nkiy - ulh ML
gF I - j
jehL muR
ytr ghl tHF
l btlglJ.
(gidF mW)
lhik xU ghtbra
lhik xU bgUFw
lhik kjjikaw bra
jehL ghl kW
fa gf fHf
f rhiy, brid - 600 006.
jehL muR
Ua g - 2007
kWg - 2017
FG jiyt
nkyhthsf
Kidt Uk . ^t
jJiw
a njhg fa f
ntng, brid - 600 007
Maf
Kidt . nfhkehaf
yt jf. mt
KJfiy jHha jiyikahia
muR kf nkiyg muR nkiyg
thf uhrhkl
brid - 600 049 jir khtl
yt r. kfhf yt r. ey
jiyikaha KJfiy jHha
muR caiyg v. . X. V. siy f
nrfhu mzhef nkF
Uth% khtl brid - 600 101
iy: %.
60 . v. v. jh mlgLsJ.
ii
nja j
#d fz kd mehaf #a nA
ghuj gha jhjh
grhg J F#uhj kuhlh
uhl cfy gfh
a khry aKdh ffh
cry #y jufh
jt Rg ehnk #hnf
jg Rg M[ khnf
fhnA jt #a fhjh
#d fz kfs jhaf #a nA
ghuj gha jhjh
#a nA #a nA #a nA
#a #a #a #a nA !
ehL g - bghU
a jhna! kf g Jgfis fw na vyhUila
kdY M brwh.
iii
njaghl
tnj khju;
[&#yh, [&gyh kya# jyh
[a ahkyh khju
[&u {naheh yj ah
y F[&j U js n[h
[&Ah, [&kJu gh
[&fjh, tujh, khju!
tnj khju !
tnj khju !
- g ru rhl
cWbkh
iv
nja xUikghL cWbkh
jjh thJ
v
bghUslf
br gF
1. thJ : gf
(m) iw thJ * 1
() ehL thJ * 3
2. bjhif f :
(m) weh}W * 15
(M) mfeh}W 20
() eiz 27
(<) FWbjhif 29
(c) IFW W 32
3. UFw
(m) breaj * 37
(M) bghiwilik 39
() milik * 41
(<) idg 43
4. bjhliy br :
(m) ygfhu 51
(<) ghoa gR 75
vi
5. yaf
(M) Untfljjh 83
(<) KTl gS 86
6. kWky ghlf :
() fhL 97
(<) fd (ghl 1) * 99
(c) kj nea 102
(v) Ff 106
7. tghL ghlf :
() juh 110
vii
ciueil gF
gf
- gkh fiyP
2. rkur 126
- U..fahz Rjudh
3. fij 132
- nguha. v. itahis
4. thif 138
- stHfdh
5. M jHU 145
- bkhPhW. njtneaghthz
6. f ya ea 151
- lhl. m. jguehj
7. kj thf 157
- lhl. K. tujuhrd
viii
fijnfhit
JizghlgF
gf
1. ghtz is 172
- Jikj
2. _fis L UJ 175
-tfz
3. ril 182
- b#afhj
4. nt 190
- uh# UZz
5. kf 197
-gh.braufhr
6. r 202
-eh ehl
9. k 217
-mf
- j.eh. nrdhg
ix
x
br gF
1. thJ
m. iw thJ *
xnw ba xnwah
gybt Wiu gyntah
mnw ba mnwah
Mnk ba Mnkah
nw ba nwah
csbj Wiu csnjah
enw e Fothif
ek bfndh iHgkh
- fg
Ma F:
fg nrhH ehL UtG wjt. mt thj fhy ..12 M
whlhF. fgiu Ubtbz e rilag ts vgh MjJ
tjh. frfut vd nghwgLgt fg. f bgat fg,
fg L fLj fghL, UjbkD xgh ca fg,
vD bjhlf mtj bgUikia sFwd. rlnfhgujh, VbuGgJ,
iybaGgJ, Uif tHf, ruRt mjh Kjad fg aa ntW
fshF. fnHyt, xlTj, xsitah Kjnah fg fhy
thj yt bgUkf Mt.
mUbrhbghU
xnwba = xnw vW T; mnw ba = (d jikaJ)
mW vW T; Mnkba = (d adJ) vW T; e =
iwt; Fothif = (midJ bghUfSS) j thG thif;
eW = aFaJ; vndh iH = (gogl iwtid fLzJ)
filnjWtJ xnw eh braghyJ. w c beahfhJ.
1
ghJfhjh kLnk caKo. ehnk mJ ctJ vgJ ayhJ. vdnt
miwtid ru FtJ xW kLnk eh brajfJ vwthW.
yfz
M. bkh thJ*
eQ sik gUt nyKj
ehit airjbkh - vf
fiz wJy fij s
fUnjh oirjbkh - vj
vzij TwF ehbdW Kt
Uj UJbkh - ntW
tz wbkh ff ja
tikbgh UJ bkh - mjdh
vf jHid tha tha
btwo thJtnk.
- m. tujeira is
F:
bkhthJ ghl njhukfy U. m. tujeira is aa
jHu Fwt vD UJ vLf bgwjhF. Fwt vgJ 96
tif yafS (ugjfS) xwhF.
Ma F :
jHu Fwtia aat jhukfy U. m. tujeira is
Mth. mt 1-9-1877 mghrh is, tujh vghF kfdhf
njhdh. bjYif tlbkhia eF mjt. iuJ f ghLt
tyt. fuij j rf Ma vD w gl bgwt.
fnwhuh ytnuW vW wf bgwh. fuij j rf ektha
Kjah jiyik jf njhlh grf bgwh. jHnt ckhknfRtudh
tl nfL bfhljF zf, t jHu Fwtia adh.
2
miy fuij j rf bt Hh bghGJ Phahuof
jiyik munfdh. 11-7-1956 mW fGl vdh.
mUbrhbghU
eQ = oa, thj; ehitairj = Kj Kjyhf ngr brj;
fiz wJ = m fiz wJ; cyf = cyfelfis; irj
= bghUj brj; TwF = TWtjF; UJbkh = brbkh; tz = Xir,
rj ; wbkh = ntWbkh; tik - tsik.
yfz
mirj, irj - bgaburf; cyf - lthFbga; UJbkh -
idbjhif; tha - anfh idKW; tha tha - mLF bjhl;
mothJt - ulh ntWik bjhif; thJt - jik gik
idKW.
. ehL thJ*
a ehoJ vDil ehnl
vW dd aij ghL
brhj yhjt tjt Ms
ljJ nghdJ khs
tjt nghdt ahiu e
thod fhyf Xod j
j dKj a ehL
vDil ehblw vzij TL.
- ehkf fP bt. uhkfdh.
F:
ehkf fP ghlf vD UJ ghl vLfgLsJ.
mY bjt Uky, j njky, fh ky, nja ky, rKjha ky,
bgnah fky, Ueh ky, Wfha ky, irky, miu ky, gRit
ky vD jiyf fP ghlf bjhFfgLsd.
Ma F :
uhkfdh ehkf khtl nkhf} 19-10-1888 mW btfuhk
vghF mkakhSF vlhtJ kfdhf njhdh. KjY,
XafiyY tyt. mt wj Ljiy nghuhl uU Mth. c
rahuf gFbgwjh iw jlid milJsh. c
rahuf bjhlf teil ghlyhf ghLtjF fP aa
3
f uj
j bkhW tUFJ
r a aij
e ahU nrU
vD ghl Ljiy nghuhl uf midtuhY czl
ghlbgw ff ghlyhF. fP ehL giw nghW tif khy
muR mtiu murit fPuhf, d jHf rl nkyit cWduhf
aJ wjJ. eLtzuR mtF gk UjJ nghaJ.
fP mtf 24-8-1972 yf thit jh.
mUbrhbghU
dd = ehnjhW; brhjyhjt = ehoF cikyhjt;
tjt = ntW ehoUJ tjt; ljJ = zaUjJ;
khs = rhf (yhJ nghf); thod = jsj; nrhw; Xod = kiwjd; vzij
TL = vzij bfh
yfz
dd - mLFbjhl; tjt, nghdt - idahyiz bgaf;
yhjt - vkiw idahyiz bga; ahiu - KWik.
g
I. Wdh:
1. fl thjhf mikj ghl l bgWs Y fsK ahit?
3. fg aa ntWf ahit?
4
II. bgUdh :
1. fg g F tiuf.
4. tujeira is g F tiuf.
6. ehkf fP g F tiuf.
V. J z jUf :
1. fUnjhoirJ, ehbdW, dd
5
VII. il njf :
1. fg fhy thj ytfS xUt
m) eu M) xl Tj ) snfhtof
m) t M) Ukh ) KUf
VIII. bghUJf:
1. fP C
fg - nkhf}
tujeira is - Ubtbz e
- UtG
2. brh yfz F
thJt - idbjhif
- g bjhif
3. Ma
fg - ehkf fP ghlf
uhkfdh - uhkhaz
- jHu Fwt
6
z f
1. cW z
clgLbk
iybkh <bwGJ, tUbkh KjbyGJ
cbuGJfshU zf mU brhfS oirF.
clglhj mU brhfS nrirf ntLkh mtiw clgLj
bghUL afuK, tfuK clgL bkfshf tU.
+I
3. Ifhu <W ehit + mirj
a
afu clgLbk ehit (+m) irj = ehitairj
4. mfu <W +m
gy + vW
bt
tfu clgLbk g ( + v) W = gybtW
+M
Mfhu <W yh + x
bth
tfu clgLbk yh (+x) = yhbth
7
+V
5. Vfhu <W xnw + v
ba
afu clgLbk xnw ( + v) = xnwba
bt
tfu clgLbk xnw (+v) = xnwbt
: < It a Vid
ct t VK Uik
ct clgL bkba whF
- e} 162
2. FaYfu z
m) iybkhW FaYfu cKj bkhnahL zUnghJ jh
CJ tj td bkia Wjh kL kiw. mtd
bkl tUbkh KjYs c "clnk ctJ xWtJ ang"
vD go nrJ zU.
( + c)
ct cFw bknlhL fUnjhL + irj
o
clnk ctJ xaJ fUnjh( + ) irj
fUnjhoirj
8
:
ct cFw bk nlhL
at ah KWk bwhnuh t
- e} 164
xW uojJ - nfhL + md
xW uoaJ - MW + fiu
tbyGJ fJ - MWfiu
cbjhl
cbjhl + c
- e} 183
9
3. aghf dhD F cW
v.fh 1
+I
sik + gUt
v.fh 2
+m
tz + wbkh
ah cW - tz +wbkh = tzwbkh
aD D w cK
- e} 165
4. gy y
1. gy vD brhK gy vD brhY y vD brhK y vD
brhY tJ zU nghJ
m) aghf zU
gy + gy = gygy
y + y = yy
M) tbyGJ F zU
gy + gy = gygy
y + y = yy
10
) iybkh WYs mfu bfl vF yfu wfukhf J
zU.
gy + gy
y + y
mfu VaJ g + gy
+ y
+ y = y
y + tis = tis
a fY mfu Vf
- e} 170
5. irbga
1. HF, nkF, tlF, bjF Ma irbgaf K ntW irbgafnsh,
w brhfnsh tJ zU nghJ iybkh WYs
cbkbaGJ F mj mabyGjha ffu xW () zU.
v.fh. tlF + nkF = tlnkF
<W cbk, ffuK zjJ.
2. <W cbk a mLJ F wfu dfukhfnth, yfukhfnth J
zU.
v.fh: bjF + HF = bjHF
<W cbk wfu dfukhf jJ.
nkF + ehL = nkehL
<W cbk wfu yfukhf jJ.
11
:
irbahL ir w nr
iyp Wbk fbthW fY
wfu dyth jY Mw
- e} 186
6. bga
iybkhahfs vD bgabrh K td Kjbkh tJ
zUbghGJ mtbyGJF dkhd bkbyGJ F zU.
tUbkh KjYs ffuF dkhd bkd F
+ bfho = bfho
:
bga Kd bkik njhW
- e} 200
bkik vD cikah tik njhW vgJ bgwgLwJ.
+ bro = bro
7. g bga
<W nghj ilfu ahj
M l moafu Iahj
jbdh ul Kw bkj
df ida g ang
- e} 136
m. <Wnghj
KJku
KJik + ku
<Wnghj KJ +ku KJku
M. ilfu ahj
bga
bgUik + m
<Wnghj bgU + m
ilfu ahj bg + m
afu clgLbk bgw bg ( + m) = bga
. Ml
nrto
brik + mo
<Wnghj br + mo
12
Ml nr + mo
ida vwjdh kfu bfl J nr + mo
tfu clgLbkbgwJ nr + mo
cl nk ctJ xWtJ ang nr ( + m) o = nrto
<. moafu Iahj
igz
gRik + z
<Wnghj gR + z
moafu Iahj igR + z
iza vwjdh ilfu
rfunjhL bflJ ig + z
F t a, j I, beh, J, K
bk fYkh igz
c. jbdhul
gN
gRik + C
<Wnghj gR + C
<wa c bfl g + C
jbdhW ul g + C
clnk ctJ xWtJ ang g ( + C) = gN
C. Kw bkj
btd
btik + d
<Wnghj bt + d
Kw bk () j bt + d
btd
v. df
bgUfW
bgUik + fW
<Wnghj bgU + fW
tUbkh KjtbyGJdkhd
bkd Fj bgU + fW
bgUfW
13
2. bjhif f
vLbjhif
ulhu MLfSF Kgl fhy rffhy vd
FfbgWwJ. rf fhy j njha fis rf yaf
vg. mit, gJghL, vLbjhif vd tifgLjgLsd. tiw
nkfzF f vd tHFt. vLbjhif f ytUJ ghlf
y ghlkhf mikfgLsd.
14
(m) weh}W*
F :
Jiw : bghUbkh fh
iz sf:
bt Kj ghlh Wahf bjhfhadh TW wizfS
Twglhj brfis, mizfSF bghJthd brfis TWtJ
bghJa izahF.
Jiw sf :
Jwauha bkznjh fl bghU Jbtd mj aig
czaJ. bghUbkh fh vD JiwahF.
15
v yF rilKo Kt
J fl bghUbkh jW
- wbghU btghkhiy
Ma F :
mUbrhbghU
grhnu = gyuha rhnwhnu; faK = K; iuf =
RUffSila fd; f = kGthj; Tgil = Ta Mj; fLw
= fLikahd tik; xUt = ak; F = fobfhL nghF; eyhW
= ebd; MuhD = ayhnjhuhD; be = t; X =
jJL .
yfz
faK - Mwh ntWik bjhif; iuf - idbjhif; Tgil,
fLw - gbjhiff, M - Kiy gik vkiw idKW.
M = MW + M+<
X = X +
X - gF
- Vt gik F.
g
I. Wdh:
1. vLbjhif f ahit?
2. weh}wh magL brf ahit?
3. bghJa izia sFf.
16
4. bghUbkhfh vD Jiwia sFf.
5. ga _ rhnwh KJik njhwij TWf.
6. gayhj KJikilah vbghGJ uFt?
7. gayhj KJikilahl ebt%cjiyah ntLtd ahit?
II. bgUdh:
1. weh}W g F tiuf.
2. ebt%cjiyah gayhj KJikilahiu J TWtdtiw
vGJf.
3. lRo sFf:
eyJ brj yh uhD
myJ brj X
III. yfz F tiuf:
faK iuf Tgil g^c
IV. gFgj cWyfz jUf:
uF M X
V. J z jUf:
faK Tgil fLw
VI. il njf:
1. w, wghL vd tHf bgWtJ
m) mfeh}W M) gWgJ ) weh}W
2. weh} izf
m) IJ M) gbdhW ) gJ
3. jH tha jidfis fUykhf bfhL sF
m) mfeh}W M) IFWW ) weh}W
4. weh} FlgLs Jiwf
m) 11 M) 65 ) 75
VII. nfhol lfis Vw brhfsh uf:
1. rf f gHj yfzkha ________yafsh
fwd.
2. weh}WF fl thJ ghliy ____________ ghosh.
3. weh}W ghlf ytiw btehlP ____________ mtf
My bkhbgaJsh.
17
z f
1. bkpW z
bkpKc
j + mid
j ( +m) id
jHid
- e} 204
Kiy
jF K xW K
xW uoaJ K + iy
clnk c xaJ K ( +) iy
Kiy
jF Kbdh Wt uL
- e} 205
3. kfu<W
ku + iy ku + iy = kuiy
ku + is ku + is = kuis
d + d = dd
18
3. kfu<W bkd, ild KjbkhnahL zU nghJ kfu bfL
aghf zU.
d + k = dk, ku + nt = kunt
k bwhw J bwhg
tik dkh g MF
- e} 219
zdt d tu lw wt
a MF ntWik ft
- e} 209
yfu, sfu <W
1. ntWik z iybkhpW yfuK sfuK td Kj
bkhnahL zUnghJ yfu wfukhf ; sfu lfukhf .
yfu wfukhj - nt + fhis = ntfhis
sfu lfukhj - iuf + ga = iufga
2. iybkhpW yfuK sfuK bkd KjbkhnahL zUnghJ yfu
dfukhf ; sfu zfukhf .
yfu dfukhj - fa + K = faK
sfu zfukhj - mU + bkh = mUbkh
:
ysnt Wik wl mt
mtnwh Lw tt dhbk
nk dz ilt a
MF Ut ahDbkg
- e} 227
19
dy KD zs KD jef
f + J = fJ
f + eW = fdW
K + J = KOJ
efu zfukhj - f + = f
K + eW = KzW
dyK wd zsK lz
MF jef M fhny
- e} 237
M. mfeh}W
mf + ehF + W = mfeh}W. 13 mo Wik 31 mo bgUik
bfhl mfbghU rhj eh}W mftghfsh bjhFfbgw bjhif
yhF. gntW fhyf yt gyuh awbgW, kJiu c FoHh
kfdh cUu rkuh bjhFfglJ. iy bjhFjt ghoa
cu bgUtGahth.
20
Kiy iz ghlfshf 6,16 vd tUtd kUjiz ghlfshf
10,20 vd tUtd bej iz ghlfshf mikJ bjhFfgLsd.
kil gts cs Kiy iz ghl xW e ghlgF l
bgWsJ.
Kiy
girgL gir benjh jd
nra ida khiw gwit
gfYiw KJku yg ngh
Kifth wj eifth Kiy
fokf fJ eh bfhoir
tod jF jgj fhiy
tD thuh uhD MltF
Jbfh th njh badj
gj kiHf eyf tg
mUJa Uila mtbsd U
ghz tjd nj;
yh u tiuJ o
beLnj Ck tyt
KojW mkeh Ka idna.
- kJiu.... ksdh.
iz : Kiy
Ma F:
ghliy aat kJiu...... ksdh Mth. mt bgaiu ju ntW
br ahJ bjaiy.
mUbrhbghU
gir = xL gir (<u); gir = njh; be njhjd = vbz
eidJ vLjJ nghw; khiw gwit = fa wFfisila btsth;
nrca = f caj; ida = isfisila; KJku = giHaku;
yg = jl; Kif = bkhL; Kifth wj = bkhlj; eifth
Kiy = xbghUa Kiy kyf; fokf = kzkf; fJ = Tj;
jgj = Fgj; kiHf = Fj f; eyf = ey cw; yh
= iy ugw; u = Fiu; tyt = njghfnd; Ka = fU tj;
id = bra; Ck = brYJthahf.
21
Ko:
njh! jgjfhiy e fhjy tD thuhuhD ML mtF
Jbfh vW T j f tg, mUJaUilah jiy, vW
ghz Jtjd. tyt! id KojW; nj iuJ Ck.
sf:
btsthyhdJ jh gf jUj kuij jna thlL
khiynyna J nghL. mJnghy jiyt jh ToUj iy L
J mjid tUjKw brjd. Kiy todij jidL
J bryhJ jLJbfhoUF fhyJ jiyahdt j fhjyid
Jsh. (khiy fhyJ jiyt tUifia vghJ jiy o
jJ JaUl MUwh. mjdh iuJ njiu brYJf vwh)
yfz
caid - idbjhif; iwgwit - ulh ntWik cU
gaD clbjhf bjhif; gfYiw - VHh ntWik bjhif; KJku - g
bjhif; fokf - cbrh bjhl; jgj, eyf, mUJa, beLnj -
gbjhiff, yh - ulh ntWik bjhif; tiuJ - xU
bghUgbkh; Ck - Kiy xUik idKW.
tjd = th+()++m+m
- r. vd jJ fhu
- wjfhy iliy
m - rhia
m - Mgh idKW F
g
I. Wdh:
1. mfeh}W vjid gFfshf csJ? vGJf.
II. bgUdh:
1. mfeh}W g F tiuf.
22
III. beLdh:
1. id Ka jiyt njghfF brhaij s tiuf.
3. lRo sF:
beLnj Ck tyt
VI. J z jUf:
gfYiw KJku tod MltF
mUJa.
VIII. il njf:
1. vLbjhif fS xW
3. mfeh}Wghf motiuaiw
m) 4 mo Kj 8 mo tiu M) 9 mo Kj 12 mo tiu
) 13 mo Kj 31 mo tiu.
23
Iiz KjbghU
KjbghU
iz y bghGJ
WbghGJ bgUbghGJ
Fiz kiy kiy rhj ahk T, Kg
lK
Kiy iz fhL fhL rhj khiy fh
lK
ghiy iz btg Fj RuK egf nt, g
Ru rhj lK
kUj iz taY ta rhj itfiw fh, T,
lK
Kg, g,
snt,
KJnt
bej iz flY fl rhj vghL fh, T,
lK
Kg, g
snt
KJnt
24
,
25
%
X
iz, kiybe, tuF, rhik, brbe, D, c wh tg
cz _y Kiu btbzy bgWbghU brj bghU,
bfhisaoj
bghU
26
bjh btahl Miu nkj, flh Lj tg brj
idfhj FHj,
fhis jGt
Iiz cbghU
F iz zjY zj jK
Kiy iz UjY Uj jK
kUj iz ClY Cl jK
bej iz ufY uf jK
ghiy iz jY j jK
. eiz
eik + iz = e + iz = eiz
iz : bej
Jiw sf:
gfF jiyt jiyia rJ brwh. mbghGJ njh
jiytid neh, thW brthahdh L tUtjF jiy wJ
Lth. Mjyh mjF VwJ br vd tiu (kzbrJbfhtJ) njhw
TWtJ tiu flhjyhF.
Ma F:
ghl Ma efizah. t bgghyt Mth. `bgUnfh
ehf kf efiz' bad TwgLth. ciw iu ntkh
bta j vD nrhH kd kf nghuit nfhbgUe
Mth. mt j jijnahL gifJ bfhL ehoHJ, tWik y
TGL tUUjh. miyY M_ ky vghid ngh bt
bfhwh. mt uij fl efizah mturid jh kzJ
bfhs Uajhf mt ghoa weh}W 83, 84, 85 M ghlf _y mnwh.
mUbrhbghU
w = wh; wgw = wh w; Kj = (jhiH) mo; z =
rUriu (brhu brhu); jl = bgUik; Rw = Rwh; RwnfhL = Rwh
27
Kf Ls bfh nghw K; fW = Mahid; kU = jj; ciH =
bgkh; Hfs = Hh fGl; cu = tik; cu = tikila fl
; nrg = bej y jiytnd; dk = kf bjhF; af = brYj;
bra = brY bghUL; dh = yeh; brnk = brthahf.
cSiw:
`mU K - ekhDiH ntWgl njh - HfsfkG
- vwJ jiy jiytJ bfhl fhj KJ, j RwjhlUJ
ntWgL jiytDl mt y yw fJ brid bgW
lh vgJ cSiw ctk. jdh jiyt jiyia iuJ kz brJ
bfhs aikahjJ vgJ Fgh czjgLwJ.
yfz
ww, Rw nfhL, fW kU - Mwh ntWik bjhiff;
Kiy - ulh ntWik cU gaD clbjhf bjhif; bgUfW,
ekh, beLnj - gbjhiff; bra brhirasbgil; nrg -
mik .
g
I. Wdh :
1. tiu flhj vwh vd?
2. jhiH iy njhwij TWf.
3. jhiH mUF Twgl ctikia RLf.
4. nrgDF njh mWa br ahJ?
II. bgUdh:
1. eiz - F tiuf
2. efizah g F tiuf.
3. jiyia rJ brY jiytl njh tiu flhathiw
sFf.
4. `mU K ekhDiH ntWgl njh - Hfs fkG -
jf mikj cSiwia RLf.
5. lRo sFf.
thHhshj efjid brnk
III. yfz F tiuf:
fW kU Kiy bgUfW
beLnj bra
28
IV. gFgj cWyfz jUf:
njh af tUit
thHh mjid
V. J z jUf:
bgUfW Kiy khDiH dh
VI. il njf
1. eizia bjhFjt
M) xiy jj jghoa
m) 4 moKj 8 motiu
M) 9 moKj 12 mo tiu
) 13 mo Kj 31 mo tiu
<. FWbjhif
FWik + bjhif = FWbjhif. ~J vLbjhif fS xW.
ehfo Wik vlo bgUik cila Maghfsh Ma . ~J
mfiz ganjah. fl thJ ghliy ghoat ghuj ghoa
bgUnjtdh Mth. j f eh}uL ghlf csd.
ahU iy jhnd ft
jhdJ bgh ahbdt brnfh
idjh sd WgR fhy
xGF uhu ghF
FUF KLjh kzj Phnw
- fy
iz : F
Jiw : tiu ojlJ jiykf njhF brhaJ.
sf:
jiyt beLfhy jiyia Ukz brJ bfhshk fhyjhj
mjdh tUa jiy jiyt fUizbfhL vid Ukz brJ
bfhlhy vdF cjahf rhW TWth ntW xUtU y vW
njhl TaJ.
29
Ma F:
fy gho ehoYs Uthjny mjz ku wjt. filrf
ytf guz, ilfhl, xsit Mnahl e lt. filbaG
tsfS xUtdha ghia c njhHdhf bfhlt. gh mitfs
ytuhf sat. F iz ghlf ghLt tyt. fyuJ
ghL vD bjhlnu t ghL wDF rhwhF.
mUbrhbghU
jhnd = jiyt xUtnd (Ujd) jh mJ bgh = mJ vwJ
jiyt jiyl Ta NSiuia FF. (eh cid akhnl.
jh MUfkhnl, iu cid kzbrJ bfhnt vgd
nghwit jiyt Ta NSiuahF) fhy = fhfisila; xGF = XLw
; Mu = Mu; ghF TJ nehF; FUF = ehiu.
fUJ :
jiyt kzjbghGJ mjid fL rh TWth xUtUy. mt
xUtnd rh. mt mij iybaW kW vdh vJ bra ayhJ.
mTlij bkf ntW vj rhaK iy. mt D kzJ
bfhshk cshnd vW jiy njhl tU TWwh.
yfz
ahU - KWik; jhnd - Vfhu, iy, brnfh - Xfhu, miriy;
gRfhy - gbjhif; xGF - idbjhif; FUF - wik,
Phnw Vfhu miriy.
30
g
I. Wdh:
1. fy ah ahl e oUjh?
II. bgUdh.
1. fy g F tiuf.
3. lRo sFf:
kzj
V. J z jUf:
VII. il njf:
31
c. IFW W
IJ + FWik + W = IFWW
kWju gJ
kWju gJ vgJ cl nghF fa jiytD jiy L
tUjf fG Tiw ghL bghUshf bfhl gJghlf bjhF
vgjh.
kW WfU fhif
mil ku isnah lhu
gN bgj igz t
bghyid fy wUFbt khnjh
btd wnt fhisbah
l nyhia tufiu nk.
- Xjyhijah
iz : ghiy
Jiw : ewh TW
32
Jiw sf:
jiy jiytbdhL clnghF brWlij mj d, jiy
J ngu bfhl ewh j kf j fztbdhL L j ynf
tUj ntL vW, mthW U tjh mtfSF Ukz
brJ fFu fhz ntL vW Uwh. mjdh jiytD
jiy U tUkhW ejkhf (rFdkhf) fiugo fhifia
uJ ntLwh. mthW fiujh fhifF gfl bfhLgjhf
TWwh. thW jh ntoait iwntWkhdh dJ gilng vW
flsiunah, wtiwnah ntonfhl guhfl ciuj vg. fhif
fiujh Udnuh, cwdnuh oF tUt vgJ e kfilna cs
eifahF.
Ma F;
Mijah vgJ t abga. Xj vD Cduhj
Xjyhijah vW miHfgld. Xj nkiy flfiu gF
Fleho csJ. t ghLf bgUghyhd ghiy iz ghlfshF.
Mij vgJ Mj jij vgj k%c bkhahF.
mUbrhbghU
kW = Fw; = wF; ku = Kiwik; (mnyh = m+y+X) mHjha
ytha Tj (cila jiy); X = Tj) is = Rw; gN = (gRik + C)
ga C; C - jir; igz = (gRik + z) ga bfhG; t = cz;
bghy = bgh; fy = ghu; w = tik; fhis = jiyt.
iw bghU:
mil ku isnahlhu t jUFbt
t eh mtfSF v yf
iw bghU njhW.
yfz
fUfhif, gN, igz, btd - gbjhiff; bghyid -
_wh ntWik bjhif; idfy - idbjhif; jUFbt - jik xUik
idKW; ntfhis - ulh ntWik cU gaD cl bjhf bjhif;
fhis - ctikahFbga; mnyhia tu - gbjhif wJ wj
mbkh bjhif.
33
jUFbt jh + F + + v
F - rhia
- vfhy iliy
g
I. Wdh:
II. bgUdh:
1. guhfl ciuj - sFf.
3. lRo sFf.
mnyhia tu fiunk
bgj jUFbt
V. J z jUf:
34
VII. bghUJf:
1. iz y
F - taY ta rhj lK
2. iz ghonah
F - Xu nghah
Kiy - m_tdh
kUj - Xjyhijah
bej - fy
- ngadh
3. brh - yfzF
xGF - gbjhif
- id bjhif
35
3. UFw
UFw - (U + Fw) wj Fw btghfdh Ma Mj
bga bgwJ. Fw - ulo btgh, U - w milbkh. Fw vgJ
Fwghit czjhk mghfsh Ma iy czJtjh MFbga.
UFw vgJ milaLj MFbga MF. J j tHF gbd
fzF fS xW. mwJgh, bghUgh, fhkJgh vd _W
bgUfis bfhlJ.
- iwadh.
36
Kgh, bghahbkh, thiwthJ, cjuntj, bjt, UtSt,
jkiw, bghJkiw, UtStga, bghUSiu, KJbkh vd UFwSF
ntW gy bgafS tHFwd.
1. breaj*
brahk brj cjF itafK 1
thdfK Mw mJ.
gafh brj cj ea 3
eik fl bgJ.
cj tiuj Wj cj 5
braglh rh tiuJ.
37
mUbrhbghU
breaj : (jdF wbrj eikia kwthik)
yfz
1. brahk - vkiw idbar; brj - wjfhy bgabur; itafK
thdfK - vQik; itaf - F fhuzbga; mJ - xwgh
F idKW.
38
4. br - idbar; bjth - idahyiz bga; gidJizah -
'M' Mf vgj bjhFj; rh - gbga;
2. bghiwilik
mfthiu jhF ynghy jik 1
fth bghWj jiy.
ik ik Ubjhuh tik 3
tik klth bghiw.
39
Jwjh ik ila wjhth 9
dhbrh neh gt.
40
4. fhik - vkiw bjhbga; ngh - idbar; xGfgL - br
vD thghL idKW.
5. xWjh - idahyiz bga; bghJ - idbar; itah - vkiw
gygh idKW.
6. bghWjh - idahyiz bga; bghW - bgabur.
7. jw - VHh ntWik bjhif; brD - w cik; behJ -
idbar; mw - <Wngh.
8. brjhiu - idahyiz bga; l - m <W anfh idKW.
9. Jwjh - idahyiz bga; dh brh - <Wbfl vkiw
bgabur; nehgt - idahyiz bga.
10. czhJ - vkiw idbar.
3. milik*
mtw fhF fU brWthF 1
csf yhfhmu.
41
mUbrhbghU
Fw 1 jdh m w TwglJ.
6. ciwtJ = xGFtJ.
yfz
42
7. mfyhjt - idahyiz bga.
9. mu - idbar.
4. idg
idg vg bjhUt kdg 1
kiwa vyh w.
Cbwhuh cw xfhik uo 2
Mbwg Mjt nfh.
43
mUbrhbghU
idg : mwK fG gaF a id KoghDF ntLtjh
kdik
Fw 5 jdh mj w TwglJ.
4. bra = brj;
44
yfz
idg - ehfh ntWik cU gaD cl bjhf bjhif; VHh
ntWik bjhif.
g
I. Wdh:
1. UFwSF tHF ntWbgaf ytiw vGJf.
2. UtStUF tHF ntW bgaf ytiw TWf.
3. UtSt fhy FJ vGJf.
4. itafK thdfK xghfh - vjF?
5. y cyfij l fbgaJ vJ?
6. fl bgaJ vJ?
7. kwtf vd Jwtf vd UtSt vtiw FLwh?
8. bre kwj bfhLikia TWf.
9. vjid kwj vjD eW?
10. tik tik vJ?
45
11. xWjhU bghWjhU vJtd ahit?
12. ahiu bghiwah btYj ntL?
13. m wig vGJf.
14. milah, myh aid RLf.
15. eLf tU Jg ahUiy?
16. vyh cilat, xWyhjt - ah ah?
17. idg vgJ ahJ?
18. Mjt nfh - ahJ?
19. vwh Gk jUtJ vJ?
20. va ma Mtd ahit?
21. vahF vJth aht?
22. cUfL vshik ntL - V?
23. cyF ahiu kahJ?
II. bgUdh:
1. UFw FJ FbgGJf.
2. UtSt g mjtiw vGJf.
3. e brjhuJ eid lyhfhJ - V?
4. bghiwilik wid UtSt tW sFf.
5. xWjh, bghWjh FJ Fw TWtd ahit?
6. wTW dh brhiy bghWgt vjifat?
7. m yfzij vGJf.
8. milah yfzfshf tSt Tadtiw vGJf.
9. id g w, m~Jilah vJ gaD FJ vGJf?
10. idg wig UtSt vd fhosh?
III. beLdh:
1. breaj g tSt Ts fUJfis bjhFJ vGJf.
2. bghiwilik vD mfhu btgLJ fUJfis bjhFJ
vGJf.
3. milik vD mfhu bjf bgWs fUJfis
bjhFJ vGJf.
4. idg vD jiy UtSt Tsd ahit?
46
IV. yfz F tiuf:
dh mw vJg bfL
fh xuh X kdg
l brf
VI. J z jUf:
ewW vbghU bw
Ubjhuh idg
VII. il njf:
1. Fwgh vgJ
m) 70 M) 38 ) 25
3. UFw mikJs af
m) 4 M) 9 ) 30 <) 10
47
5. bghUgh af
M) mua, mfa, xa
) fsa, fa
m) ghujhr M) fk ) ghuah
__________________ khzbgJ.
Gk Jiljt __________________
__________________ ndhgh
__________________ fhg j.
jr mth __________________
48
IX. brhfis bghUsJ bghUJf:
id - gWnfhL
gid - iwg
rh - fa ms
J - xU ngus
- F th
klth - Fj
xuh - m
UJ - mf
- bghWgt
brWth - milik
xg - brYJtJ
cgJ - m ik
ngijik - gift
- yhjt
xfhik - Jg
Gk - ta
a - w
W - jsuhik
- J
2. ik ik Ubjhuh tik
tik klth bghiw.
3. cj tiuj Wj cj
braglh rh tiuJ
49
UFw bgUik nf!
idas nghjh W l
gidas fhL gojh - fy
jf W uo fisW
j fy ifgnj - jf
bjt yt Ut Stbrhd
bgh bkhUF nghJ
UFwis berhu j th
XbjhGJ vGf XJ
- fk
50
4. bjhliybr
m. ygfhu
ygfhu jYs IbgUfhafS jiyahaJ; Kj
fha, ciuill ghLil br, ehlf fha vW gntW
w bgafsh ghuhlgLwJ. fz fhy fhuzkhf tsj
fijahjdh (y + mfhu) ygfhu vW bga NlglJ. J,
j Kj fha yhF.
ygfhu KW
51
CNt
fijRUf
khtUt; kafhJ xf
52
CNt
KiwpL
vwd btnah y tisnjh
y w ybghW ifna
Kiw murj CUJ thG
iwil g bgofh <bjhW;
gnl, glhj Jau, gLfhiy 5
Cut if
myYW MwhJ mGthis fL, V,
ky kJiuah vyhU jh ka
fisahj Jg fhifF fho
tisahj brnfh tisjJ Jbtbfh?
kdt kd kFil thntj 20
Im cf mGJV muWth
bjtc whnghY jifa, Jbtbfh?
53
vgd brh, idJ V, Mw
kg W Foanj khkJiu
fgiy khf fztid jhfhl 30
xby x giljJ C. 35
bgoU cLbfh! bgoU cLbfh?
bfhl bfhGe cWFiw jhFc
bgoU cLbfh? bgoU cLbfh?
rhnwhU cLbfh; rhnwhU cLbfh
<w FH vLJ tsFc
rhnwhU cLbfh? rhnwhU cLbfh? 40
54
cwhjJ = w milahj Jg; cnw = ah milnj; <bjhW = ~J
vid gadh ahcw xUJg; iybghUL = ca iy bfhlhJ
jh ftJ bfhS bghUL; (iybghU bfhLgjF <lhf); <bjhW =
Jnth Jik; khj = fhj; khj jifa klth = fzt fhjF gila
kf; jW eYiu = Fwkw a bkh; <bjhW = ~J v NSiu; nehjf
brjh = tUjjfd brjh; vs = ff; JbthW = J EkF xU
th.
t 14-30
t 31 - 35
t 36 - 50
yfz
t 1 - 13.
t 14 -35
55
t 35 - 50
g
I. Wdh:
II. bgUdh:
1. snfhtofis g Fiu jUf.
III. beLdh:
vs thntj j beLjif
cLbfh
56
V. J z vGJf.
y fisahj gnl
V xJ fhg
W faJ vs
VII. il njf:
1. ygfhuYs fhlf
m) _W M) MW ) KgJ
m) fz fhij M) wgfhu
) ciuill ghLil br
4. ygfhu c
m) gly M) a )fhij
m) ghujhr M) ghuah
) fk njf ehaf is
57
VIII. bghUJf.
ytf aa f
snfhtof - knkfiy
Ujfnjt - ygfhu
ehjFjdh - tfjhk
jiyrhjd - tisahg
- Flynf
X. ehw g
F:
vLbkL bkLbkd vLjnjh
fbyh flbyh ffnt
LL Lg fFHh
LL bkDbkh iffnt
-ffJgu
bfhJ giw bfhl fsir
FFFF FFFF FF
Fij F obad KJ Tif
bfhwH egwziu
btog L Fy
FJgl xJ bghUty bgUkhns
- Uf
58
KLF ( beo )
nfhiH l whff nfhSy thf ir TL tifah
ViH ao ahutf ahitbrhd brhkG <rlkh
- njthu
M. fguhkhaz
fguhkhaz vD bgUfha fg vD yt bgUkhdh
awgljhF. fg jh aa YF uhkhthjhu vnw bgalh.
mJnt fguhkhaz vW tHfyhW.
uhk fhijF Mfha vW mfhijia tlbkh aa
thF Mf vW bga cL. fgehl th vGa tlbkh
fhaij jG j bkh fha brJsh. vdnt J t
vdgLwJ.
fg uhkhazij fg ehlf vd fgu vd fwj
mP f Tt. fg ah tzf beLY wd.
tuF fg brhd tzK bjhwhnw vW xU fzL cL.
jya bjhla fha ts fg gil
criyailtij eh fhzyh. fguhkhaz MW fhlfisilaJ.
mit ghyfhl, mnahah fhl Mua fhl, jh fhl, Rju
fhl, j fhl vgdthF.
Rjufhl
59
njhaJ uhk milahs bkhfis TaJ fizahia jjJ
ij mjdh kjJ mDkl Nlhkia tH tuLjJ uhkDF
brhd brfS mDk gynuhL bghUJ yifia vo mUJ
uhkl tjJ uhkid fL mobjhGJ W fjtiw ugl
brhYjY Ma brfis gF fhzyh. ijia fL tj mDk
Ta brf gF mDk Twhf jugLsd.
czJj
vd mDkD; v Vjj
bkhfH bjhGy; Ks a
ijaiy neha jiya; ifd
itaf jbeo iw thdh. 1
60
nrhiya fj c dh bjhLj a
rhiy Ujhisa; jt brj jtkh ija. 6
61
ijjj Nlhkia uhkl mDk nrj
itj J itj khk fuir th
ifjy <jh; jhkiu ff Mu
jf fho baW bfhLjd ntj e}
cJs fhy bkyh fbHhL X gh. 15
- fg
mUbrhbghU
1. Vj = wnjh (uhk); fH = Uto (fHyjfh); Ks = jhkiu; ija
= (Ukfsha) jhuo; itaf = jiu; itaf j = jiu J;
iw = tz.
62
14. ia = bghUjKw, Kiwahf; Us jid = (vuhDF)
kdiyah; f xW = xU khj
15. khkfuR = Nlhk; jf = mPnd; fho = fhQf.
yfz
1. vd - KW; bkhfH - idbjhif; bjhGy - vkiwidKW;
fH - jhahFbga; j - brhirasbgil.
63
g
I. Wdh:
II. bgUdh:
1. fg - F tiuf.
2. fguhkhaz F tiuf.
ow fel vj nk jhkiuff
nfhw kyuo j Jw
ifjy MU w tLiwX ta
64
V. J z jUf:
ow w dU Ubghiw
Us kfhR e}
VI. cWyfzjUf:
Jw nf wh d
lh czbd gh neha
VII. il njf:
1. jh aa uhk fhijF fg l bga
m) t M) Mfha ) uhkhtjhu
m) bjhwhW M) baL ) W
m) MW M) VG ) xgJ
4. cjufhlij ghoat
m) xlTj M) th ) fnHyt
5. Rjufhl uhkaz
7. aUto vwiHfgLgt
m) fUl M) mDk ) lz
m) mkh M) clwjh ) kf
65
9. uhk bfhLjhf ijl mDk fhoaJ
m) xU f M) XuhL ) xUeh
ehstl jk ed bjhLJ
ehfiz blhbuL
ehlj Dguk ljDJR
eU dhg zl
nfhs tl giHa ne tlbdhL
FW btbgLnk
Fl fH
ntjl _jl nfhjl nkhL ru
66
. njght
jh ehoUJ naR rig FUth fnjhf rka gug j
ehoF tj ukhKt aaj bgUfha njghtahF. _W
fhlf - KgjhW glyf - _thuJ mWW gidJ ghlf
bfhlJ njght. njgh + m vDfh vW thlhj khiy vW
nj + gh + m vD nghJ njnghw ghfis mahf cilaJ vW
bghUgLtjhW.
67
mtf r kdid vJ gilbfhL tjbghGJ nfhahJ vD
muf mtfilna njhdh. mt uhna kfis fJ. E
xUt vbdhL nghJ btbgwtUf. v UtF kLnk ngh fHL.
njhwt btwtF moikahfntL vW miwTt Ljh. kf
mt njhwij fLbkhfis fL kUld.
ts brj gly
nt ahfJ lhU efbuyh eLf
kh ahf tFjth nsd ehg
M ahf jfK cUbfhL ntj
nfh ahbjD bfhoanth uhfj bdjh. 1
nfhah miwTw
Tj nghbra Tod bfhUtt bj
j ehmt wjngh jj jhf
njhj ghd bjhGbgu whFt budh
Mj Xifah eiff tiwjiw jiHgh. 3
efu khj kU
bga Fwnkh nganjh jnkh Vnjh
ca bjhyh Uid fL btU
68
fa o fjj bfhLL jd
ma nfhah jiwjbrh nfld kUlh. 4
nfhahJ efukhjiufj
ebd Lgil eLF btUa jik
fbd LFt blhjd brUbfH fLJ
gbd Lgf gukid gifg fj
brhbd Lgif bjhljd vtiu eifgh. 5
r kd mif
jhF thyh rha iufnf bltU
F thbud UgD maUj bdF
VF thbdt vj m tufid btwh
MF ehdt bfkf mFbt vgh. 6
jhj tUif
d thgf ehgJ j mz
Kd _tnu Kubra nghd mtiu
Jd Mirah bjhls jhj bd
md ahit mdmiwjY nflh. 7
69
jhj ftQ fY bjJ bfhzj
nfhah nfhgbkh
jh ubkh
70
mUbrhbghU
1. ntah = ntahf mikj kdh (Nj) fJlh = (giftf)
ifgwKoahj; kh = Na; f tFj = xa; ehg = eL; M
= kiH ; fJ = fU; cUbfhL - cUtbfhL; ntj = fUikia
mahf ngh bfhl nkfngh fa nkiacilat vf.
71
yfz
1. fJlh - <Wbfl vkiw bgabur; mfK - idbjhif.
2. fUK, btRl - gbjhiff; lyhbkd vd ctkU.
3. Tod - idahyizbga; ehmt - cik bjhif. miwjjiwJ
- mLFbjhl.
4. fjj - Fbgaur; nfld = idahyiz bga.
5. bjhljd eifgh - Kbwr.
6. mFbt - jik xUik idKW.
7. md - idahyiz bga.
8. nfl thrf - bgabur.
9. ifta, bkta - Mwh ntWik bjhiff.
10. ma Mik - Fbgabur.
11. j ghy - bgabur.
12. fUK, ngo - gbjhiff.
13. kjbgh f - idbjhif.
14. itnt - cbrhbwhl.
15. fhy - vkiw idKW.
16. cz - Vt idKW.
17. bghkiw - idbjhif
ehknt - cbrhbwhl.
g
I. Wdh:
1. njght - bghU TWf.
6. ukh Kt ya gf vjifJ?
7. ukhKt aa f ahit?
72
9. ts brj gly ciugJ ahJ?
II. bgUdh:
2. r kd mif ahJ?
III. beLdh:
miwjiwJ mFbt cz
cz Mj
VI. J z jUf:
fUK beLFtL btRl brUbfH
miwjiwJ ngo o Uu
1. Mj Xifahdif ftiwjiwjiHgh.
3. alhbt gnjh?
73
4. EL Malh cyfjw njFthbawh.
VIII. il njf.
1. ukhKt jhehL
m) jHf M) uhR ) jh
X. ehw g:
74
cath Dy brRlnuh bdfQj bwf ahtF
sfhf, mjid bjJ fhLt jtruyhjJ ngh njrbkF
glbjlJ kaj Phdbth Rjk fhaij JJ ghuhl
ntLtiyna. Jnt fuh f yik Kja wfsh fWty
ytU kfhng bgW sa Jt nuhkaha ukhKtbfj
bgU ugaJF Ka fhuzkhW. njD kKD a j
ghf yt KjatF fg gagJk atW ijj Ujhjf
khwh U akhnk.
<. ghoa gR
ghoa gR vD fha ghntj ghujhrdh awgljhF.
75
brbjh eh vdF UehshF.
vW ghoa gR thyhf brhygL fUJ fP bgUkh
thif Fnfh vnw bfhsyh.
bjhL brth jGF
JiwnjhW JiwnjhW
JobjGnj
vW jHfis jobaGa ghntj 21-4-1964 mW
aifbadh.
Kfij RUf
fehil Ml kd fiunty; mt kid fQah;
tj xnu kf md.
ghoa gR
Mjhnt tahv wd nflh!
mtjh vkf vWbrhdh Mjh!
jh fQilah ntH ehlh
iwof tUifny knj vid
fhjhU tjhnkh? vwh md!
76
flik jhtnd vwh Mjh!
thnu khdij ciu fhf
kwgJ Ee vwh md! 1
mUbrhbghU
1. jh f = bgh gwF f; kJ = ilkJ.
2. = d; TL = clgha btWTL; F = F nghw iyaw
th; KuRF th Xah FwL = Xahk KuR xF Kw; FwL =
mukid Kw; ghntj ghl iyahik ngrgLtJ ijanwh.
3. idas = fjs; gjo = gj
4. ngiH = bgo
77
yfz
vkf - ehfh ntWikbjhif; jh f - br vD
thghL bgabur; fhjh, jUth - idahyiz bgaf; yfhj -
vkiw bgabur; <w jij - bgabur; Hj (ghoa) gR - bgabur;
KHa (X) nr - bgabur; mp - Kiy vkiw idKW; bfhGj
f - bgabur.
g
I. Wdh:
1. jHf muR ghujhrid nghsik ahd?
2. fehL mur muah bgafis vGJf.
3. Mjh H -ah?
4. md ntyidg dhaJ ahJ?
II. bgUdh:
1. ghntj ghujhr - F tiuf.
2. ghntj vGa f ahit? xw wid tiuf.
3. ghoa grha ngiHF Ujd ahit?
4. ngiHia L jUkhW md ntyid vthW nto bfhlh?
5. flikjh tnd - lRLf.
III. beLdh:
1. kwgJ Ee - vW Ta mdl nty Ta vGiufis
UgJ tf fhJ vGJf.
IV. yfzF tiuf:
vkf jhf Hj ghoagR mp
V. J z vGJf:
jh fQilah bgzuR
idas brbjh cUL
nflh Hj mp KHa
78
<LghLbfhSf. mtj rKjha kWky fUJf fij tony tU
z guiufsh. mtiw C gYf.
VIII. ehw g:
yfu, sfu, Hfu ntWghLf, dfu zfu ntWghLf JyFkhW ngRj
ntL. xf xU bkh brtf. brtij ijgJ enwh!
fhQ ghlf xRit njhWkhW goJ gHFf.
5. yaf
ugj vw tlbrhYF eF flglJ vgJ bghUshF.
bgUfhaf cWghf mikUj J, Fw Kjyhd gy fhynj
jj ya tiffshf cUbgwd. mtif cUthd ya tiff
fhy yaf vd tHfyhd.
79
m. uhruhr nrhHDyh
cyh vgJ ya tiffS xW. ghLil jiyt cyh tUjiy
wJ ghLj bga bgwJ. cyh vgjF gttu vgJ bghU.
jiyt cyhtu, mtid ngij, bgJig, kif, klij, mit,
bjit, ngsbg vD VGtif gUt kfU fL fhj bfhtij
TWtJ cyh vD ya MF. J fbtghth awgL.
ya cyhw vd tHfgL.
- thY
khif rhiy khyaK klgK
Nif bkkUF njhuzK - rhsuK 1
ka kW z tz
ca bahUt bfhUt - jaiHp 3
FHhf TW
jnfho nahuL bfhL rjnfho
fnfho brw iyfh - Knfh 4
80
kbaJ tnyW thbdJ F
gbaj bfhwth gh - ca 7
ll ng t l
flg KJKur fh - bfhLg 8
gu ra gilguR uhk
fj tnlf fh - jJy 10
tu kiyN tuth uf
gu bkhUntif gh - uf 12
81
6. Rlfh = RJ btsbgUFl tj fh; nrhzhL = nrhHehL;
nrhHehL thH fhF tl th vW iaf. ffhnrhHDila bt
kDF brhyglJ.
82
yfz
1. thY khif - vQik; vkUF - KWik
M. Untfljjh
ya tiffS xW mjhahF. mj vw brhYF W
vW M vw brhYF Kj vW bghU. xbthU ghlY cs W
vGnjh, mirnah, nuh monah mjF mLJ tU ghl Kjyhf tUgo
mikJ ghLtJ mjh vdgL. jid brhbwhliy vW tHFtJ
cL.
83
Untfl jjh
ghj tF
Unt flJ iybgW wd; widah
jUnt flJ jiunk dljd; jhw
cUnt flJ Fsnj Ujd; wiHf
tUnt flJ arby nwhod kh fHny. 1
g
khiy kF <rD nghjD thrtD
iy kF KtU njtU neha
fhiy kFit njJ Ukiy, ifkiyah
ntiy kF bgUkh ciwU ntflnk. 2
84
4. UF Muz = UF ntj; vbghU = vyh bghUf; fUfhuz
= cg fhuz; fr = jhkiu ky; M bghUa; mzF = Ukf;
kUfh mz bgh = kzK nkfK bghUJ nrhiy; khat = Ukh.
yfz
1. wid - gbjhif; jhw - idbjhif; kh fH - Mwh
ntWikbjhif; fH - (UtoF M tjJ) jhahFbga.
. kJiu fygf
gytif tzK kzK iwj kyfis bjhLJ foa khiyia
fjg vg. mJnghy gytif cW gytif gh ghdfS gytif
bghUS fyJ brabgW ya tifia fygf vw bgauh
tHd. fjg vgJ fygf vW jjhf fUJt lhl c.nt.rh.
85
nkfL J
Vkbt bgWf yhabt bgWky
ahry bjW Kiwth
nfhkf fgkJ nurK rfts
Tl brW f
jhkiu fLY khbyd rjk
rhu WR Kfh
khk Riu njF FRK
thkL Jblh tnj.
- FkuFUgu
mUbrhbghU
Vkbt = nkUkiy; Vk = bgh; kJiubrhnfr kyahry Vkbtig
fyha btig nghwbjW m vGjUUgh; kyahry = bgh
kiy; nfhkfF mg = muaha jlhjif uhoF fzt; rjk rhu =
rjd kuf f kiyrhu; kR = iw yh; ghtif: vG fbeoyo
Ma Uj.
yfz
fyha bt - UbgabuhL gbjhif; mry - fhuzbga;
Krf - g bjhif; JRK, iu nj F, tsTl - id
bjhiff; kR - Mwh ntWik bjhif; khk - cbrh bjhl;
iunj - ulh ntWik bjhif.
<. KTl gS
g vgJ gskhd ebr yfis mF bragL cHid
FF. Mfnt gS cHt ghLF bgauhf tjJ. gS ya
tiffS xW.
nr bkhah br sJ
njj ntlhJ FjJ njh
ybdd bkhg yDz njhnuh
86
vgJ bjhfha. bjhfha FL vL tif xwhd
y vD ya tif gS tif yaF bghUJ vg.
bjfiu ehL ts
fha flJ Na fh;
fyf flJ btj fl.
kha flJ ehif thu;
kWf flJ thR bts.
rha flJ fhFiy brbe;
jg flJ jhgj cs.
nja flJ ciuL rjd;
ty kif bjfiu ehnl.
mUbrhbghU
jfl = j fof; kWFj = RHYJ; thR bts =
mfkhd RjYl XotU bgUbts.
87
g
I. Wdh:
3. mjh - sFf.
II. bgUdh:
IV. J z jUf:
eljd wd fh miHf
neh
88
VI. il njf:
1. f rfut, fuhrr vbwyh fHgLgt.
m) fg M) xlTj ) snfhtof
2. af vw bgauh miHfgLgt
m) is bgUkh Iafh M) xlTj
) FkuFUgu
3. j njha Kj fygf
m) kJiu fygf M) e fygf ) fh
fygf
4. `y vD ya tif
m) fyg M) gS ) cyh
5. gbdL cWfsh ghlgL ya
m) fygf M) cyh ) gS
6. `ugj vD tlbrh czJ bghU
m) eifRit M) eF flglJ ) miu
7. KTl gSFa ghtif
m) Jgh M) Magh ) tgh
VII. bghUJf:
- Ma
uhruhrnrhHDyh - isbgUkh Iafh
Untfljjh - FkuFUgu
kJiu fygf - Ma bga bjaiy
KTl gS - xlTj
- fhiufhyikah.
89
IX. mJ bfhf.
90
6. kWky ghlf
gHikia Muh VW bfhtJ Jikia VW bfhs
jaFtJ eilna goJ lF gghF. ku ifahd mGjUJ
ekh v LglKoahikna jfhd fhuzkhF. ku bgauh fhyF
xthj kLfis ehbjhlJ ngh bfhnl tUnwh. jifa
nghFfis e yafY fhnwh. Mdh fhynfg ya
jhd ghit nghF kh bfhnl tUwd. md kh tUtij
ekh wjs ayhJ.
gHik gHik baW
ghtid ngr y
gHikUj iy - na
ghku Vjth.
vW ghoa ghuUJ ya kWky bjhlFwJ vdyh.
kWky ghtyf f_ojdkhf kuig jho brYgtfSky.
mgona gHik mGJgtfS my. mtf ghit J; ghL bghUS
J; eil J; ya ehlK cfS ad. mtj yaf
bra kuf wgLtJ r_f mtyfis njhYgJ fG. khDlghL
bena kWky ghlf c eho vdyh.
m) khiyfhy tUzid
ghl ghuah ghrh rgj csJ. kha NDF kd
za ghltf, mdhF gaz wgLwhf. gazilna
khiyfhy Xl jFwhf. mbghGJ mthd mHF
fhfis vyh mRd ghrhl TWwh. mRd TW mthd
tUiz xU gFna ekF ghlkhf tJsJ.
gh; Rl gia NHnt glK;
vjid g bltd? Xnfh!
vdo! jtd af
vjid tot! brGbgh fh
l Xilf! btik njhwhnk
vL jf f! ghuo!
y bghiff mllh y
td bkh vjid tifao!
vjid brik! gRik fUik
vjid ! fa bgUbgU j!
y bghif jL jf
njhf! Rlbuh bghfiu l
fUf uf! fhzo, MF
jf fy jhgy jF
Ufl! MAh! vF nehoD
xu! xu! td fsa!
- . Ruka ghuah
91
(thdij flyhf nkf Tlfis nuhilahf, jf fshf,
bghifahf, njhahf, fyfshf cUtJ TW mHid
mJ kf!)
F:
tlbkh, ahr aa kfhghuj fij tU ghrh, Jnahjd
rig brj NSiuia ikakhf bfhL, ghuah FWfhaij
gilJsh. ghrh e ghujjh; Jnahjd Tl e ehil
moikgLUj btisa; ghltf - miwa ghuj kf vW,
gogt vQkhW ghrhrgj ghlbgWsJ.
Ma F:
ghliy ghoat
ikbghGJ nrhuh Uj
92
Mf Ljiy, bgLjiy, rKjha Ljiy, Kjyhd Ljiyfis
csla ehLLjiyia iHj Ljiy fP Mth.
mUbrhbghU
g = Na; td = mHF; K = nkf; bghif = (khDluh
Mfglhj) iy; (F nkf) Ufl = yfl (F thd) fsa =
bjhF.
yfz
glK - idbjhif; brGbgh, bgUj, fUfu -
gbjhiff, jf, jfnjh, bghfiu, jf fy -
cUtff; Rlbuh - idbjhif.
g
I. Wdh:
1. ghuah g WF vGJf.
2. ghrh rgj g WF vGJf.
3. nkfTlf vthbwyh cUtf brabgWwd?
II. beLdh:
1. ghuah fhL mthd tUzidia bjhFJ tiuf.
IV. J z TWf:
V. bkhw tsg:
93
M) jf rhiy*
kjbuyh m be fhgjF
kndhght thidngh tilJ
jkj jJtkh Uis ngh
rfkf xbwg JztjF,
jh vGj ca vzbkyh
yFtJ ytjU Rtorhiy;
jKW kfJ th nto
jf rhiyntL eho ahL. 1
Ma F:
ghliy ghoat,
njbdhF brjnH! f!
eh !
ntbwd ntL ?
vdjGz,
vf gift vnfh kiwjh
Fs jHf xwhj fnl
vd dz,
cW! cW! xnw rKf
vW vzhF W! W!
vd rKjha cz bfHghoa ufP ghntj ghu jhrdh Mth.
94
ghujhrdh 29-4-1891 Jit wjh. t bgnwh fdfrig;
yF mkh. tUila abga, fdf Rud. ghuah Jit
thjbghGJ mtUl e bfhL, mtJ bfhl m fhuzkhf j
bgaiu ghujhr vd idJ bfhlh.
vd vrjh.
vikdh xU jH
ehl ntL.
yfz
vyh - vyh vgj bjhFj fhu; mbe - UbgabuhL
gbjhif; J - mLFbjhl; ca vz - idbjhif;
Rtorhiy - ulh ntWik cU gaD clbjhf bjhif; jyh
wbkh - <Wbfl vkiw bgabur; brj - gbjhif; jUj,
itj - bjhbgaf; RikRikah, Jiw Jiwah - mLF bjhlf.
95
g
I. Wdh:
II. bgUdh:
III. beLdh:
V. J z jUf:
brj jL gfiyf
VI. il njf:
1. ghujhr abga
m) JiuuhR M) vuhr ) Rud
2. rha mfhbj gR bgw
m) uhijah M) ghoa gR ) FLgsF
3. ghujhr btl j
m) njkiH M) F ) bjw
4. th brikia brgt na vw ghliy j thjhf
VW bfhLs muR
m) jehL muR M) Jit muR ) buR muR
VII. bkhw tsg
1. vD bghUjU gybrhf mf:
VL, Xiy, Rto, F, gDt, jf
2. jfrhiy vD bghU jU gy brhf mf:
glhu, ruRt glhu, jf glhu, Vlf, Rtorhiy,
Rtoaj, yf, iya.
96
) fhL
Kj, beU, f
Kdu, xiwghil
cF th, f
caku, mk uJ
bfhJ fhyhL
bfhofsh, btnah, f
cf bthzh a
kufj nfhil fhnl! 1
Kjiy cl tzngh
Kku gil! f
jbuyh uil nghit
iunaho brj M
Kjid mF brnyh
KGtu f! jhF
kjiyf GJ! bf
kufj nfhit brfh! 2
97
mfhbj btl j fij fsa vw Y bjbkhf jf
btpL fHf btl Jj fkyf vw Y kW ggy
bjhF fY l bgWsd. cUa, My Kja bkhf t
ghlf bkh bgafgLsd. t buRbkhY yik bgwt. j
- buR ifafu Kj vw iy btLsh. buR FoauRjiyt
tUF `brtha vw Uid tH csh. nkY fPnuW, ghty k
Kja glfS thjhrDF tHfgLsd.
mUbrhbghU
xiwghil = xiwaoghij; btnah = fut; iunaho =
cSF mfgL; Kj = nt (nf moku) br = xUtif fiuah;
nrh = thlKW.
yfz
Kj - ulh ntWik cU gaD cl bjhf bjhif; caku
- idbjhif; btnah f- cik bjhif; Kku - idbjhif,
fj -Mwh ntWik bjhif.
g
I. Wdh:
II. beLdh:
IV. Jz jUf:
mntW.
98
<) fd
99
KJ Kjh ghl brjt - UtSt
nj nghny F jny.....
vW bjhlF ir ghkhiyia UtStUF Noat.
id brhf ntWikia Vgiy
btW ghil j rf nrgiy
vd Ukzkfis thJbghGJ,
uil s ngh iznj thGf
jh bghUiy............
vd gho, ctik ku Jikfis nrjt.
ghbgyh iana ghj khf
gagL bfhSw fhuzjh
ghF ghj vdng lh
ghj vgijna ehbknyhU
ghbgW TWnwh.
ma miulnt cj fiy
mf vnwh
nrhf juhjt mnrhf
thbwyh gho, ghfny gy brhyhfSF lt.
ghntj ghujhr jiykhzhfuha t, Uth% khtlJ
kdhFoF gfYs giHa} wjt. t abga uhr nfhghy.
ghntj J bfhl mgh j bgaiu Rudjhr vd khbfhL
mjid RU, Rujh vd idJ bfhlh.
100
yfz
rll - cik bjhif; - ulh ntWik cU
gaD cl bjhf bjhif; UW - Mwh ntWik bjhif; -
mLFbjhl; uhj - vkiw bgabur.
g
I. Wdh:
1. fP Rujh g WF tiuf.
3. Jg vthW jnghF?
II. bgUdh:
III. beLdh:
V. Jz jUf:
101
c) kj nea
mUbrhbghU
ij= cs; F = FiwJ; r = bjUf TLl; MLw =
moikgLJw; MLw = moikgLw; Wik - .
102
yfz
nj - jik xUik idKW; fWFu - Mwh ntWik
bjhif; jiyFJ - ulh ntWik bjhif.
g
I. beLdh:
FJ wh MLw nfl
103
C) ntiyfsy ntfns!
_iy lF thgnd - d
KJyh ntiyia njLwh!
ghiy tdjh thifbad - btW
gy vjF ghLwh?
btWif vgJ _ljd - c
uf gJ _yjd!
fUf ghiw behW G - c
iff RHW tU! 1
fil uiy l ka
Fil vgij vLJbrh - c
RL u efkh thd
RUa bjW KH brh
njhf cdJ bjhrhiy -
bjhLl bkyh kynrhiy!
njhf VJ cdiy -
bjhLth djh c viy! 2
Ma F :
fP jhuh ghu 26-2-1947 Utzhkiy khtl Ftis vD
wjh. bgnwh U. Jiurh; Zg mkh. 34 MLf Mauhf
gah, t eyhaUfhd lhl uhjhUZz UJ bgwt. wj
fPuhd t a oaf, uE btrf, ia wF
bghrh, bdhU fu Kjyhd fij fis gilJsh. gntW
gRfis UJfis btWs fP 13-5-2000 aif vdh.
104
mUbrhbghU
_ljd = mahik; _yjd = KjL.
yfz
ghLwh - Kiy xUik idKW; btWif- g bjhif;
uf gJ njhfuL - KWikf; fUf - g bjhif; ghiw -
ca wik.
g
I. beLdh:
III. J z jUf:
fUf cdiy
105
v) Ff
fhk gwF
gUiffSF dh
miy tfSF
E mkU
jlh fis of
neu vJ?
f btsUJ
fiunaw JoF
tfSF
kiH
fhj fg l
X VJ?
thifna
tfnshL
fzh_ MLnghJ
tf vgo
fzh_ MLthf?
g f
ggukh ltf
ggu RWtbjnf?
j dW ta
tflUJ
isahLfis gJ bfhlJ ah?
fis Vj ntoa
j bka fhf
thif ghuij
VitjJ ah?
gyg of ntoa
dW uf
Ff
106
btrij fF gUt
ahUila btrfhfnth
tfns
Ffsh lhfns!
vfhy xsFf
vW
DF thijfis
ngRwtfns
tf ffhynk
fJ nghlij
fhziyah f?
tUl jtwhk
FHijf dij
bfhlhLwtfns!
dfis bfhlhLtij
L L
FHijfis vnghJ
bfhlhl nghf?
- fnfh mJ uFkh.
ghl fP mJ uFkh RLu vD fij bjhF
csJ.
Ma F :
fP mJuFkh 1937 kJiu wjt. thG fPuhd
t ku fij nt ghjt; Jfij ky ghjt vW
ghuhlgLgt. Jik kzfkG t gilf gy. gh, neaUg,
brhjiwf, fiufns eahtiy, yFf yhj fij vgd
mtW y. thagho yha fiyf jnguhauhf UJ
X bgw t, jHf mu ghujhr UJ, jgfiy fHf j
mid UJ Kjyhd UJfis bgw bgUikFat.
(cynfh midtiu bgUftiy MUF, FHij
bjhyhs vD rKjha Fiwghoid, ghl rhLwJ. Mj
bghUbtgil)
107
yfz
E - Mwh ntWikbjhif; f bts, gfW, ggu,
bka fh, Wu, Ff - cUtff.
g
I. Wdh:
II. beLdh:
1. FHij bjhyhs mty iyia fP mJ uFkh TWkhW
bjhFJ tiuf.
E fbts gfW
IV. J z jUf:
V. il njf:
m) th M) ahr ) fhjhr
m) 5 M) 7 ) 9
108
7. fPnuW, ghty k Kja glfis bgwt.
VI. bghUJf.
1. - Ma
FghL - mJ uFkh
mH - Rujh
JiwKf - ghuah
gh - jhuh ghu
- ghujhr
2. ghl - fP
jfrhiy - Rujh
Ff - jhuhghu
fd - ghujhr
fhL - mJ uFkh
- thjhr
3. brhiy bghUis bghUJf.
Rto - fd
btnah - cs
brL - fut
ij - mahik
-
109
7. tghLghlf
110
Fw bfLnjh brw brWnjh
Kw zj Kjth btnfh
fhk flnjh Vk khnah
be fLgif fonjh banfh
Mu thu jha Ujo
ehth uny VJt bjtndh.
- kJiu Tythf jiy rhjdh.
<. mUf
bghF rhkiu na
ilil af ul
f thrd UJ
bjbjh koy Hw
f KFil fg
njtj Ujit bjUs
mf tk jiwjh
mtj mtF mth
- ynf
c. naR bgUkh
f ghydh fh jyt jJ
kD tnfh ofbsyh thf kUt
jD g ahfK Yit jj
vD ghrdh _ia ar Lth
- v. V. UZzis
C. ef ehaf
fah Yiujf bgWth Fjf
ailth fyf kwnt
brahu bkbghUis ath kdDW
branf lf Lth
ahu bkhjbe kiweh DFbkhU
bghah j toth
eah Rtfg edh gjJizia
eLeh itj tfns.
- ckWyt
111
m. tbgUkh
mUbrhbghU
fgfid = ntLth ntoadtiw mgona tHF fgfku
nghwtid; fdf khtiu = bga bghkiy (nghwt); fhknfhg = fhkid
fhjt; brhgj bghU U = brh czJ bghU t clhF
kaf; MsJ bfhlt = Mbfhlt; Mtz = moiknahiy; btbz
e... MsJ bfhl.... tof tbgUkh eah%uiu jLjh bfhl
fF mfrhwhF.
yfz
fQj - yfz ngh; (K dhf bjhfJ) gHMtz -
gbjhif, brhgj - xUbghU gbkh.
M. Ukh
Mthf gUthuh mUsglJ ehyhua ugj vD
mUj gDt. Mth vD brhYF Mj mit fUahf
cilat vW vbgUkhDila kfy Fzf MHfhglt vW
bghU TWt.
112
mUbrhbghU
Mdhj = Fiw glhj (bflhj) muigaf = (mHwj) njtkhjf; jNH =
jid NUf.
yfz
z mf:
j + NH - zd td tulw MF.
mUbrhbghU
j = a; uhz = fgiHa; Fw = fhk btF kaff
Ma Fwf; Kwzj Kjt = ah cznjh (rtP) brw
brWnjh = bfhiy be jnjh. Vk = ghJfht (gK M) Mu =
rfufh; fonjh = Jwnjh; MaUjo = rfu nuifs Uto;
(juh ghj rfuhu rfu nuifL vg. j nuif mika bgnwh
bgU f bgwtuhf, juhf nghWjYFauhf sFt vg)
VJtJ = ngh brtJ; vt = vd (fnt)
yfz
be, fLgif - g bjhiff; vnfh - jik xUik idKW;
canjh, brWnjh = Kiy idKWf; czj Kjt- bgabur.
113
<. mUf
mUfnjt thjhf mikj ghl ynfbaD fhaW
nj bragLsJ. tf jhkF fuhf fij Ritf iy
vGat dhbud maTliy. ynf bjUL vW
miHfgLwJ.
mUbrhbghU
rhkiu = rhku Ma btft; ilil = UkUD; af =
fjUt; ul = mirf; fthrd = maiz; Mrd = Uif; Ujit =
ezfKila rhnwh Tl; xkoy = Mnyhf, ugh_, fduig
vD Ubth koyf _W. Hw = xu KFil = ruhj,
rfyhghrd, jnehj vD _W Filf; (_W xkoyfS,
_W FilfS mUf njtDF cad vg) ruhj = KJFil;
rfyhghrd = bghFil; jnehj = kFil; mf = mfhfk, t =
thfk (thfk mfhfk, uzthfk vD _W mUf njt
Mfkfsh vwf).
yfz
il il - mLFbjhl; bghF jhkiu - idbjhif; ul, Hw,
fg, bjUs - brabt thghL idbarf; KFil - gbjhif.
c. naRbgUkh
naRbgUkhid thJ ghl ura ahf vD W
njbjLfgLsJ.
114
mUbrhbghU
f = kaid, fh = cyf; thf = Jwf (LngW); kUt =
mila; cghrdh _ = tgL fl; mrj - fu T bjhH.
yfz
fghy - ehfh ntWikbjhif.
C. ef ehaf
iwt gjkyfis tGJth vyh eyfS mUs bgWth vW
thJ ghl whuhzW nj bragLsJ.
mUbrhbghU
bgh = xH; toth = toidilah; eah = ef ehaf;
eLeh = th bkh.
yfz
bkbghU, Rtfg - UbgabuhL gbjhiff.
g
I. Wdh:
1. njthu _t ah?
115
5. mjgH Mtz fho iwt Rjuiu Mbfhl C ahJ?
6. Mthf mU brj bjhFFa bga ahJ?
7. Mthf mU braYF ciu tHat ah?
8. knkfiy vjid fhijfisbfhlJ?
9. ckWyt whuhz vGj Jizj tsf aht?
10. ckWyt vGa wf ahit?
11. dwh - sFf.
12. ynf ntW bga ahJ?
13. jt fg vwiHfgLt ah?
14. v.V.UZz is aa ntWf ahit?
II. bgUdh:
1. ehnd kwJ vidnfnd vW Rju cUFkhid sFf.
2. Fynrfu Mth ntLtJ ntlhjJ ahit?
3. knkfyh bjt juhid ngh brjik ahd?
4. mtF mtdha mUfnjtid ynf tglik vthW?
5. Yit gahf brj bgUkhid UZzis vthW mr
brwh?
6. edh gjJizia eh itJ nghWgt mila jfdthf
ckWyt TWtd ahit?
fLgif fghy
ul Lth
V. Jz jUf
116
VI. bghUJf.
1. - Ma
knkfiy - UZzis
njthu - ckWyt
- FzFokjh
2. - rka
knkfiy - rkz
ynf - jt
whuhz - bgsj
- itzt
VII. il njf.
1. jt fg vwiHflt
m) fg M) ukhKt
) v.V.Uzis
2. dwh vw iy vGat.
) gDmFkJ kiufha
3. Rju njthu
m) KjyhUKiw M) VHhUKiw
) gulhUKiw
) bgathrhis
117
thif ffis, mt juh njhH vW miHfgl bghUj
ghoid E Ma t yf thyhf mf.
v.fh
Rit ju ahngh
u nyhf MS
mRit bgD ntnl
118
bkhts fhL ya tsf:
119
ciueil gF
1. caj brbkh
gkh fiyP
120
Toa tna mit ir jgh gLbkf. KfhyJ tHa `bgUehiu,
bgUFUF, ir EQf, jhstifnahJ Kjad ilfhyJ
njha njthu Kjad fhyJ btgLyw fjuhz
jid, bgauhz jid, rj rif Kjadkha ahit
irjHh. irj, ehlfjF Kd njhdikg
K itfgLtjhW. m ir jnH ehlfjF w
sfK jJ gjh. irjt ehlf jF afiy;
Milaw eif btglhjthW nghy, iraw ehlf jG btgLj
cslnaUj ntL. vdnt ehlf jF ir jG aikah
wdth. V? awG irjG Toatna ehlfj wFbkW
TWjny mikiljh.
121
ytf brj ghKiwfis gojyhDlhF ga msl ghyjW;
kfl ml lF kndhfhufis vG Rit gaF.
ghfjf - f.
brhwh - brhYgt
nflh - nfgt
122
naah vgJ ra. tsa w thj mUik jbkhia
czhL bkhfnshblhUbfQj jJ, tlehLa jbrbkh
rkUj bkd bfhlh nghy bjdhLa j brbkh jbHd
bfhL Fjny Viljh.
g
I. bgUdh:
II. beLdh:
123
3. cns bjhlh c F bjSj vgjid goJ
ng fij idJ czf.
il F
1. Fyh - gh
2. Bh - #gh
3. g#h - gh
4. mykh - nghRa
5. vfrf - bjYF
6. eg - mu
7. ngdh - nghRa
8. dh - cUJ
9. %gh - Jjh
10. #h - cUJ
11. JL - lR
3. j brR bl iwjJ.
124
4. khf Ugnj o vw vz gutUwJ.
9. Md v Mo bu vLfntL vW Ah bg
mit Tdh.
brhts
1. iz brhfis mJ bghU sFkhW brhbwhl
mikLf.
fhL fiu, L thr, njh Ju, khL kid, eir ir, mojo, jS kY,
btis ris, Vf jhf, ghL gw
2. ku brhfis mf.
gyhR - gyh_R
thiHR - thiH fr
mtiu R - mtiubghL
khR - khtL
snjfh - tGif
Ka njfh - beW.
125
2. rkur
U. .fahzRjudh
ehL :
xUt jh wj ehil jhngh nefyh. Mdh mnerij kw
ehLf JgJF gagLjyhfhJ. bghGJ ehLgW myJ njrg
vgJ w ehil JWJ t fJtu fTL.
126
eR fhW w fhzgLwd. ts vWF? w ehlhiu
tUJtjfnwh? vd mahik! kf jf ehilna flshf
fUJwhf. kw ehlhlK flUj tF ydhtiy nghY!
tFjh g Kjad cL nghY! kwtF mit iy nghY!
fUJilahF rkur cz ahoUJ wF? vyh ehlhU rnfhju
vgij t vj eh czu nghwh? thW gy, ehL vD gwh
rkurij Hwh.
bkh :
y bkhia KbfhL rkurJF nfL Nwh. bkhf
mteho anfw tz gyth njhUwd. mtut jj
jhbkhia ngh tuyh. xUt j jhbkh bghUL kw bkhia
V Fiw Tw ntL? V Wj ntL! cy y gFf bkh
fhuzkhf kfSF ngh fwJ. xU bkhd bdhU bkhdiu
giftuhf fUJtJ rkur czit FiygjhF.
rkabt :
rkabt fl mig bfLwJ. xUt btah j rkakhL
gW bfhL kw rkajhiu wh. ~bjd mahik! rkabkgJ
xnw. mJnt rkur vgJ. rka btaF gy rka cz njhW nghY.
gy rka cz j rkagW rkurij mJLwd. Mjyh rkabt
Tlhbjf.
rh :
w ca jh fUj jtW. w ca jh fUJ bgUFw
ekJ ehLnf wghf cL. vyh bfhLikfY jiyahaJ bfhLik.
wgh ca jh fUJ cs rkur rhaY gluhJ.
127
kWJ rkur isj bgnahiu tgLtjF VjhD bghUSnlh?
btW cUtij kL tgLtJ tghlhFkh? bgnah mWa be
bwhGFtjnwh mtiu cik tgLtjhF? e ehlh, Kndh
mWa bfhifF fyiwL ijJ, mt cUtfis kL
tgLt ng bgwt. fu trid tsJ tU ehLF cnlh?
ciknlh?
128
vyhKila mUbgUnrh mj flns! J bjhl vfhyJ
Rj rkhf Ka jilfsha rkaf, kjf, khff
vgt Mrhu rfg fgfS, tUz, Muk Kja cyfhrhu
rfg fgfS, vf kd gwhtz mU brj ntL. Rj
rkhf Ka yakha Mknea xUikghLik vfSF
yfhk iwJ sf brjUs ntL. vyhkha jbgU
jiyik mUbgUnrh Mltnu, njt UtUbgU fUizF tjd!
tjd!
g
I. bgUdh:
129
4. ekJ eho l fhykhf fJ tU bgUbfhiy vW U..f
tU ciugdtiw vGJf.
II. beLdh:
IV. Wj Ff.
1. Wj Ff tha ghoF bghU bjF
aikahjitahF. mtW ytiw mayh. mit xiwF,
uilF vd UtifgL.
uilF neTW thafY nknfh fhL bghGJ tU.
(v-L) CUF ngh nrjJ foj vGJ, vW v jij brhdh.
"xGfKilik Foik", vgJ UtSt tFj tiuaiwahF.
2. xiwF neTWF nknfh fhLbghGJ fLiubgaU
bgaU FL bghGJ D y lfY tU.
(v-L) naR kfis neh, Mafhu nfhYF btna W,
njtnd, nahdha vgh ufbfhS, vd ntodh vgij
130
mJbfhSf, vwh.
bkhPhW njtnea ghthz vGs, ja fLiuf,vw
vik MHK bfhL sFwJ.
4. kf ilahJ - kf iy
8. vdJ kf - v kf
9. VfjfJ my - VfjfJ mW
131
3. fij
nguha. v. itahis
132
itfisbayh nehFlJ it xbthY xnth
ciksjhf njhWwJ. j cikfis bayh eh xU nru
uLnthkhdh fij vgJ dbjW xUthW ydhF.
133
a wj fijf s F. J gna xU fP j fhyJ
aifia btgLJ ahahd fjh vW TwgLwh.
134
nf Ffgl eafnshL brfS ah clY cU
nghy xaikj ntL. fUJF bghUjkw ahfis aWtJ kL
gjukhlhJ. d fUJF d br jh bghUj vgJ wj
fPflUnj bjJbfhSj ntL. Ukzij tUF tf
LF mHF g cz juToa br tifna ifahsgLj
ntL. J nghnw uRitia TWlf mjnfw br eilia
ifahSj ntL. fgid nghw bgUfPfis mofo fW, ey
g bgWtJ fij a afis ehmJ bfhtjF bgJ ey
tjhF.
g
I. bgUdh:
1. fij vgJ ahJ vw dhF nthbth, nfhy{ Mnah
TW sff ahit?
II. beLdh:
1. fij aghf nkdhlPf TW fUJfis mtF
nguha v.itahis ciuF kWfis fLiu to
tiuf.
135
2. brhbwhl Kiwf
4. il brhiy jyhfhJ.
v.fh. mtjh
136
VI. njitahd lf td bkfis L vGJf.
1. j Xa mikj tz br Xa bgh eik ftwd.
137
4. thif
stHfdh
thif
mfhyJ kf thifia bgJ UUjhf.
cgjF xGfhf thtjF xUtnuhblhUt mdh mstsh
ktjF w cfSF Unjh eikf brtjF jhK vfhyK
MjunthoUgjF thifna trahdbjgJ mtf fUJ.
thif Ka brgtfS tfisna UtSt,
tUth
thif ththF bghU njLtJ xU flikahf UwJ.
mjfhf mtf ggy bjh tiffis nkbfhoUjhf. cH,
thf, ber Kjait mbjh tiff y. nf kiyfS fhLfS
flfiufS tskhf Uwd. btWbtfS cL. mfF Uj
kf mt lfSF jf bjh Kiwikfis cghJ
bjJ bfhlhf. kiygffUgtf njbdLgJ, id
ijgJ, HfftJ Kja bjhfis fhL yfUgtf iu
nkgJ, ghfiltJ, tuF isgJ Kja bjhfis talf
Ugtf cH brtJ, efuikgJ, M tJ Kja bjhfis
flfiufUgtf KJ FgJ, c isgJ, kufyny
miyfl brW thf brtJ Kja bjhfis brJ bghUnjo
tjhf. m Ku Ku D vjidnah tifahd bjhfis czJ,
ts FJ thjd.
xWik
tf go ggy lfY ggy bjhfis
cilatfshUjhY vyhU xU jh t wjJnghynt
xUtUbfhUt J ntWghoyhk caj m thif
sUjd. vyhU ehL kf; vyhUF xU jbkh caJ;
138
vyh CfS X C nghwdnt vD xWik vz mtfl
nknyhUjJ.
ahJ Cnu ahtU nf
vgJ mtf khdkhd bfhif.
vyhU xwhf mkJ cz bfhthf. jkF, fyj cwnthL
Ukz brJbfhtJ cL. j kfbsyhU xUtUbfhUt
cwduhfntUjd. jdh mtfSF vyhUila cjfS ilf
lUjJ. iyahd bjh tiffshY fiyahj cw KiwfshY
ftiy J kdbthWikah mtf kJ thUjik, mtfsJ
fsfkw mHa csij vLJ fhLwJ. jnkhL gHatf jkF
eR CoD, jktf vD fnzhljh mjid kwhk cL, nkY
mtfnshL gHF nehfKilatfshf mfhy bgnahf thUjhfsh.
Kij UJ enlh bfhL
eR cg eeh ff
vW eiz ik FfgLwJ. nkikia m nghJ
ekF cs f cUFwJ. jifa fyj kdghikiana mtf ehff
vW fUdhfbswh, mtf cskhikjh vts bgaJ! jik
nghw kfl cnea vgJ yhjtiu ehff vW brhtjF
tiyanwh! Mdh, rffhy Kndhfnsh, mtif e ehffuh
sUjd!
f
m tsF mjdh bjh brJ bghU njLtjF w
eikfSF cjahFgo mtf fait fUjhf bgU
tjhf. milatfns vyh cilatf; m yhjtf vd
cilatuhUjhY vJ yhjtfns vgJ mtf fUJ. mjifa
mit jf f gdh milayh vd mtf tbjjhf.
UtSt
................. khjF
fwidJ CW m
vW TWtJbfhL J bjagL. jdh fia mtf vF eygo
tsJ tu nejJ.
fwtf vj ntWik fUjhk, kfgL tjd. ijg,
wX md clt WS
w ghyh jh kd
xUFo wj gnyh US
_njh tUf vdhJ mtU
milnah MW muR brY
ntWik bjj ehgh YS
gh xUt f
nkgh xUtD mtf gLnk
139
vW weh} tUw X mUikahd ghL F id TjFaJ.
murf Tl vjifa ntWghL fUjhk fwtfis jkF Mafshf
fU mtf bjF t jtwhkY mghf elJ tj cik
UJ sFwJ. mfhy kf ts mUikahf fia
ngh tjikdhnyjh, mtf thif mbth FJ, kw ehLfSF
eho t t kfSF ey vLJfhlhf JyFwJ.
Ka
xbthUtU VnjD xU bjh brnj bghU njLtJ vDbfhif
mnghJ nt%UjJ. mjdh uj vgij mkf f thf
fUd. uthkUF iyia
wfil bryhm brt
140
bghU vghgJ xUthW bghUJ. dt Mju bgWtjF ca
vW Tw neU lf
w jL cW lK,
TD FwS CK brL
kh kUS csgl
vW weh}W,
fhzh, nfsh, fhKlgnlh,
ngzh kf, ngrh, nah,
got neha, gneh cnwh,
koe Tj khf ahtU
vW knkfiy Wgiwf Kjnahiuna vLJ fhLwd.
c g
kf w yF wF nkyhdJ. kf w MwhtJ m
cilaJ. mJ kd m, jF dJ jfhjJ dJ vW bjj m;
thif wgjF VJthdJ. gil j kf jkJ kj wFa
id brhbrafS cilatuhUjd. mjfhd eKiwikfis mtf
jkJ thif Kiw tFJ bfhld; mtiw viyD filoJ
wd; VidnahU filoJ xGf cjd. d kfSFa
cuit c Fzfis tsgnj mtf nehfkhUjJ.
cWgiwf - CdKnwh
141
..................... beLkh d
iw bra bPnfh nghy
njhwh Uf ty; kwj
fhWgL fidba nghy
njhw ty jh njhW fhny
vW tU mof fUij mwd. Mjyh, rf fhy rhnwh,
kf wFa cFzf cilatuh mtiw jFaJ gagL
bfhL eKiw thJ tjdbuW bjwJ.
Uj
nkY m bgUkf, vfhyK jik enyhuhf UbfhL
nght fUJilatf. eho eytf FUfntL bkgnj
mtf fUJ. cyf vjifajhUjhY jh eytuhUjh vyh
eyitahUFbkgJ mtf Ko. thif KndwJF ijl
Ujkhd tntW iy. cyf ehlhfthtJ UfL; fhlhfthtJ
UfL; vnf eytfUwhfnsh mnf mJ eyjhf UF
vD fUJf weh} xU gho fhzgLwd.
ehlh bfhnwh fhlh bfhnwh
mtyh bfhnwh irah bfhnwh
vt eyt uhlt
mt eiy tha ynd
vgJ mghl. vts fakhd fUjhf J fwJ. gil j
kf caj FnfhfSl, vfhyY cyfJF vLJfhlhd
Kiw, e ehffuhf thJ sd bugJ thwh eF bjagL.
g
I. bgUdh:
II. beLdh
142
III. bkhw tsg:
1. gytfSF bghJthd br
fzdJ fUw
fzdJ mHF } Mwh ntWik jHik
2. fhy lF:
l: jrh
eh: 10-2-2004
gfu mil tUl: tFagF
}
xUikl dJ Ukyuo idw cjk j cw
ntL.
3. ngR vgJ Vt idKW. ngRf vgJ anfh idKW.
My mUTJ, ja brJ ngRf vD bghU tU Please
Speak vW brhYtij ngRf vW Tdh nghJ mnj bghUis jU.
Please Speak - ngRf.
Please Bring - bfhzf.
Please Type - jlR brf.
143
V. fhQ bjhlf Vw lf td bkfis Lf.
1. befh, jhfh, fLfh Ma _W ruFfis bfhlJ giy
vdgL.
fh RWj KJ F lh
144
5. M jHU
bkhPhW. njtneaghthz
vwJ ehyoah.
145
kho CD ghY kLky, njh, bfh, curid (nuhrid), th k,
rhz Kja w gagld. il Ju bra mLbgf gU
Ful rhz cjtJ. wj cz kUJkha jU nkhU btbz
be ghU bjLfgld. d, czit isgJ jhD
cztgJ ntW gtifY cjtJkha khodij brtkhf kL
kf nghY fU tjd Kid jH. gh Kj bepwhfs IJ
IaKj (grhUj) vdgL.
146
kiH Koil ntjU cyF, vD mWtiu thj vW ciujd
edha. kf ethF M xU fhuz vgij cznj mij
thd jH.
147
bghU. brhny tlbkh Mkh vwhF. Mkh vD brh ciu
Mkh vD tlbrh clig wgh Fjiy nehFf.
g
I. bgUdh:
II. beLdh:
148
III. bkhw tsg:
Uwgy - jgu
UkiwfhL - ntjhua
mfaf - dh
149
mwtsjh - jkrtj
Iahwg - greRtu
Fl_F - Fgnfhz
thbeLf - ffne
beLf - rhyh
gHkiyehj - UjRu
150
6. f ya ea
lhl. m. jguehj
151
mtiw TWtjF bga fLiu vGjiy. m, skhf Magh
ghliy. v brjh? xnw Kfh mony xU Fwgh adh.
mJjh J:
fugtF ahbfhF bfhnyh, ugt
brhyhl nghX c,
iybaW xUt brhyhl, ugtF c nghwJ; iybaW
kiwgt c vnf ngh xJbfhwnjh bjaiyna vw msnt
Fwgh brhtJ nghy nknyGj thah ghnghF njhW. MJ
nehdh, vts wj eafis jgh mlbfhoUwJ W
br vgJ sF. mjdh jh, fLif JisJ Vfliy fo
FWfjj Fw vd ilfhldh Td nghY!
cy gyUF gy bjhiy iwt l oFfhny
mikUwh vw brhiy UtSt nfoUwh. xU eh mt vnu
xUt fdh tjh nghY! tjt irfhu. mt neW ahjt,
_wheh ahjt, W ahfjh ntLnkh vd mRwt. M
v brtJ, jiy vGatzjhnd elF, uJjh MfntL vW
vdh. mjFshf bdhU vz mtDF njhW. ahgJ
xU bjhyh? cy dhF dJ bjh vd uk tFgjhf
itJbfhnth. mbjhf xwhf ahjiy nrJ vdhdh
uk? vdh Mdh, mtnd mj bjhiy bfhr ghfL.
cfhj lijL mirahk gilJ bfhoUgij LL, j
cyF tuL. tJ bjUbjUthf mygL miyaL. mbghGJjh
mth ujbwh vts thdJ vgij thdbjhiw vdF
v nghwtfSF xU bjhyhf uk tFjh vwh, mt xU gh.
mj ghgjh mt xU w vLfL. mw khl wah UfL.
khldh, khd L, utydh tJ nruL. nghw lny clnd
czit fhir iria bgwhk, gy Lf gy bjUf miyaL.
miyJ bfblhaL! thW mirfhu fUajh xU fdh flh
nghY UtSt! mj gadh xU Fw vGdh. mFw,
uJ cthj nto guJ
bfLf cya ah
vgnj. vts bga fdhit vJiz FWa mof bjJlh!
Jjh ya ea. yif giljt ahtdhD, mt ujiy
xUbjhbyd gilJ mbjhyh y c ththuhf vd Ughdh,
mtD bjUnjhW guJ J JWthdhf vd TWw Fw,
udh tU mrij vts bfhLikilajhf gl oJ fhLwJ!
uj bfhoJ vw ia fhl U UtSt vts wj
yakhf ulofis mikJlh!
152
cjhuzkhf,
miwgiw ad fatjh nfl
kiwwF cJiuf yh
vgij nehFnth. fat kf. kfis jgl Ma giwF
xghf brhdh. brhdjF fhuz ahJ? jid jLwh xUt.
jlny mt ifdh xiw mwh. mjid mj giw gy
fh nrwJ; gy lf bfhL nrwJ. mij nghy, ufaij
wl ngh kf bjJLwhf. ahnuh xUt xU br ufa
vW xUtl bjjh. mt vd brjh vgJ bjkh? mjid
_il fo bfhL gyl nghdh. mj kiwbghUsha Rikia mtdh
jhfKoaiy. mjdh, mij bfhL ngh gyUF gF nghL
J vLJ vLJ bfhLjh. tid miwgiwadt vd UtSt
Ta mHF nehfjfJ. mj ufa mtDF ghukhf UjJ vgJ
mjid bfhLngh wF nrjh vgJ cJ' vw brhdhny
bgwgLwd. cJ' vw brh FwghF ciy. mjid
vLJL ntW vj brhiy mlJ nrjhY, ts wj eaf
njhw khlh. brhiy njbjLJ jf l ghJ itj bgUik
UtStUilaJ. fatl ufa TwTlhJ vw ia vts eagl
UtSt Tsh!
153
ghoDila KG mHF sF. mWRitoF khwhf Tid Tdh;
yh Cl clt XlJ ahJ cwh. kW if clt
xWyh tPdh wh. thbwyh khWgl itJ Tajnfg,
mkJ clt brW uwh vnw fP Tw fUUgh vd
idnw. Jiz ea bgha brisbrj fP dh vW ma
tiy. mt aa ghL khu ehyoah vw ny fhzgLwJ.
g
I. bgUdh:
1. f bghJthd aid FJ vGJf.
2. fij nehf FJ Ma jguehj TWtd ahit?
154
3. uJ c thj vW bjhlF Fwgh bghJs ya
eafis sFf.
4. ctikfis ifahS jnyna UtSt eaKlhf
FwsikUgij sFf.
5. brt iyngW cilajW - vgij ehyo vd eagl ewJ?
II. beLdh:
1. TW nghJ eagl Tat UtSt vgjid rhWfSl
sFf.
2. tW bgUkh bghUL kf br brafshf mwberhu TWtd
ahit?
III. bkhw tsg:
1. tf, ngho njf, ff jugL zgfis
vGJjY, wF vG bfhLjY khzhff mJ bfhs ntoa
bghJ m brfshF.
2. t gz vLF got, gz Mizgot Kjad jnyna
csd. mitayhj f zgf, ngho nj zgf,
ntiy th zgf, j tu gf Kjadtiw vG
g bgwntL.
3. gidK, tf xgjf, L kidguf Kjad jgl
bkheil thJ sFwd. mtiw khzhff mJ gof
vGj g bgwntL.
IV. njitahd lf td bkfis blGJf:
1. m Fiw, ftdFiw, wikFiw Matwh gJf
clhwd.
2. Cl rJ Fiwth fUbfhl jh FiwngWF Mshfyh.
3. ghll FkugUt ffis F csa fLiufis nrf
ntL.
4. nghij gHfjh Cfis gJ bfhSjY v nehF fhuz
MF.
155
2. iy - ku ,bro, bfhof iy
iH - br, iH
is - bkJ nghj
3. ciy - rikf ciy itj, ciyfs
ciH - ghLgLj, ciH
cis - lk, nrW
4. x - Xir
x - mJL, bjhiyJ L
x - btr, gJ bfh
5. fiy - ij, fiyJ nghj
fiH - _
fis - ta fisbaLj, Kf x
6. - mr, ga
- Jlhf j, nfhL j
- xU gwit
7. jiy - Kjik, uR
jiH - , iy Kjad
jis - fLj
8. jh - fzt kidF fL d
jh - Fl, thafw ghl
jh - xUtif gid, FH jhj
9. tiy - o tiy
tiH - xUtif ku, Ruid ku
tis - bghJ, tisa, tis
10. th - y thgF, btik
th - cth, iHU
th - btL fU, x bghUa
11. thiy - sbg
thiH - kutif
this - tif
156
7. kj thf
lhl. K. tujuhrdh
157
xU yUila brtij brthif fhgjfhf gagld. J
ulhtjhd jLkhwiy, kj thfhf cja tj Ko nfhY
xU w: brtK brthF xU w: thW tsj ts jLkhwK
tuyh vyh ehLfY fhzyh. D mt RtLf csd. gz
Ujh jiyik gjnah, mLj gjfnsh, v ilF iyik W
csJ.
mLj iy kbwhU khWj nejJ. mj brthF V gugiuahf
Uf ntL? atf V j wikahY ciHghY brthF bgW
jiyik bgw TlhJ? thW y vanghJ xU t njhaJ. njj
fhy Muo Jwhk, mjF KUnj xU Tlij nrJ
fLgL itJ, mj Tl Jizia cjia bfhL njj
bt bgw ttFjd. mJjh faik vgJ. y xU f mikJ
brthF bgWtij flJ ntWy nrJ kbwhU f mikJ
brthF bgw Kawd. ff ffnshL nkhJj aif MW. kf
thfhf Kj ff njhd. Mdh W cs iy, ff
thtjfhfnt kf fUahf gagl ntosJ. J xUjLkhw iy.
Ko nfhY wghf Uj fhy mtiw fhgjfhf gilfS
gil fUfS gagld: iwa M KiwY gilfS gilfUfS
mthW gagLwd. MD, mt k w FiwJ tUwd.
J xUgo Kndw vnw Twyh. W ffis fhghw gagLtd
nkilfS giffS vW Twyh. kf gHfhy gilfis
gilfUfis fL kaaJ ngh, iwa kf giffis
nkil ngRfis fW nfL kaFwhf. j kafK JL.
giff vGJtd vyh cik my. nkil ngrgLtd vyh cik
my. mtiw fwhY nflhY cikfis Muha bjJ bfhs
ntL. vbghU ah ahth nfD mbghU bkbghU fhgJ
m vw bj kfSF VgL fhy tJ bfhoUwJ. mj bj
Vgl wFjh, ngh gilfis fL kafhjJ ngh, f njjfis
fL kf kaf khlhf. ngh ntoaiy vW mPf KHFtJ
ngh, uhknjhW ciHJ thG kf j VkhW njj Kiwna
ntoaiy vW czthf. miy, uhk kf vij fL
kafhk j TLwit ciHignk e thH bjhlFthf. Ko, nfh,
gz, gj, f, njj vD vj bgaiu brh kfis Vf KoahJ.
vyh kj thF cjt tj fUf. fUf gadW nghFkhdhY
ilwhf njhWkhdhY mtiw wff kjF cik cL. mit
vyh ait. kj thnt bgaJ. kj th cikahd mogilahf
csit uL. xW TLw, kbwhW ciH. j uL cstiu
kj thF, ahbjhU Fiw iy. TLwF ilW tjh,
mijbty mwgil ntL. ciHF gr tjh, mijbty cGy
ntL. RuLnthU RulgLnthU yhj - rh rka f Kjatwh
Vwjh yhj - rKjha miktjF Jnt tahF.
158
g
I. bgUdh:
II. beLdh:
RWNH ghJfh
kiH nr
v z
midtUF f
2. btja brof nk L jf f.
3. bfh mj nfh.
4. l nghdh Kl gif.
5. rhiu gh FU To EiHjJ.
159
V. tfh lf cs tbyGJfis vGJf.
1. vbdhL nghj sbfho eif.
5. JwFoYF tj Wt uL ng.
bufh - Mtz
brful - bray
nknd# - nkyhs
ig - nfh
nuhneh - x L
ghf - Kf khl
ghngh - flL
oir - totik
rha - thifNo
rh - EiH ir
blnf - nguhs
bg g - jngUJ
unghr - fUJU
Mnlh uh - th bjhg
o fhL - fh L
nf - FW bgo
yr - u bjhif
nuhnlh fh - kujf
br - fhnrhiy
uJ - gWL
160
8. jehL fiybrtf
jehL bjhbghU M Jiwd
fllfiy
fllfiy vwh nfhf fllfiyia jh TwKowJ.
kwgo murf thj mukidf gnah, brtjf thj
khiffis gnah bghJ kf Lfis gnah Tw Koaiy. Vbd,
mtiwg yaf TW brf myhJ, neil rhWf VJ
lhjjdhnyahF. yaf kdf thj mukidf ga
br csJ; efu mik g ngrgLwJ; ahid J nghu xUt
mkJ, j if f caj bfhoia V brY msF caj thf
mukidf UUwd; bgU khiff UUwd; Itif
yfSF Vg W Lf fobfhL kf thUwd. Mdh,
mt neil rhWf dK fLofgliy.
161
jj FWfis brJ nfhyhF Kiw gyt, ghoa
fhy UUwJ. khkyu cs IJ ujfS fGFkiy cs
btLth nfhY Kiwna mtfsJ gilfshF. Kiw .. 8 M
whlsnyna WlJ.
gfiy
jyaf gf brKiw bjhlJ tHUjd vgij
fho F. bfhghit, fziy, bgU khiff Rij cUtf
mikUj Matiw vLJfhLfshf bfhsyh.
162
nrhH fhyJ f xUgo nkY nj bgwtf vgij Twh F.
brgok fiy
iwF Rkh 2800 MLfF KUnj jeho brgokfiy
f cdj iy ts bgUwJ. Ubent khtl Mre
ilJs bjt br Unk jF jfbjhU rhwhF. gytfhy
brgokfiy gHf Ujjh iyah vgJg Muhahsfilna
fUJ ntWghL fhzglJ. mikfhyf fLofgl br
Unkfdh gyt fhy fiy ey tsw iy
sUjJ vgij maKowJ. Tu eluhr, bfhLKo uhjf,
uRj nghw gokfis gyt fhy UnkfSF vLJfhlhf
fhlyh. gf fhzbgW mnj fiyghia br UnkfY
fhz KowJ.
Xaf
Xafiy jHf wj iy vUjJ. cy fhzbgW
cUsd, cuyd Ma vyh bghUfis fgidah fhzbgW
bghUfis mtt cUtf nghy njhWgo jehL Xaf
Xafshf od. vtif br ctkfho (516) vd kJiufh
ikaW gotJ thdt Kjyh - viffS ctk fho (3: 128:- 129) vd
knkfiy TWwd. Xaij btW bjhyhf fUjhJ xU nahf
rhjdkhfnt fUd.
163
jeho bghGJ vs Xaf f bjhikahdit
gyt bgUkd fhyjitna ahF. VwFiwa .. 7M who
bjhlfUJ jh Xaf fhzgLwd. jF Kglit
fhyngh mJ kiwJ nghd. Jiw gyt kdf bgUg
Jsd. gyt kd knfutk jhnd xU wj Xadhf
fJsh. mJnghnw nrhH kdfS Xafiy g <LgoUjd.
ku gfiy jj gfiy
ku gfiy ..16 M whoUnj fhzgLwJ. nfhf
UHhf mfkhf mfkhf ku gf br bjh ts bgWsJ
vW Twyh. Fghf, njUHh Vgl wnf, nj brif mnj
gfis brJFtJ eilbgUwJ. y Myaf nfhu th
fjfY wj ku gfis fhz KowJ. fhy broehlh
Lf th iyf kugf brJ mHFgLUjij mayh.
g
I. bgUdh:
164
4. jHf Filtiu nfhfis g vGJf.
II. beLdh:
V. Vw lf td bkfis L vGJf:
165
3. vij vG gHfntL vW vdF brhdh Ma.
4. mj Wt vj g goJ wjh?
1. mu - k, ghJfh, nfhil
mu - t
2. mz - nkth
md - xU gwit
3. M - Ta UJL
M - xU khj
4. Miz - flis
Mid - ahid
5. cQ - rhL
cD - idJgh
6. C - cz
C - iw
7. vz - idf, vghf
vd - nf
8. fiz - m
fid - fidj
9. fz - neu
fd - gS, Rik
10. fh - gh
fh - fhL
11. j - mlF
j - jUj
12. J - iy
J - Jg, nfhg, mr
166
13. iz - y, xGf
id - jha tif
15. ik - tik
ik - ik
tik - tik
167
4. tuyhW vgJ gHikia J bfhL mj thyhf vfhyF
ttFjyhF. flj fhyUJjh vfhy cUthfgLwJ.
tuyhW vw fUyUJ fUJf, nehff, bfhiff
vfhyF cUthf bgWwd.
I. nfl:
II. ngRj:
5. fyJiuahl.
III. goj:
4. F uL neh goj.
IV. vGJj:
168
3. riHf vGJj.
5. fLiu vGJj.
8. bkh bgaj.
I. nfl:
II. ngRj:
III. goj:
169
4. ghlgFYs fUJ brthd gFfSF sf ul
mfuh, fiyfsa nghwtiw gagLJj. brhyil,
bghUsil, nknfh goa, bghUslf Madtiw
gagLj brj.
IV. vGJj:
6. Ff vGjbrj.
170
fij nfhit
( Jiz ghlgF )
171
1. ghtz is
Jikj
172
isatf oF tUbghGJ mt T igd tF cgnahj
nfhs ghl vF UwJ, khoUF byh myJ muUF
kubgoyh vW v bfhL tjh.
vd njLa? vwh
xU bghjf. rh banf?
c vwh.
go gidJ ehf.
173
khil vd brtJ?
c, gnt?
khilajhlJ.
kid khL vGgJ %ghnw. FHijfSF ghyhnw vW jLjh.
nk tUgo ntW tUwjh.
g
1. ghtz is - fijia fUbghUS Rit ijahk RU
tiuf.
174
2. _fis L UJ
tfz
j ny _fis kd xU gF vz tisaf mu
gz, _, Rkh l! vW mt mj kil X mojh.
176
bgat ahuhtJ wJ nghdh, kf myJ ng CUF fliy
nghLtJ tHf. miugo fliy - tr Fjtf. 1 go fliy Tl - C
tHf Mf cwfhuf LfSF mD itghf.
177
ahUiy. mgo Uifny C tHffis th mDggJ vgo aha
MF?
xUj yhlh bdhUt vgthtJ gbrh cghf.
bghisf y rka tirah ngRwJ tHfkhfjhnd UF - ehf mij
brnjh, ij brnjh Cfhuf tazkh th rhlhf. j CU
vfSF vd brRJD o KHFthf.....
yngiu g y rkaf mnef ngRtJ cnl! C rhghLD
brhdh gF K tUth. thF Uah tR tR gh. xU
fahz L fUkh L vij Llkhlh. mt ony JtiuF
vj nrK brjiy. ahUF rhghL nghlny. vdij
branghwh? mgona brjhY, buhg RUfkhf brJ CrhghL
nghlhk xngLth.
go idf idf _fis kd rflglyhW.
vid g ehY ngU ehiy brhyjhnd brth? gnt ah ah
vbdd ngRwhfnsh? vW KQKQjh mt.
_fis o nr vW vJ tjiy. nk brtjF
th iy.
ek o fahz, fhif, ML iw, rlF vW vJ
elfnghtiy. bglhofh Ujh, nghd tUr ekF mWgJ taJ
iwrJF rog (rZoaj) bfhlhoUfyh. mijna xU
fahz kh el #h #hD Ciu miHR rhghL nghoUfyh.
fhiyny gyfhu. kahd ghar, tilnahL rhghLD jll
gUfyh. mJFjh bfhLJ itfna! go Uifny
C tHfij kL thnlUjh vd mj? CUF ehkS
brwjh Ujh , rD brhyyh. mJjh iyD MLnj! mw?
vW mt `benrhL sj gdh.
cW bfhnl Uj _fis kdrh gfhukhf xW
brantL, CUF ehK J gz bry g flid fQ vW
xU khd iwntaJ.
- vd brayh.
mtUF OD xU Ioah cjakhW. Ciu miHJ xU UJ
bfhLfyh. uh bgsz w UJ vW fhuz Twyh. uh
bgsz vnyhUF Kakhd eh. mW edh (uu edh)
neh Tl. bgsz nghJ cyhr UJ cgJ kfSF ojkhd
a. uhdfis cz buhg ng agLthf. tu thf
uh bgszaW xU w uhd UJ cL kHLnk vW
vdh mt.
178
j vz is tsu tsu _fisF U bfhsiy.
Jjh r vW FbjGjh. rifnghL nghoUnth! #khR
nghLnth vW brh cjgo mFF eljh.iffis njJ
bfhlh. jhdhfnt jh. ngZ ngZ mUikahd Ioah! vW ghuho
kJ nghdh.
xgnj fh..........
179
Ug MWKfij mD itjh.
C ku mgo Uif
180
brjJ vJ zh lhJ! vwh mt. jt isfSF vLJ
brhtJ nghy.
g.
1. _fis L UJ - fij fUnjhlid wdh brf.
181
3. ril
b#afhj
mt Jw!
182
njhlJ rh vW ahuhtJ TLlh nghJ, rgs
bfhLJ itJs MTl mts flik cznahL Xotukhlh.....
183
ndtu JizUghU; ftiyglhf, mkh vW njhlJ
rh mtSF MWj brhdh.
184
gafukhd lh! mj fhyny tsh bgR bfilahJ... lhdh
vdhD bednw......... CUFns JLdh mtsjh! uhr[
Tl tj khjh. xQ gz KoahJ - eg Cny g ouhl tR
cH eljny mj kh Ciuna cGJLnghL..... L bjU nfhY
vyh mJghLF behW jL fhL kiyD ghfhk FULjdkh
nghF! Rkh..... eg gilf mj kh lhfis nghL behW isahLJ
ngh! mllh.... ekF taR na.... Ujh nghLntdah glhsJF! vW
crhfkhf ngbfhoUif, itah nrha njhSF nk v mj
lh glij ghjh njhlJ rhah.
185
mj rhjhuz eifjh broahUF vts MWjyh UjJ
vgJ miyUJ ghwtfSjh bj. njhlJ rhahUF
bjjJ.
mt U W mj il RY brJ lF Zg brofis
ghJ L U mj nghnlhit ghjh.
186
mW khiy nfh ufhu #dFg u tjJ.
wF mt Ugnt iy!
187
rW j brW yh wJ.....
mt jh.
188
mt Jwjh vW khdkhf brhdh is.
g
1. ril Wfij fUbghUS Rit Fwhk RU tiuf.
189
4. nt
uh# UZz
190
ij brhLnfhk bgU_R LK, filFo brgf m
gij ghJ, br mJlh.
kRgony m D ghFjkh!
Jth bt?
191
tsJ Mshl thg is oW w t GJl
fhfjh gt tjd.
fisghUjJ xQny...
ntQdh vLJfyh.
kh fiy. nghlh.
192
cdbfd? jh mkhit rah fhfh oJ lhna?... Xo
Xoayth. cdF mkh cgrhu brawhf? vW mtD jh.
vd m?
khY...........?
193
btWig GL, ig beaL, thf.......... vwh nfhk.
mkhSFjh cl eyhny. khY khYnd vneu ywhf. mJ
KGfhk UFjhD nfglw gwwhf.....
194
Uk FHijF gh bfhLJL jhD gh FoJ L lsiu
fG itf vGjh.
guthny khY?......
bgony btUnfnd.
195
V! rgf, j fh jsUfis vLL ngh fG it. mgona
tRL nghlhf!
nt iy; KS iy.
g
1. nt - fijia fUbghUS Rit ijahk RU tiuf.
196
5. kf
gh. braufhr
197
VW bt NL fhiynyna vfjhs nghlJ. w TlJF eL
eh ghij clhago elf ntoUjJ.
vg wjJ?
id L rF yhk Uj mj xU fz mdfhK
mij brh Uwh:
198
rhahug mF F gfo ngago cfhJ cfhJ vGUjh. xU
l U bfhsiy. ah HF catnuh mtnu bfhil frh
FU ngh miyJ bfhoUjh.
mg kf?
mg JahU, CU?
199
eh Vnjh tJ fF f tUnf.
200
kfh _W Kiw R tjh. _j kUkf uhFkh Fl bfhj,
Jthu tahf jhiu L kiz eidjJ. rlyf vj vY Yf
fhf Fd. xnu btah, rdj tjJ nghy _W Kiw R tjt
jiy kho Flij nghLiljh.
g
1. kf - fijia fUbghUS Rit ijahk RU tiuf.
201
6. r
eh ehl
202
bfho Va mnw jdJ mWjo fs kRtiu _Q ghf s
oJ j thr clh, mkh mzid TL Xiy fhkz
nghL, rhL l rika miw vW J, RY LgsF Xiyah
iwJ, gJ bgRfS nki#fS nghL - gft yh fh s jah.
203
elnggh......
204
fnr Koa xgjiu k MW. xU Tl wgL nghW.
n d bksyhdh ehjRu, tyago, tyifkh bg j nff
kW Tl tJ bfhoUjJ. fnrF xU k neu ilntis cL.
j ilntis jh rf[&, bufh lhR KKukh elF.
ilj ilbtia gagL bfhL gh ghoa lh fil,
o sgufhuf nghL bfhSdhf. xbgU xW ehf nfh
filfSF th Xahk sgu brh bfhoUjJ.
M vD mj jiyairjh.
mLjhny xU xQ UtJ.
205
ghlh xQ mR vW jhWkhwhf Fu nfL bfhoUjJ.
th nghLgtF Kf VL ghf; fhir v thf, gh
bfhLf bgUghlhf UjJ.
g
1. r - fijia fUbghUS Rit ijahk RUbaGJf.
206
7. X cyhr gaz
tzjhr
207
_W thufSF K xUeh fhiy vliu kUF.
rhlyhkh? vW mLfisia ghJ nfljF, tSF jiy
lQ. dij L MgF nghfQ. MJ j
ofQ, Flij nghL tUnf. ts nrhF k fS
`rhlyhkh, rhlyhkh Q d isY nflh gwjh eh vd
gz? vdF vd VG ifah UF? vw glglj g nfL mlUj
neu. mtUila iga jDila jfigUJ xU neh jfij vLJ
bfhL t gf tjh. Tlh. VL ghjJ nehilJ xU
t w nehOi[ vLJ bfhLjh.
vd J?
208
wif bfhLngh mLgoFnsna nghoU. kiH tUnghYUF....
vijahtJ brhy ntLnk vgjfhf mtl brhago, mt dh
oF nghdh. nfUJ mLgo tiu xU eil. oF xnu UL.
FH bfhw fhlkhd thil, fhF fUgo bfhw thil
xnu rka tJ bfhoUjJ. nghJjh wF th nghlt Vnjh
yiwia v ghjgo btna kWgo nghdh.
209
vyhtF eh eh vW wh? khnl, KoahJ vW V mtDF
brhy bjaiy.... tUF mt nk m ufK FjJ. kdnj
fngh, Vnjh xU Jf fJ nghdJ ngh jjJ. Uf Koaiy.
thrYF tJ kWgo kiHiana ghJ bfhojh.
210
thijfisna xU uhf ngh ghobfhL, fhfis kh kh crhfkh
mt MobfhoUjh. c jiy j GJ, Kobayh
beia kiwJ ljJ. Rt gfkh U KJif fho Fjh.
nAh vW iffis ca rj nghL, nkny ghJ jUF vnu
Kfij fhodh. _od ffis wfhknyna, FJ fhL cfhJ,
bjhil eLFtJngh `is of tUwt kh rj bfhLJ
Tr nghlh. iffis nrJ jiu gJbfhL, ifY jiyY
kh kh j Gw tif KD D rhJ Modh. nH UJ
mFy mFykhf ifia ca jiu nkneh jSwnghJ
jiurfungh cs iffUJ th jWw jiu ujh.
"FwhyJF."
g
1. X cyhr gaz - Wfijia fUbghUS Rit ijahk RU
tiuf.
211
8. xbthU fyh
fjt
212
ljJ. zWf bto bttj Rfh ghiwFaY brfY bkL
fyitkh giHa taguf milahs, bjahkyhF ntiyf mj
unjr KGJ eljd.
213
ngfhu jh. Kf ir vLf nghFfiy tUjJ.
brhdh. nto fLwt if fLwtyh L fLwhndD ehD L fl
MirglJ jgh nghR. nyh nghlJ, ghF Tl fhziy. brhjfhuf,
ntoatfD tirahf fl thnd. filah _Q toF th
Kfhth Konr.
oF zW zW j twhk thjJ j C
xU mZl gfny tDF M. isf MSbfhU miwnyh
xJfhkhfnth cfhJ gofyh. bkhil kho ikjhd kh xo Fojd
il idf j o mLgo fl kh.
214
nehLfis m btbyLjh. gHR JR mGF vyh nrj fyit
nehLf; v Kofnt btF neukhdJ. gu ifbaGJ nghLif
ngfhu if eLaJ. xbthU fyhbaLJ itJ foat xUKiw
il nkyh ghJL eljh.
215
uh f FiwJ nghdJ. Uo btF neufJ oF tJ
FJ, rhL fzF ghJ oa vjid kF vGUfntL.
vbdd ntiyf brantL bkgijbayh ng KoJ L eL
xU eh mt nflh. khogoby _zhtJ go nfhzyhUFnkhD
njhnlUF. mt fdh vyhij kwJL bfhr neukhtJ
l khoah?
mgJ %gh
g
1. xbthUfyh - fijia fUbghUS Rit ijahk RU
vGJf.
216
9. k
mf
217
nghJ _whtJ bg FHij!
218
j 21 MLf Nugo vtsnth khlJ!
219
eh wj j ia L jg f kailnw.
MdhY v bgnwh, D tWikny thLtijjh, vdh
jh bfhs Koaiy. j k, vnghJ bgh is vW
MjfgLnw. vW ff kf T mGjh djh.
l r! f gz bfhLjDaij uhkhlK
fUigahlKbrhnd. mtf mij th bfhs kWJ lhf.
ehf FHijia bfhLjJ gzfhf my. vfl FHij brt
Ujjh mtfSF jhd bfhLnjh. iyF bfhLfiy vW
brhlhf. gzij Jl UaDUnw. vW vGUjh
nfhuh{.
220
mij ghjJ ifJ whf btisfhujgf.
g
1. k - Wfij fUbghUS Rit Fwhk RU tiuf.
221
10. gFg
j.eh. nrdhg
222
gir njlh. ulh tUjh mtDila elij bga
khWj VglJ. kfzF jtwhk oF Uth. bghGJ u
vL myJ xgJ kF Tl tu Mujh. tjJ y eh, cl
vdnth nghy UwJ; g vLfiy vW brh gLf ngh Lth.
tWdh unl th m nghL bfhL iyia L vGJ
Lth.
223
kilah? mtbdyh Cuh brhij th nghL bfhL ViHfis
Vkh gzfhu Mdt. mnj khjh mtf gzK fiu. mj
UL iga uhKnthL iHahnj iHahnj vW eh vts brh
nffiy. fGij, uhf.... vbwyh Mntr tjt ngh klklbtW
o jnl.
224
vdF btF ehfshf ilfiy bghGJs Jiu kfh fU.
k tUwhbdW bjjJ, rg jruh gJ ehS th
bfhL onyh CUF nghnah `Ah Mf Ufyh vW v knj.
225
"mnl, JZlh, Jkhfh, v Foia bfLj gh!"
g
1. gFg - Wfijia fUbghUS Rit ijahk RU vGJf.
226