PERSEKITARAN PEMBELAJARAN PRASEKOLAH DI MALAYSIA

Mengikut Kamus Dewan Edisi Keempat (2005), persekitaran bermaksud kawasan sekeliling
atau suasana sekitar sesuatu tempat. Dalam konteks persekolahan, persekitaran lebih
tertumpu kepada persekitaran pembelajaran yang melibatkan persekitaran fizikal. Manakala,
bilik darjah pula secara amnya boleh diklasifikasikan sebagai tempat atau ruang yang perlu
ada di sebuah sekolah untuk berlakunya proses pengajaran dan pembelajaran serta merupakan
tempat medan perjuangan utama kerjaya seseorang guru (Izul Natrah, 2013). Menurut Nur
Jannah (2015), bilik darjah adalah infrastruktur yang penting dan perlu dijaga agar ia mampu
memberikan impak yang positif kepada murid-murid terutama kanak-kanak seperti
melancarkan proses pembelajaran dan pengajaran. Malah, tambahnya lagi bilik darjah yang
berkualiti dan selesa juga adalah penting dalam membentuk emosi dan sikap murid terhadap
rakan sekelas, subjek yang dipelajari dan sistem pendidikan. Dalam konteks persekitaran
bilik darjah prasekolah di Malaysia, ianya boleh di bandingkan antara dua sektor yang
menyediakan perkhimatan pusat prasekolah iaitu prasekolah yang dilaksanakan oleh sektor
kerajaan dan prasekolah anjuran sektor swasta.

3.1. Latarbelakang Pendidikan Awal Kanak-Kanak Di Malaysia

Pendidikan awal kanak-kanak atau prasekolah merupakan salah satu aspek yang mendapat
perhatian utama di Malaysia. Mengikut Pusat Perkembangan Kurikulum, Kementerian
Pendidikan Malaysia (2003), pendidikan awal kanak-kanak adalah satu program yang
menyediakan pengalaman pembelajaran kanak-kanak yang berumur empat hingga enam
tahun dalam jangka masa satu tahun atau lebih sebelum masuk ke Tahun Satu di sekolah
formal. Di Malaysia, pendidikan awal kanak-kanak dilaksanakan oleh tiga Kementerian
utama iaitu Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM), Kementerian Kemajuan Luar Bandar
dan Wilayah, serta Jabatan Perpaduan Negara dan Integrasi Nasional di bawah Jabatan
Perdana Menteri (Lily Muliana dan Muhammad Azhar, 2013).

Bermula pada tahun awal 1970-an, perintis penubuhan pendidikan awal kanak-kanak
di Malaysia adalah Tabika Kemajuan Masyarakat (KEMAS) yang terletak di bawah bidang
kuasa Kementerian Pembangunan Luar Bandar. Kemudian, pada lewat tahun 1970-an pula,
Jabatan Perpaduan Negara dan Integrasi Nasional telah menubuhkan pusat pendidikan awal
kanak-kanak di kawasan bandar yang terdapat skim kejiranan mesra Rukun Tetangga. Pusat
pendidikan awal kanak-kanak ini secara amnya dikenali sebagai Tabika PERPADUAN.
Manakala, pada tahun 1992, KPM telah melaksanakan program pendidikan awal kanak-
kanak dalam bentuk projek perintis annex sebagai persedian kanak-kanak melangkah ke
alam persekolah formal yang dipanggil sebagai Prasekolah. Selain daripada pendidikan awal
kanak-kanak yang di anjurkan oleh KPM, KEMAS dan PERPADUAN, sektor swasta juga
telah mengambil alternatif menubuhkan program pendidikan awal atau Tadika yang
berkualiti kepada kanak-kanak terutamanya untuk ibu bapa berkemampuan. Penubuhan
program pendidikan awal kanak-kanak yang ditubuhkan oleh pihak swasta ini tertakluk di
bawah bidang kuasa KPM dan termaktub dalam Akta Pendidikan Kebangsaan 1996.
Walau pelbagai nama diberikan kepada pusat pendidikan awal kanak-kanak di
Malaysia, antaranya Taman Bimbingan Kanak-Kanak (Tabika), Taman Didikan Kanak-
Kanak (Tadika) ataupun Prasekolah, namun objektif utama program pusat pendidikan awal
kanak-kanak yang ditubuhkan adalah selaras iaitu menyediakan pengalaman pembelajaran
kanak-kanak yang berumur 4 hingga 6 tahun dalam jangka masa satu tahun atau lebih
sebelum memasuki ke Tahun Satu.

3.2. Persekitaran Fizikal Prasekolah Di Malaysia

Judith (2008) mentakrifkan persekitaran bilik darjah di peringkat prasekolah sebagai

ruang persekitaran fizikal yang boleh di manfaatkan oleh kanak-kanak dan orang dewasa
untuk bekerjasama, bermain dan berinteraksi antara satu sama lain didalamnya untuk
melaksanakan aktiviti-aktiviti yang pelbagai sepanjang hari. Manakala, menurut Azizah
Lebai Nordin (seperti tercatat dalam Abdul Said dan Muhamad Hisyam, 2010), persekitaran
prasekolah yang baik boleh menggalakkan pembelajaran kanak-kanak. Usaha untuk
memperbaiki persekitaran pembelajaran yang kondusif perlu dijalankan lebih-lebih lagi di
peringkat prasekolah. Program-program prasekolah dari luar negara seperti Montessori dan
Reggio Emilia telah lama mengakui penyataan ini dan menekankan persekitaran
pembelajaran prasekolah yang kondusif dalam memperkembangkan emosi, sosial, kognitif
dan potensi kanak-kanak. Menurut Nani dan Rohani (2007) pula, persekitaran pembelajaran
di prasekolah yang selesa, menarik dan kemas dapat membantu merangsang proses
pengajaran dan pembelajaran kanak-kanak.

Berdasarkan penyataan daripada Mohamed Yusoff, Mansor dan Puteri Zabariah

(2012), objektif sesebuah program prasekolah boleh dicapai apabila terdapat interaksi antara
dua persekitaran sosial dan fizikal diberi penekanan. Tambah mereka lagi, untuk
menghasilkan persekitaran prasekolah yang baik, program pendidikan yang direka perlu
bersesuaian dengan kemudahan infrastruktur yang dibina dan sebaliknya. Aktiviti-aktiviti
pengajaran dan pembelajaran yang di rancang perlu menggunakan kemudahan-kemudahan
yang telah direka. Prasekolah yang direka dengan baik sewajarnya dilengkapi dengan ruang
yang berkualiti estetik, ciri-ciri keselamatan yang terjamin dan pemilihan bahan untuk
pembuatan serta kemasan perabot dari bahan yang sesuaian. Hal ini kerana, ciri-ciri tersebut
boleh menyumbang kepada persekitaran yang kondusif untuk pengajaran dan pembelajaran
kanak-kanak. Justeru, penekanan kepada kedua-dua aspek persekitaran ini dapat
memaksimumkan perkembangan dan pembelajaran kanak-kanak.
Sehubungan dengan itu, kerajaan terutama kementerian pendidikan berusaha untuk
meningkatkan persekitaran pembelajaran prasekolah di seluruh negara samada dari sektor
kerajaan mahupun sektor swasta. Hal ini, selaras dengan matlamat utama pendidikan awal
kanak-kanak di Malaysia seperti yang termaktub dalam Dokumen Standard kurikulum dan
Pentaksiran Pendidikan Prasekolah 2016 iaitu memperkembangkan potensi kanak-kanak
berumur empat hingga enam tahun secara menyeluruh dan bersepadu dalam aspek jasmani,
emosi, rohani, intelek dan sosial (JERIS) melalui persekitaran pembelajaran yang selamat,
aktiviti yang menyeronokkan, kreatif dan bermakna. Persekitaran pembelajaran yang selamat
dalam konteks ini meliputi persekitaran fizikal dan kondisi bilik darjah di sesebuah
prasekolah (Mariam Felani dan Sabarinah, 2016).
Justeru, mereka yang terlibat dengan perkhidmatan prasekolah perlu menghasilkan satu
persekitaran bilik darjah yang kondusif dan selesa untuk kanak-kanak. Sungguhpun begitu,
terdapat berbezaan antara persekitaran bilik darjah prasekolah prasekolah anjuran sektor
kerajaan dan anjuran sektor swasta. Antara faktor perbezaan persekitaran bilik darjah dari dua
sektor ini ialah
Saiz bilik darjah,
Pelan lantai dan pembahagian ruang,
Susun atur perabot dan alatan,

3.2.1. Saiz bilik darjah.

Saiz bangunan adalah keluasan bangunan yang dipilih untuk membuka bilik darjah yang
dapat menyediakan pelbagai kemudahan berkaitan pendidikan dalam sesuatu ruang. Selain
itu, saiz keluasan bilik darjah juga merupakan satu faktor dalam menentukan bilangan guru,
pembantu guru dan murid boleh dimuatkan dalam prasekolah. Azizah Lebai Nordin (seperti
tercatat dalam Abdul Said dan Muhamad Hisyam, 2010), turut menyatakan persekitaran
keluasan prasekolah yang baik bolehkan guru dan pembantu pengurusan murid (PPM)
bekerjasama dalam suasana yang gembira, tenang dan selesa. Saiz bilik darjah melibatkan
pemilihan perancangan bangunan sekolah, reka bentuk, kos renovasi, penyelenggaraan dan
operasi. Merujuk kepada Akta Undang-undang 1333 Keseragaman Bangunan Uniform
Building by Law Act 133 sekurang-kurangnya saiz kapasti keluasan 2 m diperlukan seorang
kanak-kanak dalam bilik darjah, manakala kapasiti keluasan 40 m diperlukan untuk
menampung dua puluh murid dalam satu ruang (Naziah, Nuzaihan Aras, Syahrul Nizam and
Norhayati, 2016). Tujuan saiz keluasan ini digariskan adalah untuk memastikan keluasan
bilik darjah mempunyai kondisi yang baik untuk keselesaan guru dan murid melaksanakan
aktiviti pengajaran dan pembelajaran.
Persekitaran bilik darjah prasekolah yang dilaksanakan oleh tiga Kementerian utama,
KEMAS, PERPADUAN dan KPM selalunya mempunyai saiz ruang terhad berikutan
bangunan yang disediakan oleh pihak kerajaan untuk penempatan bilik darjah prasekolah
adalah dari bangunan baikpulih sedia ada samada dari jenis bilik darjah kosong di bangunan
sekolah rendah sedia ada atau dewan serbaguna. Merujuk kepada kajian yang telah di lakukan
oleh Lily Muliana dan Mohamed Nor Azhari (2003), Jadual 1 menunjukkan bangunan yang
digunakan untuk penempatan bilik darjah prasekolah anjuran sektor kerajaan. Walaupun
bangunan yang dipilih untuk penempatan bilik darjah tersebut telah di baik pulih, namun
ianya kurang selesa digunakan berikutan jumlah murid yang ramai di tempatkan dalam satu
bilik darjah iaitu diantara 20-35 orang kanak-kanak. Keadaan ini boleh menyebabkan kanak-
kanak malah guru prasekolah merasa kurang selesa untuk melakukan aktiviti di dalam bilik
darjah berikutan saiz keluasan bilik darjah yang terhad dan menyebabkan persekitaran bilik
darjah menjadi tidak kondusif.
Jadual 1: Ciri-ciri bangunan prasekolah anjuran sektor kerajaan.

Sumber: https://www.researchgate.net/publication/267538645
Berbeza dengan persekitaran bilik darjah prasekolah sektor swasta. Saiz keluasan bangunan
yang digunakan untuk penempatan sesebuah prasekolah perlu mendapat kelulusan dan
menepati syarat penubuhan dari pihak berkuasa seperti KPM, Jabatan Kebajikan Masyarakat
dan Kerajaan Negeri Tempatan. Satu kajian yang telah di lakukan oleh Naziah, Nuzaihan
Aras, Syahrul Nizam and Norhayati, (2016), kebanyakkan pengusaha prasekolah swasta
mengubahsuai kediaman rumah teres lot tepi menjadi beberapa buah bilik darjah yang
bersesuain dengan tahap umur dan program pendidikan yang disediakan untuk kanak-kanak.
Keadaan ini menampakkan saiz persekitaran bilik darjah yang lebih kondusif untuk kanak-
kanak bergerak bebas dan melakukan aktiviti mengikut keperluan dan tahap umur mereka,
berikutan saiz sebuah rumah teres lot tepi selalunya mempunyai keluasan binaan yang besar.

3.2.2. Pelan Lantai dan Pembahagian Ruang

Pelan lantai di prasekolah merupakan satu gambaran ruang yang sepatutnya dirancang oleh
guru prasekolah bagi memenuhi keperluan perkembangan kanak-kanak prasekolah.
Tujuannya adalah untuk mudah proses perlaksanaan pengurusan prasekolah dan pengajaran
serta pembelajaran. Pelan lantai perlu merangkumi perkara-perkara seperti pusat-pusat
pembelajaran, ruang penyediaan, bilik sakit atau rawatan, bilik pentadbiran, tandas dan susun
atur perabot. Selain itu, dalam perlaksanaan KSPK, pembahagian ruang juga satu perkara
yang penting dalam persekitaran bilik darjah. Pembahagian ruang yang sesuai memudahkan
guru merancang pelbagai aktiviti dan merancang pusat-pusat pembelajaran. Hal ini berikutan,
ianya dapat memudahkan guru memerhati dan memberi bantuan serta pengukuhan. Dalam
menjalankan aktiviti, kanak-kanak memerlukan ruang yang mencukupi, bebas bergerak dan
dapat berinteraksi dengan bahan yang disediakan. Ruang yang disediakan perlu lengkap dan
kondusif agar dapat merangsang pembelajaran kanak-kanak. ruang-ruang yang disediakan di
prasekolah terutama anjuran KPM.
Matlamat penghasilan bilik darjah yang kondusif dan memenuhi amalan yang
bersesuaian dengan kanak-kanak, merupakan perkara penting yang perlu di titikberatkan oleh
guru prasekolah sektor kerjaan terutama prasekolah anjuran KPM. Susun atur ruang dalaman
untuk mengendalikan bilik darjah yang kondusif perlu mengambil kira keluasan sesebuah
bilik darjah mengikut pembahagian pusat pembelajaran yang mengikut domain
perkembangan setiap kanak-kanak seperti yang di sarankan oleh KPM mengikut tunjang
pembelajaran dalam KSPK semakkan 2016. Antara pusat pembelajaran yang perlu ada di
prasekolah adalah seperti berikut:
Pusat Pembelajaran Bahasa
 Pusat pembelajaran Pembinaan
Pusat Pembelajaran Manipulatif
Pusat Pembelajaran Seni dan Kreatif
Pusat Pembelajaran Sains dan Teknologi
Antara contoh pelan lantai mengikut pembahagian ruang yang sepatutnya terdapat di
pusat prasekolah yang dilaksanakan oleh sektor kerajaan adalah seperti Gambarajah 1
dibawah. Walau bagaimana pun, kebanyakkan prasekolah anjuran sektor kerajaan hanya
dapat meyediakan dua atau tiga pusat pembelajaran sahaja. Perkara ini terjadi berikutan
faktor saiz keluasan bilik darjah yang terhad.

Gambarajah 1: Contoh pelan lantai dan pembahagian ruang bilik darjah prasekolah.

Manakala pelan lantai dan pembahagian ruang prasekolah swasta selalunya di

tentukan oleh konsep atau program yang dilaksanakan atau menjadi teras penubuhan
prasekolah. Contohnya pelan lantai Tadika Kinderkaizen hanya memerlukan pelan lantai
yang luas dan tidak mempunyai pembahagian ruang pusat pembelajaran. Keadaan ini,
menepati konsep pusat pendidikan awal kanak-kanak Kinderkaizen yang mementingkan
perkembangan kognitif kanak-kanak. Ini menampakkan persekitaran bilik darjah yang mesra
kanak-kanak dan tidak terlalu tertumpu kepada matapelajaran. Kanak-kanak lebih merasa
bebas dan seronok untuk hadir ke sekolah berikutan suasana persekitaran bilik darjah yang
mencirikan mesra kanak-kanak.

3.2.3. Susun Atur dan Pemilihan Perabot Serta Peralatan

Persekitaran bilik darjah prasekolah seharusnya memiliki susunan perabot yang teratur,
gambar yang berwarna-warni, pengudaraan, cahaya yang terang, mempunyai peralatan
pengajaran yang mencukupi dan sebagainya. Susunan setiap peralatan pembelajaran dan
perabot yang kemas boleh membantu guru, memudahkannya melaksanakan aktiviti
pengajaran dan pembelajaran tanpa rasa tertekan. Menurut Saayah (2009), Kementerian
Pendidikan (2003) telah menetapkan bahawa ruang di prasekolah perlu mengambil kira
perkara-perkara berikut:
Sentiasa bersih, ceria, menarik dan selamat.
Susun atur peralatan memudahkan pergerakan kanak-kanak.
Ruang pembelajaran di wujudkan di dalam dan di luar kelas.
Pencahayaan yang cukup dan peredaran udara yang baik.
Ruang dan susun atur dapat diubah mengikut situasi dan aktiviti pembelajaran.
Selain itu, pemilihan perabot serta peralatan bantuan mengajar seperti bongkah dan alat
permainan kanak-kanak juga penting disediakan dalam sesebuah prasekolah. Ini kerana
peralatan berikut boleh digunakan untuk melancarkan pengajaran guru parsekolah dan
pembelajaran kanak-kanak serta menambahkan kecerian persekitaran bilik darjah sesebuah
prasekolah. Pemilihan barang perlulah menarik, mempunyai rangsangan sentuhan dan
memenuhi keperluan serta minat kanak-kanak. Keselamatan peralatan tersebut juga perlu di
titik beratkan kerana interaksi kanak-kanak dengan peralatan ini memberi kesan kepada
perkembangan mereka sama seperti interaksi kanak-kanak dengan rakan sebaya dan guru-
guru.
Susun atur bilik darjah prasekolah yang dilaksanakan oleh kerajaan selalunya di
uruskan mengikut kreativiti guru prasekolah dan di bantu bersama PPM. Guru prasekolah
sektor kerajaan bertanggungjawab menghias susun atur ruang yang ada di dalam bilik darjah
berdasarkan pusat pembelajaran yang terkandung dalam Kurikulum Standard Prasekolah
Kebangsaan (KSPK) yang telah ditetapkan oleh pihak KPM. Guru prasekolah perlu membuat
keputusan dalam menentukan susun atur perabot dan peralatan bahan mengejar.
Kebanyakkan peralatan dan perabot di prasekolah kerajaan di susun mengikut kesesuaian
tema, saiz kanak-kanak, mudah di urus dan dibersihkan. Bagi prasekolah anjuran kerajaan,
barang-barang keperluan ini selalunya di sediakan oleh KPM melalui belanjawan
peruntukkan setiap tahun mengikut keperluan dan jumlah murid. Turut disediakan oleh pihak
kerajaan ialah peralatan meliputi perabot-perabot seperti kerusi, meja, almari dan rak buku
untuk keperluan kanak-kanak. Keperluan kanak-kanak perlu di ambil kira semasa guru
merancang penyusunan perabot. Antara contoh susun atur perabot dan peralatan yang
disediakan oleh kerajaan di sebuah prasekolah anjuran KPM boleh di lihat dalam Gambar 1
yang melihatkan keadaan persekitaran bilik darjah yang tersusun, kemas dan ceria untuk
keselesaan kanak-kanak mengikuti aktiviti-aktiviti yang disediakan oleh guru.

Gambar 1: Contoh perabot yang disediakan oleh KPM dalam bilik darjah prasekolah.

Sumber: http://praceriaskkperak.blogspot.my

Menurut Saayah (2009) kebiasanya banyak ciri fizikal bilik darjah prasekolah tidak
mencerminkan pilihan guru. Hal ini turun berlaku dalam prasekolah swasta di mana susun
atur peralatan dan perabot lebih tertumpu kepada konsep atau program yang di tawarkan.
Guru prasekolah swasta kurang diberi kebebasan dan mempunyai hak minimum untuk
menambah atau menyusun peralatan mengikut kreativiti meraka jika idea meraka
bertentangan dengan konsep atau program yang di tawarkan oleh pusat pendidikan awal
kanak-kanak tersebut. Walau bagaimana pun, pemilihan kemudahan peralatan seperti kerusi
dan meja yang disediakan untuk kanak-kanak prasekolah swasta adalah lebih baik berbanding
pemilihan kemudahan peralatan yang disediakan di prasekolah kerajaan. Hal ini di perolehi
dari dapatan kajian yang dilakukan oleh Azizi dan Jamaludin (2001), berkaitan keberkesanan
pendidikan prasekolah KEMAS dan Swasta membuktikan bahawa 72% ibu bapa bersetuju
kemudahan peralatan dan perabot yang disediakan dalam sesebuah bilik darjah merupakan
faktor penting dalam menentukan persekitaran sesuatu prasekolah. Justeru, faktor susun atur
dan pemilihan perabot serta peralatan sangat mempengaruhi persekitaran bilik darjah yang
kondusif dan dalam masa yang sama dapat memberi kesan positif kepada kanak-kanak untuk
menerima pembelajaran yang bermakna dan menggembirakan bagi merangsang
perkembangan mereka.