Anda di halaman 1dari 6

Kruna Wilangan

Kruan wilangan ingguh punika, kruna sane nyihnayang akeh utawi akidik pepupulan barang-barang,
sahananing maurip wiadin laksana pakaryan.
Pupulan barang minakadi: bangku,kucit,baju,gunung,gula,salak,miwah sane lianan
1 di kelase ene ada bangku pat likur.
2 I bapa meli kucit aukud.
3 aji kuda meli gula akilo?
Kruna pat likur,aukud,akilo mawasta kruna wilangan.
Sahananing maurip minakadi; guru,kambing,kedis,punyan jepun miwah sane lianan.
Laksana pakaryan minakadi: ngigel,ujian,makarya,lombapidato,miwah sane lianan.

Kruna-kruna dasa, aakit, asibak, acakep ngranjing ring kruna wilangan. Kruna wilangan punika
kabinayang dados nemnem, inggih punika :

1. Kruna wilangan ketekan.


2. Kruna wilangan gebogan.
3. Kruna wilangan pahan.
4. Kruna wilangan tan janten.
5. Kruna wilangan panta wilangan.
6. Kruna wilangan pepasten wilangan.

Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :

1. Kruna wilangan ketekan


contone : sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.
2. Kruna wilangan gebogan
Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sane madue aran niri-niri utawi carane
nyambatang maseosan tur sampun ketah pisan kaanggen. Kruna wilangan puniki ketah
ipun kaucapang utawi kasambatang ngangge lengkara, nenten wilangan ipun. Sane
ngeranjing ring kruna wilangan gebogan luire :
o 35 wastanipun pesasur
o 45 wastanipun setiman
o 50 wastanipun seket
o 75 wastanipun telung benang
o 100 wastanipun satus
o 150 wastanipun karobelah
o 175 wastanipun lebak
o miwah sane soesan
3. Kruna wilangan pahan
Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakewanten kasurat ngangge
aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan pahan luire :
o Apahempatan (seperempat)
o Atenga (setengah)
o Atugel (sepenggal)
o Apahteluan (sepertiga)
o miwah sane lianan
4. Kruna wilangan tan janten
Kruna wilangan tan janten puniki akeh nyane nenten janten utawi nenten keni antuk
ngawilangin akehnyane. Ketah ipun kasurat ngangge kruna utawi aksara. Sane ngranjing
ring kruna wilangan tan janten punki luir ipun :
o Abedik; Nasine di payuke enu tuah abedik.
o Begeh; Saudagar baase begeh maan meli baas di peken Badung.
o Liu; Anake ento mancing ngaku liu maan be.
o Aketek; Uyahe enu di calunge tuah aketek.
o Ombeh; Ombeh mabiayagan lengise uli di paon.
o Agetul; Agetul tusing enu lengise di botole.
o Adesa; Ajaka adesa anake demonstrasi di lapangan puputan.
o Akikit; Akikit tusing dadi idih gelahne.
o Abanjar; Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
o Apaso; Lawar apaso isinina kuah.
5. Kruna wilangan panta wilangan
Sane ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :
o Ekan (satuan)
o Dasan (puluhan)
o Tus (ratusan)
o Peon (ribuan)
o Laksan (puluh ribuan)
o Keten/keti (ratus ribuan)
o Yuta (jutaan)
o Bara (puluh jutaan)
o Ingel (ratus jutaan)

Bengong (milyaran)

6. Kruna wilangan pepasten wilangan


Kruna wilangan puniki akeh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki
karahinin antuk kruna-kruna sane wenten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-
soang. Sane ngranjing ring kruna wilangan pepasten wilangan, luire :
o Sampi aakit
o Bebebk aukud
o Tikeh abidang
o Sandal apasang
o Taluh abungkul
o Busung amuncuk
o Wayang akropak
o Lontar acakep
o Baas ajumput
o Tiiang akatih
o miwah sane lianan

KRUNA POLAH
Kruna Polah inggih punika: kruna sane sampun polih wewehan (pangater)
anusuara.Anusuara inggih punika suara ring irung (suara hidung) sane ring basa Indonesia
kasengguh suara nasal. Conto kruna polah :
1. Kruna Polah Talawia (sane nganggen ny-) -> mapangawit c, j, s
Tegasnyane, saluir kruna lingga san mapangawit antuk konsonan c, j, s,pacang kapolahang
dados ny-. Minakadi :
Cetik : nyetik
Culik : Nyulik
Jagur : nyagur
Jemak : Nyemak
Sampat : nyampat
Sambil : Nyambil
Conto kruna : meme nyampat ring pekarangan ibi sanja

2. Kruna Polah Ostia (sane nganggen m-) -> mapangawit p, b


Tegesnyan, kruna-kruna san mapangawit antuk konsonan p, b, pacing kapolahang dados m-.
minakadi :
Baju : Mabaju
Balik :Mabalik
Payas :Mapayas
Pakpak ;Makpak
Conto kruna: Ni Sari mepayas semengan lakar megambel ring pura

3. Kruna Polah Dantia (sane nganggen n-) -> mapangawit d,t


Tegesnyan, yning wnten kruna mapangawit konsonan d utawi t pacang kapolahang dados n-,
minakadi :
Duduk : nuduk
Dingeh : ningeh
Tulis : nulis
Tunas : nunas
Conto kruna : tiang nunas jepun ring jumah Madene

4. Kruna Polah Kantia (sane nganggen ng-) -> mapangawit :


a. konsonan (g, k)
b. Suara (a, i, u, , o, e)
c. Ardasuara (y, l, w, r)
Tegesnyane, kruna-kruna san mapangawit antuk (g, k); suara (a, i, u, , o, e); miwah ardasuara
(y, l, w, r) pacang kapolahang dados ng-, minakadi :
Gasgas : ngasgas
Abut : ngabut
Ilut : ngilut
gol : ngegol
Yasain : ngyasain
Lawar : nglawar
Wayang : ngwayang
Rereh : ngrereh.

Manuting ring sifatne, lengkara ring Basa Bali wenten kalih soroh, luiripun :

1. Lengkara Lumaksana
Yening sajeroning lengkara, kaanan kruna kria malaksana, pamekas karya sane mengpeng
kalaksanayang utawi kamargiang, punika kawastanin Lengkara Lumaksana ( Kalimat Aktif ).
Umpaminipun :
Sane nglaksanayang karya dados untung bebaosan :
o I Meme meli baas di peken
o Belin tiange luas ka Badung
o Para sisiane sami sedek ngawentenang bazzar ring sekolahan

Ring lengkara-lengkarane ring luur punika, sang nglaksanayang karya sekadi : I Meme,
Belin tiange, Para sisiane, sane dados unteng wiadin pokok reraosan, mawasta pikukuhing
lengkara. Pikukuhing lengkara wiadin jejering lengkara punika winangun antuk kruna aran.
Ring lengkara lumaksana wenten makudang-kudang soroh ipun, makadi :

o I Bapa ngabas padang di carik


Para prajurite nglurug panegara satrunida Anake Agung
o Ia sedeng melaha pules
Adine labuh uli di balene

Lengkara nomor 1 janten nglaksanayang karya. Gumanti wenten rerincikan kewanten sane
ring nomor 2 kaanan karya.

2. Lengkara Linaksana
Yan ring sajeroning lengkara, kaanan panandang inggih punika pikukuhing lengkara kakeniin
karya kawastanin Lengkara Linaksana. Lengkara Linaksana puniki kacihnayang antuk karya
sane sampun puput kalaksananyang (kalimat pasif). Aneka rupaning lengkara linaksana :
o Lengkara Linaksana kaping 1
Sane kapratama winangun antuk kruna kriya dados jejer
Umpami : "Uli tuni Nyoman alih-alih titiang"
o Lengkara Linaksana kaping 2
Sane kaping kalih puniki winangun antuk pangater ka-, kadulurin kurna kria dados
jejer.
Umpami : "Ipun kacingak olih dane jero mangku"
o Lengkara Linaksana kaping 3
Sane kaping tiga puniki kacihnayang antuk wangun pangater ka-, miwah pangiring -
ang, wiadin pangater ma-, sane pacang ngawetuang karya linaksana (pasif).
Umpami : "Lulune kaentungang di tegale"

Kruna Kria melahirkan dua jenis Lengkara/kalimat, yaitu :


a. Lengkara Lumaksana (kalimat aktif)
ciri kalimat ini adalah adanya Selselan/Sisipan 'um' dalam kata kerja-nya
contoh:
-Ida Sang Prabu tumedum, ngaksi musuhe benyah. (Sang raja datang melihat
musuhnya hancur).
b. Lengkara Linaksana (kalimat pasif)
ciri kalimat ini adalah adanya Selselan/Sisipan 'in' dalam kata kerja-nya
contoh:
-Sane inucap, mawasta Cakepan Nitisastra. (yang diucapkan bernama kitab
Nitisastra).
Jika dilihat dari fungsinya, Kruna Kria dapat dipergunakan sebagai :
- Sebagai penunjuk pekerjaan/melakukan aktifitas.
contoh : Magending (bernyanyi), Malaib (berlari), dll.
-Sebagai Kruna Pituduh/kata suruh.
contoh : Jemak ento! (ambil itu!), Cingak ento! (lihat itu)
Kruna Kria (kata kerja)
Kruna kria ring basa Indonesia kabaos kata kerja. Kruna kria kapalih dados duang sorong inggih punika kruna kria lumaksana
utawi kata kerja aktif lan kruna kria linaksana utawi kata kerja pasif. Ceciren kruna kria lumaksana ketahnyane polih seselan {-
um-} lan ceciren kruna kria linaksana ketahnyane polih seselan {-in-}, pangater {ka-}, lan pangiring {-a}
a. Kruna Kria lumaksana (kata kerja aktif) imbane: jumujug, sumaur, umatur, nyampat, mabaib, ngoreng, nyiam, nendang,
ngumbah, msl.
b. Kruna Kria Linaksana (kata kerja pasif) imbane: tinandur, katanjung, katebek, kagoreng, plaibanga, tendanga, msl

Anda mungkin juga menyukai