YARA SCHAEFFER-NOVELLI
Consultora
So Paulo, Brasil
SITUAO ATUAL DO GRUPO DE ECOSSISTEMAS:
MANGUEZAL, MARISMA E APICUM
INCLUINDO OS PRINCIPAIS VETORES DE PRESSO E
AS PERSPECTIVAS PARA SUA CONSERVAO E USOS SUSTENTVEL
Yara Schaeffer-Novelli
CONTEDO
RESUMO
CONSIDERAES INICIAIS
1.0 INTRODUO....................................................................................08
1.1. Descrio geral do grupo de ecossistemas
1.2. Identificao das principais unidades fsico-ambientais com
ocorrncias significativas
1.3. Tendncias scio-econmicas
1.4. Polticas pblicas e legislao que afetam o grupo de ecossistemas
1.5. Aspectos gerais do esforo conservacionista
2.0. RESULTADOS....................................................................................18
2.1. Caractersticas gerais das unidades fsico-ambientais e importncia
ecolgica da regio
2.2. Avaliao do conhecimento da diversidade biolgica para o grupo de
ecossistemas
2.3. Conhecimento da diversidade biolgica
2.4. Aplicabilidade da informao existente, visando a gesto da
diversidade biolgica
2.5. Listagem com dados existentes de diversidade/riqueza de espcies
2.6. Intensidade de utilizao da diversidade biolgica para o grupo de
ecossistemas
2.7. Vetores de presso sobre a diversidade
2.8. Impactos de origem natural
2.9. Presses antrpicas gerais da unidade fsico-ambiental e para o
grupo de ecossistemas
2.9.1. Derivadas do uso direto
2.9.2. Derivadas do uso indireto
2
3.6. Existncia e avaliao de programas de educao ambiental e/ou de
informao pblica
3.7. Grau de comprometimento do ecossistema manguezal na costa
brasileira
3.8. Espcies mais vulnerveis aos processos de degradao em curso
4.0 RECOMENDAES.........................................................................42
4.1. Recomendaes de projetos prioritrios para pesquisa, conservao
e uso sustentvel
4.2. Recomendaes de reas prioritrias para inventrio biolgico
4.3. Recomendaes para a conservao do grupo de ecossistemas na
unidade fsico-ambiental
4.4. Recomendaes relativas ao uso sustentvel e repartio eqitativa
dos produtos da diversidade biolgica
4.5. Recomendaes relativas a polticas pblicas em nvel nacional,
regional e local
6.0 - BIBLIOGRAFIA.................................................................................57
8.0 - ACRNIMOS....................................................................................65
3
Anexo, Figuras e Tabelas
4
Tabela V Diagnstico da situao atual dos manguezais no Estados do
Nordeste, retirado de CPRH (1991).
5
SITUAO ATUAL DO GRUPO DE ECOSSISTEMAS:
MANGUEZAL, MARISMA E APICUM
INCLUINDO OS PRINCIPAIS VETORES DE PRESSO E AS PERSPECTIVAS PARA
SUA CONSERVAO E USOS SUSTENTVEL
Yara Schaeffer-Novelli
novelliy@usp.br
RESUMO
6
CONSIDERAES INICIAIS
1.0 INTRODUO
7
declividade, sob a ao diria das mars de gua salgada ou, pelo menos,
salobra.
A riqueza biolgica dos ecossistemas costeiros, faz com que essas reas
sejam os grandes berrios naturais, tanto para as espcies caractersticas
desses ambientes, como para peixes andromos e catdromos e outros
animais que migram para as reas costeiras durante, pelo menos, uma fase do
ciclo de vida.
8
elevadas demais para as plantas de mangue. Marismas ocorrem, na Amrica
Latina, entre as latitudes de 32oN aos 52oS (Costa & Davy, 1992).
9
1.2. Identificao das principais unidades fsico-ambientais com
ocorrncias significativas
10
Manguezais e apicuns so encontrados ao longo de praticamente toda a
costa, do Cabo Orange (04o52N) at Laguna (28o30S), enquanto que as
ocorrncias das marismas passam a ser mais significativas a partir dos 25oS
em direo s mais altas latitudes.
11
O apicum, de acordo com sua gnese, pode muito bem ser considerado
como parte do manguezal tambm no que tange a aplicao da legislao,
uma vez que em alguns documentos legais j se encontra a expresso
manguezal, em toda a sua extenso, reconhecendo os diferentes
compartimentos como parte do ecossistema.
12
esto ali como um favor do homem natureza ou simplesmente espera de
algum que queira modificar a paisagem. O mesmo Cdigo disse que a
proteo se d pelo s efeito desta lei, o que significa que o prprio Cdigo j
protegeu em todo o Brasil todos os locais em que existam ou devam existir
manguezais e/ou dunas. Assim, no preciso que um rgo pblico ambiental
baixe um ato para dizer que um manguezal ou uma duna est protegido, pois a
prpria lei federal (o Cdigo Florestal) j o fez. Isso importante, pois os
manguezais e as dunas so reas de preservao permanente pelo efeito da
lei, e s pelo efeito de uma outra lei federal e no por ato administrativo
podem ser alterados, mutilados ou suprimidos. A Resoluo No 04/1985 do
CONAMA Conselho Nacional do Meio Ambiente veio dar nfase a essa
defesa legal no seu artigo 3o, incisos VIII e IX (Machado, 1991).
13
conhecimentos, atitudes e competncias voltadas para a conservao do
ambiente, devendo, assim, ser articulada com os nveis e modalidades do
sistema educacional. Esse Projeto de Lei estabelece que o Poder Pblico fica
responsvel pela definio de polticas que incorporem a dimenso ambiental,
promovendo a educao ambiental e incentivando o engajamento da
sociedade na conservao, recuperao e melhoria do meio ambiente. A
poltica de educao ambiental dever envolver rgos integrados ao Sistema
Nacional de Meio Ambiente - SISNAMA, instituies educacionais pblicas e
privadas, rgos pblicos federais e estaduais e organizaes no-
governamentais.
14
A criminalidade de criar perigo para os manguezais e as dunas
15
Sistema de Unidade de Conservao
16
Naturais Renovveis vem realizando com sucesso e que tiveram incio em fins
da dcada de 1970:
2.0 RESULTADOS
17
precipitaes, principalmente, fez com que esses ecossistemas, assemelhados
em seu aspecto morfolgico, exibam diferenas no apenas na diversidade de
espcies, mas tambm nas suas dinmicas prprias de funcionamento trfico e
energtico (CIMA, op. cit.).
18
restingas. Os trs gneros de mangue so encontrados, podendo compor
formaes mistas ou monoespecficas. Na Baa de Todos os Santos
Laguncularia dominante, colonizando solos areno-argilosos. Rhizophora
encontrada somente nas margens, formando estreita faixa na franja dos
bosques ou quando dominante, constitui faixas monoespecficas
freqentemente inundadas pelas mars. Avicennia e Laguncularia tambm
podem formar bosques mistos nas franjas.
19
2.2. Avaliao do conhecimento da diversidade biolgica para o grupo de
ecossistemas
20
A biodiversidade engloba todas as espcies de plantas, animais e
microorganismos, os ecossistemas e ainda os processos ecolgicos dos quais
so componentes. Constitui um termo abrangente para o grau de variedades
da natureza que inclui o nmero e a freqncia de espcies ou genes e os
respectivos ecossistemas. Consideram-se trs nveis distintos para expressar a
biodiversidade: variabilidade gentica, diversidade de espcies e de
ecossistemas. A variabilidade gentica constituda pela soma total da
informao gentica contida nos genes de indivduos de plantas, animais e
microorganismos que habitam a Terra. A diversidade de espcies refere-se aos
organismos vivos na Terra. A diversidade de ecossistemas refere-se aos
habitats, s comunidades biticas e aos processos ecolgicos na biosfera,
assim como enorme diversidade dentro dos ecossistemas em termos de
diferenas de habitats e dos vrios processos ecolgicos.
21
da conservao dos recursos biolgicos nos planos nacionais de
desenvolvimento, entretanto, a alocao de valores qualitativos e quantitativos
certamente justificariam aes governamentais de incentivos conservao
(CIMA, 1991).
Cobertura vegetal
MANGUEZAL
Gnero Rhizophora
Mangue vermelho, sapateiro ou verdadeiro, encontra-se geralmente nas
franjas dos bosques em contato com o mar, ao longo dos canais, na
desembocadura de alguns rios ou, nas partes internas dos esturios onde a
salinidade no muito elevada.
Gnero Avicennia
Siriba ou mangue preto ocupa terrenos da zona entremars, ao longo
das margens lamacentas dos rios ou diretamente exposta s linhas de costa,
desde que submetidas a intruses salinas. Essas plantas toleram salinidades
22
intersticiais muito mais altas que os demais gneros de mangue, chegando a
sobreviver em locais com salinidades de 90.
Gnero Laguncularia
Mangue branco ou tinteira, encontrado em costas banhadas por guas de
baixa salinidade, s vezes ao longo de canais de gua salobra ou, em praias
arenosas protegidas.
Marismas
23
Fauna Associada
24
2.4. Aplicabilidade da informao existente, visando a gesto da
diversidade biolgica
25
ruber, Ixobrychus involucris, Oxyura dominica e Netta erythrophthalma (Scott &
Carbonell, 1986).
26
1996), as reas costeiras e a regio da floresta atlntica consideradas como
as dependncias ecolgicas entre a Floresta Atlntica, as reas Costeiras
emersas, sob influncia das mars e submersas at os rebordos da Plataforma
Continental, mereceram tratamento conjunto, embora os responsveis tenham
reconhecido ser compartimentos totalmente diferenciados. Aquele documento
adotou metodologia que fosse capaz de apresentar resultados que atendessem
aos seguintes requisitos: viso integrada do desenvolvimento brasileiro atual e
seus rebatimentos especificamente ambientais na escala da Unio; apreenso
das principais macrotendncias, alm de diagnstico ambiental bsico.
27
muitas espcies, implicando em maior competio pelo alimento e predao
entre espcies, contribuindo de forma importante para a acelerao da curva
de mortalidade (CIMA, op. cit.).
28
sendo que para as marismas, um pequeno aumento do nvel mdio do mar
seria suficiente para acarretar mudanas na zonao desse ecossistema, at
sua total eliminao (Huiskes, 1990). Nas Unidades III e IV, descritas por
Schaeffer-Novelli et al. (1990), bancos de Spartina, em reas de baixa energia
e suave topografia, podero ser afetados diretamente pelo aumento da
freqncia de inundao e por uma elevao do nvel das guas do esturio,
induzindo modificaes na topografia do terreno. Para a faixa de transio com
a terra firme, a substituio das espcies deste ectone se daria devido a
inundaes pelas preamares e o conseqente aumento da salinidade no
sedimento, favorecendo uma substituio por espcies tpicas de mangue ou
por outras espcies psamohalfitas. Os espaos das restingas seriam erodidos
e os sedimentos retrabalhados. As espcies adaptadas aos sedimentos
arenosos, com baixa freqncia de inundaes, seriam privilegiadas na
competio pelo substrato. Na regio Sudeste, a exemplo de Canania-Iguape,
Laguncularia racemosa poderia ser a espcie pioneira.
29
O aumento do nvel dos oceanos devido s mudanas climticas globais,
e a conseqente barragem na foz dos rios, devero aumentar as reas
inundadas e as inundveis em muitos rios grandes ou pequenos ao longo da
costa. Se em algumas destas reas costeiras houver um aumento de
precipitao como est previsto como parte das mudanas climticas globais,
as situaes em alguns locais que j so crticas, podero se tornar
calamitosas como o caso do Vale do Ribeira ao sul do Estado de So Paulo,
ou dos esturios dos rios da rea do Recife/PE (CIMA, 1991).
30
A partir da dcada de 50, as reas estuarinas e de mangue comearam a
ter uma utilizao intensa para fins de implantao de indstrias e expanso
imobiliria. Os manguezais foram cortados para implantao de plos
industriais e minero-metalrgicos. Nesses empreendimentos no houve
somente a degradao de um dos ecossistema mais produtivos da biosfera,
mas um empobrecimento ainda maior das populaes tradicionais que
dependem dele para sobreviver (Diegues, 1991).
31
A vantagem vista pelos empresrios na aqicultura no mangue que o
investimento baixo e o lucro altssimo. O terreno, como de marinha,
aforado pelo Servio de Patrimnio da Unio SPU por quantia irrisria, as
larvas so coletadas no esturio de graa, e dois homens so pagos para
cuidar de cada 10ha de tanques. O custo da construo dos tanques baixo e
logo se dilui na primeira exportao de camaro. Da para frente, s lucro at
os tanques salinizados serem abandonados e novas reas de manguezal
serem desmatadas (Maciel, 1991).
32
excees, mantm um complexo sistema de relaes com o litoral, dando lugar
a assentamentos do porte de Santos (predomnio da atividade porturia),
Cubato (predomnio da atividade industrial), So Sebastio (dominado por um
terminal de petrleo) e uma linha contnua de loteamentos (turismo de
segunda-residncia) que comea no Guaruj e s termina na divisa com o
Estado do Rio de Janeiro.
33
restinga, etc.), que determina processos de instalao geomorfolgica, perda
do potencial ecolgico e econmico inerente, reduo da capacidade de
reposio de estoques de vrias espcies, etc.; c) corpos dgua litorneos e
costeiros, que se vem assoreados e contaminados em decorrncia de
processos erosivos e pelo lanamento de substncias txicas e elevadas
cargas orgnicas, determinando prejuzos no tocante balneabilidade,
processos de bioacumulao de metais pesados na cadeia alimentar de
peixes, etc.; e, d) patrimnio cultural e modos tradicionais de vida, o que
significa a eliminao de traos histricos, artsticos, paisagsticos, com o
empobrecimento dos testemunhos de diferentes manifestaes culturais
litorneas brasileiras.
34
Crescimento das reas metropolitanas
35
acidental. Em menor grau, mas nem por isso de forma desprezvel, a extrao
de areias monazticas (litoral do Esprito Santo e norte do Rio de Janeiro) e sal-
gema (Rio Grande do Norte) so tambm responsveis por danos sensveis no
tocante qualidade das reas onde se localizam tais atividades.
Baa de Guanabara
Como conseqncia direta do conjunto de presses que atuam sobre uma bacia
hidrogrfica cuja rea aproximada de 4 mil km2, com cerca de 35 rios de maior
importncia, a Baa de Guanabara com rea de 381 km2, um permetro de 131 km e
um volume de 2 bilhes de m3 de gua, verifica-se a reduo, em 90 %, da pesca
comercial nos ltimos vinte anos; o assoreamento crescente dos corpos dgua,
atingindo taxas da ordem de 81 cm/100 anos; a destruio progressiva dos
manguezais; a degradao da qualidade das guas da baa, bem como agravamento
dos problemas de eroso e enchentes em decorrncia dos processos de
desmatamento instalados na bacia, principalmente nas suas partes de maior
declividade. Da cobertura vegetal original, que se caracterizava por uma barreira de
restinga e, principalmente, por uma franja de manguezais circundando praticamente
toda a rea da baa, resta, hoje, uma faixa de manguezal de 40 km de extenso, nas
partes norte/nordeste do fundo da baa ..., sendo a largura dessa faixa bastante
irregular ... (FEEMA, 1979 in: CIMA, 1991).
36
3.0 ANLISE DOS RESULTADOS
37
3.3. Polticas pblicas que influem na diversidade biolgica, na unidade
fsico-ambiental
38
Degradao dos ambientes fluviais e costeiros
Levando-se em conta que perto de 33 milhes de pessoas vivem hoje na periferia das
grandes cidades, fica evidente que o problema de saneamento bsico , e continuar
sendo, um dos maiores problemas ambientais urbanos em nosso pas nas prximas
dcadas (CIMA, 1991).
39
3.5. Dispositivos legais de conservao
40
desenvolvimento de programas de Educao Ambiental em diversos nveis, e
reas de interesse social para as comunidades do entorno.
4.0 RECOMENDAES
41
esforo pontual e muitas vezes com carter puramente acadmico (CIMA,
1991).
42
Pesquisas tambm devem ser dirigidas elucidao dos mecanismos de
adaptao dessas espcies vegetais ao clima, principalmente considerando-se
as evidncias das mudanas climticas globais em curso e as elevadas taxas
de comprometimento das reas de marismas junto costa (Costa & Davy,
1992).
Desenvolvimento sustentvel
43
intensivo monitoramento para que os efeitos das alteraes graduais do
aumento do nvel do mar, possam ser detectados e mensurados, privilegiando
a preveno ao invs do cmputo dos danos.
44
Nas zonas midas costeiras convergem e interagem o ambiente biofsico
e o scio-econmico. Os processos biofsicos influem sobre a utilizao dos
recursos costeiros pelo homem, subsidiando ou limitando suas atividades,
enquanto que o ser humano por sua vez modifica e altera o ambiente natural.
45
maneira compatvel com a manuteno de propriedades naturais do
ecossistema. Por sua vez, o uso sustentvel e o uso humano de uma zona
mida que permita a obteno de um mximo de benefcios de maneira
contnua para as geraes presentes, ao tempo que se mantm o potencial
para satisfazer as necessidades das geraes futuras. A proteo escrita
(documentos legais) uma forma de uso sustentvel.
46
4.4. Recomendaes relativas ao uso sustentvel e repartio eqitativa
dos produtos da diversidade biolgica
47
produtividade da terra e aumento no grau de vulnerabilidade das populaes
urbanas e rurais aos efeitos dos desastres naturais, especialmente de cheias e
secas (CIMA, 1991).
48
Assume um papel central, na construo de um novo estilo de
desenvolvimento, uma estratgia de formao de recursos humanos da qual
resulte a universalizao do acesso educao bsica e conscientizao da
populao com respeito aos problemas ambientais. Na verdade, o grande salto
do Brasil para uma condio de pas plenamente desenvolvido exige viso de
longo prazo e esforo prioritrio voltado para suprir as carncias de educao e
nutrio da populao, comeando pela universalizao do atendimento s
crianas de hoje, a fim de que a prxima gerao esteja plenamente
capacitada para o desenvolvimento.
49
4.5. Recomendaes relativas polticas pblicas em nvel nacional,
regional e local
50
econmicas em relao aos impactos de fenmenos climticos adversos
(CIMA, 1991).
51
Que se procure estimar o potencial produtivo dos manguezais sob o ponto
de vista da flora e da fauna, identificando a capacidade de suporte dos
mangues em atividade extrativista.
52
Que as instituies de cada estado pesquisem e publiquem uma lista de
preos dos organismos do manguezal, visando a futuros ressarcimentos de
danos.
53
Para ser efetivo, qualquer programa de proteo, conservao ou de
manejo de ecossistemas costeiros deveria ser preventivo ao invs de ser
corretivo. Deveriam visar o futuro, e no o presente, contabilizando as
experincias do passado, para efetivamente proteger os recursos
remanescentes e ativamente restaurar ou reabilitar os ecossistemas
54
de grandes empreendimentos imobilirios ou comerciais em regies
litorneas devero, em contraposio, contemplar maior incentivo
instalao das novas indstrias, ou a relocao de indstrias sediadas nas
reas costeiras, em terras afastadas da costa.
55
6.0 BIBLIOGRAFIA
56
Recife, Companhia Pernambucana de Controle da Poluio Ambiental e de
Administrao do Recursos Hdricos. Srie Publicaes Tcnicas, No 003,
38-45.
Diegues, A.C.S., 1987. Conservao e desenvolvimento sustentado de
ecossistemas litorneos no Brasil. In: Simpsio sobre Ecossistemas da
Costa Sul e Sudeste Brasileira. V. 3, Academia de Cincias do Estado de
So Paulo, Canania, So Paulo, p. 196-213 (Publicao ACIESP, no 54-III).
Dinerstein, E.; Olson, D.M.; Graham, D.; Webster, A.; Primm, S.; Bookbinder,
M. & Ledec, G., 1995. A conservation assessment of the terrestrial
ecoregions of Latin America and the Caribbean. The World Bank in
association with The World Wildlife Fund, Washington, D.C., USA.
FAO, 1982. Management and utilization of mangroves in Asia and the Pacific.
FAO Environment Paper No 3, Roma, 160p.
FEEMA, 1979. Os Manguezais do Recncavo da Baa de Guanabara. Rio de
Janeiro, Srie Tcnica 10/79, Cadernos FEEMA, Fundao Estadual de
Engenharia do Meio Ambiente, 113p.
Figutti, L., 1993. Ecossistemas costeiros e homens pr-histricos. III Simpsio
de Ecossistemas da Costa Brasileira: subsdios a um gerenciamento
ambietnal. Serra Negra, S.P., 1994, Vol. I: 212-217, Publicao ACIESP No
87-I.
Fonseca, G.A.B.; Rylands, A.B.; Costa, C.M.R.; Machado, R.B. & Leite, Y.L.R.
(eds.), 1994. Livro vermelho dos mamferos brasileiros ameaados de
extino. Belo Horizonte, Fundao Biodiversitas, WWF, Conservatio
International, MacArthur Fund., IUCN/SSC, 459p.
Fonseca, G.A.B.; Herrmann, G.; Leite, Y.L.R.; Mittermeier, R.A.; Rylands, A.B.
& Patton, J.L., 1996. Lista anotada dos mamferos brasileiros. Belo
Horizonte, Conservation International & Fundao Biodiversitas, Occasional
Paper, no 4, 38p.
Huiskes, A.H.L., 1990. Expected effects of climatic change on marine coastal
ecosystems. In: J.J. Beukema et al. (eds), Development in Hidrobiology.
Klwer Academic Publishers. Nethrlands. (57): 167-172.
Jordan III, W.R.; Gilpin, M.E. & Aber, J.D., 1987. Restoration ecology :
ecological restoration as a technique for basic research. In: W.R. Jordan III;
M.E. Gilpin & J.D. Aber (eds.), Restoration ecology: a synthetic approach to
ecological research. Australia, p. 3-22.
Lincoln, R.; Boxshall, G. & Clark, P., 1998. A Dictionary of ecology, evolution
and systematics. Cambridge University Press, second edition, Cambridge,
361p.
Machado, P.A.L., 1991. Manguezais e dunas proteo legal.. In: CPRH,
1991. Alternativas de uso e proteo dos manguezais do Nordeste. Recife,
Companhia Pernambucana de Controle da Poluio Ambiental e de
Administrao do Recursos Hdricos. Srie Publicaes Tcnicas, No 003,
46-48.
Maciel, N.C., 1991. Alguns aspectos da ecologia do manguezal.. In: CPRH,
1991. Alternativas de uso e proteo dos manguezais do Nordeste. Recife,
Companhia Pernambucana de Controle da Poluio Ambiental e de
Administrao do Recursos Hdricos. Srie Publicaes Tcnicas, No 003, 9-
37.
57
Menezes, G.V., 1999. Recuperao de manguezais: um estudo de caso na
Baixada Santista, Estado de So Paulo, Brasil. Tese de Doutorado,
Universidade de So Paulo, Instituto Oceanogrfico, 164p.
Migotto, A.E. & Tiago, C.G., 1999. Biodiversidade do Estado de So Paulo:
sntese do conhecimento ao final do sculo XX. Vol. 3: Invertebrados
marinhos. So Paulo, FAPESP, 310p.
Nascimento, S. 1993. Estudo da importncia do apicum para o ecossistema
de manguezal. Relatrio Tcnico Preliminar. Sergipe, Governo do Estado do
Sergipe, 27p.
Norse, E.A. (ed.), 1993. Global marine biological diversity. A strategy for
building conservation into decision making. Washington, D.C., Island Press,
383p.
OECD/C.A.D., 1997. Comit de Ayuda al Dessarollo de la OCDE; Diretrices
sobre la ayuda y el medio ambiente No 9. Organizacin de Cooperacin de
Coorporacin y Desarollo Econmicos. 1997. Blgica, OECD Publications.
82p.
Olson, D.M.; Dinerstein, E.; Cintrn, G. & Iolster, P. (eds.), 1996. A
conservation assessment of mangrove ecosystems of Latin America and the
Caribbean. Report from WWFs Conservation Assessment of mangrove
ecosystems of Latin America and the Caribbean Workshop, december 2-4,
1995, Washington, D.C., USA, 43p + apndices.
ONU, 1991. Intergovernmental Panel on Climate Change. Island Press,
Washington, D.C., 272p.
Paiva, M.P., 1999. Conservao da fauna brasileira. Rio de Janeiro, Ed.
Intercincia, 226p.
Panitz, C.M.N., 1992. Ecological aspects of a saltmarsh ecosystem in Santa
Catarina Island, Brazil. In: U. Seeliger (ed.), Coastal Plant Communities of
Latin America. San Diego, California, Academic Press, Inc., Cap. 14: 213-
230.
Ramos, M.A.S.B.F., 1993. Estudos geoqumicos relativamente dinmica de
mars no esturio lagunar do Rio Paragua Bahia Brasil. Dissertao
de mestrado, Curso de Ps-graduao em Geocincias, Instituto de
Geocincias, Universidade Federal da Bahia, 84p.
Saenger, P.; Hegerl, E.J. & Davie, J.D.S. (eds.), 1983. Global status of
mangrove ecosystems. Commission on Ecology papers No. 3 IUCN, Gland,
Switzerland. The Enviromentalist 3, Suppl. No. 3.
So Paulo, 1997a. Conveno de Ramsar sobre zonas midas de
importncia internacional, especialmente como habitat de aves aquticas.
Srie Entendendo o meio ambiente. So Paulo, Secretaria de Estado do
Meio Ambiente, v. 3, 24p.
So Paulo, 1997b. Conveno da Biodiversidade. Srie Entendendo o meio
ambiente. So Paulo, Secretaria de Estado do Meio Ambiente, v. 2, 48p.
Schaeffer-Novelli, Y., 1989. Perfil dos ecossistemas litorneos brasileiros, com
especial nfase sobre o ecossistema manguezal. Publicao esp. Inst.
oceanogr., S. Paulo, (7): 1-16.
Schaeffer-Novelli, Y., 1994. Tabela referente ao Mdulo 2 Os ambientes
costeiro e marinho: aplicao dos conhecimentos cientficos a um adequado
manejo; Sesso 7 Ecossistemas costeiros brasileiros, organizada por
ocasio do Course on the Integrated Management of Coastal and Marine
Areas for Susteinable Development, realizado no Instituto Oceanogrfico da
58
Universidade de So Paulo, Brasil, 09 a 20 de maio de 1994, sob a gide da
ONU.
Schaeffer-Novelli, Y.; 1998. Os Ecossistemas Costeiros. Captulo X, In: CNIO,
O Brasil e o Mar no Sculo XXI Relatrio aos Tomadores de Deciso do
Pas. Rio de Janeiro, Comisso Nacional Independente sobre os Oceanos,
191-229p.
Schaeffer-Novelli, Y. & Cintrn-Molero, G., 1990. Status of mangrove research
in Latin America and the Caribbean. Bolm. Inst. oceanogr., S. Paulo, 38 (1):
93-97.
Schaeffer-Novelli, Y. & Cintrn-Molero, G.; in press a. Brazilian mangroves: a
historical ecology. SBPC, Journal of the Brazilian for the Advancement of
Science, Special Number.
Schaeffer-Novelli, Y.; Cintrn-Molero, G. & Soares, M.L.G., in press b.
Mangroves as indicators of sea level change in the muddy coasts of the
world. SCOR WG 106, Relative Sea Level and Muddy Coasts of the World.
In: Muddy Coasts. Elsevier, U.K., Chapter Nine.
Schaeffer-Novelli, Y.; Cintrn-Molero, G.; Adaime, R.R. & Camargo, T.M., 1990.
Variability of mangrove ecossystems along the brazilian coast. Estuaries, 13
(2): 204-218.
Scott, D.A. & Carbonell, M. (comp.), 1986. Invetario de humedales de la region
Neotropical. Reino Unido, IWRB Slimbridge & UICN Cambridge.
Union Panamericana, 1940. Conveno para a proteo da flora, da fauna e
das belezas cnicas naturais dos pases da Amrica. Secretara General,
Organizacin de los Estados Americanos, Washington, D.C., Serie sobre
Tratados, 31, OEA Documentos Oficiales, 25p.
Woodroffe, C.D., 1990. The impact of sea level rise on mangrove shorelines.
Progress in Physical Geography, 14(4): 483-520.
WWF/BIRD, 1996. A conservation assessment of mangrove ecosystems of
Latin America and the Caribbean. Washington, D.C., Report from WWFs
Conservation Assessment of Mangrove Ecosystems of Latin America and the
Caribbean Workshop, december. 43p + anexos.
59
7.0 GLOSSRIO DE TERMOS
60
Ecossistema significa um complexo dinmico de comunidades
vegetais, animais e de microorganismos e o seu meio inorgnico que interagem
com uma unidade funcional (Conveno sobre a Diversidade Biolgica So
Paulo, 1992b).
61
Monumentos naturais regies, objetos, ou as espcies vivas de
animais e plantas, de interesse esttico ou valor histrico ou cientfico, aos
quais dada proteo absoluta, com o fim de conservar um objeto especfico
ou uma espcie determinada de flora e fauna, declarando uma regio, um
objeto, ou uma espcie isolada, monumento natural inviolvel, exceto para a
realizao de investigaes devidamente autorizadas, ou inspees oficiais
(Union Panamericana, 1940).
62
um dos cinco grupos regionais, especialmente para o presente diagnstico
(Tabela I).
63
8.0 ACRNIMOS
64
Anexos - Carta de Santos em Defesa dos Manguezais
65
3.1.3. O ecossistema manguezal deve ser protegido contra destruio
indiscriminada, riscos devidos a tensores naturais, poluio e
impactos decorrentes de perturbaes antrpicas, inclusive nas reas
adjacentes;
3.1.4. O ecossistema manguezal, bem de uso comum do povo e essencial
sadia qualidade de vida, deve ser respeitado e preservado para as
presentes e futuras geraes, por suas caractersticas mpares;
3.1.5. As reas de manguezal convertidas para outros fins, devem ser
otimizadas, de modo a prevenir novas perdas;
3.1.6. Deve ser vetada a disposio de resduos slidos em reas de
manguezal, voluntria ou involuntria.
3.2. Aes:
3.2.1. Recomenda-se a formao de grupo de trabalho (reunindo prefeituras
municipais, universidades, rgos de controle e fiscalizao
ambiental) para:
3.2.1.1. desenvolver aes de educao ambiental com a populao que
vive nas proximidades dos manguezais, buscando seu
envolvimento nos trabalhos de fiscalizao e de recuperao;
3.2.1.2. estudar a viabilidade da criao de um grupo de voluntrios da
sociedade civil para atuar como vigilantes ambientais, que tenha a
funo de acionar os diversos rgos responsveis pelo controle
e fiscalizao ambiental, aps receber treinamento prvio para
essa atuao.
3.2.2. Recomenda-se a formao de grupo de trabalho (reunindo
universidades, instituies de pesquisa, rgos de controle e
fiscalizao ambiental, empresas, organizaes no-governamentais
de defesa ambiental) para elaborao dos seguintes estudos:
3.2.2.1. levantamento e inventrio dos manguezais existentes na regio,
identificando estgios de conservao (alterado, degradado), com
proposio de mtodos para restaurao;
3.2.2.2. levantamento dos locais e mtodos de disposio final de
resduos slidos produzidos na regio.
3.2.3. Reconhecer a competncia supletiva dos Estados e dos Municpios
para legislarem em matria ambiental e fazer autuaes,
recomendando a Unio, aos Estados e aos Municpios que
empreendam esforos para reestruturar, reequipar e, ou, criar rgos
de controle e fiscalizao ambientais;
3.2.4. Recomendar a atuao conjunta de rgos de controle e fiscalizao
ambientais (nos mbitos municipal, estadual e federal) e empresas
interessadas, no sentido de priorizar e otimizar as aes de
fiscalizao e recuperao nas reas possveis;
3.2.5. Recomendar a criao de fundos municipais, onde recursos
provenientes de multas, doaes entre outros, na forma da lei, sejam
usados preferencialmente na recuperao de reas alteradas e, ou
degradadas;
3.2.6. Recomendar que seja agilizada a revitalizao do Comit de Defesa
do LitoralCODEL;
3.2.7. Recomendar que sejam empreendidos esforos junto ao Governo
estadual de forma a viabilizar o Plano de Gerenciamento Costeiro;
66
3.2.8. Pugnar por uma busca permanente por qualidade de vida no espao
urbano dos municpios, respeitada a sustentabilidade do meio.
67
Key to Complexes and Units
68
Figura II - Localizao das figuras 3 e 4 onde aparecem assinalados os
manguezais extensos da Amrica Latina e do Caribe, segundo
Olson et al. (1996), figura 2.
69
Figura III - Manguezais mais extensos do sudeste da Amrica do Sul,
segundo Olson et al. (1996), figura 7.
70
Figura IV - Manguezais mais extensos da costa Atlntica no nordeste da
Amrica do Sul, segundo Olson et al. (1996), figura 8.
71
Key to Complexes and Units
72
Key to Complexes and Units
73
Key to Complexes and Units
74
Key to Complexes and Units
75
Key to Complexes and Units
76
Tabela I - Unidades fsico-ambientais, segundo critrios adotados pela
Coordenao Nacional da Zona Costeira, e sua correspondncia
com as unidades fisiogrficas de Schaeffer-Novelli et al. (1990).
77
Divida BA/ES Delta do Rio Doce (ES)
Delta do Rio Doce Baa de Vitria (ES) Segmento VI
Baa de Vitria (ES) Delta do Rio Paraba do Sul (RJ)
Delta do Rio Paraba do Sul Cabo Frio (RJ)
Sudeste
78
Tabela II Legislao Ambiental Brasileira Incidente sobre o Manguezal.
Organizada por Yara Schaeffer Novelli.
79
Lei Federal No. 4.771 15.09.1965
alterada pela art. 2o - Consideram-se de preservao permanente, pelo
Lei Federal No.7.803 18.07.1989 s efeito desta Lei, as florestas e demais formas de
vegetao natural situadas:
letra f) nas restingas, como fixadoras de dunas ou
estabilizadoras de mangues.
art. 26 - Constituem contravenes penais, punveis com
trs meses a um ano de priso simples ou multa de uma a
cem vezes o salrio-mnimo mensal do lugar e da data da
infrao ou ambas as penas cumulativamente:
letra a) destruir ou danificar a floresta considerada de
preservao permanente, mesmo que em formao, ou
utiliz-la com infringncia das normas estabelecidas ou
previstas nesta Lei;
letra b) cortar rvores em florestas de preservao
permanente, sem permisso de autoridade competente;
letra g) impedir ou dificultar a regenerao natural de
florestas e demais formas de vegetaes.
art. 29 - As penalidades incidiro sobre os autores, sejam
eles:
letra a) diretos;
letra b) arrendatrios, parceiros, posseiros, gerentes,
administradores, diretores, promitentes compradores ou
proprietrios das reas florestais, desde que praticadas por
prepostos ou subordinados e no interesse dos proponentes
ou dos superiores hierrquicos;
letra c) autoridades que se omitirem ou facilitarem, por
consentimento ilegal, na prtica do ato.
art. 31 - So circunstncias que agravam a pena alm das
previstas no Cdigo Penal e na Lei de Contravenes
Penais:
letra a) cometer a infrao no perodo de queda das
sementes ou de formao das vegetaes prejudicadas,
durante a noite, em domingos ou dias feriados, em pocas
de seca ou inundaes;
letra b) cometer a infrao contra a floresta de preservao
permanente ou material dela provindo.
80
Lei Federal No. 6.938 31.08.1981
regulamentada pelo art. 2o - A Poltica Nacional do Meio Ambiente tem por
Decreto Federal No. 01.06.1983 objetivo a preservao, melhoria e recuperao da
88.351 qualidade ambiental propcia vida, visando assegurar, no
regulamentada pelo 10.04.1989 Pas, condies ao desenvolvimento scio-econmico, aos
Decreto Federal No. interesses da segurana nacional e proteo da dignidade
97.632 alterada pelo 18.07.1989 da vida humana, atendidos os seguintes princpios:
Lei Federal No. 7.804 I- ao governamental na manuteno do equilbrio
alterada pela Lei 12.04.1990 ecolgico, considerando o meio ambiente como um
Federal No. 8.028 patrimnio pblico a ser necessariamente assegurado e
regulamentada pelo 06.06.1990 protegido, tendo em vista o uso coletivo;
Decreto Federal No. II- racionalizao do uso do solo, do subsolo, da gua e do
99.274 ar;
III- planejamento e fiscalizao do uso dos recursos
ambientais;
IV- proteo dos ecossistemas, com a preservao de reas
representativas;
V- controle e zoneamento das atividades potencial ou
efetivamente poluidoras;
VII- acompanhamento do estado da qualidade ambiental;
VIII- recuperao de reas degradadas;
IX- proteo de reas ameaadas de degradao.
art. 3o - Para os fins previstos nesta Lei, entende-se por:
I- meio ambiente, o conjunto de condies, leis, influncias
e interaes de ordem fsica, qumica e biolgica, que
permite, abriga e rege a vida em todas as suas formas;
II- degradao da qualidade ambiental, a alterao
adversa das caractersticas do meio ambiente;
III- poluio, a degradao da qualidade ambiental
resultante de atividade que direta ou indiretamente:
letra a) prejudiquem a sade, a segurana e o bem-estar da
populao;
letra b) criem condies adversas s atividades sociais e
econmicas;
letra c) afetem desfavoravelmente a biota;
letra d) afetem as condies estticas ou sanitrias do meio
ambiente;
letra e) lancem matrias ou energia em desacordo com os
padres ambientais estabelecidos.
IV- poluidor, a pessoa fsica ou jurdica, de direito pblico
ou privado, responsvel, direta ou indiretamente, por
atividades causadoras de degradao ambiental;
V - recursos ambientais, a atmosfera, as guas interiores,
superficiais e subterrneas, os esturios, o mar territorial, o
solo, o subsolo e os elementos da biosfera.
art. 4o - A Poltica Nacional do Meio Ambiente visar:
I - compatibilizao do desenvolvimento econmico-social
com a preservao da qualidade do meio ambiente e do
equilbrio ecolgico;
VI - preservao e restaurao dos recursos ambientais
com vistas sua utilizao racional e disponibilidade
permanente, concorrendo para a manuteno do equilbrio
ecolgico propcio vida;
VII - implantao, ao poluidor e ao predador, da obrigao
de recuperar e/ou indenizar os danos causados e, ao
usurio, da contribuio pela utilizao de recursos
ambientais com fins econmicos.
art. 9o - So instrumentos da Poltica Nacional do Meio
Ambiente:
I- o estabelecimento de padres de qualidade ambiental;
III- a avaliao de impactos ambientais.
art. 14 - Sem prejuzo das penalidades definidas pela
legislao federal, estadual e municipal, o no cumprimento
das medidas necessrias preservao ou correo81 dos
inconvenientes e danos causados pela degradao da
qualidade ambiental sujeitar os transgressores:
inciso I - multa simples ou diria, nos valores
Lei Federal No.7.347 24.07.1985
regulamentada pelo art. 1o - Regem-se pelas disposies desta Lei, sem
Decreto Federal No. 16.01.1986 prejuzo da ao popular, as aes de responsabilidade por
92.302 danos causados:
I - ao meio-ambiente;
82
Lei Federal No 8.617 04.011993
Normatiza as diretrizes bsicas para ocupao da Zona
Econmica Exclusiva-ZEE, definindo sua extenso entre 12
e 200 milhas martimas, integrando uma rea com cerca de
3.000.000 Km2.
art. 6o - ... as primeiras 12 milhas, a partir da linha de base
prximo ao litoral, compreendem o Mar Territorial;
art. 7o trata da soberania para fins de explorao e
aproveitamento, conservao e gesto dos recursos
naturais, vivos e no-vivos, das guas sobrejacentes ao
leito do mar e seu subsolo;
art. 8o trata do direito exclusivo do estado Costeiro de
regulamentar a investigao cientfica marinha, a proteo e
a preservao do meio marinho, assim como sobre
construo, operao e uso de todos os tipos de ilhas
artificiais, instalao e estruturas na ZEE
83
Decreto Federal No. 16.01.1986
92.302 art. 1o - O Fundo para a Reconstituio de Bens Lesados,
de que trata o art. 13 da Lei No. 7.347, de 24 de julho de
1985, destina-se reparao dos danos causados ao meio
ambiente, ao consumidor, a bens e direitos de valor
artstico, esttico, histrico, turstico e paisagstico.
art. 2o - O Fundo a que se refere este Decreto ser
constitudo pelas indenizaes decorrentes de condenaes
por danos mencionados no art. 1o e multas advindas de
descumprimento de decises judiciais.
art. 4o - Ao Conselho Federal, no exerccio da gesto do
Fundo, compete:
I - zelar pela utilizao prioritria dos recursos na
reconstituio dos bens lesados, no prprio local onde o
dano ocorreu ou possa vir a ocorrer;
II - firmar convnios ou contratos com o objetivo de elaborar,
acompanhar e executar projetos para reconstituio dos
bens lesados;
III - examinar e aprovar projetos de reconstituio dos bens
lesados.
art. 9o - Da aplicao dos recursos para a reconstituio do
bem lesado, o Conselho Federal remeter relatrio ao Juiz
de Direito prolator da deciso que deu margem reparao
do dano.
84
Decreto Federal No. 21.09.1989
98.161 art. 1o - O Fundo Nacional do Meio Ambiente - FNMA,
institudo pela Lei No. 7.797, de 10 de julho de 1989,
vinculado Secretaria do Meio Ambiente - SEMA/PR
(IBAMA), de natureza contbil e tem por finalidade o
desenvolvimento de projetos que visem o uso racional e
sustentvel de recursos naturais, incluindo a manuteno,
melhoria e recuperao da qualidade ambiental, no sentido
de levar a qualidade de vida da populao brasileira.
85
Tabela III - Lista de espcies para o grupo de ecossistemas manguezal,
marisma e apicum, por unidade fsico-natural, organizada pela
consultora do grupo de ecossistemas.
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Acrostichum aureum Pteridaceae
Alternanthera sp.
Ammannia coccinea Rottb. Lythraceae Myrtales
Bacopa monnierii (L.) Pennell Scrophulariaceae Personatae
Batis maritima L. Batidaceae
Blutaparon portulacoides (St. Hill) Amaranthaceae Centrospermae
Mears
Blutaparon vermiculare (L.) Mears Amaranthaceae Centrospermae
Cladium jamaicense Crantz Cyperaceae Cyperales
Crenea Aublet. Lythraceae Myrtales
Crinum L. Amaryllidaceae Liliiflorae
Dalbergia ecastophila Leguminosae
Distichlis spicata (L.) Greene Gramineae Glumiflorae
Echinochloa Pal. Gramineae Glumiflorae
Eleocharis geniculata L. Cyperaceae Cyperales
Eleocharis mulata S. & W. Cyperaceae Cyperales
Fimbristilis spadicea Vahl Cyperaceae Cyperales
Hydrocotile sp.
Juncus acutus L. Juncaceae Cyperales
Juncus roemerianus L. Juncaceae Cyperales
Limonium brasiliensis (Boiss.) O. Plumbaginaceae Plumbaginales
Ktze.
Oxypetalum tormentosum
Paspalum gayanus Desv.en Gay Gramineae Glumiflorae
Paspalum vaginatum Swartz Gramineae Glumiflorae
Rapanea sp. Aublet. Myrsinaceae
Renirea maritima
Salicornia virginica Nuttal Chenopodiaceae Centrospermae
Scirpus americanus Pers. Cyperaceae Cyperales
Scirpus californicus (C. Meyer) Cyperaceae Cyperales
Steud.
Scirpus maritimus L. Cyperaceae Cyperales
Scirpus olneyi A. Gray ex Engelm. & Cyperaceae Cyperales
Gray
Scirpus robustus Putsh. Cyperaceae Cyperales
Sesuvium portulacastrum L. Aizoaceae Centrospermae
Spartina alterniflora Loisel. Gramineae Glumiflorae
Spartina ciliata Kunck Gramineae Glumiflorae
Spartina densiflora Brong. Dup. Gramineae Glumiflorae
Spartina loiseleur Gramineae Glumiflorae
Spartina longispicula (Haum.) Paroti Gramineae Glumiflorae
& St. Yves
Sporobolus poiretii (Roem. et Gramineae Glumiflorae
Schult.) Hitchc.
Sporobolus virginicus (L.) Kunth. Gramineae Glumiflorae
Triglochin striata Ruiz & Pav. Juncaginaceae
Typha domingensis Pers. Typhaceae Pandanales
86
Espcies Vegetais dos Manguezais Brasileiros
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Araceae
Cucurbitaceae
Loranthaceae
Palmae Spadiciflorae
Pontederiaceae
Acrostichum aureum L. Pteridaceae
Aegiphila vitelliniflora Klotz.
Alchornea triplinervia M. Arg.
Anona glabra L. Anomaceae
Arrabidaea rego (Vell.) DC.
Avicennia germinans (= A. Avicenniaceae Tubifloreae
nitida,Jacq.)
Avicennia schaueriana (= A. Avicenniaceae Tubifloreae
tomentosa Jacq. ex. Ridley)
Azolla sp.
Bactris cf. setosa Mart.
Blechnum serrulatum Rich.
Cabomba piauhyensis Gardn.
Casearia oblongifolia Camb.
Cassia bicapsularis L.
Cecropia lyratiloba Miquel
Chloris sp.
Cissus spp.
Cladium jamaicensis Cyperaceae Cyperales
Clytostoma binatum (Thumb.) Sand.
Combretum fruticosum (Loefl.)
Stuntz
Combretum jacquini Griseb.
Commelina sp.
Conocarpus erecta L. Combretaceae
Costus arabicus L.
Crinum commelini Amaryllidaceae Liliiflorae
Cyperus ligularis L. F. Cyperaceae
Cyperus princeps Kunth Cyperaceae
Cyperus prolixus Humb. et Kunth Cyperaceae
Cyperus sp. Cyperaceae
Dalbergia ecastophylla (L.) Taub. Leguminosae
Papilionoideae
Dioclea violacea Benth.
Dioscorea sp.
Eichlornia azurea (Swartz) Kunth
Eichlornia crassipes (Mart.) Solms
Eleocharis sp. Cyperaceae Cyperales
Elodea sp.
Erythrina speciosa Andr. Leguminosae
Papionoideae
Fimbristylis glomerata Cyperaceae Cyperales
Forsteronia leptocarpa (Hook. et
Arn.) A. DC.
Fuirena umbellata Rottb.
Guarea sp.
Heteropteris sp.
Hibiscus pernambucensis A. Cam. Malvaceae Columniferae
Hibiscus tiliaceus L. Malvaceae Columniferae
Hydromystria sp.
Hymenache amplexicaulis (Rudge)
Nees
87
Hypolitrum schraderianum Nees
Hyptis fasciculata Benth.
Inga affinis DC.
Ipomoea alba L.
Ipomoea cynanchifolia Meiss.
Laguncularia racemosa (L.) Gaertn. Combretaceae
f.
Lantana viscosa Pohl.
Lemna sp.
Ludwigia leptocarpa (Nutt.) Hara
Ludwigia sp.
Lygodium volubile Sw.
Machaerium secundiflorum Mart. ex
Benth.
Maytenus sp.
Miconia staminea (Desv.) DC.
Mikania micrantha H.B.K.
Mikania sp. Compositae
Mimosa sp.
Myrcia sp.
Myriophyllum brasiliense Camb.
Nymphaea ampla DC.
Ouratea cuspidata (St. Hil.) Engler
Pachira aquatica Aubl.
Palicourea sp.
Panicum rivulare Trin.
Paspalum repens Berg. Gramineae Glumiflorae
Paspalum sp. Gramineae Glumiflorae
Passiflora mucronata Lam.
Passiflora sp.
Paullinia coriacea Casar.
Pereskia aculeata (Plum.) Mill.
Phoradendron
Pistia stratiotes L.
Pluchea sp.
Polygonum acumintaum H.B.K.
Pseudobombax grandiflorum (Cav.)
A. Robyns
Psittacanthus dichrous Mart.
Pterocarpus violaceus Vog.
Quesnelia testudo Lindman
Rapanea parviflora (A Dc) Mez Myrsinaceae
Rhizophora harrisonii Leechman Rhizophoraceae Myrtales
Rhizophora mangle L. Rhizophoraceae Myrtales
Rhizophora racemosa G. F. Mayer Rhizophoraceae Myrtales
Sabicea cf. cinerea Aubl.
Salvinia auriculata Aubl.
Sarcostemma clausum (Jacq.) R. et
S.
Schinus terebinthifolius Raddi
Scirpus americanus Cyperaceae Cyperales
Scirpus sp. Cyperaceae Cyperales
Scleria sp.
Securidaca sellowiana Kl.
Serjania caracasana Willd.
Smilax sp.
Spartina alterniflora Loisel. Gramineae Glumiflorae
Spartina brasiliensis Raddi Gramineae Glumiflorae
Spartina densiflora Gramineae Glumiflorae
Spartina loiseleur Gramineae Glumiflorae
Stigmaphyllon ciliatum (Lam.)
Juss.
Struthanthus sp.
88
Tabebuia cassinoides (Lam.) DC.
Temnadenia stellaris (Ldl.) Miers
Tetrapterys sp.
Thilancia usneoides
Tillandsia spp. Bromeliaceae
Usnea barbata Usneaceae
Usnea usneoides Usneaceae
Vernonia beyrichii Less.
Vigna sp.
Vriesea sp. Bromeliaceae
Chlorophyta
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Boodleopsis pusilla Udoteaceae Caulerpales
Caulerpa sertularioides Caulerpaceae Caulerpales
Cladophoropsis menbranacea. Siphonocladaceae Siphonocladales
Enteromorpha sp. Ulvaceae Ulvales
Rhizoclonium kernerii Cladophoraceae Cladophorales
Rhizoclonium riparium Cladophoraceae Cladophorales
Rhizoclonium tortuosum Cladophoraceae Cladophorales
Ulva lactuca Ulvaceae Ulvales
Ulva sp. Ulvaceae Ulvales
Ulvaria oxysperma V. oxysperma Ulvaceae Ulvales
Phaeophyta
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Dictyota dichotoma. Dictyotaceae Dictyotales
Rodophyta
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Acanthophora spicifera Lamouroux Rhodomelaceae Ceramiales
Audouniella daviesii (Dillwyn)
Wolkerling
Bostrychia binderi Harvey Rhodomelaceae Ceramiales
Bostrychia calliptera (Montagne) Rhodomelaceae Ceramiales
Bostrychia montagnei Harvey Rhodomelaceae Ceramiales
Bostrychia moritziana (Sonder) J. Rhodomelaceae Ceramiales
Agardh
Bostrychia radicans (Montagne) Rhodomelacea Ceramiales
Montagne e
Bostrychia tenella (Vahl) J.
Agardh
Callithamnion neglectum
(Feldmann-Mazover) Wynne
89
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Caloglossa leprieurii (Montagne) J. Delesseriaceae Ceramiales
Agardh
Caloglossa ogasawaraensis Delesseriaceae Ceramiales
Okamura
Caloglossa stipitata Post Delesseriaceae Ceramiales
Catenella caespitosa (Withering) L. Rhabdoniaceae Gigartinales
Irvine
Catenella impudica (Montagne) J. Rhabdoniaceae Gigartinales
Agardh
Catenella repens Rhabdoniaceae Gigartinales
Catenellocolax leeuwenii Weber van
Bosse
Centroceras clavulatum C. Agardh
Ceramium brasiliense Joly
Corynomorpha clavata (Harvey) J.
Agardh
Cryptonemia luxurians (C. Agardh)
J. Agardh
Dawsoniocolax bostrychiae (Joly
and Yamaguishi-Tomita) Joly and
Yamaguishi-Tomita
Digenia simplex (Wulfen) C. Agardh
Erythrotrichia carnea (Dillwyn) J.
Agardh
Gelidium floridanum W. Taylor
Gelidium latifolium (Greville) Bornet
and Thuret
Gelidium pusillum (Stackhouse) Le
Jolis
Gigartina acicularis (Roth)
Lamouroux
Gracilaria cearensis (Joly and
Pinheiro) Joly and Pinheiro
Gracilaria cervicornis (Turner) J.
Agardh
Gracilaria verrucosa (Hudson)
Papenfuss
Herposiphonia secunda (C. Agardh)
Falkenberg
Hypnea musciformis (Wulfen)
Lamouroux
Monostroma oxyspermum
Murrayella periclados (C. Agardh) Rhodomelaceae Ceramiales
Schmitz
Polysiphonia howei Hollenberg Rhodomelaceae Ceramiales
Polysiphonia subtilissima Montagne Rhodomelaceae Ceramiales
Solieria filiformis (Kuetzing)
Gabrielson
Stictosiphonia kelanensis (Grunow
ex Post) R. J. King and Puttock
Stylonema alsidii (Zanardini) Drew
90
Macrobentos Associados aos Marismas Brasileiros
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM CLASSE DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Hydrobiidae Gastropoda Mollusca
Acteocina canaliculata
Anomalocardia brasiliensis Veneridae Pelecypoda Mollusca
Bittium varium
Capitella capitata Annelida
Cassidinidea tuberculata
Costoanachis sp.
Dies fluminensis Isopoda Crustacea
Epitonium sp.
Heleobia australis Mollusca
Hyale media
Isolda pulchella Annelida
Laeonereis acuta
Littorina anguilifera Littorinidae Gastropoda Mollusca
Lumbrineris hebes
Mytella guyanensis Bivalvia
Nassarius sp. Nassaridae Gastropoda Mollusca
Neanthes succinea
Nereis oligohalina Nereidae Phyllodocida Annelida
Neritina virginica Neritidae Gastropoda Mollusca
Odostomia sp.
Parhyale hawaiensis Amphipoda Crustacea
Perinereis ponteni Annelida
Perinereis vancaurica Annelida
Platorchestia sp. Amphipoda Crustacea
Sigambra grubii Pilargidae Phyllodocida Annelida
Sphaeromopsis mourei Isopoda Crustacea
Tholozodium rhombofrontalis Isopoda Crustacea
Turbonilla sp.
Zeuxo sp.
Classe Rhizopoda
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Ammoastula salsa Foraminifera
Ammonitium salsum Foraminifera
Arenoparrella mexicana Foraminifera
Cibicides sp. Foraminifera
Discorbis sp. Foraminifera
Elphidium gunteri Foraminifera
Gaudryina exilis Foraminifera
Globigerinoides sp. Globigerinidae Foraminifera
Haplophragmoides wilberti Foraminifera
Miliolinella subrotunda Miliolidae Foraminifera
Parrellina sp. Miliolidae Foraminifera
Pyrgo elongata Miliolidae Foraminifera
Pyrgo ringens Miliolidae Foraminifera
Quinqueloculina lamarckiana Miliolidae Foraminifera
91
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Quinqueloculina milletti Miliolidae Foraminifera
Quinqueloculina patagonica Miliolidae Foraminifera
Quinqueloculina seminula Miliolidae Foraminifera
Quinqueloculina sp. Miliolidae Foraminifera
Triloculina oblonga Miliolidae Foraminifera
Triloculina sp. Foraminifera
Warrenita palustris Testularidae Foraminifera
Classe Mollusca
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Amina mlleri
Anomalocardia brasiliana Veneridae Pelecypoda
Arcopagia sp.
Bankia fimbriatula Teredinidae Pelecypoda
Bankia gouldi Teredinidae Pelecypoda
Bankia rochi Teredinidae Pelecypoda
Barnea costata Pholadidae Pelecypoda
Brachiontes darwinianus
Chione paphia Veneridae Pelecypoda
Chione pectorina Veneridae Pelecypoda
Crassostrea brasiliana Ostreidae Pelecypoda
Crassostrea gigas Ostreidae Pelecypoda
Crassostrea virginica Ostreidae Pelecypoda
Cyrtopleura costata Pholadidae
Detracia parana Ellobiidae Gastropoda
Littoridina australis var. nana Hydrobiidae Gastropoda
Littoridina miaulis Hydrobiidae Gastropoda
Littorina angulifera Littorinidae Gastropoda
Littorina flava Littorinidae Gastropoda
Littorina nebulosa flava Littorinidae Gastropoda
Lucina sp.
Lyrodus floridanus Teredinidae Pelecypoda
Macoma constricta Tellinidae Pelecypoda
Melampus coffeus Ellobiidae Gastropoda
Mitylus edulis Mytilidae Pelecypoda
Modiolus guyanensis Mytilidae Pelecypoda
Mulinia guadelupensis Mactridae Pelecypoda
Mytella falcata Mytilidae Pelecypoda
Mytella guyanensis Mytilidae Pelecypoda
Naritina virginea Neritidae Gastropoda
Nassarius nanus Nassaridae Gastropoda
Nassarius vibex Nassaridae Gastropoda
Nausitora fusticula Teredinidae Pelecypoda
Neoteredo reynei Teredinidae Pelecypoda
Neritina zebra Neritidae Gastropoda
Ostrea parasitica Ostreidae Pelecypoda
Ostrea rhizophorae Ostreidae Pelecypoda
Phacoides filosus Lucinidae Pelecypoda
Phacoides pectinatus Lucinidae Pelecypoda
Pitar aresta Veneridae Pelecypoda
Pitar fulminata Veneridae Pelecypoda
Psiloteredo healdi Teredinidae Pelecypoda
Semele purpurascens Semelidae Pelecypoda
92
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Tagelus gibbus Sanguinolariidae Pelecypoda
Tagelus plebeius Sanguinolariidae Pelecypoda
Tellina alternata
Teredo sp. Teredinidae Pelecypoda
Thais haemastoma Muricidae Gastropoda
Turbonilla nivea
Typhis cleryi Muricidae Gastropoda
Venus flexuosa Veneridae Pelecypoda
Venus rugosa Veneridae Pelecypoda
Classe Annelida
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Amphinomidae Amphinomida
Ammotripane sp. Opheliidae Opheliida
Ampharete sp. Amparetidae
Armandia sp. Opheliidae Opheliida
Audouinia tentaculata Cirratulida
Clymene sp. Maldanidae Capitellida
Clymenella sp. Maldanidae Capitellida
Diopatra tridentata
Glycera sp. Glyceridae Phyllodocida
Glycinde sp. Goniadidae Phyllodocida
Goniada brunea Goniadidae Phyllodocida
Laonice japonica Spionidae Spionida
Loandalia americana Pilargidae Phyllodocida
Magelona sp. Magellonidae Magelonida
Marphysa sanguinea Eunicidae
Nainereis setosa Orbinidae
Nereis sp. Nereidae Phyllodocida
Nino sp. Lumbrineridae Eunicida
Onuphis quadricuspis Onuphidae Eunicida
Owenia fusiformis Oweniidae Capitellida
Perinereis anderssoni
Pherusa sp.
Pilargis sp. Pilargidae Phyllodocida
Pista sp. Terebellidae
Poecilochetus australis Disomidae Spionida
Prionospio pinnata Spionidae Spionida
Prochoymene sp. Maldanidae Capitellida
Scoloplos treadwelli Orbinidae Phyllodocida
Sigambra bassi Pilargidae Phyllodocida
Telepsavus costarum Chaetopteridae Chaetopterida
Thelepus setosus
93
Classe Crustacea
CATEGORIA
LOCAL
ESPCIE FAMLIA ORDEM R=rara;
DE
A=ameaada;
OCORRNCIA
E=endmica
Goneplacidae Decapoda
Alpheus armillatus Alpheidae Decapoda
Alpheus bouvieri Alpheidae Decapoda
Alpheus chacei Alpheidae Decapoda
Alpheus estuariensis Alpheidae Decapoda
Alpheus heterochaelis Alpheidae Decapoda
Alpheus nuttingi Alpheidae Decapoda
Ambidexter symmetricus
Aratus pisonii Grapsidae Decapoda
Armases angustipes
Armases benedicti
Armases cinereum
Armases miersi
Armases ricordi
Atya scabra
Balanus amphitrite comunis Balanidae Thoracica
Balanus amphitrite niveus Balanidae Thoracica
Balanus citerosum Balanidae Thoracica
Balanus eburneus Balanidae Thoracica
Balanus improvisus Balanidae Thoracica
Balanus tintinnabulum Balanidae Thoracica
Callinectes bocourti Portunidae Decapoda
Callinectes danae Portunidae Decapoda
Callinectes exasperatus Portunidae Decapoda
Callinectes larvatus Portunidae Decapoda
Callinectes marginatus Portunidae Decapoda
Callinectes ornatus Portunidae Decapoda
Callinectes sapidus acutidens Portunidae Decapoda
Cardisoma guanhumi Gecarcinidae Decapoda
Chasmagnathus granulatus Grapsidae Decapoda
Chthamalus rhizophorae Chthamalidae Thoracica
Chthamalus stellatus Chthamalidae Thoracica
Clibanarius antillensis
Clibanarius cubensis Diogenidae Decapoda
Clibanarius sclopetarius Diogenidae Decapoda
Clibanarius vittatus Diogenidae Decapoda
Coenobita clypeatus
Cyclograpus integet Grapsidae Decapoda
Dardanus venosus Diogenidae Decapoda
Dies sp. Isopoda
Eurypanopeus abbreviatus Xanthidae Decapoda
Eurytium limosum Xanthidae Decapoda
Goniopsis cruentata Grapsidae Decapoda
Hepatus gronovii
Hexapanopeus schmitti Xanthidae Decapoda
Kalliapseudes schubartii
Latreutes parvulus Hippolytidae Decapoda
Leander paulensis
Leander tenuicornis
Lepidophtalmus jamaicense
Leptochela serratorbita
Lucifer faxoni Luciferidae Decapoda
Lygia exotica Lydiidae Isopoda
Macrobrachium acanthurus Palaemonidae Decapoda
Macrobrachium carcinus Palaemonidae Decapoda
Macrobrachium heterochirus Palaemonidae Decapoda
Macrobrachium olfersii Palaemonidae Decapoda
94
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Menippe nodifrons Xanthidae Decapoda
Merguia rhizophorae Hippolytidae Decapoda
Metasesarma rubripes Grapsidae Decapoda
Minyoceros angustus Porcellanidae Decapoda
Notolopas brasiliensis Majidae Decapoda
Notolopas lamellatus Majidae Decapoda
Ogyrides alphaerostris Ogyrididae Decapoda
Ogyrides occidentalis Ogyrididae Decapoda
Ortmannia mexicana Atyidae Decapoda
Pachygrapsus gracilis Grapsidae Decapoda
Pachygrapsus transversus Grapsidae Decapoda
Pagurus criniticornis Paguridae Decapoda
Palaemon northropi Palaemonidae Decapoda
Palaemon pandaliformis Palaemonidae Decapoda
Palaemon schmittii Palaemonidae Decapoda
Palinurus argus Palinuridae Decapoda
Panopeus americanus Xanthidae Decapoda
Panopeus bermudensis Xanthidae Decapoda
Panopeus crassus Xanthidae Decapoda
Panopeus hartii Xanthidae Decapoda
Panopeus herbstii Xanthidae Decapoda
Panopeus lacustris Xanthidae Decapoda
Panopeus limosus Xanthidae Decapoda
Panopeus mirafloresensis Xanthidae Decapoda
Panopeus occidentalis Xanthidae Decapoda
Panopeus rugosus Xanthidae Decapoda
Parhyale hawaiensis Amphipoda
Penaeus aztecys subtilis Penaeidae Decapoda
Penaeus brasiliensis Penaeidae Decapoda
Penaeus notialis Penaeidae Decapoda
Penaeus paulensis Penaeidae Decapoda
Penaeus schmitti Penaeidae Decapoda
Periclimenes americanus Palaemonoidae Decapoda
Periclimenes longicaudatus Palaemonoidae Decapoda
Petrolisthes armatus Porcellanidae Decapoda
Pilumnus sp. Xanthidae Decapoda
Pinnixa chaetopterana Pinnotheridae Decapoda
Pinnixa sayana Pinnotheridae Decapoda
Pinnotheres sp.
Podochela sp. Majidae Decapoda
Porcellana sp. Porcellanidae Decapoda
Portunus ordwayi Portunidae Decapoda
Portunus sp. Portunidae Decapoda
Potimirim potimirim
Processa hemphilli Processidae Decapoda
Salmoneus ortmanni
Scyllarides brasiliensis
Sesarma augustipes Grapsidae Decapoda
Sesarma crassipes Grapsidae Decapoda
Sesarma curacaoense Grapsidae Decapoda
Sesarma miersi Grapsidae Decapoda
Sesarma rectum Grapsidae Decapoda
Sesarma ricordi Grapsidae Decapoda
Sicyonia laevigata Sicyoniidae Decapoda
Sicyonia parri Sicyoniidae Decapoda
Sicyonia typica Sicyoniidae Decapoda
Uca cordatus Ocypodidae Decapoda
Uca cumulanta Ocypodidae Decapoda
Uca leptodactyla Ocypodidae Decapoda
Uca maracoani Ocypodidae Decapoda
95
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Uca mordax Ocypodidae Decapoda
Uca olympioi Ocypodidae Decapoda
Uca pugnax Ocypodidae Decapoda
Uca pugnax brasiliensis Ocypodidae Decapoda
Uca rapax Ocypodidae Decapoda
Uca salsisitus Ocypodidae Decapoda
Uca thayeri Ocypodidae Decapoda
Uca uruguayensis Ocypodidae Decapoda
Uca vocator Ocypodidae Decapoda
Ucides cordatus Gecarcinidae Decapoda
Upogebia affinis Callianassidae Decapoda
Upogebia brasiliensis Callianassidae Decapoda
Upogebia noronhensis Callianassidae Decapoda
Upogebia omissa Callianassidae Decapoda
Xiphopenaeus kroyeri
Zaops ostreum Pinnotheridae Decapoda
Classe Insecta
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Tabanidae Diptera
Hymenoptera
Collembola
Coleoptera
Auchenorryncha
Ensifera
Sternorrhyncha
Trichoptera
Lepidoptera
Psocoptera
Anopheles sp. Culicidae Diptera
Ceroplastes rhizophorae Coccidae Homoptera
Culex sp. Culicidae Diptera
Culicoides maruim Culicidae Diptera
Icerya luederwaldti Coccidae Homoptera
Mesolecanum rhizophorae Coccidae Homoptera
Classe Equinodermata
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Amphipholis januarii Ophiuroidea
Diamphiodia riisei Ophiuroidea
Micropholis subtilis Ophiuroidea
96
Classe Pisces
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Abudefduf saxatilis Pomacentridae Perciformes
Acanthurus bahianus Acanthuridae Perciformes
Achirus achirus achirus Soleidae Pleuronectiformes
Achirus declivis Soleidae Pleuronectiformes
Achirus lineatus lineatus Soleidae Pleuronectiformes
Achirus punctifer Soleidae Pleuronectiformes
Acuticurimata macrops Curimatidae Cypriniformes
Ageneiosus brevifilis Pimelodidae Siluriformes
Amanses pullus Balistidae Tetraodontiformes
Amphyothys cryptocentrus Batrachoididae Batrachoidiformes
Anableps microlepis Anablepidae Atheriniformes
Anchoa filifera Engraulidae Clupeiformes
Anchoa hepsetus hepsetus Engraulidae Clupeiformes
Anchoa januaria Engraulidae Clupeiformes
Anchoa spinifer Engraulidae Clupeiformes
Anchoa tricolor Engraulidae Clupeiformes
Anchova nigra Engraulidae Clupeiformes
Anchovia clupeoides Engraulidae Clupeiformes
Anchoviella lepidentostole Engraulidae Clupeiformes
Anisotremus virginicus Pomadasyidae Perciformes
Arbaciosa fasciata Gobiesocidae Gobiesociformes
Archosargus aries Sparidae Perciformes
Archosargus probatocephalus Sparidae Perciformes
Arius bagre Ariidae Siluriformes
Arius spixii Ariidae Siluriformes
Aspredo aspredo Aspredinidae Siluriformes
Auchenipterus nodosus Auchenipteridae Siluriformes
Awaous taiasica Gobiidae Perciformes
Bagre bagre Ariidae Siluriformes
Bagre marinus Ariidae Siluriformes
Bairdiella ronchus Sciaenidae Perciformes
Bathygobius soporator Gobiidae Perciformes
Batrachoides surinamensis Batrachoididae Batrachoidiformes
Boridia grossidens Pomadasyidae Perciformes
Bothus ocellatus Bothidae Pleuronectiformes
Brachydeuterus corvinaeformis Pomadasyidae Perciformes
Brachyplatystoma vaillanti Pimelodidae Siluriformes
Brevoortia tyrannus Clupeidae Clupeiformes
Callichthys callichthys Loricariidae Siluriformes
Carangops amblyrhynchus Carangidae Perciformes
Caranx bartholomaei Carangidae Perciformes
Caranx chrysos Carangidae Perciformes
Caranx hippos Carangidae Perciformes
Caranx latus Carangidae Perciformes
Caranx lugubris Carangidae Perciformes
Centropomus ensiferus Centropomidae Perciformes
Centropomus parallelus Centropomidae Perciformes
Centropomus sp. Centropomidae Perciformes
Centropomus undecimalis Centropomidae Perciformes
Cetengraulis edentulus Engraulidae Clupeiformes
Chaetodipterus faber Ephippidae Perciformes
Chaetodon ocellatus Chaetodontidae Perciformes
Chaetodon striatus Chaetodontidae Perciformes
Chamaigenes filamentosus Aspredinidae Siluriformes
Cheilodipterus saltator Apogonidae Perciformes
Chilomycterus spinosus Diodontidae Tetraodontiformes
97
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Chloroscombrus chrysurus Carangidae Perciformes
Cichla ocelaris Cichlidae Perciformes
Cichlasoma bimaculatum Cichlidae Perciformes
Citharichthys arenaceus Bothidae Pleuronectiformes
Citharichthys spilopterus Bothidae Pleuronectiformes
Colomesus psittacus Tetraodontidae Tetraodontiformes
Conodon nobilis Pomadasyidae Perciformes
Cynoscion acoupa Sciaenidae Perciformes
Cynoscion leiarchus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion microlepidotus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion petranus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion steindachneri Sciaenidae Perciformes
Cynoscion striatus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion virescens Sciaenidae Perciformes
Dectylopterus volitans Dactylopteridae Dactylopteriformes
Diapterus olisthostomus Gerridae Perciformes
Diapterus rhombeus Gerridae Perciformes
Diplodus argenteus Sparidae Perciformes
Dormitator maculatus Gobiidae Perciformes
Eieotris perniger Gobiidae Perciformes
Elops saurus Elopidae Elopiformes
Epinephelus itajara Serranidae Perciformes
Erotelis smaragdus smaragdus Gobiidae Perciformes
Etropus crossotus Bothidae Pleuronectiformes
Eucinostomus argenteus Gerridae Perciformes
Eucinostomus californiensis Gerridae Perciformes
Eucinostomus gula Gerridae Perciformes
Eucinostomus harengulus Gerridae Perciformes
Eucinostomus havena Gerridae Perciformes
Eucinostomus leiroy Gerridae Perciformes
Eucinostomus melapturus Gerridae Perciformes
Eucinostomus pseudogula Gerridae Perciformes
Eugerres brasilianus Gerridae Perciformes
Fistularia tabacaria Fistulariidae Gasterosteiformes
Genidens genidens Ariidae Siluriformes
Genyatremus luteus Pomadasyidae Perciformes
Geophagus brasiliensis Cichlidae Perciformes
Gerres cinereus Gerridae Perciformes
Gobioides broussonneti Gobiidae Perciformes
Gobionellus beleosoma Gobiidae Perciformes
Gobionellus oceanicus Gobiidae Perciformes
Gobionellus smaragdus Gobiidae Perciformes
Gobionellus stigmaticus Gobiidae Perciformes
Gobius oceanicus Gobiidae Perciformes
Guavina Guavina Gobiidae Perciformes
Gymnothorax funebris Muraenidae Anguilliformes
Gymnothorax nigromarginatus Muraenidae Anguilliformes
Haemulon parrai Pomadasyidae Perciformes
Haemulon plumieri Pomadasyidae Perciformes
Haliperca radialis Serranidae Perciformes
Harengula clupeola Clupeidae Clupeiformes
Hippocampus hudsonius Syngnathidae Gasterosteiformes
punctulatus
Hoplias malabaricus Erythrinidae Cypriniformes
98
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Hyporhamphus sp. Exocoetidae Atheriniformes
Hyporhamphus unifasciatus Exocoetidae Atheriniformes
Ilisha casteloneana Clupeidae Clupeiformes
Isopisthus parvipinnis Sciaenidae Perciformes
Lactophrys trigonus Ostraciontidae Tetraodontiformes
Lagocephalus laevigatus Tetraodontidae Tetraodontiformes
Lagocephalus pachycephalus Tetraodonidae Tetraodontiformes
Larimus breviceps Sciaenidae Perciformes
Lile piquitinga Clupeidae Clupeiformes
Luciopimelodus platanus Siluridae Siluriformes
Lutjanos jocu Lutjanidae Perciformes
Lutjanus analis Lutjanidae Perciformes
Lutjanus apodus Lutjanidae Perciformes
Lutjanus griseus Lutjanidae Perciformes
Lutjanus synagris Lutjanidae Perciformes
Lycengraulis barbouri Engraulidae Clupeiformes
Lycengraulis grossidens Engraulidae Clupeiformes
Macrodon ancylodon Sciaenidae Perciformes
Megalops atlanticus Megalopidae
Menticirrhus americanus Sciaenidae Perciformes
Menticirrhus martinicensis Sciaenidae Perciformes
Microdesmus longipinnis Microdesmidae Perciformes
Microgobius mecki Gobiidae Perciformes
Micropogon curvidens Sciaenidae Perciformes
Micropogon furnieri Sciaenidae Perciformes
Micropogon opercularis Sciaenidae Perciformes
Micropogon undulatus Sciaenidae Perciformes
Mugil brasiliensis Mugilidae Perciformes
Mugil cephalus Mugilidae Perciformes
Mugil curema Mugilidae Perciformes
Mugil gaimardianus Mugilidae Perciformes
Mugil hospes Mugilidae Perciformes
Mugil incilis Mugilidae Perciformes
Mugil liza Mugilidae Perciformes
Mugil platanus Mugilidae Perciformes
Mugil trichodon Mugilidae Perciformes
Myrophis vafer Echelidae Anguilliformes
Nebris microps Sciaenidae Perciformes
Neomaenis aya Lutjanidae Perciformes
Netuma barba Ariidae Siluriformes
Ocyurus chrysurus Lutjanidae Perciformes
Ogcocephalus longirostris Ogcocephalidae Lophiiformes
Ogcocephalus vespertillo Ogcocephalidae Lophiiformes
Oligoplites palometa Carangidae Perciformes
Oligoplites saliens Carangidae Perciformes
Oligoplites saurus saurus Carangidae Perciformes
Oostethus lineatus Syngnathidae Gasterosteiformes
Ophichthus gomesii Ophichthidae
Opisthonema oglinum Clupeidae Clupeiformes
Oreochromis niloticus Cichidae Perciformes
Orthopristis ruber Pomadasyidae Perciformes
Paralichthys brasiliensis Bothidae Pleuronectiformes
Paralichthys vorax Bothidae Pleuronectiformes
Pimelodus ciarias Pimelodidae Siluriformes
99
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Plecostomus plecostomus Loricariidae Siluriformes
Poecilia jaguaria Poeciliidae Atheriniformes
Poecilia vivipara Poeciliidae Atheriniformes
Pogonias cromis Scianidae Perciformes
Polyclemus brasiliensis Sciaenidae Perciformes
Polydactylus virginicus Polynemidae Perciformes
Pomacanthus arcuatus Chaetodontidae Perciformes
Pomacentrus variablis Pomacentridae Perciformes
Pomadasys corvinaeformis Pomadasyidae Perciformes
Pomatomus saltatrix Pomatomidae
Potamorrhaphis guianensis Belonidae Atheriniformes
Prionotus alipionis Triglidae Scorpaeniformes
Prynelox scaber Antennariidae Lophiiformes
Pseudoplatystoma fasciatum Pimelodidae Siluriformes
fasciatum
Pseudupenaeus maculatus Mullidae Perciformes
Pterengraulis atherinoides Clupeidae Clupeiformes
Rypticus randalli Grammistidae Perciformes
Sardinella aurita (= S. brasiliensis) Clupeidae Clupeiformes
Scomberomorus cavalla Scombridae Perciformes
Scomberomorus maculatus Scombridae Perciformes
Scorpaena brasiliensis Scorpaenidae Scorpaeniformes
Scorpaena plumieri Scorpaenidae Scorpaeniformes
Selene vomer Carangidae Perciformes
Serrasalmus thombeus Characidae Cypriniformes
Sorubim lima Pimelodidae Siluriformes
Sphoeroides adspersus Tetraodonidae Tetraodontiformes
Sphoeroides testudineus Tetraodonidae Tetraodontiformes
Sphyraena barracuda Sphyraenidae Perciformes
Stellifer naso Sciaenidae Perciformes
Stellifer rastrifer Sciaenidae Perciformes
Stellifer stellifer Sciaenidae Perciformes
Strongylura marina Belonidae Atheriniformes
Syacium micrurum Bothidae Pleuronectiformes
Symbranchus marmoratus Symbranchidae Symbranchiformes
Symphurus plagiusa Cynoglossidae Pleuronectiformes
Symphurus tesselatus Cynoglossidae Pleuronectiformes
Syngnathus dunckeri Syngnathidae Gasterosteiformes
Syngnathus elucens Syngnathidae Gasterosteiformes
Synodus foetens Synodontidae Salmoniformes
Tachysurus grandoculis Ariidae Siluriformes
Tachysurus herzbergii Ariidae Siluriformes
Tachysurus luniscutis Ariidae Siluriformes
Tachysurus parkery Ariidae Siluriformes
Tachysurus proops Ariidae Siluriformes
Tachysurus rugispinis Ariidae Siluriformes
Tachysurus spixii Ariidae Siluriformes
Tarpon atlanticus Elopidae Elopiformes
Thalassophryne nattereri Batrachoididae Batrachoidiformes
Tomicodon fasciatus fasciatus Gobiesocidae Gobiesociformes
Trachinotus carolinus Carangidae Perciformes
Trachinotus falcatus Carangidae Perciformes
Trachinotus glaucus Carangidae Perciformes
100
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Trachysurus barbus Ariidae Siluriformes
Trichiurus lepturus Trichiuridae Perciformes
Trichiurus trichiurus Trichiuridae Perciformes
Trinectes maculatus paulistanus Soleidae Pleuronectiformes
Trinectes microphthalmus Soleidae Pleuronectiformes
Tylosurus marinus Belonidae Atheriniformes
Uleama lefroyi
Umbrina canosai Sciaenidae Perciformes
Xenomelanires brasiliensis Atherinidae Atheriniformes
Classe Reptilia
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Caretta caretta Chelonidae Chelonia Todo litoral (1)
A
brasileiro
Chelonia mydas Chelonidae Chelonia Todo litoral (1)
A
brasileiro
Dermochelys coriacea Dermochelidae Chelonia Todo litoral
A (1)
brasileiro
Eretmochelys imbricata Chelonidae Chelonia Todo litoral (1)
A
brasileiro
Lepidochelys olivacea Chelonidae Chelonia Litoral nordeste (1)
A
brasileiro
Classe Aves
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Actitis macularia macularia Scolopacidae Charadriiformes
Agelaius ruficapillus Icteridae Passeriformes
Ajaia ajaja Threskiornithridae Iconiiformes A (2)
Amazona amazonica mazonica Psittacidae Psittaciformes
Amazona brasiliensis Psittacidae Psittaciformes Sul de So Paulo
at Baa de A (2) , E (2)
Paranagu
Amazonetta brasiliensis Anatidae Anseriformes
Anhinga anhinga anhinga Anhingidae Pelecaniformes
Aramides cajanea cajanea Rallidae Gruiformes
Aramides mangle Rallidae Gruiformes
Aramides saracura Rallidae Gruiformes
Ardea cocoi Ardeidae Iconiiformes
Arundinicola leucocephala Tyrannidae Passeriformes
Buteogallus aequinoctialis Accipitridae Falconiformes
Butorides striatus striatus Ardeidae Iconiiformes
Cacicus haemorrhous aflinis Icteridae Passeriformes
Camptostoma obsoletum obsoletum Tyrannidae Passeriformes
Casmerodius albus Ardeidae Iconiiformes
Cathartes aura ruficollis Cathartidae Falconiformes
Ceryle torquata torquata Alcedinidae Coraciiformes
Charadrius collaris Charadriidae Charadriiformes
101
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Charadrius semipalmatus Charadriidae Charadriiformes
Chloroceryle amazona amazona Alcedinidae Coraciiformes
Chloroceryle americana mathewsi Alcedinidae Coraciiformes
Coereba flaveola chloropyga Coerebidae Passeriformes
Columbigallina talpacoti talpacoti Columbidae Columbiformes
Conirostrum bicolor bicolor Coerebidae Passeriformes
Coragyps atratus brasiliensis Cathartidae Falconiformes
Crotophaga ani Cuculidae Cuculiformes
Crotophaga major Cuculidae Cuculiformes
Dendrocygna autumnalis Anatidae Anseriformes
Dendrocygna viduata Anatidae Anseriformes
Donacobius atricapillus atricapillus Mimidae Passeriformes
Dromococcyx sp. Cuculidae Cuculiformes
Egretta thula Ardeidae Iconiiformes
Eudocimus ruber Threskiornithidae Ciconiiformes Do Amap ao
Cear e da Bahia E (2) (3) (4)
Santa Catarina
Eupotomena macroura macroura Trochilidae Apodiformes
Florida caerula Ardeidae Iconiiformes
Fluvicola climazura climazura Tyrannidae Passeriformes
Fregata aquilla Fregatidae Pelecaniformes
Fregata magnificens Fregatidae Pelecaniformes
Gallinago gallinago paraguaiae Scolopacidae Charadriiformes
Gallinula chloropus galeata Rallidae Gruiformes
Geothlypis sp. Compsothlypidae Passeriformes
Guira guira Cuculidae Cuculiformes
Ioychus sp. Ardeidae Iconiiformes
Ixobrychus involucris E (4)
Jacana spinosa jacana Jacanidae Charadriiformes
Larus marinus dominicanos Laridae Charadriiformes
Larus ridibundus maculipennis Laridae Charadriiformes
Laterallus melanophaius Rallidae Gruiformes
melanophaius
Leptotila sp. Columbidae Columbiformes
Magaceryle torquata Alcedinidae Coraciiformes
Manacus manacus gutturosus Pipridae Passeriformes
Milvago chimachima chimachima Falconidae Falconiformes
Molothrus bonariensis bonariensis Icteridae Passeriformes
Myiozetetes similis pallidiventris Tyrannidae Passeriformes
Netta erythrophthalma E (4)
Notiochelidon cyanoleuca Hirundinidae Passeriformes
cyanoleuca
Nyctanassa violacea cayennensis Ardeidae Iconiiformes
Nycticorax nycticorax Ardeidae Iconiiformes
Oxyura dominica E (4)
Pandion halliaetus
Paroaria dominicana Fringillidae Passeriformes
Phaeoprogne tapera fusca Hirundinidae Passeriformes
Phaetusa simplex Laridae Charadriiformes
Phalacrocora brasilianus brasilianus Phalacrocoracidae Pelecaniformes
Phalacrocorax olivaceus Phalacrocoracidae Pelecaniformes
Phoenicopterus ruber Phoenicopteridae Iconiiformes Costa A (2)
setentrional da
Amrica do Sul,
chegando ao
Maranho
102
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Piaya cayana macroura Cuculidae Cuculiformes
Picumnus cirratus cirratus Picidae Piciformes
Pitangus sulphuratus maximiliani Tyrannidae Passeriformes
Porphyrula martinica Rallidae Gruiformes
Porzana albicollis Rallidae Gruiformes
Rallus longirostris crassirostris Rallidae Gruiformes
Ramphocelus bresilius dorsalis Thraupidae Passeriformes
Rynchops nigra intercedens Rhynchopidae Charadriiformes
Satrapa icterophrys icterophrys Tyrannidae Passeriformes
Sporophila collaris collaris Fringillidae Passeriformes
Stelgidopteryx rufficollis rufficollis Hirundinidae Passeriformes
Sterna hirundinacea Laridae Charadriiformes
Sterna superciliaris Laridae Charadriiformes
Sula leucogaster leucogaster Sulidae Pelecaniformes
Synallaxis spixii Furnariidae Passeriformes
Tapera naevia Cuculidae Cuculiformes
Thalasseus eurygnathus Laridae Charadriiformes
Thalasseus maximus maximus Laridae Charadriiformes
Thamnophilus sp. Formicariidae Passeriformes
Thraupis sayaca sayaca Thraupidae Passeriformes
Thryothorus longirostris longirostris Troglodytidae Passeriformes
Tigrisoma linaatum marmoratum Ardeidae Iconiiformes
Todirostrum poliocephalum Tyrannidae Passeriformes
Tringoides macularius Charadriidae Charadriiformes
Troglodytes musculus musculus Troglodytidae Passeriformes
Tyrannus melancholicus Tyrannidae Passeriformes
melancholicus
Volatinia jacarina jacarina Fringillidae Passeriformes
Classe Mammalia
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM R=rara;
DE A=ameaada;
OCORRNCIA E=endmica
Agouti paca Agoutidae Rodentia
Callithrix aurita Callitrichidae Primates A (1)
Cebus apella Cebidae Primates
Cerdocyon thous Canidae Carnivora
Dasyprocta azarae Dasyproctidae Rodentia
Dasyprocta leporina Dasyproctidae Carnivora
Dasyprocta prymnolopha Dasyproctidae Carnivora
Didelphis aurita Didelphidae Didelphimorpha
Eira barbara Mustelidae Carnivora
Galictis cuja Mustelidae Carnivora
Galictis vittata Mustelidae Carnivora
Herpailurus yaguarondi Felidae Carnivora
Hydrochaeris hydrochaeris Hydrochaeridae Rodentia
Leontopithecus caissara Callitrichidae Primates Floresta Atlntica
de So Paulo e A (1) , E (1)
Paran
Leopardus pardalis Felidae Carnivora Todo o Brasil A (2)
Leopardus tigrinus Felidae Carnivora A (2)
Leopardus wiedii Felidae Carnivora Todo o Brasil A (2)
Lontra longicaudis Mustelidae Carnivora A (1) (2)
Nasua nasua Procyonidae Carnivora
103
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM R=rara;
DE A=ameaada;
OCORRNCIA E=endmica
Oncifelis geoffroyi Felidae Carnivora Regio Sul do (2)
A
Brasil
Panthera onca Felidae Carnivora Todo o Brasil A (1) (2)
Procyon cancrivorus Procyonidae Carnivora
Pteronura brasiliensis Mustelidae Carnivora
Puma concolor Felidae Carnivora Todo o Brasil A (1) (2)
Sotalia fluviatilis Delphinidae Cetacea
Tapirus terrestris Tapiridae Perissodactyla
Trichechus manatus Trichechidae Sirenia guas costeiras
e esturios do
Nordeste A (1) (2)
brasileiro (at
Alagoas)
Fonte:
(1)
Fonseca et al. (1994)
(2)
Paiva (1999)
(3)
Saeger et al. (1983)
(4)
Scott & Carbonell (1986)
104
Tabela IV - Lista de espcies de peixes associada ao ecossistemas
manguezal, retirada de Cintrn & Schaeffer-Novelli (1983).
CATEGORIA
LOCAL
ESPCIE FAMLIA ORDEM R=rara;
DE
A=ameaada;
OCORRNCIA
E=endmica
Anchova nigra Engraulidae Clupeiformes
Anisotremus virginicus Pomadasyidae Perciformes
Archosargus aries Sparidae Perciformes
Arius bagre Ariidae Siluriformes
Bagre bagre Ariidae Siluriformes
Bagre marinus Ariidae Siluriformes
Bairdiella ronchus Sciaenidae Perciformes
Bathygobius soporator Gobiidae Perciformes
Boridia grossidens Pomadasyidae Perciformes
Brevoortia tyrannus Clupeidae Clupeiformes
Caranx chrysos Carangidae Perciformes
Caranx hippos Carangidae Perciformes
Centropomus parallelus Centropomidae Perciformes
Centropomus undecimalis Centropomidae Perciformes
Chloroscombrus chrysurus Carangidae Perciformes
Citharichthys spilopterus Bothidae Pleuronectiformes
Colomesus psittacus Tetraodontidae Tetraodontiformes
Conodon nobilis Pomadasyidae Perciformes
Cynoscion acoupa Sciaenidae Perciformes
Cynoscion leiarchus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion petranus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion steindachneri Sciaenidae Perciformes
Cynoscion striatus Sciaenidae Perciformes
Cynoscion virescens Sciaenidae Perciformes
Diapterus olisthostomus Gerridae Perciformes
Diapterus rhombeus Gerridae Perciformes
Diplodus argenteus Sparidae Perciformes
Elops saurus Elopidae Elopiformes
Epinephelus itajara Serranidae Perciformes
Genidens genidens Ariidae Siluriformes
Geophagus brasiliensis Cichlidae Perciformes
Gobionellus oceanicus Gobiidae Perciformes
Haemulon parrai Pomadasyidae Perciformes
Haemulon plumieri Pomadasyidae Perciformes
Lagocephalus laevigatus Tetraodontidae Tetraodontiformes
Larimus breviceps Sciaenidae Perciformes
Lutjanos jocu Lutjanidae Perciformes
Lutjanus griseus Lutjanidae Perciformes
Macrodon ancylodon Sciaenidae Perciformes
Megalops atlanticus Megalopidae
Menticirrhus martinicensis Sciaenidae Perciformes
Micropogon furnieri Sciaenidae Perciformes
Mugil brasiliensis Mugilidae Perciformes
Mugil cephalus Mugilidae Perciformes
Mugil curema Mugilidae Perciformes
Ogcocephalus vespertillo Ogcocephalidae Lophiiformes
Oligoplites saurus saurus Carangidae Perciformes
Opisthonema oglinum Clupeidae Clupeiformes
Paralichthys brasiliensis Bothidae Pleuronectiformes
Poecilia vivipara Poeciliidae Atheriniformes
Pogonias cromis Scianidae Perciformes
Pomacanthus arcuatus Chaetodontidae Perciformes
Pomadasys corvinaeformis Pomadasyidae Perciformes
Sardinella aurita (= S. brasiliensis) Clupeidae Clupeiformes
Scorpaena brasiliensis Scorpaenidae Scorpaeniformes
105
LOCAL CATEGORIA
ESPCIE FAMLIA ORDEM DE R=rara;
OCORRNCIA A=ameaada;
E=endmica
Scorpaena plumieri Scorpaenidae Scorpaeniformes
Selene vomer Carangidae Perciformes
Sphoeroides testudineus Tetraodonidae Tetraodontiformes
Strongylura marina Belonidae Atheriniformes
Syacium micrurum Bothidae Pleuronectiformes
Symphurus plagusia Cynoglossidae Pleuronectiformes
Trachinotus carolinus Carangidae Perciformes
Trachinotus falcatus Carangidae Perciformes
Trachysurus barbus Ariidae Siluriformes
Umbrina canosai Sciaenidae Perciformes
106
Tabela V - Diagnstico da situao atual dos manguezais nos Estados do Nordeste (Fonte: CPRH, 1991)
Rio Parnaba Brao das Canrias Rizicultura, e retirada de madeira para Preservado
Rio Portinho Luis Correia xxx construo civil, casas de pescadores, Fortemente
PIAU (PI) Rio Cumurupim canoas e petrechos de pesca. degradado
Rio Abatusa Preservado
Degradado
Timonha-Ubatuba Camocim e Chavel 10.184 ha Salina Pouca Expandir
Desmatamento Pouca Estabilizar
Remdios Camocim 431 ha Salina Pouca Estabilizar
Desmatamento Pouca Estabilizar
Coreau Camocim e Granja 4.680 ha Salina Muita Expandir
Desmatamento Pouca Estabilizar
Acarau-Zumbi Acarau e Itarema 3.615 ha Salina Muita Expandir
Desmatamento Muito Expandir
Fazenda de camaro Pouca Expandir
Pesca predatria Muita Expandir
CEAR (CE) Despejos
. domsticos Mdia Expandir
. industriais Pouca Expandir
. hospitalares Pouca Expandir
Aracatiau Itarema e Amontada 498 ha Salina Pouca Desativar
Desmatamento Pouca Estabilizar
Mundau-Graxati Itapipoca e Trairi 1.071 ha Salina Pouca Estabilizar
Desmatamento Pouca Estabilizar
Cear Fortaleza-Caucaia 500 ha Salina Mdia Desativar
Desmatamento Muita Expandir
Despejos
. domsticos Muita Expandir
. industriais Muita Expandir
Aterro Muita Expandir
Disposio de resduos slidos
Pesca predatria Muita Expandir
Estaleiro Pouca Expandir
Retirada de areia Pouca Expandir
107
Salinas Pouca Expandir
Coc Fortaleza 375 ha Desmatamento Pouca Expandir
Despejos Pouca Desativar
. domsticos
. industriais Muita
CEAR (CE) . hospitalares Muita
Aterro Muita
Disposio de resduos slidos Muita
Aterro sanitrio
Pesca predatria Muita
Retirada de areia Muita Estabilizar
Salina Muita Expandir
Desmatamento Muita Expandir
Pacoti Fortaleza e Aquiraz 158 ha Despejos Pouca Desativar
. domsticos Pouca Estabilizar
. industriais
Aterro Mdia Expandir
Desmatamento Mdia Expandir
Pouca Estabilizar
Choro Cascavel e Beberibe 24 ha Salina Pouca Estabilizar
Desmatamento
Pirangi Bebebribe e Aracati 200 ha Fazenda de camaro Muita Expandir
Pesca predatria Muita Expandir
Salina Muita Expandir
Desmatamento Muita Expandir
Jaguaribe Aracati 1,260 ha Fazenda de camaro Pouca Desativar
Pesca predatria Mdia Expandir
CEAR (CE) Despejos Mdia Estabilizar
. domsticos Mdia Estabilizar
. industriais
Mdia Expandir
Mdia Expandir
TOTAL 22.936
108
Litoral Norte: Em 1971 GERAL PARA O ESTADO
Rio Apodi-Mossor Mossor, Areia Branca e Manguezais: Salinas Crescente
Grossos 14.870 ha
Esturio do Rio Au- Macau Salinas: Aquicultura Crescente
Piranhas 12.315 ha
Sistema estuarino Em 1989 Extrao vegetal Crescente
Guamar-Galinhos Manguezais:
7.000 ha Expanso urbana Estvel
RIO GRANDE DO Salinas:
NORTE (RN) 19.800 ha Lanamento de esgotos:
. industrial Estvel
Litoral Leste: Em 1971 . domstico Crescente
Esturios dos Rios: Manguezais;
Mamanguape 4.490 ha Explorao da fauna Crescente
Cear-Mirim Destinados a
Potengi projetos de Aterro Estvel
Nisia Floresta-Guarairos agricultura e/ou Outros usos:
Curimata salinas Expanso urbana, deposio de lixo,
desativadas: lagoas de estabilizao, barragens,
RIO GRANDE DO 1.760 ha porturia, agricultura,
NORTE (RN) turismo e lazer, guarnies militares,
transporte
Em ordem decrescente de
rea:
Esturios dos rios:
2
Paraba do Norte 52,5 km Esgotos domsticos in natura Manguezais de
Efluentes industriais moderadamente a
Lixo urbano, industrial e hospitalar fortemente Acelerao
Agrotxicos degradados
Aquicultura
Empreendimentos imobilirios Acelerao
PARABA (PB) Expanso urbana
Queimadas
Cultivo de cana de aucar
Comrcio de madeira Acelerao
2
Mamanguape Rio Tinto 40,0 km gua de lavagem de cana Expanso
Vinhoto Manguezais Expanso
Eroso de solos agrcolas moderadamente
Desmatamento para ampliao da degradados
109
CIPASA (cimento)
2
Goiana (PB/PE) 7,4 km Madeira Acelerao do
Empreendimentos imobilirios Manguezais processo
Vinhoto moderadamente degradativo
Agrotxicos degradados
Efluentes industriais (CONPEL,
Santista, GIASA)
Desmatamento/madeira
Desmatamento/madeira
Gramame 5,5 km2 Viveiros de peixes
Vinhoto Manguezais Indefinidas
Especulao imobiliria moderadamente
Camaratuba 2,5 km2 Cultivo de cana de acar degradados
Vinhoto Manguezais Acentuao
moderadamente
Vinhoto degradados
2
Miriri 3,25 km Desmatamento/madeira Crescente
Cultivo de cana de acar Manguezais Expanso
Agrotxicos moderadamente
PARABA (PB) Abia 6,0 km2 Expanso urbana (hotis e casas de degradados
veraneio) Manguezais
Plantio de mandioca moderadamente
Deposio de lixo urbano degradados Expanso
Gurugi 0,63 km2 Esgotos domsticos
Efluentes de abatedouro industrial Manguezal Acelerao
(CIAN) fortemente
degradado
Cui 1,5 km2
Desmatamento Suposta
Queimadas Manguezal tendncia a
Especulao imobiliria moderadamente minimizao
Eroso dos tabuleiros degradado devido a
Mucatu 1,0 km2 Minerao (rutilo e ilmenita) pela RIB instalao de
Assoreamento/minerao polo turstico
Aparentemente nada Manguezal (Projeto Costa do
moderadamente Sol)
2
Guaju 1,0 km Pesca artesanal degradado Agravamento
Captura de moluscos, caranguejos,
siris Manguezal Agravamento
Gra 1,25 km2 Aquicultura (camaro e engorda de degradado Agravamento
110
peixes) Agravamento
2
Jacarap 1,0 km Esgotos domsticos in natura
Vinhoto Manguezal
Desmatamento/carvo/lenha preservado Incio de
PARABA (PB) (padarias e olarias) agresses
deposio de lixo urbano: Manguezal (especulao
. slido preservado prxima)
. hospitalar supostamente
Expanso urbana tendncia a
Expanso agrcola manuteno
(cana de acar) devido ao Projeto
Costa do Sol
Rios Goiana e Mega Goiana 4.776,00 ha Agricultura Moderadamente
Pesca, mariscagem, captura de degradado:
crustceos Desmatamentos
Extrao de madeira na parte sul
Efluentes Pontos crticos de
. industriais poluio nas
PERNAMBUCO (PE) . urbanos regies mdia e
Transporte superior do
Caa esturio.
Rio Itapessoca Goiana 3.998,00 ha Pesca, mariscagem, captura de
crustceos Moderadamente
Extrao de madeira degradado:
Efluentes industriais Desmatamento e
Transporte aterro de cerca de
Caa 30 h pela fbrica
Rio Jaguaribe Itamarac 212,00 ha Pesca de cimento
Madeira Itapessoca.
Efluentes urbanos Moderadamente
Transporte degradado:
Caa Assentamento de
Aqicultura favelas em antigas
Canal de Santa Cruz Itamarac 5.292,00 ha Aqicultura salinas.
(rios Igarassu, Botafogo, Pesca, mariscagem, captura de
Carrapicho, Congo e crustceos Moderadamente
Catuama) Turismo (ex: Hotel Gavoa) degradado:
Madeira Poluio qumica
Efluentes: e despejos
. industriais urbanos nos rios
111
. urbanos Botafogo e
habitaes Igarassu; aterros
transporte generalizados na
PERNAMBUCO (PE) caa Ilha de Itamarac;
AVES MIGRATRIAS construo do
Hotel gavoa (30 h
de
Rio Timb Paulista, Abreu e Lima, 1.397,00 ha Pesca desmatamento);
(rios Timb, Arroio e Igarassu Turismo assoreamentos e
Desterro) Madeira dragagens
Efluentes: (Itapissuma e
. industriais Atapuz).
. urbanos Moderadamente
Transporte degradado:
Caa Poluio industrial,
Rio Paratibe Paulista e Olinda xxx Apicultura aterros.
(rios Paratibe e Fragoso) Pesca, mariscagem, captura de
crustceos
Madeira
Efluentes
Rio Beberibe Habitaes Fortemente
Olinda e Recife xxx Pesca degradado:
Madeira Poluio industrial
Efluentes e domstica
Habitao Aterros para
Transporte expanso urbana
Rio Capibaribe Fortemente
(rios Capibaribe, Pina, Recife xxx Aquicultura degradado:
Jordo, Tejipi e Jiaui) Pesca, mariscagem Lanamento de
Turismo resduos
Madeira domsticos e
Efluentes industriais, aterros,
PERNAMBUCO (PE) Esturio do Jaboato- Habitao ocupao urbana.
Pirapama Transporte Fortemente
Cabo e Jaboato 1.284,50 ha Aquicultura degradado:
Pesca Lanamento de
Madeira resduos
Efluentes domsticos e
Rio Arrombado Habitao industriais, aterros
Caa e ocupao
112
Cabo x x x Madeira urbana.
Suape Fortemente
(rios Tatuoca, Merepe, degradado
Ipojuca e Massangana) Cabo e Ipojuca 2.998,74 ha Pesca, mariscagem, captura de (Jaboato)
crustceos Moderadamente
Madeira degradado
Efluentes (Pirapama)
Caa
Fortemente
Rios Sirinham e degradado:
Maracape Desmatamento e
Ipojuca e Sirinham 3.335,00 ha Pesca, mariscagem, captura de aterro quase total.
crustceos Moderadamente
Madeira degradado:
Efluentes Dragagens
Habita (Tatuoca e
PERNAMBUCO (PE) Co Massangana);
Rio Formoso Transporte aterros (Ipojuca)
(rios Formoso e Ariquind) Caa Aterros: 213,72 ha
Sirinham e Formoso 2.724,00 ha Aquicultura Alagados: 324,47
Pesca ha
rios Mamucaba e Una Madeira Degradao: 27,00
Transporte ha
Recuperao:124,
Rio Formoso, Barreiros, 955,00 ha Aquicultura 00ha
So Jos da C. Grande Pesca Moderadamente
Madeira degradado:
Caa Maracape
Baa de Sueste (desmatamento19,
5ha)
Sirinham
Distrito Estadual de ca. 2,00 ha Turismo (drenagem e
Fernando de Noronha AVES MIGRATRIAS aterros: 60,0 ha)
parcialmente
degradado:
Viveiros de
camaro
113
Desmatamento
(Ariquind)
Moderadamente
degradado:
PERNAMBUCO (PE) Desmatamento e
aterro
(Mamucaba).
Mudana regime
hidrolgico do Una
por aterros na
barra.
Assoreamento por
pedreira.
114
Litoral Norte: Litoral Norte GERAL PARA O ESTADO GERAL PARA O
Esturio do Rio Mirim maiores ESTADO
ALAGOAS (AL) Rio Santo Antnio extenses Desmatamentos Forte
Tatuamunha Aterros Forte
Porto de Pedras Loteamentos Forte
Rio Persinunga Agropecuria Fraca
Litoral Sul: Litoral Sul Madeira (currais, caiaras, covos) Fraca
Complexo Munda- menores Carvo e lenha
Manguaba extenses Atividades industriais Forte
Jequi Empreendimentos imobilirios e Mdia
ALAGOAS (AL) Lagoa do Roteiro estradas
Coruripe Drenagem (barragens) Forte
Foz do Rio So Queimadas Fraca
Francisco Mdia
Bacia do So Francisco Pacatuba Sup. Total: Madeira Intenso
(Rio So Francisco e EMBRAPA
Canal do Poo) (1975):
555,7 km2
RADAM
(1981):
468,7 km2
ADEMA:
Bacia do Rio Japaratuba 262 km2
(Simo, Flecheiras e Pirambu e Santo Madeira Intenso
SERGIPE (SE) Pirambu) Amaro Viveiros Intenso
Despejos industriais Moderado
Bacia do Sergipe Despejos orgnicos Fraco
(Canal de Sta Maria,
Poxim, Cotinguiba, Rio Despejos orgnicos Intenso
Sergipe, Pomonga, Sal e Aracaju, N. Sra Madeira Intenso
Parnamirim) Socorro, Santo Amaro, Viveiros Intenso
Riachuelo, Barra de Salinas Intenso
Bacia do Vasa Barris Coqueiros e Maruim Despejos industriais Moderado
(Canal de Santa Maria e
Rio Vasa Barris)
115
Viveiros Intenso
Aracaju e So Madeira Intenso
Bacia do Piau Cristvo Despejos orgnicos Moderado
(Rio Piau, Guararema, Despejos industriais Fraco
Gonalo Dias e Fundo)
Madeira Moderado
Bacia do Real Despejos orgnicos Fraco
SERGIPE (SE) (Rio Real) Estncia, Indiaroba e Viveiros Fraco
Sta Luzia Despejos industriais Fraco
Viveiros Moderado
Madeira Moderado
Indiaroba Despejos orgnicos Fraco
Esturios dos rios: Centros industriais
Real-Jandara (SE/BA) (Centro Industrial de Aratu, Polo
Subama Petroqumico de Camaari, Centro
(Entre Rios) Industrial do Suba, Fbricas de
Jacupe papel e chumbo)
(litoral norte) Portos
Paraguau (Recncavo) (Aratu e Madre de Deus) Expandir
BAHIA (BA) Suba Explorao de petrleo (Camamu)
(Recncavo) (Recncavo)
Jaguaripe Esgotos in natura
(Canal de Itaparica) Desmatamentos
Baa de Aratu (Salvador) Aterros
Canal de Valena (Baixo Madeira Expandir
Sul) (olarias e padarias) (Canavieira)
Baa de Camamu (Baixo Estradas Expandir
Sul) (todo o Estado) Expandir
Contas-Itacar Poluio qumica
(Mdio Sul) (Baa de Todos os Santos) Expandir
Santana-Cachoeira- Carcinocultura
Almada (Valena e Camamu) Expandir
(Ilhus) Minerao (Camaari)
Pardo-Una (Canavieiras) (Baa de Camamu)
Joo de Tiba Irrigao Expandir
116
BAHIA (BA) (Sta Cruz de Cabrlia) (represamento do Rio Pardo/MG)
Buranhm
(Porto Seguro)
Peruipe-Caravelas (Nova
Viosa)
Mucuri (BA/ES)
117
Tabela VI Graus de comprometimento da biodiversidade para o grupo de ecossistemas:
manguezal, marisma e apicum, segundo critrios sugeridos pela
Coordenao Nacional da Zona Costeira e aqueles adotados por Dinerstein
et al. (1995) e Olson et al. (1996).
GRAUS DE CONSERVAO
118
RELATIVAMENTE ESTVEL categoria MEDIANAMENTE COMPROMETIDO
intermediria entre os nveis VULNERVEL e Paisagem parcialmente antropizada e
RELATIVAMENTE INTACTO, na qual fragmentada. Pelo menos um grande bloco.
permanecem extensas reas de habitats Conexo entre fragmentos permite disperso da
intactos, porm nas quais as espcies locais maioria das espcies. Populaes de espcies
encontram-se em declnio devido a alteraes chave comprometidas, mas processos
de processos ecolgicos. funcionais preservados.
119