1 hesablama uzunluuna
gr hesablanmaldr; ayrca gtrlm elementin l1 uzunluu onun qalnlnn yeddi mislindn
(hl) az olduqda, l = 0 qbul olunur;
evrilmi eviklik msal aadak dsturla tyin edilir:
bhnt
y 1 ke (15)
l02 nk
burada, b v h elementin en ksiyinin eni v hndrlydr, sm-l ifad olunur;
nt elementd tikilrin hesablama saydr v elementlrin bir-birin nzrn srm
sthlrinin saynn cmi kimi tyin edilir (kil 2, a-4 tiki, b-5 tiki);
l0 elementin hesablama uzunluudur, m-l ifad edilir;
k elementin 1 m uzunluunda bir tikid olan rabitlrin ksiklrinin saydr (rabit
ksiklrinin say mxtlif olan bir ne tikid ksimlrin bir tiki n orta say qbul olunur);
ke tsirtabelilik msaldr v qiymtini cdvl 15-d veriln dstura sasn tyin etmk
lazmdr.
ke-ni tyin edrkn, mismarn diametri birldiriln elementlrin qalnlnn 0,1 mislindn
byk olmamaldr. gr mismarn sanclm hisssinin uzunluu 4d-dn kiik olarsa, ksilm
rtin hesablamada ona yaxn tiki nzr alnmr. Metal silindrik nagel birlmlrd ke-nin
qiymti birldiriln elementlrdn n naziyinin qalnlna a-ya sasn tyin edilir.
ke-nin qiymtini tyin edrkn, pald silindrik nagelin diametri birldiriln elementlrdn n
naziyinin qalnlnn 0,25-dn artq olmamaldr.
Tikilrdki rabitlr elementin uzunluu zr brabr yerldirilmlidir. Oynaq dayaql
dzxtli elementlrd uzunluun l orta msaflrind rabitlrin yar saynn qoyulmasna yol
verilir. Bu halda dstur (15) - sasn hesablamada k-nin qiymti elementin knar l msafsi
n qbul edilmi qiymtin brabr gtrlr.
Quraq elementlrin dstur (14)-n kmyi il hesablanm evikliyi bir budan aadak
dsturla tyin edilmi evikliyindn artq olmayaraq qbul edilir:
l0
(16)
I i br / Abr

burada, Iibr ayr-ayr budaqlarn oxuna paralel, z mrkzi oxlarna nzrn brutto en
ksiklrinin momentlrinin cmidir (kil 2);
Abr elementin brutto en ksik sahsi;
l0 elementin hesablama uzunluudur.

13
 Cdvl 15
ke msal
Rabitlrin nv yilm il
mrkzi sxlmada
sxlmada
1 1
1. Mismarlar, uruplar
10d 2 5d 2
2. Polad silindrik nagellr
a) diametri birldiriln elementlrin qalnlnn 1/7 nisbtindn kiik 1 1
v ya brabr olduqda 5d 2 2,5d 2
b) diametri birldiriln elementlrin qalnlnn 1/7 nisbtindn byk 1,5 3
olduqda ad ad
1 1
3. 240 500 sinifli armaturlardan yapdrlm millr
10d 2 5d 2
1 1,5
4. Pald silindrik nagellr
d2 d2
1,4
5. Pald lvh nagellr
b
6. Yapqan 0 0
Q e y d . d mismarlarn, uruplarn, nagellrin v yapdrlm millrin diametri, a elementlrin qalnl,
blv lvh nagellrin eni v lvh nagellrin qalnldr, sm-l gtrlr

) b)

l1
l1

y h1 y h1
I I
b

x x x x

I y I y
h h

a - aralqlarla; b aralqlarsz
kil 2. Quraq elementlr

Quraq elementin btn budaqlarnn arlq mrkzindn ken oxa nzrn (kil 2-d x
oxu) evikliyi budaqlar brabr yklnn hallarda rabitlrin tsirtabeliliyi nzr alnmadan btv
element kimi tyin olunur. Budaqlar qeyri-brabr yklnn hallarda bu normalarn bnd 6.7-nin
tlblri rhbr tutulmaldr.
gr quraq elementlrin budaqlar mxtlif en ksiklr malikdirs, onda dstur (14) d
budaqlarn hesablama evikliyini 1- brabr gtrmk lazmdr:

14
 l1
1 (17)
I i br / Abr

l1-in tyin edilmsi kil 2-d gstrilmidir.

6.7. Budaqlarn bir hisssi dayaa atmayan tsirtabe birlmli quraq elementlrin
mhkmliy v dayanqlla hesablanmasn aadak rtlr gzlnilmkl dstur (8) v (9)
vasitsil yerin yetirmk lazmdr:
- elementin en ksiyi sahlri Ant v Ahes dayaa dirnn budaqlarn en ksiyi zr tyin
edilir;
- elementin oxuna nzrn evikliyi dstur (14)- sasn tyin edilir (kil 2), bu zaman
talt momenti btn budaqlar nzr alnmaqla, en ksiyi sahsi is yalnz dayaa dirnn budaa
gr tyin edilir;
- elementin x oxuna nzrn (kil 2) evikliyi tyin edilrkn, talt momenti aadak
dstura sasn hesablanmaldr:
I I d 0,5I dm (18)
burada, Id v Idm uyun olaraq dayaa dirnn v dayaa dirnmyn budaqlarn en
ksiklrinin talt momentlridir.
6.8. Hndrly boyunca en ksiyi dyin mrkzi-sxlan elementlrin dayanqlnn
hesablanmasn aadak dstura sasn yerin yetirmk lazmdr:
N
R (v ya Rsxa.) (19)
Amax k jN
burada, Amax maksimal llr gr en ksiyin brutto en ksiyi sahsi;
kjN lav 5-in cdvl 30-u zr (sabit en ksikli elementlr n kjN=1) tyin olunan en
ksiyinin hndrlynn dyimsini nzr alan msal;
boyuna yilm msaldr, en ksiyin maksimal llrin v bu normalarn bnd 6.3-nn
tlblri zr tyin olunan evikliy uyun taplr.
yiln elementlr
6.9. Mstvi deformasiya formasnda dayanql tmin edilmi yiln elementlr (bnd
6.14 v 6.15), normal grginliklr zr mhkmliy aadak dsturla hesablanmaldr:

R (v ya Rya.) (20)
Whes
burada, hesablama yici momenti;
Ry yilmd hesablama mqavimti;
Rya. biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac mmulatlarn yilmd hesablama
mqavimti;
Whes en ksiyin hesablama mqavimt momentidir, btv en ksikli elementlr n Whes =
Wnt;
Wa.hesbiristiqamtli pondan hazrlanm aac mmulatlarn en ksiyinin hesablama
mqavimt momentidir.
Quraq en ksikli tsirtabe birlmli yiln elementlr n hesablama mqavimti
momenti netto mqavimt momentini Wnt, k1 msalna vurmaqla tyin edilmlidir; eyni qatlardan
hazrlanm elementlr n k1in qiymtlri cdvl 16-da verilmidir. Wnt tyin edilrkn elementin 200
mm uzunluu boyu sahlrindki ziflmlr bir en ksiy gtirilmi kimi qbul edilir.

15
 Cdvl 16

Quraq yiln elementlri hesablamaq n armlar (m) zr

msallarn qiymti
msallarn iarsi Elementlrd qatlarn say

2 4 6 9 v byk

2 0,7 0,85 0,9 0,9

k1 3 0,6 0,8 0,85 0,9
10 0,4 0,7 0,8 0,85
2 0,45 0,65 0,75 0,8
k2 3 0,25 0,5 0,6 0,7
10 0,07 0,2 0,3 0,4
Qeyd . Arm v qatlarn aralq qiymtlri n msallar interpolyasiya il taplr.

6.10. yiln elementlrin yarlmada mhkmliy hesablanmas aadak dsturla yerin

yetirilir:
QSbr
Ryar (21)
I brbhes
burada, Q hesablama ksici qvv;
Sbr en ksiyin srn hisssinin neytral oxa nzrn brutto statik momenti;
Ibr neytral oxa nzrn en ksiyin brutto talt momenti;
bhes en ksiyin hesablama eni;
Ryar yilmd hesablama yarlma mqavimtidir.
6.11. Quraq elementlrd, ksici qvv eprnn birrqmli qiymtlr olan hisslrind hr
tikid brabr yerldirilmi rabit ksiklrinin say aadak rti dmlidir:
1,5M M S
n (22)
TI
burada, T baslan tikid bir rabitnin ykdama qabiliyyti;
MB v MA baxlan hissd yici momentin balanc A v son B en ksiklrind
qiymtlridir.
Qeyd. Tikid olan rabitlrin i xarakteri eyni, ykdama qabiliyyti mxtlif olduqda (msln,
mismar, nagel), onlarn ykdama qabiliyyti cmlnir.
6.12. Btv en ksikli elementlr p yilmd mhkmliy aadak dsturla hesablanr:
Mx My
R (23)
Wx Wy
burada, Mx v My en ksiyin X v ba oxlarna nzrn hesablama yici momentin
toplananlar;
Wx v Wy en ksiyin X v ba oxlarna nzrn netto mqavimt momentidir.
6.13. yrilik radiusu M momentinin tsirindn azalan, yapqanla hazrlanm yrixtli
elementlr radial dartc grginliklr aadak dsturla yoxlanlmaldr:
0 i hi
Rdar .90 (24)
2ri
burada, 0 dartlan zonann knar liflrind yaranan normal grginlik;
i en ksiyin hndrly boyunca radial dartc grginlik tyin olunan aralq liflrdki
normal grginlik;
hi baxlan v knar liflr arasndak msaf;
ri baxlan v knar liflr arasnda normal dartc grginliklr eprnn arlq mrkzindn
ken xttin yrilik radiusu;
16
 Rdar.90 aac materialn liflr perpendikulyar istiqamtd dartlmada hesablama
mqavimtidir, cdvl 4-n bnd 7- gr qbul edilir.
6.14. Dzbucaql en ksikli yiln elementlrin mstvi deformasiya halnda dayanqlla
hesablanmas aadak dsturla yerin yetirilir:
M
R (25)
W
burada, M baxlan (lm) hissd yici momentin maksimal qiymti;
Wbr baxlan (lm) hissd maksimal brutto mqavimt momenti;
m msalnn qiymti yilm mstvisindn knara yerdyimnin qarsn almaq n
oynaql brkidilmi v dayaq ksiyind boyuna ox trafnda dnmnin qarsn alan sabit dzbucaq
en ksikli elementlr n aadak dsturla hesablanr:
b2
m 140 kf (26)
lm h

burada, lm elementin dayaq ksiklri arasndak msaf, yilm mstvisindn knarda

yerdyimnin qarsn almaq n aralq nqtlrd sxlan knarlarn brkidilmsi nqtlri
arasndak msaf;
b en ksiyin eni;
h lm hisssind en ksiyin n byk hndrly;
kf lm hisssind yici moment eprnn formasndan asl msaldr v qiymti bu normalarn
lav 5-in cdvl 31 v 32-si zr tyin edilir.
Uzunluq boyu eni sabit, hndrly xtti dyin, yici moment tsirindn M dartlan knar
z mstvisindn knarda balanmayan yiln elementlrin hesablanmasnda m 4 olduqda, dstur
(26) zr tyin edilmi m msalnn qiymtini lav olaraq kj msalna vurmaq lazmdr. kj -in
qiymti bu normalarn lav 5-in cdvl 31-d verilmidir. m 4 olduqda kj = 1 qbul edilir.
Aralq nqtlrind yilm mstvisindn knarda lm hisssind dartlan knarlar balanan
halda dstur (26) zr hesablanm m msalnn qiymti knM msalna vurulmaldr.
l h m2 (27)
k 1 0,142 1,76 1,4 1 2
h l m 1

burada, m evr killi elementlrd lm hissni tyin edn mrkzi bucaqdr v radianla
llr (dzxtli elementlr n m =0);
m lm hissd dartlan knarlarn eyni addml balant nqtlrinin saydr (m 4 olduqda,
m2
1 qbul edilir).
m2 1
6.15. kitavr v qutu sabit en ksikli yiln elementlrin mstvi deformasiya halnda
dayanqla
l 7b (28)
olduqda, (b en ksiyin sxlan kmrinin enidir) hesablanmasn aadak dsturla yerin
yetirmk lazmdr:
M
R (29)
W
burada, sxlan kmrin z mstvisindn boyuna yilm msaldr, bu normalarn bnd
6.3- sasn tyin edilir;
Rsx sxlmada hesablama mqavimtidir;
Wbr en ksiyin brutto mqavimt momentidir; tirin divar fanerdn olduqda elementin
yilm mstvisind evrilmi mqavimt momentidir.

17
 Oxboyu qvv tsirin mruz qalan yiln elementlr
6.16. Mrkzdnxaric dartlan, dartlb-yiln elementlrin normal grginlik zr mhkmliy
hesablanmas aadak dsturla yerin yetirilir:
N MRdar
Rdar (30)
Ahes Whes R
burada, Whes en ksiyinin hesablama mqavimt momenti (bu normalarn bnd 6.9-u );
Ahes hesablama netto en ksik sahsidir;
Biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac mmulatlar n dstur (30)-da hesablama
mqavimtlrinin mvafiq qiymtlrindn istifad etmk lazmdr.
6.17. Mrkzdnxaric sxlan v sxlb-yiln elementlrin normal grginliklr zr
mhkmliy hesablanmasn aadak dsturla yerin yetirmk lazmdr:
N M
d R (v ya Rsxa.) (31)
Ahes Whes
burada, d deformasiya sxemi zr hesablamadan tyin ediln enin v boyuna yklrin
tsirindn yaranan yici momentdir.
Qeyd:
1. Simmetrik yici moment epr oynaql oturdulmu sinusoidal, parabolik, poliqonal v onlara yaxn
formal, hminin konsol elementlr n d-nin aadak dsturla tyin edilmsin yol verilir:
M
Md (32)

burada, elementin deformasiyas zaman boyuna sxc qvvnin tsirindn yaranan lav
momentin tsirini nzr alan msal olub, qiymti aadak dsturla tyin edilir:
N
1 (33)
R Abr
-nin qiymti 1-dn 0-a qdr dyiir. Biristiqamtli pondan hazrlanm aac mmulatlar n:
N
1 dar (34)
Ra. Abr
hesablama en ksikd boyuna qvvdn yaranan lav moment nzr alnmadan yici momentin
qiymti;
bu normalarn bnd 6.3-nn dstur (11)-i il tyin olunan msaldr.
2. Oynaql oturmu elementlrd yici moment epr bucaq v ya dzbucaql klind olduu
halda, dstur (33) v (34) il hesablanm msallar kd dzli msalna vurmaq lazmdr:
k d m 1 m (35)
burada, m moment epr (topa ykdn) bucaq killi olduqda 1,22, moment epr (sabit momentdn)
dzbucaq killi olduqda 0,81 qbul edilir.
3. Oynaql oturmu element qeyri-simmetrik yklndikd, d qiymtini aadak dsturla tyin etmk
lazmdr:
.sim
M d sim (36)
sim .sim
burada, sim v .sim hesablama en ksikd yici momentin simmetrik v p simmetrik
toplananlar;
sim v .sim boyuna yilmd simmetrik v p simmetrik formaya uyun evikliyin qiymtin gr
dstur (33) v (34) il tyin olunan msallardr.;
4. En ksiyi hndrlk boyunca dyin ksikli elementlr n dstur (33) v (34)-d olan Abr sahsi
ksiyin maksimal hndrlyn gr tyin edilir, msaln is bu normalarn lav 5-in cdvl 29-dan
gtrlm kjN msalnn qiymtin vurmaq lazmdr.
5. yilmdn yaranan grginliyin sxlmadan yaranan grginliy nisbti 0,1-dn az olduqda, sxlb-
yiln elementlrin dayanqlla yoxlanlmas yici momentsiz dstur (9) -la yerin yetirilir.
6.18. Mrkzdnxaric sxlan v sxlb-yiln elementlrin yarlmada mhkmliyi aadak
dsturla hesablanr:

18
 QSbr
Ryar (v ya <Ryara.) (37)
I brbhes
0,75 Ne
burada, xy 2
bh hh
Q enin hesablama qvvsidir;
N boyuna hesablama qvvsidir;
S br elementin en ksiyinin srn hisssinin neytral oxa nzrn brutto statik momentidir;
Ibr elementin en ksiyinin neytral oxa nzrn brutto talt momentidir;
bhes v hhes elementin en ksiyinin hesablama eni v hndrlydr;
N qvvsinin ekssentrisitetidir;
Ryar yilmd yarlma hesablama mqavimtidir;
Ryara. biristiqamtli ponlardan hazrlanan aac mmulatlarn yarlmada hesablama
mqavimtidir.
6.19. Yapqanla hazrlanm sxlb-yiln aac konstruksiyalarn yrixtli (qatlanm)
sahlrini bu normalarn bnd 6.13-d verilmi yri bruslar n dsturlar sasnda hesablamaq
lazmdr:
a) sxlan knarlarda
N/A + M(r0 r1)/Ay0r1 (38)
b) dartlan knarlarda
N/A + M(r2 r0)/Ay0r2 (39)
6.20. Mstvi deformasiya halnda sxlb-yiln elementlrin dayanqlla hesablanmasn
aadak dstur vasitsil yerin yetirmk lazmdr:
n
N d
1 (40)
Rs Abr RWbr
burada, Abr elementin enksiyinin ld sahsind maksimal lsn gr brutto sahsidir;
Wbr bu normalarn bnd 6.14- bax;
dartlan zonada z mstvisindn knarda brkidilmmi elementlr n n=2, brkidilmi
elementlr n is n=1 qbul edilir;
deformasiya mstvisindn knarda ld hesablama uzunluqlu hissnin evikliyin uyun
olaraq dstur (11) il tyin ediln boyuna yilm msaldr;
msal dstur (26) il tyin olunur.
Biristiqamtli ponlardan olan aac materiallar n hesablama mqavimtinin qiymtlrini
bu normalarn bnd 5.7- uyun qbul etmk lazmdr.
Element ld hissd moment mstvisindn knara deformasiyasna qar balanmdrsa,
msaln dstur (27) il tyin olunan kn msalna, msaln is aadak dsturla tyin ediln knN
msalna vurmaq lazmdr:
l
2
l m2
kN 1 0,75 0,06 d 0,6 d d 1 2 (41)
h h m 1

burada, d, ld, h, m bu normalarn bnd 6.14- bax.

En ksiyi hndrlkboyu dyin, momentin tsir mstvisindn knarda balanmam v ya
m < 4 olduqda, dstur (11) v (26) il tyin olunan v msallarn bu normalarn lav 5-nin
cdvl 29 v 30-dak kjN v kj msallarna vurmaq lazmdr.
m 4 olduqda, kjN = kj = 1 qbul edilir.
6.21. Quraq sxlb-yiln elementlrin hesablama uzunluu en ksiyin kiik trfinin
lsnn 7 mislindn byk olarsa, n grgin budaq dayanqla aadak dsturla
yoxlanlmaldr:

19
 N M
1Rs (42)
Abr Wbr
burada, 1 hesablama uzunluu l0 olan ayrca gtrlm budan boyuna yilm msal
(bu normalarn bnd 6.6-s);
Abr, Wbr elementin en ksiyinin brutto sahsi v brutto mqavimt momentidir.
Sxlb-yiln quraq element z mstvisindn knarda yici moment nzr alnmadan
dstur (9) il yoxlanlmaldr.
6.22. Hr bir tikilrind rabitlri mntzm yerldirilmi sxlb-yiln quraq
elementlrd ksiklrin say ns ksici qvv epr eyni iarli olan hissd sxc qvv en ksiyin
btn sahsin ttbiq olunduqda aadak rt dnilmlidir:
1,5M d Sbr
ns (43)
I br
burada, Sbr brutto en ksiyin srn hisssinin neytral oxa nzrn statik momentidir;
Ibr elementin brutto en ksiyinin talt momentidir;
baxlan tikid bir rabitnin hesablama ykdama qabiliyytidir;
d bu normalarn bnd 6.17-nin tlblrin sasn tyin ediln yici momentdir.
Aac konstruksiya elementlrinin hesablama uzunluqlar v hddi evikliklri
6.23. Uclar boyuna qvvlrl yklnmi dzxtli elementlrin hesablama uzunluunu tyin
etmk n 0 msalnn qiymtlrini aadaklara brabr qbul etmk lazmdr:
uclar oynaql, hminin elementlrin aralq nqtlrind oynaql brkidilmi hallarda 1;
bir ucu oynaql brkidilmi, digr ucu is sanclm olduqda 0,8;
bir ucu sanclm, digr ucu is srbst yklnmi olduqda 2,2;
hr iki uclar sanclm olduqda 0,65.
Elementin uzunluuboyu mntzm yaylm boyuna qvv tsir edn halda 0 msaln
aadaklara brabr gtrmk lazmdr:
hr iki ucu oynaql brkidilmi olduqda 0,73;
bir ucu sanclm, digr ucu srbst olduqda 1,2.
Ksin elementlrin ksim dynnd birldirilmi elementlrin hesablama uzunluqlarn
aadaklara uyun qbul etmk lazmdr:
konstruksiya mstvisind dayanqlla yoxlanldqda balanma dynnn mrkzindn
ksim nqtsin kimi olan msafd;
konstruksiya mstvisindn knarda dayanqlla yoxlanldqda:
a) iki sxlan elementlr ksidikd elementin tam uzunluuna;
b) sxlan elementlr he bir i grmyn elementl ksin halda l1 uzunluu 0 msalna
vurulur:
1
0 (44)
l1 12 A2
1
l2 22 A1
burada, l1, 1, A1 sxlan elementin enin ksiyinin tam uzunluu, evikliyi v sahsidir;
l2, 2, A2 is ilmyn elementin enin ksiyinin uzunluu, evikliyi v sahsidir.
0 qiymti 0,5-dn az gtrlmmlidir;
c) sxlan element sxc qvvnin yar qiymtin brabr qvv il dartlan elementl
ksidikd, sxlan elementin n byk uzunluu, balanma dynnn ortasndan ksim
nqtsin qdr olan msafy brabr gtrlr.
gr ksin elementlr quraq en ksiklidirs, onda evikliyin dstur (14) il taplm
mvafiq qiymtlrini dstur (44) d yerin qoymaq lazmdr.
6.24. Aac konstruksiya elementlrinin v onlarn ayr-ayr budaqlarnn evikliklri cdvl
17-d veriln hddi qiymtlri amamaldr.
20
 Cdvl 17
Konstruksiya elementlrinin adlar Hddi eviklik max

1. Stunlar, fermalarn sxlan kmrlri, dayaq dirsyi v dirklri 120

2. Fermalarn digr sxlan elementlri v bkli konstruksiyalar 150
3. Rabitlrin sxlan elementlri 200
4. aquli mstvid fermalarn dartlan kmrlri 150
5. Fermalarn digr dartlan elementlri v bkli konstruksiyalar 200
Hava elektriktrc xtlrinin dayaqlar n
6. sas elementlr (dirklr, dayaqlar, dirsklr) 150
7. Digr elementlr 175
8. Rabitlr 200
Q e y d . D yikn en ksikli sxlan elementlr n hddi evikliyin max qiymti k jN msalna vurulur v kjN
msalnn qiymti bu normalarn lav 6-nn cdvl 30-a sasn qbul edilir.

Yapqan vasitsil faner v aacdan hazrlanm elementlrin hesablanma

xsusiyytlri
6.25. Yapqan vasitsil faner v aacdan hazrlanm elementlrin hesablanmasn evrilmi
en ksik sulu il yerin yetirmk lazmdr.
6.26. Tava v panellrin dartlan faner zly (kil 3) mhkmliy aadak dsturla
yoxlanlmaldr:
M
m f R f .d (45)
Wc
burada, M hesablama yici moment;
Rf.d fanerin dartlmada hesablama mqavimti;
mf faner zlklrin birlm yerind hesablama mqavimtinin azalmasn nzr alan
msaldr, qiymti bucaq altnda v ikitrfli stlkl birlmdadi fanerlr n mf=0,6;
bakelitlnmi fanerlr n mf=0,8; birlm olmad halda mf=1 qbul edilir;
Wc en ksiyin faner evrilmi mqavimt momentidir v bu normalarn bnd 6.27-nin
tlblrin uyun olaraq tyin edilir.
6.27. Yapqan vasitsil faner v aacdan hazrlanm elementlrin evrilmi en ksiyinin
mqavimt momenti aadak dsturla tyin edilmlidir:
I
Wc c (46)
0
burada, 0 evrilmi en ksiyinin arlq mrkzindn zlyn aa knarna qdr olan
msaf;
Ic en ksiyinin faner evrilmi talt momentidir
E
Ic I f I (47)
Ef
burada, If faner zlklrin en ksiklrinin talt momenti;
I aac karkasn qabralarnn en ksiyinin talt momenti;
/f aac v fanerin elastiklik modullarnn nisbtidir.
evrilmi talt momentini v evrilmi mqavimt momentini tyin edrkn, faner
l
zlklrin hesablama eninin qiymtini l 6 v bhes 0,15 b olduqda bhes = 0,9b -y, l <
a
6 olduqda is bhes =b -y brabr gtrmk lazmdr (b tavann tam eni, l tavann arm, a
boyuna qabralarn oxlar aras msafdir).
21
 6.28. Tava v panellrin sxlan zlklri dayanqlla aadak dsturla yoxlanlmaldr:
M
R f .s (48)
f Wc

a a a

2 1

2 1

a
b

1 boyuna qabralar; 2 zlk

kil 3. Yapqan vasitsil faner v aacdan hazrlanm tavalarn en ksiyi

burada,
1250
50 olduqda f ;
/ 2

50 olduqda f 1
/ 2
5000
( qabralararas msafdir; fanerin qalnldr).
lav olaraq, tavann yuxar zly qabralara srt brkidilmi tava kimi =1N topa ykn
tsirindn yerli yilmy yoxlanlmaldr. Bu halda lav yklnm msalnn qiymti n = 1,2 qbul
edilmlidir.
6.29. Tava v panel karkasnn qabralarnn v ya zlyn qabra il birlm tikilrinin
yarlmaya yoxlanlmas aadak dsturla yerin yetirilmlidir:
QSc
R yar (49)
I c bhes
burada, Q hesablama enin ksici qvv;
Sc evrilmi en ksiyin srn hisssinin neytral oxa nzrn statik momenti;
Ryar aacn liflri v fanerin xarici qatnn liflri istiqamtind yarlmada hesablama
mqavimti;
bhes en ksiyin hesablama enidir v qiymti qabralarn eninin cmin brabr qbul edilir.
6.30. Faner divarlar (kil 4) ikitavr v qutu en ksikli yiln elementlrin kmrlrinin
mhkmliy hesablanmas Whes = Wred qbul edilmkl, dstur (20) vasitsil yerin yetirilir. Bu
halda dartlan kmrd yaranan grginlik Rd, sxlan kmrd is R qiymtlrini amamaldr (
yilm mstvisindn knarda boyuna yilm msaldr).
6.31. Neytral ox zr divar ksilmy yoxladqda dstur (49)-da Ryar qiymti Rf.yar
qiymtin brabr qbul edilir. Hesablama enin bhes qiymti is aadak dstura sasn tyin
olunur:
bhes d (50)
22
 burada, d divarlarn qalnlqlarnn cmi gtrlr.
Kmrl divarn birlm tikii zr yarlmaya yoxladqda dstur (49)-da Ryar =Rf.yar qbul
olunur, ksiyin hesablama eninin qiymti is aadak dstura sasn tyin edilir
bhes nhk (51)
burada, hk kmrin hndrlydr; aquli tikilrin saydr.

) b)

hk

hk

hd

hd
hk

hk
b b

a - ikitavrl ksik; b - qutukilli ksik

kil 4. Yapqan vasitsil hazrlanm yast faner divarl tirlrin en ksiyi

6.32. kitavr v qutu en ksikli yiln elementlr n thlkli ksikd divarn ba dartc
grginliklrin tsirin mhkmliyi aadak dsturla yoxlanlr:
d
2

d d2 R f.d. (52)
2 2
burada, Rf.d. fanerin buca altnda bu normalarn lav 6, kil 27-d verilmi qrafik zr
tyin ediln dartlmada hesablama mqavimtidir;
d kmrin daxili knar sviyysind yilmdn divardak normal grginlikdir;
d kmrin daxili knar sviyysind divarda toxunan grginlikdir;
aadak asllqdan tyin ediln bucaqdr:
2
tg 2 d (53)
d
Xarici qatlarnn liflri elementin oxu boyu istiqamtd yerln divar toxunan v normal
grginliyin tsirindn dayanqlla aadak rt daxilind yoxlanlr:
hd
50 (54)

burada, hd kmrin daxili knarlar arasndak divarn hndrlydr; divarn qalnldr.
Dayanqlla hesablama aadak dsturla aparlr:
d d
2
2
1 (55)
100 100
k k
hd hhes
burada, k v k msallarnn qiymtlri bu normalarn lav 6, kil 28 v 29-dak qrafik
zr tyin edilir;
hhes divarn hesablama hndrlydr v qabralararas msaf hd olduqda hdy, <
hd olduqda is ya brabr gtrlr.
Xarici liflri elementin oxuna nzrn perpendikulyar yerln faner divar dayanqlla
dstur (56) ya sasn yalnz toxunan grginliyin tsirin yoxlanlr:
hd
80 (56)

23
 Aac konstruksiya elementlrinin II qrup hddi hala hesablanmas
6.33. Aac konstruksiya elementlrinin deformasiyas birlmlrin tsirtabeliliyi v
srmsi nzr alnmaqla hesablanmaldr.
Tsirtabe birlmlrin deformasiyasnn qiymtini birlmnin ykdama qabiliyytindn
tam istifad edildikd cdvl 18-dn, birlmnin ykdama qabiliyytindn tam istifad
edilmdikd is birlmy tsir edn yk mtnasib gtrmk lazmdr.
Tsirtabe birlmlrd deformasiyann qiymtini i raiti msalna i, l, q blmk,
msulliyyt sviyysi bu normalarn lav 3- aid olan konstruksiyalar n cdvl 11-d
gstrilmi et/m etibarllq msalna vurmaq lazmdr.
Cdvl 18
Birlmnin nv Birlmnin deformasiyas, mm

Aln yarmada v kll-klly 1,5

Liflr perpendikulyar syknmd 3
Btn nv nagellrd 2
MDL (metal dili lvhlrd) 1,5
Birldirm mstvisin perpendikulyar istiqamtd daxil yapdrlm
1,5
millrd
Maili istiqamtd daxil yapdrlm millrd 0,5
Yapqan birlmlrind 0

6.34. Elementlrin yinti v yerdyimlri TNvQ 2.01.07 normativ sndind myyn

edilmi v cdvl 19-da gstrilmi hddi qiymtlri amamaldr.
6.35. yiln elementlrd yinti en ksiyin brutto talt momentin gr tyin edilir. Quraq
en ksiklrd is bu talt momenti k2 msalna vurulmaldr. k2 msal srmd tsirtabeliliyi
nzr alan msaldr v qiymtlri cdvl 16-da verilmidir.
Cdvl 19
Aadaklardan ox olmayan
Konstruksiya elementlri
arm zr hddi yinti
1. Mrtbaras rtk tirlri 1/250
2. Dam rtklrinin tirlri 1/200
3. rtklr (bel tirindn baqa):
a) dayaq tiri, at aya 1/200
b) konsol tirlr 1/150
c) at fermalar, yapqanla hazrlanm tirlr (konsoldan baqa) 1/300
d) tavalar 1/250
e) bklr, dnklr 1/150
4. Bel tirinin dayc elementlri 1/400
5. Divar panellri v faxverq elementlri 1/250
Qeyd :
1. Suvaqlanm rtk elementlrinin yilmsi uzunmddtli mvqqti yk tsirindn armn 1/350-ni
amamaldr.
2. Yapqanla hazrlanm inaat hndrly verilmi tirlrd hddi yintinin qiymtinin armn 1/200
nisbtin qdr artrlmasna icaz verilir.

En ksiyi sabit v dyin oynaql v konsol yiln elementlrin yintisi f aadak dsturla
hesablanr:

f0 h
2

f 1 c (57)
k l

burada, f0 srm deformasiyas nzr alnmadan hndrly h, sabit en ksikli tirin

24
yintisidir;
h en ksiyin n byk hndrlydr;
l tirin armdr;
k en ksiyin hndrlynn dyimsini nzr alan msaldr v sabit en ksikli tirlr n
qiymti 1- brabr qbul edilir;
c enin ykdn yaranan srm deformasiyann tsirini nzr alan msaldr.
Tirin sas hesablama sxemi n k v c msallarnn qiymti bu normalarn lav 5, cdvl
31-d verilmidir.
6.36. Fanerl aacdan yapqanla hazrlanm elementlrin yintisini tyin edrkn, en ksiyin
srtliyini 0,7EIred-y brabr qbul etmk lazmdr.
Simmetrik yklnmi oynaql oturdulmu sxlb-yiln v konsol elementlrin yintisini
aadak dsturla tyin etmk lazmdr:
f
fN (58)

burada, f dstur (57) il tyin ediln yintidir;
dstur (33) il tyin ediln msaldr.
7. Aac konstruksiya elementlrinin birlmsinin hesablanmas
mumi tlblr
7.1. Birldirn element (rabity) tsir edn qvv birldirn elementin (rabitnin)
ykdama qabiliyyti T-dn artq olmamaldr.
7.2. yilmy v yarlmaya ilyn birlmlrin ykdama qabiliyyti aadak dsturla
tyin edilir:
a) aacn zilmsi rtindn
T R A (59)
b) aacn yarlmas rtindn
T Ryar
or
Ayar (60)
burada, Az hesablama yilm sahsidir;
Ayar hesablama yarlma sahsidir;
Rz aacn liflr buca altnda zilmd hesablama mqavimtidir;
Ryaror aacn liflr istiqamtind yarlmada yarlma sahsi zr orta hesablama
mqavimtidir v bu normalarn bnd 7.3- il tyin edilir.
Biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac mmulatlarda dstur (59) v (60)-a uyun

olaraq R. v R. qiymtlrindn istifad etmk lazmdr.
7.3. Aacn yarlmada yarlma sahsi zr orta hesablama mqavimti aadak dsturla
tyin edilir:
R yar
or
R yar (61)
l yar
1

burada, Ryar aacn liflr istiqamtind yarlmada hesablama mqavimtidir (maksimum

grginliy gr hesablandqda) v ya R. biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac mmulatlar
ndr;
lyar elementd qiymti yarlma mstvisinin hesablama uzunluudur v yarma drinliyinin
10 mislindn ox qbul edilmir;

25
 yaran qvvnin qoludur (kil 5a) v elementlr arasnda aralq olmayan birlmd qeyri-
simmetrik yarmal elementlrin hesablanmasnda 0,5h, simmetrik yarmal birlmlrin (kil 5b)
simmetrik yklnmy hesablanmasnda 0,25h qbul olunur (h en ksiyin tam hndrlydr);
msaldr, qiymti yarlma sthlri zr hrtrfli sxlma tmin edildikd, kil 5d sxemi
zr ilyn birlmlrin hesablanmasnda 0,25, kil 5c sxemi zr ilyn birlmlrin
hesablanmasnda is 0,125 qbul olunur.
lyar / nisbti 3-dn az olmamaldr.

) b)
L yar L yar

e
e
h

h
e
c) d)

qeyri-simmetrik; b simmetrik; c, d birlmlrd yarlma sxemlri

kil 5. Birlm elementlrind oyuqlar

Yapqanl birlmlr
7.4. Konstruksiyalarn hesablanmasnda yapqan birlmlrin tsirtabe olmayan
birlm kimi baxmaq lazmdr.
7.5. Yapqan birlmlrindn aadak hallarda istifad edilmlidir:
a) dili birlmd ayrca qatlarn uc-uca birlmlrind (kil 6a);
b) btv en ksik (paket) yaratmaq n laylarn ksiyin eni v hndrly zr
birldirilmsind. Bu halda, paketin eni zr birlmd yapdrlan tikilr qonu laylarn
tikilr nzrn onlarn qalnlndan -dan az olmayaraq srdrlmlidir (kil 6b). Paketin
uzunluu zr birlmd dili iplri qonu qatdaklara nisbtn qatn qalnlnn 5 mislindn az
olmayaraq srdrmk lazmdr. Bu halda yiln elementlrin dartlan zonasnda knar
tbqlrdn baqa paketin bir ksiyind qatlarn 25%-i dili iplrl st-st dmmlidir. yiln
elementlrin dartlan zonasnda iki qatdan artq qatlarn st-st dmsin yol verilir;
c) bucaq altnda btn hndrly zr dili iplrl yapdrlan paketlrin birlmsind
(kil 6c).
7.6. Fanerlr n bucaq altnda birlmlrin ttbiqin fanerin xarici qatlarnda liflr
istiqamtind yol verilir. Bucaq altnda birlmlrin uzunluu birldiriln elementlrin
qalnlnn 10 mislindn az qbul edilmmlidir.
7.7. Elementd yapqanla birldiriln qatn qalnl 33 mm-dn ox gtrlmmlidir.
Dzxtli elementlrd qatn qalnlnn 42 mm gtrlmsin yol verilir. Bu halda, elementd
uzununa istiqamtd kompensasiyaedici yarqlar verilmlidir.
7.8. Faner v aacdan yapqanla hazrlanm elementlrd faner yapdrlan taxtann
eninin 100 mm-dn, 3045 bucaq altnda birldiriln elementlrd is taxtann eninin 150 mm-
dn artq olmasna yol verilmir.
Qeyd. Daxil yapdrlm millrl birlm dynnn tlblri bu normalarn bnd 7.30 7.46 -da
nzrd tutulmudur.
26
 )

b)

c)

ayr-ayr qatlarn laylar zr dili ipin uzunluu boyu uc-uca brkidilmsind;

b paketin laylar zr v knar sthlrd yaradlmasnda;
c bucaq altnda dili iplrl yapdrlan elementlrin birlmsind
kil 6. Yapqanl birlmlr

Yarma birlmlr
7.9. Brus v dairvi en ksikli me materialndan olan elementlrin dyn birlmlrini,
bir qayda olaraq, birdili aln yarma birlmlri (kil 7) il yerin yetirmk lazmdr.
Enin yilm tsirin mruz qalmayan elementlrin birlmlrinin yarmalarnn ii zilm
mstvisi syknn, sxlan elementin oxuna perpendikulyar yerlmlidir. gr syknn element,
sxlmadan baqa enin yilmy d mruz qalarsa, yarmada ii zilm mstvisi oxboyu v ksici
qvv vzlyicisin perpendikulyar yerldirilmlidir.
Aln yarma birlmlrind birldiriln elementlr boltlarla dartlb balanmaldr.

90

l yar
c h1

h
c

kil 7. Birdili aln yarma

7.10. Aln yarma birlmlri bu normalarn bnd 7.2 v 7.3-nn tlblrin uyun olaraq
yarlmaya hesablanmaldr. Bu halda yarlmada hesablama mqavimtin qiymti cdvl 4-dn
gtrlr.
7.11. Aln yarma birlmlrind yarlma mstvisinin uzunluu 1,5h-dan az olmayaraq
qbul edilmlidir. Burada, h yarlan elementin en ksiyinin tam hndrlydr. bkli
27
konstruksiyalarn aralq dynlrd yarma drinliyi 1/4 h-dn, qalan hallarda is 1/3 h-dn ox
olmayaraq qbul olunmaldr. Yarma drinliyi h1 bruslarda 2 sm-dn, dairvi enksikli
elementlrd is 3 sm-dn az olmamaldr.
7.12. Birdili aln yarma birlmlrinin zilmy hesablanmas zilm mstvisi zr aparlr
(kil 7). Aacn zilm buca , ziln elementin liflri il zici qvv arasndak bucaq qbul
olunur.
Aln yarma birlmlri n aacn liflr bucaq altnda zilmd hesablama mqavimti
cdvl 4-n qeydinin bnd 2-nin dstur (5)-i il zilm sahsinin llrindn asl olmayaraq tyin
edilir.
Silindrik nagel birlmlri
7.13. Birlmlrd srmy ilyn boltlar, nagellr, mismarlar, uruplar, burma mxlar,
pilkalar, zksn urup v boltlar silindrik nagellr adlanr.
am v kknar aaclarnda, hminin yapqanl v biristiqamtli pon aac mmulatlar
elementlrinin birlmsind bir tikidki silindrik nagellrin hesablama ykdama qabiliyyti
yapqan aac elementlrin knarlarnda quradrlan liflr istiqamtind nagellr, istniln bucaq
altnda mismarlar v polad nagellr trfindn trln qvv istiqamtind cdvl 20 zr tyin
olunur (kil 8). Lazm olduqda, silindrik nagellrin cdvl 20-y gr tyin edilmi ykdama
qabiliyyti bu normalarn bnd 7.15-nin gstrilri nzr alnmaqla tyin olunmaldr.
7.14. Kll trfdki nagellrdn baqa, silindrik nagellrin hesablama ykdama qabiliyyti
nagellr trfindn trln qvvnin istiqamti liflrl bucaq altnda olduqda bu normalarn bnd
7.13 il tyin ediln qiymtlr aadak msallara vurulmaldr:
a) nagel yuvasnda aac zilmy hesabladqda k msalna (cdvl 21);
b) nagellri yilmy hesabladqda k msalna; buca baxlan tikid nagell elementin
zilmsind n byk bucaa brabr qbul edilir.
7.15. Digr aac nvlrindn hazrlanan konstruksiyalarn birlmlrind nagellrin
hesablama ykdama qabiliyyti mxtlif istismar, yksk temperatur raitlrind yalnz daimi v
uzunmddtli mvqqti yklrin tsirindn bu normalarn bnd 5.4- nzr alnmaqla, bnd 7.13
v 7.14- uyun olaraq tyin edilmlidir:
a) nagel birlmsini aacn nagel yuvasnda zilmsi rtindn hesabladqda i, t, l, q,
h msallarna vurulmal, alnan nticni et(m) v et(x.m) msallarna blnmli;
b) nagel birlmsini nagelin yilmsi rtindn hesabladqda nagelin hesablama ykdama
qabiliyytini yuxarda gstriln msallarn kvadrat kkalt qiymtlrin uyun olaraq vurmaq v
blmk lazmdr.
7.16. Metal stlkl v aralq elementli bolt birlmli v ya birldiriln elementi ksib
kemyn kar silindrik nagelli birlmlrin istifadsin (kil 9) nagellrin oturdulmasnn kipliyi
tmin edilmi hallarda yol verilir.
Elementi ksib kemyn kar silindrik polad nagellrin aaca sanclma drinliyi nagelin
diametrinin 5 mislindn az olmamaldr, nagellr elementin kll trfind yerldirildikd is onun
diametrinin 12,5 mislindn az olmamaldr. Bu halda yuvann diametri nagelin diametrindn 0,5
mm az olmaldr.
Metal stlkl v aralq elementli nagel birlmlri bu normalarn bnd 7.13 7.15-nin
tlblrin uyun hesablanmaldr, bununla bel hesablamalar yilm rtin gr aparldqda
(cdvl 20-nin bnd 3-), nagelin ykdama qabiliyytinin n byk qiymti gtrlmlidir.

28
 )

a c a a c c c a a c a

b)

a c c c a c a a c

simmetrik; b qeyri-simmetrik

kil 8. Nagel birlmlri

) b) >12,5d
_

c
c)
h

5d
h
5d

d)

boltlu v pilkal; b kar silindrik nagelli; c yapdrlan elementlrin knarlarnda

quradrlm kar silindrik nagelli; d hminin, enin armaturla gclndirilmi
kil 9. Metal stlkl nagel birlmlri

29
 Cdvl 20
Birlmlrin bir tikiinin hesablama ykdama
qabiliyyti (rti ksilm), T, kH
Birlmlrin sxemi Birlmlrin grginlikli hal
mismar, metal, , plastik, pald nagellr
alminium nagellr n n
1. Simmetrik birlm (kil a) orta elementd zilm 0,5cd 0,3cd
8, a)
b) knar elementd zilm 0,8d 0,5d
2. Qeyri-simmetrik birlm a) eyni qalnlql btn
(kil 8, b) elementlrd, hminin birksimli 0,35cd 0,2cd
birlmnin qaln elementind
b) ikiksimli birlmd 0,5
olduqda, qaln orta elementd 0,25cd 0,14cd
zilm
c) 0,35 olduqda, nazik knar
0,8ad 0,5ad
elementd zilm
d) birksimli birlmd 0,35ac
knad knad
olduqda, nazik elementd zilm
3. Simmetrik v qeyri- 4d2-dan ox olmamaqla,
simmetrik birlm a) mismarn yilmsi
2,5d2+0,01a2

b) A 240 poladdan olan nagelin 2,5d2-dan ox olmamaqla,

yilmsi 1,8d2+0,02a2

c) 16- alminium rintisindn 2,2d2-dan ox olmamaqla,

olan nagelin yilmsi 1,6d2+0,02a2

d) -4 plastikdn olan 1,8d2-dan ox

nagelin yilmsi olmamaqla,1,45d2+0,02a2

e) aac qatl plastikdn 1d2-dan ox olmamaqla,

olan nagelin yilmsi 0,8d2+0,02a2
0,65d2-dan ox
f) pald nagellrin yilmsi olmamaqla,
0,45d2+0,02a2
4. Metal stlkl nagel 235 poladdan v A 240
160d2
birlmlri (kil 9 a, b, c, d) armaturdan olan nagellrin yilmsi

Qeyd :
1. Cdvld: c orta elementin qalnldr, hminin birksimli birlmd qalnlqlar brabr v ya bir qdr
qaln elementin qalnldr, a knar elementin qalnldr, hminin birksimli birlmd qalnlqlar brabr v
ya bir qdr nazik elementin qalnldr; d nagelin diametridir; btn llr santimetrl ifad olunur.

2. Qeyri-simmetrik iriksimli mxtlif qalnlql elementi olan nagelli birlmlrd nagellrin hesablama
ykdama qabiliyyti aadaklar nzr alnmaqla tyin edilir:
a) qalnl c olan orta qatda zilm rtindn nagellrin hesablama ykdama qabiliyyti ann c v 0,5c
arasndak qiymtlrind bu cdvlin 2-ci bndinin a v b yarmbndlrindki qiymtlr sasn interpolyasiya yolu
il tyin edilir.
b) knar elementin qalnl a c olduqda, nagelin hesablama ykdama qabiliyyti knar elementin zilmsi
rtindn bu cdvlin bnd 2-nin a yarmbndindki cni a il vz etmkl tyin edilir.
c) nagelin yilmsi rtindn hesablama ykdama qabiliyyti tyin edilrkn, knar elementin qalnl bu
cdvlin 4-c bndind 0,6 -dn artq gtrlmmlidir.

3. Birksimli birlmd 0,35 a c olduqda, yarmbndlrindki bir qdr nazik elementin zilmsi rtin
nagelin hesablama ykdama qabiliyytinin tyin edilmsi n kn msalnn qiymti cdvl 22-d verilmidir.

4. Baxlan tikid nagelin hesablama ykdama qabiliyytini bu cdvldki dsturla hesablanan qiymtlrdn n
kiiyi qbul edilmlidir.

5. gr nagellrin yerldirilmsi bu normalarn bnd 7.18 v 7.22-nin tlblrin uyun yerin yetirilrs, nagel
birlmlrini yarlmaya hesablamaq lazm glmir.

30
 6. Nagellrin diametri onun ykdama qabiliyytindn tam istifad edilmsi rtin gr tyin edilir.

7. Birlmd nagellrin say nn mismarl birlmdn baqa aadak dsturla tyin edilir:
N (62)
n
n 2
Tnt
burada, N hesablama qvvsidir;
T bu cdvldki dsturla taplm nagelin ykdama qabiliyytinin n kiik qiymtidir;
nt bir nageldki hesablama tikilrin saydr.

8. Birlmd nagellrin say 2-dn az olmamaldr. Konstruktiv tlblr sasn qoyulmu nagellr (msln,
yma v quradrma zaman istifad olunan nagellr) istisna olmaqla.

Metal stlk v aralq elementlri ziflmi ksik zr dartlmaya v nagelin altnda zilmy
TNvQ II-23 normativ sndinin gstrilrin uyun yoxlanlmaldr.
7.17. Eyni materiall, mxtlif diametrli nagellr birlmsinin ykgtrm qabiliyyti
dartlan tikilr istisna olmaqla, btn nagellrin ykgtrm qabiliyytinin cmi kimi gtrlr.
Dartlan tikilr n azalmadc msal 0,9 ttbiq edilir.
7.18. Liflr istiqamtind silindrik nagellrin oxlar arasndak S1, liflr perpendikulyar
istiqamtd S2 v elementin knarndan S3 msaflri (kil 10) aadak qiymtlrdn az
olmayaraq qbul edilmlidir:
polad nagellr n
S1 = 7d; S2 = 3,5d; S3 = 3d;
alminium v plastik- nagellr n
S1 = 6d; S2 = 3,5d; S3 = 3d;
pald nagellr n
S1 = 5d; S2 = 3d; S3 = 2,5d.
Birldiriln elementlrin qalnl b 10d-dn kiik olduqda, LVL-d daxil edilmkl,
yapqanla hazrlanm elementlr n yapqan tikiin perpendikulyar istiqamtd dzlm
nagellr arasndak msaf aadak kimi qbul edilmlidir:
metal, alminium v plastik- nagellr n
S1=6d; S2=3d; S3=2,5d;
pald nagellr n
S1 = 4d; S2 = S3 = 2,5d.
Klld yerldiriln polad nagellr arasndak msaf kil 10 c, d zr qbul edilmlidir.
7.19. Birlmlrin dartlan tikilrind nagellri iki v ya drd boyuna crgd yerldirmk
lazmdr. Dairvi en ksikli me materialndan hazrlanan konstruksiyalarda nagellrin ahmatvari
iki crgd yerldirilmsin yol verilir. Bu halda, liflr istiqamtind nagellrin oxlar arasndak
msaf 2S1, liflr perpendikulyar istiqamtd is S2=2,5 d qbul olunmaldr.

31
 )
S1 S1 S1 B

S3
S2
S3
b) S1 S1 S1

S3 S2
S1
_ < 1/4h

c)
HO

d)
>3,5d,

3d 3,5d 3d 6d
_

>3,5d >3,5d >3,5d

>3,5d

h
_

5d
>5d
_

dzxtli; b ahmat srasnda; c knara da armatursuz quradrlm;

d hminin, armaturlanma il gclndirilmi
kil 10. Nagellrin dzl

Cdvl 21
k msal
Bucaq, drc metal, alminium v -plastik nagellr n, diametr, mm-l pald nagellr
12 16 20 24 n

30 0,95 0,9 0,9 0,9 1

60 0,75 0,7 0,65 0,6 0,8
90 0,7 0,65 0,55 0,5 0,7
Qeyd :
1. Aralq bucaqlar n k -nn qiymti interpolyasiya il hesablanr.
2. Bucaq altnda zilmy ilyn birksimli birlmlrd bir qdr qaln elementlr n k -nn qiymtini
lav olaraq / < 1,5 olduqda 0,9; / > 1,5 olduqda is 0,75 msallarna vurmaq lazmdr.

Cdvl 22
Birksimli birlmd / nisbtin uyun kn msalnn qiymti
Nagellrin nv
0,35 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
Mismar, metal, alminium v - 0,8 0,58 0,48 0,43 0,39 0,37 0,35
plastik nagel 80 58 48 43 39 37 35
0,5 0,5 0,44 0,38 0,32 0,26 0,2
Pald nagel
50 50 44 38 32 26 20
Qeyd . Ksirin surtind kqq il tyin olunan T n kn -nn qiymti gstrilmidir.

7.20. Mismarn sanclma drinliyinin hesablama uzunluunu tyin edrkn, onun 1,5d
uzunluunda iti ucu nzr alnmamaldr. Bundan baqa, birldiriln elementlr arasndak hr
32
tiki gr mismarn uzunluundan 2 mm xmaq lazmdr. gr mismarn sanclmasnn
hesablama uzunluu 4d -dn az olarsa, onun ii ona syknn tikid nzr alnmamaldr.
Mismar birldirn elementlr paketini deib kers, birldiriln elementlrdn axrncsnn
hesablama qalnln 1,5d qdr azaltmaq lazmdr (kil 11).
Mismarn diametri deilib ken elementin qalnlnn 0,25 mislindn artq olmamaldr.

d d

a
2 mm
c

c
2 mm
a

a
1,5 d

1,5d
kil 11. Mismarn ucunun sanclmasnn hesablama uzunluunun tyini

7.21. Aacn liflri istiqamtind mismarlarn oxlar arasndak msaf aadak

qiymtlrdn az gtrlmmlidir:
deilib keilck elementin qalnl
10d olduqda S1 = 15d,
deilib keilck elementin qalnl
= 4d olduqda S1 = 25d.
c-nin qalnlnn aralq qiymtlrind mismarlarn oxlar arasndak msafnin n kiik
qiymti interpolyasiya yolu il taplr.
Mismarla deilib keilmyn elementlr n onlarn qalnlndan asl olmayaraq,
mismarlarn oxlar arasndak msaf S1 I5d qbul edilmlidir.
Liflr istiqamtind elementin kllsindn mismarn oxuna qdr olan msaf btn hallarda
S1=I5d-dn az olmayaraq qbul olunmaldr.
Mismarlar dzxtli dzldy halda liflr perpendikulyar istiqamtd mismarlarn oxlar
arasndak msaf S2 = 4d-dn az olmayaraq qbul olunmaldr; ahmatvari v ya 45 (kil
12) bucaq altnda p dzldy halda S2 = 3d-y qdr azaldla bilr. Elementin boyuna
knarndan mismarlarn knar crgsinin istiqamtind oxuna qdr olan msaf S3 = 4d dn az
olmayaraq qbul edilmlidir.
Qeyd. am, qzlaac v qovaq aaclarndan olan elementlrd liflr istiqamtind mismarlarn oxlar
arasndak msaf yuxarda gstriln qiymtlrl mqayisd 50% artrlmaldr.

S1
S3
nS 2

S3

kil 12. Mismarlarn p crglrl yerldirilmsi

33
 7.22. urupdan, zksn urupdan v burma mxlardan srmy ilyn nagel kimi
istifad edildikd, onlarn oxlar arasndak msaf bu normalarn bnd 7.18- uyun polad silindrik
nagellrd olduu kimi qbul edilmlidir.
7.23. Birlm mstvisindn ksilmyn hissnin sonuna kimi olan msaf diametrin iki
mislindn artq olduqda, urup v burma mxlarn ykdama qabiliyyti polad silindrik nagellrd
olduu kimi tyin edilir. Digr hallarda, srmy hesablama yivl zifldilmi daxili ksik zr
yerin yetirilmlidir.
Dartlb yuvadan xarlmaya ilyn mismar v urup birlmlri
7.24. Mismarlarn dartlb yuvadan xarlmaya mqavimtini ikinci drcli elementlrd
(dm v tavan konstruksiyalarnda) v ya mismarlarn yuvadan xmas eyni zamanda onlarn
nagel kimi ilmsi il mayit olunan konstruksiyalarda nzr alnmasna yol verilir.
vvlcdn deilmi yer, liflr istiqamtind klly vurulan mismarlarn, hminin dinamik
yk tsir edn konstruksiyalarda mismarlarn dartlb yuvadan xarlmas iinin nzr alnmasna
yol verilmir.
7.25. Aac v hminin biristiqamtli ponlardan hazrlanm aac mmulatlarna liflr
perpendikulyar istiqamtd vurulmu mismarn dartlb yuvadan xarlmada hesablama ykdama
qabiliyyti MN (kqq) aadak dsturla tyin edilir:
Td.m Rd.mdl1 (63)
burada, Rd.m vahid sthin dartlb yuvadan xarlmada hesablama mqavimtidir, qiymti
quru aaclar n 0,3 MPa (3 kqq/sm2), ya v qurumaqda olan aaclar n 0,1 MPa (1 kqq/sm2)
qbul edilir;
d mismarn diametridir, m (sm);
l1 bu normalarn bnd 7.20-nin tlblrin uyun tyin ediln mismarn sanclma, dartlb-
xarlmaya mqavimt gstrn hisssinin hesablama uzunluudur, m (sm).
Qeyd:
1. Yksk nmlik v temperatur raitind, hminin qsamddtli v ya daimi v uzunmddtli
mvqqti yk tsirin mruz qalan quru aacn dartlb yuvadan xarlmada hesablama mqavimtini bu
normalarn cdvl 6, 7-d verilmi msallara vurmaq lazmdr.
2. Diametri 5 mm-dn byk olan mismarlar n hesabata 5 mm diametr daxil edilir.
7.26. Mismarn sanclma uzunluu deilib ken elementin qalnlnn iki mislindn v 10d -
dn az olmamaldr.
Dartlb yuvadan xarlmaya ilyn mismarlarn yerldirilmsi srmy ilyn
mismarlarn yerlm qaydas il hyata keirilir (bu normalarn bnd 7.21-i). Mismarlarn p
vurulmasnda mismar vurulduu yerdn yklnn knara qdr msaf 10d-dn az olmamaldr
(kil 13).
F
mln 10d

kil 13. Mismarlarn pin vurulmas

34
 7.27. Aaca v biristiqamtli pondan hazrlanm aac mmulatlarna liflr perpendikulyar
istiqamtd burularaq brkidilmi bir urupun v ya burma mxlarn dartlb yuvadan xarlmada
hesablama ykdama qabiliyyti MN (kqq) aadak dsturla hesablanr:
T. R.dl1 (64)
burada, Rd. urup v ya burma mxlarn vahid sthinin dartlb yuvadan xarlmada
hesablama mqavimtidir, qiymti quru aacda 1 P (10 kqq/sm2) qbul edilir. Dartlb yuvadan
xarlmada hesablama mqavimti bu normalarn bnd 5.4-nn b v c yarmbndlrinin v cdvl
6, 7-dki uyun hallar msallarna vurulmaldr;
d yivl ksilmi hissd urupun xarici diametrlridir;
l1 urupun yivl ksilmi hisssinin uzunluudur.
uruplarn oxlar arasndak msaf S1 = 10d; S2 = S3 = 5d-dn az olmamaldr (kil 10).
Lvh nagellrl birlm
7.28. yilm v sxlb-yilmy ilyn inaat hndrlkl quraq elementlrd bruslarn en
ksiyinin hazrlanmasnda pald v am lvh nagellrdn istifad edilmy yol verilir. Elementlrin
birldirilmsind lvhlr, onlarn yuvalar v yerlmsi kil 14-d gstriln qaydada qbul
edilmlidir. Lvhlrd liflrin istiqamti birlm elementlrinin mstvisin perpendikulyar
yerldirilmlidir. Ksiyin hndrly boyu elementdn artq v hminin uzunluq boyu ksiln
elementlrin ttbiqin icaz verilmir.
7.29. am v kknar aaclarnn birldirilmsind istifad ediln, kil 14-d gstrilmi
llr uyun olan pald v am lvh nagellrin ykdama qabiliyyti kN (kqq) aadak
dsturla hesablanr:
T 0,75b (65)
burada, blv lvh nagelin enidir (sm), elementi ksib ken lvhlrd blv birldiriln
elementlrin enin brabr blv = b, kar lvhlrd is blv = 0,5b qbul edilir.
Digr aacdan olan elementlrin lvh nagellrl birldirilmsind cdvl 5-d verilmi
dzli msallar (yarlma grginliyi n) nzr alnmaldr.
Yksk nmlik v ya temperatur raitind daimi, qsamddtli v uzunmddtli mvqqti
yklrin tsirin hesablanan konstruksiyalar n lvh nagelin hesablama ykdama qabiliyyti
bu normalarn bnd 5.4-nn b v c yarmbndlrind v cdvl 6, 7-d verilmi dzli msallarna
vurulmaldr.

) b b)

S/2=55 mm S/2 b1
S=110 mm
h
h

llov=58 mm

llov+2 mm

llov

=12 mm =12 mm 0,3lov

h
h

b/2 b/2
a
ikitrfli lvhlrl; b trpnmz lvhlrl
kil 14. Lvh nagellrl birlm

35
 Daxil yapdrlm millrl birlm
mumi tlblr
7.30. Daxil yapdrlm millrl birlm nv birlmlrin universal nv hesab edilir.
Daxil yapdrlm millrdn aadak hallarda istifad edil bilr:
fza v mstvi konstruksiya elementlrinin dyn birlmlrini yaratmaq n (dayaq
dyn, fermalarda kmr v bk, ta v rivlrd qfl oyna);
yiln, dartlan, sxlb-yiln, dartlb-yiln yma elementlrd brabr mhkmlikli srt
birlm yaratmaq n (tir, ta, ferma, riv, srt brkidilmi dirk, qbb, gnbz v s.);
mxtlif istiqamtlrdn yklri qbul edn qoyma elementlrin ankerlnmsi n;
topa yk ttbiq ediln sahd v dayaq trafnda liflr perpendikulyar v bucaq altnda
tsir edn normal sxc qvvni qbul etmk n;
srmni qbul edn dyn birlmlrind;
yapqanl aac konstruksiyalarn dayaq trafnda v byk topa yklrin trafnda ba
dartc grginliyin toplanmasn mhdudladrmaq n;
liflr perpendikulyar istiqamtd normal dartc v toxunan grginliklr tsir edn sahnin
ykdama qabiliyytini artrmaq n (hndr tirlrin dayaqtraf sahsi drin yarma v ksmlrl
zifldilmi sahlrd, yiln yrioxlu elementlrd v s.);
aac konstruksiyalarn en ksiyinin iki v daha ox elementlrdn birldirilmsi n;
quraq aac konstruksiyalarnda srmy qar rabit kimi daxil maili yapdrlm mil
klind, hminin aac tirlrdn v monolit dmir-beton tavalardan tkil olunmu kombin
edilmi konstruksiyalarda qabralar klind;
dyin nmlik v temperatur rejimind istismar ediln aac konstruksiyalarda srm
mhkmliyini v etibarlln artrmaq mqsdi il enin v maili armaturlanmalarda;
srmd dzmlly artrmaq mqsdi il maili armaturlanmalarda.
Mxtlif grginlik-deformasiya hallar n elementlrin dyn v tikilrinin
birlmlrind prinsipial konstruktiv sxemlri kil 15-d verilmidir.
7.31. Milin daxil yapdrlmas zaman aacn nmliyi 814% intervalnda olmaldr
(konstruksiyann istismar raitindn asl olaraq bu normalarn lav 3-). Qrarladrc ksiyi
olan yapqanl paketlr n daxil yapdrlm millrdn istifady icaz verilmir (bu normalarn
bnd 7.7-si).
7.32. Millri yapdrmaq n qatrann trzi kisinin 1/200 hisssindn artq olmayan
ydlm qumla (maralit) qardrlm 20 markal qatran sasl epoksid yapqan istifad
olunur. Havann temperaturu 35-dn ox olduqda v ya birlmnin yksk odadavamllnn
tmin edilmsi tlb olunduqda, brkim temperaturu 60 v daha artq olan xsusi trkibli
epoksid yapqanlarnn istifadsi zruridir. Millrin yapdrlmas v keyfiyyt nzart bu
normalarn lav 8- uyun aparlr (Millrin yapdrlmasnn i icras).
7.33. A300 A600 armatur millri n yuvann diametri milin diametrindn 4 6 mm, A240
armatur, dairvi en ksikli metal v plastik millr n is 2 mm ox olmaldr. Daxil
yapdrlan millr n yuvalarn almas aac n nzrd tutulan burularn kmyi il yerin
yetirilir.
Yuvalarn almasnda tlb olunan drinliy qdr boylar uzadlm metal burulardan da
istifad edilmsin yol verilir.

36
 ) b)

_ b _
>10d _ l cos
> _
>10d 2d >3d 2d

3/4h

h
h1


A A
Q
c) d) e)
0

=90-120
N N

f) A

M Q M
_
>10d _
>10d

N N

h>600
h<600

Polimerbeton
g) h)
N
Nck Nck

M M M
N
i) j)
N

a
N
M

A hesablama ykn dayaq reaksiyas; N hesablama sxc qvv;

Q hesablama ksici qvv; M hesablama ksici qvv;
a quraq elementlrd rabit klind; b yapdrlm tirlrin srmd mhkmliyini artrmaq n; c
qoyma detallarn ankerlnmsi n; d, e konstruksiyann dayaq v digr dynlrind;
f en ksik hndrlklri h500 v h600 mm olan elementlrin simmetrik universal srt birlmlrinin
sxemlri; g dartlan elementlr n; h polimer-betonlu sxlan birlmlr n; i poliqonal
elementlr n, qeyri-simmetrik sxemli (rivnin karnizi);
j dayaq dynlrinin sxlmas n
kil 15. Layihalndirilmd istifad olunan daxil maili yapdrlm
millrl birlmlr

7.34. Yapdrlan millrl liflr arasndak bucan qiymti 200-dn az olduqda, buna liflr
istiqamtind yapdrlma kimi, bucan qiymti 200-dn byk olduqda is bucaq altnda
yapdrlm mil kimi baxlr. Liflr perpendikulyar istiqamtd daxil yapdrlm millr bucaq
altnda yapdrlmann xsusi hal hesab edilir.

37
 Liflr istiqamtind daxil yapdrlm millrl birlm
7.35. Daxil yapdrlm millrl birlmy, ancaq enin v ya daxil maili yapdrlm
millrin kombinasiyasnda yol verilir. Millr dairvi v dzbucaql formal yuvalara yan trfd
diametrin iki misli qdr 25 mm-dn az olmamaqla sanclr (kil 16).

) b)

l
d+5 mm S 2 S3 S3 d+5 mm

S3 S3 S3

a silindrik dliklrd; b frezerlnmi oyuqlarda

kil 16. Liflr istiqamtind yapdrlm dvri profilli
armaturlardan olan iliklrd birlmlr

7.36. am v kknar aaclarndan olan konstruksiya elementlrinin dartlan v sxlan

birlmlrind daxil yapdrlan milin dartlb yuvadan xarlmada v ya liflr v onlara
perpendikulyar istiqamtd baslb yarlmaya hesablama ykdama qabiliyyti MN (kqq) aadak
dsturla hesablanr:
T = Ryard1 lks (66)
burada, d1 yuvann diametri (m; sm);
l milin ankerlnn hisssinin uzunluu (m; sm), qiymti hesabatla qbul edilir, 10d-dn az,
30d-dn ox ola bilmz;
ks milin ankerlnn hisssinin uzunluundan asl olaraq srm grginliyinin qeyri-
brabr paylanmasn nzr alan msaldr v aadak dsturla hesablanr
l
ks 1,2 0,02 (kqq/sm2) (67)
d
burada, Ryar aacn P qiymti yarlmada hesablama mqavimtidir v cdvl 4-n 5 d
bndindn taplr.
7.37. Dartlb yuvadan xarlmaya v ya liflr istiqamtind baslb yarlmaya ilyn daxil
yapdrlm millrin oxlar arasndak msaf S2=3d-dn, xarici sth qdr is S3=2d-dn az
olmayaraq qbul edilmlidir.
Liflrl bucaq altnda daxil yapdrlm millrl birlmlr
7.38. Yapqanla hazrlanm aac konstruksiyalarn calaq yerlrind liflrl bucaq altnda
daxil yapdrlm millrin dartlb yuvadan xarlmada v baslb yarlmada hesablama
38
ykdama qabiliyyti MN (kqq) aadak dsturla hesablanr:
T = Rd 1 l h k s k m d A s R s (68)
burada, R daxil yapdrlm millrin dartlb yuvadan xarlma v baslb yarlmada
hesablama ykdama qabiliyytidir. Qiymti 4,0 P qbul edilir;
d1 yuvann diametridir (m; sm);
lh milin hesabi uzunluudur (m; sm);
lh = l l 25d (69)
l yapdrlan (ankerlnn) hissnin uzunluudur;
l=3d qaynaq zaman yapqan qatnn mhkmliyinin mmkn azalma drinliyidir v
qaynaq olunmayan millrd l=0 qbul edilir;
d daxil yapdrlan milin diametridir (m; sm);
ks milin ankerlnn (yapdrlan) hisssinin uzunluundan asl olaraq srm grginliyinin
qeyri-brabr paylanmasn nzr alan msaldr, qiymti aadak dsturla hesablanr
lh
ks 1,2 0,02 (70)
d
k milin brkidildiyi sahd liflr istiqamtind normal grginliyin iarsindn asl
msaldr.
Konstruksiya elementlrind liflr istiqamtind tsir edn dartc grginliklr sahsind
dartlb yuvadan xarlmaya ilyn millr n k msalnn qiymti aadak dsturla
hesablanmaldr;
k = 1 0,01 (k = 1 0,001) (71)
burada, maksimal dartc grginlikdir, P.
Sxlan zonada baslb dalmaya ilyn millr n k = 1 qbul edilir.
md hesablama mqavimtinin milin diametrindn aslln nzr alan msal;
md = 1,12 10d (md = 1,12 0,1d) (72)
Aa milin en ksik sahsi;
Ra milin materialnn hesablama mqavimtidir.
7.39. Birldiriln elementin yan sthindn milin oxuna qdr olan minimal msaf 2d-dn v
30 mm-dn az olmayaraq qbul edilir; birldiriln elementlrin eni istiqamtind millrin oxlar
arasnda msaf 2d-dn az olmamaldr; liflr istiqamtind birldiriln elementlrin kllsindn
milin oxuna qdr olan msaf 10d v 100 mm-dn az olmamaldr; liflr boyu millr arasnda
msaf millrl liflrin istiqamti arasndak buca 30-y qdr olduqda, 14d-dn az
olmayaraq, 3060 arasnda olduqda 10d-dn, 60-dn byk olduqda 7,5d-dn az olmamaldr.
7.40. Srt birlm dyn yaratmaq n is konstruksiyalarda daxil maili yapdrlm
millrl birlmnin iki nvndn istifad edilir:
birlmnin V killi universal tipi n az iki mildn ibart olub, z aralarnda bucaq ml
gtirmkl aacn liflrinin istiqamtin nzrn maili daxil yapdrlm millrdir;
dartlan uc-uca birlmd v ya birlmnin dartlan zonasnda bir istiqamtd daxil
maili yapdrlm, aaca sxc qvvni trn, metal lvhy qaynaqla birldirilmi v dartlb
yuvadan xarlmaya ilyn millrl birlm nvn yol verilir. Bel birlmd milin baslb
yarlmaya ilmsin yol verilmir.
7.41. V killi ankerin hesablama ykdama qabiliyyti daxil yapdrlm millrd olduu
kimi dstur (66) il tyin edilir. Ankerlrin budaqlarnda yaranan i qvvlr xarici qvvnin
budaqlar istiqamtind toplananlara ayrlmas yolu il taplr. Ankerlrin budaqlar arasndak
daxili bucaq 45120 arasnda qbul edilir.

39
 Ankerlrin, qaynaq tikilrinin, birldirici lvhlrin v digr polad elementlrin
mhkmliy yoxlanlmas polad konstruksiyalarn layihlndirm normalar sasnda yerin
yetirilir.
7.42. Daxil yapdrlan millrin v ya ankerlrin sayn tyin edrkn onlarn birg ii kb1
msal il nzr alnmaldr:
birlmnin bir trfind bir anker v ya iki maili mil olduqda, kb1 = 1;
iki anker v iki maili mil olduqda, kb1 = 0,9;
oxlu miqdarda anker v mil olduqda, kb1 = 0,75.
7.43. Konstruksiyann dynlri v ya birlmlri layihlndirilrkn konstruktiv sxemin
xsusiyytlri nzr alnmaldr. Snq oxlu sxlb-yiln elementlrd birlmnin sxlan v
dartlan sahlrinin konstruktiv hll variantlar prinsipial olaraq bir-birindn frqlnirlr, msln,
rivlrin karniz dynlrind v s.
7.44. Daxil maili yapdrlm millr birlmd el yerldirilmlidirlr ki, onlarda yalniz
dartc qvvlr yaransn. Bu halda qvvlrin toplananlara ayrlmasndan yaranm sxc qvvlr
aaca lav birldirilmi srt metal lvhy v ya xsusi daxil yapdrlm v uyun hesabatla
yoxlanlm mil trlmlidir.
7.45. Daxil maili yapdrlm millrl birlmnin tsir tabeliyinin qiymti 0,001 mm/kN
qbul edilir.
7.46. Yma konstruksiyalarn sxlan, dartlb-yiln, yiln v dartlan elementlri hesabatla
yoxlanmal, ksici, hminin yma, danma, quradrma v s. zaman yaranan qvvlrin qbul
edilmsi tmin olunmaldr. Byk arml konstruksiyalarn polimer-betonla doldurulan sxlan
dyn birlmlri n ksici v quradrma yklrini qbul ed biln daxil maili yapdrlm
millrdn tkil olunmu xsusi konstruktiv hll verilmlidir.
Daxil yapdrlm polad nagel birlmlri
7.47. Qvv liflr istiqamtind tsir etdikd am v kknar aaclarndan olan elementlrin
birlmlrinin bir tikiind brkidilm drinliyi ln6d olan aacn daxilin yapdrlm periodik
profilli (kil 17) polad armatur silindrik nagellrin srmd hesablama ykdama qabiliyyti Tn,
kN-la bu normalarn bnd 7.15-i nzr alnmaqla, cdvl 23 zr tyin edilir. Tn-nin maksimal
qiymti brkidilm drinliyinin ln8d qiymtin uyundur, burada d milin nominal diametri, l
brkidilm drinliyidir.
7.48. Liflrl bucaq altnda birlmlrd daxil yapdrlm nagelin ykdama qabiliyyti
Tn bu normalarn bnd 7.14-nn tlblrin uyun olaraq tyin edilir.
7.49. Daxil yapdrlm nagellrin oxlar arasndak msaf, onlar dz xtt boyunca
dzldkd liflr istiqamtind S18d, liflr perpendikulyar istiqamtd S23d v elementin
knarndan S33d olmaldr. Nagellrin ahmatvari dzlnd onlarn oxlar arasnda minimal
msaf S2=S33d qbul olunmaldr.
) b)
S3 S 2 S3

S3 S 2 S3

S1 S1 S1 S1

ahmatvari dzl; b ikicrgli dzl

kil 17. Daxil yapdrlm polad nagellrl birlmlr

40
 Cdvl 23
Birlmnin bir
tikiinin
ykdama
Birlmnin sxemi Birlmnin grginlikli hal
qabiliyyti,
Tn, kN
(rti ksilm)
1. Simmetrik a) orta elementlrd zilm 0,5cd
birlmlr
b) knar elementlrd zilm 0,8d
2. Qeyri-simmetrik a) brabr qalnlql btn elementlrd zilm, hminin birksimli
0,35cd
birlmlr birlmd n qaln elementd
b) ikiksimli birlmd 0,5 olduqda, n qaln orta elementd
0,25cd
zilm
c) 0,35 olduqda, nazik knar elementd zilm 0,8ad
d) birksimli birlmd n nazik elementd v 0,35
knad
olduqda, knar elementd zilm
3. Simmetrik v qeyri- 2,0d2+0,02ln2,
a) A300 armaturdan olan nagelin yilmsi
simmetrik birlmlr 3,2d2
2,5d2+0,02ln2,
b) A400 armaturdan olan nagelin yilmsi
3,7d2
Qeyd :
1. Cdvld: c orta elementin qalnldr, hminin birksimli birlmd n qaln elementin qalnlna
brabrdir, a knar elementin qalnldr, hminin birksimli birlmd n nazik elementin qalnldr; d
nagelin nominal diametridir; do yuvann diametridir; btn llr santimetrldir.
2. Cdvl 20-nin qeydlrinin bnd 2 4 , 7 v 8- bax.
3. gr nagellrin dzl bu normalarn 7.49-cu bndinin tlblrin uyun yerin yetirilrs, nagel
birlmlrini yarlmaya hesablamaq lazm deyildir.

8. Aac konstruksiyalarn layihlndirilmsin aid gstrilr

mumi gstrilr
8.1. Aac konstruksiyalarn layihlndirilmsi zaman aadaklar nzr alnmaldr:
a) aac konstruksiyalar hazrlayan mssisnin istehsalat imkanlar;
b) nqliyyat v quradrma vasitlrin imkanlar v yol xidmti tlblri;
c) aac mmulatlardan itkisiz v tullantsz istifad;
d) istismar v quradrma zaman ayr-ayr konstruksiyalarn v btnlkl bina v ya
qurunun hndsi dyimzliyi, dayanql v fza srtliyinin tmin edilmsi tlblrin nzrd
tutulmas;
e) yann thlksizliyinin, odadavamllq v uzunmrllyn tmin edilmsi tdbirlrin
nzrd tutulmas.
8.2. Aac konstruksiyalarn layihlndirilmsi zaman liflr istiqamtind aacn imsi,
qurumas, hminin temperatur dyimsindn aac konstruksiyalarda yaranan grginlik v
deformasiya nzr alnmr.
Arm 30 m-dn byk olan dafisiz aac konstruksiyalarda dayan biri hrktli
olmaldr. Hrktli element kimi srtnm msal 0,065 olan ftoroplast paslanmayan polad
srtnmy qar aralq elementlri d istifad oluna bilr.
8.3. Srtnm qvvsinin tsiri aac konstruksiyalarn hesablanmasnda aadak hallarda
nzr alnmaldr:
a) dinamik yk tsir etmyn sistemin mvazinti bir elementin digrin daimi sxlmas
raitind, yalnz srtnm hesabna tmin edilrs, bu halda aacn-aaca srtnm msalnn
qiymti: kllnin yan sthi zr 0,3; yan sthi zr is 0,2 gtrlr;
b) gr srtnm konstruksiya v birlmnin i raitini pisldirrs, onda srtnm
msalnn qiymtini 0,6 qbul etmk lazmdr.
41
 8.4. Miar materialndan olan dartlan v yiln elementlrin knarlarnda ziflmlrin
olmasna yol verilmir.
8.5. Dairvi en ksikli me materialndan olan elementlrin dayanqla hesablanmas
elementin hesablama uzunluunun ortasndak ksik, mhkmliy hesablanmas is maksimum
yici moment tsir edn ksik zr aparlmaldr.
8.6. Aac konstruksiyalarn fza srtliyi v dayanql fqi v aquli rabitlr verilmkl
tmin edilmlidir. Rabit bloklar arasndak msaf 30 m-dk qbul olunmaldr. Msafnin 30 m-
dn artq olmas hesabatla saslandrlmaldr.
Binann uzunluu zr enin rabitlr yuxar kmr sviyysind v ya ykdayan
konstruksiyalarn yuxar nqtlri zr yerldirilmlidir.
Rabit fermalarnn kmrlri kimi ykdayan konstruksiyann st kmri v ya btn en
ksiyi istifad edilmlidir.
Ykdayan konstruksiyalar zrind quradrlm profilldirilmi polad dmdn dafi v
rabit kimi istifad olunmasna aqressiv mhit olmayan binalarda lav saslandrlm v yalnz
xsusi brkidilmlrl tchiz olunmu hallarda yol verilir.
Birbaa konstruksiyaya v rtk tirin pin vurulmu aac v ya ikiqat arpaz dmdn
rtkd istifad edildikd, onun fza srtliyini tmin edn rabitlr tlb olunmur.
8.7. rtk tavasnn dayaq hisssinin ls 5,5 sm-dn az olmamaldr. rtk tavalarnn
ykdayan konstruksiyaya srm v qopma qvvlrini qbul edn birlmlrl hr trfdn
brkitmk lazmdr.
8.8. Aac konstruksiyalarn dartlan elementlrinin uc-uca birlmsi bir ksikd stlkl
polad silindrik nagellrl hyata keirilmlidir. Dartlan elementlrin birlmlrinin
konstruksiyalar dartc qvvlrin oxboyu trlmsini tmin etmlidir.
8.9. Mxtlif tsirtabeli rabitlrl birldirilmi dyn v birlmlrin ttbiqin,
hminin konstruksiya elementlrinin bir hisssinin birbaa v ya bir hisssinin aralq elementi
vasitsil birldirilmsin yol verilmir.
8.10. Aac konstruksiyalarn elementlri elementlrin ekssentrisitetli birlmlrind
hesablama ksikd yici momentin qiymti, azalan hallar istisna olmaqla, dynlrd, birlmlrd
v dayaqlarda mrkzldirilmlidir. Digr hallarda dynlrdki ekssentrisitetin qiymti
hesabatlarla nzr alnmaldr.
8.11. Konstruksiya elementlri dyn v birlmlrd pilka v boltlarla kilib balanmal,
tsirtabe birlmli quraq elementlr is dynlraras sahd kilib balanmal v ya daxil
yapdrlm millrin kmyi il birldirilmlidir.
Silindrik nagell birlmd birlmnin hr iki trfind n az dartc bolt verilmlidir.
Dartc boltlarn diametri db hesabatla taplmal v diametri 12 mm-dn az qbul
olunmamaldr. Dartc boltlarn aybasnn trflrinin ls v ya diametri 3db-dn, qalnl is
0,25db -dn az olmamaldr.
8.12. Ykdayan bkli aac konstruksiyalarda elementlrin netto en ksik sahsi 50 sm2-
dn, simmetrik zifldilmi ksikd is, hminin brutto en ksik sahsinin 0,5-dn az olmamaldr.
8.13. Aac konstruksiyalarn seysmik yk tsirin hesablanmas Seysmik rayonlarda tikinti
normativ sndinin tlblrin uyun aparlmaldr.
Birmrtbli byk arml (arm 24 m-dn ox olduqda) binalarn karkaslarnda sasn
statik hll olunan konstruksiyalardan istifad edilmlidir.
Oynaql dynlrd lav daxili qvvlr yaratmamaq rti il, onlarn dnm imkannn
tmin edilmsi zruridir.
Yapqanla hazrlanm aac konstruksiyalarn layihlndirilmsind aacn yarlmasnn
qarsn almaq n tdbirlr nzrd tutulmaldr (msln, aac mmulatlarn daxil
yapdrlm millrl armaturlanmas).

42
 8.14. Yapqanla hazrlanm dyin en ksikli konstruksiyalarda liflrl buca altnda
pin biilmi elementin knarnn liflr paralel sahd yaratd lav grginliyi nzr almaq
lazmdr:
= xtg (73)
p90 = 0 = 0tg2 (74)
burada, 0 aacn liflri istiqamtind tsir edn grginlikdir;
aacn liflri il p ksilm arasndak bucaqdr.
Atmalar, bklr v dmlr
8.15. Atmalar, bklr, dmlr v digr yiln elementlr iki hddi hala, mhkmliy v
yintiy hesablanmaldr. yintinin maksimal qiymtlri bu normalarn bnd 6.35-nin tlblri
nzr alnmaqla, cdvl 19-da verilmi hddi qiymtlri amamaldr. Mrtbaras rtklr lav
olaraq yralanmaya qar hesablanmaldr.
8.16. Dam rtk konstruksiyalarnn atmalar v bklri aadak yk birlmlrin
hesablanmaldr:
a) daimi v qar yknn mvqqti tsirindn mhkmliy v yintiy;
b) daimi v 1 kN topa yk tsirin topa ykn lav yklnm msal n=1,2 v cdvl 7-nin
1-ci bndind verilmi i raiti msal q nzr alnmaqla, yalnz mhkmliy.
Btv v ya ksilmi dmlrd taxtalar v ya bruslar arasndak msaf 150 mm-dn artq
olmadqda, topa ykdn trln qvv iki taxtaya v ya brusa verilmlidir. Bruslar v ya taxtalar
arasndak msaf 150 mm-dn artq olduqda, topa ykdn trln tsir bir taxtaya v ya brusa
verilmlidir. kiqat dmlrd, (ii v mhafiz, taxtaya v brusa bucaq altnda istiqamtlnn)
topa yk 500 mm enind ii dmy paylanmaldr.
Quraq tirlr
8.17. Tsirtebeli rabitli quraq tirlr rabitlr quradrlmazdan vvl elementlri ymk
yolu il inaat hndrly verilmlidir. naat hndrlynn qiymtini (tirin sonradan yk altnda
dzxtt forma almas nzr alnmadan) quraq tirin hesablama ykn tsirindn yaranan yintisi
il mqayisd 1,5 df artrlm qiymti qbul olunmaldr.
8.18. Bruslu v yapqanl aac quraq tirlri dili metal lvh v lvh nagellrin v ya
maili yapdrlm millrin kmyi il brusdan artq olmayaraq birldirmk lazmdr. Taxta
quraq tirlri mismar, urup, dili metal lvh v digr birlm nvlrinin kmyi il ymaq
lazmdr.
8.19. Quraq tirlrin mhkmliy hesablanmas bu normalarn bnd 8.9 v 8.11-nin
tlblrin uyun aparlmaldr.
8.20. Quraq tirlrin yintisi inaat mexanikasnn qaydalar sasnda btv ksikli tirlr kimi
tyin olunur. Bu halda tirin en ksik sahsinin talt momentin bu v ya digr birlm nvnn
tsirtabeliliyini nzr alan ki msal daxil edilir.
8.21. Maili yapdrlan milli quraq tirlrd dartc qvvlrin yaranmamas n millr
birldirm mstvisin = 2550 buca altnda yapdrlmaldr. Maili yapdrlm milin
srm rabitsi kimi ykdama qabiliyyti s.r aadak dsturla hesablanr:
s.r = coss (75)
burada, T bu normalarn 7.36-c bndin uyun milin tyin edilmi ykdama
qabiliyytidir.
Yapdrlm millr arasndak msaf (addm) ss.r aadak rti dmlidir:
Ms Ts.r Ibr/Sbr (76)

43
 burada, Ms yapdrlan millr arasndak ss.r mntqsinin balanc v sonunda yici
momentlrin qiymtlrinin hesablama frqi;
Sbr neytral oxa nzrn quraq elementin budann brutto statik momenti;
Ibr neytral oxa nzrn en ksik sahsinin brutto talt momentidir.
Btv v yapdrlm aac mmulatndan tirlr
8.22. Tirlr iki hddi hala, mhkmliy, mstvi formasnn dayanqlna v yintiy
hesablanmaldr.
8.23. yiln aac elementlrinin dayaqlarnn dartlan zonasnda 0,25h drinlikd
ksilmsin aadak rt dndikd yol verilir:
VA
0,4 P (77)
bh
burada, VA hesablama ykdn dayaq reaksiyas;
b v h elementin ksilmmi en ksik sahsinin mvafiq olaraq eni v hndrlydr.
Dayaq sahsinin dz ksilmi hisssinin uzunluu c ksiyin h hndrlyndn byk
olmamal, p ksilmi hisssinin uzunluu 1 is ksilmnin a drinliyinin iki mislindn az
olmamaldr (kil 18).
p ksilmnin yerin yetirilmsi mmkn olmadqda v ya onun drinliyi 0,25h qiymtini
adqda, ksilm sahsinin gclndirilmsi vacibdir. Gclndirm enin (liflr perpendikulyar) v
maili (liflr 45 bucaq altnda) millrin yapdrlmas yolu il hyata keirilir (kil 19). Enin
millrin uzunluu aadak rti dmlidir:
2a la 0,7h (78)
burada, la milin hesablama uzunluu;
a= 30 mm (ksilmnin drinliyi neproyapqan n 30 mm xlr).

kil 18 . Tirin dayann biimli ksilmsi

1-1
1
b/2

45
M Q S1>2d
S2>3d
h
la

A
20-30 mm

S1 S2 S1
80-120 mm 1 b

kil 19. Tirin dayanda ksmnin gclndirilmsi

44
 Millrin hesablanmas dartc qvvnin tamamil enin yapdrlm millr trfindn qbul
etmsi nzr alnmaqla aparlr. Maili millr srm qvvsini at zonasnda qbul edir v
dayaqtraf mntqd toxunan grginliyi azaldr.
Tirin ksilm sahsinin knarndan mil qdr msaf 80120 mm tkil etmlidir (120 mm
msaf aq hava raitind istismar olunan konstruksiyalar n nzrd tutulur).
ki enin yapdrlm millr n aadak rt dnilmlidir:
0,7VA/h (79)
burada, T bu normalarn bnd 7.36-a sasn enin yapdrlm milin lh=ah olduqda
ykdama qabiliyyti;
VA dayaq reaksiyas;
h ksiln hiss nzr alnmadan hndrlkdr;
a ksilmnin drinliyidir.
Maili yapdrlm mil n aadak rt dnilmlidir:
25VA2(h-a)/h4 (80)
burada, T enin yapdrlm milin bu normalarn bnd 6.36-a mvafiq birlm tikiinin
yerlmsi vzin rti olaraq dayaq oturma sahsinin sviyysi qbul etmkl tyin olunan
ykdama qabiliyytidir.
8.24. Aa sthi dzxtli v oynaq birlmli yapqanl tirlr onlarn armlarnn 1/200-n
brabr inaat hndrly verilmlidir. Yapqanl tirlrd iki nv aacn birg istifadsin yol
verilir, knar zonada ksiyin hndrlynn 0,17 qiymtind nisbtn yksk nvl aacdan
istifad etmkl ona gr hesablama mqavimti (R, Rs) qbul olunur.
8.25. En ksiyin hndrly sabit v dyin olan yilmi yapqanl tirlr yuxar sthi 10%-
dn 20%-dk msbt v mnfi yrilikli ikiyamacl ola bilr. Bu tirlrin bir daya onlarn
armlarndan asl olmayaraq, dafi qvvsinin yaranmasnn qarsn almaq n hrktli
olmaldr.
yilmi yapqanl tirlrin mhkmliy hesablanmasnda knar tangensial normal
grginliklrin yoxlanlmasndan baqa, bu normalarn bnd 8.13-nn tlblrin uyun aacn
liflrin kndln istiqamtd tsir edn radial dartc grginliy r max yoxlanlmas vacibdir.
8.26. kiyamacl yilmi yapqanl tirlrin mailliyi 20%-dn ox olmayan hallarda ttbiqi
tvsiy olunur. Biryamacl v ikiyamacl dyin en ksikli tirlrin yilmsind onlarn sthin
paralel istiqamtd grginliy yamacn tsiri nzr alnmaldr.
Aacn liflri tirin bir sthin paralel olan hallarda v yamac buca 10 olduqda (kil 20),
sthlr paralel knar liflrd yilmdn yaranan grginlik aadak dsturla hesablanr:
y = (1 + tg2)/Whes Ry (81)
yamac mstvisind is aadak dsturla hesablanr:
, = (1 4tg2)/Whes R, (82)
burada, R, aacn liflr buca altnda dstur (5) il tyin olunan sxlmada hesablama
mqavimtidir.

kil 20. Biryamacl tir

8.27. Mstvi faner divarl yapdrlan tirlrin rflrini aquli dzlm taxta qatlardan
hazrlamaq lazmdr. Qutu ksikli tirlrin rflrind taxta qatlarn fqi yerldirilmsinin ttbiqin
yol verilir. gr rflrin hndrly 100 mm-dn artq olarsa, onlarda divar trfdn fqi
45
istiqamtd miar yeri nzrd tutulmaldr. Tirlrin divarlar n qalnl 8 mm-dn az olmayan
suyadavaml fanerlrdn v ya biristiqamtli pon (LVL-dn) istifad olunmaldr.
Kompozit ksikli tirlr
8.28. Kompozit ksikli tirlr quraq olub, yapdrlm ankerli aac qabralardan v
monolit dmir-beton tavadan ibartdir (kil 21).

a) b)
b

c) d)
b
0,5S 1 S1 S1
S3 S2

h'

element
a

l
h

>100
_

a mumi grn; b en ksik; c en ksiyin hndsi xarakteristikalar;

d tirin dayaq hisssi
kil 21. Kompozit ksikli tirlr

8.29. Kompozit tirlrin elementlrind yici momentlr, qvvlr v grginliklr mumi

hallarda konstruksiyalarn tikilm v yklnm raitlrin uyun mxtlif mrhllrd v
dvrlrd yaranan qvv amillrinin cmlnmsi il tyin olunur.
Dmir-beton v aac arasnda yici momentlrin, srm v qopartma qvvlrinin, daxili
grginliyin v hminin mumi deformasiyann tyinind betonun ii, bir qayda olaraq, betonda
grginliyin qiymti v iarsindn asl olmayaraq elastik qbul edilir. Bu zaman betonun
srngcliyi nzr alnmaldr.
8.30. Kompozit tirlrin betonun iinin elastik qbul edilmsi sasnda yerin yetiriln
hesablamalarda bu tirlrin en ksiyinin hndsi xarakteristikalarnn aaca evrilmsi m msalndan
istifad edilmlidir:
Eb
m (83)
E
burada, b dmir-betonun elastiklik moduludur;
E liflr istiqamtind aacn elastiklik moduludur.
Aac qabralarnn hndrly aadak kimi qbul edilir:
ksiln tirlr n (1/15 1/25)l;
ksilmz tirlr n (1/20 1/30)l; burada, l tirlrin armdr.
Dmir-beton tavann qalnl 80150 mm qbul olunur. Yapdrlan ankerlrin maillik
buca =3045 arasnda gtrlr.
Aacn liflr istiqamtind yapdrlan ankerlrin oxlar arasndak msaf aadak
qiymtlrdn az qbul olunmamaldr (kil 21):
= 30 olduqda S1 = 14d;
46
 = 45 olduqda S1= 10d.
Liflr istiqamtind ankerin oxundan knara qdr msaf 5d-dn az olmayaraq qbul
olunmaldr.
Liflr kndln istiqamtd msaf aadak qaydada qbul olunmaldr:
ankerlrin oxlar arasnda S2 3d;
ankerin oxundan knara qdr 30 mm-dn az olmayaraq S3 2d.
8.31. Hesablama iki mrhld aparlr:
birinci mrhl aac qabrann dmir-beton tavann arlna;
ikinci mrhl daimi v mvqqti yklrin tsirin.
8.32. Aac qabrann aa sthind grginlik aadak dsturla hesablanr:
ag ag1 ag2 Rd (84)

1
burada, ag1 birinci mrhld qabradak grginlikdir;
Wag
2
ag 2 ikinci mrhld qabradak grginlikdir;
Wc
1 dmir-beton tavann kisindn yaranan yici momentdir;
2 hesablama yklrindn (dmir-beton tavann kisindn baqa) yici momentidir;
Wa aac qabrann mqavimt momentidir;
I
Wc c kompozit ksiyin aaca evrilmi mqavimt momentidir;
y
y evrilmi ksiyin neytral oxundan tirin aa sthin qdr olan msafdir.
8.33. Dmir-beton tavann yuxar sthind grginlik aadak dsturla hesablanr:
b M 2 / Wb.c Rb (85)
burada, Wb. betona evrilmi kompozit ksiyin mqavimt momenti;
Rb betonun sxlmada hesablama mqavimtidir.
8.34. Dmir-beton tavann hesablama eni armn 1/6-dn ox olmamaq rtil qabralar
arasndak msafy brabr qbul olunur. Tavann qalnl kompozit tirin hndrlynn 1/10
dn kiik olduqda, xntnn hesablama eni tavann qalnlnn 6 mislindn artq olmayaraq qbul
edilir.
8.35. Ankerlrin tlb olunan say tava v qabrann yarlma mstvisind srmy
hesablanmasna uyun myyn olunur.
Bir ankerin srmd ykdama qabiliyyti aadak dsturla hesablanr:
T As Rs cos 100d 2 Rb sin (86)
burada, As ankerin en ksik sahsidir;
Rs anker materialnn dartlmada hesablama mqavimtidir;
d ankerin nominal diametridir;
Rb betonun oxboyu sxlmada hesablama mqavimtidir (prizma mhkmliyi).
Fermalar
8.36. Ksilmz v ksiln kmrli fermalarn hesablanmas dyn birlmlrinin
tsirtabeliliyi nzr alnmaqla, deformasiya sxemi zr aparlmaldr. Ksilmz kmrli
fermalarn hesablanmasnda elementlrd boyuna qvvlrin v yerdyimlrin tyinind
dynlrin oynaql qbul olunmasna yol verilir.
8.37. Fermalar inaat hndrlynn yapqanl konstruksiyalarda aa v yuxar kmrlrin

47
yilmsi yoli il armn 1/200 -dn az olmayaraq verilmsi il layihlndirilmlidir.
8.38. Fermann sxlan elementlrinin hesablama uzunluu dayanqla z mstvisind
hesablamalarda dyn mrkzlri arasnda msaf, ferma mstvisind olmayan hallarda
brkidilm nqtlri arasnda msaf qbul edilmlidir.
8.39. Fermann bk elementlri dynlrd mrkzldirilmlidir. Dynlrind
mrkzldirilmyn ferma elementlrind yaranan yici moment nzr alnmaldr. Fermann
sxlan kmrlrinin birlmlri dynlrd v ya ferma mstvisind olmayan elementlrin
birlmsi dynlrin yaxnlnda yerldirilmlidir.
Yapdrlan rabitli linzakilli fermalarn layihlndirilmsinin xsusiyytlri
8.40. Fermalar btnlkl yapdrlan aac mmulatndan v ya aa kmri v bk
detallar is poladdan yla bilr. kil 22-d srt dynl fermann sxemi gstrilmidir.
Armn ortasnda fermann hndrly (l/9)L< < (1/6)L qbul edilir.
Bu fermalarn armlar 18 100 m tvsiy olunur.

h
H

B
L

kil 22. Linzakilli fermalarn sxemi

8.41. Fermann bk elementlri aquli istiqamt nisbtn 3050 bucaq altnda

yerldirilmlidir. Fermann bk elementlrinin kmr brkidilmsi yapdrlan millrin v ya
nagellrin kmyi il yerin yetirilmlidir. Fermann hesablamalar v konstruksiyalandrlmas bu
normalarn bnd 8.138.19-nun tlblrin uyun aparlmaldr. Linzakilli fermalarn dayaq
dynlri ox yklnmi v msuliyytlidir. Kmrlr srt qovuduqda, maili yapdrlan millrl
layihlndirilmlidir (kil 23).
8.42. Yma fermalar bir ne nql olunma hisslrindn tkil oluna bilr. rildirilmi
dynlrin yerlmsi nqliyyat v texnoloji tlblr sasnda tyin olunmaldr. Aa kmrd
mmkn qdr minimal sayda birlmlr yerldirmk lazmdr.

kil 23. Linzakilli fermann dayaq dynnn sxemi

8.43. Yuxar kmrin birlm dynlri el hll edilmlidir ki, oxboyu qvvlrin
elementlrin yan sthlrin en ksiyin hndrly boyu grginliyin brabr paylanmasn tmin
48
edn polimer-betonla trlmsi tmin olunsun.
8.44. Kmrlrin sxlan v dartlan birlm dynlri fermann yerinin dyidirilmsindn
v qaldrlmasndan yaranan quradrma yklrin hesablanmaldr. Ferma mstvisind olmayan
birlm dynlri tlb olunan srtliy v ks iarli yklri qbul etmk imkanna malik
olmaldr.
8.45. Fermalarn hesablanmas aadaklar nzr alnmaqla aparlmaldr:
a) fermann kmrlrind qvvlr onlarn ksilmz olmas rtindn tyin olunmaldr;
dynlrd ml gln yici momentlr nzr alnmaldr;
b) ferma bk elementlrind qvvlrin bk elementlrinin kmrlr oynaql
birlmsi rtindn tyin olunmasna icaz verilir;
c) statik hesablamalar n maili yapdrlan rabitli dayaq dyn srt qbul olunur;
d) bk elementlrinin ksilmz kmr birlmsi oynaql qbul olunur.
Dynlrd metal dili lvh birlmli taxta fermalarn
layihlndirilmsinin xsusiyytlri
8.46. Dynlrd metal dili lvh birlmli taxta fermalar msuliyyt sviyysi II v
odadavamllq drcsi V olan binalarda ttbiq olunur (bu normalarn lav 3-). Fermalar eni
100200 mm, qalnl 4070 mm olan iynyarpaql aaclarn materiallarndan hazrlanr.
8.47. Fermann hesablama sxemi bk elementlrinin ksilmz kmrlr oynaql
birlmsini nzrd tutur. Taxtalarn kmrin uzunluu zr birlm dynlrindn knar
mntqlrd uc-uca birlmsi oynaql qbul olunur.
8.48. Fermann hndrlynn onun armnn 1/5-dn az olmayaraq qbul edilmsi tvsiy
olunur. Kiik hndrlkl fermalarn dynlrind millrin xtti tsir tabeliliyi nzr alnmaqla
hesablanmas vacibdir. Bu halda, hesablamalarda birlmlrin hesablama ykdama
qabiliyytlrin uyun dynlrd millrin deformasiyasnn 1,5 mm tkil edn qvvlri nzr
alnmaldr.
8.49. Fermalarn kmrlri sxlan-yiln v dartlan-yiln elementlr kimi hesablanr.
bk elementlrin mrkzi sxlan v mrkzi dartlan elementlr kimi baxlmaa yol verilir.
Hesablamalarda metal dili lvhlrin yuvalarnda ksiklrin zifldilmsi nzr alnmr.
8.50. Metal dili lvh birlmli dynlrin hesablama ykdama qabiliyytlri lvhnin
dilrin verilmi hndsi nvndn asldr. Dilrin hndrlynn lvhnin qalnlnn 12
mislindn ox olmayaraq qbul olunmas tvsiy edilir. Polad lvhnin qalnl 12 mm tkil
edir. Birlmnin hesablama ykdama qabiliyyti R tsir edn qvvnin lvhnin oxu arasndak
bucandan v lvhnin oxunun mailliyi il liflrin istiqamti arasndak bucandan (kil 24)
asl olaraq, 1 sm2- dn metal dili lvhlrin konkret nvlrinin nmunlrinin snaqlar vasitsi
il tyin olunur.

49
 y

lama si

x lvhnin sas istiqamti; y sas istiqamt perpendikulyar istiqamt;

F qvvsinin oxu il x istiqamti arasndak bucaq; aacn liflrinin istiqamti il
F qvvsinin oxu arasndak bucaq; birlm xtti il x istiqamti arasndak bucaq
kil 24. Metal dili lvhlrin ilmsinin hndsi parametrlri

Mxtlif formal dilrin tamplanmas zaman lvhlrin mxtlif cr deilmsi nticsind

metal dili lvh birlmsinin dartlmada Rd v ksilmd Rk hesablama mqavimtlri lvhnin
oxuna nzrn qvvlrin istiqamtlrinin bucann mxtlif qiymtlrind nmunlrin
snaqlar nticsind tyin olunur.
8.51. Birlmnin mhkmlik rti aadak dsturla yoxlanlr:
N < R2A (87)
burada, N mild normal qvv;
R 1 sm2 birlm sahsinin hesablama ykdama qabiliyyti;
A metal dili lvhli birlmnin bir trfindki sthinin hesablama sahsidir, ferma
elementlrinin qovuma xttin bitin 10 mm enind zolaq klind lvh mntqlrinin
sahlrini xmaqla tyin olunur.
8.52. Dartlmada metal dili lvhnin mhkmlik rti aadak kimidir:
Nd = 2Rdb (88)
burada, b deilm nzr alnmadan, qvvnin tsir istiqamtin perpendikulyar istiqamtd
lvhnin ls;
Rd lvhnin dartlmada hesablama mqavimtidir.
8.53. Ksilmd metal dili lvhnin mhkmlik rti aadak kimidir:
Q = 2Rk lk (89)
burada, lk deilm nzr alnmadan lvh ksiyinin ksilm uzunluu;
Rk lvhnin ksilmd hesablama mqavimti;
Q dynd ksici qvvdir.
8.54. Ksici v dartc qvvlrin lvhy birg tsirindn aadak rt dnilmlidir:

50
 2 2
N Q
1 (90)
d 2 Rk lk
2 R b
Talar v qbblr
8.55. Talar v qbblr bu normalarn bnd 6.17-nin tlblrin uyun mhkmliy v
yrilik mstvisind bnd 6.2-nin dstur (9)-u il dayanqlla hesablanmaldr, harada
elementlrinin hesablama uzunluqlar lo aadak kimi qbul olunmaldr:
a) deformasiya sxemi zr mhkmliy hesablanmalarda:
- simmetrik yklrd ikioynaql ta v qbblr n l0 = 0,35S;
- simmetrik yklrd oynaql ta v qbblr n l0 = 0,58S;
- p simmetrik yklrd iki v oynaql talarda v qbblrd aadak dsturla tyin
olunur:
S
l0 (91)
2 2
burada, yarmtan mrkzi bucadr, qiymti radianla gtrlr;
S ta v ya qbbnin tam qvsnn uzunluudur.
Btn yklm nvlrind qfl hisssind snma buca 10-dn ox olmayan oynaql
oxvari talar n l0 = 0,5S.
Qeyri-simmetrik yklmd oynaql talarn hesablamalarnda hesablama uzunluunun
l0=0,58S qbul olunmasna yol verilir.
b) yrilik mstvisind ikioynaql v oynaql talarn v qbblrin hesablanmasnda l0 =
0,58S.
Mstvi deformasiya formasnda oynaql talarn dayanqla yoxlanlmas bu normalarn
6.20-ci bndinin tlblri sasnda aparlmaldr.
8.56. Talarn deformasiya sxemi zr mhkmliy v mstvi deformasiya formasna
dayanqla hesablanmasnda N v d -nin qiymtlrini maksimal momentli ksiklrd
(yklmnin yoxlanlan hal n) qbul etmk lazmdr, v ya s v c msallarnn qiymtlrini
bu normalarn bnd 6.17-nin dstur (33)- tan qfl ksiyind No sxc qvvnin qiymti
qoyulmaqla hesablanmaldr. yrilik mstvisind tan dayanqla hesablanmas dstur (9) il
hmin sxc No qvvsinin tsirin aparlmaldr.
rivlr
8.57. oynaql riv elementlrinin onlarn z mstvisind mhkmliy hesablanmas
hesablama uzunluunu yarmrivnin oxboyu uzunluuna brabr gtrmkl sxlb-yiln
elementlrin hesablama qaydalarna uyun aparlmasna icaz verilir.
8.58. Xarici kontur boyu brkidilmi oynaql rivlrin mstvi deformasiya formasnda
dayanqln bu normalarn bnd 6.20-dki dsturlarla yoxlanlmasna icaz verilir. Bu halda, rigel
v dirklrin oxlar arasnda bucaq 130o-dn ox olan dzxtli elementli v yilib-yapdrlan
rivlr n elementlrinin hesablama uzunluu yarmrivnin oxboyu uzunluuna brabr
qbul edilmlidir. Rigel v dirklr arasnda bucaq 130o-dn kiik olan hallarda rigel v dirklrin
hesablama uzunluu onlarn knarlarnn brkidilm dynlri arasndak msafy brabr qbul
edilir.
8.59. yilib yapdrlan rivlrin yrixtli mntqlri h/r 1/7 nisbtind (h ksiyin
hndrly, r yrixtli mntqnin mrkzi oxunun yrilik radiusudur) (kil 25) bu normalarn
bnd 6.17-nin dstur (32)-si vasitsil mhkmliy hesablanmaldr. Bu halda, daxili sth zr
grginliyin yoxlanlmasnda mqavimt momentini krd msalna vurmaq lazmdr:
1 0,5h / r
krd (92)
1 0,17h / r
51
xarici sth zr grginliyin yoxlanlmasnda is krx msalna vurmaq lazmdr
1 0,5h / r
krx (93)
1 0,17h / r
En ksiyin mrkzi oxundan neytral oxa qdr z msafsi aadak dsturla hesablanr:
h2
z (94)
12r

h/2
h

h/2
b

d
x
z
x

kil 25. yilib yapdrlan rivlrin yrixtli hisssind grginliyin

tyin olunmasnn hesablama sxemi

Hava elektriktrc xtlrinin dayaqlar

8.60. Hava elektriktrc xtlrinin elementlri n yumru me, miar materiallar v
yapdrlan aac mmulatlarnn istifadsin yol verilir.
8.61. Dayan sas elementlri (dirklr, lavlr, traverslr) n albann yuxar ksiyinin
diametri, grginlik 110 kV v daha artq elektrik hava xtlri n 180 mm-dn, grginlik 35 kV v
ondan aa elektrik hava xtlri n is 160 mm-dn az olmamaldr.
lavlrin (payalarn, zolarn) diametri grginlik 35 kV v daha artq elektrik hava xtlri
n 180 mm-dn az olmamaldr. Dayaqlarn kmki elementlri n albanlarn yuxar
ksiyinin diametri 140 mm-dn az olmamaldr.
8.62. Hava elektriktrc xtlrinin dayaqlarnn elementlrinin qovumalar, bir qayda
olaraq, yarma birlmsiz yerin yetirilmlidir.
8.63. Birlmlrd boltlarn diametri 16 mm-dn kiik, 27 mm-dn byk olmamaldr.
Aac konstruksiyalarn etibarlln tmin edn konstruktiv tlblr
8.64. Bina v qurularn istismar mddtindn, aac mmulatlarn kimyvi mhafizsinin
aparlmasndan asl olmayaraq, aac konstruksiya elementlrinin qurumasn tmin edn v onlarn
nmlnmsindn konstruktiv mhafiz tdbirlrinin grlmsi mcburidir.
Aac mmulatlar balanc yksk nmliy malikdirlrs, konstruksiyada onun srtli
qurumas tindirs, hminin konstruktiv tdbirlrl aacn dvri v daimi nmlnmsinin
qarsn almaq mmkn deyils, kimyvi mhafiz tdbirlri (konservldirm, antiseptikldirm,
hidrofobladrma, nm qar rtklrin istifadsi v s.) ttbiq olunmaldr.

52
 8.65. Konstruktiv tdbirlr kimi aadaklar nzrd tutulmaldr:
a) aac konstruksiyalarn istehsalat, istismar, atmosfer kntlrinin, qrunt v rim
sularnn bilavasit nmlnmsindn qorunmas (hava elektriktrc xtlri istisna olmaqla);
b) aacn donmadan, kapilyar v kondensasiya nmlnmlrindn qorunmas;
c) aac konstruksiyalarn sistemli qurumasnn temperatur nmlik rejiminin yaradlmas yolu
il (otaqlarn mcburi v tbii ventilyasiyas, konstruksiyalarda v bina hisslrind quruducu
qurularn, aeratorlarn yerldirilmsi) tmin edilmsi.
8.66. Ykdayan aac konstruksiyalar (fermalar, talar, tirlr v s.) imkan daxilind btn
hisslri bax nzarti n aq, yax klklnn olmal, hminin onlar konstruksiya
elementlrinin kimyvi mhafizsin daxil olan profilaktik tmirlrin yerin yetirilmsin imkan
yaratmaldrlar.
8.67. sidiln bina v qurularda ykdayan konstruksiyalar el yerldirmk lazmdr ki,
onlar btnlkl isidiln otaqlarda v ya ondan knarda yerlsinlr.
saslandrlm hallarda ykdayan yapqanl konstruksiyalarn (tirlrin, rivlrin,
talarn) bir hisssinin isidiln otaqlarda, digr hisssinin is xaricd yerldirilmsin yol verilir.
Bu halda, konstruksiyalar dzbucaql, btv en ksiy malik olmal, onlarn mhafizedici
konstruksiyalarla (divarlarla, rtklrl) ksim yerlrind nmlnm v bioloji dalmaya qar
lav gclndirilmi mhafiz tdbirlri nzrd tutulmaldr.
8.68. Birlmi v ya ardaql dam rtk konstruksiyal binalarda ferma kmrlrinin
uclarnn bk elementlrinin, dayaq v aralq dynlrinin divarlarn qalnl zr irisin
oturdulmasna yol verilmir.
Ykdayan konstruksiyalarn (fermalarn, talarn, tirlrin) dayaq hisslrinin da divarlarn
yuvalarnda yerldiriln hisslri aiq olmaldr. Konstruksiyalarn dayaq hisslri il yuvalarn
divarlar arasndak aralqlarn krpic, mhlul v digr hermetik materiallarla doldurulmas
qadaandr. sidiln bina v qurularn xarici da divarlarnda v hminin isidiln v isidilmyn
otaqlar ayran daxili divarlarda yuvalarn donmasnn qarsn almaq n divarlarn texniki istilik
hesablamalarnn nticlrin uyun istilik mhafiz qat verilmlidir.
8.69. Metal dayaql ykdayan aac konstruksiyalarn (ferma, ta, tir v s.) isidiln bina v
qurularn xarici da divarlarnda alm yuvalarda oturdulmasna buxarn metal sthin dmsi
thlksin gr icaz verilmir. Bu cr konstruksiyalar otaqlarn daxilin xm dmir-beton
stunlar, divar pilyastrlar v digr dayaq nvlri zrind oturdulmaldr.
8.70. Ykdayan konstruksiyalarn bnvrlr, da divarlara, pilyastrlara, dmir-beton
stunlara oturdulan yerlrind aac konstruksiya il dayan daha yksk istilikkeirm
qabiliyytin malik material arasnda hidroizolyasiya qat verilmlidir.
Ykdayan aac konstruksiyalarn dayaq hisslri aac altlq (yastq) zrind
quradrlarsa, altlqlar da, hminin dayan daha artq istilikkeirm qabiliyytin malik
materialndan hidroizolyasiya qat il ayrlmaldr. Altlqlar (yastqlar) brk enliyarpaq aac
nvlrindn hazrlanmal v tin yuyulan v yuyulmayan bioloji mhafiz trkiblri il
rtlmlidir.
8.71. Konstruksiyalarn istismar zaman buxar kondensatnn metal sthlr dm ehtimal
olan sahlrd metalbrkitm elementlrinin (qoyma element, bucaqlq, bolt, ayba) aaca tmas
sahlrind aacn nmlnmdn qorunmas tdbirlri hyata keirilmlidir. Bunun n aacla
metal elementlr arasnda hidroizolyasiya qat (mastika, ll klind bklm hidroizolyasiya
qatndan altlq, elastik v ya sxladrc lentlrdn altlqlar) yaradlmaldr.
8.72. Aac rivlr, talar v dirklr (stunlar) otaqlarn daxilind yerldikd, dayan
aa ksiyinin hndrlyn dm sviyysindn el hndrlkd yerldirmk lazmdr ki,
istismar mddtind dayaq dynnn nmlnmsi ehtimal mmkn olmasn.
Ykdayan konstruksiyalarn dayaq hisslri aq havada yerlrs, bnvrnin st sthi el
dzldilmlidir ki, atmosfer kntlrindn yaranan suyun srtl knarladrlmas tmin

53
olunsun, ya v rimdn dayaq dynnn subasmalar mmkn olmasn.
8.73. Aac rtklr, bir qayda olaraq, suyun xarici knarladrlmas il layihlndirilmlidir.
8.74. Havann nmliyi yksk olan (85%-dn artq) bina v qurularda, hminin gcl v
orta kimyvi aqressiv mhitd istismar olunan ykdayan aac konstruksiyalar btv ksikdn v
minimal sayda metal elementlrdn tkil olunmaldrlar. Bu cr bina v qurularda metal-aac
konstruksiyalarn ttbiqi maksimal drcd mhdudladrlmaldr. Kimyvi aqressiv mhitd
istismar olunan binalarda da, hminin boluqlu ykdayan konstruksiyalarn ttbiqi byk sayda
aralq dynlrinin, aac bk elementlrinin fqi v maili aq sthlrind kimyvi aqressiv
tozun toplanmas sbbindn mhdudladrlr. Bu binalarda imkan daxilind ykdayan
konstruksiyalarn aqressiv mhitli otaqlardan knara xarlmasn (asma tavanlarn, ardaql
rtyn yaradlmas) nzrd tutan hcmi plan hllri qbul edilmlidir.
8.75. Aq havada istismar olunan ykdayan konstruksiyalar btv, massiv ksiy malik
olmal, yumru aac bruslardan v ya yapdrlma aac mmulatlardan hazrlanmaldr. Yumru
me materialndan v ya bruslardan hazrlanan konstruksiyalar birlm yerlrinin knarlarnda
istismar mddtind aacn srtl qurumasn tmin etmk mqsdi il xsusi aralqlarla
layihlndirilmlidir.
Aq qurularda aac elementlrin atmosfer nmliyinin bilavasit birbaa tsirindn qoruyan
vasitlrin maksimal drcd istifad olunmas zruridir.
Msuliyytli ykdayan konstruksiyalarn aq elementlrinin fqi v maili sthlrinin
atmosfer kntlrindn mhafizsini tmin etmk n bioloji mhafiz trkiblri il rtlm
aac taxtalardan, atmosfer tsirlrin v korroziyaya qar davaml gnliklrdn istifad
edilmlidir.
8.76. Aq havada v ya yksk nmlik raitind istismar olunan ykdayan
konstruksiyalarn dayaq hisslri v dynlri el layihlndirilmlidir ki, elementlrin uclar imkan
daxilind yax klklnn v metal il minimal tmas sahsin malik olsun. Ykdayan aac
konstruksiyalarn zllr oturma sahlrind, aac talarn, rivlrin bel dynlrind btv
metal dayaqlarn istifadsindn qamaq lazmdr.
8.77. Tavan sthlrind su buxarlarnn yaranmas ehtimal olan binalarda ykdayan
konstruksiyalarn (fermalarn, talarn, rivlrin) yuxar rtk tavalar oturan sthlrinin qalnl
30 mm-dn az olmayan yuyulmayan v tin yuyulan biomhafiz trkiblri v z ikiqat
hidroizolyasiya qat il yapdrlm taxtalarla mhafiz olunmaldr.
Birlmi dam rtk konstruksiyalarnda yendlrin istifadsin icaz verilmir.
8.78. sidiln bina v qurularn divar mhafiz konstruksiyalarnda istismar dvrnd
nmliyin toplanmasnn qars alnmaldr. Divar v rtk panellrind xarici hava il laqd olan
ventilyasiya havaknlri nzrd tutulmal, buxar izolyasiya qatndan istilik texniki hesabatlarla
nzrd tutulan hallarda istifad edilmlidir.
8.79. Mhafizedici divar konstruksiyalarnn su buxarndan mhafizsi ll klind
bklm v nazik tbq materiallarndan nzrd tutulmaldr. bksi karkasa tsirtabe
(mismar, urup, dmirbnd, nbrl) birldiriln mhafiz divar konstruksiyalarnda sarlma v
tbq materiallarndan boyama v ya yaxma buxar izolyasiya qat nzrd tutulmaldr. Bu halda
karkasla bk arasnda buxar izolyasiya qat btv v ksilmz (sarlma v tbq materiallar
qaynaqlanr v ya yapdrlr) yerin yetirilmlidir. bksi mhafiz konstruksiyasna yapqanla
yapdrlan mhafiz konstruksiyalarnda boyama (yaxma) buxar mhafiz qat ttbiq olunmaldr.
Buxar mhafiz qat bknin daxili sthin kilir. Boyama buxar mhafiz qat eyni zamanda
nmlikdn mhafiz funksiyasn da yerin yetirrs, onun hm d bknin xarici sthin
kilmsin icaz verilir.
8.80. Ll klind bklm material altnda rtk tavasnn ventilyasiyas xarici bk il
istilik qat arasnda xsusi quradrlm havaknlr vasitsi il hyata keirilir.

54
 Polad profilldirilmi dm v dalal tbqlr altnda rtk tavalarnda bu cr
havaknlr quradrlmr. Karniz dyn el layihlndirilmlidir ki, xarici hava dam rtk
tbqlrinin altna azad daxil olmaq imkanna malik olsun.
Damalt fzann xarici trfdn ventilyasiya havaknlri quradrlmadan, qar leyhin
qoyulan daraqlarla balanmasna icaz verilmir.
8.81. Aac karkasl, fanerli v ya taval divar panellri zl v ya krs paneli zrind el
quradrlmaldr ki, xarici hava aadan onlarn irisin, oradan ventilyasiya havaknlrin
azad daxil olub, karnizdn xa bilsin. Krs divar panelinin hidroizolyasiyasnn altlq qatsz zl
zrind quradrlmasna icaz verilmir. Divar panellri arasndak tikilrd istilik qat verilmli
v tikilr hermetikldirilmlidir.
sidiln binalarn divar panellrinin xarici bksind buxar keirmyn materialn
istifadsin bk il doldurucu arasnda havaknlr yerldirilmdikd icaz verilmir.
8.82. Xarici divar panellrinin islanmadan qarsn almaq n skidn panelin aasna
qdr msaf 40 sm-dn, damlardan suyun qeyri-mtkkil knarladrlmasnda karnizlrin
xnts 50 sm-dn az olmamaldr.

55
 lav 1

Aac mmulatlar keyfiyytin lav tlblr

DST 8486 standartna uyun iynyarpaql aacdan olan taxta-alban v DST 9463-8
standartna uyun yumru me materialna qoyulan tlblrdn baqa, btv v yapqanl aac
mmulatlarnn qatlarna aadak lav tlblr d tqdim olunmaldr:
a) K26 v K24 sinifli aac mmulatlarda illik qatlarn eni 5 mm-dn artq v trkibind khn
aac mmulatnn miqdar 20%-dn az olmamaldr;
b) K26, K24 sinifli aac mmulatlardan yapdrlm yiln elementlrin knar dartlan
sahlrind (ksiyin hndrlynn 0,15 hisssind) v hminin yilm v ya dartlmada til
istiqamtind ilyn qalnl 60 mm-dn az olmayan btv aac elementlrd aacn zk
hisssindn istifady yol verilmir;
c) yapdrlm millr istifad olunan yapqanl konstruksiyalarn aac qatlarnda
qrarladrc ksiklrin yerin yetirilmsin yol verilmir.

56
 lav 2

Biristiqamtli pon (LVL), am v kknar aaclarndan hazrlanm aac

konstruksiyalarn normativ v mvqqti mqavimtlri

2.1. Materialn normativ mqavimti Rn (MPa) aadak dsturlarla tyin olunur

Rn = Rm (1 l,65v) (95)
burada, v snaqlarn nticlri sasnda mhkmlilik gstricilrinin variasiya msal;
Rm materialn mvqqti mqavimtinin qiymti (MPa);
1,65 tyin ediln normativ mqavimtin gzlniln statistik funksiyasnn yaylmasnn
0,95-ni tmin edn kvantildir.
Normativ v mvqqti mqavimt dvlt standartna uyun olaraq 12% nmlikd aacn
snaq nvnd (cdvl 3) A rejimli yklnmd snaqlarn nticlri sasnda tyin olunur.
2.2. Hesablama mqavimti Rh, Rn n 0,95 tminatndan, Rh (2,33) n 0,99 tminatna
keid rtlrindn, 0,99 tminatnda materialn e etibarllq msaln nzr alan aadak
dsturla tyin edilir:
R h R n ml / ( e et(x.m) ) (96)

burada,
e 1 n v / 1 h v (97)
n , h mvafiq olaraq Rn (1,65) n 0,95, Rh (2,33) n is 0,99 tminatl kvantillr;
v variasiya msal;
et(x.m) binann xidmt mddtini nzr alan etibarllq msaldr.
Normativ v mvqqti mqavimt cdvl 3- uyun A rejimli snaqlarda aacn 12%
nmliyind tyin edilir. am v kknar aaclar n normativ v mvqqti mqavimtin
qiymtlri cdvl 24-d, biristiqamtli pon (LVL) n is cdvl 25-d verilmidir.
Cdvl 24
n n
R , P, elementlrin sinfi / nvlri R , P, tmiz

Grginlik halnn nv Rm R m

26/1 24/2 16/3 aacdan
1. yilm:
26 24 16
a) knarn yklnmsind
36 33 22
30 27 20 57
b) tbqnin yklnmsind
42 37,5 28 80
25 23 15 33
2. Liflr istiqamtind sxlma
33 31 20 44
20 15 60
3. Liflr istiqamtind dartlma
34 25 100
3,6 3,2 3,2 4,56
4. Liflr istiqamtind yarlma
6 5 5 7
Qeyd:
1. Miar materiallarnn snaq nmunlrinin en ksik llri onlarn sortiment uyun qalnlqlarna sasn
qbul edilir.
2. Mvqqti mqavimt aadak qaydada tyin edilmlidir: dili birlmli v btv ksikli miar material
n DST 15613.4, DST 21554.2, DST 21554.4, DST 21554.5, DST 21554.6 standartlar tmiz aac
n DST 4.208 standartnn tlblrin uyun kiikll nmunlrin sna sasnda; sem yoxlama
snaqlarn DST 18321 standartnn tlblrin uyun.
3. Aac bruslarn v yumru me materiallarnn mhkmliyinin vizual qiymtlndirilmsin, nvlr ayrlma
lamtlrin v bu normalarn lav 1-in tlblrin sasn icaz verilir.
4. Yapdrlm konstruksiyalarn qatlarnn v uzununa istiqamtd dili xnt vasitsi il uc-uca birldirilmi
btv aac konstruksiya elementlrinin tbq yklmsind yilm snaqlarnda mhkmliyi bu cdvlin 1-ci bndinin
b yarmbndind sinif (nv) zr gstriln qiymtlrdn aa olmamaldr.

57
 Cdvl 25

Rn / Rm, P,
Sra nvlr n / LVL sinif n mhkmliklri
Grginlik hal
-si
1/45 2/40 3/35

1 yilm 45/61 40/53 35/47

2 Liflr istiqamtind lvh mstvisind sxlma 37/49 35/47 32/42
3 Liflr kndln istiqamtd lvh mstvisind sxlma 6,0/8,8 5,8/8,5 5,6/8,2
4 Liflr kndln istiqamtd lvh mstvisindn sxlma 3,0/4,4 2,8/4,1 2,8/4,1
5 Liflr istiqamtind dartlma 38/51 36/49 34/46
6 Liflr kndln istiqamtd lvh mstvisind dartlma 0,9/1,4 0,9/1,4 0,9/1,4
7 Liflr istiqamtind lvh mstvisind kndln yarlma 4,9/7,0 4,7/6,8 4,7/6,8
8 Liflr istiqamtind lvh mstvisind yarlma 3,8/5,3 3,6/5,0 3,4/4,7

58
 lav 3

Aac konstruksiyalarn tsnifat

3.1. Aac konstruksiyalar sas lamtlrin gr aadak kimi tsnifatlandrlr:
funksional tyinatna;
istismar raitin;
xidmt mddtin.
3.2. Funksional tyinatna gr aac konstruksiyalar bu normalarn 5-ci blmsinin
tlblrin uyun olaraq bina v qurularn msuliyyt sviyylri DST 27751
standartnda aadak siniflr blnmdr:
1 yksk msuliyyt sviyyli (I):
2 normal msuliyyt sviyyli (II):
3 aa msuliyyt sviyyli (III):
Binann mxtlif elementlri n mxtlif msuliyyt sviyysinin ttbiq edilmsin yol
verilir.
3.3. stismar raitindn asl olaraq, istismar parametrlrini nisbi nmliyi, havann
temperaturunu, konstruksiya yerln sahd xarakterik istismar raitini (bal v ya aq raitd)
nzr alaraq konstruksiyalar istismar qruplarna aid edilir. Aacn istismar nmliyi tyinedici sas
amildir. Aacn istismar nmliyi rti olaraq aacn mvazintli nmliyin brabr qbul edilir
(kil 26). stismar raiti qrupunun nzr alnmas konstruksiyalarn layihlndirilmsind,
yapqan v mhafiz materiallarnn seilmsind, aacn hesablama mqavimtinin dzli
msalnn tyinind, hminin konstruksiyann hazrlanmasnda keyfiyyt nzart sisteminin
qbulunda istifad olunur. stismar qrupu cdvl 27-d verilmidir.
3.4. Bina v qurularn uzunmrllyn tmin edn zruri tdbirlr istismar mddtlri
layihlndiriln obyektlrin konkret istismar raiti nzr alnmaqla, sifariinin razl sasnda
ba podrat trfindn tyin edilir. Bina v qurularn istismar mddtinin tqribi qiymtlri cdvl
26-da verilmidir.

Cdvl 26

stismar mddtinin tqribi

Obyektlrin adlar
qiymti

Mvqqti bina v qurular (inaat fhllrinin v nvbti heytin mit binalar,

mvqqti anbarlar, yay pavilyonlar v s.) 10 il qdr
Gcl aqressiv mhitd istismar olunan qurular (rezervuarlar, qablar, neft-qaz
emal kimya snayesi mssislrinin boru xtlri, dniz mhitind istismar olunan 25 ildn az olmayaraq
qurular)
Adi raitd istismar olunan ktlvi tikiln bina v qurular (snaye v mlk
tikinti binalar) 50 ildn az olmayaraq
Unikal bina v qurular (sas muzeylrin binas, milli v mdni srvtlrin,
monumental incsnt srlrinin qorunduu binalar, stadionlar, teatr binalar, 75 100 il v daha artq
m-dn hndr binalar, byk arml qurular)

59
 1,0
28
26
24
0,9 22
20
19 18
17 16
0,8
15 14

0,1

13 12

0,7
11 10

9
0,6

7
0,5

0,4
%

k W p 4
n tli
0,3 azi
Muv 3

0,2 2

0,1 1

0 20 40
, C

kil 26. Aacn mvazintli nmlik diaqram

60
 Cdvl 27. Konstruksiyalarn layihlndirilmsi v hazrlanmasnda istismar raiti siniflrinin nzr alnmas
stismar raiti siniflri Konstruksiyalarn istismar raitinin lav Siniflrin nzr alnmas xsusiyytlri
QEYD
xsusiyytlri
sas yardm konstruksiyalarn hesablanmasnda konstruksiyalarn hazrlanmasnda
1 2 3 4 5 6
1.1 Qzdrlma mvsmnd quru rejimli, aacn nmliyinin onun yapqanl konstruksiyalarn aac
nmliyi 40-50% olan otaqlarda mhkmliyin tsirinin nzr qatlarnn nmliyinin qiymti 1.1
alnmas tlb olunmur. yardm sinfi n 9%, 1.2 yardm sinfi
1.2 Normal rejiml otaqlarda Mhkmliyin normativ qiymti n 12%, hr iki yardm sinif n is
tyin olunan gzlniln istismar btv aac konstruksiyalarda 18-20% -i
nmliyinin qiymtinin 12%-ni amamaldr.
amr Yapqan birlmlrinin suya
davamlla gr qiymtlndirilmsi tlb
olunmur. Ykdayan konstruksiyalar
1
n DST 27812 standartnn
tlblrin uyun qatlara ayrlma
gstricisi 10%-i amamaldr.
Konstruksiya elementlrinin mhafiz
tdbirlri TNvQ 2.03.11-in tlblrin
uyun qbul edilmlidir

2.1 Nmli rejimd isidiln otaqlarda istismar nmliyi 12%-i adna yapqanl konstruksiyalarda aac qatnn
gr hesablamalarda i raiti nmliyi 15%-i kemmlidir.
msalnn daxil olmas zruridir Yapqan birlmlri DST 17005
standartnn tlblrin uyun olaraq orta
2.2 Quru v normal nmlikli isidilmyn suyadavamllq drcsindn aa
otaqlarn sahlrind olmayaraq qiymtlndirilmlidir.
2 Ykdayan konstruksiyalar n DST
27812 standartnn tlblrin uyun
qatlara ayrlma gstricisi 5%-i
amamaldr.
Konstruksiya elementlrinin mhafiz
tdbirlri TNvQ 2.03.11-in tlblrin
uyun qbul edilmlidir

61
 Cdvl 27-in davam
1 2 3 4 5 6
3.1. Aq talvar v ya otaqlarda nm istismar yapqanl konstruksiyalarn aac
rejimind qatlarnn nmliyi 15%-i amamaldr.
Yapqan birlmlri DST 17005
3.2. Sni istilik ayran isidilmyn v ya isidiln standartnn tlblrin uyun olaraq orta
ya istismar rejimind otaqlarda suyadavamllq drcsin malk
hminin, yksk nmlikd
olmaldr. Ykdayan konstruksiyalar
3 nmliyin 20% v daha artq
3.3. Aq atmosfer raitind n DST 27812 standartnn
qiymtlrind
tlblrin uyun qatlara ayrlma
gstricisi 5%-i amamaldr.
Konstruksiya elementlrinin mhafiz
tdbirlri TNvQ 2.03.11-in tlblrin
uyun qbul edilmlidir
4.1. Qruntla tmasda

4 hminin hminin
4.2. Suda

62
 lav 4

Aacn, fanerin v biristiqamtli ponun (LVL in) sxl

Cdvl 28. Aacn, fanerin v LVL-in sxl

Aacn sxl (kq/m3)
Aacn nvlri (bu normalarn cdvl 1-dki istismar raitin uyun konstruksiyalarda)

1 A, 1 v 2 3 v 4
ynyarpaql:
qara am 650 800
am, kknar, sidr, a am 500 600
Srt, enliyarpaql:
pald, tozaac, fstq, gyr, 700 800
acaqayn, qovaq, akasiya, qaraac
Yumaq, enliyarpaql:
500 600
acaqovaq, qovaq, qzlaac, ck
Qeyd :
1. Tz ksilmi iynyarpaql v yumaq yarpaql aac nvlrinin sxln 850 kq/m3, srt yarpaqllarn sxln is
1000 kq/m3 qbul etmk lazmdr.
2. Yapdrlm aacn sxln yapdrlmayan adi aac kimi qbul etmk lazmdr.
3. Adi fanerin sxl pon aac materiallarnn sxlna brabr qbul edilir, bakelitldirilmi (sintetik qatranl)
fanerlrin sxl is1000 kq/m3 qbul olunur.
Biristiqamtli ponlu aacn sxl, pon materialn nvndn asl olaraq 500 600 kq/m3qbul edilir.

63
 lav 5

Sxlan, yiln v sxlb-yiln elementlrin hesablanmas n gstricilr

Cdvl 29. Eni sabit v hndrly dyin ksiklrin sxlmaya, sxlb-yilmy hesablanmas n kjN msalnn qiymtlri
Yoxlamada kjN

dzbucaq ksikli elementlrd rflrinin hndrly sabit ikitavr v qutu ksikli elementlrd
y y

z z x x z z

h
Elementlrin dayaq oturma rtlri x x

h
h

h
y
y

yz xz yz xz
mstvisind mstvisind mstvisind mstvisind

(0,4+0,6) 0,4+0,6 1

0,07+0,93 0,66+0,34 0,35+0,65 1

64
 Cdvl 30. Mstvi deformasiya formasnda dayanqlla hesablama n kf v kjM msallarnn qiymtlri
kf kjM

uclar brkidilmi
Moment eprnn formas lp sahd yalnz uclar v knarlar M

h
h
h

h
h
brkidildikd momentindn l p /2 l p /2
dartlan zaman lp

M
1 1 1/2 1/2
lp

M
3 ; 0d1 1
1/2
dM

1,75-0,75d; 0d1
lp 2d 3 d

1
M

3 ; -2d0
1/2
dM

2-(0,5+d)2; -1d0
lp 2d 3 d

65
 Cdvl 30-un davam

C
2
C 1 1

M
1,35 1,45 1,35 0,31
l p /2 l l
2 2 C / l p

32 C / l p
C p p

M
1,13 1,13 1/2 2/5
lp

M
2,54 2,32 1/4 1/2
lp

66
 Cdvl 31. Srm deformasiyas v ksiyin dyimsi nzr alnmaqla tirlrin
yintisinin hesablanmas n k v c msallarnn qiymtlri
Tirin
Hesabi sxem k c
enksiyi
M M
h

h
Dz-
bucaql
0
l
P

Dz-
, , , ,
h

h
bucaql
l
P P
( ) x
l l

Dz-
, ( ,)
h

bucaql
x
l
q

Dz-
h

, , , ,
bucaql
l
q
h

Ikitavrl , , (, ,)
l

l P

, ,( ) , x
h

Dz-
, , ,( )
bucaql x
( )( )
l
q
h

Dz-
, , , ,
bucaql

l
Qeyd . - ikitavr tirlrd rflrin sahlrinin divarn sahsin nisbtidir (divarn hndrly rflrin arlq
mrkzlri arasndak msaf qdr qbul edilir)

67
 lav 6

Faner tava v tir divarlarnn hesablanmas n qrafiklr

Rd.f.a , MP
14
13
12
11
10 a
9
8
7
6
b
5
4
3
2
1
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

yeddiqatl; b beqatl

kil 27. Tozaacndan olan fanerlrin markal xarici liflr bucaq altnda
dartlmada hesablama mqavimtinin tyini qrafiklri

a
40

35
1

30

25 2

20

15

10 /hd
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 4 5 6

1 qalnl 7 mm v daha artq olan v markal bakelitldirilmi fanerlr n;

2 qalnl 8 mm v daha artq olan markal tozaac fanerlri n; = a/hd ifadsind a tirlrin srtlik
qabralar arasndak msaf; hd rflrin daxili tillri arasndak hndrlkdr.

kil 28. Liflri xarici qatda yerln fanerlrin arm istiqamtind

ka msalnn tyin olunmas n qrafiklr

68
 ,
7

6 a<hd
hd /a
1-A
5
hd

4
2-A 1-B
a
3 a>hd
2-B
a/ hd

h d = h hes
1
a
0
1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 3 4

1A xarici qat liflri panelin kiik trfin paralel istiqamtd yerln qalnl
7 mm v daha artq v markal bakelitldirilmi (sni qatranladrlm) fanerlr n.
1B xarici qat liflri panelin kiik trfin perpendikulyar istiqamtd yerln qalnl
7 mm v daha artq markal bakelitldirilmi (sni qatranlandrlm) fanerlr n.
2A, 2B qalnl 8 mm v daha artq markal tozaacndan olan fanerlr n.

kil 29. k msalnn tyinolunma qrafiklri

69
 lav 7

Millrin yapdrlmasnn i icras

Prosesin xsusi hmiyytini v msuliyytini nzr alaraq, tvsiylr ancaq xsusi

hazrlql v bilavasit bu mliyyatlarn icrasna mssis trfindn mrl tsdiq edilmi heyt
trfindn ttbiq oluna bilr.
Bu ilr texniki nzart bsinin icras v texnoloq trfindn imzalanm gizli ilrin akt
trtib edilmkl grlmlidir.
mliyyatlarn nmlikdn mhafizsi tmin olunmu otaqlarda msbt temperaturda, nmliyi
15%-dn artq olmayan aac mmulatlar zavod raitind yerin yetirilmlidir.

Materiallar
7.1. Yapdrmaq n -20 qatran sasl epoksid yapqan istifad olunur. Nmun kimi
-1 v -1 yapqanlarnn trkiblri verilmidir:
-20 qatran (DST 20587)...........................................100 hissd
srtldirici ( 602-594-70)..............................10-12 hissd
Plastifikator 9 ( 113-0005+61643-27-92).........20-30 hissd
Doldurucu ydlm kvars (DST 9077-82, ) v ya portlandsement .........50-100 hissd

Millrin yapdrlmas n fiziki-mexaniki xsusiyytlri v texnoloji istifadsi uyun

snaqlarla saslandrlm digr trkibli v markal yapqanlardan istifad edilmsi mmkndr.
7.2. Yapdrmaq n 300, 400, 500 v 600 periodik profilli polad armatur
millrindn istifad olunur. Yapdrlan millrin sonradan yilmsi v qayna nzrd tutulursa,
termik mhkmlndirilmi armaturlarn istifadsin yol verilmir. Yapdrlan millrd uzunluq
boyu yrilik, qrnt, oksid tbqsi, pas, palq, boya olmamal v onlar yaszladrlmaldrlar.
Millrin yapdrlma uzunluu boyu sthlrind tam profilli xntlar olmaldr. Millrin
qumpskrm v kimyvi tmizlm sullar il tmizlnmsi mqsduyundur.
En ksiyi vint formal yksk mhkmlikli armatur millrinin qaynaqsz xsusi qaykalarla
birldirilmsin yol verilir. 240 sinifli hamar sthli armatur milin istifadsin yapdrlan
hisssind yiv aldqdan sonra yol verilir. Soyuq sinklm istisna olmaqla millr sinkldirilir.
Yapdrlmazdan vvl v sonra TNvQ-in tlblrin uyun qoyma elementlr
qaynaqlanan millrdn istifad etmy yol verilir. Kombin edilmi variantdan istifad edilmsin
yol verilir. Yapdrldqdan sonra qaynaqlanma zaman bu normalarn lav 7-d bnd 7.56 v
7.57-nin tlblri rhbr tutulmaldr.
7.3. Bu cr birlmlrin yerin yetirilmsi zaman otaqlarn daxilind istismar olunan
konstruksiyalarda aacn nisbi nmliyi 12%-i, aq qurularda is 15%-i amamaldr.
Dliklrin almas v altlr
7.4. Dliyin almasndan qabaq millrin oxlar iarlnir v onlarn yan sthind istiqamtlri
tabairl gstrilir.
7.5. Dliyin almas ardcll onlarn ksimsi zaman yapqan axntsnn ba vermmsi
v ya birlmi qablarn yaranmamas rtin uyun myyn olunur. Dliklrin almasn
vvlc bir trfd, millri yapdrdqdan v gzldikdn sonra is digr trfd almas daha
mqsduyundur.
7.6. Dliyin mailliyi yapqann z axn il dolmasnn rahatl n fq nisbtn 20o-dn
az olmamaldr.
7.7. Dliyin diametri milin xarici diametrin nisbtn 3-4 mm byk olmaldr.

70
 7.8. Konstruksiyann yan mstvisindn dliyin knarna qdr minimal msaf dliyin
drinliyi 700 mm olduqda 25 mm-dn az, dliyin drinliyi daha artq olduqda is 30 mm-dn az
olmamaldr.
7.9. Dliklrin almasnda layihi il istehsal zavod trfindn birg hazrlanm
qliblrdn istifad edilmlidir.
7.10. Dliklr bilavasit yapdrlmadan qabaq almaldr. Dliklr suyun, tozun, paln
dolmamasnn qarsn almaq n onlar bir i nvbsindn artq srbst saxlanlmamaldr.
7.11. Dliklr aldqdan sonra onlar sxlm hava v xsusi altl aac qrntlarndan
tmizlnmlidir.
7.12. Dliyin drinliyin v diametrin, hminin uyun yapdrlan milin uzunluuna v
diametrin, millrin dliy yapqansz taxlmasna nzart olunmas vacibdir. Bu zaman qsa
millrin dliyin iind batmas yolverilmzdir. Dliyin alma drinliyi buruda boya, rngli
izolent v ya xsusi muftal mhdudladrc vasitsi il tnzimlnir.
7.13. Dliyin almasnda xsusi uzun aac n v ya adi metal n burulardan istifad
olunur.
7.14. Burunun uzunluu 12-14 mm diametrind armatur millrin buruya qaynaqlanmas
yolu il uzadlr. Bu zaman qaynaq tikiinin isti vziyytind mrkzlm dym sulu il
asanlqla ld olunur. Lazmi ll konus qaynaq vasitsi il birldirilir.
7.15. Dliyin almas n gc 600 vt-dan az olmayan ikiqulplu elektrik l burularndan
istifad olunur.
Millrin yapdrlmasna hazrlq
7.16. Yapdrlmazdan vvl millrin layihy uyunluu, poladn sinfi, miqdar, diametri,
uzunluu v keyfiyyti tkrar yoxlanlmaldr.
7.17. Qoyma elementin markasnn layihy uyun olmasna min olmaq vacibdir.
7.18. Millr he bir gc ttbiq olunmadan dliy azad daxil olmal v layih vziyytini
almaldrlar. Bunun n onlarn vvlcdn quru halda (yapqansz) dliy oturdulmas
yoxlanlmaldr.
7.19. Millr yala irklnmmli, nmli olmamal v pas qat il rtlmmlidirlr. Onlarn
tmizlnmsi n qum pskrdn aparatdan, asetondan, fralardan, sumbata kazndan istifad
olunur.
7.20. Yapdrlmadan qabaq millrin temperaturu 18-20oC-dn aa olmamaldr. Millrin
rahat yapdrlmas n onlarn 30-40oC temperaturuna qdr qzdrlmasna yol verilir.
Yapqanlarn hazrlanmas
7.21. balamazdan qabaq yapqan komponentlrinin uyun hcmd olmas, onlarn
yararllq mddtlrinin, adlarnn v iarlrinin layihy uyunluu dqiqldirilmlidir.
7.22. Yapqan havann temperaturu 16-25oC olan otaqlarda hazrlanmaldr. Nzr almaq
lazmdr ki, havann temperaturu artdqda yapqann keyfiyyti kskin aa dr. Havann
temperaturu aa ddkd is onun texnolojiliyi aa dr. Otaqlarda havann temperaturunun
artmas yapqan komponentlri arasnda ani reaksiyaya sbb olur. Bunun nticsind yapdrlma
problemi yaranr, qoyma elementlr v qablar sradan xr.
7.23. Srtldirici v qatrann qardrma mddtin ciddi nzart edilmlidir. Bu mddt
yapqann brkim mddtini (temperaturdan asl olaraq 20-30 dqiq) amamaldr.
7.24. Yapqann brkim mddtinin artrlmas n onun su il doldurulmu qabda
soyudulmasna yol verilir, bu zaman suyun yapqana v ya dliy dmsin yol vermk olmaz.

71
 7.25. Yapqann hazrlanmas n qaln divarl plastmas qablardan istifad olunur.
7.26. Yapqann qzmas thlksinin qarsn almaq v reaksiyasnn idar olunmas n
eyni zamanda 2,5 kq-dan artq yapqann hazrlanmasna yol verilmir.
7.27. Yapqan komponentlrinin kisinin tyin olunmas n 10 qr dqiqliy malik
trzilrdn istifad edilmlidir.
7.28. Yapqan kompozitinin hazrlanma ardcll aadak kimidir: qatran; plastifikator;
srtldirici; narn doldurucu.
7.29. Bircins ktl olan hala qdr yapqann qardrlma mddti ll 3-4 dqiq, mexaniki
qardrlmada is 2-3 dqiq olmaldr.
7.30. Yapqan hazrlanmazdan qabaq komponentlrin keyfiyytini yoxlamaq mqsdi il 20-
50 qr hcmd prosesin aktivldirilmsi n yksk temperaturda (30oC) nzart nmunlri
hazrlanmaldr.
7.31. Hazrlanacaq yapqan miqdarnn hcmini tyin etmk n btn mliyyatlara
(dliklrin doldurulmasna, millrin taxlmasna v s.) srf olunan mddtlr nzr alnmaqla,
mvafiq hesablamalar aparlmaldr. Bir qayda olaraq, 1-2 kq hcmind yapqan hazrlanr.
Uzunluu 1 m, diametri 20 mm olan milin yapdrlmas n orta hesabla 350 qr yapqan istifad
olunur. Buna baxmayaraq, yapqan srfi birinci millrin yapdrlmas tcrbsi il tyin olunur.
Birinci mil dliy oturdulduqda, yapqan artnn miqdar 5-10 qramdan az olmaldr.
7.32. Yapqann qabn divarlarna yapma v digr znmxsus xsusiyytlri nzr
alnaraq onun hcm gr llmsin icaz verilmir.
Dliklrin yapqanla doldurulmas v millrin dliklr oturdulmas
7.33. Dliklrin yapqanla doldurulmas v millrin dliklr oturdulmas mliyyatlarna
texniki b trfindn xsusi nzart olunmaldr. Yapdrlmadan vvl dliyin diametrini v
drinliyini yoxlamaq mqsdi il mil quru halda (yapqansz) dliklr oturdulmaldr.
7.34. Nzart olunmayan polimerlm v ya gzlnilmz yapqan itkisi v ya artql
nticsind ac yapdrlma hadissindn qamaq n yapqann dliy doldurulmas v millrin
yapdrlmas eyni zamanda bir v ya iki dlikd ardcllqla aparlmaldr.
7.35. Dliklrin yapqanla doldurulmasnda hcmi bir dliyin lsn uyun olan lm
qabndan istifad edilmlidir. Bu, keyfiyytli yapdrman tmin edn mcburi rtlrdn biridir.
7.36. Bir ne dliyin hcmin uyun nzart olunmayan mumi qabdan doldurulmasna
icaz verilmir. Bu birlmnin qsurlu yerin yetirilmsin sbb olur v dliklrin yapqanla tam
dolmasna nzart edilmsi imkann aradan qaldrr.
7.37. Bykll konstruksiyalar n xsusi hallarda pnevmoquru v prislrdn istifad
etmkl yapqann lav dlikdn tzyiq altnda doldurulmasna icaz verilir. Bu mliyyatlar
onlarn hmiyyti nzr alnaraq, layih tkilatnn nmayndsinin nzarti altnda aparlr.
Millrin zrind yapqann artql hiss olunduqda, lav dliklr xsusi txaclar vurulur.
7.38. Dliklrin yapqanla doldurulmas il eyni zamanda baslb-yarlma snaqlarnn
aparlmas n nzart nmunlri hazrlanmaldr.
7.39. Dliklr yapqanla doldurulduqdan sonra onlara millr oturdulur. Millrin oturdulmas
burulma v sxlma mliyyatlar il yerin yetirilir. Millrin oturdulmas vibrator vasitsi il hyata
keirildikd mliyyat sadlir v onun keyfiyyti ykslir. Millr dliy oturdulduqdan sonra
dlikdn yapqan artql z xmad halda mil dlikdn xarlmal, yapqan atmazlnn
sbbi v onun hcmi myyn olunmaldr. gr dlik milin 2-3 diametri lsnd yapqanla
doldurulmaybsa, yapqan atmazl lav doldurulmaqla aradan qaldrlr. gr yapqan izlri
milin 1/3 uzunluu msafsind myyn edilmzs, bu halda mil dlikdn tam xarlmal, dlik
yapqanla doldurulmal v tkrar mil oturdulmaqla yapdrlma aparlmaldr. Bu halda quru
72
yapdrmann sbbi myynldirilmli v onun tkrar olunmas aradan qaldrlmaldr. Bu
hadis yapqann miqdarnn shv tyin olunmas v ya yapqann atlara v yaxud qonu
dliklr axmas sbbindn ba ver bilr.
7.40. Yapqan itkisi myyn olunan birlmlr aktladrlmal v zay hesab olunmal,
layihnin mllifinin tklifi sasnda yeni birlm nv il vz olunmaldr.
7.41. Millrin yapdrlmas il eyni zamanda hr yapqan qarnn hazrlanmasnda 1
dd baslb-dalmaya yoxlanlmaq n nzart snaq nmunsi hazrlanr.
Yapdrldqdan sonra birlmlrin saxlanlmas v keyfiyyt nzart
7.42. Birlmlr yapdrldqdan sonra, +8oC temperaturda 10-12 saat quradrma
mhkmliyini almaq n hrktsiz trzd saxlanlmaldr.
7.43. Birlmlr 12 saat saxlanldqdan sonra, onlar hrkt v yerlrini dyidir bilr.
Birlmlrin yklnmsin yol verilmir.
7.44. Yapqann brkimsindn 3 gn sonra, birlmlrin hesablama yknn 70%-i
hcmind yklnilmsin icaz verilir.
7.45. Yapqann +18oC temperaturda 3 gn mddtind brkimsindn sonra birlm
dynlrinin nzart snaqlar aparlr.
7.46. Birlmlrin keyfiyytin nzart aadaklar aiddir:
- dliklrd aacn nmliyin nzart;
- iarlnmnin dqiqliyi;
- birlm parametrlrinin layihy uyunluu;
- armatur sinfinin layihy uyunluu;
- millrin sthlrinin keyfiyyt uyunluu;
- yapqan komponentlrinin keyfiyytin nzart;
- i icra ediln yerd veriln temperaturda yapqann keyfiyytin nzart;
- i icrasnn raitin nzart (ayaqaltlarnn, altlrin, iarlnmi nzart nmunlrinin,
dliklrin oxlarnn fq nzrn yerlm sxeminin olmas, texnoloji xritnin hazrl v s.);
- dliklrin alma ardcllna v millrin yapdrlmasna nzart;
- dliyin yapqanla doldurulmas n bir birlm hcmin uyun qabn olmas.
7.47. Millrin oturdulmasnda dliyin yapqanla tam dolmasna nzart.
7.48. Yapqann az olmas ac yapdrlmann aktladrlmas v onun sbblrinin aradan
qaldrlmas tdbirlri.
7.49. Texnoloji prosesin i jurnalnda qeyd olunmas.
7.50. Nzart nmunlrinin baslb-yarlmaya snaqlarnn aparlmas. Alnm nticlr 6
MPa-dan az olmamaldr.
Baslb-yarlma mhkmliyi dadc ykn dliyin yan sthi sahsin nisbti kimi tyin
edilir.
= da / ddl lyap (98)
7.51. Obyektin ad, konstruksiyasnn markas, millrin yapdrlma tarixi snaq nticlri i
jurnalna qeyd olunmaldr.
7.52. Snaqlar zaman gzlniln nticdn aa qiymtlr alndqda snaqlarn say artrlr,
nticlr dqiqldirilir v ya layihnin mllifi il birg konstruksiyasnn gclndirilmsi hllri
qbul olunur.
7.53. Yapdrlm millrl birldiriln mhsulun hr dstin gizli ilr akt trtib olunur.
Bir obyekt aid olan v bir i nvbsind hazrlanan, trkibind 10 element v ya 10 dyn olan
konstruksiyalar dst hesab olunur.

73
 Texniki thlksizlik
7.54. Yapqann hazrland otaq isti v soyuq su, mumi v yerli mcburi v tbii
ventilyasiya il tchiz olunmaldr.
7.55. Yapqanla ildikd polietilen v ya rezin lcklrdn mtlq istifad olunmaldr.
7.56. l dm yapqan aseton v sabunlu su il knarladrmaq olar.
7.57. Yapdrlm hisslrin qayna zaman yanma mhsulunun (havann) yerli
sovrulmasna v yanna qar tdbirlr ml olunmaldr. Qaynaq zaman aacn hislnmsinin,
kmr dnmsinin, alovlanmasnn mhafizsini tmin etmk mqsdi il polad, asbest-sement
tbqlrindn istifad edilir.
7.58. Qaynaq tikilri aacn qzmasnn v alovlanmasnn qarsn almaq mqsdi il
birlmd tiki boyu fasillrl aparlr. Fasilsiz bir qaynaq tikiinin mddti 1 dqiqni
amamaldr.
d=dB+2 mm

00
>_ 3


50x5

0
>_ 4
00 25
>_ 5

kil 30. Qoyma elementlrin qayna v maili dliklrin deilmsi

n ablonun konstruktiv sxemi

dm

O10 mm

kil 31. Tzyiq altnda yapqann verilmsi sxemi

10-20

150 150 150 _

>100 dmax
lbk
5d

N1 N2 N3 N4

dmax+3-4 mm
kil 32. Tcrb n snaq nmunlrinin sxemi

74
 lav 8

Aac mmulatlar konstruksiyalarna olan yann- texniki tlblr

8.1. Aac konstruksiyalar qvvd olan normativ sndlrin yanna qar tlblri nzr
alnaraq yannadavamllq hddi v yann thlksi gstricilrinin qiymtlri sasnda
layihlndirilib hazrlanmaldr.
Yannadavamllq hddi
8.2. Yannadavamllq hddi DST 30247.0 v DST 30247.1 standartlarnn tlblrin
uyun sullarla myyn edilir.
8.3. Aac konstruksiyalarn elementlrinin yannadavamllq hddi kmrlm
qanunauyunluu sasnda DST 30247.0 standartnn tlblrin uyun standart istilik tsiri
raitind v DST 30247.1 standartna sasn yannadavamllq zr hddi hal vziyyti nzr
alnmaqla hesablanma yolu il tyin oluna bilr.
8.4. Aac konstruksiyalarn yannadavamllq hddinin hesablanmas n sas
qanunauyunluqlara aadaklar aiddir:
- aacn balanc kmrlm temperaturunun 270C olmas:
- yannn standart istilik tsirindn 4 dqiq sonra bu temperatur aacn sthin atr;
- iynyarpaql aac nv n rti kmrlm srtinin (kmrlm sahsinin
yerdyim srti), knc yriliklri nzr alnmaqla, qiymti sabit 0,7 mm/dq-y brabr
gtrlmlidir;
- kmrlm sahsinin arxasnda aacn temperaturu hiperbolik qanunla azalr.
8.5. Odadavamlla hesablamalarda yalnz daimi v uzunmddtli mvqqti yklr nzr
alnmaldr.
8.6. Kmrlm sahsi trafnda aacn en ksiyi zr temperaturun qeyri-brabr
paylanmas nticsind yann tsirindn istniln zaman annda ksiyin hndsi llrinin
myyn edilmsind 7 mm qalnlqda knc yriliyi v 100C-dn artq qzm qatlar nzr
alnmaldr.
8.7. Yann raitind aacn hesablama mqavimti aadak dsturla hesablanr:
Rh = Rn muz / m (99)
burada, muz = 0,8 aacn yanma vaxtn (15-20 dqiqni) nzr alan msaldr.
8.8. Yann zaman mhkmliy hesablama smrli ksik metodu il kmrlm, knc
yrilik tsiri v aac qatlarnn qzmas nzr alnmaqla aparlr.
8.9. Aac konstruksiyalarn elementlrinin birlm v dayaq dynlrinin, o cmldn
metal, qeyri-metal detallarn v elementlrin odadavamllq hdlri konstruksiyann btvlkd
tlb olunan odadavamllq hddindn az olmamaldr. Zruri hallarda aac konstruksiyalarn
elementlri onlarn birlm v dynlrinin odadavamllq hdlri onlarn ksiklrinin artrlmas
hesabna, yann mhafiz, istilik izolyasiya materiallarnn, zlklrinin v hminin miar
materiallarnn ttbiqi il artrla bilr.
8.10. Metal qoyma elementlrdn hazrlanan aac konstruksiya elementlrinin, birlm
dynlrinin tlb olunan odadavamllnn tmin olunmas bu normalarn 9.9-cu bndind
gstrilmi anoloji vasitlrl hyata keiril bilr. Bu halda metaln aacla qovuma yerlrind
odadavamllq hddin uyun gln zaman annda alovlanmadan qamaq n metaln temperaturu
270C-ni amamaldr.
8.11. Yapdrlm mil birlmlrinin odadavamllnn tyinind, temperaturun qeyri-
brabr paylanmasn nzr alaraq kmrlm srhdindn yapqan tikiin v yapdrlm mil

75
qdr msaf tlb olunan odadavamllq hddin uyun zaman mddtin sasn, 20 mm-dn az
olmamaldr.
8.12. Quraq v ya aq qutu (qapal olmayan) ksikli konstruksiyalarda btv elementlr
arasnda aralqlar 7 mm-i amamaldr 7 mm-dn artq olan aralqlar uzununa istiqamtd qalnl
tlb olunan odadavamllq hddin uyun zaman mddtind alovun yaylmasnn qarsnn
alnmasn tmin edn diafraqmalarla qapadlmaldr.
Konstruksiyalarn yann thlksi
8.13. Konstruksiyalarn yann thlksi gstricisi onlarn yann thlksi sinfidir. Yann
thlksi sinfi DST 30403 standartnn tlblrin uyun myyn edilir.
8.14. Aac yanan materialdr. Buna gr d mhafiz olunmayan konstruksiya elementlrind
aacn yann thlksi sinfi, alovun tsir mddtindn v aacn tlb olunan odadavamllq
hddindn asl olmayaraq, K3 qbul olunur.
8.15. Aac konstruksiyalarn elementlrinin yann thlksinin azaldlmas (yann thlksi
sinfinin 0, 1 v ya 2-y qdr artrlmas) yann mhafiz vasitlrinin ttbiqi il
mmkndr. Yann mhafiz vasitlrinin bzilri, xsusil d konstruktiv qbul edilnlr
konstruksiyalarn odadavamllq hddini artra bilr.
8.16. Aac mmulatlarn yanna qar mhafizsi n I v II qrup yanndanmhafiz
vasitlrinin ttbiq olunmas tvsiy olunur. Konstruksiyalarn v onlarn elementlrinin hqiqi
yann thlksi sinfi yalnz DST 30403 standartnn tlblrin uyun olaraq yann
snaqlarnn aparlmas yolu il tyin olunur.
8.17. Yapdrlma aac konstruksiyalarn ttbiqi bir ox hallarda onlarn xarici grnlrin
qoyulan yksk tlblrl baldr. Buna gr d, yanndan mhafiz vasitlri bu hallarda aacn
tbii teksturasn saxlamaldr.
8.18. Yanna qar trkiblrin seilmsind onlarn mntzm dyidirilmsi, brpa
gstricilri, bu mliyyatlarn yerin yetirilmsi mmkn olmayan yerlrd onlarn ttbiqinin
yolverilmzliyi, bzk materiallarna ttbiq olunan normalara uyunluu nzr alnmaldr.
Yanndan mhafiz trkiblri
8.20. Trkib v xsusiyytin gr yanndan mhafiz trkiblri aadak nvlr
blnrlr:
- mhafiz olunan sthlrd nazik ffaf tbq yaradan yanndan mhafiz laklar;
- mhafiz olunan sthlrd nazik qeyri-ffaf tbq yaradan yanndan mhafiz boyalar;
- mhafiz olunan sthlrd lak v boyalara nisbtn daha qaln tbq yaradan yanndan
mhafiz pastalar v srtk materiallar;
- hopdurulan v hminin yann-biomhafiz trkiblri;
- mhafiz olunan sthlr ardcllqla kiln iki v ya daha artq trkibdn ibart kombin
edilmi kompleks yanndan mhafiz trkiblri.
8.21. Yanndan mhafiz trkiblri tyinatndan v istismar raitindn asl olaraq aadak
nvlr blnr:
- talvar altnda v aq havada istismar olunan aac konstruksiyalar n;
- qapal isidilmyn otaqlarda istismar olunan aac konstruksiyalar n;
- qapal isidiln otaqlarda istismar olunan aac konstruksiyalar n;
- xsusi qeyd olunan raitd istismar olunan aac konstruksiyalar n.
8.22. Aqressiv amillrin tsirin dayanqla gr yanndan mhafiz trkiblri aqressiv
mhitd dayanql v qeyri-dayanql trkiblr ayrlr.
8.23. Hopdurulan yanndan mhafiz trkiblri sthi v drin hopdurulma nvlrin
ayrlrlar.

76
 8.24. Texniki sndlrin tlblrin tam uyun, qbul edilmi qaydada sertifikat-ladrlan
yanndan mhafiz trkiblrinin ttbiqin icaz verilir.
8.25. Yanndan mhafiz trkiblrinin konstruksiya sthlrin kilmsi qeyd olunmu
texnologiya v trkibli kilm rtin ml edilmkl, yanndan mhafiz obyektinin vvlcdn
hazrlanm sthlri zrind aparlr.
Sthlr kilck yanndan mhafiz trkiblri il vvlcdn hopdurulmu, lak, boya,
digr trkiblrl ilnilmsin, hminin yanndan mhafiz trkiblrinin dgr markalarnn birg
ildilmsinin uyunluuna aparlm snaqlarn msbt nticlri sasnda icaz verilir.
8.26. Yanndan mhafiz trkiblrinin digr lav materiallarla birg ttbiqin onlarn
atmosfer tsirin dayanql v ya dekorativ grn tmin olunan hallarda icaz verilir. Bu
zaman yanndan mhafiz gstricilri mumi sistem (yanndan mhafiz qat stgl sth qat)
n tyin edilmlidir. Tvsiy olunan sth material yanndan mhafiz vasitlrinin texniki
sndlrind qeyd olunmaldr.
8.27. Yanndan mhafiz tdbirinin istismar mddti 1 ildn artq tlb olunan hallarda
yanndan mhafiz trkiblri khnlmy qar dayanqlq snaqlarna tab gtirmlidir. Yerin
yetiriln ilrin keyfiyytin nzart yanndan mhafiz sthlrinin vziyytlrinin (zdlnm,
qsur) yoxlanlmasndan sth, kilm texnologiyasna ml olunmasndan, yanndan mhafiz
tdbirinin keyfiyytinin qiymtlndirilmsindn ibartdir.

77
 lav 9
sas hrfi iarlnmlr
Elementlrin en ksiklrind xarici yk v tsirlr
yici moment
N boyuna qvv
Q ksici qvv
Materiallarn gstricilri
R liflr istiqamtind yilmd aacn hesabi mqavimti
R liflr istiqamtind sxlmada aacn hesabi mqavimti
Rd liflr istiqamtind datrlmada aacn hesabi mqavimti
Rz liflr istiqamtind aacn zilmd hesabi mqavimti
Ryar liflr istiqamtind aacn yarlmada hesabi mqavimti
Rs90 liflr kndln istiqamtd aacn sxlmada hesablama mqavimti
Rd90 liflr kndln istiqamtd aacn dartlmada hesablama mqavimti
Rz90 liflr kndln istiqamtd aacn zilmd hesablama mqavimti
orta
R yar liflr istiqamtind aacn yarlmada orta hesabi mqavimti
Ryar90 liflr kndln istiqamtd aacn yarlmada hesabi mqavimti
Rz liflr bucaq altnda aacn zilmd hesablama mqavimti
Rsr liflr bucaq altnda aacn srmd hesablama mqavimti
Rf.d lvh mstvisind fanerin dartlmada hesablama mqavimti
Rf.s lvh mstvisind fanerin sxlmada hesablama mqavimti
Rf. lvh mstvisind fanerin yilmd hesablama mqavimti
Rf.yar lvh mstvisind fanerin yarlmada hesablama mqavimti
Rf.k lvh mstvisin perpendikulyar istiqamtd fanerin ksilmd hesablama mqavimti
Rf.s90 lvh mstvisin perpendikulyar istiqamtd fanerin sxlmada hesablama mqavimti
Rf.z90 lvh mstvisin perpendikulyar istiqamtd fanerin zilmd hesablama mqavimti

R. liflr boyu biristiqamtli pon aac mmulatlarnn yilmd hesablama mqavimti
s
R. liflr boyu biristiqamtli pon aac mmulatlarnn sxlmada hesablama mqavimti
R d
. liflr boyu biristiqamtli pon aac mmulatlarnn dartlmada hesablama mqavimti
R z
. liflr boyu biristiqamtli pon aac mmulatlarnn zilmd hesablama mqavimti
yar
R. liflr boyu biristiqamtli pon aac mmulatlarnn srmd hesablama mqavimti
liflr boyu istiqamtli aacn v fanerin elastiklik modulu
90 liflr kndln istiqamtd aacn v fanerin elastiklik modulu
Ef fanerin elastiklik modulu
I deformasiya sxemi zr ykdayan konstruksiyalarn (elektrik verilii xtlrinin
dayaqlarndan baqa) dayanqla hesablanmasnda aacn deformasiya modulu
E If deformasiya sxemi zr ykdayan konstruksiyalarn (elektrik verilii xtlrinin
dayaqlarndan baqa) dayanqla hesablanmasnda fanerin elastiklik modulu
G0,90 liflr v onlara kndln istiqamtlrdn nisbi oxlara nzrn aacn srm modulu
Gf fanerin srm modulu
G If deformasiya sxemi zr ykdayan konstruksiyalarn (elektrik verilii xtlrinin
dayaqlarndan baqa) dayanqla hesablanmasnda fanerin srm modulu
v90.0 aacn liflr boyu istiqamtli grginliyind liflr kndln istiqamtd Puasson msal
v90.0 aacn liflr boyu grginliyi zaman liflr boyu istiqamtd Puasson msal
f fanerin Puasson msal
ma. aaca evrilm msal
78
mk am aacnn hesablama mqavimtindn, digr uyun nvl aaclarn hesablama
mqavimtlrin keid msal
mi konstruksiyalarn istismar raiti msal
mt temperatur raiti msal
mu uzunmddtli ykn tsirini nzr alan msal
mt.m ykn tsiretm mddtini nzr alan msal
mh ksiyin hndrlyn nzr alan msal
mq qatlarn qalnln nzr alan msal
mr yrilik radiusunu nzr alan msal
mz yiln v dartlan elementlrd ksiyin ziflmsini nzr alan msal
m.h antipirin hopdurulmasnn tsirini nzr alan msal
rabitlrin hesablama ykdama qabiliyyti
Hndsi gstricilr
A elementin en ksik sahsi
Ahes elementin hesablama enksik sahsi
Ant elementin netto enksik sahsi
Abr elementin brutto enksik sahsi
Az hesablama zilm sahsi
Ayar hesablama yarlma sahsi
b en ksiyin eni
d ruplarn, mxlarn, ankerlrin, boltlarn, polad armatur millrin nominal diametri
h en ksiyin hndrly
I elementin en ksiyinin talt momenti
Int elementin en ksiyinin netto talt momenti
Ibr elementin en ksiyinin brutto talt momenti
Ired elementin evrilmi en ksiyinin talt momenti
l arm, elementin uzunluu
l0 elementin hesablama uzunluu
lz zilm sahsinin uzunluu
r ksiyin talt radiusu
S elementin en ksik sahsinin statik momenti
S br, elementin en ksiyinin srm hisssinin brutto statik momenti
W elementin en ksiyinin mqavimt momenti
Whes elementin en ksiyinin hesablama mqavimt momenti
Wred elementin en ksiyinin evrilmi mqavimt momenti
Digr sas gstricilr
elementin yilmsi nticsind boyuna qvvdn lav momenti nzr alan msal
boyuna yilm msal
elementin evikliyi
f elementin yintisi
nt elementd tikilrin hesablama say
ke birlmnin elastiklik msal

Stiralt indekslr
br brutto
s sxlma
z zilm
b v ya bh bhran
hes hesablama

79
def deformasiya
aq aac qabra
hes hesablama
n normativ
yilm
max maksimal
orta orta, ehtimal olunan
min minimal
evrilmi
nt netto
nom nominal
d dartlma
yar srm, yarlma
x, y, z dzbucaql Dekort sisteminin koordinatlar
aacn liflrinin istiqamti il qvv, grginlik arasnda bucaq
0; 45; 90 aacn liflrin istiqamtlnn bucaq, drc il
0,05 normativ qiymtlr n fraktilinin qiymti

80
 MNDRCAT

Sh.
1. Ttbiq sahsi........................................................................................... 1
2. Normativ istinadlar...................................................................................................... 1
3. sas anlaylar................................................................................................ 2
4. Materiallar............................................................................................ 3
5. Materiallarn hesablama xarakteristikalar............................................................... 5
6. Aac konstruksiyalarn elementlrinin hesablanmas . 11
Aac konstruksiyalar elementlrinin I qrup hddi hallara hesablanmas. Mrkzi-dartlan
v mrkzi-sxlan elementlr.................. 11
yiln elementlr................................................................................................ 15
Oxboyu qvv tsirin mruz qalan yiln elementlr................................. 18
Aac konstruksiya elementlrinin hesablama uzunluqlar v hddi evikliklri........... 20
Yapqan vasitsil faner v aacdan hazrlanm elementlrin hesablanma xsusiyytlri.. 21
Aac konstruksiya elementlrinin II qrup hddi hala hesablanmas....................... 24
7. Aac konstruksiya elementlrinin birlmsinin hesablanmas.................................. 25
mumi tlblr....................................................................................... 25
Yapqanl birlmlr................................................................................ 26
Yarma birlmlr.................................................................................. 27
Silindrik nagel birlmlri........................................................................ 28
Dartlb yuvadan xarlmaya ilyn mismar v urup birlmlri.......................... 34
Lvh nagellrd birlm........................................................................... 35
Daxil yapdrlm millrl birlm. mumi tlblr 36
Liflr istiqamtind daxil yapdrlm millrl birlm..... 38
Liflrl bucaq altnda daxil yapdrlm millrl birlmlr.... 38
Daxil yapdrlm polad nagel birlmlri.... 40
8. Aac konstruksiyalarn layihlndirilmsin aid gstrilr............................... 41
mumi gstrilr.............................................................................. 41
Atmalar, bklr v dmlr................................................... 43
Quraq tirlr....................................................................................... 43
Btv v yapdrlm aac mmulatndan tirlr....................................................... 44
Kompozit ksikli tirlr........................................................................ 46
Fermalar...................................................................................... 47
Yapdrlan rabitli linzakilli fermalarn layihlndirlmsinin xsusiyytlri....... 48
Dynlrd metal dili lvh birlmli taxta fermalarn layihlndirilmsinin
xsusiyytlri........................................... 49
Talar v qbblr................................................................................... 51
rivlr......................................................................................... 51
Hava elektriktrc xtlrinin dayaqlar...................................... 52
Aac konstruksiyalarn etibarlln tmin edn konstruktiv tlblr............ 52
LAV 1. Aac mmulatlar keyfiyytin lav tlblr............. 56
LAV 2. Biristiqamtli pon (LVL), am v kknar aaclarndan hazrlanm aac
konstruksiyalarn normativ v mvqqti mqavimtlri........... 57
LAV 3. Aac konstruksiyalarn tsnifat...................... 59
LAV 4. Aacn, fanerin v biristiqamtli ponun (LVL-in) sxl...... 63
LAV 5. Sxlan, yiln v sxlb-yiln elementlrin hesablanmas n gstricilr.... 64
LAV 6. Faner tava v tir divarlarnn hesablanmas n qrafiklr.......... 68
LAV 7. Millrin yapdrlmasnn i icras.......... 70
LAV 8. Aac mmulatlar konstruksiyalarna olan yann- texniki tlblr........ 75
LAV 9. sas hrfi iarlnmlr......... 78

81