BAHAGIAN TEKNIK DAN VOKASIONA

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA

ARAS 5 & 6, BLOK E14, KOMPLEKS E
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN PERSEKUTUAN
62604 PUTRAJAYA

NOTA KURSUS 3
SEMESTER SEMESTER 4 SVM SESI 2017/2018

JABATAN JABATAN TEKNOLOGI ELEKTRIK DAN ELEKTRONIK

PROGRAM TEKNOLOGI ELEKTRONIK / SVM

KOD/KURSUS ETN 4023 ELECTRONIC EQUIPMENT CORRECTIVE MAINTENANCE

KOMPETENSI 03. PERFORM TROUBLESHOOTING

1.Identify the electronic tools, equipment and materials

2. Check service manual and content
KOMPETENSI 3. Perform troubleshooting
UNIT 4. Report electronic equipment corrective maintenance activities
5. Repair electronic equipment corrective maintenance report

Trainee must be able to:

Identify the electronic tools, equipment and materials
Check service manual and content
KOMPETENSI
Perform troubleshooting
PEMBELAJARAN
Functionality test
Prepare electronic equipment corrective maintenance report

ETN 4023/K 03/NK 03-05

NO KOD
MUKA : 01 DARIPADA 47
EE-021-3 : 2012-C04
NO KOD JPK
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 2 drp : 44

PENERANGAN / INFORMATION :

TAJUK : PENYENGGARAAN SISTEM HIFI

PENERANGAN :

1.1 Apa Itu HiFi?

HIFI High Fidelity (Kesetiaan yang tinggi)
Kemampuan sistem untuk menghasilkan semula kualiti bunyi dengan urutan
yang minima.
Bunyi yang masuk sama dengan bunyi yang keluar.

Rajah 1.1 Rangkaian sistem hi-fi stereo mudah.

1.2 Komponen-Komponen HiFi

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 3 drp : 44

Rajah 1
Input:
DVD / Bluray / VCD /CD player / Astro Dec/Mic dll
Proses:
Amplifier , Pre Amp, Equalizer
Output:
Speaker , Head Phone

1.3 Blok Diagram HiFi

Rajah 1.3 Rajah blok sistem HiFi

1.4 Fungsi Setiap Blok

Fungsi setiap blok seperti yang digambarkan pada rajah 7.6 di atas boleh diterangkan
seperti berikut ;
1.4.1 Tranduser masukan
a. Mikrofon - Menukar isyarat bunyi kepada isyarat audio
b. Tape head - Bahan rakaman magnetic kepada isyarat audio
c. Antena - Menukar isyarat gelombang kepada isyarat frekuensi radio.

1.4.2 Pra-penguat 1dan 2 - Menguatkan isyarat audio untuk dihantar ke penguat

pemacu

1.4.3 Kawalan Nada

Volume / bahana
- mengawal isyarat audio
- mengawal amplitud isyarat audio
- kawalan maksima
Bass - mengawal amplitud isyarat frekuensi rendah diperlukan atau tidak
Treble - mengawal isyarat frekuensi tinggi perlu atau tidak

1.4.4 Penguat kuasa

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 4 drp : 44

- biasanya menggunakan penguat dari jenis tolak tarik.

- Menguatkan isyarat dari penguat pemacu ke nilai yang sesuai supaya dapat
memacu speaker

1.4.5 Speaker
- menukarkan isyarat audio kepada isyarat bunyi

1.5 Cara Pemasangan Sistem Hi-Fi

Rajah 1.5 Kaedah Pemasangan HiFi

1.6 Contoh-Contoh Kerosakan Pada Sistem Hi-Fi
Contoh-contoh kerosakan dalam sistem hi-fi adalah sama seperti kerosakan yang
biasa berlaku dalam sistem audio yang lain. Antaranya adalah seperti berikut :-
i) Tiada keluaran
ii) Keluaran berayun
iii) Keluaran herotan
iv) Keluaran lemah
v) Penerima mati
vi) Kendalian terputus-putus
vii) Gangguan hingar

1.7 Cara Mengesan Kerosakan

i) Deria Pendengaran
Penggunaan telinga untuk mendengar kerosakan pada hi-fi. Bunyi yang
dileluarkan oleh pembesar suara mungkin berayun atau tiada keluaran.

ii) Deria Pandang

Penggunaan deria pandang untuk memerhatikan kesan kerosakan yang
berlaku, contohnya kesan kepada isyarat bunyi bagi set penguat audio yang
rosak seperti tiada isyarat keluaran audio.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 5 drp : 44

iii) Teknik suntikan isyarat

Ia bermakna memasukkan isyarat yang sesuai daripada penjana isyarat (audio
generator) ke dalam sesuatu litar penguat audio untuk mengesan kerosakan
yang berlaku dalam set penguat tersebut.

iv) Teknik surihan isyarat

Surihan isyarat ialah kita melihat atau menganalisa isyarat dengan
menggunakan osiloskop pada setiap bahagian litardan dibandingkan dengan
bentuk isyarat normal pada litar tersebut dimana ia dilakukan dengan
menggunakan bantuan litar skematik hi-fi.

1.8 Bahan dan Peralatan Menyenggara

a. Pemutar Skru (Screw Driver)

Gambarajah 5 : Pemutar Skru

Memutarkan bagi mengetatkan atau melonggarkan skru atau nat.

b. Playar Muncung Tirus (Longnose Pliers)

Gambarajah 6: Playar Muncung Tirus

Digunakan bagi mengapit nat atau skru pada tempat yang sempit.
Playar ini juga boleh digunakan untuk memotong dawai
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 6 drp : 44

c. PlayarGabung

Gambarajah 7 : PlayarGabung
Digunakan dalam kerja-kerja pendawaian elektrik, iaitu bagi memotong
kabel atau dawai elektrik.
Bahagian pemegangnya disaluti dengan getah sebagai penebat bagi
keselamatan untuk tukang talian.

d. Sepana (Spanner)

Gambarajah 8 :Sepana

Sepana adalah perkakas tangan (hand tools) yang digunakan untuk

mengetat atau melonggarkan nat .
Sepana juga terdapat dalam pelbagai jenis dan bentuk yang biasa
digunakan dalam bengkel

e. Pemateri (Soldering Iron)

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 7 drp : 44

Gambarajah10 : Soldering Iron

Memanaskan atau mematri timah supaya melekat pada PCB.

Mencabut atau mencantumkan sesuatu komponen pada PCB

f. Penyedut Timah(Soldering Sucker)

Gambarajah 11: Soldering Sucker

Digunakan untuk menyedut timah dan membersihka npermukaan litar

bercetak (PCB) kembali kepada keadaan asal.

g. Pena Uji (Test Pen)

Gambarajah 12: Pena Uji (Test Pen)

Digunakan mengesan kehadiran arus elektrik.
Melakukan kerja-kerja ringan, mengetat dan melonggarkan skru.

h. Crimping Tool

Gambarajah13 : Crimping Tool

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 8 drp : 44

Memotong wire dan membuang penebat pada wire mengikut saiz wire
yang tertulis pada badan wire stripper

i. Multimeter Pelbagai

Gambarajah 14 :Multimeter Pelbagai

Digunakan untuk mengukur rintangan, menguji keterusan, menguji

komponen elektronik, mengukur arus terus, mengukur voltan arus terus
dan mengukur voltan arus ulang alik.

BEKALAN KUASA DC
BEKALAN KUASA
Kuasa elaktrik yang dibekalkan dalam negara kita adalan dalam bentuk ac 240V RMS dan
50Hz. Walau bagaimana pun voltan dc amat diperlukan untuk mengendalikan sebahagian
besar alatan elektronik contohnya Radio. Peralatan elektronik lain juga memerlukan voltan
dc samada dalam nilai yang lebih tinggi atau rendah dan memerlukan voltan dc yang stabil.
Bekalan kuasa dc adalah merupakan satu liitar elektronik yang menukarkan voltan bekalan
utama ac 240V kepada voltan dc yang diperlukan.

Litar bekalan kuasa dc mengandungi 4 komponen atau bahagian utama :

a) Pengubah - Menurun atau menaikan voltan ac masukan 240V kepada nilai yang
dikehendaki.
b) Penerus - Menukarkan voltan ac kepada voltan dc berdenyut.
c) Penapis - Proses untuk menghasilkan voltan dc yang linar tanpa berdenyut.
d) Pengatur- Kebolehan bekalan kuasa menghasilkan voltan dc yang tetap walaupun
berlaku perubahan pada beban keluaran atau voltan masukan.
Rajah 1 menunjukkan gambarajah blok bekalan kuasa lelurus.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 9 drp : 44

Pengubah Penerus Penapis Pengatur

Voltan ac. Voltan dc.
Voltan

Rajah 1: Gambarajah Blok Bekalan kuasa Lelurus

1. Pengubah
Gambarajah blok bekalan kuasa a.t. mempunyai lima peringkat. Setiap peringkat mempunyai
fungsi masing-masing. Blok yang pertama ialah pengubah ( transformer ). Pengubah yang
biasa digunakan ialah pengubah penurun ( step-down transformer ). Bahagian primer
pengubah bekalan kuasa disambungkan kepada bekalan kuasa ac 240V 50 Hz di Malaysia
dan bahagian sekunder diturunkan mengikut kesesuaian peralatan elektronik yang
digunakan.

Selain daripada itu oleh kerana pengubah terbina dari dua belitan gelung primer dan
sekunder yang tiada langsung hubungan terus antara keduanya melainkan dengan proses
aruhan, maka penggunaannya juga bertujuan untuk mengasingkan rangkaian litar-litar
dipihak sekunder daripada talian bekalan ac yang tinggi di pihak primer. Pengasingan ini
dapat mengelakkan pengguna dipihak sekunder dari terkena kejutan elektrik voltan AC yang
tinggi. Pengasingan itu juga dapat mengelakkan litar primer menerima kesan dari sebarang
kerosakan litar di lilitan sekunder.

Pengubah mempunyai belitan primer dan belitan sekunder. Nisbah bilangan belitan primer
kepada bilangan belitan sekunder adalah nisbah lilitan pengubah.

Rajah 2 : Transformer

Np
Nisbah lilitan transformer =
Ns

Nisbah voltan berkadaran kepada voltan teraruh di lilitan primer kepada lilitan sekunder.

Apabila jumlah lilitan sekunder sedikit dibandingkan dengan lilitan primer, voltan di sekunder
lebih rendah dari voltan di primer. Voltan sekunder boleh dikira dengan.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 10 drp : 44

Ns
Vs Rajah 3 : Pengubah Tap Tengah

Np
Contoh :

Satu pengubah dengan nisbah lilitan 4:1 dibekalkan dengan voltan 240 V 50Hz. Kirakan
voltan sekundernya.

Penyelesaian :

Vs = x Vp

Vs =

= 60 V
2. PENERUS
a) PENERUS GELOMBANG SEPARUH
Diod adalah merupakan satu komponen elektronik yang mempunyai rintangan yang
sangat rendah semasa ia dipincang hadapan dan mempunyai rintangan yang amat
tinggi apabila dipincang songsang. Arus hanya akan mengalir melalui diod apabila ia
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 11 drp : 44

dipincang hadapan dan akan menentang pengaliran arus semasa dipincang

songsang, ini bermakna bahawa diod hanya membenarkan arus mengalir melaluinya
dalam satu arah sahaja.

Rajah 4 adalah satu litar mudah penerus gelombang separuh menggunakan diod
separuh pengalir.

Rajah 4: Litar penerus gelombang separuh

Apabila titik A menerima separuh kitar positif, voltan yang teraruh akan menghasilkan
setengah kitar positif juga di titik B, dengan yang demikian anod akan menerima
voltan positif pada anod yang menjadikan diod dipincang hadapan, maka diod akan
membenarkan arus mengalir melaluinya. Arus akan mengalir dari titik B, melalui diod
ke sebelah bahagian atas perintang bebab RL yang menjadi kekutuban positif dan
terus ke bahagian bawah perintang RL yang menjadi kekutuban negatif dan kembali
ke titik B melalui belitan sekunder pengubah. Hasilnya setengah kitar positif akan
terhasil pada titik keluaran.

Sebaliknya apabila titik A menerima separuh kitar negatif menjadikan titik B juga
negatif, diod akan dipincang songsang, maka diod dalam keadaan tidak
membenarkan arus mengalir melaluinya, dengan yang demikian tiada voltan keluaran
akan terhasil pada titik keluaran. Bentuk gelombang masukan dan keluaran
ditunjukkan dalam rajah 3

Rajah 5: Bentuk gelombang masukan dan keluaran penerus gelombang separuh

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 12 drp : 44

b) PENERUS GELOMBANG PENUH

Penerus gelombang penuh mempunyai dua diod separuh pengalir dan pengubah
bertap tengah pada belitan sekunder seperti dalam rajah 4.

Rajah 6: Litar penerus gelombang penuh

Merujuk kepada rajah 7, apabila titik A pada setengah kitar positif, titik C akan
menjadi negatif manakala titik B adalah keupayaan kosong. D1 akan dipincang
hadapan sebab anod D1 menerima voltan positif manakala D 2 dipincang songsang
sebab anod D2 menerima voltan negatif. Arus akan mengalir melalui D1, perintang
beban RL dan balik ke titik A melalui titik B tap tengah belitan sekunder. Dalam
keadaan ini hanya D1 sahaja yang membenarkan arus mengalir manakala D2 berada
pada keadaan tidak berfungsi (off). Oleh itu setengah kitar positif akan terhasil
merentas RL pada titik keluaran.

Pada setengah kitar lagi, titik A adalah setengah kitar negatif dan titik C positif. Dalam
keadaan ini D1 akan dipincang songsang dan D2 dipincang hadapan. D2 akan
membenarkan arus mengalir manakala D2 dalam keadaan tidak berfungsi (off). Arus
akan mengalir dari titik C melalui D2 dan perintang beban RL dan balik ke titik C
melalui tap tengah belitan sekunder titik B. Oleh itu setengah kitar positif juga akan
terhasil merentas RL pada titik keluaran.

Bentuk gelombang masukan dan keluaran ditunjukkan dalam rajah 7

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 13 drp : 44

Rajah 7 Bentuk gelombang masukan dan keluaran penerus gelombang penuh

c) PENERUS TETIMBANG
Penerus tetimbang juga adalah merupakan satu lagi jenis penerus gelombang penuh.
Tatarajah penerus tetimbang adalah dimana ia menggunakan empat diod separuh
pengalir dan pengubah yang sama seperti yang digunakan dalam penerus
gelombang separuh iaitu pengubah yang tidak bertap tengah. Dalam penerus jenis
ini, dua diod akan berfungsi dalam satu masa dan dua diod lagi dalam keadaan tidak
berfungsi (off). Rajah 8 menunjukkan litar penerus tetimbang dan bentuk gelonbang
keluaran yang terhasil.

Rajah 8: Litar penerus tetimbang

Merujuk kepada rajah 8, apabila titik A pada setengah kitar positif maka titik B akan
menjadi negatif, oleh yang demikian diod D3 dan D4 akan dipincang hadapan sebab
anod D3 mendapat voltan positif manakala katod D4 mendapat voltan negatif.
Manakala D1 dan D2 dipincang songsang sebab katod D1 menerima voltan positif
manakala anod D2 menerima voltan negatif. Arus akan mengalir dari titik A melalui D 3,
RL yang mana setengah kitar positif terhasil merentas RL iaitu pada titik keluaran,
seterusnya arus akan mengalir melalui bumi ke titik B dan terus balik ke titik A melalui
belitan sekunder.

Sebaliknya apabila titik A menerima setengah kitar negatif manakala titik B adalah
positif, maka D1 dan D2 akan mendapat pincang hadapan sebaliknya D3 dan D4
dipincang songsang. Dengan yang demikian arus akan mengalir dari titik B melalui D 2
ke punca positif RL terus ke bumi, maka setengah kitar positif akan terhasil merentas
RL iaitu pada titik keluaran, seterusnya arus akan terus mengalir melalui D 1 ke titik A
dan balik ketitik B melalui belitan sekunder.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 14 drp : 44

3. Penapis
Keluaran litar penerus adalah voltan dc berdenyut. Untuk mendapatkan voltan dc
keluaran yang lebih linar, penapis diperlukan. Rajah 2.9 menunjukkan bentuk gelombang
sebelum dan selepas litar penapis.

Rajah 9 : Gelombang keluaran sebelum dan selepas penapis

Tugas utama penapis ialah untuk menukarkan voltan dc berdenyut kepada voltan dc
yang tulin tanpa denyut atau riak seperti keluaran voltan dc dari sebuah bateri.

Walau bagaimana pun, tidak semua penapis dapat menghasilkan voltan dc tulin.
Voltan keluaran penapis biasanya voltan dc yang masih belum linar. Voltan ini adalah
percampuran voltan dc dan sedikit voltan ac yang dipanggil sebagai voltan riak.
Rajah10 menunjukkan bentuk gelombang voltan dc tulin.

Rajah 10: Voltan DC Tulen

Satu litar penapis diperlukan untuk mengurangkan atau membuang semua voltan
riak. Litar penapis yang biasa digunakan ialah penapis menggunakan kapasitor
sahaja atau RC.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 15 drp : 44

a) Penapis kapasitor C

Penapis yang asas adalah penapis kapasitor di mana kapasitor dipasang selari
dengan perintang beban (RL) seperti rajah 2.11

Rajah 11 : Penapis kapasitor

Antara kebolehan kapasitor ialah menyimpan dan membuang cas. Ia menerima cas
apabila ada bezaupaya merentasinya, kemudian menyimpannya selama mungkin
dan cas itu akan hanya dinyahcas apabila ada pengaliran lengkap untuk arus
mengalir antara dua hujungnya.

Rajah12 : Bentuk gelombang masukan dan keluaran penapis kapasitor dari penerus
gelombang separuh
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 16 drp : 44

Apabila voltan 12V susut merentasi R L sewaktu permulaan masukan setengah kitar
positif yang pertama, kapasitor C juga akan mendapat cas 12V seperti yang ditunjuk
pada gelombang keluaran dari A ke B. Kemudian, apabila V RL ini menurun untuk
menjadi 0, kapasitor C mula membuang cas.

Masa yang diambil oleh kapasitor C untuk membuang cas ini adalah lebih panjang
seperti yang ditunjukkan dalam rajah 12, iaitu dari B ke C. Tetapi sebelum sempat
kapasitor C habis membuang casnya sehingga sifar, satu lagi denyut voltan masukan
bagi setengah kitar positif yang kedua ujud merentasi R L ditunjukkan pada titik L,
menyebabkan C1 sekali lagi mendapat cas sehingga 12V ( ke titik M ).

Hal yang sama pun berlaku berulang kali pada setiap setengah kitar voltan masukan.
Perhatikan bahawa kapasitor C akan membuang cas dari M ke N, tetapi sampai di X
ia mendapat cas semula dari denyut ketiga. Begitulah seterusnya.

Akibat dari proses ini, voltan keluaran yang terhasil kini hanya berubah dari
lingkungan l5V ke 12V ( perubahan lebih kurang 7Vpp saja ), tidak lagi berubah
begitu banyak seperti sebelum ditapis iaitu dari 0 ke 12V (perubahan 12Vp-p). Ini
bermakna kapasitor C telah dapat mengurangkan nilai Vp-p voltan riak.

Nilai kapasitor yang sesuai diperlukan untuk mengurangkan voltan riak ini kepada
satu perubahan yang paling minima, sehingga boleh mencapai satu nilai voltan a.t.
yang tulin dan bersih iaitu sehingga sifar.

Rajah 13 menjelaskan bahawa nilai kapasitor yang lebih besar akan mengurangkan
voltan riak dimana kapasitor yang bernilai tinggi akan mengambil masa yang lebih
panjang untuk membuang cas, iaitu angkatap masanya lama ( t = RC

Rajah 13 : Bentuk gelombang voltan riak bagi nilai Kapasitor C 10uF dan 100uF
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 17 drp : 44

Rajah 13 menunjukkan bahawa, dengan menggunakan kapasitor penapis C bernilai

10uF, masa yang diambil untuk membuang cas ialah hingga ke titik C. Voltan riaknya
kelihatan bernilai besar. Dengan menggunakan kapasitor penapis C bernilai 100uF
pula, nilai voltan riaknya berkurang sedikit kerana angkatap masa kapasitor itu lebih
panjang iaitu sehingga titik Q.

Dengan menambah nilai kapasitor, voltan riak akan dapat dikurangkan sehinggalah
ada suatu nilai kapasitor yang mempunyai angkatap masa yang cukup panjang untuk
mendapatkan voltan a.t. bersih tanpa riak dan tetap.

b) Penapis R-C

Penapis RC ialah satu litar yang kita tambah selepas penapis kapasitor. Penapis RC
terhasil dengan meletakkan satu perintang bersiri dan satu kapasitor selari dengan
beban ( RL ). Perintang (R) akan menyusutkan voltan riak kepada suatu nilai yang
lebih kecil. Kapasitor C2 membantu proses penapisan voltan riak yang masih ada
disamping itu sedikit voltan akan susut merentas R. Rajah 14 menunjukkan satu litar
penapis RC yang disambung selepas peringkat penerus.

Rajah 14: Penapis RC

Walau bagaimana pun, penapis RC ini telah menimbulkan sedikit keburukan iaitu nilai
voltan dc keluaran merentas RL juga akan tersusut kepada suatu nilai yang lebih
rendah sebab voltan akan susut merentas R yang disambung sesiri dengan talian
voltan.

4. Pengatur voltan
Bekalan kuasa yang baik mesti mempunyai pengatur voltan, dimana fungsi pengatur
voltan ini adalah untuk menghasilkan voltan dc yang stabil walaupun berlaku perubahan
beban keluaran atau voltan masukan. Tanpa pengatur voltan, voltan keluaran akan
berubah apabila bekalan masukan atau rintangan beban berubah.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 18 drp : 44

Rajah 15, menunjukkan simulasi pengatur voltan dimana litar ini menerima voltan dc dari
penerus dan penapis sebanyak 15V dan keluaran pengatur memerlukan voltan sebanyak
12V yang telah susut merentas RA sebanyak 3V. Sekiranya berlaku perubahan kepada
beban RL yang menyebabkan voltan keluaran berkurang maka nilai R A perlulah juga
dikurangkan supaya voltan keluaran akan tetap kepada 12V, untuk melaras R A secara
manual adalah mustahil, oleh yang demikian satu litar pengatur voltan perlulah diadakan
untuk mengatur voltan itu secara automatik.

Rajah 15: Simulasi pengatur voltan

Terdapat tiga litar pengatur voltan yang biasa digunakan:-

pengatur voltan diod zener

pengatur voltan siri bertransistor
pengatur voltan litar bersepadu (I.C)

a) Pengatur voltan diod zener

Pengatur voltan mudah adalah dengan menggunakan diod zener. Diod Zener akan
beroperasi sebagai pengatur voltan semasa pincang songsang. Diod Zener
mempunyai keistimewaan yang tersendiri iaitu boleh mengaturkan voltan jika
beroperasi di dalam kawasan zener. Untuk beroperasi di kawasan zener, voltan
masukan mesti lebih besar daripada voltan zener dan rintangan beban tidak
menyebabkan arus zener menjadi kosong.

Rajah 16 : Pengatur voltan menggunakan diod zener

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 19 drp : 44

b) Pengatur voltan bertransistor

Terdapat dua jenis pengatur voltan bertransistor :

i. Pengatur transistor pirau

ii. Pengatur transistor siri

i. Pengatur transistor pirau

Rajah 17 menunjukkan litar pengatur voltan jenis transistor pirau. Diod zener
digunakan untuk mebberikan voltan yang tetap antara tapak dan pemungut
transistor Q1.

Jika rintangan beban bertambah, voltan keluaran akan turut meningkat iaitu
menjadi lebih positif. Maka ini bermakna voltan merentas D Z/RS juga
bertambah iaitu voltan Rs yang meningkat sebab voltan DZ tetap. Peningkatan
voltan susut merentas RS menjadikan pincang hadapan transistor Q1 dan Q2
bertambah, dengan bertambahnya voltan pincang Q2 menjadikan IC transistor
Q2 meningkat, oleh yang demikian menjadikan lebih banyak voltan akan susut
merentas R1, maka ia akan mengurangkan semula voltan keluaran kenilai
yang asal.

Apabila rintangan beban berkurang, maka kendalian litar adalah sebaliknya.

Apabila voltan masukan berubah maka voltan keluaran juga akan berubah
sepertimana perubahan yang berlaku di masukan, maka litar akan mengatur
semula voltan keluarannya supaya tetap.

Rajah 17 : Pengatur voltan transistor pirau

ii. Pengatur transistor siri.

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 20 drp : 44

Transistor yang disambung sesiri dengan beban akan mengawal nilai voltan
masukan yang dibenarkan ke keluaran. Voltan keluaran akan disampelkan
oleh satu litar yang membekalkan voltan suapbalik yang akan dibandingkan
dengan voltan rujukan.

Rajah 18, adalah satu litar pengatur siri mudah. Perintang R S adalah untuk
membolehkan arus songsang diod zener dikendalikan pada kawasan runtuh
(breakdown region) ini untuk memastikan tapak Q1 pada nilai yang tetap pada
nilai DZ 12V. Nilai voltan keluaran pengatur adalah lebih rendah dari nilai D Z
sebab VDZ VBE dimana VBE ialah 0.6V. Manakala voltan susut merentas
pemungut dan pengeluar (VCE) ialah :

VCE = Vin - Vout

= 18 11.4

= 6.6V

Sekiranya rintangan beban dalam litar yang dirtunjukkan dalam rajah 17 berkurang,
voltan keluaran (VOUT) juga akan menyusut iaitu menjadi kurang positif, ini bermakna
voltan pengeluar (VE) transistor Q1 juga berkurang, iaitu berkurang positif atau
bertambah negatif, maka VBE akan bertambah.

Apabila pincang hadapan sesuatu transistor bertambah, rintangan antara pemungut

dan pengeluar (RCE) akan berkurang. Oleh yang demikian voltan susut merentas
pemungut dan pengeluar (VCE) transistor Q1 akan berkurang maka akan
mengembalikan nilai voltan keluaran kepada nilai yang asal.

Rajah 18 : Pengatur Voltan Siri

Bertransistor
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 21 drp : 44

Begitu juga sebaliknya jika perubahan berlaku kepada masukan voltan dc tak teratur.
Contohnya jika voltan masukan bertambah, vltan keluaran pengatur juga akan
bertambah. Ini akan menjadikan pengeluar Q1 menjadi hampir kepada nilai voltan
dasar, menjadikan voltan pincang VBE berkurang. Berkurangnya VBE menjadikan
RCE bertambah dan VCE bertambah, maka voltan keluaran dapat dikurangkan kenilai
yang asal. Rajah 19 adalah gambarajah blok pengatur voltan boleh laras.

Komponen Fungsi

mengawal sebarang perubahan voltan pada keluaran

Transistor pengatur siri
supaya voltan keluaran dalam keadaan yang tetap

sebahagian voltan teratur di suapbalik ke pembanding dan

Sampel dan pelarasan
melaras voltan dc keluaran yang dikehendaki.

Voltan rujukan mempunyai voltan rujukan yang tetap.

membandingkan dua voltan iaitu voltan rujukan dan vltan

Pembanding
sample

Menerima sebarang perubahan voltan antara voltan

sample dan voltan rujukan untuk memberi pincang kepada
Penguat ralat
penguat. Isyarat ralat tadi disalurkan ke transistor pengatur
siri untuk melaras pincang depan transistor.

TRANSISTOR
PENGATUR SISI

PENGUAT
VOLTAN DC TAK RALAT
VOLTAN DC
TERATUR
TERATUR

SAMPEL DAN
VOLTAN PEMBANDING
PELARASAN
RUJUKAN

Rajah 19 : Gambarajah blok pengatur voltan boleh laras

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 22 drp : 44

Rajah 20 adalah satu lagi litar pengatur voltan siri dimana keluarannya boleh dilaras.
Litar ini mempunyai dua fungsi :

1. Voltan keluaran boleh dilaras kepada nilai voltan minima dan maksima
yang dikehendaki.
2. Mengatur voltan keluaran supaya tetap.

Rajah 20 : Pengatur voltan boleh laras

Diod zener dan perintang Rs memberikan voltan rujukan yang tetap pada pengeluar
Q2. Rangkaian R1, VR1 dan R2 adalah pembahagi voltan merentasi keluaran dan
berkadaran voltan yang sesuai untuk dasar Q2. Jika voltan diod zener 12V, voltan
yang sesuai pada tapak Q2 adalah lebih kurang 12.6V ( VBE = 0.6V ). Perintang RB
memberikan voltan pincang hadapan kepada Q1 . Rajah 21 adalah litar
persamaannya.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 23 drp : 44

VR mewakili rintangan antara pemungut dan pengeluar transistor Q2

Rajah 21 : Litar persamaan pengatur voltan boleh laras

Kendalian litar sebagai pengatur voltan boleh laras : Merujuk kepada rajah 20,
sebarang perubahan pada transistor Q2 akan mengubah pincang hadapan transistor
Q1. Jika gelangsar VR1 pada A, maka VB transistor Q2 akan bertambah positif dan
menjadikan VBE transistor Q2 juga bertambah, Arus IC transistor Q2 juga bertambah ini
bermakna VB transistor Q1 berkurang positif, maka VBE transistor Q1 berkurang,
dengan itu IC dan IE transistor Q1 berkurang. Berkurangnya IC atau IE transistor Q1
menjadikan rintangan pemungut dan pengeluar transistor Q1 bertambah, maka voltan
keluaran akan menjadi minima. Apabila gelangsar VR 1 pada B maka kendalian litar
adalah disebaliknya dimana voltan keluaran adalah dalam keadaan maksima.

Kendalian litar sebagai pengatur voltan : Dalam waktu yang sama litar ini juga akan
mensetabilkan voltan keluarannya. Jika berlaku perubahan pada beban atau voltan
masukan pengatur akan mengekalkan keluarannya.

Jika rintangan beban keluaran bertambah, voltan keluaran juga akan bertambah,
maka VB transistor Q2 juga bertambah iaitu VBE transistor Q2 bertambah.
Bertambahnya VBE menjadikan IB dan IC transistor Q2 juga bertambah, VB transistor Q1
berkurang positif maka VBE transistor menjadi berkurang, IC dan IE transistor Q1
berkurang menjadikan ritangan antara pemungut dan pengeluar transistor Q 1
bertambah, voltan susut juga bertambah dan dengan itu voltan keluaran yang
meningkat tadi akan dikurangkan semula kenilai yang asal.

c) Pengatur voltan Litar Bersepadu (I.C)

Pengatur voltan siri 78XX dan 79XX adalah antara pengatur voltan jenis IC yang
mudah. IC ini hanya mempunyai tiga terminal dimana tanda XX adalah menunjukkan
nilai voltan keluaran manakala angka kedua menunjukan kekutuban voltan masukan
dan keluaran iaitu 8 mewakili voltan positif dan 9 mewakili voltan negatif. Pengatur
litar bersepadu jenis ini menghasilkan voltan keluaran yang tetap.

Contoh :

LM 7805 voltan keluarannya adalah +5V

LM7905 voltan keluarannya adalah -5V

Rajah 20 menunjukkan litar pengatur voltan litar bersepadu.

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 24 drp : 44

Rajah 22 : Sebahagian litar bekalan kuasa pengatur voltan litar bersepadu (IC)

Terdapat juga pengatur litar bersepadu tiga terminal yang mempunyai voltan keluaran yang
boleh diubah. Jadual 23 menunjukkan data pengatur litar bersepadu (IC).
 Positive Output Voltage Negative Output Voltage
Output Fixed Adjustable Fixed Adjustable
Current
NO. KOD Output Output 03-05 Output
ETN 4023/K 03/NK Muka : Output
25 drp : 44
Voltage Voltage Voltage Voltage

5 Amperes Device LM338

Output +1.2V to
Voltage +33V
Package
TO-3

3 Amperes Device LM323 LM350 LM345

Output +5.0V +1.2V to -5.0V, 5.2V
Voltage +33V
Package TO-3 TO-3
TO-3

1.5 Amperes Device LM340-XX, LM317 LM320-XX, LM79XX LM337

Output LM78XX +1.2V to -5.0V, -5.2V, -1.2V to
Voltage +5V, +6V, +37V -6.0V, -8.0V, -37V
+8V, +10V, High -9.0V, -12.0V High
+12V, +15V, Voltage -15V, -18V, -24V Voltage
+18V, +24V (HT) (HT)
Package TO-3, TO- 1.2V to TO-3, TO-220 -1.2V to
220 +57V -47V

T0-3, TO- TO-3, TO-

220 220

500 Device LM341-XX LM317M LM320M, LM79MXX LM337M

milliamperes Output LM78MXX +1.2V to -5.0V, -5.2V, -1.2V to
Voltage +5V, +6V, +37V -6.0V, -8.0V, -37V
+8V, +10V, -9.0V, -12.0V
+12V, +15V, -15V, -18V, -24V
+18V, +24V
Package TO-202 TO-202, TO-39
TO-202, T0- TO-202,TO-
39 39

250 Device LM342-XX LM320ML

mlliamperes Output +5V, +6V, -5.0V, -6.0V,
Voltage +8V, +10V, -8.0V, -10V,
+12V, +15V, -12V, -15V
+18V, +24V -18V, -24V
Package TO-202 TO-202

100 Device LM340LA- LM320L-XX

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 26 drp : 44

Jadual 1 : Sebahagian data pengatur jenis IC tiga terminal

d) Pengatur Litar Bersepadu (IC)

Terdapat 3 jenis
i. Pengatur voltan tetap (fixed output)
ii. Pengatur keluaran berubah (variable output); keluaran berubah ikut julat
iii. Pengaturan penyuisan (switching regulator); lebih kepada elemen kawalan
penyuisan
1. Litar yang terkandung dalam IC:-

1. Litar Kawalan (Control circuit)

Bahagian yang akan mengawal proses memula dan mematikan
pengaturan
2. Litar Pirau(Biassing circuit)
Memberikan satu nilai voltan rujukan kepada pengatur
3. Litar Pengkali (DC Level Shift)
Berfungsi meningkatkan nilai voltan merujuk kepada nilai voltan rujukan
4. Litar Keluaran(Output circuit)
Voltan yang terhasil boleh dilaras mengikut julat yang diberi.
2. Ciri-ciri Pengatur Voltan IC
1. Kuasa yang tinggi berbanding saiz yang kecil
2. Kawalan faktor kuasa baik jika voltan masukan adalah a.u
3. Pengasingan masukan dan beban
4. Arah aliran kuasa boleh dikawal
5. Keupayaan penukaran tinggi
6. Harmonik yang kecil

Bentuk IC

1. Siri 78XX menghasilkan voltan keluaran positif

Siri LM 78XX ( di mana XX = 05, 06, 08, 10, 12, 15, 18 atau 24 ) ialah
pengatur voltan tiga terminal. IC LM7805 akan menghasilkan voltan
keluaran +5 V, LM7806 akan menghasilkan voltan keluaran +6 V dan
seterusnya LM7824 akan menghasilkan voltan keluaran +24 V.

Voltan masukan AT dari penerus ditapis oleh pemuat C1 bagi menghindarkan

riak yang tidak dikehendaki, sebelum disambungkan ke kaki 1. Kaki 2
memberikan keluaran teratur +12 yang di tapis oleh pemuat C2. C2 akan
menapis gangguan berfrekuensi tinggi yang terdapat dalam sistem. Kaki 3
disambungkan ke bumi.

2. Siri 79XX (menghasilkan voltan keluaran negatif)

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 27 drp : 44

Siri 79XX mempunyai ciri ciri yang sama dengan siri 78XX tetapi
menghasilkan voltan negatif.

6. PENGUJIAN DAN KESELAMATAN

a) Mengesan kerosakan

Dalam litar bekalan kuasa pengatur voltan terdapat empat peringkat iaitu pengubah,
penerus, penapis dan pengatur, kerosakan boleh berlaku dimana-mana peringkat.
Pemerhatian yang khusus perlu dibuat untuk mengenal pasti kesan (symptom)
kerosakan. Pertama pastikan bekalan ac pada litar disambung dengan betul dan suis
ditutup (on). Jika tiada voltan dc keluaran tiada, pastikan ada voltan ac masukan
pada belitan sekunder, jika tiada voltan ac pada sekunder pengubah, tiga
kemungkinan kerosakan boleh berlaku:

a) Belitan primer atau sekunder terbuka

b) Dawai penyambung dari palam terbuka / putus
c) Fius terbuka / putus.
Untuk menguji, pastikan suis soket dibuka (off) dan palam ditanggalkan dari soket,
meter Ohm boleh digunakan untuk menguji keterusannya. Jadual 2 menunjukkan
simptom dan kerosakan yang berlaku pada bekalan kuasa pengatur voltan boleh
laras. Terdapat tiga jenis kerosakan yang biasa berlaku kepada komponen elektronik :

1. Terbuka
2. Terpintas
3. Bocor

KESAN KEROSAKAN

1. Kerosakan pada pengubah

Voltan dc keluaran 0V dan tiada voltan sekunder.

Dawai penyambung bekalan
Rintangan belitan primer dan sekunder rendah
masukan atau fius terbuka
(normal)

Voltan dc keluaran 0V dan tiada voltan ac pada

belitan sekunder. Rintangan belitan primer infiniti Belitan primer terbuka
dan rintangan rendah pada belitan sekunder.

Voltan dc keluaran 0V dan tiada voltan ac pada

belitan sekunder.Rintangan belitan sekunder infiniti Belitan sekunder terbuka
dan rintangan rendah pada belian primer.

2. Kerosakan pada penerus (gelombang penuh dan tetimbang)

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 28 drp : 44

Voltan dc keluaran rendah dan terdapat voltan riak. Diod penerus terbuka

Fius terbuka disebabkan arus yang berlebihan.

Diod penerus pintas.
Rintangan pada pengubah normal.

Rintangan diod penerus

Litar berfungsi dengan normal tetapi voltan dc
menjadi tinggi (maka voltan
keluaran lebih rendah dari yang sepatutnya.
pincang bertambah)

3. Kerosakan kapasitor penapis

Voltan dc keluaran rendah, paras voltan riak

Kapasitor penapis terbuka
bertambah. Pengaturan voltan lemah

Fius terbuka, rintangan keluaran penerus rendah

Kapasitor penapis pintas.
bila diukur pincang depan dan songsang

Voltan dc keluaran rendah dengan paras voltan

riak bertambah. Pengaturan voltan lemah Kapasitor penapis bocor.
(mungkin litar berfungsi dengan tak stabil

4. Kerosakan litar pengatur

Voltan dc keluaran 0V dan voltan masukan ke Transistor siri dasar dan

pengatur sedikit tinggi dari normal. pengeluar terbuka.

Voltan masukan dan keluaran pengatur sama, fius

Transistor pemungut dan
boleh jadi terputus atau merosakan transistor
pengeluar terpintas.
disebabkan arus yang berlebihan.

Voltan dc keluaran rendah, transistor siri menjadi

Diod zener terpintas
panas.

Tiada voltan rujukan, voltan dc keluaran mungkin

akan tinggi atau rendah bergantung kepada corak Diod zener terbuka.
sambungan diod zener.

Voltan dc keluaran lebih tinggi dari sepatutnya, Penguat ralat terbuka

tiada pengaturan voltan dan tiada voltan kawalan. (transistor atau I.C)

Diod zener menjadi panas disebabkan arus yang

berlebihan. Litar tak boleh dikawal. Voltan dc Penguat ralat pintas.
keluaran rendah lebih rendah dari voltan zener.

Jadual 2 : Jadual kesan dan kerosakan Unit Bekalan Kuasa Pengatur Voltan Boleh Laras.

Terdapat tiga kaedah asas mengesan kerosakan :

a) Pemerhatian dengan pancaindera melihat fizikal komponen jika ada yang

hangus atau sebagainya dan menghidu jika ada komponen terbakar.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 29 drp : 44

b) Suntikan dan surihan isyarat.

c) Sukatan voltan dan rintangan.
b) Langkah-langkah keselamatan
i. Keselamatan diri
Anda merupakan individu yang melakukan tugas atau kerja. Kecuaian semasa
melakukan kerja boleh mengakibatkan kemalangan diri anda. Oleh yang demikian
dengan mematuhi peraturan keselamatan dengan betul amatlah penting demi
untuk mengelakkan diri daripada terlibat dengan sebarang kemalangan. Antara
peraturan yang perlu diikuti dan diamalkan adalah :

Cara berpakaian
- Memakai pakaian bengkel
- Memakai kasut bertebat dan bertumit rendah
- Tidak memakai barang kemas
- Tidak memakai tali leher
Sikap
- Sentiasa mematuhi arahan
- Merancang aktiviti sebelum memulakan kerja
- Melaporkan sebarang kerosakan
- Menggunakan alat yang betul
- Menggunakan alat mengikut prosedur yang ditetapkan
Fizikal
- Sihat
- Tidak rabun warna
- Jelas penglihatan
ii. Keselamatan alat
Peralatan elektrik hendaklah sentiasa dalam keadaan baik dan dilengkapi dengan
ciri-ciri keselamatan yang ditetapkan. Antara ciri keselamatan yang perlu
diperhatikan adalah:

Penebatan
- Semua alat dan perkakasan elektrik hendaklah mempunyai penebat
yang baik dan sempurna.
Penggunaan alat pematerian (soldering iron)
- Alat pemateri adalah satu alat untuk meleburkan bahan pemateri, oleh
yang demikian hujung alat peteri adalah panas dengan itu elakkan dari
meletakkannya dimerata-rata. Letakkan alat pemateri di pemegangnya
(holder).
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 30 drp : 44

- Elakkan dari mengetuk alat pateri untuk membersihkan hujung alat

pemateri dari bahan pateri sebab ia akan merosakkan elemen
pemanasnya. Gunakan span basah untuk membersihkannya
Penggunaan meter pelbagai (multimeter)
- Gunakan julat yang betul
- Pastikan kekutuban yang betul

PENGUJIAN PERALATAN ELEKTRONIK

Penjana Isyarat

Penjana Isyarat berupaya menghasilkan gelombang isyarat dari punca

keluarannya.
Gelombang isyarat yang dihasilkan dalam bentuk sinus, gerigi dan segi empat
Kegunaannya ialah untuk menguji bahagian audio, litar logik dan pesongan penerima
TV.

BENTUK BAHAGIAN/ FREKUENSI

KEGUNAAN/APLIKASI
GELOMBANG PERINGKAT

-
Menguji litar logik Litar logik

Menguji bahagian
Audio I -3 KHz
audio

Menguji bahagian Pesongan 50 Hz /

pesongan penerima TV 15625
Hz

Jadual 1 Bentuk gelombang dan kegunaan Penjana isyarat / Frekuensi

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 31 drp : 44

Rajah di bawah memaparkan gambaran dua buah penjana fungsi dari dua jenama yang berbeza.

BAHAGIAN KAWALAN PENJANA FUNGSI

Rajah 2. Panel hadapan Penjana Fungsi

FUNGSI KAWALAN
Fungsi kawalan atau bahagian tertentu yang dilebel pada rajah 2 seperti berikut.

1. PWR (Power)
Suis menghidup atau mematikan penjana fungsi.
Menyambung atau memutuskan bekalan arus elektrik ke osiloskop.
2. ON
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 32 drp : 44

Lampu indikator bekalan kuasa. LED menyala ketika set menerima bekalan elektrik
atau ketika butang 1 ditekan dan padam apabila bekalan elektrik diputuskan atau
butang 1 dilepaskan.

3. RANGE Hz
Butang pilihan julat frekuensi 1Hz hingga 1MHz. Satu butang pilihan sahaja perlu
ditekan
untuk memilih julat frekuensi yang diperlukan

4. FUNCTION
Butang untuk memilih rupa bentuk gelombang yang dikehendaki. Pilih satu sahaja
bentuk gelombang pada label dan tekan butang yang berkaitan.
Penjana fungsi akan menghasilkan keluaran rupa bentuk gelombang sebagaimana
yang dipilih. ( Isyarat keluaran boleh didapati dari punca 8 )

5. SKALA PENDARAB
Tombol perlu dilaras mengikut arah putaran jam atau sebaliknya untuk memilih
nilai pendarab.
Penunjuk menentukan nilai pendarab yang dipilih.

6. DUTY
Jika butang ditekan bentuk gelombang keluaran akan berubah fasa sebanyak 360
dari keadaan asal.

7. ATT
Jika butang ditekan amplitud gelombang keluaran akan berkurang -20dB
dari amplitud gelombang asal.

8. OUTPUT
Soket punca gelombang keluaran penjana fungsi.
50 bermaksud punca keluaran hanya sesuai menggunakan kabel penyambung
bergalangan 50 (kabel RG58).

9. AMPL
Tombol pelaras nilai amplitud gelombang keluaran penjana fungsi.
Amplitud gelombang keluaran bergantung pada jarak putaran tombol.
Jenis Bentuk Gelombang Penjana Funsi atau Gelombang Elektrik
BENTUK GELOMBANG SINUS (SINUS WAVEFORM)
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 33 drp : 44

Bentuk gelombang sinus atau sine waveform adalah salah satu bentuk gelombang
yang paling umum ditemukan di rangkaian elektronik terutama pada signal-signal
analog seperti signal audio, signal AC dan signal RF.

BENTUK GELOMBANG KOTAK (SQUARE WAVEFORM)

Bentuk gelombang kotak atau square waveform ini mempunyai bentuk seperti kotak
dan umumnya digunakan pada rangkaian mikro elektronik untuk pengendalian waktu
(timing control).

BENTUK GELOMBANG PERSEGI (RECTANGULER WAVEFORM)

Bentuk gelombang persegi atau rectanguler waveform mempunyai bentuk yang
hampir sama dengan bentuk gelombang kotak. namun keadaan 'high' dan 'low' tidak
teratur atau tidak mempunyai panjang waktu yang sama.

BENTUK GELOMBANG GIGI GERGAJI (SAW TOOTH WAVEFORM)

Bentuk gelombang gigi gergaji atau saw tooth waveform adalah gelombang yang
berbentuk sperti gigi gergaji. gelombang gigi gergaji ini digunakan pada rangkaian
telivision terutama pada televisyen CRT dan juga sebagai pemicu (trigger) pada
rangkaian digital.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 34 drp : 44

BENTUK GELOMBANG SEGITIGA (TRIANGULAR WAVEFORM)

Bentuk gelombang segitiga atau triangular waveform adalah gelombang yang
berbentuk segitiga.

Pengenalan Kepada Osiloskop

Osiloskop merupakan sebuah alat pengukur yang mampu memaparkan bentuk

gelombang pada dua paksi iaitu Paksi Tegak dan Paksi Ufuk.
Paparan ini membolehkan pengukuran voltan dan frekuensi.
Terdapat beberapa kategori osiloskop antaranya satu saluran dan dua saluran.
Osiloskop satu saluran terdapat satu punca masukan isyarat dan menghasilkan satu
bentuk gelombang sahaja.

KEGUNAAN OSILOSKOP

Kegunaan asas osiloskop adalah untuk mengukur voltan dan frekuensi, walau
bagaimana pun ia juga boleh digunakan untuk melakukan pengujian lain. Antara
kegunaan osiloskop adalah seperti berikut:-

Mengesan dan memaparkan bentuk gelombang.

Mengukur voltan arus terus (DC) dan arus ulangalik (AC).
Menguji perintang
Menguji diod
Menguji transistor

MEMBACA GELOMBANG PADA SKRIN OSILOSKOP

Mengira Frekuensi
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 35 drp : 44

Mengira Amplitud

3.3 JENIS OSILOSKOP

Osiloskop dua Saluran

BAHAGIAN KAWALAN OSILOSKOP

1. Power
2. CAL 0.2V 2V (Calibrate)
3. X-MAG X10
4. FOCUS
5. INTEN
6. GD. CH. l (GD=Ground)
7. INPUT
8. INPUT
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 36 drp : 44

9. TIME/DIV (Time per division)

10. X-POS. (X-Position)
11. Y POS. l
12. VOLTS/DIV (Volts per division)

FUNGSI KAWALAN OSILOSKOP

Bil Tombol Kawalan Fungsi
1 POWER Suis menghidup atau mematikan osiloskop.
Menyambung atau memutuskan bekalan arus elektrik
ke osiloskop.
2 CAL 0.2V 2V Penentukur : Untuk mengenalpasti osiloskop akan
(Calibrate) menghasilkan bacaan voltan yang tepat apabila
digunakan.
Punca masukan osiloskop disambungkan pada punca
2V, skrin akan memaparkan gelombang segi empat
benilai 2volt p-p.
3 X-MAG X10 Jika butang ditekan bacaan masa gelombang pada
skrin mestilah didarab 10
4 FOCUS Mengawal ketebalan garisan surihan.
5 INTEN INTENSITY bermaksud keamatan.
Mengawal kecerahan surihan
6 GD. CH. l Suis penentu aras rujukan AC atau DC.
(GD=Ground)
7 INPUT Input untuk channel 1.
8 INPUT Input untuk channel 2.
9 TIME/DIV (Time per Suis pilihan masa per bahagian
division) Untuk menentukan tempuh masa yang diambil bagi
satu kitar gelombang.
Untuk menentukan jumlah bilangan kitar gelombang
yang dipapar pada skrin.
Kegunaannya untuk membaca frekuensi gelombang
yang tinggi.
10 X-POS. (X-Position) Tombol pelaras ufuk.
Melaras kedudukan surihan ke kiri atau ke kanan.
11 Y POS. l Tombol pelaras paksi tegak saluran 1
Melaras kedudukan surihan saluran 1 ke atas atau ke
bawah.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 37 drp : 44

12 VOLTS/DIV (Volts per Suis pilihan julat voltan per bahagian ( VOLTS/DIV ).
division) Untuk menentukan nilai voltan satu bahagian atau petak
menegak.

Pengenalan Meter Pelbagai

Meter pelbagai adalah satu alat pengukur yang sering digunakan semasa melakukan
kerja-kerja amali. Terdapat 2 jenis meter pelbagai :

i. Meter pelbagai analog

ii. Meter pelbagai digital

Rajah dibawah menunjukkan dua jenis meter tersebut.

Meter pelbagai analog Meter pelbagai digital

Penggunaan meter pelbagai :

i. Mengukur rintangan (dalam unit Ohm)

ii. Mengukur arus (dalam unit Ampere)
iii. Mengukur voltan (dalam unit Volt)
iv. Menguji keterusan litar / fius

Perbezaan antara meter pelbagai analog dan digital adalah:

i. Hasil pengukuran.
ii. Analog menggunakan jarum sebagai penunjuk
iii. Digital menggunakan angka
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 38 drp : 44

Pemilihan Meter Analog dan Digital

Jika memilih meter analog hendaklah memilih sensitiviti tinggi sekurang-kurangnya pada
nilai 20k/V atau lebih pada julat DC, sekiranya julat kurang daripada nilai itu ianya tidak
sesuai untuk membuat pengukuran elektronik.
Memastikan untuk pemilihan julat meter mengikut had operasi yang selamat :-

Julat (Voltan Arus Terus) DCV: 0.1V, 0.25V, 2.5V, 10V, 50V, 250V, 1000V.
Julat (Voltan Arus Ulang alik) ACV: 10V, 50V, 250V, 1000V.
Julat (Arus Terus) DCA: 50A, 2.5mA, 25mA, 0.25A.
Julat Rintangan: x1, x10, x100, x1K (simbol ohm - )

Memastikan untuk pemilihan julat skala yang betul mengikut speksifikasinya :-

Penggunaan Julat DC 10V: baca skala 0-10

Penggunaan Julat DC 50V: baca skala 0-50
Penggunaan Julat DC 25mA : baca 0-250
Penggunaan Julat AC 10V : gunakan skala merah, baca 0-10

Menentukur Meter Untuk Arus, Voltan dan Ohm

Meter analog dan digital mempunyai dua kekutuban iaitu kekutuban positif (merah) dan
kekutuban negatif (hitam).

Untuk mengukur voltan hendaklah menggunakan julat dan skala yang sesuai iaitu:-

Julat Skala
DC 10V 0-10

Julat DC 50V 0-50

Julat DC 250V 0-250

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 39 drp : 44

Julat AC 10V 0-10

Untuk mengukur arus hendaklah menggunakan julat dan skala yang sesuai iaitu:-

Julat Skala
DCA 50A 0-50

Julat DCA 0-250

2.5mA

Julat DCA 0-250

25mA

Melakukan Bacaan Ralat Sifar Mengikut Piawaian

o Menggunakan kekutuban yang betul iaitu prob warna merah (positif) dan prob warna
hitam (negatif).
o Memastikan prob positif dan prob negatif dipintaskan dan laraskan kepada 0 dengan
menggunakan pelaras sifar untuk mendapat bacaan yang tepat dan tidak mempunyai
ralat.
 NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 40 drp : 44

Mengesahkan Pilihan Julat Mengikut Meter Digital

Bahagian-bahagian meter pelbagai digital

Paparan berdigit
Butang kuasa Butang nada pembuz

Butang P.Hold
Butang pilihan AC/DC

Julat
Suis pemilih fungsi

dan julat Soket kapasitor

Soket transistor Bahagian-bahagian meter pelbagai digital
Suis pemilihan
Tamatan 20A Fungsi dan julat
Tamatan positif
Tamatan negatif

NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 41 drp : 44

Fungsi bahagian

i) Paparan berdigit
Memaparkan nilai bacaan digit

ii) Butang pilihan AC/DC

Suis tekan untuk memilih fungsi meter samada beroperasi dalam keadaan
mengukur arus terus (DC) atau arus ulang alik (AC).

iii) Julat
Memaparkan fungsi meter.
Memaparkan lingkungan nilai had pengukuran atau pendarab

iv) Suis pemilih fungsi dan julat

Untuk memilih fungsi meter yang diperlukan umpamanya meter volt arus terus
(DCV), meter volt arus ulang alik (ACV), meter ampere (DCmA) dan meter
ohm ().menguji diod, transistor dan sebagainya.
Untuk memilih tahap julat yang sesuai dengan kegunaan kerja yang
dilakukan.

v) Butang nada pembuz

Suis tekan untuk memilih meter berada dalam mode senyap atau nada beep
ketika berada pada julat menguji diod.( )

vi) Butang P.Hold

Suis tekan untuk memegunkan bacaan digit.

vii) Soket pemuat

Punca sambungan ketika membuat pengujian pemuat.

viii) Tamatan positif V--Hz

Punca sambungan kuar merah ketika meter berfungsi untuk mengukur voltan,
rintangan atau frekuensi.

ix) Tamatan negatif

Punca sambungan kuar hitam (negatif/ common) untuk semua operasi
pengukuran.

x) Tamatan positif mA
 NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 42 drp : 44

Punca sambungan kuar merah (positif) ketika meter berfungsi mengukur arus
yang rendah.

xi) Tamatan 20A

Punca sambungan kuar merah (positif) ketika meter berfungsi mengukur arus
yang tinggi sehingga had maksima 20 ampere.

xii) Soket transistor

Punca sambungan ketika membuat pengujian transistor

Pengendalian meter pelbagai

Meter pelbagai mestilah dikendalikan mengikut langkah-langkah yang betul dan

selamat. Kecuaian atau kegagalan mematuhi langkah-langkah yang telah
ditetapkan akan mengakibatkan meter rosak, menghasilkan bacaan yang salah
atau berlaku kemalangan.

Cara Menggunakan Multimeter Digital

Cara menggunakannya sama dengan multimeter analog, hanya lebih mudah

dan lebih cermat dalam penunjukan hasil ukurannya kerana menggunakan
display 4
digit sehingga mudah membaca:
- Putar suis pemilih pada kedudukan skala yang kita perlukan selepas alat ukur
siap dipakai.
- Hubungkan prob nya ke bahagian-bahagian yang akan kita ukur setelah
disambungkan dengan alat ukur.
- Catat angka yang tertera pada multimeter digital.
- Penyambungan prob tidak lagi menjadi prinsip sekalipun probnya dipasang
terbalik kerana display dapat memberitahu.

Mengendali meter voltan arus terus (VDC)

1. Pastikan voltan yang hendak diukur samada voltan arus terus atau arus ulang
alik.
2. Sambungkan kuar meter pada tamatan. Kuar merah pada tamatan positif (+)
dan kuar hitam pada tamatan negatif meter (-/COM).
3. Laraskan julat meter pada fungsi DCV. Pilih julat yang paling tinggi contohnya
1000 DCV
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 43 drp : 44

4. Tentukan punca voltan yang hendak diukur dan pastikan ianya selamat ketika
kerja pengukuran dilakukan.
5. Tentukan punca positif dan negatif yang hendak diukur.
6. Sentuhkan hujung kuar merah pada punca positif dan hujung kuar hitam pada
punca negatif. Pastikan ketika kerja pengukuran hujung kuar tidak
bersentuhan dengan mana-mana pengalir atau punca.
7. Baca bacaan jarum meter atau paparan digit.
8. Sekiranya tiada perubahan kedudukan penunjuk skala meter atau paparan
digit laras suis pemilih julat pada aras yang lebih rendah.
9. Ulang langkah 8 sehingga penunjuk skala atau paparan digit menunjukkan
bacaan yang tepat. Pemilihan julat yang paling hampir dengan nilai voltan
yang diukur akan menghasilkan bacaan yang lebih tepat

JENIS SENARAI SEMAK DAN PROSEDUR MENGISI SENARAI SEMAK

Senarai semak merupakan suatu rancangan atau senarai yang disusun bagi tujuan
penyemakan sesuatu perkara, samaada dalam bentuk jadual yang mengandungi
perkara-perkara yang hendak dilakukan atau sebagainya. Biasanya, dalam senarai
semak menyatakan nama orang yang buat semakan, tarikh, lokasi, jabatan, produk apa
yang diperiksa dan sebagainya bergantung kepada tujuan senarai semak ini dibuat.
Rajah 4.0 dibawah merupakan satu contoh jadual senarai semak.
NO. KOD ETN 4023/K 03/NK 03-05 Muka : 44 drp : 44