Scribd Logo
Unggah

Selamat datang di Scribd!

  • Nas Ruddin Et-T S Ve Musik Risalesi (#61566) - 51961

    Diunggah oleh

    Arastoo Mihan
    2 tayangan19 halaman
    zh

    Judul Asli

    Nas Ruddin Et-T s Ve Musik Risalesi[#61566]-51961

    Hak Cipta

    © © All Rights Reserved

    Format Tersedia

    PDF atau baca online dari Scribd

    Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

    Apakah konten ini tidak pantas?

    Laporkan Dokumen Ini
    zh

    Hak Cipta:

    © All Rights Reserved
    Unduh sebagai PDF atau baca online dari Scribd
    Tandai sebagai konten tidak pantas
    2 tayangan19 halaman

    Nas Ruddin Et-T S Ve Musik Risalesi (#61566) - 51961

    Diunggah oleh

    Arastoo Mihan
    zh

    Hak Cipta:

    © All Rights Reserved
    Unduh sebagai PDF atau baca online dari Scribd
    Tandai sebagai konten tidak pantas
    dari 19
    Din Arasrmlar,Eylu-Arahk 2006, it 9,5 26,55. 317-396. sa Nasiruddin et-Tfisi ve Musiki Risalesi Fark ARSLAN* Abstract Musicologist al-Tisi and His Risdla in Musie. Nast al-Din al-Tist was a noted astronomer and mathematician. His writings dealt with both religious topies and non-religious subjects. His popular fame Is based upon a targe number of treaties. His works all are wellnown except “Rsila film al-Msiki which ‘was written about theary of musie. Risdla were discussed in this study and ‘translated into Turkish. Risdla includes many musical terms as intervatic ratios, establishment of interwals and their proportions, and names, consonances- disconances, and rytmie analysis, Key Words: al-Tist, Risila, Musicology, Musi. Gi Dogu Masikisitnin nazariydtina dair, Kindi ile baslayap giintimiize kadar gelen eserler zinciri igerisinde’ bircok kitap ve risile yer almaktadir, Ancak Tirkge olmadiklan igin bu eserlerden yeteri kadar istifade edilememektedir. Bu sebeple, yazma misiki eserleri tizerinde son yillarda, metin nesri ve tahlili tirimden Gnemli calismalar yapilmaktadi. + Dr. Bagiipretmen, Mil tins Bakani, 1 Bu calismatandan birkagt gunlardir; Abmet Hak Turabi, e-Kindinin atsiké Risdleler, Basihmannig Yaksek Lisans Tesi, MU. Sos. Bil Ens. Istanbul 1996; Bayram Akdogan, Fethullh $irudn! ve Mecelletin frtafisiké Adh Fserinin XV. Yury! Turk Masikist Nocariyanndaki Yer, Basimanye Doktora Tez, Ankara, 1998, (Ek olarak Bayram Akdoganin kendi el yan ile Mecelenin tashiblh metni yer almaktadin; Ahmet or, Allah D. Hoa Boke ve Mukaddimetit-Usil, Basimamss Doktora Tex, Istanbul, 1099, (Bk olarak Muladdimetil-Usiin TU [Enki screr Kitiphanes! Fargga'Yarmalae™Bolumd, 2097 numaralt nshast imeveuttut); Halla Tekin, Laditli Mehmet Celebi ye erRisdletil-Fethipye'st, Basimamis Doktora Tex, Nigde, 1999. (Ek olatak Istanbul Heledyesi Taksim ‘Atatirie Kitaph, K-29 numarah nishas: moveuttur); Rubi Kalender, XV. Yaya IMasikt Kuramt ve Zeynil-Eihin fi imit Tel vel-Evzdn, Basiimamys Doktora ‘Tea, Ankara, 1982; M. Sadreddlin Onc, Huzirb. Abdullah ve Kitdbut-Edvar', Bassmnamig Yksek Lisans Tea, Isanbul, 1989. (Ekinde Kitab -Kavrin Topkapt ‘318 DINE ARASTIRUEALAR Dog Mésikisinin kaynaklan izerinde yapilan calismalara yenilerinin eklenmesi aeisindan biz de, bu galigna ile, Kendisini XTT. yiizyi| mizikologu kabul edebilecogimiz Nasiviiddin et-Tsi'nin yacdh ‘Snemii bir misiki risdlesini, yeni cahgmalara igik tutmast amaci ile hhom Arapea metin olarak hem de gevirisini ve analizini yaparak yayimihyoraz, Oldukca'kisa da olsa, TAstnin bu risflesi -asaiida gérilecedi tizere- misild ihninin, beste (kompozisyon), ik, aralik (bu"d), uyum ve intikal gibi birgok Kavramina yer vermektedir ‘Vasi'nin Yagadh XII. Viizytlda Masiki Nazariyats, Galgmalari ‘Tastye gegmeden énemli isimlere g62 atmak gerekmektedir. Bu asirdaki en Onemli mOsiki nazariyateis "17 perdeli Eski Dou Ses Sisteminin kurucusu. sayilan Safiyyiiddin Abdillmimin el-Urmevi'dir (6. 693/1294) Safiyyiiddin'den yirmi yil nee vefat eden Tasi ve Safiyyiiddin arasinda Gnemli bir yakinhk meveuttur. Zira Safiyytiddin Kitdbu'-Bdvar' ‘Tasinin tavsiyesi ile yazmistir Ihn-i Sina'dan Safiyyiiddin'in yasadugi XIIL ylizytla kadar yaklagtk iki asiehk dénemin Tirk Masikisi calismalar yoniinden karan bir evan Yazmalan, 1728 numaraltnishast meventtar; Mithat Arsoy, Sey nin e- Matia” Adit Esevi zerie Bir Calgma, YLT, Istanbul, 1988, Fatina Adie Aksu “Abdulbaki Nasir Dede ve Tedkik x Tahki, VLT, istanbul, 1988. ‘Tahlekin Sileymanive Kitiphanesi Naf Pasa Balam 1242 numarah nishast ‘meveuttur)s M. Hakan Cevher, Ali Uk Bey ve Mecmuani Ste i 86, Basimams Doktora Te, lami, 1995, Gorsldgé gibi bugiine kadar bax: msi yazmalan Gverinde galigmalar yapulmag aancak demi bir Kisii el atlimamigtr. Ulkemide, erin galiglmamm ‘neil eserlerden birisi de FarabTain “Kitab afisikal-Aebir ii. Ferai'nin bu seri Kahire'de gerh ve tahldk ediimisti, el-Farabi, Ea Nast Mubammed by ‘Muhammed b. Tarhin, (6. 950) Kidbul-Misa'-Rebir, (Thk ve Serh, Gattls Abdimelk Hagebe, Mizacaa ve Tasdi, Mahméd Ahmed el-tlni Kihie, (9 ‘Yukarida verdigimizeaismalarn igi konularna Tis nin Risilesinianalizedercen depinecez. Bu vasle ile THsVnin Risilesinde ee ald birgok Konunun sonra edvirlaeda Gnemlt digide yer ald gorileceleir. Zara Tass, msikinin temel Javramlarindan biegofunu bu kia Risdlesinde ele alms 2 Safiyiddinn msi nazariyétGaorne yack ese aernde gaunt, Bk. [Nut Uypun, SafiydinAbdimiimin Urmevt ve Kitab l-ivdr',,Kabbealts ‘Negriyat, Istanbul 1999. Cekinde Kitbul-Lavarin Nuruosmaniye 9653/1 nla nishas) meveuttur Faxh Arslan, Safin Abdilmiimin el-Urmevt ve er Risatei’s-Serefigyest, Basknamg Doktor Teri, Ankara, 2004, (Calagnaierisinde Serefiyyenin taki ve terotmes! yer almaktadir) Ba galigmamnada Serehyyein fereiimesine, Arsla, Serefiyye tes. goldinde windorme yapuca 3 Usain s 34 PAZLI ARSLAN + 319 devir oldugu, bu déneme ait herhangi bir belgeye simdiye kadar rastlanmadyfi ve bu durgunluk devresinin Safiyyiiddin‘in mésiké navariyati tizerine yapti gahigmalarla sona erdigi bigiminde? bir Kanaat meveuttur. Hatta’ Férabt‘den sonra misiki alaninda Safiyyiiddin getinceye kadar hichir kimsenin_bilinmedigi ifade edilmekteS ve misiki diinyasmdaki uzun sessizlifin sebebinin 0 devirde nizam ve stikunun Orta Asya ve civarinda kuvvetli ve devaml, bir bir hikumet tarafindantesisedilememis _olmasina Daglanmaktadir§ Yukarida drneklerini verdiimiz énemli kaynaklara bakilnea bu yiizyilda -Safiyyiiddin'in eserleri harig- nevedeyse hicbir_bilimsel Galigmanin yapilmadigi kanaati hasil olmaktadir. Ancak Nuri Uygun, Farmer'den naklen bu déneme ait iki isme yer vermistir. Bunlar ‘Alamidain Kayser (0, 649/1a51) ve Nesruddn t-Tost (8. 672/1273) ‘armer‘in VILL. ve XVI. yiizyillar arasmda mésikinin teorisi, ratigi ve tirihi iizerine yazilrms eserleri ele alan The Sources of Arabian Music adh kitabmda XIU. yiizyil_calismalarma bakildigt zaman birgok eserle kargilagmakiayz. ‘The Sourees'te verdigi Kaynaklarin bit kasmim A History of Arabian Music adh eserinde de zikretmistir:® Bu dénem kanaatimizee hem ameli hem de ilmi caligmalardan yoksun degildir. Bu yiizytia ait eserlerin bugiin cok sayida insan tarafndan bilinmemesi, belki o devirde Safiyyiiddin gibi biiyik bir otoritenin yazmi oldugu eserlerin agirhgidir. Bu yiizyildan bahsederken asirlardhr Safiyytiddin’in eserleri konusulup onlar hhakkinda yazaldygindan digerlerinin gélgede kaldigum diistinmekteyiz, 4. Nuri Oacan, MOF Tirk Msikis Tarihi Drs Notlan (9), 89. 5 Adil o-Beksi, Safiyddin el-Urmevi, MiceddiciT-MasikatAbbasiyeti, Bagdat, 1978, 5.105 6 Ravf Yekta, Turk Mésilsi, (te, Orhan Nasuhioglu), Istanbul, 1986, s 48; Ayriea ‘bk. imax Ontong, Turk Msi, Teknik ve Tah, tstanbl, 1087, 8 72 Uygon,s 22. Ble, Farm, A History. 8: 225-29 Ali el-Katibin (, 625-6/1228) "Kemalut-Fdep vel-Gondy Yakat b. Abdullah er- ‘Rimfnin (61626/s299) az sayida-miisyenden bahseden ve bilinen Islam Dalginlerini anlatan.bivografie eset "Mulema-Uideba” veya “Irgddu-Axib", Muvaffakuddin Abdulla b Yusuf l-BagdadFnin (0. 629/1 sgelmeyen “Kia i G6. 656/1258) “Kegful-Gind an Hukan ‘Aldulbak by Ibraim b, Muhammed ell Eatin Mensib fh esters bunlardan birkagch, ‘The Sources, s. 49-50. c-Hasan b. Ahmed b. 320 DINI ARASTIRMALAR Sonug olarak bu asirda da miisiki nazariyat. alaninda eserler yerilmeye devam edilmis ancak Farabt’ ve Safiyyiiddin agilamamistir. iste miisiki nazariyat alannda bir risile yazmis olan Tosi bu asrim Snemli bir simasidr. Nasiruddin et-Tasi Kimdir? ‘Tam adi Nasiruddin Bhd Cafer Muhammed b. Muhammed b, E+ Hasan et-Tiist'dir. 597/1201 tarihinde Horasan'm ‘Tus sehrinde dogmus ve 672/1274 tarihinde Baidata velat etmistir. Kézimeyn'de ‘imam Musa Kézam'n tirbesi yanina gémilmiist. Ozellikde riya’ ilimlerde zirvede olan bir filozoftur. Geometrideki iistiin konumundan dolayi kendisi Tiirk OMlidis'i olarak adlandinihmigtit. Daha geng yasta iken matematik sitesini mamur bir hale koymakla "el-muhakkik" tinvamm kazanms, Grek diline iyi viiktifa sayesinde birgok Yunan matematik ve astronomi eserlerini endinden ewelkilere nazaran daha mikemmel ve genisletilmis gekilde Fars ve Arap dillerine govirmisti. Daha ok bir filozof, Iatematikci ve astronom olmakla taninsa da ashnda o Kelim, Hukuk, Ahlak, Miizik, Fizik gibi diger ilim dallannda da kuvvetli bir diisiinirdi. iste bundan dolay: kendisine her seyi bilen manasima “hoca” ve insanhigin hocasi manasa. “iistidu'-beser" denmisti ‘Aynea Aristotle ve Farabi'den sonra "iigineit muallim/el-muallim es- sali" olarak adlandinlmistr.? ‘Hiligi’nin yaninda biiyik itiban olan Tost, Merdga'da biiytk bir rasathane yapturmis ve burada biiyik bir kittiphane olusturmustur. Bu Ikitiiphanede Bafdat, Sam ve Mezopotamya'dan 4oo bin ciltten fazla kitap toplamistir® ‘Aritmetik, Geometri, ‘Trigonometsi, Astronomi, Optik, Mineraloji, Tib, Lojik, Felsefe, Ahlak, Miizik ve Edebiyat gibi gesiti! alanlarda ‘cok sayida eserler veren’jiretken bir bilgindiv. Eserlerinden bazlarum Mehmet Bayraktar sinaflandirarak gu gekilde vermistir. Felsefe, Kelam, Ablak ve Tasavvufa ait eserleri gunlardir: Serhu'- Isarat ve'tTenbinat, el-Fusil, AksGmu't-Hikme, Telhisu'-Muhassal, 9 Hamit Dilgan, Myile Tink Alimi Nasteddin et-Tist, Istanbul 1956. s, 5-6 Nasinvd-din t-Tist, Risdle Der Resm Vo Ayincelihani(Deviet Finanst Uzerine Diisinceler) Farsca Metin ve Torkge inglace Tve. Mehmet Bayratar, Ankara, 1988, 6; Hi. Dalber, Fd. Ragep, “ALTasi, Nasi AL-Din", The Eneyelopedia of Islam Leiden, 2000, X, 746 10 el-Kutubi, Muhammed’ b, §ikir b, Ahmed, (6. 764h) Fevdtut-Vefeyat, (hk ‘Muhammed Mulyiddin Abdithamid, Mists, 1951 fl, 309-310 11 Fed; Ragepe give, Axapga ve Farega. 150% asl galisas le Ts, Islam biigntrt fgersinde en gok ser veren kisi: Bk BI, X, 75. FAA ARSLAN + 321 da yandh eserle Sekli Ma'ruf bil-Kutta, Tecrid fil-Hendese, Kitébu Camii?-Hisab, Kitdbu Zafer fi-Cebr 'vel-Mukabele, Astronomi alaninda yazdigt eserleri ise; Tahriru't-Macest, Zic-i lihani, Kitabu l-Usturlab, Teckere fillimit-Hey'e, Zici’s Sabi, Ziibdetii-idritk.* ‘Misiki Risalesi Eski kaynaklarda Tasi hakkinda yukanda verilen bilgiler yaninda tasnifits arasinda iimu'-Mastka adiyla bir esere rastlanmamaktadir. ‘TAstnin miisiki alaninda eser verdigi cagdas caligmalarda ve oldukca asa bir sekilde yer almaktadir.® Ancak detayh bilgiyi Farmer'da’* ve Tistnin bu risilesini yayrmlayan Zekeriyya YOsufun cahsmasinda bulabilmekteyiz. Tastnin musikiye ait Risdlesi Farmer ve Zekerivya Yasufa gére onun matematik galigmalan arasindadir ve bu eserin tek kopyast Paris, Bibliotheque Nationale'de bulunmaktadir.* Farmer, Riséle'nin Daslikswz olduguna ve Risfle'de Grek miizigi iishibunda araliklarn (eba'd) anlatildigim kaydetmistir. Ona gore bu Risile muhtemelen ansiklopedik bir caligma olan Anlak-1 Nasirinin bir bliimiidtir. Ayrica Farmer, George Sarton'un, Tasfnin bu Risdlesini, Kenzu't-Tuhafin terciimesi olarak kabul ettigini belirtir. Oysa G. Sarton, Kenzu't Tuhafim, bu Risalenin terciimesi oldugunu yazmaktadir.” Zekeriyya ‘Yaisuf da’aym: yang. tekrarlamistr.'8 Tastnin bu Risilesini gerheden Zekeriyya Yasufun kaydettigi bilgiler Farmer ile paraleldic. Zekeriyya Yasufun beliritigine gore 5.9; Aymes Tis ve eseret gin ble. l-Kutubl, Fevdnu!-Vofeyét, 309° mdmir Herat, Gyasuddin b, Himamiddin e-Tidseynt, Habibu's-Siyer ft Anbar’ Efradit-Boser Tsk Tah Kuruinu Yezmslan, nx. Y/538, ve. gua es Sated, Hall b. Aybek, Kitabu'LVafbil-Vefeydt, Wiesbaden, 1962, 1, 179-189. Hayreddin excZiiki,ebA"Ldm, Kahire, 1956, VI, 257-258; Brockelmann, GAL, Suppl. 1, 9243 Dilgen, s 6-14, Dilgan,galigmesinda ‘asi nin birol eserinin motevast hakionda detayh’ bilgvermektedir.Aymiea bibliyografjasinda bax eserlerinin Istanbul Kitiphanelerindekd-yerlerini gostermektedir. Ble. s. 15-16; J. Ruska, R. Strothmann, "Tis", flém Ansitlopedis, istanbul, 1988, . Ragep,“AL-Tisl, Nasir ALDin', EY, X,747-749, 4g Dilgan 8 $-6; George Sarton, Introduction to The History of Science, Washington, ‘gad 1o: aya 6 un 14 ag Farmer, A History, 226-227, The Sources. 8.4 15 Zekeriyya Yusut, isletu Nain etait 60s, KSbice, 1064 16 Parmer The Sourees. 547. 17 Farmer The Sourees. 5. 47, kz. G, Sarton, Ih1008. 18 Z Yosul, . 5. Zira Kenm'-Tuhaf Hasan Kiganiye allt ve 1955 tatihinde ‘yal Bez. Ozean, 5.12. gests: s322- DINL ARASTIRMALAR Riséle fi lmi-Masikd, Paris Mili Kitiphanesi 2466 numarada, gesitli Konularda risfleler igeren bashksvz bir yazmanin igetisinde (vr. 197- 198) bir boliimdiir ve diinyadaki tek néishadhr.® Risalenin Metni 20) Can abl pass Soy geste Qaall g Gall 5 UL ne bbe YI glyall UE osele Ge Calley loa gall ale so jo jhe 5 Annas all pall Ail A ol ge Ca gh ccasllly abel! -Lenaal ald dg.y (le aslially 5 jleall (3 Y sally ail 4 daliadl! ela bs Sulla Sh yas Ql aUall gag eg YL lal : itis Wath jade yee 9 cal oy ala 45 Maadll"y Glreud daall 5 Jil 8 osiilias y dS 5 hae cod afl gh ca gly Legal ell yas cs gall Fuad gle gst GIS gal cl gi Lal LLY) abel 5 eh Circles g cals call eal dua go 5 heel ane ASILs (gy Carnal nen pasa 5 "USL gill 2 pga Darel sls col} BOG Ans gag Mawel 5 JIL All" plied! $b 5 Rad 5 MEM gill" Aaa oo only Gl) OMY Aaa GY caaly La) y Clea aN gg MAD (cAI aad Ga ll ADI O82 Y SAY) Gl) 4h yb onl ye DEY! CY Meads ae (Allie cil gecl Lady Y) Saws 19 7 suf, . 6; Z Yusuf bu Risilenin baghfin kendisinin "Rise ffl Maske biarak Koydugunu ve genet olarak yaama eser fhristlerinde ve mQsiki tari frastrmalarinda bu baghkla suldyfinsbelitr Bk, s. 6. Sarton. Risenin adim) "tab limi PMs olarake hayden PAZLL ARSLAN * 398 Go ol) leis Us 5 ALE JN GybN HS GS Aud ode 5 ple Bas gay MUS; Gill 2c) Sy easly JIL gill ses eS 5 Misdlly el aly ll osty! Sal ga ity 5 OB Nt ay MSL gill ey 2S Gg ges Ag clea Sel SAY Goll Geib cel Gl ite asl aM Spe gl) Laas Gye city ral Ma YY ee iia pe Bl has OE eal gfe yj Hy te acaba gl Glee al Lane 51 5M oS cas YI Gol} ened Aus clay y ath jll cates ih Aa aoe SN pieal 5 tly Y Ls Go!) Les ol agli Gang Y Wane y cunt y dened Ge Le a N 5, hae 5 SUS ate csi ys DSL gall. Hosea y SSIs (gill. ¥ dS aly Anal (gill da Wu Gille YAY Goll Leg pb asl ge dit Gl Se Y NT Oe 5 ce sad gli le juny JMB! ld OY old 5 daily Ssall La penal 5 clay ail Lgabbed y clalac Lab: lenall Ld y BS) we sia Sata 5 Query) 5 dead Ge Me asl M igi gcse 5 ALG Gye [jp at jth ag Ll lS 1) YY) A phe 9 SY QLal¥) A tt Opel 2 agli) Guay V Saas Led A ya Cals 0 : Ng AGS all Laas I yal Cua 5 Ayal cps Leip ‘224 +DINI ARASTIRMALAR OSS i Cull ods le G55 Gf Cums lake 3 y Gaal salad Led ede Geena Ausedll 5 SI) gill.) Sty giLY Aasedlly LY 4a YU Ge sige ot Vide OS YS coal Gb Gay Y Ld ald es Aaa Sh 5 CUS pall he gh jase Gar Gud CSIs 1 Lady Qubll CHS ile gall dA gia Cle! Caue Ge Cals Kull cole By cull Aa AS G5 Lay egy ll Base Gena ath geally pled ably Ase 5 aLBEY! Guin ab yi Risilenin Terciimesi iiyik alim, milletin, hakkm ve dinin yardimeisi et-TOst -Allah yattigr yeri serin, kabrini hos Kokulu lalsun> der ki: Musika imi, iki itimden olugur. Birincisi: Teli (beste, composition) ilmidir ve pest viiksek veya hafif dedi sesletin nisbetlerini ele al ikincisi: Tka ilmidir. ‘ka ise vuruslar ve nagmeler ile sakin vamanlar arasindaki uyumdur. Siirdeki vezin bu kabildendir. Cesitli tizlik ve pestlikteki her iki nagme bu’d (arahk) olarak adlandirihr, Najmeler arasndaki farklik, saytlar arasindaki farkhbkla mukayese edi, Herhangi bir lahn (melodi) igerisindeki arahiklann en biiyiiii "ki oktav” arahidir. Bunun oran da 4/1'dir. "Oktav", miizik wstlahmda "elleztbi-kill” olarak; iki oktav ise “elledi bi'-kiill merrateyn” olarak adlandiihr. if, insan tabiatimin esitli nagmelerdeki FAZLE ARSLAN + 925, Biiyiiklik agisindan bundan sonra gelen arahk, “oktav ve besli aralificir. Oran deger ise 3/1'dir. Cinkti2'nin 1’e orant (2/1) oktavin oramidir. gin 2'ye oram (3/2), "besli"nin oranidir2° 3/2, 1+1/2 demektir*" "Bit-hamse” olarak adlandinir. Ciinkti "bei" nin iki tarafi arasindaki seyirde bes ses kullanmak gerekir. Mesela; "Besli'nin bir tarafi 8, diger tarafi 12 olsun, Bu iki ses arasmda bes adet ses Dbulunmaktadir 22 “Oktav ve besli"; oktav (2/1) ve besli (3/2) den olusmaktadhr ki bu. daha Once anlatild. (2/1%3/2~6/2=3) “Dértli” ise 1+1/3 (4/3) olarak ifade edilir. Pest ve tiz tarafi arasinda dirt ses bulunmaktadir. Bu yiizden “ellezi bil-erbaa” olarak adlandinhr. Gmnegin; o'dan 10'a, 1°, 12'ye geciste drt ses kullanulsr. g'a 3 eklendigi zaman 12 elde edilir. 12'ye ise aradaki bu sayllarla ulasihr. Sonra 11/4 (5/4) gelit. Sonra 6/5, sonra 7/6 ve béylece sonsuza kadar devam eder. Kulaga hos gelen en kiciik oran 46/45'tir. Bundan sonra gelen oranlarin farkhihga kulak tarafindan aruk hissedilmez. ‘Araliklar; biiyiik ve kiigik araliklar olarak ikiye aynihe. Buiyilk 2. Oktav ve besti 3. Oktay 4 Best 5. Dorthi Arahklar arasinda gegig (intikal/seyir) igin ara sesler gereklidir. Aksi takdirde insan tabiatina stkint verir ve Kabul edilme. Kiigik araliKlara gelince; yukanda sayilanlarin digindakilerdir.** En biiyiii 5/4 en kiigigi ise 46/4stir. Bu kiicik aralklarigerisinde en Kabul edileni ve uyumlu olan “tanint" olarak adlandinilan 9/8 ram. Melodilerdeki sesler ancak yukaridaki oranlar ile tertip edilirse kkulaga hog gelir. Ciinkit bunlarm digindaki oranlann_birbirleri arasindaki farkanin, kuvwet ve zayiflginm ve tel iizerindeki dlgiisiniin 20 Yani 2/2 ile /2toplanarak “oka we bes" arly bulunayor. 21 Aruban orunlam gosteriken 3/2: 141/2, 4/3; 11/3 vb. seklinde gostei. 1 ‘Sia, paydalan egilendii zaman 3/2 dr ‘22 Busi saya arannda gordldiga Ure 3/2 oram oldu gibi sey gin 8, 9,10, 13,12 sii bes adet sexe basa geri vurgulanyor. 23 23/54/3 24 Yani 4/a'ten sonra gelen ve 5/4, 6/5, 7/6..olamak 46/45'¢ kadar devam eden ara {826 - DIN ARASTIRMALAR, oranlan hissedilmez, Bunlar muntazam arahklar olarak adlandinikr ve bes adettir. Oktay ve besli, Oktav, Besli, Dértli, 5/4. Bunlann digmdakilerin titresim farkr hissedilmez veya insan tabiatinda kabul edilmez. Eger vuruslar ile sakin zamanlar arasindaki oranlar mfsikide kabul ‘edilmig olan ika dlgilerinde olursa o zaman ritimler gtizel vezinde olur. Boyle olmaz ise kétii vezinli olur ve diizensiz sayihrlar. Risalenin Analizi Tosi mésiki ilmini; telif (beste) ve tka olmak izere iki Jasma ayirmaktadir. Telif; tiz ve pest insan tabiatimin kabul ettigi gesitli najgmelerde bulunan seslerin oranlart ie ilgili Tisi'ye gore bir beste yapiminda tizlik ve pestlik acisindan, nagmeler arasinda belli sayisal oranlar bulunmal ve bu oranlar insan tabiatina uygun olmah, insan nefsine hosluk vermelidir. Tasi, telifin tanimint yaparken ara ciimle olarak nagmenin siddet ve zayiflgamn, telifin tanrmina girecek bir nitelik olmadigimt_belirtmektedir. Kanaatimizce Farabiinin bilinen eseri Kitébul-Misika'- im gdrmiis oldugu icin bu ayrunty: dzellikle ifade in bu hatasina daha sonraki eserlerde de igaret edilmektedir. Fardbi sesin niteliklerinden bahsederken syle der: "Vurug ne kadar siddetli olur ise, ses o kadar tiz olur. Vurus zayyy olursa ses de pest olur.”> Safiyyiiddin Abdiilmiimin el-Urmevi, Serefiyye adh eserinde buna su ciimlelerle karst gikmaktadir. "Bu dogru degildir. Zira biyle olsaydi actk bir tele (mutlaku'l-veter), sadece huzh ve yavas vurmakla gesilttilik ve pestlkte sesler elde etme imkant olurdu. Oysa bunun yanhshin ortadadk. Tizlik ve estligi degil, vurusun siddett olmast ile sesin kuvveti, vurusun zayif olmast ile de zayyflyn artar. Ancak bu hiikiom nefesli sazlardan auyulan nagmeter icin gecerliolabilir. "Vera’”** gibi. Bir tek delige iifleme siddetli olursa nagmenin tilesmesine sebep olur."® Farabinin hizh vurmakla tiz ses elde edilecei gortii, eserini tahkik edenlerin de dlkkatini gekmis ve bunun yanbishgina igaret etmislerdi.2® "insan tabiatina hos gelmesi" sartim Safiyytiddin nagme tarfiigin yeterli bulmamaktadir. O gayle der: “Insan tabiatina hos gelen'ifadesi 25 Para 217. 26 Birt ney sony 27 Bhs. Arslan, Safiya, (Sorefiyye te). 5, 28 Bho. Fab, s 217 Bu yanhhga, Ladi de garetetmistir. Tekin, 61-62 PAZLA ARSLAN * g27 de yeterli degildir. Zira kétii hangereden nagmeyi dinteyen oncan nefret eder ama o bir nagmedir."® Misiki ilminin ikinei bilimi tkadir ki TGsi, ka konusunda Risalenin en sonunda birkag ciimle sdylemektedir. Yeri gelince agiklanacaktr. Aralik (bu’¢-interval) ‘isi, yukandaki kisa giristen sonra miizikteki en dnemli konulardan birisi olan aralk konusuna geger. Gercekten Tisinin bu Risilesinin énemli dlgfide arabklar erine kurula oldugunu siyleyebiliriz ‘Ona gore "Cesili tizlik ve pestlikteki her iki nagme bu’d (arabik- interval) olarak’adlandinihr.” Urmevi araha syle tarif eder. "Iki ayn, najme arasindaki her uyumlu telif araik olarak adlandinih. "Mizikte iki nota arasindaki pestlik tizlik farkim gisteren mesaf anlamina gelen araligin birgok cesitleri bulunmaktadir. Arahklarm isimleri Tisi, arahklan biyikten ktigtige dogru gu sekilde siralar. En. biiyiik aralik "iki oktay (double octave)" arahgidir. iki oktav Kear pen \, ‘ soltagik tely ‘Tel iizerinde iki oktav 29 Bkz. Arslan, Safiya, (Sereflyye te) 5.6. 130 kx. Arslan, Safin, (Serefiye te.) 22 31M, Ghat Can, AV. Yizytl Turk Misiasi Naxariyde, (Ses Sistemi) Basimamis Doktora Teri, MUSBE, Istanbul, 2001, 5104 {328 DIN ARASTIROALAR Bu arahjan oran degeri ise 4/1'dir. Yant iki oktav arabyjunin birbiti ile toplanmast sonueu elde edilir. Oktavin degeri 2/1 dir. Iki oktav ise 2/ixa/imq/1=4'tir>* Hki oktavik ses; dBrde bolinmiig bir telin, tiz taraftan birinei kismimin sonuna basilarak elde edi. a4 Oktay Oktav “ellezi bi7-Kill’; iki oktav ise “ellet bi-kill merrateyn" olarak adlandiriimistr. Bu isimler daha sonraki bitin edvérlarda aymdr. iki oktav’dan sonra_gelen en biiyiik aralik “oktav ve besli” araligidie. Oran degeri 3/1'dir. Ciinkti 2/1 oktav'an oramidir. 2/1'e besiinin (3/2) eklenmesi ile oktav ve besli elde edilmis olur. 2/1x3/2=6/2=3/1=3. Yani bu ses bir tein 1/3'tinden gikar. oktav ve besli 32 Tolin uaunlgu gbsterlmek istndiginde gk rakam paya, byl rakam payday, sslerinfrekans degen fade ediimek isenivorsa bivik rakam aya, ik rakam paydaya yaar. Besela; 1/2 tli tam yan, Bu noktadan, bos teen gan sein ke ie cai Oe rami Hota defo tlirimek ended 2s ‘lark fade ec 39 Sesler arasindal light logaitikoldugundan iki ara toplamrken pay ve paydalar Dinbislert fle carpe, Bu konuyu Safiyyiddin gereliyye'sinde detayh bir gekilde fglemigtiz. Ble. Arslan, Saflyyiddin, (Soreliyye tc) 8. 24-25, Arabanin ‘uplanmas, bilinmesi ve gkanlmas| Konblaa KindTnin Risdelrinde ve Ihvany Sita Jor almamaktadns Fri bv honeys, “Ss Arbllaada Bust Sys) Ubrbirierinden qkanlmas, kine fais da arabian iki kati alvamnast ve ikije Dolinmesi haklandads. fhn-i Sind, efi, Cevdmiu Ini TMosikd, s. 39-41; Sonraki edvirlarda araitlann toplanmast, kanlmas,bélinmesi konulara yer veriimeye devam edilmigtir. Ladi, eserinin tne! ‘Makilesini tamamen ‘bu onulara ayrmighr. Ble. Tekin, s. 103-u0; Aymea ble. Akdogan, s. 246-217; Caldas yazarlardan Raut Yekta"Msikinin Mebidi Riyaves” baghgsalunda bu Konsya ‘etayh bir eke anlatmghe, Bk. Tink Misi Nazariyat . 35-45 AZLIARSLAN + 329 7 Fat aya E _—}—__ iF sol re sole ‘Tasi'nin burada atladi bir arak daha vardi ki bu, bitin edvarlarda “oktay ve besli‘nin ardindan gelen araliktr. Bu aralik ise “oktav ve dértli" arahjudur. Bir oktava bir dérthi cklenir. 2/1x4/3=8/3 olarak ifade edilir. oktay ve dérti a Frrrtrt~sSsSCSSS 7 sol do ‘Tstinin verdigi dOrdiined aralik *besli quintet)” dit. Oran degeri ‘se 3/2'dir. Yani bir telin2/3'tinden gikar. Sol-re, l-mi arala gibi. aoe oktav ve besli Sol rool re ‘Dist 3/2'nin 41/2 larak da ifade edildigini belirtir ki biitim edvarlarda kullamlan bu Bu daha once gest. Tast sonra "besli"nin “biv-hamse” olarak adlandinimasimin sebebinin igerisinde bes nota bulunmasindan dolay1 oldugunu belirti. Yani bir besli icra edileceii zaman bes sese basthr. ‘390 «DIN ARASTIRMALAR pe ‘Tast besliyi saylarla gu sekilde aciklar. Mesela; beslinin bir tarafi 8 olsun. Diger taraf 12 olsun, Pest taraf 8 tiz taraf 12, Bu iki ses arasinda bes adet ses bulunmaktadir. Zira bu iki sayt arasinda 3/2 oram oldugu gibi notalar arasinda seyir igin 8, 9, 10, 14,12 gibi bes adet sese basilmast gerektigi vurgulamyor. Bu sayllar ile birgok edvar'da benzer konular anlatilms ve arahklar gésterilmistir. Mesela; 8 ile 12 arasinda bir dérthi (4/3) ve bir'tanint arahk (9/8) meveuttur. Sdyle ki; taniniyi pest tarafta birakarak 3/2'den 4/3't gikanrsak 12, 9, 8 sayilan gikar ki bu saytlar arasindaki oranlar 12/9=4/3 ve 9/8 Besinei arahk “dértli" (quartet) diir. Oran degeri 4/s'tir. Yani bir telin 3/4'iinden gikar. Sol-do, la-re arab gibi | SSS 5 oktav.ve dérthii aor 3/40 a] ‘asi, dérthiniin ‘eller’ bit-erbaa” olarak adlandirilmasimin da bu arahgan dirt ses igermesi sebebiyle oldugunu belitr. FAZLIARSLAN * 391 Dérflidden sonra gelen arahiklarin 5/4'ten baslayarak® 6/5, 7/6..olarak sonsuza kadar devam edeceyini belirtir. Ancak bu 141/N olarak formiile edilen dogal diziliste en son uyumlu sesin 46/45 oldugunu belirtir. Bundan sonra gelen sayilar arasindaki farklhgin kulaktahissedilemeyecegini belirtir. Bununla Tési "en uyumiu arahklaran kcigik tam sayilardan olusan ve siiperpartikiler oranlarla ‘fade edilen arahklar oldugu” kuralina isaret etmektedir. Bu kural eski Greklerden beri masiki nazariyatmda “Kiigik sayilar kurah" olarak yer almaktadir. "Birlikte duyulan iki sesin frekans oram ne kadar kiigtik tam sayilardan meydana gelirse,o iki ses arasindaki arahk o kadar uyumbudur."35 Bu sebeple misiki nazariyatumzda baz arahklar icin takribi degerler kabul edilmistir.2° Arahklarm Kisimlart ‘ist buraya kadar arabiklant oranlan ile verdikten sonra onlan biiytk ve kiigiik olmak iizere iki kisma ayinr. Biiyik araliklary; 1. Ikioktav- 2, Oktavve besli 3. Oktay 4. Besli 5. Darth olarak siralar ve sonra bu sesler arasinda uyumlu kullaga hos gelen intikal (seyir, gecis) in ancak araya notalar ahnarak miimkin olacagint Delirtit, ‘Biyikaraliklarla yapilacak —melodinin kulaga hos sgelmeyecegini ve insan tabiatunm bunu kabul etmeyecegini belirtr. Kick arahilar ise; yukandakilerin digindakilerdir. En biiyiigi; 5/4, en Kiiiigi ise 46/45'ti. Tast'nin belirttii cok énemli bir nokta ise sudur. insan ruhuna en hog gelen ve en uyumiu arahigin tantint (9/8) olarak adlandinlan arahk oldugunu belirtir ki bu gtiniimiizde en cok kullanilan "tam ikili arahk"hr. Sol-la, do-re arahéa gibi. Bir telin 8/o'undan eikar. ‘34 Dail igersindeki en yk oran olan 5/4, "bik ili (Do-Mi)" niin deer. ‘Tast daha sonra bona da uyumla araliar Sgeisnde misedeeektr, Sonra sasyla 6/5, 7/6. olarak devam ede. 35 C.Can.s 14h ‘36 6559655049 (iytik micenneb) yerine 10/9; 2187/2049 (igi miicenneb) yerine 36/15; 256/243 (bakiyy) yerine 20/19, 8192/6561 (biyik Usa) yerine 6/4; 22/27 (gk el yerino 6/5 oranlan akebtdegererdir, Gar, 24; Tekin, 79-80; Rav Yekta, Tink MUsikis =. 98; Cans. 122,190. ‘aga DIN ARASTIRMALAR ‘Uyumlu ve kulaga hos gelen beste igin ancak yukandaki oranlara sahip arahklarin kullanilabilecegini aksi takdirde uyumsuz sesler elde edilecegini belirtir. Oktav ve besli, oktav, besli, dortlt ve 5/4 oranh “biiyiik iigli"yii (major third) ise "mmuntazam ve hissedilebili” olarak. nitelendivir, Bunlarm disindakilerin insan tabiatt tarafndan kabul edilmeyecegini belitir.” ‘Tasi'nin Snemli dletide, araliklara ayirdiga bu Risdilesinde ele aldxép hhususlar birgok edvar kitabinin temel konulan arasindadir. Arahiklar ve sayisal oranlan, uyum ve uyumsuzluk konulannda bitin edvarlarda genis bilgiler bulunmaktadir. Thvan-1 Safa/da bu kon ile alakalt gu cimleler énemlidir. “En iyi besteler en uyumlu oranlarla yapilaniardir”®* denir ve daha sonra bu ‘yuml oranann 2/1 9/2 4/9, 5/4 9/8 oldag. bliss Thvane Safin "Saytlara, Sayisal Oranlarin Insan Uzerindeki Btkilerine Ve ‘Masikiye Tliskin Orantara” aynlan Altina Risile'sinde su hususlara dofinilmistir. “Oran iki miktar arasmdaki dlgiidir. Her iki sayt birbirine nisbet edildiginde ikisi ya esitir veya degildir. Thi sayt arasmda esitlik (miisivat) durumu yoksa biri digerinden biyik ya da kkiilktir. Kigik say: biyiige nisbet edildiginde dokuz durum ortaya sikar. Onlar 3/2, 4/3, 5/4, 6/5, 7/6, 8/7, 9/8 10/9, 11/10 geklindeki ranlardir, Bundan baska dif (iki kat), misil ve cii'(3/2, 4/3, 5/4.) rmisil ve ecza (5/3, 7/4, 9/5.) df we ci’ (5/2, 7/3, 9/4.~), dif ve ecza (8/3, 11/4, 14/3) ve ed af (4 ve katlan) orantanna da yer verilmistit.* {3/Tistinsan rohuna en uyumla glen araldann 5/4 kadar olan arahldar olduguns ‘elitr. Yani s/a'en. sonra lana lmadigam: Kastetmemeltodie, Zia Kendisi hire: Once 9/fin de en gok kullamlan arab ‘oldgunu beliemigti Ki bu 5/4ten sonra gelmeltedir. 38 Resi hydni-Sefi, (Tah. Hayraddin ez-Zirikll) Musir, 1928, er-Risdlerut- Hamise fats 8. 1. 29 Thvane Safi, 6165. 40 Ikvinn's Safi, er Risdletu’ Save n-Nisher!-Adediyye uel-Hendesiyye, 8. 18t- se, AZLIARSLAN * 939 {bn-i Sina da arahklan, biiyik, orta ve kiigik arahiklar olmak iizere fig kasma ayirmaktadir. Oktay araliga fbn-i Sina'ya gre biiyiik arabk, darth ve besliler orta arahik, dértliden sonra gelen araliklar ise kite arahiklar Clhni) olarak tasnif edilmistir.«" Yine ona gore biyitk lahni arahklar 5/4, 6/5, 7/6, 8/7, 9/8, 10/9, 11/10, 12/11,13/12,14/13 oranh, arahilardit, “Orta lahni arahklar 15/14'ten 29/28 ‘kadar olan arahklardir. — 30/20'danbaslayan digerleri ise igi lahnt arahklard.** Araliklat en genis olarak Tésinin gadast Safiyyiiddin‘in Serefiyye adh eserinde ele almiste. Safiyyiiddin, dnce iki say! arasinda bulunan, Diitin oranlan farazi bir tel tizerinde géstermig ve daha sonra onlari Kasimlara ayrmis ve onlara isimlendirmistir. Safiyytiddin, isimlerini verdigi araliklan biiyik, orta ve kiigik olmak tizere ig kisma ayant. 1. Biiyiik Arahklar: Safiyyiddin'e gore kullantlan biiytk araliklar drt tanedir. Bunlar; Iki oktav, oktav ve besli, oktav ve dorthi ve oktav arahklandir. 2. Orta Arahiklar: Besli ve dérthi arahiklaridhr. 2. Kiigtik Arahklar: Biiyiik ve orta arahiklarin digmnda kalan, 5/4, 6/5 ve 7/6...olarak devam eden arahklardhr. Kiigik aralklan da lahnt (melodik) arahklar olarak adlandinr ve kendi iginde biiyiik, orta ve [iigik olmak iizere tig asma ayinr. ‘a. Biyiik lahnt araliklar; 5/4, 6/5, 7/6 oranh arabklardhr. Bunun tammim Safiyyiiddin su gekilde yapar. Dértlidden gikanldklarnda

    Anda mungkin juga menyukai