PREDGOVOR, Napijalo, redavnl profesor (u penzifi) Fiitkog fakulteta u Beogradu. U tumatenju Pojedinih pojmova pomagao je i prof. dr Pavel Cibin, redovnl profesor Prirodno- -matemati¢hog fakulteta u Podgorici. Svima njima na ovom mjestu izrazavarmo veliku zahvalnost. Dakle, na prevodu ove knjige, na ovaj ill onaj natin, radilo jo deset fzitara ‘Smatramo da broj anga?ovanih saradnika ujedno svjedodi o onbiljnosti sa kojom smo pristupili ovom posts. Ipake,svjesni smo &injenice da nam je, i pored eve brialjivost, promakla ponela greska. Za sve gretke laiview snose iskljutivo prevodisici: ostali saradnici wloili gu veliki trud da eventualnih greBala bude Sto manje. Citaoci mogu poalati primjedbe i predloge povodom formulacie zadataka i uka- ati na uotene gresie porukom B. Vufitiu il $. Backoviéu na jednia od elektronskity adrese: borkav@l.cis.cg.ac.yu ili bacurepg. pat .cg-ac. yu, ili jedaom od nth poslati pismo obiénom postom na adreeu: Pritodno-matematichi fakultet, 81000 Pod- {govca, p. fah 211, Time bi i sami doprinjeli poboljganju narednih izdanja, kojth 2, nadamo se, biti, Svima koji to utine prevodioci unaprijed islazuju zalwalnost. Tna kraja, duni smo da kademo da je sve ovo radjeno u prostorijama na ‘prem Pricodno-matematitog faleulteta u Podgorici ~ naSe matitne kuée. Pored toga nai Fakultet nas je znatno pomogeo i materiialno, prije svega oko otkupa autorskih prava. Stoga Se osjeéamo duznima da na ovom mjestu za sve to uputimo laraze zahvalnosti ovom Faklteta, a posebno dekanu ~ prof. dr Zarlcu Paviéeviéu, Prevodioci Podgorica, 7.1. 1998.Glava 1 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE 1.1 Kinematika + Sredinjivektori brane { ubreanje su Ar ay 40 (o) = (= tlc je Ar ~ voktor pomjeraja (priraitaj radijus-vektora) « Brzina i ubreanje tatke su ae de v= GpanF + Tangecijaina i normalna projekcifa ubraanja su a OTR sie Rasen treo de at {olin oon gdje je intensitet braine take. ‘* Ugaona braina i ugaono ubreanje krutog tijela su ate One bag 1 (ta) (1b) (te) (aay (ite)8 FIZIGKE OSNOVE MEHANIKE «* Vere braine i ubraanja proisvoline tacke krutog tijela sa ugaonom brsinomn Fubreanjem kod rotacije su veOXxr, mawR, of = BR, (11g ‘gdje je r radijus-vektor rasmatrane tacke u odnosu na proizvoljau tacky na osi rotacije a R rastojanje od ose rotacije. 1.1 Gamac, kofi plovi nig sijeku, prestigao je splav uw mjestu A. Kroz £ = 60 min poslife toga tamae je promijenio smjer kretanja i susre0 se se splavom na rastojanju! = 6,0 km nigvorino od miesta A. Nadi brain tok rieke ako je motor ¢amca radio istom snagom pri kretanjt éamea uxvodno i ninvadno 12 Sve avijezde kao, i neka zvijecda N, udaljavaju se od Sunca sa. brai- nama koje su proporcionalne njihovom rastojanju od Sunca, Kako ée ingledati ova slike sa "tatke gledista” avijezde N? 1.8 Tagla je polovinu puta presla brai- nom vp. Dus preostalog dijela pu- ta ona se pola vremena kretala br- zinom 1, dok je posljednju dionicu prela brzinom vp, Nagi srednju br- 3 9} ‘imu take 2a sve vrijeme kretanja. 14 Tati se krege po pravoj « jednom smjeru. Na slci 1.1 pokazan je grafik ravisnosti predjenog puta sod vre- 1020 ef mena £, Naéi pomou tog grafika: ita 11 a) srednju braina take za sve vrifeme retanja; ) maksinmalnu brain j ¢) trenutak fp kada je trenutna braina tatke jednaka srednjoj braini za prvih to sekundi. 15 Duije éestice, 112, kragn se stalnim brainama vi v2. Njihovi radijus- voktori u potetnom trenutku sur i7r2. Kakav 6e biti odnos ova tetiri vektora u trenutku sudara ove dvije Gestice? 1.6 Brod plovi dui ekvatora u smjeru istola brainom up = 30 km/h. Sa jugoistoka, pod uglom y = 60° u odnosu na ekvator, duva vjetar breinom v= 15 km/h, Nati brainu v’ vjetra u odnosu na brod i ugao @ izmedju ekvatora i pravea u kojem duva vjetar u sistemu vezanom aa brod1.1_Kinematike LY Dva plivata treba iz tatke A, na obali rijeko, da dodju u taiku B koja se nalaai na suprotnoj obali na pravoj koja prolazi kon tacku A i normaina je na obale. Jedan od nih je rijesio da prepliva rijeku po pravoj AB, a. drugi da sve vrijeme odriava pravac plivanja normalno na tok vode, da bi zatim rastojanje, 2a koje ga je voda zanijela u odnosu na tacku B, preSao po obali pjeSke brzinom u. Za koju vri- jednost u Ge oba plivaza stiéi u tatku B a isto vrijeme ako je breina toka rijeke vy = 2,0 km/h a braina svakog od plivata u odnosu na vodu v = 2,5 km/h? 18 Od plutaée koje se nalazi na sredini Siroke rijeke udaljavaju se dva @amca A i B, Camei se kreéu po uzajamno normalnim pravcima: %amac A u praveu toka rijeko, éamac B n praven normalnam na tok rijeke. Udaljivsi se na jednako rastojanje od plutate, éamci su se po- tom vratili do nje. Naéi odnos vremena kretanja Gamaca 74/75 ako je brzina svakog éamca 7 = 1,2 puta vata od braine tok rijeke. 1.9 Gamac se u odnosu na vodu rijeke kreée brzinom koja je n = 2 puta manja od braine toka rijeke. Pod kojim uglom treba tamac da. drii ‘kurs u odnosu na pravac toka rijeke da bi zanogenje Gamca teéenjem rijeke bilo minimalno? 1.10 Dva tijela su istovremeno batona ix jedne tate, jetlno vertikalna na- vig, a drugo pod uglom # = 60° u odnosu na horizont. Poéetna braina svakog tijela je vp = 25 m/s. Zanemarujuci otpor vazduha nati rastojanje izmedju tijela poslije t = 1,708. LL Dvije destice kreégu se sa ubrzanjem g u homogenom gravitacionom polju. U potetnom trenutku éestice su se nalavile u istoj tatki i imale poteine braine v; = 8,0 m/s i vz = 4,0 m/s, koje su imale horizon- falan pravac i suprotne smjerove. Nati rastojanje iamediju éestica, u ‘renutku kada su im brzine medjusobno normaine. 1.12 Thi estice nalaze se na tjemenima ravnostranog trougla stranice a. Cestice potnn jednovremeno da se kreéu sa stalnim po intenzitetu brzinama v, pri éemu se prva sve vrijeme kroée prema drugoj, druga prema treéoj, treéa prema prvoj. Kroz koliko ée se vremena susresti ‘estice? 1.13 ‘Tatha A lereée se uniformno brainom » tako da je vektor v sve veiieme usmjeren ka tatki B, koja se krefe uniformno pravolinijski brainom uu <. U potetnom trenutku je vLu a rastojanje iamedju taéaka je 1. Kroz koliko vremena ée se Gestice sresti?10 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE 1.14 Vor. duzine ! = 350 m potne da se krege po pravim Sinama sa kon- staninim ubrzanjem a = 8,0- 10°? m/s*, Poslije t = 30 s od potetka, Jcetanja, ukljuéen je far lokomotive (dogadjaj 1), a kroz r = 60s poslije toga ukljucena je signalna lampa na posljednjem vagonu vora (dogadjaj 2). Naéi rastojanje medi mjestima u kofima su se desili ti dogadjaii u referentnim sistemima vesanim za vor i zemlju. Kolikom i kakvom stalnom brainom V treba da se kreée neki referentni sistem wodnosu na zemlju, da bise u njemu oba dogadjaja desila u jednoj tack? 1.15 Kabina lifta visine 2,7 m podne se podizati sa stalnim ubraanjem 1,2 m/s. Poslije 2 sod potetka podizanja sa plafona kabine otkati se vavrtanj. Nati 2) vrijeme slobodnog padanja zavrtnja i ») pomjeraj i dufinu puta zavrinja za vrijeme slobodnog pada ui re- ferentnom sistemu, vezanom 2a zemlju. 1.16 Dvije cestice, 1 i 2, kreéu se stalnim brainama vy i vp po dvjema wa- jamno normalnim pravama ka tatki njihovog presjeka O. U tremuthn 0 Gestice su se nalazile na rastojanjima /; i lz od tatke O. Poslije koliko vremena ée rastojanje izmedju Gestica biti najmanje? Cemn je ono jednako? LIT Iz tatke A, koja se nalazi na putu (slika 1.2), neophodno je 2a naj- kage vrijeme stidi automobilom u tadku B koja se nalazi 4 poliu na rastojanju I od puta. Poznato je da je brzina automobila po polju 7 puta manja od braine po putu. Na kojem rastojanju od tatke D treba skrenuti sa puta? Sitka 1.2 Stika 1.3 1.18 ‘atka se kro po osi x brainom dij fe projekeija v, u fankeiji vremena predstavijena na grafiku (sika 1.3). Imajuéi u vidu da je u trenutkw += 0 koordinata tatke « = 0, nacrtati odgovarajuse graike zavisnosti ubraanja dz, Koordinate © i predjenog puta od veemena, 119 Za vrijeme + = 10,0 s tatka je opisala polovinu kruznice radijusa R= 160m. Izratunati za to vrijeme:1.1_Kinematika 1) srednju vrijednost modula brzine (0); b) intenzitet srednjeg vektora brzine |(o)| 1 ©) intensitet srednjeg vektora ubraanja |(a)|, ako se tatka kretala konstantnim tangencijalnim ubrzanjem a,. 1.20 Radijus-vektor Bestice mijenja se sa vremenom ¢ po zakonu r= bi(1— ct), gdje je b konstantan vektor a @ pozitivna konstanta. Nadi: a) brainy v i ubraanje a u zavisnosti od vremena; b) interval vremena Af poslije kojeg 60 se Cestica vratiti u polazm tadku, a takodje i put 8 koji ée ona preti pri tom. 121 U tremutku t = 0 éestics je krenula iz koordinatnog potetka u pozitiv- nom smjeru 2-ose, Njena braina se sa vremenom mij v = vo (I~ t/r), gale je vo vektor potetne breine 1%) = 10,0 cm/s a7 = 5,0 s. Nati 2) koordinatu © éestice u tremucima 6,0 s, 10 $5 20.85 ») momente u Kojima ée se Cestica nalaziti na rastofanju 10 cm od oordinatnog potetia. 1.22 Cestica se krete u pozitivnom smjeru 2-ose tako da.joj se brzina mi- jenja po zakonu v = ax/Z, gdje je a pozitivna konstanta, Znajuci da se u trenutku ¢ = 0 ona nalazila u tachi x = 0, nati a) savisnost braine i ubraanja éestice od vremena i b) srednju brainu Gestice za vrijeme 2a koje je ona preila prvih » metare puta. 1.23 Tatka se kreée po pravoj sa usporenjem ¢iji intensitet zavisi od nje- ne braine po zakonu a = a/2, gdje je « positivna konstanta. U poéetnom trenutku braina destice je m9. Koliki éo put testiea preéi do zaustavljanja? Za koje ée vrijeme taj put biti predjen? 1.24 Radijus-vektor take A mijenja se sa vremenom ¢ po zakonu r = ati + B14, gdje su a i 6 positivne konstante, ¢ i J ortovi osa zi y. Nagi a) jednalinu trajektorije tatke y(c); nacrtati njen graf; ») “zavisnost vektora bruine v i ubrzanja a od vremena, kao i njihove intenzitete i ) zavimnost ugla ¢ izmedju vektora v i a od vremena. 1.25 TaBla se kreée u zy ravni po zakonu: # = at iy = af(1 — ft) gaje su ci B positive konstante a t vrijeme. Naéi a) jednaéina trajektorie tatke y(a); nacrtati njon grafk; b) brainu v i ubrzanje a tadke u zavisnosti od vremena i cr12 1.26 127 1.28 1.29 1.30 131 1.32 1.33 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE, ¢) tremutak f u kojem vektor brzine zaklapa sa vektorom ubrzanje nugao od 2/4 ‘Tacha se kreGe u 2y-ravni po zakonu £ = Asinut i y = A(1 ~ coset), ‘gdje su A iw positivne konstante. Nadi a) put 5 koji Gestica prelazi za vrjome 7; ») ugao izmedju voktora braine i ubreanjs, Cestica se krote u ravni zy sa konstantnim ubrzanjem a éiji je smjer suprotan pozitivnom smjeru y-ose. Jednatina trajektarije destice je y= az ~ 2, gdje su avi f positivne konstante. Nati brzinu Sestice 1 koordinatnom pogotku. Malo tijelo baveno je pod uglom u odnosu na horizontalu poéetnom brainom v9. Zanemarujuél otpor vaaduha nati a) radijus-vektor tijela u fankeii vremena r(#) 1 ») srednje vektore brzine (v) za prvih t sekundi i 2a sve vrijeme kre- tanja. ‘Tijeto je bazeno sa povrsine vemnlje pod uglom @ u odnosu na horizont podetnom brainom vp. Zanemarujuéi ofpor vazduha nati a) vrijeme kretanja; ») maksimalna visinu leta i maksimalan domet; za koja veijednost ugla @ ée oni biti jednaki? ¢) jednatinu trajektorije u(x), gdie su 2 i y projekeije vektora po- lozaja na koordinatne ose. Pod kojim uglom u odnosu na horizontalu treba baciti kugicu: 2) da bi radijus krivine potetka njene trajektorije bio » = 8,0 pute vei nego 2a. maksimurn trajektozie i ») da bi-se centar krivine maksimuma trajektorie nalazio na zerlji? Kuglica ber podetne breine pada na strmu ravan nagibnog ugla a. Preletjevai rastojanje h ona so elastino odbila od strme avai. Na kotikom rastojanju od prvog udara 6e se kuglica odbiti dragi put? ‘Top i cilj se nalaze na istom nivou i medjusobno su udaljeni 5,10 km, Kror koliko vremena ée pasti granata na cilj ako joj je poeta braina bila 240 m/s? Otpor vazduba se zanemaruje. 1s topa su ispaljene dvije granate sa podetnom breinom vp = 250 in/s, prva pod uglom #; = 60°, a druga pod uglom #2 = 45° u odnosu na hotizont (pod istim azimutom). Zanemarujuéi otpor vazduha, naéi onaj interval vremena izmedju ispalivanja granata, 2a koji de se one sudaziti.1.1_Kinematila 134 1.35 1.36 137 1.38 1.39 140 Lal Balon se podite sa povrtine zemlje breinom wp. Zahvaljujuéi vjetru balon ste horizontalnu komponentu braine ij je projekeja na 2-osu Uz = ay, gdje je & konstanta a y visina na kojoj se balon nalaai. Naéi ‘u zavisnosti od visine y: a) zanoéenje balona 2 i b} ulupno ubrzanje balona, kao i njegovu normalnu i tangenefjalnu komponentu. Cestica se kroée u ravni ay bezinom » = ai-+ Aaj, gdje eu #1 j ortori osa-2 i y, oi 6 konstante, U posetnom trenutku éestica se nalazila u tatki 2 = y = 0. Nadi: 8) jednaginu trajektorije Gestice y(2) i 1 b) radijus dnivine trajektorije u zavis- eS __ nostiod 2. Co Cestica A kreée se u jédnom smjera po = nekoj zadatoj trajektoriji sa tangenci- | uadato} trajektorf get oo jalnim ubraanjem a, = arr, gdje je a konstantan vektor koji je usmjeren u pozitivnom smjeru 2-ose (slika 1,4), a 7 ot vektora braine. Nati zavisnost braino Bestice od z ako joj je u tatki 2 =0 braina bila mula. 0,50 m/e 0,10 duzine ‘Tazka se krege po kruinici brainom » = at, gdje je @ Nati ubraanje taéke u trenutkn kada je ona presla kruinice od potethn kretanja, ‘Tadka se usporava dui krubnice radijusa R tako da su joj u svakom trenutku tangencijalno i normalno ubrazanje jednaka po intenzitetu. U trenuti t= 0 braina tatke je vo. Naéi: 1) brzim tatke u zavimosti od vremena i duzine predjenog puta s i ) ubreanje taéke ko funkeiju braine i predjenog puta ‘Tatka se kreée dué Iuka radijusa R. Njena. brzina zavisi od predjenog puta s kao v = ay, gdje je a konstanta. Nadi ugao ¢ izmedju vektora brzine i ubreanja u zavisnosti od Cestica se kree duf luka radijusa R po zakonu 1 1 dufina Iuka od potetnog polotaja, A iw konstante. Uzevsi da je: R= 1,00 m, A= 0,80 miw = 2,00 st, nati ubreanje destice w tadhama |= 0i1= 4A ‘Taka se kroge u ravni tako da joj je tangencijalno ubrzanje a, = a normalno a, = ft, gdje su a i 6 pozitivne konstante a t vrijeme. U trenuticu t = 0 tatka je mirovala. Nati zavinost radijusa krivine trajektorije Fi ubrzanja a od dutine predjenog puta 5 sinut, edje je 1314 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE 1.42 Ceatica se kreée uniformno brainom v po trajektoriji y(). Naéi ubr- zanje destice u tafki 2 = 0 i radijus krivine u toj tatki ako je jednatina trajektorije a) parabola y = a2? i ») elipsa (22/0) + (9/6?) = 1, gdje su oi f konstante 1.43 Cestica A kreée se po kruinici radijusa R = 50 om tako da njen radijus-vektor 7 uw odnosu na tazku O (slika 1.5) rotira stalnom ugaonom brzinom w = 0,40 rad/s, Nati intensitete vek- tora braine { ubraanja i smnjer vektora ubraanja tatke A. 1.44 ‘Tofak rotira oko nepokretne ose tako da ugao rotacije y zavisiod vremena lao p= it, gdjeje Shika 1.5 6 = 0,20 rad/s?. Naéi ubrzanje a tatke A na obodu totka u trenutku b= 2,8 8 ako je braina tate A u tom trenutku v = 0,65 m/s. 1.45 Granata je inletjela brainom v = $20 m/s, napravivli unutar eijevi n= 2,0 obrta. Dusina cijevi je 1 = 2,0 m. Smatrajuéi kretanje grana- te kroz cijev jednakoubraanim, naéi njenu ugaona brainu u treautku ialjetanja ie jovi 1.46 Kruto tijelo rotira oko nepokretne ose po zakonu y = at — bi®, gdje su a = 6,0 rad/s i b = 2,0 rad/s?. Nadi a) srednju ugaonu brziny i srednje ugaono ubrzanje za interval vre- mena od f = 0 do zaustavljanja i ) ugaono ubreanje u trenutku zaustavijanja tijela. 1.47 Kruto tijelo potne da rotira oko nepokretne ose sa ugaonim ubrzanjem B = at, gdje je a = 20-10"? rad/s, Kros koliko vremena od potetla rotacije Ge vektor ubrzanja prolavoline taéke tijela zaklapati ugao y = 60° sa vektorom njene braine? 1.48 Kruto tijelo roti, usporavajuéi se, oko nepokretne ose sa ugtonim ubrzanjem £ oc vw, gdje je w njegova ugaona brzina. Nafi srednju ‘ugsom braina tijla za vrijeme njegove rotacije ako je u posetnom tremutku ugaona braina bila 9. 1.49 Kruto tijelorotira oko nepokretne ose tako da njegova ugsona braina zavisi od ugla rotacje po zakonu w = wy — ay, gdje su up i a Pozitivne konstante, U trenutku t = 0 ugao rotacie je = 0. Nadi ako od vremena zavise ugso rotacje i ugaona brzina. 1,50 Kruto tijelo potne da rotira oko nepokretne ove sé ugaonim ubreanjemL1_Kinematika. 15 1.6L 1.82 1.84 188 1.56 B = By cos, gdje je By konstantan vektor a y ugao rotaciie u odnosu na potetni polozaj. Nati ugaonn braimu tijela u zavisnosti od ugla y inacrtati grafik te zavisnosti Rotirajudi disk (slika 1.6) kreée se u positivnom smjeru 2-ose. Nagi funkciju y(2) koja karakteri8e poloiaj trenutne ose rotacije ako se u podetnom trenutku ose diska C nalazi u tatki O a potom se kreée: 2) uniformno brainom v, a disk potinje da rotira bex potetne ugaone Draine sa konstantnim ugaonim ubraanjem 6 i ) se konstantnim ubrzanjem a (bes potetne braine), a disk rotira stalnom ngaonom brzinom w. ‘Taéka A nalazi se na obodu totka radijusa R bor klizanja po horizontalnoj ravni brzinom 4) intenzitet i smjer voktora ubrzanja tatke Ai 'b} dudinu puta s koji prelasi tatka A iamedju dva uzastopna dodira povigine ravai 50 m Koji se kota 1,00 m/s. Nati: Lopta radijusa R = 10,0 em kotrija se bez Klizanja po horizontal- no} podlozi tako da joj se centar kreée sa stalnim ubraanjem a 2,50 em/s. Kroz ¢ = 2,00 s od potetla, kretanja poloéaj lopte odgo- ‘vara onom na slici 1.7. Naéi: a) braina tafaka A iB i b) ubreanje tatska AiO. A y ol B Slike 1.6 Slike 1.7 CCilindar se kotrlja po horizontalnoj ravni bee Klizanja, Radijus cilin dra je r. Nagi radijuse krivina trajektorija tataka Ai B (slike 1.7). Dva kruta tijela rotiraju oko nepokretnih uzajamno normalnih osa, koje se sijeku, stalnim ugaonim brainama wy = 3,0 rad/s i un 4,0 rad/s. Naéi ugaonu brzinn i ugaono ubraanje jednog tijela u od- nnosu na drugo. Kruto tijelo rotira ugaonom brzinom w = ati + b2j, gdje su a 0,50 rad/s?, b = 0,060 rad/s, 4 i j ortovi osa 2 iy. Nati intenzitete ‘ugaone braine i ugaonog ubrzanja u trenutku t = 10,0.16 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE 1.57 Kupa sa uglom otvora 2a = 30° i radijusom osnove R= se uniformno bez klizanja po horizontalnoj pod- loti kao Sto je pokazano na slici 1.8, Vrh kupe je ‘uzglobljen u tatki O koja se nalazi na istom ni- vou sa taékom C ~ centrom osnove kupe. Braina tatke C je v = 10,0 cm/s. Naéi intenitete: a) vektora ugnone braine kupe i 1) vektora ugaonog ubraanja. 5,0 cm kotrlja Shika 18 1.58 Kruto tijelo zotira koustantnom ugaonom brainom wy = 0,50 rad/s oko horizontalne ose AB. U trenutku ¢ = 0 osa AB potne da rotira oko vertikale sa stalnim ugaonim ubreanje fy = 0,10 rad/s®. Nai rugaonu brzinu § gaono ubraanje tjela kroz t = 3,5 8 1.2 Osnovna jednaéina mehanike '* Osnovna jednaéina dinamike (drugi Njutnov (Newton) zakon) jo av age (1.28) ‘* Ta jednadina projektovana na tangentu i normalu trajektorije daje ay mae Fe (1.20) '* Osnovna jednacina dinamike tavke u neinercijalnom zeferentnom sistem K, koji rotira oko nepokretne ose konstantnom ugaonom brainom w je ma! =F +muR + 2m(v! xe), (1.20) jo jo R.radijus-vektor taéke w odnosu na asu oko koja rotira sistom K’ 1.59 Cestica se kreée du ose 2 po aakonu 2 = af? — 92°, gdje suai P povitivne konstante. U trenuthu ¢ = 0 sila koja djehije na desticu je Fy. Nagi vrijednost F, u tafkama promjene smjora kretanja i u ‘renutka kad se Zestica ponovo nadje w tatki = = 0. 1.60 Naéi intenzitet i suajor sile koja djeluje na Cestion mase m koja se Jkroée u ravni zy po rakom + = Asinwt i y= Beosut, gdje su A, B iw konstante,1.2 Osnovna jednatina mehanike 161 1.62 1.63, 1.64 1.65, 1.66 Balon mase m = 250 kg poéne da se spusta sa ubraanjem a = 0,20 ma/s?, Odrediti masu balasta koji treba odbaciti iz gondole ba- Jona da bi on podeo da se kreée sa istim ubrzanjem navile, Otpor vazduha se zanemaruje U mehanitkom sistem pokazanom na sci 1.9 mase tjela su mo, ma Jima, a mase toka { niti su zanemarljivo mele, ‘Trenje sa totkom se zanemaruje. Naéi ubraanje a tjela mase ma i silu zatezanja niti koja povezuje tijela masa my i ma ako je koeficjonat trenja imodju tih fijela i horizontalne podloge F. mm Sika 19 Shika 1.10, Na striu ravan nagibnog ugla. a postavijena su dva tijela 1 i 2 (slike 1.10). Mase tijela su m; i mg, a koeficijenti trenja iamedju tih tijela {i podloge hy i ka, respektivno, pri Gemu je hy > ha. Naéi a) silu interakeije iamedju tijela tokom kretanja i b) vrijednosti ugla e pri kojima nese biti klizanja. Malo tijelo krene sa dna ka vihu strme ravni nagibnog ugla a = 15° Nati koeicijenat trenja ako je vijeme penjanja tjela uz strmu raven bilo 7 = 20 puta manje od vremena njegovog spustanja. U mchanishom sisters sa slike 1.11 pomnati su ugao a i koeicije nat trenja izmedju tijla my istrme rai ‘Mase kotura inti kao i trenja sa koturom se ranemaruja. U potetin sn oba tiela nepo- rota, Nati odnos masa my/m pri kojem tijelo ma potne da se a) spusta i b) podize. Sika 1.11, Nagibni ugao strme ravni (slika 1.11) je a = 30°. Odnos masa tijela je mam: 2/3. Koeficijenat trenja inmedju tijela my i podloge je k= 0,10. Mase totka i niti su zanemarljve, kao i trenja na toékn. Nati intenzitet i smjer ubraanja tijela rz ako je sistem poteo da se rege ia stanja mirovanja. 1718 FIZIGKE OSNOVE MEHANIKE 1.67 Na glatkoj horizontalnoj ravni leti daska mase m1, a na njoj tijelo ‘ase ma, Na tijelo poéne da djeluje horizontalna sila koja se povecava sa vremenom ¢ kao F = at, edje je a konstanta. Naéi kako zavise ‘od vremena ubraanja a1 i az daske i tela ako je koeficjjenat trenja jemedju daske i tijela k. Nacrtati odgovarajuée grafike tih zavisnosti 1.68 Na horizontalnoj podloni nalaze se tijelo i elektromotor na odgova- rajudem postolju. Na osovinu elektromotora namotana je nit Git je slobodan kraj vezan a tijelo. Rastojanje izmedju tijela i elektromo- tora je f, a Koefcijenat trenja izmedju tijela i podloge § postolia i podloge je k. Poslije ulljuéivanja elektromotora tijelo, dja je masa va puta vets od mase elektromotora sa postoljem, krofe se sa stalnim uubrzanjem a. Kroz koliko vremena ée se sudacititielo i elektromotor? 1.69 Malo tijelo mase m sklizava niz strmu ravan in tatke A koja se nalazi ianad vertikalnog dréaéa (slike 1.12). Koeficijenat trenja iamedju ti jela i strme ravni je k = 0,140. Za koju vrijednost nagibnog ugla a ée vrijeme sklizavanja biti najmanje? AR BE, NH Zz Sitka 1.12 Stila 118, 1.70 ‘Tijelo smo postavili na strmu ravan i saopétili mz navige potetna brzinu vo. Koefcijenat trenja emedju tijelaistrme ravai jek, Za koja ‘iijecinost nagibnog ugla a ée tijelo preci navise najmanje rastojanje i Gem je ono jednako? 1L71 ‘Tijelo mase m vuku koncem tako da se ono kreée stalnom brainom po horizontalnoj podlozi (slike 1.13). Koeficjjenat trenja izmedju ti i podloge je &. NaGi ugao a pri kojom ée sila zatezanja konca bit najmanja. Kolika je ta sila? 1.72 Nit je prebatena preko lakog kotura Koji se okreie bes trenja. Za jedan kraj nti privezan je teret mase M, a po drugom dijeln nit, oj si, sklizava praten mase m sa ubreanjem a’ u odnosu na nit. Nadi silu trenja kojom nit djeluje na prsten. 1.73 Preko kotura, priévrsenog za plafon labine lifta, prebadena je nit za {ije su krajeve priévrédeni tereti sa masama m; imp. Kabina potne1.2 Osnovne jednadina mehanike rt 1.75 176 re Lg. 1.80 da se podige sa ubraanjem ay. Zanemarnjuci mase kotura i niti, takodje i trenje na koturu, naéi a) ubraanje tereta m; u odnosu na kabinu i b) silu kojom kotur djeluje na plafon kabine. ‘Usistemu, pokszanom na slici 1.14, masetijela su mp, my imp. ‘Trenja nema, mase koturova se zanemaruju. Naéi ubrzanje tijela maso my Sa kolikim minimalnim ubraanjem treba da se kreée, u horizontalnom raven, tijelo A (slika 1.15) da se tijela 1 12 ne bi kretala u odnosu na njega? Mase tijela su jednake, a koefijenat trenja izmedju tijela 1 421 tijela A je &. Mase kotura i niti se zanemaruju kao i trenje na tosku. mo 2 7 Sita 134 Sila 1.18 Sila 136 Prizm 1, na kojoj se nalazi tijelo 2 mase m, saopStili smo ulijevo uubreanje a (slika 1.16). Pri kojoj maksimalnoj vrijednosti ubrzanja ée tijelo 2 ostati nepokretno u odnosu na priamu ako je koeficijenat trenja izmedju njih k < etga? Na horizontalnéj podlozi nalazi se priama 1 mase my i na njoj tijelo 2 mase ms (sla 1.16). Nagibni ugao prizme je a. Zanemarujuti sva ‘ronja naéi ubreanje prizme, Na tijelo mase m, koje leéi na horizontalnoj podlozi u trenutku ¢ = 0 pote da djeluje sila koja zavisi od vremena kao F = kt, gdje je k konstanta. Smjer te sile sve vrjeme zaklapa sa horizontalom ugao a (slika 1.13). Naéi: 8) brain tijela 1 trenutle odvajanja od podloge i ») dudinu puta koji je preilo tijelo do tog tremutha. Na tijelo mase rn, koje lezi na glatkoj horizontalnoj podloai, djeluje sila stalnog intensiteta F = mg/3. U toku pravolinijslng lretanj, tijela, ugao ar izmedju pravea sile i horizontale mijenja se kao & = ks, sije je K konstanta, as duzina pute koji predje tjelo od posetnog poloiaje. Nadi braina tijela kao funkeju ugla ‘Tijelo mase m bazeno je pod uglom u odnosu na, horizontalu posetnom brainom vp. Zanemarujuéi otpor vazduha nai 1920 181 1.82 1.83 1.84 1.85 1.86 187 1.88 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE a) priraitaj impulsa tijela za prvih t sekundi kretanja i }) intensitet prirestaja impulsa tijela za sve vrijeme kretanja. Na Gesticw mase m koja miruje,u trenuthu t = 0, potne djelovai sila koja zavisi od vremena kao F = bi(r—2), gdje je 6 konstantan vektor 1.7 vrijeme djelovanja sile. Nadi 8) impuls Gestice po prestaniu djelovania sile i }) duzinu puta koji Gestica predje za vrijeme dejstva sile Costica mase m, u trenutku 4 = 0, potne s0 kretati pod dejstvom sile F = Fosinut, gdje su Fo iw konstante. Nati dugina predjenog puta Zestice u ravisnosti od vremena t. Nacrtaj odgovarajuéi grafik te zavisnosti Cestica mase m, u trenutku t = 0, potne se kretati pod dejstvom sile F = Fycosut, gdje su Fo iw konstante. Koliko vremena Ce se destica lxetati do prvog zaustavljanja? Kolild Ge put ona preéi za to viijeme? Kolika je maksimalna breina destice u toku tog kretanja? Brodié mase m kreée se po jezer brzinom vp. U trenutku t = 0 isldjuven je motor brodiéa, Smatrajuéi silu otpora proporcionalnom brzini brodiéa F = —rv, madi a) vrijeme kretanja brodiéa sa iskljuéenim motorom i ») brzimu brodiéa u zavisnosti od predjenog puta sa iskljudenim mo- torom i dudinu predjenog puta do zaustavljanja brodica, Zrno, probivsi dasku debljine h, promijeni brainu od vp do v. Naéi vrjjeme kretanja arma kroz dasku, smatrajuéi silu otpora proporcio- nalnom kvadratu braine. . Malo tijelo sklizava nig strmu ravan nagibnog ugla a. Koefieljenat trenja zavisi od duiine predjenog puta z po zakonu & = 2, edie je + konstanta. Naéi dufinu puta koji predje tijelo do zaustavljanja i njegovu maksimalnu brzinu duz tog puta. [Na horizontalnoj ravni lei tijelo mase m. Koeficijenat trenja izmedju tijela i podioge je &. U trenutku t = 0 na njega potne da djeluje horizontaina sila koja zavisi od vremena kao F = bi, je je 6 kon- stantan vektor. Naéi dusima puta koji predje tijlo za prvih ¢ sekundi djelovanja site. ‘Avion napravi "mrtvu petlju” radijusa R = 500 m, brainom v = 360 kan/h, Trragunati tedima pilota u najviioj, najnitoj i srednjim tagkama petlje ako jo njegova masa m = 70 ke.12 Osnovna jednatina mehanike 1.89 Kuglica mase m, okaéena o nit, pomjerena je ustranu, tako da nit zaklapa pray ugao sa vertikalom, a potom je pustena, Nati ) intenzitet ubreanja kuglice i silu zatezanja niti u zavisnosti od ugla 9 koji nit zaleapa sa vertikalom; }) ilu zateranja niti u trenuthu kada je vertikalna projekelja braine kkuglica maksimalna i ©) ugao # iamedju niti i vertikale u trenntiu kad je vektor ubraanja horizontalan, 1.90 Kuglica, okagena o nit, kreée se u vertikalnoj ravni tako da joj je intensitet ubreanja jednak u najnizem i krajnem polotaju. Nagi ugao # otldona niti 28 krajnji polozaj. 1.91 Malo tijelo A sklizava sa vzha glatke sfere radijusa R. Naéi ugao d iamedju vertikale i radijus-vektora tijela A u odnosu na centar sfere w trenutlea odvajanja tijela od sfere, kao i brainy tijela u tom trenutku. 1.92 Mohanitki sistem (lik 1.17, poled odoago) sastoji se od glathog hori zontalnog Stapa w oblikuslova "Pi prstena ‘A mase m, spojenog oprugom bes tefine sa tadkom B. Koeficjenatelastiénosti opruge Se ve, Sistem rotirastalnom ugaonom bret “ nom w oko vertikalne ose koja polar kroz tata O. ‘NaGi relativao isteeanje oproge. Kalo recultatzavisi od smjera rotacie? Sia 1.17 B 1.93 Biciklista se kxeée po horizontalnoj krunoj povrsini radijusa R. Ko- eficjenat trenja zavisi samo od rastojanja 7 od centra O povréine Jao k = ko(1—r/R), gdje je ko konstanta. Nagi radijus krudnice sa centrom u tazki O, po kojoj se moze kretati biciklista maksimalnom brzinom. Kolika je ta braina? 1.94 Automobil se keée po horizontalnoj povrSini sa stalnim tangencijal- rim ubreanjem a, = 0,62 m/s*, opisujudi pri tom kruinieu radijusa R= 40m. Koeficijenat trenja Klizanje izmedju tockova automobile i podloge je k= 0,20. Koliki ée put ber klizanja preGi automobil ako ru je posetna brzina bila jednaka nuli 1.95 Automobil se krese uniformno po horizontalnom putu koji ima oblik sinusoide y = bsin(z/a), gdje su b i a konstante. Koeficijenat tre- nja izmedju tockova i podloge je k. Pri kojim brainama Ge kretanje automobila biti bes klizanja? 1,96 Lanac maso m, u oblilen kruznice radijusa R, postavijen je na glatho eupu sa uglom otvora 20. Naéi silu zatezanja lanca ako on rotira 2122 FIZICKE OSNOVE MEHANIKE stalnom ugaonom brzinom w oko vertikalne ose koja je osa simetrije kupe. 97 Preko uévriGenog kotura probatena je nit bes teZine, a aa njene kra- Jjeve su zakateni tereti masa m; im. Izmedju niti i totka postoji trenje. Ono je toliko da nit podinje da kliza po koturu kada je odnos masa mz/my = np. Nagi: a) koeficijenat trenja i b) uubraanje texeta ako je mz/m = 9 > mo. 1.98 Cestica mase m kreée se po glatkoj unutrainjoj povrsini vertilalnog ilindra radijusa R. Naéi silu kojom Gestica djeluje na zid cilindra ako je u tronutku ¢ = 0 potetna braina Sestice bila vp i zaklapala sa hhorizontalom ugao a. 1.99 Gostica mase m kreée se po nekoj ravni P pod dejstvom sile F stal- nog intensiteta. Sila rotira u to} ravni stalnom ugaonom brzinom w. Znajuti da je u trenutka ¢ = 0 destica mirovala, n 2) intensitet njene braine w zavisnosti od vremens { ») duginu puta gestice iamedju dva uzastopna zaustavijanja i srednju brzinu dué tog puta. | 1.100 Malo tijelo A postavljeno je na sirma ravan gf nagibnog uale o (slike 1.18) i saopStena mu je potetna brzina uy. Naéi brzinu tijela u Lr zavisnosti od ugla ¢ ako je koeficijenat tre- aja k = tga. U potetnom trenutin ugao Je yo =m /2. Slika 1.18 1101 Lanac dudine { stavijen je na glatku sfernu povréimu radijusa R, tako dda mu je jedan kraj privrééen za vrh sfere. Sa kolikim ubraanjem @ potinje da se kreée avaka karika lanca ako se lancu oslobodi prigwrséeni kraj. Pretpostavlja se da je dudina lanca ! < R/2. 1.102 Malo tijelo postavijeno je na vrh glatke lopte radijusa R. Zatim se lopti, u horizontalnom pravcu, saopsti stalno ubraanje api tijelo pone da skdizava nix nju. Naéi brainu tijela u odnosu na loptu u trenutku odvajanja od lopte. Uporediti rjeienje sa rjeSenjem zadatha 1.91 | 1,103 Prsten A moze slobodno da Kliza dui glatke Sipke savijene u oblilea polukrwinice radijusa R (slika 1.19). Sistem se aarotira stalnom uga- ‘onom brzinom w oko vertikalne ose OO. Nagi ugeo 9 koji odgovata raynoteznom polozaju prstena.1.2 Osnovna jednatina mehanike 1.104 1.105 1.106 1.107 1.108 1.109 Pusha je tadno usmjerena na vertikelmu ertu mete ko- jase nalazi u praven sjevera. Na kolikom rastojanju od vertilalne crte mete i na koju strann ée udariti ‘zrno ispaljeno iz puske? Puska je ispalila tane u hori- zontalnom praveu na mjestu sa geograiskom éirinom @ = 60°. Poéetna braina taneta je v = 900 m/s a ra- stojanje mete od puske je s = 1,0 kan. Otpor varduba se raneruaruje. Govjek mase m = 60 leg krese se uniformno obodom horizontalne krudne platforme, Polupretnik platforme je R = 30 mi ona rotira ugaonom brainom w 1,00 rad/s oko vertikalne ose koja prolaai kroz njen centar. Nadi horizontalnu projekeiju sile kojom platforma djeluje na ovjeka ako je renultanta silé inercije koje djeluju na Covjeka, u sistemu vezanom za platfornu, jednaka nuli ‘Vos mase m = 2000 t kreGe se na sjevernoj geografskoj sirini p = 60°. Odrediti: 1) intensitet i smjer botne sile voza na fine ako se on kreée du me- idijana brzinom v= 54 km/h i 'b) uw kojem smjeru i kojom brxinom treba da se kreée vor da bi reaul- tanta inereijalnih sila, koje djeluju na vou u sistemu veranom aa Zemlju, bila jednaka nuli? Glatki, horizontalni disk rotira ugaonom brainom w = 5,0 rad/s oko vertilalne ose koja prolazi kroz njegov centar. U centru diska postav- Ijeno je malo tijelo mase m = 0,06 kg i saopstena mu je horizontalno potetna brains v = 2,6 m/s. Nati intensitet Koriolisove (Coriolis) sile, koja djeluje na tijelo u sisterm vezanom za disk, postije ¢ = 0,50 s od potetka njegovog kretanja. Horizontalni disk rotira ugaonom brainom w = 6,0 rad/s oko verti kalne ose koja prolazi kroz njegov centar. Po jednom od dijametara diska kreGe se malo tijelo mase rm = 0,60 kg. Braina tijela w odnost. za disk je stalna i iznosi v! = 60 cm/s. Nadi silu kojom disk djeluje na to tijelo u trenutku kada se ono nalazi na rastojanju r = 30 cm od ‘se rote. Horizontalni glatki Stap AB rotira ugaonom brainom w = 2,00 rad/s ‘oko vertikalne ose koja prolazi kroz njegov kraj A. Po Stapu slobodno ‘lia prsten mase m = 0,50 kg kreCuéi sa kraja Stapa A podetnom brzinom % = 1,00 m/s. Nadi Koriolisovu sila koja djelnje na prsten (u ‘Stika 11924 FIZIGKE OSNOVE MEHANIKE sistemu vezanom 2a rotirajuti Sap) u tremutku lad se prsten nalazio na rastojanju r = 60 cm od ose rotacie. 1.110 Horizontalni disk radijusa R rotira ugaonom brzinom «oko nepok- roine vertikalne ose koja prolazi kroz njogov kraj. Po periferij diska uiformno se u odnosu na njega kreée éestica mase m. U trenutian Jada se Gestca nafla na maksimalnom rastojanju od ose rotacij, re- aultanta sila inercije Fp, koje djeluju na cesticu u sistemu vezanom 1a disk, jednaka je nuli. Nati a) ubraanje destice a! u odnosu na disk i ) zavisnost Ff, od rastojanja od ose rotacje L111 Na ekvatoru sa visine h = 500 m na povrsinn zemlje pada tielo (ber potelne brzine u odnosu na zemlju). Zanemarujuéi otpor vazduha ‘adi na koju strann i 2a koliko rastojanje ée se otidoniti tijelo od vertikale prilikom padanie. 1.3 Zakoni odréanja impulsa, energije i momenta impulsa © Jednatina krotanja centra mase sistema je due _ pa me =, (13a) ‘gdje je F* reaultanta svih spoljainjih sila. « Priraitaj impulsa sistema je Fede (2.30) h (4.36) gdje je w braina pripajanja (odvajanja) supstance u odnosu na razmatrano tijelo. © Rad i snage sile su Ax [rar= [ ras, P=F-v. (13a) + Prrastaj kintioke energie Sestce je "-T= (1.30)1.3 Zakoni odrianja impulsa, energije i momenta impulsa gdje je A rad svih sila koje djeluju na éesticu. Promjena potencijalne energije Cestice u polju data je sa U2 = Apoyas (139) ‘de je Anaya rad sile pola. «Vesa izmediu sile polja i potencijalne energije destice u polju je aot a" « Prirastaj ukupne mehanitke energije Cestice u polja je R= F=-W. (1.38) Ey- B= At, (13h) gdje je A® rad rezultante svih sila koje nijesu sile datog polia, « Prirastaj sopstvene mehanitke energie sistema je BE? — BE? = AP + Al, (1.38) adie je BP = T+ U%P, UP sopstvene potencijaina energija sistema, Al}, rad svih unutrasnjih disipativnih sila (sila trenja i sila otpora sredine). « Prirastaj ukupne mehanigke energie sistema u polju je E,-BpaM + My a3) gdje je B = B® +-U*, U* potencijaina energija sistema u spoljaénjem polju sila, A rad spoljagnjih sila t. sila koje nijesu sile polja. ‘» Kinetitka energija sistema data je sa = {1.3k) ace joF kinetioa energie sistema u sistem contra mase @ Prraaj momenta mpulea esta jo In-1, = | M*dt, (1.31) gdje je M* momenat spoljaanji sila. © Momenat impulsa sistema je 2526 Bite OSNOVE MEHANIKE b=L+rexp, (1.3m) gdje je E momenat sistema u sistemu centra mase, re radijus-vektor centra 12 1413 14 Lis 116 ip impuls sistema. Preko kotura, priéveidenog za plafon, prebaven je konae na Zijim kra- jevima vise dva tijela masf my imp. Mase kotura i konca su zanemar- Ijive i nema trenja igmedju konea i kotura. Nadjite ubraanje centra rmase tog sistema, Ureti da je konac neistegliiv. Lanéié A spojenih krajeva, mase m = 0,36 kg, povezan je pomotu niti sa krajem osovine centrifagalne masine (slika 1.20). Osovina rotira ‘ugaonom breinom «w = 35 rad/s. Pri tome nit zaklapa sa vertikalom ugao @ = 45°. Naéi rastojanje contra mase lantiéa od ose rotacije a takodje i silu zatezanja nit Sita 1.20 Sita 1.21 Kupa A mase m = 8,2 kg, éiji je ugao otvora 2a = 20°, kotrlja s¢ uniformno bez kliganja po konusno} povssini kruznog, presjeka By tako da vib kupe O ostaje nepoletan (sika 1.21). Contar mase kupe ‘A nalagi se na istom nivou sa tatkom O i udaljen je od nje {= 17 cx. (Osa kupe kreée se ugaonom brainom wo = 1,0 rad/s. Naéi silu trenja rirovanja koja djeluje na kupu A. Motocill se kreée po umutrainjo} povrsini vertilalnog, cilindritnog sida radijusa R = 5,0 m, Centar mase Govjeka. sa motociklom nalazi se nus rastojanju 1 = 0,8 m od aida. Koeficijenat trenja iamedju totkova i aida je k = 0,34. Kolikem najmanjom brainom, mote da se kreée motocikl po horizontalnoj kruanici? Sistem se sastoji od dvije kuglice masa m; i mma, koje su medjusobno povezane clastiénom oprugom bez tetine, U trenutku ¢ = 0 kuglicama, su saopstene braine v1 i v2, poslije Gega se sistem kreée uu homogenomZakoni odréanja impulsa, energije i momenta impulsa gravitacionom polju Zemlje, Nati u zavisnosti od vremena impuls tog sistema i radijus-vektor centra mase sistema u odnosu na pogetni polozaj. Otpor vazduha se zanemaruje. 1.117 Dva mala tijela masa m; i m poverana su neistegljivom niti dune [ i krefu se po glatkoj horizontalnoj ravni. U jednom trenutku braina sdnog tijela je nula a drugog v sa praveem normalnim na nit. Naéi silu zatezanja niti 1.118 Na splavu mase M koji pliva po jezerskoj vodi, nalazi se Coyjek mase 1m, pri Gemu splav i Zovjek miruju 1 odnosu na obalu. Covjek se pom- jeri u odnosu na splav 2a" brzinom w'(é) i aaustavi se, Zanemarujuéi ‘otpor vode nai: 1) pomjeranje splava J u odnosu na obalu i ) horizontalna projekeiju sile kojom je Govjek djelovao na splav u procesu kretanja, 1.119 Preko kotura je prebaéen konop na Gijem jedaom kraju vise Ijestve sa tovjekom, a na drugom kraju uravnotetijuti teret mase M. Coviek rmase m, pomjerio se va 1’ navile u odnosu na lestve i zaustavio se. Zanemarujusi mase konopa i kotura kao i trenje u osovini kotura, nati pomieraj centra mase t tog sistema. 1.120 Cestica 1 sudarila se sa Gesticom 2 pri emu se od njih formirala nova estica. NaGi brzinu te nove Eestice v, kno i njen intenaitet » ako je ‘masa destice 2.7 = 2 puta veéa od mase Cestice 1, a braine neposredno pprije sudara su bile vi = 24 + 87 i vz = 4i— 5. Projekeije braina inragene su u SI jedinicama. 1.121 Ugao izmedju topovske cijevi i horizontale je 9 = 45°. Kada su todkovi topa zakodeni, braina ispaljene granate je vp = 180 m/s, Masa granate je 1 = 60 puta manja od mase tops. Nagi breima topa neposredno poslije ispaljivanja granate ako su topu pri tome totkovi bili atkodeni. 1.122 Top mase M podinje slobodno da kliza po glatkoj strmoj ravni nagi- ‘bnog ugla a. Poslije predjenog puta ! top ispali granatu sa impulsom Pw hotigontalnom praveu i zaustavi se. Zanemarujuéi masu granate ‘uodnost na masu topa, naéi trajanje ispaljivanja granate. 1.128 Dva mala prstena istih dimenzija i masé my = 0,10 leg i my = 0,20 kg skreéu ce jedan drugom u sustet dué glatke, horizontaine tice savijene 1 obliku krubnice. Normalne projekcije ubrzanje pratenova sa stalne i iumose ay = 3,0 m/s? i ag = 9,0 m/s?, Nadi normalmu projekeiju ubrzanje prstena koji 6e se formirati u sudaru ova dva. 27FIZICKE OSNOVE MEHANIKE a2 1.15 1.126 127 1.128 1129 1.130 Granata ispaljena brainom vp = 100 m/s, pod uglom a = 45° u odnosu na horizontalu, raspala se u najvisoj tatki O svoje trajektorije na dva jednaka dijela. Jedan komad je pao na zemlju pravo ispod tacke O brainom v; = 97 m/s. Koliku je breinu imao drugi komad pri_ udaru u zemlju? Otpor vasduha se zanemaruje. ‘Tijelo 1, Klieajuéi po hrapavoj horizontalno} povrSini, sudari se sa tijelom 2 koje je mirovalo. Poslije sudara tijelo 1 skrene pod pravit tuglom u odnosu na pravac prethodnog kretanja i zaustavi se posil predjenog puts 1 = 1,5 m, dok tijelo 2 predje put sp = 4,0 m. Nad ‘brzinu tijela 1 neposredno pred sudarom ako je njegova masa n = 1,5 pula manja od mase tijela 2, a koefcjenat trenja iamedju tijelé podloge & = 0,17. Lanac mase m = 1,00 kg i duzine ! = 1,40 visi o niti, dodirujuéi povrsinu stola svojim donjim krajem. Posle kidanja niti lanac padne za sto, Koliki je impuls koji lanac, pri padu, preda stolu. Na jednalim platformama 1 i 2 naleai se po jedan Covje. Platforme se kreéu po inereji bez trenja po paralelnim ginama, jedna dragoj u sustet, Kada su se platforme poravnale oba ovjeka su preskokanjem, 1 praveu normalnom na pravae Sina, promijenili mjesta. na platfor- mama, Zbog toga se platforma 1 zaustavila, a brzina platforme 2 postala v, Nagi prvobitne braine v; i v2 platformi ako je masa svake cod platform (bex éovjeka) M i svakog éovjeka m. Dvije jednake platforme kreéu se jedna za. drugom, po inerciji (bea trenja), istim brainama vo. Na zadnjoj platformi nalazi se éovjek mase 1m, U nekom trenntis on preskoéi na predaju platforma, brzinom u u odnosu na zadnju platformu. Naéi brainy platformi poslije toga, \juéi da je masa svake platforme M. Na ivici platforme koja miruje stoje dva fovjeka jednakih masa mn. Masa platforme je M. Oba Covjeka skséu sa platforme istom hori- zontalnom brzinom u u odnosu na platformu. Nai brainy platforme poslije toga ako aba éovjeka kote: a) jednovremeno i ») jedan 2a drugim. U kojem sluéaju Ge brzina platforme biti veéa i koliko puta? ‘Trenje se eanemaruje. Raketa izbacuje neprekidan mlaz gasa brainom w u odnosu na sebe. ‘Utrofak gasa je 1 kg/s- Pokazati da je jednatina kretanja rakete ma=F—pu,1.3 Zakoni odvianja impulsa, energije i momenta impulsa 1131 1.132 1.133 asd 3.195 1.136 1.137 adie je rm masa rakete, a njeno ubraanje i F spoljagnja sila Raketa se kre¢e bez dejstva spoljainjh sila j pri tome irbacuje nepre- kkidnan mlas.gasa. Braina gasa uu odnosu na raketu jestalna. Kolika Je braina rakete u tremutku kada joj je masa m? Potetna masa rakete je bila mg, a braina vo = 0. NaGi zakon promjene mase rakete sa vremenom ako se raketa krese ber dejstva spoljaénfih sila sa stalnim ubraanjom a. Braina isticanja gasa u u odnosu na raketu je stalna, a pogetna masa rakele je bila mg Raketa se podite, bea potetne braine, vertikalno navige w homogenom. gravitacionom polju. Potetna masa rakete (sa gorivom) je mo. Brains {sticanja gasa-u odnosu na raketu jo u. Zanemarujuéi otpor vazduha, naéi brsinu rakete w zavisnosti od njene mase m i vremena leta. inbacujuti vertikalno nanige mlaz gasa brainom w= a) koliko vremena raketa mote ostati w stanju mirovanja ako je po- Zetna masa goriva n = 25 % od njene mase (bez goriva) i b) kolikts masu gasa j(#) treba da isbacuje svake sekunde raketa, da Di ostala ma istoj visini ako je njena podetua masa (sa gorivom) bila mo? Kosmitki brod mase mg kreée se bez dejstva spoljasnjih sila brzinom ‘vp. Da bi se promijenio pravac kretanja broda, ukljuéen je reaktivni motor koji je izbacivao mlaa gasa brainom 1 uodnosu na brod. Pravac slaza gasa je sve vrljeme bio normalan na pravac kretanja broda. Na \kraju rada motora masa broda je bila jednaka m. Za koliki se ugao a: promijeni pravac kretanja broda za vrijeme rada reaktivnog motora? Platforma sa pijeskom se kreée po horizontalnoj ravni pod dejstvom stalne sile F koja ima smjer njene braine, Pri tome pijesak iz platfor- me, kroe otvor na dn, sipi stalnom brainom yu kg/s. Nadi brzina i ubraanje platforme u trenutku ¢ ako je u trenuti t = 0 platforma se. pijeskom imala masu mg i breimu vp = 0. Trenje se zanemaruje. Platforma mase mp potne da se kreée nadesno pod dejstvom stalne sile F (sli- ae ka 1.22). Iz nepokretnog rezervoara na nj sipi pilesak statnom brzinam 4 uw ka/s. Nati zavisnost braine i ubraanje platforme od vremena u procesu utova- ra pijeska. ‘Trenje se zanemaruje. Sika 1.22 2930 IZICKE OSNOVE MEHANIKE | nalazi se u glatke} horizontalno} cijevi tako da mu ine h koji slobodno visi svojim krajem B, dodiruje povrsina stola (slika 1.23). U nekom trenutku kraj A lanca se pusti. Kolika ée Diti njegova braina na ielazu is cijevi? dio di 1.139 Gestica se pomjerila po nekoj trajektoriji u ravni ay, iz tatke 1 sa radijus-veltorom 7) = 4-2) u tathu 2 sa radijus-vektorom r2 = 2i— 3j. Na nju su, pri tome, djelovale sile, od kojih je jedna F = 3i+4j. Naéi rad sile F, Ovdje su ri, 72 i F dati u jedinicama ST. 1.140 Mali prsten mase m = 0,15 kg kro¢e se po glatloj, horizontalnoj Zici, savijenoj u obliku kruinog luka radijusa R= 50 em (slika 1.24, pogled ‘odozgo). U taéki I, u kojoj je brzina vp = 7,5 m/s, na njega je povela djelovati stalna horizontalna sila F. Naéi brainu prstena u tag 2 ako jeP=30N, 1 F 2 Slika 1.23 Stika 1.24 Sika 1.25 1.141 Lokomotiva mase m pone da se kreée it stanice tako da jj se breina inijenja kao » = avy, gdje je konstanta a s duzina predjenog puta. [Naéi rad svih sila koje djeluju na lokomotivu za vrijeme ¢ od potetla retanja. 1.142 Kinetidka energie deste koja se kreée po Irufmici radijusa 2 zavisi ‘od dutine predienog puta s kao T = as*, gdje je a konstanta. Nati intenztet sile koja djeluje na Gesticu u zavisnosti od s. 1.148 Cestice mase m ulaze u oblast gdje na njih potne da djeluje sila otpora sredine. Dubina ulasla « éetica u tu oblast zavisi od njthovog,impuisa p lao 2 = ap, gdje je c Konstanta. Naéi zavisuost intesiteta kobebe sile od =. 1.144 Malo tijelo mase m polako je izgurano na brdaice silom F koje ja {mala u svakoj ta&ki pravac tangente na trajektoriju (slila 1.25). Naéi xad tesile ako je visina bedagca h, dugina osnove koefiljenat tenga k. 1.145 ‘Tijelo mase m = 50 g eklizne, a mira, niz strma ravan nagibnog ugla a = 30°, Preiavli put ! = 50 em, po horizontalnoj ravni, tijelo se