Anda di halaman 1dari 12

PENENTUAN ARUS HUBUNG SINGKAT

4.1 Tinjauan Umum

Persyaratan dan pemilihan rating peralatan listrik yang pantas, tidak hanya pertimbangan
arus dan tegangan kerja, namun juga akibat hasil ketegangan pada kondisi hubung singkat.
Arus hubung singkat berpengaruh terjadinya ketegangan termal dan dinamik yang sama
bahanya dengan tegangan tinggi, sehingga menyebabkan kerusakan peralatan dan dapat
membahayakan orang.

Seperti yang diketahui bahwa peralatan pengaman terhadap hubung singkat adalah
pengaman lebur (fuse) dan pemutus daya (circuit breaker). Batasan kemampuan peralatan-
peralatan pengaman ini adalah karakteristik arus pemutusannya lebih kecil dari pada arus
gangguan prospektif yang teralirkan pada kondisi hubung singkat. Ilustrasi kurva pemutusan
arus hubung singkat ditunjukkan pada Gambar 4.1 berikut.

Gambar 4.1. Ilustrasi kurva arus prospektif dan arus nyata yang terbatas

Kurva-kurva terbatas ini memberikan hal-hal sebagai berikut.


a. Arus puncak terbatas berhubungan dengan nilai efektif (RMS) arus hubung singkat
prospektif yang mengalir secara terus menerus pada peralatan pengaman yang ada
b. Ketegangan termal terbatas berhubungan dengan nilai efektif (RMS) arus hubung singkat
prospektif. Keuntungan instalasi pengaman arus hubung singkat terbatas :
- pengaman jaringan yang lebih baik, yaitu arus pembatasan fuse atau CB baik sekali
untuk memperkecil pengaruh-pengaruh yang tak diinginkan pada suatu instalasi
- pengurangan pengaruh-pengaruh termal, yaitu pemanasan kabel diperkecil
sehingga umur pemakaiannya lebih lama
- pengurangan pengaruh-pengaruh mekanikal, yaitu gaya-gaya elektrodinamika
diperkecil, sehingga kontak-kontak listrik tidak rusak
- pengurangan pengaruh-pengaruh elektromagnetik, instrumen-instrumen ukur
yang ditempatkan dekat dengan rangkaian listrik tidak terpengaruh

4.2 Jenis-jenis Gangguan

Ada 5 jenis gangguan utama dalam sistem fasa tiga. Gangguan-gangguan ini dan
hubungannya dengan arus-arus hubung singkat ditunjukkan pada Gambar 4.2.

Gambar 4.2. Jenis-jenis gangguan yang berhubungan dengan arus hubung singkat
Keterangan gambar:
a. hubung singkat tiga fasa,
b. hubung singkat fasa terhadap fasa tanpa berhubungan dengan tanah,
c. hubung singkat fasa terhadap fasa (fasa ganda) berhubungan dengan tanah,
d. gangguan fasa ke tanah,
e. gangguan fasa ganda ke tanah.

4.2.1 Arus Hubung Singkat Tiga Fasa

Gangguan hubung singkat tiga fasa mudah dipahami dan dihitung, karena tiga tegangan
pada titik gangguan akan nol dan semua penghantar fasa akan mengalirkan arus-arus hubung
singkat simetris. Statistik menunjukkan, probabilitas hubung singkat tiga fasa relatif kecil.

4.2.2 Hubung Singkat Tanpa Kontak dengan Tanah

Pada titik gangguan hubung singkat ini nilainya lebih kecil daripada hubung singkat
tiga fasa. Jika titik gangguan dekat dengan mesin sinkron atau asinkron dengan kapasistas
besar, maka arus hubung singkat dua fasa lebih besar dari pada tiga fasa sehingga menjadi
pertimbangan ketika penentuan kapasitas pemutusan (breaking capacity) dan perlindungan
peralatan.

4.2.3 Hubung Singkat Kontak dengan Tanah

Kondisi ini mirip dengan sub bab 4.2.2 tetapi terjadi kontak dengan tanah, yang biasa
disebut gangguan tanah ganda. Pada gangguan ini, nilai arus hubung singkat berada di antara
arus hubung singkat tiga fasa dengan satu fasa.

4.2.4 Gangguan Tanah

Jenis ganggauan ini, sering terjadi pada sistem tegangan tinggi dengan pentanahan
netral, dan dalam sistem tegangan rendah dengan pentanahan titik bintang secara solid. Selain
itu juga memberikan rentang (range) yang sangat besar untuk nilai-nilait arus hubung
singkat.

4.2.5 Gangguan Tanah Ganda

Gangguan tanah ganda sangat penting dalam sistem-sistem dengan titik bintang yang
di tanahkan langsung ,sebuah reaktansi gangguan tanah menyebabkan arus hubung singkat
tidak akan lebih besar daripada gangguan pada 4.2.2 dan 4.2.3. Keadaan ini hanya menjadi
pertimbangan ketika pemilihan perlindungan peralatan dan masalah-masalah gangguan.

Jadi arus hubung singkat tiga fasa sangat penting untuk penentuan rating peralatan
pengaman untuk pelayanan rangkaian,sedangkan arus hubung singkat satu fasa diambil untuk
pertimbangan perhitungan teganggan langkah,teganggan sentuh, dan instalasi pertanahan.

4.3 Sumber-sumber dan karakteristik Arus Hubung Singkat


Untuk menghitung nilai arus hubung singkat,yang harus dipertimbangkan adalah sumber-
sumber arus hubung singkat,yang mana bergantung pada lokasi gangguan,antara lain :

Jaringan penyulang (sisi luar catu daya)


Mesin-mesin sinkron (generator-generator,motor-motor,kondensator sinkron)
Mesin-mesin asinkron (generator-generator,motor-motor)
Penyearah dengan operasi inventer transistorized.
Karakteristik arus hubungan singkat pada titik gangguan adalah bergantung pada arus
penyulang. Gambar 4.3 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu untuk
sebuah titik gangguan jauh dari generator. Karakteristik ini terjadi pada hubung singkat
jaringan penyulang.Arus hubung singkat simetris tetap konstan hingga waktu yang panjang.

Gambar 4.3. Osilogram arus hubung singkat untuk titik gangguan jauh dari generator

Keterangan gambar : = arus hubung singkat simetris

= arus hubung singkat dalam keadaan lunak

= arus hubung singkat puncak

A = nilai komponen DC

Sedangkan gambar 4.4 menunjukan variasi arus hubung singkat dengan waktu titik
gangguan dekat generator,yang mana arus hubung singkat simetris dengan waktu,yaitu harga
" hingga harga arus hubung singkat pada keadaan tunak

Gambar 4.4. Osilogram arus hubung singkat untuk titik gangguan dekat dengan generator
Jika hubung singkat diputus sebelum arus hubung singkat mencapai keadaan tunak
(stedy-state) ,maka arus pemutusan akan lebih kecil dibandingkan nilai "

Gambar 4.5 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu ,untuk motor
asinkron teganggan tinggi. Arus hubung singkat ini diklasifikasikan dekat dengan generator
dan arus hubung singkat simetris ( ) berkurang secara cepat dari nilai ( ) hingga nilai
nol,yaitu sejak motor asinkron tidak memiliki penguatan luar lagi. ( keadaan " > ; =
nol ).

Gambar 4.5 osilogram arus hubung singkat untuk motor asinkron tegangan tinggi

Sedangkan gambar 4.6 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu untuk
asinkron teganggan rendah. Hubung singkat ini diklasifikasikan terjadi dekat dengan
generator dan arus hubung singkat simetris berkurang sampai dua hingga tiga siklus dan
hingga nol,keadaannya ( keadaan " > ; = nol ).
Gambar 4.6 osilogram arus hubung singkat untuk motor asinkron teganggan rendah;
= arus tanpa beban Osilogram untuk hubung singkat pada terminal-terminal motor dalam
kondisi tanpa beban.

Arus hubung singkat yang ditunjukkan pada gambar-gambar osilogram di atas


mempunyai satu karakteristik ,nilai maksimum arus hubung singkat pada puncak dicapai
setelah hampir 10 ms ( setengah periode 50 Hz). Arus hubung singkat puncak ini adalah
sebagai dasar pengevaluasian tekanan dinamika . Parameter yang lain tentang arus hubung
singkat dan hal-hal penting tentangnya akan diberikan di dalam contoh.jika hubung singkat
tidak terjadi secara langsung pada terminal mesin sinkron atau asinkron,proses pengurangan
kurang begitu tampak seperti yang telah ditunjukkan pada gambar osilogram di atas.

4.4 Penentuan Arus Hubung singkat

Perhitungan arus hubung singkat pada suatu titik instalasi yaitu dengan menggunakan metode
sebagai beriku t.

1. Hitunglah resistansi total mulai dari titik upstream hingga ke titik gangguan,yaitu :

= 1 + 2 + +

2. Hitunglah reaktansi total mulai dari titik upstream hingga ke titik gangguan,yaitu:

= 1 + 2 + +

3. Hitunglah arus hubung singkat dengan formula sebagai berikut :



= 3

2 2

Dimana :

- Uo = tegangan rating antar fasapada transformator pada kondisi tanpa beban, 400
setiap V atau 231 V
- Rt dan Xt dalam m

4.2.5 Gangguan Tanah Ganda


Gangguan tanah ganda sangat penting dalam sistem-sistem dengan titik bintang yang
di tanahkan langsung ,sebuah reaktansi gangguan tanah menyebabkan arus hubung singkat
tidak akan lebih besar daripada gangguan pada 4.2.2 dan 4.2.3. Keadaan ini hanya menjadi
pertimbangan ketika pemilihan perlindungan peralatan dan masalah-masalah gangguan.

Jadi arus hubung singkat tiga fasa sangat penting untuk penentuan rating peralatan
pengaman untuk pelayanan rangkaian,sedangkan arus hubung singkat satu fasa diambil untuk
pertimbangan perhitungan teganggan langkah,teganggan sentuh, dan instalasi pertanahan.

4.3 Sumber-sumber dan karakteristik Arus Hubung Singkat

Untuk menghitung nilai arus hubung singkat,yang harus dipertimbangkan adalah


sumber-sumber arus hubung singkat,yang mana bergantung pada lokasi gangguan,antara lain
:

Jaringan penyulang (sisi luar catu daya)


Mesin-mesin sinkron (generator-generator,motor-motor,kondensator sinkron)
Mesin-mesin asinkron (generator-generator,motor-motor)
Penyearah dengan operasi inventer transistorized.
Karakteristik arus hubungan singkat pada titik gangguan adalah bergantung pada arus
penyulang.Gambar 4.3 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu untuk sebuah
titik gangguan jauh dari generator. Karakteristik ini terjadi pada hubung singkat jaringan
penyulang.Arus hubung singkat simetris tetap konstan hingga waktu yang panjang.

Gambar 4.3. Osilogram arus hubung singkat untuk titik gangguan jauh dari generator

Keterangan gambar : = arus hubung singkat simetris

= arus hubung singkat dalam keadaan lunak

= arus hubung singkat puncak

A = nilai komponen DC

Sedangkan gambar 4.4 menunjukan variasi arus hubung singkat dengan waktu titik
gangguan dekat generator,yang mana arus hubung singkat simetris dengan waktu,yaitu harga
" hingga harga arus hubung singkat pada keadaan tunak
Gambar 4.4 Osilogram arus hubung singkat untuk titik gangguan dekat dengan generator

Jika hubung singkat diputus sebelum arus hubung singkat mencapai keadaan tunak (stedy-
state) ,maka arus pemutusan akan lebih kecil dibandingkan nilai "

Gambar 4.5 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu ,untuk motor asinkron
teganggan tinggi. Arus hubung singkat ini diklasifikasikan dekat dengan generator dan arus
hubung singkat simetris ( ) berkurang secara cepat dari nilai ( ) hingga nilai nol,yaitu sejak
motor asinkron tidak memiliki penguatan luar lagi. ( )

Gambar 4.5 osilogram arus hubung singkat untuk motor asinkron tegangan tinggi

Sedangkan gambar 4.6 menunjukkan variasi arus hubung singkat dengan waktu untuk
asinkron teganggan rendah. Hubung singkat ini diklasifikasikan terjadi dekat dengan
generator dan arus hubung singkat simetris berkurang sampai dua hingga tiga siklus dan
hingga nol,keadaannya ( )

Gambar 4.6 osilogram arus hubung singkat untuk motor asinkron teganggan rendah; =
arus tanpa beban .osilogram untuk hubung singkat pada terminal-terminal motor dalam
kondisi tanpa beban
Arus hubung singkat yang ditunjukkan pada gambar-gambar osilogram di atas mempunyai
satu karakteristik ,nilai maksimum arus hubung singkat pada puncak dicapai setelah
hampir 10 ms ( setengah periode 50 Hz). Arus hubung singkat puncak ini adalah sebagai
dasar pengevaluasian tekanan dinamika . Parameter yang lain tentang arus hubung singkat
dan hal-hal penting tentangnya akan diberikan di dalam contoh.jika hubung singkat tidak
terjadi secara langsung pada terminal mesin sinkron atau asinkron,proses pengurangan
kurang begitu tampak seperti yang telah ditunjukkan pada gambar osilogram di atas.

4.4 Penentuan Arus Hubung singkat

Perhitungan arus hubung singkat pada suatu titik instalasi yaitu dengan menggunakan
metode sebagai berikut.Type equation here.

1.hitunglah resistansi total mulai dari titik upstream hingga ke titik gangguan,yaitu :

= 1 + 2 + +

2.Hitunglah reaktansi total mulai dari titik upstream hingga ke titik gangguan,yaitu:

= 1 + 2 + +

3.Hitunglah arus hubung singkat dengan formula sebagai berikut :



= 3

2 2

Dimana : : tegangan rating antar fasa pada transformator pada kondisi tanpa beban,400 V
atau 231V

dan dalam m
INSTALASI LISTRIK TENAGA
PENENTUAN ARUS HUBUNG SINGKAT

OLEH :

ARIYA GATI MUDITTHA DEVI

05

LT-2D

PRODI TEKNIK LISTRIK

JURUSAN TEKNIK ELEKTRO

POLITEKNIK NEGERI SEMARANG

2016

Anda mungkin juga menyukai