Reologia - M.chrzanowski, P.latus

1 WPROWADZENIE
1.1 PRZEDMIOT REOLOGII

Reologia formuuje oglne prawa powstawania i rozwoju w czasie odksztace i
przemieszcze, poprzez wprowadzenie do zwizkw fizycznych (nazywanych inaczej
rwnaniami konstytutywnymi albo rwnaniami stanu) nowej zmiennej jak jest czas. Czsto
jednak czynnikiem powodujcym ujawnienie si wasnoci reologicznych cia staych jest
wysoka temperatura T. Dla porwnania zachowania si rnych metali uywana jest
bezwymiarowa, homologiczna skala temperatury =T/Ttopn (gdzie temperatura, w ktrej
zachodzi proces deformacji T i temperatura topnienia Ttopn podawane s w skali absolutnej
Kelvina). Dla metali procesy reologiczne zachodz ju przy =0.3 0.4; dla innych
materiaw, dla ktrych okrelenie temperatury topnienia jest niemoliwe, podwyszona
temperatura na og take potguje zjawisko narastania deformacji.
1.2 RYS HISTORYCZNY

Zjawiska reologiczne ujawniaj si przede wszystkim w postaci znacznych i narastajcych
deformacji cia uwaanych za stae. Przykadami z codziennej obserwacji s: deformowanie
si rozgrzanej wiecy, uginanie si betonowych wspornikw, czy trwae odksztacanie si
elementw wykonanych z tworzyw sztucznych. Pierwszymi, ktrzy te zjawiska obserwowali z
myl o zastosowaniach inynierskich byli Vicat (1831) - w drutach stalowych uywanych do
splatania lin stosowanych przy wznoszeniu wiszcych mostw, oraz C.Weber (1835) - we
wknach jedwabiu (w zwizku z rozwojem wkiennictwa). Impuls do systematycznego
zajcia si tymi zjawiskami przyszed ze strony chemii, w zwizku z rozwojem tworzyw
sztucznych, dla ktrych temperatura pokojowa jest wysok temperatur homologiczn. Za
moment powstania reologii jako odrbnej gazi mechaniki uwaa si sympozjum American
Chemical Society na temat plastycznoci odbyte w r.1924. W 1928 w Anglii powstao Society
of Rheology. Nadanie tej nazwy - od greckiego (rei tj. pyn) - przypisuje si
E.C.Binghamowi (1916). Z t dziedzin mechaniki zwizanych jest wielu wybitnych
uczonych, jak np. J.C.Maxwell (1831-79), L.E.Boltzmann (1844-1906), V.Volterra (1860-
1940), czy A.Einstein (1880-1952); ktry w roku 1905 wykona prac doktorsk o ruchu kul
zawieszonych w cieczy lepkiej.
Znaczny rozwj reologii nastpi w zwizku z rozwojem przemysu, stosujcego coraz to
wysze temperatury (turbiny parowe i gazowe) oraz energetyki jdrowej. W budownictwie
przedmiotem szczeglnego zainteresowania sta si beton, podstawowy materia
konstrukcyjny, ktry wasnoci reologiczne wykazuje w temperaturze pokojowej.
Reologia stawia wysokie wymagania co do strony formalnej opisu: konieczna jest znajomo
rwna cakowych i rniczkowych, rachunku operatorowego, metod numerycznych. Mimo
nagromadzenia znacznego materiau dowiadczalnego, cigle poszukuje si nowych teorii,
tym bardziej, e w zwizku z rozwojem inynierii materiaowej powstaj nowe materiay,
ktrych zachowanie si czsto zalene jest od czasu.
1.3 REOLOGICZNE RWNANIE STANU

Wprowadza si dwa typy zmiennych stanu: tensorowe zmienne lokalne i odpowiadajce im
wektorowe zmienne globalne (w nomenklaturze teorii procesw transportowych: wielkoci
intensywne i ekstensywne), okrelajce dynamik (oznaczone w skrcie jako p ) i kinematyk
(oznaczan w oglnoci przez e) ukadu (zob. tabl.1.1).
M.Chrzanowski, P.Latus: REOLOGIA - 1. Wprowadzenie 4
Tabl.1.1. Globalne i lokalne zmienne stanu
Zmienne: Globalne Lokalne

(fizyczne, wektorowe, (matematyczne, tensorowe,
mierzalne) niemierzalne)
Dynamiczne: p Siy: Pi Naprenia: ij

Kinematyczne: e Przemieszczenia: ui Odksztacenia: ij
Reologiczne rwnanie stanu wice zmienne dynamiczne i kinematyczne zaproponowa w
1932 Hersey w bardzo oglnej postaci:
R(e, p) = 0 (1.1)
Przy uwzgldnieniu zalenoci (w jawnej formie) od czasu i temperatury, przyjmuje ono
posta:
R (e, p, t, T) = 0 (1.2)
Przypadkami szczeglnymi (1.2) s rwnania opisujce ciao sztywne Euklidesa:
oznaczane symbolem , o rwnaniu stanu w postaci
e = 0 przy dowolnych p, (1.3a)
i ciecz idealn Pascala:
oznaczan symbolem i o rwnaniu stanu:
p = 0 przy dowolnych e. (1.3b)
Pomidzy tymi skrajnymi przypadkami mieszcz si inne modele idealnych cia prostych,
takich jak:
ciao spryste Hooke'a:
oznaczane symbolem spryny: o rwnaniu stanu:
p=ce, (1.4)
gdzie c jest wspczynnikiem proporcjonalnoci
ciecz lepka Newtona:
oznaczana symbolem toczka: o rwnaniu:

p = k e& , (1.5)
gdzie e& jest pochodn czasow parametru kinematycznego e, a k jest wspczynnikiem
proporcjonalnoci,
ciao idealnie plastyczne
oznaczane symbolem: : opisane rwnaniem stanu:

e = 0 dla p < ppl
(1.6)
e dla p = ppl
Otrzymujemy w ten sposb cig modeli przybliajcych materia rzeczywisty (od strony ciaa
sztywnego lub od strony cieczy idealnej - jak to pokazano na rys.1.1).
W istocie myl przewodni reologii jest, e wasnoci mechaniczne cia rzeczywistych s

wynikiem udziau poszczeglnych modeli prostych w oglnym zachowaniu si materiaw.
Reologia zajmuje si wic budowaniem zwizkw konstytutywnych (rwna fizycznych)
podajcych zalenoci pomidzy lokalnymi zmiennymi stanu dla rnych cia. Oglnie,
rwnania te maj - jak to zobaczymy - posta rwna cakowych, ktre w szczeglnych
przypadkach mona sprowadzi do rwna rniczkowych.
1.4 PODSTAWOWE DANE DOWIADCZALNE

Wystpowanie zalenoci odksztace od czasu mona zaobserwowa ju przy stosunkowo
niskich temperaturach (rzdu nawet =0.15), np. jeli wykonamy seri prb statycznego
rozcigania z rnymi prdkociami (rys.1.2).
W wietle oglnego rwnania stanu (1.2) zaleno pomidzy , i t dla ustalonej

temperatury jest powierzchni o rwnaniu:
f (, , t) = 0. (1.7)
Na rys. 1.3 pokazano przykadowy ksztat takiej powierzchni.
Rys.1.3
Pokazano te przecicia tej powierzchni paszczyznami odpowiadajcymi ustalonym
wartociom zmiennych , , t. Przekroje te okrelaj typowe prby dowiadczalne,
pozwalajce na ustalenie podstawowych wasnoci materiaw. S to:
prba pezania, gdy zadane jest stae w czasie naprenie, lub - mwic poprawniej - gdy
zadana jest nastpujca historia naprenia:
(t) = H (t) , (1.8)
gdzie H (t) jest funkcj Haeviside'a (H (t)= 0 dla t<0, H (t) = 1 dla t 0).
Rejestrowan odpowiedzi materiau jest historia odksztacenia, pokazana na rys.1.4 wraz z
zadanym napreniem.
Rozwikanie rwnania (1.7), ktre przyjmuje teraz posta:

f (, , t) = 0
daje:
(t) = (t) / (1.9)

gdzie (t) nosi nazw funkcji pezania.
prba pezania z odcieniem, gdy zadana jest nastpujca historia naprenia:
= [H(t) - H(t-)] (1.10)
gdzie jest chwil odcienia.
Na rys.1.5 pokazano typowe zachowanie si materiau wykazujcego nawrt sprysty
(odcinek BC) i niesprysty (odcinek CD), nazywany te pezaniem odwrotnym.
prba relaksacji, gdy zadana jest historia odksztacenia

= H(t)
jak to pokazano na rys.1.6,
na ktrym pokazano te odpowied materiau w postaci funkcji relaksacji, bdcej

rozwizaniem rwnania f (, o, t) = 0:
(t) = (t)/ (1.11)
prba wytrzymaoci czasowej, gdy przy zadanym napreniu wg rwnania (1.8)

obcienie jest utrzymywane a do momentu zniszczenia.
Na rys.1.7 pokazano schematycznie zaleno wytrzymaoci od wartoci czasu potrzebnego
do zniszczenia tR (z uwagi na due wartoci czasu tR przy maych napreniach wykres ten
podaje si zwykle w ukadzie p-logarytmicznym).
Ta waciwo zjawisk reologicznych, ktra powoduje, e zniszczenie materiau nastpuje

przy dowolnej wartoci przyoonego naprenia, pod warunkiem utrzymania go odpowiednio
dugo, jest jedn z najistotniejszych rnic w zachowaniu si materiaw reologicznych w
stosunku do cia o wasnociach niezalenych od czasu. Klasyczny warunek projektowania ze
wzgldu na nieprzekroczenie napre:
ekspl < R (1.12)
gdzie R jest napreniem charakterystycznym (dopuszczalnym), musi by wic zastpiony
warunkiem aby czasu eksploatacji nie przekroczy czasu potrzebnego do zniszczenia:
t ekspl < t R (1.13)
Drugi z warunkw projektowania (tzw. warunek uytkowania), dajcy ograniczenia
maksymalnych przemieszcze te musi by zmodyfikowany, przez dodanie ograniczenia
niewystpienia tych przemieszcze w caym czasie eksploatacji konstrukcji:
u ekspl (t t ekspl) < u maks (1.14)
gdzie u maks jest najwikszym dopuszczalnym przemieszczeniem.
Dodatkowo, ze wzgldu na zjawisko relaksacji (a wic spadku napre przy staych
odksztaceniach), moe zaj konieczno sprawdzenia warunku ograniczenia napre od
dou:
min (t) > min (1.15)
Z przypadkiem takim mamy do czynienia wwczas, gdy konieczne jest przeniesienie przez
konstrukcj okrelonych si, np. siy nacigu w kablach sprajcych.
2 REOLOGICZNE MODELE STRUKTURALNE
2.1 UWAGI WSTPNE
Punktem wyjcia dla tej grupy teorii jest zaoenie, e wasnoci mechaniczne cia
rzeczywistych mona opisa przez poczenie modeli mechanicznych (spryna, toczek itp.)
podstawowych cech reologicznych. Poniewa trudno jest przewidzie jak naleaoby zestawi
modele podstawowe, aby uzyska opis zgodny z zachowaniem si modelowanego ciaa,
przyjmuje si metod odwrotn: buduje si modele oparte o rozmaite kombinacje modeli cia
prostych, a nastpnie bada si zachowanie tak zbudowanych modeli w warunkach pezania
czy relaksacji. Majc do dyspozycji moliwie duy zbir takich modeli, do opisu materiau
rzeczywistego wybiera si ten, ktrego zachowanie si jest najbardziej zblione do
zachowania si danego materiau. W dalszym cigu omwione zostan podstawowe modele
dla jednoosiowego stanu naprenia; uoglnienie dla stanw przestrzennych bdzie
przedstawione w rozdziale dotyczcym teorii dziedzicznoci, opisanych rwnaniami
cakowymi. Rwnania rniczkowe, ktre opisuj modele strukturalne, mona bowiem
otrzyma jako przypadek szczeglny redukcji rwna cakowych do rwna rniczkowych.
Zalet modeli strukturalnych jest jednak to, e - odwoujc si do intuicji opartej o znajomo
zachowania si prostych urzdze mechanicznych - pozwalaj one na jakociowe
przewidywanie skomplikowanych zachowa si cia rzeczywistych.
2.2 MODELE JEDNOPARAMETROWE

W tej grupie modeli omwione zostan tzw. ciaa proste Hooke'a i Newtona,
scharakteryzowane w jednoosiowym zwizku fizycznym przez jedn sta materiaow.
2.2.1 Model (ciao) Hooke'a

Analog mechaniczny tego ciaa pokazany jest na rys.2.1.
Rwnanie stanu ma posta:

(t) = E (t) (2.1)
Staa E, charakteryzujca sztywno spryny, nosi nazw moduu sprystoci i ma wymiar
naprenia [N/m2].
Prba pezania:
(t) = H(t)
po podstawieniu do (2.1) daje nastpujc odpowied:
H (t ) (2.2)
(t) =
E
M.Chrzanowski, P.Latus: REOLOGIA - 2. Modele strukturalne 8
pokazan na rys.2.2, skd wnioskujemy, e model ten nie opisuje pezania.
Odcienie w procesie pezania:

(t) = {H(t) - H(t - )}
wywouje odpowied
o (2.3)
(t) = {H(t) - H(t - )}
E
pokazan na rys.2.3. Po zdjciu obcienia odzyskiwane jest cae odksztacenie, a wic jest to
idealny nawrt sprysty.
Prba relaksacji:
(t) = H(t)
daje
(t) = E H(t) (2.4)
a wic model ten nie opisuje relaksacji (rys. 2.4).
2.2.2 Model (ciecz) Newtona

Analog mechaniczny tego ciaa pokazany jest na rys.2.5.
Rwnanie stanu ma posta:

(t) = & (t) (2.5)
gdzie kropk nad symbolem odksztacenia oznaczono pochodn po czasie. Staa ,
charakteryzujca sztywno toczka nosi nazw moduu lepkoci i ma wymiar iloczynu czasu
i naprenia [s N/m2].
Prba pezania:
(t) = H(t)
daje, po podstawieniu do (2.5) i scakowaniu w granicach (0,t) nastpujc odpowied:
o (2.6)
(t) = t + (0)

Przebieg pezania pokazano na rys.2.6 dla warunku pocztkowego (0) = 0.
Pezanie przebiega ze sta prdkoci (pezanie ustalone) i dla t odksztacenie

(pezanie nieograniczone).
Odcienie w procesie pezania:
(t) = {H(t) - H(t - )}
wywouje odpowied:
o dla t (2.7a)
(t) = t

o dla t (2.7b)
(t) = [t - (t - o)] = o

Z rys.2.7. wida, e model ten nie opisuje adnego nawrotu: ani sprystego, ani
niesprystego.
Prba relaksacji:
(t) = H(t)
daje po zrniczkowaniu:
& (t) = (t), skd:
(t) = (t) (2.8)
gdzie (t) jest dystrybucj Diraca. Odpowiedzi materiau na zadane odksztacenie jest
impuls (0) , po czym nastpuje cakowita, natychmiastowa relaksacja napre do
wartoci 0 (rys.2.8).
2.3 MODELE DWUPARAMETROWE

Modele wieloparametrowe (w tym i dwu-parametrowe) konstruuje si dokonujc poczenia
szeregowego (rys.2.9)
lub rwnolegego (rys.2.10)
poszczeglnych modeli cia prostych.

Zanim przejdziemy do opisu poszczeglnych modeli, zauwamy, e dla tego typu pocze
rwnania rwnowagi i nierozdzielnoci odksztace przyjmuj nastpujce postaci:
Dla poczenia szeregowego:
1. rwnanie rwnowagi i =
n
2. rwnanie nierozdzielnoci odksztace i =
i=1
Dla poczenia rwnolegego:
n
1. rwnanie rwnowagi i =
i=1
2. rwnanie nierozdzielnoci odksztace i =
2.3.1 Model Maxwella

Model Maxwella jest szeregowym poczeniem ciaa Hooke'a i cieczy Newtona (rys.2.11).
Posugujc si wyej podanymi zasadami mamy:

1. rwnanie rwnowagi: = =
2. rwnanie nierozdzielnoci odksztace: + =

i zwizki fizyczne: (t) = E (t) , (t) = & (t),
gdzie indeksami H i N oznaczono wielkoci odnoszce si do modeli Hooke'a i Newtona.
Rniczkujc po czasie rwnanie dla modelu Hooke'a i wykorzystujc powysze rwnania
rwnowagi i nierozdzielnoci odksztace, otrzymujemy rwnanie stanu dla modelu
Maxwella:
& (t ) (t ) (2.9)
& (t) = +
E
Dla prby pezania:
(t) = H(t) czyli & (t ) = (t), skd (2.9) przyjmuje posta:
o o
& (t) = (t) + H(t)
E
a po scakowaniu (uwzgldniajc, e (t )dt = H (t ) = 1 i H (t )dt = t dla t 0 )
o o (2.10)
(t) = + t
E
(rys.2.12).
Model ten opisuje wic nieograniczone pezanie ustalone z pocztkowym odksztaceniem

natychmiastowym, okrelonym przez wielko natychmiastowego moduu sprystoci E.
Dla pezania z odcieniem w przedziale czasu t obowizuje (2.10) Dla t mamy:
o
t t
(t) = [ (t ) (t o )dt + o [ H (t ) H (t o )dt =
E 0 0
o
= [1-1] + o [t (t o )] = o
E
a wic model opisuje idealny natychmiastowy nawrt sprysty, lecz nie opisuje nawrotu
niesprystego.
W prbie relaksacji jest & (t) = 0 i (2.9) przyjmuje posta:
& (t ) + (t)
E
= 0.

Rozwizanie tego rwnania cakowego daje:
E (2.11)
(t) = (0) exp [ t]

lub oznaczajc / E = tR ( staa ta nosi nazw czasu relaksacji):
(t) = (0) exp [ t / tR ] (2.11a)
Zauwamy, e dla czasu relaksacji jest: (tR) = (0) / e 0.37 (0).
Na rys.2.14 pokazano inn interpretacj staej tR jako punktu na osi czasu odcitego przez
styczn do krzywej relaksacji wystawion w punkcie t = 0.
W istocie, jest :
& (0) = (0) / tR , a rwnanie stycznej wystawionej w t = 0 ma posta:
y(t) = (0) (0)[ t / tR] ,
skd dla t = tR mamy y(tR) = 0.
Dla t rwnanie (2.11) daje 0, a wic model opisuje relaksacj zupen.
2.3.2 Model Kelvina

Model ten jest rwnolegym poczeniem ciaa Hooke'a i cieczy Newtona (rys.2.15).
Poniewa modu sprystoci bdzie mia nieco inne znaczenie ni w modelu Maxwella,
oznaczono go jako E'.
1. rwnanie rwnowagi: H + N = ,
2. rwnanie nierozdzielnoci odksztace: H = N =
i zwizki fizyczne: H = E' H (t) , N (t) = & N (t),
skd wynika rwnanie stanu dla modelu Kelvina:
(t) = E' (t) + & (t) (2.12)
Opis pezania wymaga rozwizania nastpujcego niejednorodnego rwnania rniczkowego:
E
& (t) + (t) = o .

Jest to rwnanie typu
& t) + p(t)Q(t) = (t)
Q(
z wykadniczym czynnikiem cakujcym . Caka takiego rwnania ma posta:
Q(t) = exp [ - p(t)dt] { (t)exp [ p(t)dt] dt + C}
Po zastosowaniu tego wzoru do rwnania rniczkowego (2.12) mamy:
E o E
(t) = exp [ t][ exp [ t ] dt + C] =

E o E
= exp [ t][ exp [ t ] + C]
E
Po uwzgldnieniu warunku pocztkowego (0) = 0, z ktrego wynika C = o E :
E (2.13)
(t) = { o E } { 1 - exp [ - t]}

a po oznaczeniu: / E' = t o ( czas retardacji lub czas opnienia):
(t) ={ o E } { 1 - exp [ - t / t o] } (2.13a)
Krzyw pezania pokazano na rys.2.16.

Wida, e dla t jest o E , a wic E' okrela pooenie asymptoty odksztace.

Warto to okrela jak szybko odksztacenia osigaj asymptot (im wiksze to , tym pniej)
zrozumiae staje si wic nazwanie to czasem opnienia a moduu E' - czasowym moduem
sprystoci. Model Kelvina opisuje pezanie ograniczone, o nieliniowym przebiegu w
czasie.
Odcienie wg programu (t) =o {H(t) - H(t - o)} daje odksztacenia:
dla t o (t) = { o E } { 1 - exp [-t / t o] }
i dla t = o ( o) = { o E } { 1 - exp [ - o / t o] } (*)
dla t > o jest (t) = 0 i (t) = C exp [ - t / t o] .

Sta C wyznaczamy z ostatniego rwnania z porwnania z (*):
{ o E } { 1 - exp [ - o / t o]} = C exp [ - o / t o] }
skd
C = { o E } { exp [ o / t o] -1}.
Ostatecznie:
(t) = { o E } { exp [ - (t - o )/ t o] -exp [ - t / t o]}.
Dodajc i odejmujc po prawej stronie czon o E i przeksztacajc otrzymamy :
0
(t ) =
E'
[
1 e ]
-t t 0
E'
[1 e
0 -(t - o ) t 0
] (2.14)
Jak pokazano na rys.2.17, proces pezania odwrotnego (nawrotu niesprystego) nie przebiega
wg tej samej krzywej co pezanie, gdy krzywa nawrotu niesprystego jest odejmowana od
krzywej, wg ktrej przebiegaoby pezanie, gdyby nie byo odcienia.
Dla t jest 0, a wic jest to idealny (zupeny) nawrt niesprysty.

W przypadku relaksacji mamy
(t) = o H(t) i & (t) = o (t).
Wstawiajc te wyraenia wprost do rwnania stanu (2.12) otrzymujemy:
(t) = E' o H(t) + o (t). (2.15)
Dla t = 0 otrzymujemy (0) (impuls naprenia) a dla t > 0: (t) = E' o (rys.2.18).
Model ten nie opisuje relaksacji.
2.4 OPERATOROWA METODA KONSTRUOWANIA RWNA STANU DLA

MODELI WIELOPARAMETROWYCH
Wykorzystanie rwna rwnowagi i nierozdzielnoci odksztace pozwala na podanie
oglnych wyrae na modu modelu E(D) zdefiniowany nastpujco:
(t ) (2.16)
E(D) =
(t )
gdzie (t) i (t) s napreniem i odksztaceniem modelu, a symbol rniczkowania po
czasie D = d /dt jest traktowany jako wielko algebraiczna. W konsekwencji rwnanie stanu
np. dla modelu Kelvina:
(t) = E' (t) + & (t)
moe by zapisane jako:
(t) = E' (t) + D (t) = (E' + D) (t),

a wic modu modelu ma posta E(D) =E' + D.
Oglnie, dla pocze szeregowych n modeli obowizuje zasada sumacji odksztace:
n
i =1
i (t)= (t) i staoci naprenia w kadym modelu skadowym i(t)= (t) . Oznaczajc
przez Ei modu i-tego modelu skadowego, otrzymujemy:

n
(t )
i =1
E i = (t )
Z drugiej strony, z (2.16) jest

(t) = (t) / E(D), skd wynika, e dla poczenia szeregowego zachodzi zaleno:
n (2.17)
1 1
E
i =1
=
E(D)
i
Podobne rozumowanie dla poczenia rwnolegego modeli skadowych prowadzi do

nastpujcego wzoru na modu modelu (sprawdzonego ju powyej dla modelu Kelvina):
n (2.18)
E
i =1
i = E(D) .
W oparciu o te definicje moduu mona wyprowadza rwnania stanu dla modeli zoonych,
pod warunkiem, e da si w nich wyodrbni cigi pocze rwnolegych bd szeregowych.
Przykadowo, dla modelu pokazanego na rys.2.19
(model standardowy), mamy :

1/E(D) = 1/EK + 1/E1 = 1/ ( E2 + D) + 1/E1 = ( E1 +E2 +D )/ ( E1 E2 +E1D ), skd
E(D) = ( E1 E2 +E1D )/( E1 +E2 +D ) = (t) / (t).
Rozpisujc powysze rwnanie i wykonujc dziaania wskazane przez operator D,
otrzymujemy rwnanie stanu modelu standardowego w postaci rwnania rniczkowego:
( E1 +E2 ) (t) + (
& t ) = E1 E2 (t) +E1 & (t) (2.19)
Dla modelu pokazanego na rys.2.20
otrzymamy:
1/E(D) = 1/ ( E + D2) + 1/D1 = ( D1 +D2 + E )/ ( ED1 +D21 2 ),
skd
E(D) = ( ED1 +D21 2 ) / ( D1 +D2 + E ) = (t) / (t).
Ostatecznie otrzymamy rwnanie stanu:
E (t) + ( 1 +2 ) ( (t ) ,
& t ) = E1 & (t) +1 2 && (2.20)
ktre, jak wida, jest rwnaniem rniczkowym drugiego rzdu.
Oglna posta rwnania stanu dla modeli reologicznych bdzie liniowym rwnaniem
rniczkowym o staych wspczynnikach:
(n) ( m)
(2.21)
(t) + ... +An (t) = Bo(t) +B1 & (t)+ B2
Ao(t) +A1 & (t) + A2&& && (t)+ ... +Bm (t)
lub, odwoujc si do definicji moduu modelu:
n (2.22)
A
i=0
i Di
E(D) = m
B
j= 0
j Dj
Rzd rwnania rwny jest liczbie elementw lepkich (ktre wprowadzaj operator D), przy
czym kilka takich elementw poczonych bezporednio ze sob rwnolegle lub szeregowo
naley traktowa jako jeden element lepki o module lepkoci rwnym
1 1
= - dla poczenia szeregowego takich elementw,
i
= i - dla ich poczenia rwnolegego.
Jak ju wspomniano modele strukturalne maja raczej znaczenie poznawcze ni praktyczne
(ciaa rzeczywiste s znacznie bardziej skomplikowane). Jednak zrozumienie pracy
konstrukcji wykonanych z materiaw reologicznych moliwe jest nawet, jeli przyjmie si
dalece uproszczone waciwoci materiaw, tak jak to czyni teoria modeli strukturalnych.
3 LINIOWE TEORIE DZIEDZICZNOCI
3.1 ZASADA SUPERPOZYCJI BOLTZMANN'A
Rozwamy program obcienia pokazany na rys.3.1a, zgodnie z ktrym naprenie o jest
przyoone do modelu Kelvina w chwili t = > 0.
Mamy: (t) = o H(t - )

Cakujc rwnanie modelu (2.12) otrzymujemy:
(t) = exp [ - E' t / ] { [o / ] H(t - )exp [ E' t / ] dt + C}
Z warunku (0) = 0 mamy C = 0 i pezanie dla t > przebiega wg rwnania:

t
(t) = exp [ - E' t / ] { [o / ] exp [ E' t / ] }dt =

= [o / E'] { 1 - exp [- (t - )/ t o] } (3.1)
(rys.3.1b).
Porwnujc ten wykres z rys.2.16, kiedy to obcienie byo przyoone w chwili t=0, wida,
e przebieg pezania jest identyczny, a krzywa pezania jest jedynie przesunita rwnolegle
wzdu osi czasu o wielko , nazywan umownie wiekiem materiau (jest to moment
przyoenia obcienia), podczas gdy czas t dla odrnienia nazywa si czasem obserwacji.
Wida wic, e odksztacenie zaley wycznie od rnicy czasu obserwacji i wieku
materiau. Jest to przypadek szczeglny bardziej zoonych cia, dla ktrych obowizuje
zasada superpozycji Boltzmanna.
Rozwamy proces obcienia dany rwnaniem:
(t) = 1 H(t)+ 2 H(t - )
pokazany na rys.3.2a, i zbadajmy zachowanie si modelu Kelvina.
Odksztacenia (obliczone wg. rwnania 2.13a) wynios:
dla t < : (t) = { 1 E } { 1 - exp [ - t / t o] } = 1(t)
M.Chrzanowski, P.Latus: REOLOGIA - 3. Liniowe teorie dziedzicznoci 16
E E
t
dla t : (t) = exp [ t ] { [1 / ] [1 H(t)+ 2 H(t - )] exp [ t ] dt }
0

1 2
= [ ] [ 1 - exp [- t / t o] + [ ] { 1- exp [- (t - )/ t o] }= 1(t) + 2(t)
E E
gdzie przez 2(t) oznaczono krzyw jak wg. rwnania 3.1., tj. przesunit o wzgldem
krzywej 1(t).
Na rys.3.2b krzywe te pokazano odpowiednio lini cig i przerywan, a odksztacenie dla t

- lini pogrubion. Jeli 1 wywouje odksztacenia 1(t) i 2 wywouje odksztacenia
2(t) , to zasada superpozycji Boltzmann'a stwierdza, e suma
1+ 2 wywoa odksztacenie 1(t) + 2(t).
3.2 INWARIANTNA TEORIA DZIEDZICZNOCI
Posuymy si pojciem funkcji pezania, wprowadzonym w Rozdz.1 (rwnanie (1.9)), lecz
teraz uwzgldnimy, e odksztacenie materiau moe zalee zarwno od jego wieku (chwili
przyoenia obcienia) jak i czasu obserwacji t:
(t , ) = o (t , ) (3.2)
Na rys.3.3 pokazano przykadowy ksztat funkcji pezania wraz z jej wartoci w chwili t =
, oznaczon jako odwrotno moduu natychmiastowego:
(t = , ) = 1/ E() (3.3)
Moemy teraz wprowadzi pojcie miary pezania:

C(t , )= (t , ) - ( , ) = (t , ) - 1/ E() (3.4)
Dla materiaw nie starzejcych si modu natychmiastowy nie zaley od czasu (a wic i od
chwili przyoenia obcienia):
E() = E = const.,
a miara pezania jest funkcj rnicy (t - ) (jej wykres rwnolegle przesunity wzdu osi
czasu):
C(t , )= C(t - )
jak to pokazano lini przerywan na rys.3.4.
W klasie tych materiaw mieci si model standardowy (por. rozdz. 2.4) i model Kelvina,
jako jego szczeglny przypadek. Obejmuje si je ogln nazw materiaw niezmienniczych
w czasie, a teori opisujc te materiay - teori niezmiennicz czyli inwariantn.
Zastosujemy teraz zasad Boltzmann'a dla wyprowadzenia oglnej postaci rwnania stanu dla
takich materiaw.
Rozwamy dowolny program obcienia, zastpiony krzyw schodkow (rys.3.5), tak aby
mona byo tu zastosowa t zasad:
(t) = o (t - o) + 1(t - 1)+ 2(t - 2) + ... = o (t - o) + i (t - i) (3.5)

gdzie sumacja rozciga si po caym procesie obcienia. Wyraenie pod znakiem sumy
pomnmy i podzielmy przez
i = i - i -1 dla i=1,2,...
i potraktujmy t sum jako granic cigu, tak, e
i t
d
lim
i 0
i
(t - i) i = d
(t - ) d.
0
Odksztacenia moemy teraz zapisa nastpujco:

t (3.6)
(t) = o (t - o) + [d()/d] (t - ) d
0
Wykonujc cakowanie przez czci otrzymujemy:

t
(t) = o (t - o) + (t) (t - t) - (o) (t - o) - () [(t - ) /]d,
0
oraz uwzgldniajc, e (o) = o oraz, e (t - t) = 1/E, otrzymujemy ogln posta rwnania

inwariantnej teorii dziedzicznoci:
1
t (3.7)
(t) = { (t) + () K(t - ) d}
E 0
gdzie jdro rwnania cakowego wyraa si nastpujco przez funkcj pezania:

K(t - ) = E [(t - )/] (3.8)
Jdro to jest funkcj wpywu Greena i okrela wpyw impulsu () d przyoonego w chwili
na wielko odksztacenia w czasie t (por. rys.3.6).
Oznacza to, e materia dziedziczy wczeniejsze wpywy, lecz odksztacenie zaley tylko od
rnicy t - , a wic nie zaley od wyboru pocztku ukadu (std nazwa inwariantne czyli
niezmiennicze teorie lepkosprystoci). Funkcja K jest malejca i okrelona dla dodatnich

wartoci argumentu.
Dla prby pezania (t) = o H( t ) rwnanie (3.7) przyjmuje posta:
o t (3.9)
(t) = {1 + K(t - ) d}
E 0
Rwnanie powysze zrniczkujemy po czasie t (przestrzegajc zasad rniczkowania caki o

zmiennych granicach):
t
E
& (t) = [K(t -) /t] d + K(t - t) [ dt/dt ] - K(t - 0) [d(0)/dt ]
o 0
Po podstawieniu t - = u (dt = du, d = - du):

0
E
& (t) = [dK(u) /du] du + K(0) = K(0) + K(t) + K(0)
o t
Ostatecznie otrzymujemy wzr pozwalajcy wyznaczy funkcj K w prbie pezania (przy

staym napreniu o):
E (3.10)
K(t) = & (t)
o
Prba obcienia w chwili o z odcieniem w chwili 1 :
(t) = o [H(t- o) H(t - 1)]
daje odksztacenia:
o t (3.11)
(t) = {H(t- o) H(t - 1) E [H(t- o) H(t - 1)] [(t - ) /] d}
E 0
gdzie w miejsce jdra cakowego K wprowadzono poprzez (3.8) ponownie funkcj pezania .
Dla t < o jest (t) = 0.
Dla o t < 1 mamy:
o t t
(t) =
E
{1 E [(t - ) /] d} = [o/E] {1 E (t - )
0
|
}=
o
= {1 E(t - t) + E(t -o)}
E
Uwzgldniajc, e zgodnie z definicj (3.3) (t - t) = 1/E , mamy:
(t) = o (t -o) (3.12)
Dla t 1:
o t t
(t) = {1 1 E [(t - ) /] d +E [(t - ) /] d } =
E 0 1
= o [ (t - t) + (t -o) + (t - t) (t -1)] = o [(t -o) (t -1)] (3.13)

Przebieg procesu rozwoju odksztace w czasie wg. rwna (3.11), (3.12) i (3.13) pokazano
na rys.3.7.
Wreszcie dla opisu prby relaksacji potrzebny jest odwrcony zwizek (3.7) tj.:
t (3.14)
(t) = E { (t) () R(t - ) d}
0
gdzie rezolwenta R moe by nastpujco wyraona przez funkcj relaksacji (t - ) :

1 (3.15)
R(t - ) = [(t - ) /]
E
Cakujc (3.14) przy zadanym odksztaceniu: (t) = oH( t ) otrzymamy:
t
(t) = [oE] {1 R(t - ) d}
0
Po zrniczkowaniu wzgldem t (podobnie jak dla prby pezania) dostajemy:

& (t ) t
= [R(t -) /t] d R(t - t) [ dt/dt ] + R(t - 0) [ d(0)/dt ]
E 0 0
Po podstawieniu t - = u (dt = du, d = - du):

& (t ) 0
= [dR(u) /du] du R(0) = R(0) R(t) R(0)
E 0 t
skd otrzymujemy wzr na wyznaczenie rezolwenty R:

& (t ) (3.16)
R(t) =
E 0
Wida, e w inwariantej teorii dziedzicznoci mieszcz si wczeniej opisywane modele
reologiczne, gdy rwnania cakowe (3.9) i (3.14) mona przeksztaci do rwna
rniczkowych o staych wspczynnikach, dziki zdegenerowanej postaci jder, zalenych od
rnicy argumentw.
Z uwagi na rnicowy charakter jder rwna (3.7) i (3.14) szczeglnie wygodne przy
rozwizywaniu zada brzegowo-pocztkowych jest posugiwanie si transformacj
Laplace'a .
TRANSFORMACJA LAPLACE'A
Definicje:

L{f(t)} =
0
f(t) exp (-pt)dt = f (p)
+ i
L-1{ f (p)} = (1/2i ) exp (pt) f (p) dp = f(t)
i
gdzie jest dowoln liczba w przedziale okrelonoci funkcji f(t).

Wasnoci:
Addytywno: L { f1 + f2 } = f 1 + f 2
Podobiestwo: L { f(at) } = [1/a] f (p/a)
Przesunicie: L { f(t - a) } = exp(-pa) f (p)
Tumienie: L { exp(-at) f(t)} = f (p + a)
Rniczkowanie:
(n) n n-1 n-2 n-3 (n)
L { f (t )} = p f (p) - p f (0) - p f (0) - p f (0) - ... - f (0)
t
Cakowanie: L { f ( ) d} = (1/p) f (p)
0
t
Splot: L { f 1( ) f 2(t- ) d} = f 1(p) f 2(p)
0
W istocie, po naoeniu tej transformacji na rwnanie (3.7), w ktrym wystpuje splot funkcji
() i K(t - ), otrzymujemy:
(p) = [1/E] { (p) + (p) K (p)} = (p){[1+ K (p)]/E} (3.17)
skd
(p) = (p) { E / [1+ K (p)] } (3.18)
Z drugiej strony, po naoeniu transformacji Laplace'a na (3.14) otrzymujemy:
(p) = E [ (p) (p) R (p)] = (p) E [1 R (p)] (3.19)

Z porwnania (3.18) i (3.19) otrzymujemy zwizek pomidzy transformatami jder pezania K
i relaksacji R:
1 R = 1 / [1+ K ] (3.20)
skd:
R = K / [1+ K ] lub K = R / [1 R ]. (3.21)
W przestrzeni transformat Laplace'a zadanie brzegowo-pocztkowe zostaje sprowadzone do
zadania brzegowego (zwizki fizyczne maj posta zwizkw algebraicznych, analogicznych
do np. liniowej teorii sprystoci). Trudno uzyskania rozkadw zmiennych w czasie
sprowadza si teraz do znalezienia retransformat Laplace'a poszukiwanych wielkoci.
Zadanie to moe by kopotliwe, jednak wskazuje na moliwoci posuenia si tutaj tzw.
analogi sprysto/lepko-spryst, o ktrej bdzie jeszcze mowa w dalszej czci tego
rozdziau.
3.3 NIEINWARIANTNA TEORIA DZIEDZICZNOCI

W oglnym przypadku, jak to ju wspomniano na pocztku rozdz. 3.2, argumentami funkcji
pezania s dwu niezalene zmienne t i :
C = C(t , ),
a modu sprystoci jest funkcj wieku materiau (chwili przyoenia obcienia):
E = E()
Rwnania stanu (3.7) i (3.14) przyjmuj teraz posta:

1
t (3.22)
(t) = { (t) + () K(t , ) d}
E (t ) 0
t (3.23)
(t) = E(t) { (t) () R(t , ) d}
0
Podczas gdy K i R s definiowane jako:

K(t , ) = E(t) [(t , ) /] (3.24)
1 (3.25)
R(t , ) = [(t , ) /]
E (t )
Rwnania (3.22) i (3.23) s rwnaniami cakowymi Volterry (grna granica caki jest
zmienna, dolna - staa), 2-go rodzaju (bo funkcje niewiadome wystpuj zarwno pod jak i
poza cak), niejednorodne (bo wystpuj funkcje zaburzajce ( (t) w (3.22) i (t) w (3.23)).
Jeli jdra K i R s zdegenerowane, to rwnania (3.22) i (3.23) mona sprowadzi:
- dla jder typu f (t) g() - do rwna rniczkowych o wspczynnikach funkcyjnych,
- dla jder typu f ( t ) - do rwna rniczkowych o wspczynnikach staych (modele
strukturalne, rozdz. 2)
Szczegowe postaci jder K i R s rne dla rnych materiaw i okrela si je w oparciu
o dane z bada dowiadczalnych.
Zarwno inwariantne jak i nieinwariantne teorie, omwione powyej obejmuje si ogln
nazw teorii dziedzicznoci, gdy poprzez jdra K i R dziedzicz one wczeniejsz histori
obcienia lub odksztacenia. Czasami wpywy te rozciga si na ca wczeniejsz histori,
przyjmujc doln granic caek rwn , co czsto uatwia operacje formalne, podczas gdy
w tej czci przedziau ( , o), w ktrej nie jest znane (t) lub (t) zakada si ich warto
rwn zeru.
3.4 ZWIZKI FIZYCZNE TEORII DZIEDZICZNOCI W PRZESTRZENNYM

STANIE NAPRENIA
Zwizki fizyczne teorii dziedzicznoci w jednoosiowym stanie naprenia (3.22), (3.23)
przypominaj swoj budow zwizki sprystoci, a w niektrych przypadkach jak wiemy
mona je do nich formalnie sprowadzi (np. zwizki teorii inwariantnej przestrzeni
transformat Laplace'a). Istotnym rozszerzeniem jest tutaj wystpowanie obok moduu
sprystoci (staego lub bdcego funkcj czasu) take i funkcji wpywu K lub R.
Przy zaoeniach o jednorodnoci, izotropii materiau i wsposiowoci tensorw napre i
odksztace, moemy wic zwizki fizyczne dla staych napre ij (t) = ijo zapisa w
postaci:
11(t) = F1( t ,o)11o- F2( t ,o) [22o + 33o] , ...
dla odksztace liniowych, oraz
12(t) = F3( t ,o)12o, ...
dla odksztace ktowych, przy czym
F3 = f ( F1, F2) , a F1, F2 s funkcjami materiaowymi
Dla dowolnej historii ij (t) zastpionej na rys.3.9 krzyw schodkow, uwzgldniajc zasad
superpozycji Boltzmann'a mamy:
11(t) = F1( t , o) 11o - F2( t ,o) [22o + 33o] +
n
+
k =1
{ F1( t , k)11k- F2( t , k ) [22k + 33k]} , ...
n
12(t) = F3 ( t , o)12o +
k =1
F3( t , k)12k
Mnoc i dzielc skadniki sumy przez k = k - k-1, a nastpnie przechodzc do granicy

k 0 otrzymamy:
11(t) = F1(t ,o) 11o - F2( t ,o) [22o + 33o] +
t
( ) ( ) ( )
+ {
1F (t, ) - F (t, 11
) [ + ] }d 22 33
0
2

t
12 ( )
12(t) = F3( t ,o)12 + o
F3( t ,) d,
0

i po scakowaniu przez czci (tak jak w rozdz. 3.2) otrzymujemy:
11(t) = F1(t ,t) 11(t ) - F2( t ,t) [22 + 33]
F1 (t , ) F2 (t , )
t

11()

[22() + 33()]}d ,
0
F3 (t , )
t
12(t) = F3(t ,t)12 (t ) 12() d,
0

lub w innej postaci:
F2 (t , t )
11(t) = F1(t,t) 11(t) ( F1 (t , t )
[22+33]
t
F2 F
{11() - F [22() + 33()] }{ 1 } d ) ,
1 F1 (t, t )
0
t
F
12(t) = F3(t ,t) 12 (t ) ( { 3
F3 (t, t )
12( )}d. )
0
Zdefiniujemy teraz nastpujce funkcje materiaowe:

1 (3.26a)
E(t) =
F1 (t , t )
F2 (t , t ) (3.26b)
(t) =
F1 (t , t )
1 (3.26c)
G(t) =
2 F3 (t , t )
F2 (t , ) (3.26d)
(t, ) =
F1 (t , )
F1 (t , ) (3.26e)
K(t, ) =
F1 (t , t )
F3 (t , ) (3.26f)
Kc (t, ) =
F3 (t , t )
Trzy pierwsze z nich s zwizane ze sprystymi odksztaceniami natychmiastowymi i

powizane s zwizkiem:
G = E / [2(1+)] , (3.27)
skd wynika
1 1 1
= , a co po przeksztaceniu prowadzi do:
2 F3 [
F1 2 1 + F2 F1 ]
F3 = F1 + F2 . (3.28)
Wykorzystujc t zaleno powiemy K i Kc
[F1 + F2 ]
Kc =
1
={
1 1
} F (t , ) { 1 + F (t, ) }
1 2
[F1 + F2 ] F1 1 + F2 F1 F1 (t , )
1 + (t , ) (3.29)
= K(t,)
1 + (t )
Uwzgldniajc definicje (3.26), odksztacenia zapiszemy teraz:
t
(
11(t) = 1/E(t) 11 - (t) [22 + 33] + {11() - (t, ) [22() + 33 ()]}K(t,)d)
0
t
(
12(t) = 1/ [2G(t)] 12 (t ) + {12() Kc(t,) }d),
0
a po uwzgldnieniu (3.27) i (3.29) otrzymamy ostateczn posta zwizkw fizycznych dla

teorii dziedzicznoci:
ij (t) = 1/E(t) ({ [1+(t)] ij (t) - (t) kk (t) ij }+

t (3.30)
+ { [1+(t,)] ij () - (t,) kk () ij } K(t,) d)
0
Dla jednoosiowego stanu naprenia otrzymamy:

t
(
11(t) = 1/E(t) 11(t) + 11() K(t,) d )
0
t
(
22(t) = 33(t) = 1/E(t) (t) 11(t) (t,) 11() K(t,) d)
0
skd wida jak rol peni oba wspczynniki Poissona:

(t) - okrela wielko natychmiastowego odksztacenia poprzecznego, wywoanego
napreniem biecym 11(t) ,
(t,) - okrela wielko odksztacenia poprzecznego w chwili t, wywoanego impulsem
11()d przyoonym w chwili . Jak si przekonamy w rozdz. 3.6, ich rozrnienie ma
istotne znaczenie.
Rwnania (3.30) pozwalaj na atwe wyprowadzenie prawa zmiany objtoci i prawa
zmiany postaci. Dokonujc zwenia na (3.30) otrzymujemy:
kk (t) = 1/E(t) ({ [1 + (t)] kk (t) 3(t) kk (t) } +

t
+ { [1 + (t,)] kk () 3(t,) kk () } K(t,) d) =
0
t
= 1/E(t) ( [1 2(t)] kk (t) + [1 2(t,)] kk () K(t,) d )
0
Oznaczymy :
1 2 (t ) 1
= , oraz
E (t ) E 0 (t )
1 2v(t , ) (3.31)
K(t,) = Ko (t, )
1 2 (t )
gdzie Eo nazywa si natychmiastowym moduem objtociowym, a Ko - moduem
pezania objtociowego.
Uywajc tych oznacze otrzymujemy prawo zmiany objtoci:

1
t (3.32)
m (t) =
E (t )
( m (t) + m () Ko(t,) d )
0 0
gdzie m (t) = kk (t) / 3.
Odejmujc od skadowych tensora odksztace skadowe aksjatora:

1
ij(t) m (t)ij =
E (t )
( [1 + (t)] ij (t) 3m (t) ij +
t
+ {[1 + (t,)] ij () 3m () ij } K(t,) d
0
t
[1 2 ] m (t) ij [1 2]m () ij K(t,) d = )
0
t
1
=
E (t )
( [1 + (t)][ (t)
ij m (t) ij] + [1 + (t,)][ij() m ()ij] K(t,) d )
0
a wykorzystujc oznaczenia (3.27) i (3.29) otrzymujemy prawo zmiany postaci:

1
t (3.33)
ij (t) m (t) ij =
2 G (t )
( [ij (t) m (t)ij] + [ij ()m () ij] K c (t,) d )
0
gdzie G(t) jest natychmiastowym moduem cinania, a Kc - moduem pezania

postaciowego.
Formalne rozwizanie rwna cakowych (3.32) i (3.33) daje odwrotne zwizki fizyczne:
t (3.34)
(
m(t) = Eo (t) m (t) m () Ro (t,) d )
0
t (3.35)
ij (t) m(t) ij = 2G(t) ( [ (t)
ij m )
(t)ij] [ij() m () ij] R c (t,) d
0
gdzie Ro i Rc s objtociowym i postaciowym moduem relaksacji.

Wprowadzimy liniowe operatory cakowe:
t (3.36a)
Lo[p] = [1/Eo(t)] (p(t) + p() K (t, ) d) o
0
t (3.36b)
(
Lc [p] = [1/G(t)] p(t) + p() Kc (t, ) d )
0
co pozwoli zapisa prawa zmiany objtoci i postaci w zwartej formie:

m (t) = Lo [m] (3.37)
ij (t) m (t)ij = 12 Lc [ij m ij] (3.38)
a po wprowadzeniu operatorw:
t (3.39a)
So[p] = Eo(t) (p(t) p() R (t,) d)
o
0
t (3.39b)
Sc [p] = G(t) (p(t) p() R c )
(t,) d
0
zapiszemy zwizki odwrotne (3.34) i (3.35) w postaci:
m(t) = So [m ] (3.40)
ij (t) m(t)ij = 2Sc [ij m ij] (3.41)
Wreszcie, dodajc stronami rwnania (3.37) i (3.38), oraz (3.40) i (3.41) otrzymamy zwart
posta zwizku (3.30):
ij (t) = Lo [m ij ] + 12 L c [ij m ij ] (3.42)
i zwizku odwrotnego:
ij (t) = So [m ij ] + 2Sc [ij m ij]. (3.43)
3.5 PRZEMIESZCZENIOWE I NAPRENIOWE RWNANIA TEORII

DZIEDZICZNOCI
Komplet rwna statycznego zadania brzegowo-pocztkowego ma posta:
1. Rwnania rwnowagi Naviera:
ij, j + Pi = 0 (3.44)
2. Rwnania geometryczne Cauchy'ego:
ij = 12 [u i, j + uj, i] (3.45a)
lub rwnania nierozdzielnoci odksztace:

ij ,kl + kl ,ij ik ,jl jl ,ik = 0 (3.45b)
3. Zwizki fizyczne:
ij (t) = Lo[m ij ] + 12 L c [ij m ij ] (3.46a)
lub w postaci odwrotnej:

ij (t) = So[ij ij ] + 2Sc ij m ij ] (3.46b)
z warunkami brzegowymi statycznymi :
ij j = qi (3.47a)
na powierzchni Fq
i kinematycznymi:
dane s ui , ui , j ,... (3.47b)
na powierzchni Fu
oraz warunkami pocztkowymi, zawartymi w operatorach cakowych.
Przecinkiem umieszczonym na poziomie indeksw oznaczono rniczkowanie wzgldem
zmiennych materialnych o indeksach nastpujcych po przecinku, i oznacza wsprzdne
wersora normalnej zewntrznej do brzegu ciaa, Fq i Fu s czciami powierzchni ciaa, na
ktrych zadane s obcienia powierzchniowe lub przemieszczenia, a Pi s skadowymi
wektora si objtociowych.
Podstawiajc (3.45a) do (3.46b), nastpnie otrzymany wynik do (3.44) sprowadzamy ukad
rwna do jednego rwnania rniczkowego drugiego rzdu zawierajcego operatory
cakowe:
So [ 13 uk, ki] + Sc [2 ui + 13 uk, ki] + Pi = 0 (3.48)
z kinematycznymi warunkami brzegowymi i statycznymi warunkami (3.47a) wyraonymi

przez przemieszczenia:
So [ 13 uk, k i] + Sc [(ui, j + u uj, i i 23 uk, ki] = qi (3.49)
Rwnanie (3.48) jest uoglnieniem znanego w teorii sprystoci rwnania Lam:

G2ui + (G + ) uk, ki + Pi = 0 (3.50)
gdzie stae Lam mona wyrazi przez modu Younga i wspczynnik Poissona:
G = E / [2(1+)] , = E / [(1+)(12)] (3.51)
Dla szczeglnego przypadku, jakim jest teoria sprystoci, operatory So i Sc przyjmuj
wartoci (por. rwnanie (3.39)):
So = Eo = E / (12) , Sc = G i po uwzgldnieniu (3.51) z rwnania (3.48) otrzymujemy
(3.50).
Rwnania napreniowe otrzymamy podstawiajc (3.46a) do rwna nierozdzielnoci (3.45b)
(z ktrych trzeba wybra liniowo zalene przyjmujc k=l). Po przeksztaceniach otrzymujemy
rwnanie:
Lo[2m ij + m , ik] + 12 Lc [2ij 2m ij + 2m , ij] = 12 Lc [ Pi, j + Pj, i] (3.52)
ktre jest uoglnieniem rwnania Beltrami'ego-Michella, znanego w teorii sprystoci:

(1+)2ij 2k k ij + k k , ij = [Pi, j + Pj, i] (1+), (3.53)
co atwo sprawdzi, uwzgldniajc, e dla ciaa sprystego operatory Lo i Lc przyjmuj
wartoci (por.rwnanie (3.36)):
Lo = 1/Eo = (12) / E oraz Lc = 1 / G = 2(1+) / E
3.6 CIAO QUASI-SPRYSTE; ANALOGIA SPRYSTO/LEPKO-SPRYSTA

Zamy, e reologiczny wspczynnik Poissona (t, ) nie zaley od wieku materiau :
(t, ) = (t) (3.54)
Ta niewielka z pozoru zmiana pociga za sob daleko idce konsekwencje.
Wychodzc z definicji (3.26d):
F2 (t , )
= (t)
F1 (t , )
skd: F2(t,)/ = (t)F1(t,)/

Cakujc po dostajemy:
F2(t ,) = (t) F1(t ,) a w szczeglnoci F2(t ,t)= (t) F1(t ,t) .
Z porwnania z definicj (3.26b): (t) = F2(t ,t)/F1(t ,t) wynika:
(t) = (t) (3.55)
Dalsz konsekwencj jest uproszczenie si zwizkw (3.29)
1+
Kc = K(t, ) = K,
1+
1 2
i (3.31): Ko = K(t, ) = K,
1 2
oraz, podobnie: Ro = Rc = R.
Teraz operatory cakowe (3.39) przyjmuj posta:
t
So[p] = Eo(t) (p(t) p() R(t,) d)
0
t
(
Sc [p] = G(t) p(t) p() R(t,) d , )
0
i zachodzi midzy nimi zwizek:

1+ (3.56)
So = [ Eo (t) / G(t) ] Sc = 2 Sc
1 2
Rwnanie (3.48) przyjmuje posta:
1 (3.57)
Sc [ 2ui + uk , ki ] + Pi = 0
1 2
z warunkami brzegowymi:
2 (3.57a)
Sc [ (ui , j + uj , i ) j + uk , k i] = qi
1 2
Po redukcji i naoeniu na obie strony tych rwna operatora Lc odwrotnego do Sc tzn.
speniajcego relacj Lc [Sc(p)] = p, otrzymamy
2ui + uk , ki / ( 1 - 2) = Lc [Pi] (3.58)

Lewa strona tego rwnania jest (po uwzgldnieniu (3.51)) identyczna z rwnaniem Lam
(3.50). Poprzez naoenie operatora Lc na statyczne warunki brzegowe (3.57a) mona
przeksztaci je do postaci:
2 (3.59)
(ui , j + uj , i) j + . uk , kii = Lc [qi]
1 2
Lewe strony rwna (3.58) i (3.59) s takie, jak w teorii sprystoci, za prawe mona
traktowa jako uoglnione obcienia zalene - poprzez operatory Lc - od czasu. Przestrzenny
rozkad przemieszcze w kadej chwili czasu bdzie wic - z dokadnoci do staego
mnonika obcienia - taki, jak to wynika z teorii sprystoci.
Podobnie jak zwizek pomidzy operatorami S, mona wyprowadzi zwizek pomidzy
operatorami L:
1 2 (3.60)
Lo = [ G / Eo ] Lc = Lc
2(1 + )
Wykorzystujc ten zwizek rwnanie (3.52) przeksztacamy do postaci:
1 L [ (1+)2 2 +
k k , ij]=
1 L [P + P ](1+), (3.61)
2 c ij k k ij
2 c i, j j, i
Po obustronnym naoeniu operatora odwrotnego Sc otrzymujemy rwnanie identyczne z

(3.53). Wynika std, e w konsekwencji przyjcia zaoenia (3.54), rozkad napre jest taki,
jak to wynika z teorii sprystoci i stay w czasie.
Wnioski, podane powyej, a odnoszce si do rwna przemieszczeniowych i
napreniowych, stanowi o analogii sprysto-lepkosprystej: rozkad przestrzenny
napre i przemieszcze jest taki jak w teorii sprystoci, przy czym naprenia s stae w
czasie, a przemieszczenia proporcjonalne do funkcji czasu, okrelonej przez operator Lc .
Jeszcze dalej idce uproszczenia mona uzyska zakadajc dodatkowo, e mamy do
czynienia z ciaem nie starzejcym si , opisanym rwnaniami inwariantnej teorii
dziedzicznoci.
Przyjmujc:
= = const. , E = const. oraz K= K(t - )
otrzymamy nastpujce wyraenia dla operatorw L:
t
(
Lo = [1/Eo] p(t) + p() K(t - ) d )
0
t
(
Lc = [1/G] p(t) + p() K(t - ) d )
0
Dokonujc na tych zwizkach transformacji Laplace'a i wykorzystujc twierdzenie o splocie,

otrzymamy:
L o = p [1+ K ] / Eo (3.62)
L c = p [1+ K ] / G (3.63)
skd otrzymujemy zwizek miedzy transformatami operatorw:

L o = L c [ G / Eo]. (3.64)
Dokonujc teraz transformacji na zwizku fizycznym (3.42) mamy:

ij = L o [ m ij] + 12 L c [ ij m ij]
a po wykorzystaniu (3.63) i (3.64) :

ij = { [1+ K ] / Eo }[ m ij] + 12 { [1+ K ] / G}[ ij m ij]
a nastpnie zwizkw na G i Eo :
ij = {[1 2][1+ K ] / E }[ m ij] + {[1 + ] [1+ K ] / E}[ ij m ij]
Po uporzdkowaniu otrzymujemy zwizki fizyczne w przestrzeni transformat:

ij = { [1+ K ] / E }{ [1 + ] ij kk ij } (3.65)
Rwnanie to jest identyczne z prawem Hooke'a, jeli oznaczy E / [1+ K ] jako modu E*.
Poniewa pozostae rwnania wchodzce w ukad rwna zadania brzegowego podlegaj
podobnej transformacji Laplace'a:
ij ,j + P i = 0
ij = 12 [ u i , j + u j , i ]
to w przestrzeni transformat otrzymujemy komplet rwna identyczny z kompletem rwna
teorii sprystoci, co zadanie inwariantnej teorii dziedzicznoci dla ciaa niestarzejcego si
sprowadza do rozwizania analogicznego zadania sprystego i znalezienia retransformat.
4 FENOMENOLOGICZNE TEORIE PEZANIA METALI
4.1 PODSTAWOWE DANE DOWIADCZALNE
Pezanie metali, ktre zachodzi przy temperaturach homologicznych (por. Rozdz.1.1)
wyszych ni 0.4, ma due znaczenie przy projektowaniu konstrukcji pracujcych w wysokich
temperaturach (konstrukcje energetyczne, turbiny gazowe, konstrukcje w warunkach
poarowych). Z tego wzgldu zjawisku temu powicono wiele uwagi, prowadzc w latach
30-tych rozlege badania dowiadczalne (Synne s tu dowiadczenia realizowane w cigu 100
000 godzin - a wic ok. 12 lat - przez Robinsona w okresie 27.03.1931 - 8.09.1942). Z drugiej
strony zjawisko to jest niezwykle zoone, jeli chodzi o stron fizyczn ; pewn informacj
daj tzw. mapy deformacji opracowane w latach 60-70 przez Ashby'ego (rys.4.1).
Ta zoono znajduje swoje odzwierciedlenie w makroskopowo obserwowalnym

zachowaniu si metali w wysokich temperaturach w postaci nieliniowoci i to zarwno ze
wzgldu na przebieg pezania w czasie, jak i na zaleno prdkoci pezania od napre. W
efekcie, komplikuje to znacznie obliczenia, ktre musz mie charakter oblicze
numerycznych (rozwizania cise istniej tylko przy bardzo daleko posunitej idealizacji
zjawiska).
Jedn z najwaniejszych cech pezania metali jest jednak nieodwracalno odksztace
pezania. Moe ona mie charakter zupeny (cakowity brak nawrotu niesprystego) lub
czciowy. Proces deformacji jest procesem dysypatywnym (nastpuje rozproszenie energii), a
odcienie ma na og charakter wycznie sprysty.
Typowy przebieg pezania przy staym napreniu pokazano na rys.4.2. Wyrnia si tu
zwykle trzy okresy: pezanie pocztkowe (albo pierwotne) gdy prdko odksztace maleje -
a wic mamy do czynienia ze zjawiskiem umocnienia - oznaczone jako I , pezanie ustalone
(prdko odksztace jest staa), oznaczone jako II i pezanie kocowe ( albo trzecio-
M.Chrzanowski, P.Latus: REOLOGIA - 4. Teorie pezania metali 31
okresowe) oznaczone jako III . Jeli obcienie utrzymane jest dostatecznie dugo, to proces
pezania prowadzi do dekohezji i zniszczenia prbki w czasie tR.
Zwykle odksztacenia rozkada si umownie na dwie skadowe: odksztacenia pocztkowe o

(lub natychmiastowe) i odksztacenia pezania c:
= o + c (4.1)
Odksztacenia pocztkowe mog by zarwno spryste jak i plastyczne:

o = e + pl (4.2)
Podstawowym problemem jest ustalenie typu nieliniowoci, rozumianej jako nieliniowa
zaleno odksztace pezania od napre. W tym celu buduje si dowiadczalne krzywe
izochroniczne, ktre pokazuj przebieg krzywych - c w rnych, ustalonych chwilach
czasu. Na rys. 4.3.pokazano przykad konstrukcji takich krzywych.
Zaoeniem, ktre jest powszechnie przyjmowane, a ktre w sposb istotny upraszcza analiz
konkretnych zada jest zaoenie podobiestwa, zarwno krzywych pezania:
c = 1() 2(t) (4.3)
jak i krzywych izochronicznych:
= 1() 2(t) (4.4)
Wreszcie, istotnym czynnikiem jest oczywicie temperatura, ktr mona uwzgldnia przez
wprowadzenie podobiestwa ze wzgldu na t zmienn, np. w postaci rozszerzonego
rwnania (4.3):
c = 1() 2(t) 3(T) (4.5)
lub poprzez uwzgldnienie wpywu temperatury na warto staych materiaowych
wystpujcych w powyszych rwnaniach.
4.2 PEZANIE PRZY STAYM JEDNOOSIOWYM STANIE NAPRENIA
W Tabl.4.1 zestawiono formuy empiryczne dla poszczeglnych funkcji, figurujcych w
rwnaniu (4.5). Wszystkie symbole poza (naprenie), t (czas), oraz Q i R opisanymi w
tablicy - s staymi materiaowymi.
Tabl.4.1. Formuy dla pezania przy staym napreniu
Funkcja Posta funkcji Autor Rok Uwagi
1() Bn Norton 1929 Najbardziej rozpowszechniona i
najlepiej potwierdzona
dowiadczalnie
C{exp (/o) -1} Soderberg 1936
A sinh (/o) McVetty 1943
C1exp (/o) Dorn 1955 Tylko dla wysokich napre
B1n1 + B2n2 Johnson 1963
A1{sinh (/o)}n3 Garofalo 1965
2(t) { 1 + at1/3 } exp (bt) Andrade 1910

ctn Bailey 1935 Wraz z 1 wg Nortona jest
nazywana teori Bailey-Nortona;
1 n 1
3 2
G { 1 - exp (-qt) +H}t McVetty 1943
ai t ni Graham 1955
&Walles
3(T) {exp (-Q/RT)} m Dorn 1955 Powszechnie przyjmowana

zaleno od temperatury , Q -
energia aktywacji [cal/mol], R -
staa gazowa
(R=1.9868 [cal/mol oC] )
Zestawione powyej proste formuy (ktre jednak byy wynikiem wieloletnich, mudnych
dowiadcze) s tylko dopasowywaniem formu matematycznych do wynikw dowiadcze.
Nie pozwalaj one na zastosowanie w przypadku, gdy naprenia s zmienne w czasie, ani
gdy mamy do czynienia z przestrzennym stanem naprenia. Nastpne rozdziay powicone
bd m.in. tym wanie problemom.
4.3 PEZANIE PRZY ZMIENNYM JEDNOOSIOWYM STANIE NAPRENIA

4.3.1 Teoria pezania ustalonego
Okres pezania przebiegajcy (przy staym napreniu) ze sta prdkoci jest czsto
dominujcy w caym procesie pezania (w szczeglnoci zarwno pezanie I-go okresu jak i
III-go okresu mog w ogle nie wystpowa). Std najprostsz wydaje si by aproksymacja
rzeczywistej krzywej pezania przy staym napreniu pokazana na rys.4.4 lini przerywan.
Jeli dodatkowo zaniedbane zostan - jako pomijalnie mae - odksztacenia spryste, to

moemy napisa:
c = 1() t (4.6)
Dla naprenia zmiennego w czasie, aproksymowanego krzyw schodkow (rys.4.5), moemy

napisa:
(t1) = 1(1) ( t1 to) = 1(1) t1
(t2) = (t1) + 1(2) ( t2 t1) = 1(1) t1 + 1(2) t2
i oglnie:
k (4.7)
(tk) = 1(i) ti
i=1
gdzie ti = ti ti-1 . Po przejciu z powysz sum do granicy otrzymamy:
t
(t) = 1[(t)] dt ,
0
a po obustronnym zrniczkowaniu po czasie t

& (t) = 1[(t)] (4.8)
Jeli funkcj 1 przyj wg Nortona, to otrzymamy jedn z najbardziej rozpowszechnionych
teorii: teori pezania ustalonego Nortona:
& (t) = B n(t) (4.9)
Jest to, jak wida, przyjcie, e materia zachowuje si jak nieliniowa ciecz Newtona.
Przez analogi do modelu Maxwella, dodanie czonu odpowiedzialnego za odksztacenia

natychmiastowe (rys.4.6):
& (t ) (4.10)
& (t) = + B n(t)
E
umoliwia opis relaksacji napre.
Kolejnym etapem aproksymacji krzywej pezania byo dodanie przez Odqvista (1953) czonu
odpowiedzialnego za natychmiastowe odksztacenia plastyczne i cz odksztace
pocztkowego pezania nieustalonego (por. rys.4.7).
Dla staego naprenia mamy:

o
(t) = + p(o) + 1(o) t
E
Dla zmiennych napre (aproksymowanych krzyw schodkow):
1
(t1) = + p(1) + 1(1) t1
E
2 1
(t2) = (t1) + + p(2) p(1) + 1(2) t2 =
E
2
= + p(2) + 1(1) t1+ 1(2) t2
E
i oglnie:
k
k
(tk)=
E
+ p(k) + ( ) t
1 i i
i=1
a po przejciu do granicy i obustronnym zrniczkowaniu po czasie:
& (t ) p & (4.11)
& (t) = + (t ) + 1[(t)]
E
Podstawimy:
p() = [/o ] no (4.12)
1[(t)] = [/n ]n [1/] (4.13)
gdzie: o , n , , n , no - s staymi materiaowymi, przy czym zachodzi zwizek:
B = [1/n ]n [1/],
a wic staa o wymiarze czasu jest tu wprowadzona dla wygody, umoliwiajc posugiwanie
si bezwymiarowymi napreniami /n .
Mnonik w (4.12) zosta wprowadzony po to, aby mc uwzgldnia procesy czynne i
bierne (zob. rys.4.8).
Uwzgldniajc (4.12) i (4.13) otrzymujemy prawo Odqvista:

& (t ) (4.14)
& (t) = + no[/o ] no [ (t)]-1 & (t ) + [/n ]n [1/]
E
Teoria ta nie zawiera w sposb jawny czasu, jest wic niezmiennicza wzgldem wyboru
pocztku osi czasu.
4.3.2 Teoria starzenia.

Jeli przy staym napreniu funkcja & c (t ) nie jest staa w czasie (np. w pierwszym okresie
pezania), to mona j aproksymowa rwnaniem:
& c (t ) ) = (, t) (4.15)
lub po rozdzieleniu zmiennych:
& c (t ) = g1( ) g2( t) (4.16)
a wic o aktualnej prdkoci pezania decyduje zarwno historia naprenia jak i czas. Jest to
dobrze widoczne w przypadku skokowej zmiany obcienia, jak to pokazano na rys.4.9.
Szczeglnym przypadkiem tej teorii jest omwiona powyej teoria pezania ustalonego (gdy
g2 = const.). W oglnoci jednak, jest to teoria zalena od wyboru pocztku osi czasu.
4.3.3 Teoria odksztace cakowitych.

Teoria ta zakada istnienie jednoznacznego zwizku pomidzy odksztaceniami pezania a
czasem:
c(t) = h1() h2(t) (4.17)
a wic nie prdko odksztacenia pezania ale jego warto zaley od naprenia i czasu
(rys.4.10).
Przy skokowej zmianie naprenia otrzymujemy skokow zmian odksztacenia pezania.
Teoria ta jest analogiem nieliniowej sprystoci.
4.3.4 Teoria umocnienia odksztaceniowego.

Zakada si tu, e o prdkoci odksztace pezania decyduje -poza napreniem - aktualna
warto nagromadzonego odksztacenia pezania:
& c (t ) = (, c) (4.18)
lub
& c (t ) = k1() k2( c) (4.19)
(por. rys.4.11)
Gdy k1 i k2 s funkcjami potgowymi:

k1() = m B 1/m n/m
k2( c) = c-1/m + 1
to (4.18) przyjmuje posta
& c (t ) = mB1/ m 1
1/ m n/ m (4.20)
c
Dla = o = const.:
c1/ m1dc = mB1/ m n/ mdt
Po obustronnym scakowaniu otrzymujemy:
mc1/ m = mB1/ m n/ mt
i po uporzdkowaniu:
c = B nt m (4.21)
a wic otrzymuje si teori Baileya-Nortona (por. rozdz. 4.2), gdzie m < 1 (pezanie
pierwszego okresu)
Warto zwrci uwag, e teoria ta jest niezalena od wyboru pocztku osi czasu (teoria
niezmiennicza).
4.3.5 Teoria nieliniowej dziedzicznoci

Teoria ta, przypisywana Rabotnowowi (1953), jest uoglnieniem liniowej teorii
dziedzicznoci:
t (4.22)
( c ) = (t ) + ( )K (t - )d
0
gdzie jest funkcj naoon na odksztacenia. Przy skokowej zmianie obcienia model ten
zachowuje si zgodnie z zasad superpozycji Boltzmann'a tj.
c(1 + 2 , t) = c(1 , t) + c(2 , t - to)
4.3.6 Porwnanie teorii pezania nieustalonego

Na charakterystyczne zachowanie si materiaw opisywanych rnymi teoriami przy
obcieniu skokowo zmiennym wskazywano przy omawianiu kadej z tych teorii. W istocie,
ten typ obcienia pozwala na ujawnienie jakociowych rnic w opisie zachowania si
materiau wg. danej teorii. Na rys. 4.13 i 4.14 zestawiono wykresy obrazujce przebieg
pezania przy skokowym wzrocie naprenia (rys. 4.13) i skokowym zmniejszeniu
naprenia (rys. 4.14) dla teorii opisujcych pezanie nieustalone (szczegow analiz mona
znale w monografii Penny, Marriott, 1971).
W przedziale czasu 0< t < to , gdzie to oznacza moment zmiany naprenia, wszystkie teorie
opisuj t same krzywe (wspczynniki tych teorii s tak dobrane, aby odpowiada danym
dowiadczalnym), przy czym lini przerywan zaznaczono przebieg tych krzywych przy
staym napreniu dziaajcym od t=0, a na osi rzdnych naniesiono odksztacenie pezania:
c = e
gdzie jest odksztaceniem cakowitym, a e - odksztaceniem sprystym.
Sposb otrzymania poszczeglnych krzywych jest objaniony na rysunkach 4.9 4.12
poprzez strzaki narysowane liniami przerywanymi, zgodnie z uprzednio omwionymi
wasnociami tych teorii. Jedynie w przypadku odcienia, teoria nieliniowej dziedzicznoci
nie daje adnej zmiany odksztace, gdy przyjmuje si, e odcienie blokuje proces wzrostu
odksztace pezania. O wyborze teorii waciwej dla opisu konkretnego materiau decyduje
zgodno opisu z danymi dowiadczalnymi wykonanymi wg tych napre.
4.4 PEZANIE W PRZESTRZENNYM STANIE NAPRENIA

Pezanie metali ma charakter deformacji plastycznej, tj. jest nieodwracalne: jego przebieg nie
zaley od cinienia hydrostatycznego, a prdko odksztace pezania jest okrelona przez
posta funkcji pynicia. Rozrnienie pomidzy plastycznoci a pezaniem jest czysto
umowne, cho miar rozwoju plastycznoci jest wzrost obcienia, a pezania - czas. Z tego
te powodu punktem wyjcia dla poprawnego sformuowania teorii jest rozpatrzenie pezania
jako szczeglnego przypadku lepkoplastycznoci, dla ktrej prdko odksztace mona
zapisa nastpujco:
Q (4.23)
& vp = < ( FF ) >o

gdzie podwjnym podkreleniem oznaczono tensory, jest wspczynnikiem lepkoci, F -

warunkiem plastycznoci (Fo jest wartoci porwnawcz funkcji F), Q - potencjaem
pynicia, a nawias < > oznacza, e wyraenie wewntrz tego nawiasu przyjmuje warto 0
jeli argument funkcji pynicia jest ujemny:
<(F)> = 0 jeli F<0
<(F)> = (F) jeli F0
Warunek plastycznoci mona zapisa jako
F( , ) = F ( , ) pl () = 0 (4.24)
gdzie pl jest granic plastycznoci, a jest parametrem umocnienia (wzgldnie osabienia)

zalenym od historii obcienia.
Jeli funkcje Q i F s identyczne, to mwi si o stowarzyszonym prawie pynicia, w
przeciwnym przypadku mamy do czynienia z prawem niestowarzyszonym.
Dla funkcji pynicia w postaci funkcji potgowej mamy:
Q (4.25)
& vp = < ( FF ) n >
o

gdzie funkcje F i Q dla materiaw izotropowych s w oglnoci funkcjami trzech
niezmiennikw tensora napre:
F( ) = F(m , J2 ,J3) (4.26a)
Q( ) = Q(m , J2 ,J3) (4.26b)
gdzie m ,jest napreniem rednim a J2 ,J3 s niezmiennikami dewiatora napre:

m = 13 ii
J2 = 12 sij sij
J3 = 13 sij s jks ki
sij = ij m ij
Spord wielu propozycji dla postaci funkcji F opisujcej warunek plastycznoci, dwie teorie
znajduj najczstsze zastosowanie.
Teoria Druckera-Pragera:
6 sin 6c cos (4.27)
F= m + 3J 2 =0
3 sin 3 sin
gdzie jest ktem tarcia wewntrznego , c - wspczynnikiem kohezji (rys.4.15).
Dla = 0 i 2c = pl otrzymujemy warunek Misesa (a waciwie Hubera-Misesa -

Hencky'ego):
F = 3J 2 pl = 0 (4.28)
Z porwnania z (4.24) mamy F = 3J 2
Teoria Coulomba-Mohra:
(
F = 2 m sin + 2cos 1
3
sin sin ) J 2 - 2c cos = 0 (4.29)
gdzie jest parametrem (ktem) Lod:
= 13 arcsin 3 2 3
J3 (4.30)
3
J2 2
. Pozostae oznaczenia jak dla teorii Druckera-Pragera. Powierzchnie

6 6
plastycznoci pokazano na rys.4.16.
Dla = 0 i 2c = pl otrzymujemy warunek Tresci:

F = 2 J 2 cos pl = 0 (4.31)
czyli F = 2 J 2 cos .
Rwnanie (4.23) wygodnie jest przedstawi w postaci macierzowej:
& vp = = o (4.32)
Porwnujc (4.32) z (4.23) mamy:

< ( FF ) > =
o
(4.33)
o = Q (4.34)

Rozpiszemy praw stron powyszego rwnania:
Q Q m Q J 2 Q J 3
= + + =
m J 2 J 3
Q Q 2 Q 3 (4.35)
= M1 + M + M
m J 2 J 3
gdzie nawias w ostatnim wyraeniu definiuje macierz o . Macierze M maj postaci:
1 1 1 0 0 0 (4.36)
1 1 0 0 0

1 0 0 0 1
M1 =
0 0 0 9 m
0 0

0
2
3 13 13 0 0 0 (4.37)
2
13 0 0 0
3
2
2
3 0 0 0
M =
2 0 0
2 0

2
13 11 1
3 33 1
3 22 23 23 1
3 31 1
3 12
1
22 1
11 23
1
31
2 1
12
3 3 3 3 3
1
33 23
1 1
31 12
2
M3 =
3 3 3 3
+
11 12 31
22 23

33
13 13 13 0 0 0 (4.38)

13 13 0 0 0
13 0 0 0
m
1 0 0
1 0

1
Mona teraz rozrni dwie sytuacje graniczne:
stan sprysto-plastyczny, gdy osignity jest stan stacjonarny (brak zmian
przemieszcze). W tym stanie naprenia musz by takie, e F 0. Jeli spenione s
warunki rwnowagi, to stan napre odpowiada dopuszczalnemu stanowi plastycznemu.
Dla idealnej plastycznoci stan taki reprezentuje dolne oszacowanie plastycznej nonoci
granicznej.
pezanie, gdy pl 0 tj. F 0.
Dla stowarzyszonego prawa pynicia (F = Q) wg kryterium Misesa (4.28):
Q 3 1 (4.39)
=
J 2 2 J2
= ( FF ) n =
o
1
Fo
n
( 3J 2 ) n (4.40)
Skd: & vp =
Fo
n
1
3 1
2 J2
M(2
3J 2 )n (4.41)
Uwzgldniajc, e iloczyn macierzy M2 i tensora napre daje dewiator napre s ,

1
3J 2 = eff jest intensywnoci napre, oraz oznaczajc n = B , otrzymujemy
Fo
zwizek fizyczny
3 n -1 (4.42)
& vp = B eff s
2
ktry jest uoglnieniem prawa Nortona (4.9) na przestrzenny stan naprenia.
W podobny sposb zapisane prawo Odqvista (4.14) przyjmuje posta:

no
s d s (4.43)
& vp =
13
2
( )
eff
n

eff
+ 3 eff
2 o

dt eff

a teoria umocnienia odksztaceniowego :
1 3 eff
m
s (4.44)
& cr =
2 m
( )
cr
eff

eff
gdzie m, , m , s staymi materiaowymi, a cr
eff
jest intensywnoci odksztace
pezania.
4.5 PEZANIE STACJONARNE; ANALOGIA ALFREYA-HOFFA

Z uwagi na nieliniowo zwizkw fizycznych, oraz na fakt, e wszystkie zmienne stanu s
funkcjami czasu (redystrybucja napre, odksztace i przemieszcze) rozwizywanie zada
pezania metali napotyka na znaczne trudnoci obliczeniowe, std powszechnie stosowana jest
dyskretyzacja przestrzenna (metoda rnic skoczonych, metoda elementw skoczonych) i
specjalne procedury cakowania po czasie.
Znaczne uatwienie oblicze wprowadza zaoenie osignicia przez konstrukcj stanu
stacjonarnego, tj. takiego, w ktrym nastpuje ustalenie procesu redystrybucji napre w
czasie.
Warunki realizacji takiego stanu poda Hult (1962):
e << cr (odksztacenia pezania s znacznie wiksze od odksztace sprystych, co
oznacza, e te ostatnie mona pomin)
obcienia s stae w czasie
funkcja 1() jest funkcj potgow (np. pezanie ustalone wg prawa Nortona (4.9))
1() = B n
Przy tych zaoeniach zwizki fizyczne zawieraj wycznie pochodne odksztace i
naprenia, rwnania rwnowagi - naprenia , a rwnania nierozdzielnoci odksztace -
wycznie prdkoci odksztace:
ij ' j + Pi = 0
& (t) = B n
& ij ' kl + & kl ' ij & ik ' jl & jl ' ik = 0
Tak wic mamy formalnie do rozwizania zadanie nieliniowej sprystoci, gdzie w miejsce
odksztace sprystych naley podstawi prdkoci odksztace. Spostrzeenie to nosi nazw
analogii Alfreya (1944) , ktra zostaa nastpnie rozszerzona przez Hoffa
(1954).Zilustrujemy j przykadem ukadu prtowego, pokazanym na rys.4.17.
Jest to prosta konstrukcja statycznie niewyznaczalna (w przypadku konstrukcji statycznie

wyznaczalnej stan napre nie zaley od zwizkw fizycznych), skadajca si z trzech
prtw jednakowej dugoci i o takim samym przekroju poprzecznym A. Do dyspozycji s
cakowe rwnania rwnowagi:
1 + 22cos = s (4.45)
gdzie s = P/A, rwnania nierozdzielnoci przemieszcze (wyraone przez odksztacenia lub
przez ich pochodne):
1cos = 2 , lub (4.46a)
& 1cos = & 2 (4.46b)
oraz zwizki fizyczne dla kadego z prtw (zakadamy takie same wasnoci obu prtw):
& i = B i n (4.47)
Po odpowiednich podstawieniach otrzymujemy stacjonarny rozkad napre w konstrukcji:
1
1 (cos ) n (4.48)
1 = n +1
s , 2 = n +1
s
1 + 2(cos ) n
1 + 2(cos ) n
Rozkad napre dla materiau nieliniowo-sprystego otrzymamy, kadc no zamiast n:

1
(4.49)
1 (cos ) n o
e1 = n o +1
s , e2 = n o +1
s
1 + 2(cos ) no
1 + 2(cos ) no
Redystrybucja zachodzi wic pomidzy stanami danymi rwnaniami (4.48) i (4.49), Jeli
nieliniowo jest taka sama zarwno dla odksztace sprystych jak i dla prdkoci
odksztace pezania (n=no), to nie ma redystrybucji napre.
Jeli w (4.49) przyjmiemy no=1 , to otrzymamy rozwizanie liniowej sprystoci:
1 cos (4.50)
le1 = s , le2 = s
1 + 2cos 2 1 + 2cos 2
gdzie indeksem grnym le zaznaczono, e jest to rozwizanie liniowej sprystoci.
Dla no= otrzymujemy:
1 (4.51)
pl1 = pl2 = s = pl
1 + 2cos
Jest to rozkad quasi-plastyczny, odpowiadajcy osigniciu przez konstrukcj (ktrej materia
jest opisany prawem idealnej plastycznoci) granicznej nonoci plastycznej. Rozkad ten
nazywamy quasi-plastycznym, bo charakter rozkadu napre jest jak w idealnej
plastycznoci (wyrwnanie napre) lecz ich warto jest zalena od wartoci przyoonego
obcienia (w idealnej plastycznoci naprenia te s rwne granicy plastycznoci).
Redystrybucja napre moe wic zachodzi pomidzy dwoma skrajnymi stanami: liniowej
sprystoci i idealnej plastycznoci, jak to pokazano na rysunku 4.18( w rzeczywistoci
zachodzi ona pomidzy rozkadami odpowiadajcymi wykadnikom no i n).
Ocena przebiegu procesu redystrybucji napre wymaga rozwizania zadania pezania

niestacjonarnego (tzn. uwzgldniajcego odksztacenia natychmiastowe i pezania), co jest na
og nieosigalne na drodze analitycznej (za wyjtkiem przypadkw szczeglnych, np. dla
n=2 kiedy istnieje rozwizanie rwnania rniczkowego (4.10)).
Na zakoczenie dodajmy, e powodem redystrybucji napre moe by to, e materia
podlega innemu zwizkowi fizycznemu, ni pezanie ustalone (np. umocnienie
odksztaceniowe) lub, e zachodzi osabienie materiau (np. w wyniku rozwoju uszkodze).
Jednak rozwizania stacjonarne i jego oszacowania w oparciu o analogi Alfreya-Hoffa s
dobrym pierwszym przyblieniem bardziej zoonych zada.
4.6 RELAKSACJA NAPRE

Przebieg relaksacji napre przy zadanych odksztaceniach jest szczeglnym przypadkiem
redystrybucji napre w warunkach stanu niestacjonarnego. Zaley on od postaci zwizkw
fizycznych; najprostszym sposobem opisu jest poszerzenie rwna pezania ustalonego o
odksztacenia spryste (rwnanie 4.10). Wobec zadanych staych odksztace mamy & (t) = 0
i rwnanie to przyjmuje posta:
& (t ) (4.52)
+ B n = 0
E
Jest to rwnanie Bernoulliego o oglnej postaci:
y + P( x ) y = Q( x ) y n ,
ktre sprowadzamy do rwnania liniowego, dzielc przez y n i wprowadzajc now zmienn
z = y -n+1.
Podstawiajc z = -n+1. oraz uwzgldniajc , e dz = (-n+1) -nd, otrzymujemy:
dz 1 nn+1
z = - BE
( n + 1) n dt
a po przeksztaceniach:
dz (4.53)
= - BE(-n + 1)
dt
skd:
z = -BE (-n+1)t +C (4.54)

Sta C wyznaczamy z warunku (0) = o, tj. z = zo = o-n+1= C.
Po skorzystaniu z tego warunku i prostych przeksztaceniach otrzymujemy:
(t )
= [1 + BE(n - 1) on -1 t ]
1
(4.55)
1- n
lub w innej postaci:

1 (4.56)
(t ) 1 1- n
= 1 + (n - 1) &o t
o E
Uwzgldniajc, e & o oznacza tu prdko odksztace pezania ustalonego wywoan przez

pocztkowe, stae w czasie naprenie o , a iloczyn tej prdkoci i czasu jest wartoci
fikcyjnego odksztacenia pezania ustalonego przy tym napreniu ocr, za o /E jest
pocztkowym odksztaceniem sprystym oel, otrzymujemy prost formu pozwalajc
oszacowa spadek napre w warunkach relaksacji:
1 (4.57)
(t ) cr (t ; ) 1 - n
= 1 + (n - 1) o el o
o
Przebieg relaksacji mona scharakteryzowa, podajc pewien umowny czas relaksacji,
wyznaczony jako czas odcity na osi czasu przez styczn wystawion do krzywej relaksacji w
chwili t=0 (rys.4.19)
Rniczkujc (4.55) i obliczajc t* a nastpnie ( t*) otrzymujemy:

o 1n (4.58)
t* =
EB
1 (4.59)
1 n
( t*) = o n
4.7 ALGORYTM NUMERYCZNY MES

Zadania brzegowo-pocztkowe teorii pezania stwarzaj znaczne trudnoci obliczeniowe
zarwno z uwagi na nieliniowo zwizkw fizycznych, jak i cakowanie po czasie. Poniej
przedstawiono algorytm Metody Elementw Skoczonych w ujciu prekursora tej metody
O.C.Zienkiewicza.
Punktem wyjcia jest oglne sformuowanie zasady prac wirtualnych w zapisie macierzowym:
e s dV - u T b dV - u T q dA = 0 (4.60)
T
V V Fq
gdzie:
V jest objtoci ciaa, Fq - czci powierzchni ciaa , na ktrej zadane s siy
powierzchniowe q, b s siami objtociowymi, a u jest wektorem przemieszcze, e -
wektorem odksztace, s - wektorem napre
Rwnania geometryczne Cauchy'ego zapiszemy w postaci macierzowej:
e = Lu (4.61)
gdzie
x 0 0 0
z

y
(4.62)

LT = 0
y 0
z 0
x
0 0
0
z y x
za przemieszczenia zastpimy szeregiem:

u = Nia i = N a (4.63)
gdzie N s znanymi funkcjami ksztatu, a jest cigiem dyskretnych wartoci przemieszcze

okrelajcych rozwizanie przyblione. Wstawiajc (4.61) i (4.63) do (4.60) otrzymujemy:
(4.64)
a T (LN) T s dV - N T b dV - N T q dA = 0
V V Fq
Po wprowadzeniu oznczenia:
B = LN (4.65)
i wektora obcienia
N N (4.66)
T T
b dV + q dA = F
V Fq
spenienie rwnania (4.64) wymaga, aby spenione byo rwnanie rwnowagi:
B (4.67)
T
s dV - F = 0
V
Z wektora odksztace wyodrbnimy cz spryst, odejmujc od odksztace cakowitych

odksztacenia lepkoplastyczne:
e e = e - e vp
Odksztacenia spryste s powizane z napreniami poprzez prawo Hooke'a, ktre w zapisie
macierzowym przyjmie posta:
D 1s = e e (4.68a)
Wyliczajc std naprenia, z uwzgldnieniem (4.61), (4.63) i (4.65) mamy:
s = D e e vp = DLu De vp = DLNa De vp = DBa De vp (4.68b)
Tak wyliczone naprenie wstawiamy do rwnania rwnowagi (4.67):
B [DBa De ] dV - F = 0 ,
T vp
ktre po oznaczeniach:
B (4.69a)
T
DB dV = K
V
B De vp dV + F = V (4.69b)
T
daj podstawowe rwnanie dla wyznaczenia wektora a :

KaV=0 (4.70)
przy czym przyrosty odksztace lepko-plastycznych musz by wyznaczane z rwnania
konstytutywnego (4.32), ktre w obecnych oznaczeniach ma posta:
e& vp = s (4.71)
Procedura cakowania wyglda nastpujco:
1. Wychodzc ze znanych na n-tym kroku wartoci sn ,an ,Vn ,e vp
n obliczamy prdko
odksztace lepkoplastycznych na tym kroku:
n = sn
e& vp (4.72)
2. Obliczamy przyblion warto przyrostu odksztacenia lepkoplastycznego na tym kroku:
e vp
n e& vp
n t
co pozwala na wyliczenie wartoci samych odksztace lepko-plastycznych na nastpnym

kroku:
n +1 = e n + e n
e vp vp vp
(4.73)
3. Obliczamy now warto si wzowych:
Vn +1 = Fn +1 + B T De vp
n +1 dV
(4.74)
V
gdzie now warto si objtociowych obliczamy na podstawie (4.66):

Fn +1 = N T b n +1 dV + N T q n +1 dA
V Fq
4. Rozwizujc rwnanie (4.70) wyznaczamy nowe wartoci przemieszcze wzowych:

a n+1 = K 1Vn+1 (4.75)

5. Obliczamy now warto naprenia:
s n+1 = DBa n+1 De vp
n +1
(4.76)
i powracamy do pocztku procedury (p.1).
Zalet tej procedury jest to, e przemieszczenia wzowe wyznaczamy zawsze z tego samego
rwnania (4.70), w ktrym zmianie ulegaj jedynie wyrazy wolne. Uwarunkowanie macierzy
K jest zalene wycznie od macierzy sztywnoci sprystej D i przyjtych funkcji ksztatu N.
Wanym jest w tej procedurze dobr waciwego kroku czasowego, co powinno zapewni
zarwno stablinoc rozwizania jak i jego zbieno. Zagadnienia te s dyskutowane w
zwizku z badaniem zachowania si rwna typu:
= f (s, t )
ds (4.77)
dt
Rniczkujc (4.68b) mamy:
s& = DBa& De& vp (4.78)
a podstawiajc pochodn przemieszcze wzowych wyliczon ze zrniczkowanego
rwnania (4.70):

a& = K 1 V
Po wykorzystaniu (4.69b):
(4.79)
a& = K 1 B T De& vp dV + F&

Po wstawieniu tego wyniku do (4.78) otrzymujemy ogln posta rwnania (4.77), dla
rozwizania ktrego musi by zapewniona stabilno:
(4.80)
s& = DBK 1 B T D sdV + F& D s

(wykorzystano tu zwizek fizyczny (4.71). Wida, e poza charakterystyk spryst oraz
przyjtymi funkcjami ksztatu, wpyw ma te posta macierzy , a wic przyjta posta
potencjau pynicia (por. Rozdz.4.4). Dla pynicia wg. hipotezy Hubera-Misesa-Hencky'ego
stabilno jest zapewniona gdy:
4(1 + ) F0 (4.91)
t
3E
a dla hipotezyTresci:
(1 + ) F0 (4.82)
t
E
Objanienie oznacze podano po wzorze (4.23) a przez ' oznaczono:
d (4.83)
=
F
d
F0
Ze wzgldw praktycznych przyjmuje si zwykle dodatkowe ograniczenia na krok cakowania
po czasie:
& vp t (4.84)
dla kadego kroku, gdzie jest mnonikiem naoonym na cakowite odksztacenie ( =
0.1-0.15) oraz:
t n+1 1.5 t n (4.85)
Powysze warunki s niezalene od gstoci podziau ciaa na elementy skoczone.
5 ZNISZCZENIE W WYNIKU PEZANIA
5.1 UWAGI WSTPNE
Jak ju wspomniano w rozdz.1, stopniowe rozlunienie struktury materiau w procesie
pezania prowadzi do dekohezji (utraty spjnoci) materiau. Proces ten zapocztkowany w
jednym lub kilku izolowanych punktach ciaa (inicjacja uszkodze) stopniowo rozszerza si
na nowe obszary (propagacja uszkodze) jak np. przekroje poprzeczne ustrojw prtowych,
by w efekcie kocowym doprowadzi do kinematycznej zmiennoci konstrukcji (zniszczenie
konstrukcji). Procesowi temu towarzyszy znaczna redystrybucja napre, gdy w punktach,
w ktrych nastpuje dekohezja materia nie moe przenosi ju napre i ich warto spada
do zera. S to zwykle punkty, w ktrych naprenia w stanie pocztkowym miay znaczn
warto, co byo powodem, e wanie w tych punktach najwczeniej wystpia inicjacja
uszkodze (lokalizacja uszkodze). Procesowi temu mog - w zalenoci od poziomu
obcienia i temperatury - towarzyszy znaczne odksztacenia, tak, e zniszczenie moe by
raczej wynikiem niestatecznoci procesu deformacji (zniszczenie cigliwe) ni dekohezji
(zniszczenie kruche).
Badania prowadzone przy staym napreniu nominalnym pokazuj, e - w zalenoci od

wartoci tego naprenia i temperatury - wyrni mona trzy obszary (rys.5.1), w ktrych
zniszczenie jest kontrolowane przez rne mechanizmy zmian mikrostrukturalnych i ma rn
posta:
I. Dla duych napre i niskiej temperatury homologicznej dominuj polizgi wewntrz
ziaren i na ich granicach; obserwujemy due odksztacenia - jest to tzw. zniszczenie cigliwe
(lepkie), charakteryzujce si znacznym przeweniem rozciganej prbki.
II. Przy niskich napreniach i wysokiej temperaturze pknicia wystpuj na granicach
ziaren, odksztacenia s mae - zniszczenie ma charakter kruchy i jest wynikiem nie tyle
redukcji powierzchni przekroju poprzecznego, co skutkiem rozwoju mikrouszkodze
III. Dla porednich wartoci napre i temperatury - udzia bior rne mechanizmy:
zniszczenie jest okrelane jako mieszane.
Badania zmian strukturalnych towarzyszcych procesom rozwoju uszkodze pozwalaj na
skonstruowanie map mechanizmw uszkodze, podobnych do tych, zwizanych z procesami
deformacji (rozdz.4.1). Poniej jednak zajmiemy si opisem zniszczenia w ujciu mechaniki
orodkw cigych, t.j. uywajc odpowiednich zmiennych stanu i przyjmujc kryteria
osignicia przez nie stanu krytycznego, odpowiadajcego zniszczeniu.
5.2 ZNISZCZENIE LEPKIE

Opis zniszczenia cigliwego wg Hoffa (1953) opiera si na nastpujcych zaoeniach:
M.Chrzanowski: REOLOGIA - 5.Zniszczenie w wyniku pezania 2
Odksztacenia spryste s pomijalnie mae w stosunku do odksztace pezania

ustalonego,
e << c , skd = c
Prdko pezania jest opisana prawem Nortona:
& = B n (5.1)
przy czym zarwno odksztacenia jak i naprenia s definiowane jako rzeczywiste, tj.
odnoszone do aktualnej geometrii:
= ln l (5.2)
lo
P (5.3)
=
A
gdzie l , A oznacza dugo i powierzchni przekroju poprzecznego prbki, a przez , lo , Ao
oznaczono ich wartoci pocztkowe (przed przyoeniem staej w czasie, rozcigajcej siy P -
por.rys.5.2).
Zakada si, e materia jest nieciliwy, tj. jego objto jest staa
l A = lo Ao = const.,
skd
A
l = lo o
A
i
dl A dA (5.4).
= lo o2
dt A dt
Wykorzystujc powysze zaoenia obliczymy prdko zmiany odksztace:
d = lo 1 dl = 1 dl
dt l lo dt l dt
i wykorzystujc (5.4):
d A lo Ao dA 1 dA (5.5)
= 2 =
dt lo Ao A dt A dt
Tak wyliczon prdko odksztace wstawimy do zwizku fizycznego (5.1), uwzgldniajc
definicj naprenia (5.3):
1 dA P
n (5.6)
= B
A dt A
lub po przeksztaceniu:
A n 1 dA = B P n dt
Po obustronnym scakowaniu, z uwzgldnieniem warunku pocztkowego A(0) = Ao

otrzymujemy:
Aon An = nBP nt (5.7)
Kryterium zniszczenia jest nieograniczony wzrost odksztace i - w konsekwencji - wzrost

dugoci prbki:
l ,
co wobec warunku nieciliwoci (5.3) daje
A 0 (5.8)
a co zachodzi dla t = t *H , gdzie t *H jest czasem zniszczenia cigliwego wg. Hoffa. Czas ten
wyliczamy z (5.7) wstawiajc warunek zniszczenia (5.8):
1 (5.9)
t H* =
n B on
gdzie przez o = P oznaczono naprenie nominalne. Po obustronnym zlogarytmowaniu tej

Ao
zalenoci otrzymamy:
log o = 1n log nB 1n log t H* (5.10)
a wic w ukadzie dwulogarytmicznym log o - logt *H otrzymuje si prost o ujemnym

nachyleniu rwnym 1/n , jak to pokazano na rys.5.3.
Definiujc prdko pezania ustalonego jako:

&o = B on (5.11)
gdzie o = P jest staym w czasie napreniem nominalnym, moemy wzorowi (5.9) nada
Ao
inn wan, interpretacj:
t *H = 1 ,
n & o
lub po przeksztaceniu
t *H & o = 1 (5.12)
n
co jest zapisem tzw. formuy Monkmana-Granta goszcej, e odksztacenie w chwili
zniszczenia jest wielkoci sta, charakterystyczn dla danego materiau. W istocie, iloczyn
t *H & o moe by interpretowany jako odksztacenie, jak to pokazano na rys.5.4.
Na zakoczenie przeksztamy wzr (5.7), podajcy sposb zmiany przekroju poprzecznego

przy zaoeniu duych odksztace:
1 (5.13)
A t n
= 1 *
Ao t H
5.3 ZNISZCZENIE KRUCHE

Przy niskich napreniach, wobec maych odksztace, ktre nie mog ju decydowa o
niestabilnoci procesu deformacji, konieczne jest wprowadzenie nowej zmiennej stanu,
odpowiedzialnej za rozwj uszkodze. Propozycj tak wysun Kaczanow (1958), oznczajc
t zmienn jako i nazywajc j cigoci materiau. Dla rozcigania moe ona by
zdefiniowana jako stosunek powierzchni przekroju rozciganej prbki z uwzgldnieniem
uszkodze, oznaczanej dalej jako Au , do powierzchni tego przekroju przed przyoeniem
obcienia Ao (rys.5.5):
Au (5.14)
=
Ao
Dla t =0 jest
Au = Ao i = 1. (5.15)
W chwili zniszczenia t = t *K przyjmuje si warunek zniszczenia
Au = 0 skd = 0. (5.16)
Przyjmujc jak poprzednio, e sia P jest staa w czasie, z warunku rwnowagi otrzymujemy:
P = o Ao = u Au ,
skd wynika definicja naprenia rzeczywistego (odniesionego do uszkodzonej
powierzchni):
A (5.17)
u = o o
Au
lub, po uwzgldnieniu definicji (5.14):
o (5.18)
u =

Rwnanie kinetyki rozwoju uszkodze (rwnanie konstytutywne dla zmiennej ) zostao
zaproponowane w postaci rwnania dla prdkoci zmiennej jako funkcji naprenia
rzeczywistego:
d
= f ( u )
(5.19)
dt
Funkcja zostaa tak dobrana, aby przybliy wyniki bada dowiadczalnych. Ten warunek
dobrze spenia funkcja potgowa, tak, e rwnanie kinetyki jest najczciej przyjmowane w
postaci:
m (5.20)
d
= C o
dt
z warunkiem pocztkowym (5.15) i warunkiem zniszczenia (5.16), gdzie C i m s staymi
materiaowymi.
Czsto, szczeglnie w literaturze zachodniej, uywa si zmiennej =1, (oznaczanej te
jako D), nazywanej parametrem uszkodzenia, co powoduje, e rwnanie kinetyki przyjmuje
posta:
d
m
(5.20a)
= C o
dt 1
Scakowanie rwnania (5.20) przy staym napreniu nominalnym o daje:
m+1 1 = C( m + 1 ) omt (5.21)
skd, po wykorzystaniu warunku zniszczenia (5.16) dostajemy wzr:

t *K = 1 (5.22)
( m+1)C om
Wzr ten jest pod wzgldem formalnym podobny do wzoru na czas zniszczenia lepkiego
(5.9), i w ukadzie dwulogarytmicznym daje prost o ujemnym nachyleniu rwnym 1/m
(rys.5.3).Z rysunku tego, ktry odpowiada typowemu zachowaniu si metali w wysokich
temperaturach wida, e m < n (na og jest m 0.7n ; blisze dane mona znale np. w
monografii Odqvista).
Przecicie prostych odpowiadajcych teorii Hoffa i Kaczanowa wyznacza naprenie
rozdzielajce zakres stosowania tych teorii; z porwnania (5.9) i (5.22) dla tego samego czasu
do zniszczenia otrzymujemy:
1
(5.23)
m + 1 C nm
o =
n B
Przebieg w funkcji czasu (5.21) mona teraz przedstawi w innej postaci, wykorzystujc
(5.22):
1
(5.24)
t m +1
= 1 - *

tK
a przebieg tej funkcji pokazano na rys.5.6.
5.4 ZNISZCZENIE MIESZANE

W definicji naprenia rzeczywistego uwzgldnimy zarwno przewenie przekroju na skutek
deformacji (wg. rwnania (5. 13)) jak i zmniejszenie jego efektywnie pracujcej powierzchni
na skutek rozwoju uszkodze:
o Ao (5.25)
r =
A
a po wykorzystaniu (5.13):
1
t n
r = o 1 *
tH
Naprenie to wstawimy do (5.20):
m (5.26)
m
d t n
= C o 1 * .
dt tH
Po rozdzieleniu zmiennych i scakowaniu otrzymujemy:

nm

n
1 = C(m + 1) o 1 t H*
m +1 t n
m
1 *
n m t H

Podstawiajc tu warunek zniszczenia =0 wyznaczamy czas zniszczenia mieszanego:
n (5.27)
t M* t K* n m n m
= 1 1 *
t H* tH n
Poniewa musi zachodzi t*M t*H to:
t *K n m
1 * 0
tH n
skd otrzymujemy ograniczenie stosowalnoci teorii zniszczenia mieszanego:

1
(5.28)
m +1 C nm
o o =
n m B
Porwnujc (5.23) i (5.28) widzimy, e jest
$ o > o
co pokazano na rys.5.3.
5.5 WYBRANE PROBLEMY MECHANIKI USZKODZE
Wprowadzenie nowej zmiennej stanu, opisujcej rozwj uszkodze spowodowao powstanie i
rozwj nowej gazi mechaniki zniszczenia: Kontynualnej Mechaniki Uszkodze
(Continuum Damage Mechanics), ktrej powicone s cae monografie (Kaczanow,
Chaboche&Lemaitre). Poniej poruszono krtko niektre z problemw tej nowej dziedziny
mechaniki.
5.5.1 Teorie sprzone
Nowa zmienna stanu powinna figurowa we wszystkich rwnaniach stanu. W
sformuowaniu przedstawionym powyej odksztacenia i naprenia s wyznaczane
niezalenie z kompletu rwna zawierajcego zwizek pomidzy odksztaceniami i
napreniem nominalnym (w mierze Cauchy'ego lub Hencky'ego). Poniewa rwnanie
kinetyki rozwoju uszkodze byo sformuowane dla napre rzeczywistych u , to
naturalnym jest wprowadzenie tych napre do zwizkw fizycznych , np. do (5.1):
(5.29)
n
& c = B
1
ktre musi by cakowane rwnoczenie z rwnaniem kinetyki uszkodze:
(5.30)
m
& = C
1
Przy staym napreniu nominalnym = o otrzymujemy zamiast pezania ustalonego opis

pezania przebiegajcego z rosnc prdkoci (rys.5.7), a wic opis pezania w III-m okresie
(por.rys.4.2).
Teorie t stosuje si wic wanie dla opisu tego okresu, cho liczne obserwacje
dowiadczalne pokazuj, e inicjacja uszkodze nastpuje ju w bardzo wczesnych etapach
pezania. Aby ten efekt uwzgldni celowym wydaje si sprzenie jednej z teorii opisujcych
pezanie I-go okresu pezania z rwnaniem kinetyki uszkodze. Jeli posuy si np. teori
umocnienia odksztaceniowego, otrzymamy rwnania konstytutywne w postaci ukadu
rwna rniczkowych:
d (5.31a)
n
c c = B

`
dt 1
(5.31b)
m
& = C
1
Sprzenie to pozwala na opis caej krzywej pezania, jak to pokazano na rys.5.8.
Uwzgldnienie tu logarytmicznej miary odksztace (5.2) i warunku nieciliwoci daje:

A (5.32)
= P o = o l = o exp c
Ao A lo
Wprowadzajc to naprenie do rwna (5.31) otrzymujemy ukad rwna, opisujcy rozwj

zniszczenia mieszanego:
d (5.33a)
n
c c = B o exp n c

dt 1
(5.33b)
m
& = C o exp m c
1
Powysze opisy mieszcz si w ramach bardziej oglnej teorii kinetycznych rwna
pezania (Rabotnow, 1966), zgodnie z ktr wprowadza si p parametrw strukturalnych qi ,
gdzie i = 1,2 ...p , za zwizki fizyczne opisane s przez ukad rwna:
&c = F ( , qi ) (5.34a)
dqi = ai d c + bi d + ci dt (5.34b)
gdzie wspczynniki ai, bi, ci s funkcjami zmiennych stanu:
ai = ai ( c , , t , qi ) (5.35)
Jak atwo sprawdzi, teorie opisan rwnaniami (5.31) otrzymujemy kadc

p = 2 , a1 = 1, c2 = G ( , q2 ) , a2 = b1 = b2 = c1 = 0
i oznaczajc: q1 = c , q2 = :
&c = F ( , c , ) (5.36a)
d = G ( , )dt (5.36b)
Kinetyczne rwnania pezania (5.34) daj bardzo szerokie moliwoci opisu pezania i
rozwoju uszkodze i s szczeglnym przypadkiem rwna konstytutywnych dla cia z tzw.
parametrami stanu, odzwierciedlajcymi zmiany mikorstrukturalne, zachodzce w czasie
rozpatrywanego procesu. W istocie, mechanika uszkodze ley na pograniczu mechaniki
orodka cigego i mikromechaniki, tworzc pomost pomidzy tymi dwoma poziomami opisu
zachowania si cia staych.
5.5.2 Obcienia zmienne
Proces kumulacji uszkodze w warunkach zmiennych obcie jest bardzo zoony z punktu
widzenia fizyki procesu, i - rwnoczenie - niezwykle wany w praktycznych zastosowaniach,
z uwagi na interakcj zjawisk pezania i zmczenia.
Jeli w rwnaniu (5.20) wstawimy (t) zamiast o , to - po scakowaniu w granicach 0 t
t* gdzie t* jest czasem zniszczenia tj. (t*) = 0 - otrzymamy :
t* (5.37)
C (m + 1) m (t )dt = 1
0
Oznaczajc czas zniszczenia wg. Kaczanowa przy dowolnym napreniu przez:
t K* ( ) =
1
(m + 1)C m
skd wyliczymy m i podstawimy je do (5.37):

t* (5.38)
dt
0 t K* [ (t )] = 1
Jest to cakowe sformuowanie zasady liniowej kumulacji uszkodze (oznaczanej przez LFR
od angielskiego Life Fraction Rule), ktra zostaa sformuowana w 1952 r. przez Robinsona:
k
ti (5.39)
t ( ) = 1
i =1
*
Ki i
gdzie ti jest przedziaem czasu, w ktrym utrzymywane jest stae naprenie i , a t Ki

*
( i )
jest czasem do zniszczenia wg Kaczanowa przy staym napreniu i . Sumowanie jest po
wszystkich zmianach poziomu przykadanego naprenia i=1,2...k. Formua ta jest analogiem
zasady liniowej kumulacji uszkodze dla zmczenia Palmgrena (1924) - Minera (1945):
k
N i (5.40)
N ( ) = 1
i =1
*
i ai
gdzie N i jest liczb cykli przy staej amplitudzie naprenia a i , a N i* ( a i ) jest liczb cykli
do zniszczenia przy staej amplitudzie a i .
Interakcj pezania i zmczenia mona opisa przez wyodrbnienie zmiennych stanu
odpowiedzialnych za wzrost uszkodze przy zmczeniu i pezaniu:
= z + c (5.41)
gdzie uszkodzenia zmczenia z s niezalene od czasu, a uszkodzenia w wyniku pezania c
zale od czasu. Rwnania rozwoju tych uszkodze mona przyj w postaci:
d z (5.42a)
mo
= Ao
d 1
d c (5.42b)
m
= A
dt 1
Po zrniczkowaniu (5.41) i (5.42a) wzgldem t i uwzgldnieniu (5.42b) otrzymamy
rwnanie kinetyki uszkodze cakowitych w postaci:
d d (5.43)
mo m
= Ao + A
dt 1 dt 1
ktra moe by uyta do rozwizywania zada brzegowo-pocztkowych w poczeniu z
rwnaniem kinetyki odksztace pezania, np. (5.29). Interakcja obu zjawisk zostaa tutaj
uwzgldniona przez wprowadzenie do rwna kinetyki dla poszczeglnych skadowych
parametru uszkodzenia (5.42) jego wartoci cakowitej, uwzgldniajcej udzia obu
skadowych (5.41).
5.5.3 Przestrzenne stany naprenia
Wprowadzona powyej nowa zmienna stanu tj. parametr uszkodzenia bya dotd
przedstawiana jako skalar, podobnie zreszt jak i wystpujce powyej naprenia i
odksztacenia. Takie podejcie jest waciwe jedynie w przypadku jednoosiowego stanu
naprenia. W oglnym przypadku wszystkie te wielkoci, jako lokalne parametry stanu (por.
Rozdz.1.3), powinny mie charakter tensorowy. Trudnoci napotyka jednak fizyczna
interpretacja uszkodze jako tensora, cho formaln definicj mona atwo poda, np.
(Wakulemko-Kaczanow):
l (5.44)
1
ij =
V
b n dS
k =1 S K
i j
gdzie V jest tzw. reprezentatywn objtoci, bi - wektorem rozwarcia k-tej mikroszczeliny, nj

- normaln do paszczyzny, w ktrej le mikroszczeliny, SK - polem k-tej mikroszczeliny.
Dla tak zdefiniowanego tensora uszkodze rwnanie kinetyki ma posta
& = (s )
(5.45)
ij ij kl
gdzie tensor cigoci ij jest zwizany z tensorem uszkodze ij poprzez delt Kroneckera:
ij = ij - ij (5.46)
a tensor rzeczywistych napre skl jest zdefiniowany nastpujco:
skl = 1
klmn mn
(5.47)
gdzie:
klmn = 14 km ln + kn lm + lm kn + ln km (5.48)
jest tensorem efektw uszkodze.

Stosowanie tak sformuowanej teorii jest kopotliwe w praktyce, dlatego czsto w
przestrzennych stanach posugujemy si skalarn lub wektorow reprezentacj stanu
uszkodzenia. Dla skalarnej reprezentacji (parametr uszkodze moe tu by rozumiany jako
najwiksza z wartoci wasnych tensora ij ) rwnanie kinetyki rozwoju uszkodze (5.30) jest
zastpowane rwnaniem:

m
(5.49)
& = C ef
1
gdzie naprenie efektywne:
ef = 1 + (1 ) e (5.50)
jest kombinacj wartoci gwnej 1 (1>0) i intensywnoci e tensora napre

nominalnych. Parametr zaleny jest od przyjtej hipotezy wyteniowej. Dla = 1
otrzymujemy oryginaln hipotez Kaczanowa:
ef = 1 ,
co oznacza, e o rozwoju uszkodze decyduj maksymalne naprenia gwne

(mikroszczeliny otwieraj si w kierunku prostopadym do kierunku dziaania tego
naprenia).
Dla drugiego skrajnego przypadku = 0 mamy:
ef = e (5.51)
co oznacza przyjcie hipotezy wyteniowej Hubera-Misesa-Hencky'ego . Dla rzeczywistych

materiaw krzywe graniczne le zwykle pomidzy krzywymi odpowiadajcymi tym dwu
skrajnym przypadkom (rys.5.9).
Wektorowa reprezentacja parametru uszkodze oznacza, e stan uszkodzenia jest

scharakteryzowany przez trzy wielkoci 1 , 2 , 3 ,ktre mog by interpretowane jak
wartoci wasne tensora ij . Prdkoci rozwoju uszkodze w trzech wzajemnie prostopadych
kierunkach (kierunkach wasnych tensora uszkodze) s dane rwnaniami:
m
(5.52)
&1 = C 1
1 1
& 2 = & 3 = c & 1
gdzie 0 c 1, okrela stopie ortotropii procesu uszkodze (dla c = 1 mamy przypadek
izotropowych uszkodze, podczas gdy c=0 odpowiada klasycznej teorii Kaczanowa).
5.5.4 Propagacja frontu uszkodze
Jak wspomniano we wstpie tego rozdziau, w procesie zniszczenia w warunkach
reologicznych mona wyrni trzy etapy, ktre odpowiadaj trzem poziomom analizy
konstrukcji:
na poziomie punktu, 0 t t1
na poziomie charakterystycznego przekroju t1 t t2
na poziomie caej konstrukcji t2 t t3.
Wszystkie wczeniejsze rozwaania w tym rozdziale dotyczyy etapu pierwszego. W

szczeglnym przypadku jednoosiowego, jednorodnego stanu naprenia
(rozciganie/ciskanie) dwa pierwsze okresy pokrywaj si, ale i tu moliwe jest
rozprzestrzenianie si procesu zniszczenia na kolejne prty przegubowego ustroju prtowego.
W oglnoci wprowadza si wic pojcie frontu zniszczenia zdefiniowanego, jako
powierzchnia , na ktrej speniony jest warunek osignicia stanu krytycznego =0
(rys.5.10).
Wykorzystujc (5.21) moemy zapisa warunek, ktry musi by speniony na powierzchni

frontu zniszczenia:
1 = C(m + 1) | t
m (5.53)

gdzie | oznacza naprenie na powierzchni frontu .

Dla prostych zada, takich jak np. zginanie prtw prostych mona analitycznie ( dla prta o
przekroju prostoktnym i przy przyjciu n=m) wyznaczy stosunek czasw t2 /t1 (Kaczanow,
1974):
t2 (5.54)
=1+ 2
t1 2m 1
Jak wida okres propagacji zaley od wykadnika m :
gdy m=n=1 (liniowe pezanie) t2 /t1 = 3,
gdy m=n (pezanie quasi-plastyczne) t2 /t1 = 1.
Podobny wzr mona poda dla prta o przekroju koowym, poddanego dziaaniu momentu
skrcajcego:
t2 1 (5.55)
= 1 +
t1 3m
W tym przypadku zapas bezpieczestwa jest znacznie mniejszy ( 1 t2 /t1 43 ).
W oglnoci, zadania opisu ruchu frontu zniszczenia s trudne z uwagi na konieczno

uwzgldnienia zmiennej geometrii konstrukcji i nieliniowoci zwizkw fizycznych. Tym
niemniej znajomo stosunkw t2 /t1 a take t3 /t1 moe mie due znaczenie przy ocenie
zapasu bezpieczestwa konstrukcji.
Rozwaanie drugiego okresu propagacji uszkodze, kiedy jest ju uformowana powierzchnia,

na ktrej speniony jest warunek zniszczenia =0, powinno uwzgldnia spitrzenie napre,
podobne do tego, ktre dla zada teorii sprystoci otrzymujemy w wierzchoku szczeliny.
Przedmiotem bada jest wic na tym etapie powizanie mechaniki szczelin ( powierzchni, na
ktrych mamy niecigo przemieszcze) z kontynualn mechanik uszkodze (dla ktrej
wystpuje niecigo rozkadu parametru uszkodzenia).
Podobnie, w trzecim okresie, gdy analizie poddawana jest caa konstrukcja, sytuacja jest
podobna do tej, ktr rozwaa si w analizie plastycznej nonoci granicznej (dla idealnej
plastycznoci).W obu przypadkach zniszczenie nastpuje na skutek zamiany konstrukcji w
mechanizm;
w przypadku nonoci granicznej - na skutek powstania odpowiednich stref plastycznych
(przegubw plastycznych lub plastycznych linii zaomu)
w przypadku zniszczenia na skutek rozwoju uszkodze - jako wynik utworzenia si
odpowiedniego ukadu stref zniszczonych (przeguby kruche lub kruche linie zaomu).
6 UTRATA STATECZNOCI PRZY PEZANIU
6.1 UWAGI WSTPNE
Rozwaane w poprzednim rozdziale zniszczenie kruche w warunkach pezania jest na og
wynikiem dziaania dodatniego naprenia rozcigajcego (std w oryginalnej hipotezie
Kaczanowa figuruje maksymalne naprenie gwne). W przypadku napre ciskajcych
mona si spodziewa, podobnie jak w przypadku procesw niezalenych od czasu, utraty
statecznoci. Jednak dla procesw reologicznych zjawisko to moe wystpi przy kadej
wartoci napre, pod warunkiem upywu odpowiednio duego czasu tkr nazywanego
czasem krytycznym. W zalenoci od tego czy konstrukcja posiada pocztkow imperfekcj
(niedokadno geometrii lub sposobu przyoenia obcienia) opisa mona przeskok do
nowego pooenia rwnowagi (zwany dalej wyboczeniem) lub trwa utrat statecznoci.
Systematyk tego opisu podaje Tabl.6.1., w ktrej przemieszczenia oznaczono symbolem w.
Tabl.6.1. Systematyka opisu zjawiska utraty statecznoci
Bez uwzgldnienia Z uwzgldnieniem

wasnoci wasnoci
Wystpowanie reologicznych reologicznych Opis:
imperfekcji wo
Parametry: P, w Parametry: P, t , w&
P = Pkr P < Pkr
wo = 0 w wkr &
w w& kr Wyboczenia
dla t = tkr
P = Pkr P < Pkr
wo 0 w &
w Utraty statecznoci
dla t = tkr
W dalszym cigu zajmiemy si opisem utraty statecznoci w warunkach reologicznych
(zacienione pole Tablicy 6.1) dla ciskanego prta.
6.2 MODEL O JEDNYM STOPNIU SWOBODY

Przemieszczenia prta o wstpnej krzywinie (rys.6.1a) ciskanego si P bd w warunkach
pezania narastay a do momentu utraty statecznoci. Opis tego zjawiska jest trudny zarwno
ze wzgldu na nieliniowoci fizyczne jak i na skutek koniecznoci uwzgldnienia wzrostu
momentu zginajcego rwnego M =P w. Rozwaymy wic model o jednym stopniu
swobody: ukad dwu sztywnych prtw poczonych deformujcym si przegubem (rys.6.1b).
Kt obrotu w przegubie rozoymy na dwie skadowe:
= i +c (6.1)
M.Chrzanowski: REOLOGIA - 6. Utrata statecznoci przy pezaniu 2
gdzie i jest natychmiastowym obrotem, a c w wyniku pezania.
Dla tych skadowych obowizyway bd nastpujce rwnania (podane tu jako zwizki

midzy wielkociami cakowymi tj. ktem obrotu i momentem zginajcym M:
dla czonu niezalenego od czasu:
n0
M (6.2)
i = (1 )
M
+
Mo Mo
gdzie parametr pozwala uwzgldni nieliniowo (dla = 0 mamy ciao Hooke'a, dla =
1 nieliniowe ciao Ramberga-Osgooda),
dla pezania:
n
1 M (6.3)
c =
M n
W rwnaniach tych Mn , Mo n , no , s staymi materiaowymi.
W dalszym cigu bdziemy si posugiwali ktem , okrelajcym pooenie pooenie

prtw (rys.6.2) i zwizanym z ktem obrotu w przegubie rwnoci:
= 2 - 2o (6.4)
gdzie o jest pocztkow imperfekcj.
Rwnanie rwnowagi ma nastpujc posta cakow:
M = Pl sin (6.5)
2
Rozwaymy kolejno deformacj natychmiastow i deformacj pezania.
6.2.1 Obcienie natychmiastowe
Natychmiastowy (niezaleny od czasu) kt obrotu prtw i wyznaczymy podstawiajc (6.4)
do (6.2) i uwzgldniajc rwnanie (6.5):
n0
Pl (6.6)
2i - 2o = (1 )
Pl
sin i + sin n0 i
2M o 2M o
Dla > 0 wykres zalenoci P - i pokazano na rys.6.3.
Dla obcienia P* , ktremu odpowiada kt * nastpuje utrata statecznoci. Wielko kta

* (i w konsekwencji warto P*) zaley od wielkoci imperfekcji o . Miejsce
geometryczne punktw niestatecznoci opisane jest rwnaniem:
dP (6.7)
=0
d i =
i s
ktre po uwzgldnieniu (6.6) daje:

n0
Pl (6.8)
2 = (1 )
Pl
cos s + no sin n0 1 s cos s
2M o 2M o
Teraz * mona wyznaczy jako, przecicie si krzywych i (P ) i s (P ), tzn. z

( )
porwnania (6.6) i (6.8) dla i =s =*. Krzyw P * * pokazano na rys.6.4.
Dla = 0 (liniowo sprysty materia Hooke'a) rwnania (6.6) i (6.8) przyjmuj posta:
Pl (6.9)
2i - 2o= sin i
2 Mo
Pl (6.10)
2= cos s
2 Mo
Rugujc z tych rwna P dla i = s = * otrzymujemy:
1 4M o
( * - o ) = 4M o 1
sin * l l cos *
lub po uproszczeniu:
( * - o ) = tg * (6.11)
Dla 0 2*< rozwizanie tego rwnania (por.rys.6.5) istnieje dla :

o = 0
i wynosi:
* = 0.
Z rwnania (6.10) dostajemy warto siy krytycznej (sia Eulera):
def 4 Mo (6.12)
P * = PE* =
l
W oglnym przypadku 0 uzyskanie zamknitego rozwizania nie jest moliwe.
Rozwizanie przyblione mona uzyska dla *<< 1 (tj, dla i =<< 1 i s << 1 ). Rwnania
(6.6) i (6.8) przyjmuj posta:
o (6.13)
i =
P
1 (1 ) *
PE
( )
1 ( n0 1) (6.14)
1 1 (1 ) P PE*
s =
(
2 no P PE* n0 )
Dla i =s =* przy P = P* otrzymujemy:
1 (6.15)
P* = PE*
1 + (no ) (2 )
1 n0 ( n0 1) n0
oraz:
[
* = o 1 + (1 )(no )1 n (2 )(1n ) n
0 0 0
] (6.16)
Wida, e sia krytyczna P* moe by zarwno mniejsza jak i wiksza od PE* w zalenoci
od wartoci staej materiaowej no , imperfekcji o oraz stopnia nieliniowoci, okrelonej
przez warto parametru .
6.2.2 Pezanie
Rniczkujc (6.4) po czasie i uwzgldniajc (6.2) i (6.3) mamy:
d M 1 M
n0 n (6.17)
d
(1 )
M
2 = + +
dt dt Mo M o M n

Uwzgldniajc, e w kt w (6.5) jest funkcj czasu (t), otrzymujemy rwnanie rniczkowe:
n0 n
d
(1 )cos d + Pl no sin n0 1 cos d + 1 Pl sin n
Pl
2 =
dt 2 M o dt 2M o dt 2M n
a po uporzdkowaniu:
d 1 Pl n
Pl
n0 (6.18)
Pl
2 (1 ) cos - no sin cos =
n0 1
sin n
dt

2M o 2M o 2 M n
z warunkiem pocztkowym (0) =i . Z rwnania tego wida, e ddt gdy:

n0
Pl Pl
2 = (1 ) cos + no sin n0 1 cos ,
2M o 2M o
a wic przy tym samym warunku co warunek utraty statecznoci natychmiastowej (6.8).
Wynika std, e - skoro kryterium niestatecznoci nie zaley od czasu - funkcja s (P )
opisuje powierzchni walcow w ukadzie , P , t (rys.6.6).
Cakujc (6.18) wyznaczymy czas utraty statecznoci tkr :

1
n s n0 (6.19)
2M n Pl Pl
tkr = n 2 (1 ) cos - n
o
sin n0 1
cos d
Pl i sin 2M o 2M o

Gdy s << 1 caka ta moe by wyliczona efektywnie (Hult,1966):
n 1 (1 )( P / P * ) no
n0
(6.20)
2M n
t kr = 2
n 1
E
( )
i1 n 1s n
2 n no
2P
(
* in0 n sn0 n )

Pl PE
gdzie i i s s dane przez (6.13) i (6.14). Przykadowy przebieg krzywych tkr (P) pokazano
na rys.6.7.
6.2.3 Oglne kryterium niestatecznoci

Dla ustroju o jednym stopniu swobody, scharakteryzowanym przez przemieszczenie i si
wewntrzn M mamy do dyspozycji nastpujcy ukad rwna:
= ( i) + (c ) (6.21)
(i) = f ( M ) (6.22)
d (c) (6.23)
= g( M )
dt
M = P (6.24)
Dla odksztace natychmiastowych mamy = (i) . Rniczkujc (6.22) wzgldem i
wykorzystujc (6.24) otrzymamy:
1=
df dM
= f
d
( P ) = f dP + P ,
dM d d d
skd wyliczamy pochodn dP/d:
dP 1 1
= P .
d f
Wida, e dP/d0 (lub d/dP), gdy zeruje si wyraenie w nawiasie kwadratowym.
Std warunek utraty statecznoci natychmiastowej ma posta:
1 Pf (P ) = 0 (6.25)
Po ustaleniu obcienia (na poziomie poniej wartoci krytycznej) pezanie przebiega zgodnie
z rwnaniem:
d df (M )
+ g (M )
(6.26)
=
dt dt
Uwzgldniajc, e M=M(t) i
wykorzystujc (6.24) mamy:
d d
+ g (M ) = f P + g (M )
df dM
=
dt dM dt dt
skd
d
[1 Pf (P )] = g (M ) (6.27)
dt
i warunek utraty statecznoci d/dt ma posta identyczn z (6.25):
1 Pf (P ) = 0 (6.28)
Tak wic wida, e ksztat powierzchni utraty statecznoci (miejsce geometryczne punktw,
dla ktrych d/dP lub d/dt ) zaley wycznie od wasnoci natychmiastowych
materiau (powierzchnia ta jest cylindryczna o tworzcej rwnolegej do osi czasu).
6.3 MODEL CIGY
Analiza utraty statecznoci ciskanego prta z uwzgldnieniem rozkadu napre i
odksztace w przekroju poprzecznym prta moe by przeprowadzona przy zaoeniach
upraszczajcych co do ksztatu przekroju poprzecznego prta i ksztatu ugitej osi prta. Tu
przyjmiemy, e:
przekrj poprzeczny prta ma ksztat idealnego dwuteownika (rys.6.8) co oznacza, e
rozkad napre w przekroju jest statycznie wyznaczalny,
o prta przyjmuje ksztat sinusoidy (rys.6.9):
x
w( x, t ) = (t ) sin
(6.29)
l
Rwnania rwnowagi w przekroju prta maj posta:
1 A 2 A
+ =P
2 2
1 Ah 2 Ah
= Pw
4 2
(w rwnaniach tych przyjto uwaa za dodatnie naprenia ciskajce, a indeksami

oznaczono naprenia dziaajce w pkach i ).
Po w prowadzeniu zmiennych bezwymiarowych:

P 2 x
m = , = , =
A h l
rwnania rwnowagi zapiszemy w postaci:
1 = m (1 + sin ) (6.30)
2 = m (1 sin ) (6.31)
Odksztacenia pek (z hipotezy paskich przekrojw) wynosz:

h1 h d 2 w d 2 w0 (6.32a)
1 = 0 = 0 2
2 2 dx dx 2
h1 h d 2 w d 2 w0 (6.32b)
2 = 0 + = 0 + 2
2 2 dx dx 2
gdzie w0(x) jest ugiciem pocztkowym (imperfekcj). Po odjciu stronami (w oznaczeniach
bezwymiarowych) otrzymujemy
2h2 (6.33)
1 2 = 2
( 0 )sin
2l
Przyjmiemy rwnanie konstytutywne wg. teorii Odqvista:
n0 n
d 1 d d 1 (6.34)
= + sgn + sgn
dt E dt dt 0 n
gdzie wprowadzono funkcj sgn (signum) dla uwolnienia si od niejednoznacznoci
wynikajcych z niewymiernych - na og - wartoci staych materiaowych n i n0 ). Dla
odksztace (6.32a) i (6.32b) otrzymujemy:
n0 n
d 1 1 d 1 d 1 1 (6.35a)
= + + 1
dt E dt dt 0 n
n
d 2 1 d 2 1 (6.35b)
= + 0 + 2
dt E dt n
Wstawiajc te wyraenia do (6.33) i wykorzystujc (6.31) i (6.32) otrzymujemy:
n0
2 m d
2 h 2 d
sin = sin + n0 m (1 + sin )n 1 d sin +
0
0
2
2l dt E dt dt
[(1 + sin ) ]
n0
1 (6.36)
+ m 1 sin sgn(1 sin )
n n
n
Rwnanie to musi by spenione w kadym przekroju; dla =/2 (tj. x=l/2) mamy (po
uporzdkowaniu):
d m n0 E m
[ ]
n0
m
n (6.37)
(1 + )n0 1 = (1 + )n 1 sgn(1 )
E
1
n

dt E 2 E 0 2 n

gdzie
2 h2 1 2 EAh 2 1 2 EJ PE (6.38)
E = E = = =
4l 2 A 4l 2 A l2 A
a moment bezwadnoci przekroju wynosi:
2
Ah
J= 2.
2 2
Wida, e warunkiem utraty statecznoci jest zerowanie si nawiasu kwadratowego po lewej
stronie (6.37), zawierajcego wycznie charakterystyki natychmiastowe. Zachodzi to dla =
s:
1 /( n0 1) 1 /( n0 1) n0 /( n0 1)
2 E 0 (6.39)
s = 1 m
E n0 E m
Czas utraty statecznoci ts mona wyznaczy cakujc numerycznie (6.37).
Jeli jest 0 =0 (brak czci nieliniowej w odksztaceniach natychmiastowych), to d/dt
nigdy nie bdzie zmierzao do nieskoczonoci i utrata statecznoci nie nastpi (yczkowski,
1960).
6.4 STATECZNO PRZY ROZCIGANIU

Utrata statecznoci nie jest jednak charakterystyczna wycznie dla ciskania (wystpowania
napre ciskajcych) Pokaemy, e w kategoriach utraty statecznoci mona opisa
zniszczenie prta rozciganego, przyjmujc stosowne rodki opisu.
Rozwaymy prt o dugoci pocztkowej l0 i o pocztkowej powierzchni przekroju
poprzecznego A0 (rys.6.10).
Po przyoeniu rozcigajcej siy P dugo prta bdzie oznaczana jako l, a powierzchnia

przekroju poprzecznego przez A. Uywa bdziemy "rzeczywistych" (ang.: true) napre i
odksztace:
P (6.40)
=
A
l (6.41)
= ln
l0
6.4.1 Liniowy materia sprysty
Odksztacenie poprzeczne w dowolnym punkcie prta wynosi:
D (6.42)
T = ln
D0
gdzie D jest charakterystycznym liniowym wymiarem przekroju poprzecznego a D0 jego
wartoci pocztkow. Z prawa Hooke'a wynika:
T = (6.43)
Porwnujc (6.42) i (6.43) i wykorzystujc (6.41) otrzymujemy :
l D (6.44)
ln = ln
l0 D0
skd:
(6.45)
D l
=
D0 l 0
Powierzchnia przekroju jest proporcjonalna do kwadratu z liniowego wymiaru
charakterystycznego:
2
A D
=
A0 D0
a po uwzgldnieniu (6.45) i definicji (6.41)
2 (6.46)
A l
= = e 2
A0 l 0
Wykorzystujc ten wyniki wyliczymy z (6.40) si P:
2 (6.47)
l
P = A = EA = A0 = EA0 exp( 2 )
l0
Wykres zalenoci P - pokazany jest na rys.6.11.
Odksztacenie R, przy ktrym nastpuje utrata statecznoci wyliczymy z warunku:

dP (6.48)
=0
d
R
skd, uwzgldniajc (6.47) otrzymujemy:

EA0 [exp( 2 R ) R 2 exp( 2 R )] = 0
lub po prze ksztaceniu
exp( 2 R )[1 2 R ] = 0
skd wida, e aby to rwnanie byo spenione musi by:
1
R =
2
Si, przy ktrej nastpuje utrata statecznoci wyliczymy z (6.47):
2v EA0 (6.49)
P ( R ) = PR = EA0
1
exp =
2v 2v 2v e
(e jest podstaw logarytmu naturalnego). Naprenie umowne (odniesione do pocztkowej
powierzchni) wynosi:
PR E (6.50)
R = =
A0 2 e
Jest to naprenie znacznie wiksze ni wytrzymao dorana na rozciganie, ktra jest dla
rzeczywistych materiaw rzdu (0.01 0.001)E (np. dla = 0.3 otrzymujemy R = 0.61E).
Dla materiau nieciliwego ( = 1/2) mamy:
Al = A0 l0 , R = 1 , R = E oraz R = E/e= 0.368E (6.51)
(por.rys.6.12)
6.4.2 Nieciliwy, nieliniowy materia sprysty (plastyczny)

Niech zwizek fizyczny przy obcieniu dany bdzie w postaci zalenoci funkcyjnej:
= G ( ) (6.52a)
lub
= G 1 ( ) (6.52b)
Uwzgldniajc nieciliwo materiau ( Al = A0 l0 ) mamy:

(6.53a)
= A0 exp( ) = A0 exp[ G ( )]
l0
P = A = A0
l
lub w odksztaceniach:
(6.53b)
= A0 exp( ) = G 1 ( )A0 exp[ ]
l0
P = A = A0
l
(rys.6.13).
Rozpisanie warunku
dP
=0
d
R
daje:
(6.54)
dG
A0 exp[ G ( R )]1 + =0
d R
Spenienie rwnoci (6.54) wymaga, aby:

1 R G ( R ) = 0
skd mamy warunek niestatecznoci:
R G ( R ) = 1 (6.55a)
lub wykorzystujc (6.52a):
d (6.55b)
R =1
d
R
Interpretacj geometryczn tego warunku pokazano na rys.6.14.
Dla materiau Bacha

n0
(6.56)
G ( ) = = 0
0
gdzie 0 , 0 i n0 s staymi materiaowymi, warunek (6.55) daje:
R = 0 (n0 0 )1 / n
0 (6.57)
a po wstawieniu (6.57) do (6.56):

1 (6.58)
R =
n0
Si krytyczn wyznaczamy z (6.53):
PR = A0 0 (e n0 0 )
1 / n0 (6.59)
skd naprenie umowne

PR (6.60)
= 0 (e n0 0 ) 0
1 / n
R =
A0
Dla n0=1 (materia Hooke'a) otrzymujemy (6.50) przy zaoeniu nieciliwoci materiau ( =
0.5) i oznaczeniu 0 / 0 = E.
6.4.3 Nieciliwy materia lepko-sprysty

Dla najprostszego materiau lepko-sprystego, jakim jest model Maxwella dla t=0 reakcja
materiau jest sprysta, tj. zaleno siy od odksztace dana jest przez wzr (6.47), ktry
przy uwzgldnieniu nieciliwoci przyjmuje posta:
Pi = i EA0 exp( i ) (6.61a)
W napreniach dostaniemy:
(6.61b)
Pi = i A0 exp i
E
W rwnaniach tych indeksem i oznaczono wielkoci natychmiastowe (rys.6.15).
Dla t>0 mamy:

l A A P
= ln = ln = ln 0 = ln A0
l0 A0 A P P
i pochodna odksztace po czasie wynosi:
d A0 P d A0 P d A0 2 dP
ln P = A dt P = A dt P + A0 ( 1)P dt
d
=
dt dt 0 0
i po uporzdkowaniu:
d 1 d 1 dP (6.62)
=
dt dt P dt
Tak wyznaczon prdko odksztace wstawimy do zwizku fizycznego dla ciaa Maxwella:
d 1 d (6.63)
= +
dt E dt
otrzymujc:
1 d 1 dP 1 d (6.64)
= +
dt P dt E dt
Dla staego obcienia Pi = const t (dPi dt = 0) rwnanie (6.64) staje si rwnaniem
rniczkowym ze wzgldu na naprenia rzeczywiste:
1 d 1 d (6.65)
= +
dt E dt
z warunkiem pocztkowym (0 ) = i .
Rwnanie to przeksztacimy nastpujco:
d 1 1 d E
dt E = dt E =
skd:
d 2 E (6.66)
=
dt E
a po rozdzieleniu zmiennych
E
t
E
d = dt
i
2
0

Po scakowaniu otrzymujemy:
1 1 E (6.67)
E ln = t
i E i
(rys.6.16).
Z rwnania (6.66) wida, e utrata statecznoci d dt nastpi, gdy R = E .

Wstawienie tej wartoci do (6.67) pozwala na wyznaczenie krytycznego czasu t R :
i i (6.68)
tR = 1 E 1 ln E
i
Z analizy tego wzoru wida, e dla i = E nastpuje natychmiastowa utrata statecznoci
(t R = 0 ), a gdy i 0 to t R (rys.6.17).
Warunek niestatecznoci i = E znacznie odbiega od rzeczywistych wartoci naprenia

niszczcego. Wstawiajc do (6.68) za i = R , gdzie R jest wytrzymaoci doran na
rozciganie, otrzymamy bardziej realistyczne oszacowanie czasu utraty statecznoci:
~ i (6.69)
tR = 1 1 ln i
i R R
Jeli R << E , to stosunek t%R t R wynosi w przyblieniu:
~
tR i (6.70)
1
t R R
Aby wyjani przyczyny, ktre powoduj, e utrata statecznoci przy rozciganiu nastpuje
przy napreniu niszym ni to wynika z przedstawionych tu rozwaa naley uwzgldni
zjawiska zwizane nie tylko z narastaniem deformacji, lecz take rozwojem mikro-uszkodze.
Reasumujc, moemy stwierdzi, e utrata statecznoci zarwno w warunkach obcienia
natychmiastowego jak i w wyniku pezania nastpuje gdy naprenie rzeczywiste osiga
warto rwn moduowi Younga E. Dla obcienia natychmiastowego nastpuje to, gdy
dP d = 0 (d dP = ) , za dla pezania gdy d dt = (rys.6.18).
Powyszy rezultat mona uoglni na przypadek materiau opisanego rwnaniami

konstytutywnymi:
i = G ( ) (6.71a)
d c (6.71b)
= F ( )
dt
Odksztacenie cakowite = i + c . po zrniczkowaniu i uwzgldnieniu (6.71a i b) daje:
d dG d
+ F ( )
(6.72)
=
dt d dt
Uwzgldniajc (6.62) (dla staej siy):
d d
= G + F
dt dt
a po uporzdkowaniu:
d F (6.73)
=
dt 1 G
gdzie oznaczono G = dG d .
Warunek utraty statecznoci: d dt = przy R zachodzi wwczas, gdy mianownik
(6.73) zmierza do 0. Std oglny warunek niestatecznoci ma posta:
R G = 1 (6.74)
R
Jest to taki sam warunek jak warunek (6.55a) dla materiau nieliniowo-sprystego; o utracie
statecznoci decyduj wic wycznie natychmiastowe (niezalene od czasu) wasnoci
materiau.
Czas krytyczny wyznaczymy cakujc (6.73):

1 G ( )
R t
R (6.75)
F ( ) d = 0 dt
i
Dla materiau typu Bach-Norton (nieliniowa sprysto, nieliniowe pezanie) mamy:

n0
(6.76a)
G ( ) = 0
0
n
1 (6.76b)
F ( ) =
n
i cak (6.75) mona wyliczy efektywnie:
1 n n (n ) 0 (6.77)
n n0 n
i nn
i
t R = n 0 0 + 0 0 0
i n n n0 0 n(n n0 ) 0
Gdy odksztacenia natychmiastowe mona pomin ( 0 ( 0 ) 0 << 1 ), to (6.77) staje si

n
znanym wzorem na czas zniszczenia cigliwego wg. Hoffa:

n
(6.78)
t R = n
ni
Tak wic teori zniszczenia cigliwego w warunkach pezania mona wywie z bardziej
oglnych rozwaa nad utrat statecznoci przy rozciganiu. W nastpnym rozdziale
zobaczymy, e podobn droga mona doj do opisu zniszczenia kruchego, uwzgldniajc
rozwj mikro-uszkodze.
6.4.4 Materia lepko-sprysty z uszkodzeniami
W definicji napre uwzgldnimy fakt, e w materiale mog powstawa uszkodzenia
Konsekwentnie wprowadzimy definicj nastpujcych napre:

nominalnego:
P (6.79a)
O =
A0
rzeczywistego:
P (6.79b)
=
A
efektywnego:
P (6.79c)
so =
Aor
efektywnego rzeczywistego:
P (6.79d)
s =
Ar
gdzie rozrniono nastpujce powierzchnie: nominaln Ao, obliczon na podstawie pomiaru
zewntrznego, bez uwzgldnienia przewenia i rozwoju uszkodze, rzeczywist A,
uwzgldniajc przewenie , efektywn Aor , uwzgldniajc rozwj uszkodze ale nie
przewenie, oraz efektywn, rzeczywist Ar, uwzgldniajc zarwno przewenie jak i
rozwj uszkodze.
Przyjmiemy zaoenie o nieciliwoci materiau, tak e odksztacenia rzeczywiste bd
okrelone przez zwizek:
A0 (6.80)
= ln
A
W analogiczny sposb zdefiniujemy uszkodzenia:
A (6.81)
= ln
Ar
skd wida, e w stanie nieuszkodzonym A = Ar skd =0
Uwzgldniaj powysze definicje mamy:
s = exp (6.82a)
lub
s = O exp (6.82b)
Rwnania konstytutywne sformuujemy dla rzeczywistych odksztace i uszkodze w funkcji
efektywnych rzeczywistych napre:
d
= G (s ) + F (s )
ds (6.83a)
dt dt
d
= g (s ) + f (s )
ds (6.83b)
dt dt
gdzie przez G (s ) i g (s ) oznaczono pochodne tych funkcji wzgldem s.

Dla obcienia natychmiastowego rwnania (6.83) redukuj si do:
= G (s ) (6.84a)
= g (s ) (6.84b)
i rwnanie (6.82b) przyjmuje posta:
exp[G (s ) + F (s )]
P (6.85)
s=
A0
Po zlogarytmowaniu tego rwnania i wziciu jego obustronnej pochodnej otrzymamy:
1 ds 1 (6.86a)
s G (s ) g (s ) dP = P
lub:
ds 1 1 (6.86b)
=
dP P 1
s G (s ) g (s )

i wida, e ds/dP dla s=sR gdy:
1 (6.87)
G (s R ) g (s R ) = 0
sR
Rwnanie to jest uoglnieniem rwnania (6.55a) na przypadek rozwoju uszkodze.
Dla obcienia natychmiastowego Pi < PR efektywne naprenie rzeczywiste si < sR i
uszkodzenie i < R mona wyznaczy z rwna (6.85). Stanowi one warunki pocztkowe
dla rwna opisujcych rozwj odksztace i uszkodze w czasie w wyniku dziaania staego
obcienia Pi . Wykorzystujc rwnania (6.83a),(6.83b) i (6.82b) otrzymamy:
1 ds (6.88)
s G (s ) g (s ) dt = F (s ) + f (s )
i utrata statecznoci ds/dt zajdzie dla s=sR speniajcego rwnanie (6.87).

Dla szczeglnego przypadku G(s) 0 F(s) 0 i g(s) 0 (rozwj uszkodze w czasie
niezalenie od procesu pezania) oraz dla
f (s ) = C s m (6.89)
otrzymujemy z (6.88):
1 ds (6.90)
= Cs m
s dt
Jest to rwnanie teorii Kaczanowa dla rzeczywistych napre efektywnych. warunek
niestatecznoci redukuje si do:
1 (6.91)
=0
sR
skd wynika, e dla tego modelu sR= .

Scakowanie odpowiednio zredukowanego rwnania (6.88) daje czas utraty statecznoci:
(6.92)
1 1
t K = s m1 ds =
C Cm im
i
Jest to inna posta znanego wzoru na czas zniszczenia kruchego, dajce w ukadzie
logi log tK lini prost.
Z przestawionej powyej analizy wida, e podejcie z pozycji rozwaa utraty statecznoci
(zarwno przy rozciganiu jak i przy ciskaniu) jest najoglniejszym z moliwych opisw
zniszczenia . Opisane wczeniej w Rozdz.5 teorie zniszczenia cigliwego, kruchego i
mieszanego mieszcz si w podejciu zaprezentowanym powyej za prac J.Hulta. Warto
zwrci jeszcze raz uwag na fakt, e utrata statecznoci zarwno przy ciskaniu jak i przy
rozciganiu jest okrelona przez natychmiastowe (tj. niezalene od czasu) wasnoci
materiau. Jeli ich nie uwzgldnia, to otrzymuje si rozwizania osobliwe, jak np. warunek
sR= otrzymany powyej dla teorii Kaczanowa.

Reologia - M.chrzanowski, P.latus

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Reologia - M.chrzanowski, P.latus

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

1 WPROWADZENIE

1.1 PRZEDMIOT REOLOGII

1.2 RYS HISTORYCZNY

1.3 REOLOGICZNE RWNANIE STANU

Tabl.1.1. Globalne i lokalne zmienne stanu

Zmienne: Globalne Lokalne

Dynamiczne: p Siy: Pi Naprenia: ij

oznaczana symbolem toczka: o rwnaniu:

oznaczane symbolem: : opisane rwnaniem stanu:

W istocie myl przewodni reologii jest, e wasnoci mechaniczne cia rzeczywistych s

1.4 PODSTAWOWE DANE DOWIADCZALNE

W wietle oglnego rwnania stanu (1.2) zaleno pomidzy , i t dla ustalonej

Na rys. 1.3 pokazano przykadowy ksztat takiej powierzchni.

Rozwikanie rwnania (1.7), ktre przyjmuje teraz posta:

(t) = (t) / (1.9)

prba relaksacji, gdy zadana jest historia odksztacenia

na ktrym pokazano te odpowied materiau w postaci funkcji relaksacji, bdcej

prba wytrzymaoci czasowej, gdy przy zadanym napreniu wg rwnania (1.8)

Ta waciwo zjawisk reologicznych, ktra powoduje, e zniszczenie materiau nastpuje

2.2 MODELE JEDNOPARAMETROWE

2.2.1 Model (ciao) Hooke'a

Rwnanie stanu ma posta:

pokazan na rys.2.2, skd wnioskujemy, e model ten nie opisuje pezania.

Odcienie w procesie pezania:

2.2.2 Model (ciecz) Newtona

Rwnanie stanu ma posta:

Pezanie przebiega ze sta prdkoci (pezanie ustalone) i dla t odksztacenie

2.3 MODELE DWUPARAMETROWE

lub rwnolegego (rys.2.10)

poszczeglnych modeli cia prostych.

2.3.1 Model Maxwella

Posugujc si wyej podanymi zasadami mamy:

2. rwnanie nierozdzielnoci odksztace: + =

Model ten opisuje wic nieograniczone pezanie ustalone z pocztkowym odksztaceniem

2.3.2 Model Kelvina

Krzyw pezania pokazano na rys.2.16.

Wida, e dla t jest o E , a wic E' okrela pooenie asymptoty odksztace.

i dla t = o ( o) = { o E } { 1 - exp [ - o / t o] } (*)

dla t > o jest (t) = 0 i (t) = C exp [ - t / t o] .

Dla t jest 0, a wic jest to idealny (zupeny) nawrt niesprysty.

Model ten nie opisuje relaksacji.

2.4 OPERATOROWA METODA KONSTRUOWANIA RWNA STANU DLA

(t) = E' (t) + D (t) = (E' + D) (t),

przez Ei modu i-tego modelu skadowego, otrzymujemy:

Z drugiej strony, z (2.16) jest

Podobne rozumowanie dla poczenia rwnolegego modeli skadowych prowadzi do

(model standardowy), mamy :

Mamy: (t) = o H(t - )

Z warunku (0) = 0 mamy C = 0 i pezanie dla t > przebiega wg rwnania:

Na rys.3.2b krzywe te pokazano odpowiednio lini cig i przerywan, a odksztacenie dla t

Moemy teraz wprowadzi pojcie miary pezania:

(t) = o (t - o) + 1(t - 1)+ 2(t - 2) + ... = o (t - o) + i (t - i) (3.5)

Odksztacenia moemy teraz zapisa nastpujco:

Wykonujc cakowanie przez czci otrzymujemy:

oraz uwzgldniajc, e (o) = o oraz, e (t - t) = 1/E, otrzymujemy ogln posta rwnania

gdzie jdro rwnania cakowego wyraa si nastpujco przez funkcj pezania:

niezmiennicze teorie lepkosprystoci). Funkcja K jest malejca i okrelona dla dodatnich

Rwnanie powysze zrniczkujemy po czasie t (przestrzegajc zasad rniczkowania caki o

Po podstawieniu t - = u (dt = du, d = - du):

Ostatecznie otrzymujemy wzr pozwalajcy wyznaczy funkcj K w prbie pezania (przy

= o [ (t - t) + (t -o) + (t - t) (t -1)] = o [(t -o) (t -1)] (3.13)

gdzie rezolwenta R moe by nastpujco wyraona przez funkcj relaksacji (t - ) :

Po zrniczkowaniu wzgldem t (podobnie jak dla prby pezania) dostajemy:

Po podstawieniu t - = u (dt = du, d = - du):