bilimname VIII, 2005/2, 33-50

NSANIN MAHYET VE RUHU

Muhittin BAEC
(Prof. Dr.), Erciyes . lahiyat F.
bagceci@erciyes.edu.tr

nsan ile dier canllar arasnda mahiyet fark vardr. nsann canndan baka bir
de ruhu vardr. Ruhun mevcudiyeti akli ve nakli deliller ile ispat edilir. nsann
dnmesi, yaptklarn bilmesinin uurunda olmasnn kayna ruhudur. Beyin
maddesi, dnen ruhun aletidir. nsan lnce ruhu yok olmaz. Ahirette bedeni
diriltilince, ruhu iade edilir. nsan ruhu olduu iin yapt ilerden sorumludur.

Anahtar Kelimeler: Ruh, nefis, can, hayat, akl, vicdan, uur, sorumluluk,
kelamclar, Kuran, hadis, lm, uyku.

Giri
Tarih boyunca, insann mahiyeti, insanda ruhun varl ve ruhun mahiyeti
gibi konular kafalar kurcalam ve bu konularda insanolu daima gerein ne
olduunu arama abas ierisine girmitir. Eski Yunan Felsefesinden tutun da
gnmzdeki modern felsefe akmlarna kadar, en ilkel dinlerden, en gelimi din-
lere, semavi olmayan dinlerden semavi olan dinlere ve nihayet slamiyete kadar
her tr dnce sistemi ve din bu konularla yakndan ilgilenmi ve kendilerine gre
bir cevap vermilerdir.
Biz bu makalemizde hem ruhun varl ve mahiyeti ile ilgili dncelerimizi
okuyucularla paylamak, hem de Ruh-Beden likisi Asndan nsann Btnl
Sorunu1 isimli tez zerinde baz eletiri ve tenkitlerde bulunmay dndk.

1. nsan Nedir?
nsan nedir? sorusunu sorduumuz zaman, bu sorunun cevabn herkesin
bildiini sanrz. Fakat insan hakknda bilgimiz azdr. Biyolojik adan insan, dier
canllar gibi eitli elementlerden teekkl etmi, canl bir varlktr. Bu elementlerin
%98 i okluk srasna gre, O, C, H, N, P, Sdir. Ca, K, Na, Mg ise %1,3n, geriye
kalan elementler ise %0, 7sini olutururlar.2
nsan vcudunda ok olan elementlerden lipid (ya), karbon hidrat, protein
1 Erkan Yar, Ruh-Beden likisi Asndan nsann Btnl Sorunu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara,
2000.
2 Mutahhar Yenson, nsan Biokimyas, stanbul, 1981, 7.
34 Muhittin Baeci

ve nkleik asit moleklleri tertiplenmi ve bunlarn organize edilmesinden hcreler

ve hcrelerden doku, kas ve organlar vcuda getirilmitir. Bu sebeple, vcutta pek
ok kimyasal ve fiziksel olaylar ve deimeler cereyan eder. Kald ki, bunun yannda
zaman iinde arka arkaya vukua gelen bu fizyolojik olaylardan baka bir takm ruhi
hadiseler daha vardr. Fizik ve kimya kanunlarna irca edilemeyen bu olaylar ara-
snda; uur, bilgi sahibi olmak, benlik ve irade yer alr.
nsanla hayvan arasnda ekil farkndan baka bir de mahiyet fark mev-
cuttur. Mesela bilinlilik (uurluluk), bilmek, anlamak, dnmek gibi yetilerle
donatlm olan insan, bilip anlayann ve dnenin kendisi olduunun farknda ve
bilincindedir. Yine insan, iradeli hareket edendir. nsan kendisi ve d alan hakknda
sorular sormakta ve bunlara cevaplar arayp bilgi sahibi olmaktadr. Fakat hay-
vanlar iin durum ok farkldr. Hayvanlar, hayatn koruma, beslenme, neslini
koruma i gdleri ile donatlm ve evrelerine intibak edecek artlarda yaratl-
mtr. rnein souk veya scak blgelerde yayorsa vcut yaplar bunlara gre
ayarlanmtr. nsan, tabiatta bedenen ok zayf olarak yaratlmtr. Fakat akl
sayesinde insan, hayvanlardan binlerce kez daha kuvvetli hale gelir, gdasn bula-
bilir, snabilir, uabilir. nsan akl sayesinde yapt makinelerle, havasz uzaya
gidebilmektedir. te insanlar hayvanlardan ayran bu zellik ve kabiliyetler, onun
ruha sahip bir varlk olmasndan kaynaklanmaktadr.
ounlukla slam alimleri, ruh ve nefis kelimelerini birbirlerinin yerlerine
farkl anlamlarda kullanmlardr. Gazzali de dahil olmak zere mutasavvflar, can-
llk faaliyetlerini idare eden hayvani ruha (cana) nefis; filozoflar ise dnme, uur,
bilgi edinme ve seip tercih etme gibi ileri yapan ruha Nefs-i Natka ismini ver-
milerdir.3 Aristocu felsefede ruh (hayvani ruh), nefsin emrinde canllk arac kabul
edilmitir. Baz kelamclar da ruhu, can anlamnda kullanmlardr. Kalp, ruh, mut-
mainne, kelimelerinin hepsi nefs-i natka veya insani ruh anlamnda kullanlmtr.
Kuran- Kerimde de nefis, insanlk nefsi ve canllk nefsi anlamlarnda kulla-
nlmtr.
Her bir nefse ve onu dzenleyene (Allaha), sonra da ona hem ktl
anlamay hem de ondan saknmay ilham eden Allaha ant olsun ki, onu tertemiz
yapan, muhakkak umduuna ermitir.4 Ayetlerinde nefis, insani ruh anlamna
gelir.5 Buna karlk, Nefislerinizi (canlarnz) karn. Bu gn rsvaylk azabyla
cezalandrlacaksnz.6 ayetinde ise nefis, can anlamna gelir. Ayrca Kuran-
Kerimde Ruh kelimesi nefsin buyruunda olan bir canllk arac manasnda kulla-
3 Zemaheri, Keaf, Kahire, 1986, IV, 131; Gazzali, el- ktisad fil- tikad, Beyrut, 1988/1409, 135;
er-Risaletul- Ledunniye, Msr, 1328, 8 vd.; Seyyid erif el- Crcani, Tarifat, Nefis ve Ruh Kelimeleri,
t.y., y. y. , 112, 243-244; Kueyri, Risale, Kahire, 1972, II, 306-308.
4 ems/ 7-9.
5 Gazali, er- Risaletul- Lednniye, 8.
6 Enam/ 93.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 35

nlmayp, dnme, uur (bilin), irade ve bilgi edinmenin kayna anlamnda kul-
lanlmtr.
Kuranda Allah insan hakknda yle der: And olsun ki, biz Adem oullarn
stn bir eref ve ycelik sahibi yaptk. Onlar eitli nakil aralar ile karada ve
denizde tadk. Onlara gzel rzklar verdik. Onlar yarattklarmzn pek oundan
stn kldk.7 te bu ayette insana verilen stnlk alametleri, akl, vicdan ve hr
iradedir.
nsan kainatn (btn varlklarn) bir nshas (zeti) olarak yaratlmtr.
nsan bedeninde (radyoaktif elementler hari) btn elementleri tad gibi, hay-
vanlarn can yannda meleklerin ve cinlerin ruhunu da tar. Yani maddi ve manevi
kainatta bulunan eyler insana verilmitir. Hz. Aliye nisbet edilen ve bir ok kim-
senin bildii u sz, bunu ifade eder. Sen kendini kk bir cisim mi zannedersin?
Halbuki senin vcudunda byk bir alem drlmtr.
Kuranda ruhun varlndan bahseden ayetlerden biri de udur: Sana ruhu
sorarlar. De ki, ruh Rabbimin emrindendir. (onun emriyle husule gelmi bir eydir.)
Size (ona dair) az bir bilgiden bakas verilmemitir.8 Ruh, duyularla hissedil-
meyen, manevi bir varlk olduu iin, biz onun mahiyetini kavrayamayz. Fakat
uurlu olmak, zlmek, sevinmek gibi fiillerle insanda ruhun mevcudiyetini anlar
ve biliriz.
Kuranda insana ruhun verildii yle anlatlr: Sonra O (Allah), bunun
(insann) neslini (zrriyetini) hakir bir sudan oluan nutfeden yaratmtr. Sonra onu
dzeltip tamamlad ve iine ruhundan frd...9
Peygamberimiz Sizden birinizin yaratl ana karnnda 40 gnde toplanr.
Sonra o kadar zaman iinde asl kan phts halini alr. Sonra yine o kadar zaman
iinde hilkati belli belirsiz bir inem ete dnr. Sonra bir melek gnderilir de ona
ruh fler.10
Grld gibi gerek Kuranda ve gerekse Hadislerde geen ruh kelime-
sinin anlamlar bize, ruhun varlnn bir gerek olduunu, mahiyetinin ise tartl-
dn gstermektedir.
Sayn Dr. Erkan Yarn Ruh ve Beden likisi Asndan nsann Btnl
Sorunu isimli almasna baktmzda ruh ile ilgili grlerinin zeti yledir:
nsan zaman ierisinde balangc olan ve bir mekanda bulunan, cinsine
zg canl bir organizmadr. Bu organizma eitli fiilleri gerekletirebilecek yapya

7 sra/ 70.
8 sra/ 85.
9 Secde/ 8-9.
10 Mslim, Sahih, Kahire, 1374-1375/1955-1956, Kitabul- Kader, B. 1, 2036, Buhari, Sahih, stanbul,
h. 1315, Kitabul- Bedil- Halk, B. 6, IV, 78.
36 Muhittin Baeci

sahip organlardan olumutur. nsan beyni ile dnr, dier organlaryla bu

dncesine uygun fiiller gerekletirir. nsan bu nitelikteki kuvvetleri kendisinde
bulunduran canl organizma olarak, dier canl varlklardan ayrlr. Ben ise, canl
organizmann ahenkli ileyii ierisinde oluan fiziksel, duygusal ve dnsel fiillerin
btndr. Bu balamda insan ile dier canl varlklar arasnda mahiyet fark deil,
derece fark vardr.11
nsann bu ekilde tarifi, materyalizme kayabilecek bir tanmdr. Mekanik ve
diyalektik materyalizme gre de insan, bu ekilde tarif edilir. Fakat aratrmac,
Kuranda getii iin, ahirette insann bu dnyada yaptklarnn hesabn vermek
zere diriltileceini kabul eder. Ancak bunu aklarken de tutarszlk saylabilecek
durumlara der. nsanda bedenden ayr olarak bir ruhun var olmadn iddia eden
bu tezin, Kurana, akla ve ilme ters dtn dnmekteyiz.
lmi bir tez gerekleri kesin delilleriyle ortaya karmak iin yazlr. Her hangi
bir dnce, ideoloji ve akmn delilsiz ve doruluu ispatlanmam grlerini des-
teklemek iin yazlmaz. lim delillerle hareket eder. Dorulayamadn deil, yan-
lln ortaya koyduu eyleri reddeder. Yeni Kelam ilminin, Kurann nasslar ile
sabit olan akideyi aklamada, delaleti kati olan nasslarla birlikte, akln bedihiyyat
ile ilmin kesin verilerine dayanmas lazmdr.
Sayn yazar, bu tezinde insan mstakil ruhsuz ve bir btn olarak aklaya-
cam hipoteziyle, materyalizme kayabilecek bir sylem gelitirmi grnyor.
Kelamc, bindii dal kesmemeli, Kurann nda ilmi delillere dayanarak, polemik
yapmak yerine, daha tutarl sonulara ulamaldr.
Yazar, ad anlan tezinde: Peygamberlerin beer olduklarn ve dier insanlar
gibi ldklerini ve yok olduklarn belirtmektedir. Her nefis lm tadacaktr.
ayeti ise, nsanlarn ldkleri ve yok olduklarn belirtmektedir. diyor.12
Kelamclar ruhun mahiyeti ve insann hakikatinin belirlenmesinde, yaadklar
zamanlarnda doru bir metot saylan mantki ihtimallerden birine dayanarak
grlerini belirtmilerdir. Kelamclardan, Nazzam ve el- Cveyni Ruh mahiyet iti-
bariyle grlen insan cesedinden baka, gl suyunun gle ve yan zeytine nfuzu
gibi bedene sirayet etmi bir latif cisimdir. Bu latif cisim zlme, dalma, para-
lanma ve deimeyi kabul etmez. Bu latif cisim dileyen ve dnen bir varlktr.
demilerdir.13 Dier taraftan Gazzali, Ragp el- sfehani, Amidi, Muammer b. Abbad
es- Slemi, Razi, eyh Mfid gibi slam bilginleri ve ayrca Kerramilerin ve muta-
savvflarn ou, slam filozoflar, ruhu soyut bir varlk ve duyularla hissedilmeyen
bir cevher olarak kabul etmiler ve bedeni tedbir ve tasarruf eden, dnen ve
11 Erkan Yar, a.g.e., 205.
12 Bkz. a.g.e., 100.
13 Razi, Mefatihul- Gayb, stanbul, 1307-1308, V, 648; Teftazani, erhul- Makasd, Istanbul, h. 1305
II, 30 vd.; Kad Nasiruddin el- Beydavi, Tavaliul- Envar, Beyrut, 1991/1411, 150.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 37

serbeste ilerini dileyendir. demilerdir.14

Kelamclar ruhun mahiyeti hakkndaki nazariyye ve grlerinde birbirle-
rinden uzaklamlardr. Fakat hibirisi insan ldkten sonra ruhun bekasn inkar
etmemitir. nk bu konuda pek ok ayet ve hadis vardr. slam alimlerinden can
(nefis) ve hayata ruh diyenler de olmutur. Bunlara gre hayat, arazdr. nsan
lnce can (hayvani nefsi) ve hayat yok olacaktr.15
Sayn Dr. Yar, anlan almasnda, ruhun mahiyeti hakknda baz kelamclarn
grlerine yer vermitir.16 Ebul- Huzeyle gre ruh, arazlardan bir arazdr ve
cesedi terk etmesinin hemen ardndan fena bulur. denilmektedir.17 Halbuki
Earinin naklettiine gre, Ebul- Huzeylin gr yledir: Nefis, ruhtan baka
bir manadr. Ruh da hayattan bakadr. Hayat ona gre arazdr. O dedi ki, insann
uyku halinde hayat (can) deil de ruhu ve nefsi alnr. O, bu grne Allah,
lenin lm annda ve lmeyenlerin de uykusunda nefislerini (ruhlarn) alr. l-
mne hkmettii kiinin ruhunu tutar. Dierini de muayyen bir vakte kadar sal-
verir.18 ayetini ahit getirir19 Demek ki, Ebu Huzeyle gre insann can yok olur,
ruhu kalr.
Dr. Erkan Yar, Eari ve Bakillani de ruhu araz olarak kabul ettiklerinden,
bedenlerin lmyle birlikte ruhun yok olduu grn kabul ederler. Ebul-
Huzeyl ve onun gibi dnenler ruhun iki zamanda baki kalmayan araz deil de
cevher olduunu yadsdklarndan, ruh ve nefsin hayattan ibaret olduu grn
kabul etmi olmaktadr. demektedir.20 Halbuki bunun iin kaynak gsterilen Niha-
yetul- kdamda, Eari, ruh ve nefis konusunda Mutezileye muvafakat eder.21
diyor. Mutezilenin ounluu da hayatn lmle yok olduunu ama ruhun baki
kaldn kabul eder. Bakillaninin ismi, sayn aratrmacnn verdii kaynakta hi
gememektedir. Bakillaniye gre de ruh bakidir. Araz olan can ve hayat yok olur. 22
Sayn Yar, yine Bata Allaf olmak zere, Eari ve onu takip edenlerin ruhun
yok olduunu ileri srdklerini tekrarlamtr.23 Halbuki aratrmacnn zikrettii
kimseler, hakknda varid olan ayet ve hadisler sebebiyle, ruhun bekasn kabul
etmiler ama ruhun mahiyeti hakknda konumamlardr. Yalnz hayat (can), araz
saymlardr. Fahrettin Razi Tefsir-i Kebirinde, Ruhun araz olduunu hibir akl

14 Ayn eserler ve Ayn yerler.

15 Bkz. Gazali, er- Risaletul- Ledunniye, Msr, 1972, 306-330; Kitabul- Mazmunis- Sagir, Msr, 1328,
s. 96; Tarift, Ruh ve Nefis kelimeleri, 112, 243-244.
16 Bkz. Erkan Yar, a.g.e., 40-52.
17 Erkan Yar, a.g.e., 88.
18 Zmer/ 42.
19 Bkz. Eari, Maklatul- slamiyyin, (Tahk: Ritter), Istanbul, 1929, 337.
20 Erkan Yar, a.g.e., 88.
21 ehristani, Nihayetul- kdam, Beyrut,1990, 329.
22 bnul- Kayyim el- Cevzi, er- Ruh, s. 177, Badat, 1985.
23 Erkan Yar, a.g.e., s. 175.
38 Muhittin Baeci

sahibi iddia etmemitir. Yalnz ruh insan nevinin mizacnn itidalinden ibarettir.
diyen tabiatlar ruhun araz olduu fikrini ileri srmlerdir. demektedir. 24
Erkan Yar, Kuranda Sonra onu (rahimde) dzeltip tamamlad ve iine
ruhundan frd.25 ayetindeki Allahn ruh flemesinin anlamn, Onu canlandr-
mas yani, insan olarak kabul edilen bir varln meydana gelmesidir.26 diyerek,
yorumluyor. Halbuki insan ana karnnda iken canldr. Buhari ve Mslimin rivayet
ettii sahih hadiste ana karnnda 120 gn getikten sonra bir melek gnderilerek,
insana ruhun flendii aka ifade edilir.27 Demek canl olan ve 120 gnn dol-
durmu olan cenine ruh fleniyor yani veriliyor.
Sayn aratrmac yine szlerinin devamnda Burada fleme, her eyden
nce Allahn emrini ifade eder. Nitekim insann yaratl srasnda meydana gelen
fleme sembolik olarak da anlalmtr.28 diyor. Halbuki ruh, Allahn emriyle
verilir. nsana verilen bu ruh, hayvana verilmez. Ayette insan ana karnnda iken
ruhun flenmesi sembolik bir ifade olmayp hakikattir.
nsann Btnl Sorununu ele alan bu almada Ruhun bedeni terk
ettikten sonra varln muhafaza etmesi eklindeki lmszlk anlamlarnn Kuran
kaynakl kantlara sahip olduklarn sylemek mmkn deildir. dendikten sonra
Her nefis lm tadacaktr.29 ayetinde ifade edilmek istenen anlamn da Ruhsuz
olan bedenin lmesi manasnda olduu ifade edilmektedir.30 Ayetin meali Her
nefis (ruh) lm tadacaktr (zaikatn). eklindedir. Arapa ibaresinde tatmay
ifade eden zika kelimesi kullanlmtr. Tatmak, canl ve uurlu bir varlk iin kul-
lanlr. Nefsin lm tatmas, bizzat bedeninin lmn duymasdr.
Yazar, yukarda naklettiimiz ifadelerine, ekledii dipnotunda Bu dn-
cenin genel olarak Kurann insann lm hakknda sunduu anlayla eliik
olmas bir yana, tatmak fiilinin bu anlama sahip olmad, bu fiilin Kuranda kulla-
nlarnn tetkikinde grlmektedir.31 diyerek, gemiten gnmze kadar yapl-
mam ve zerinde bir ittifak olumam, kiisel bir takm yorumlar yapmtr. Hal-
buki tatmann (zevk), hakikaten ve mecazen uurlu ve canl bir varln bildiimiz
hissetmesinden (duymasndan) baka bir anlam yoktur.
Yine sayn Dr. Yar, Kuranda lm melei ve lm iin grevlendirilen eli-
lerden bahsedilmekle birlikte dorudan doruya Allahn insanlar ldrdn
belirten ifadeler de yer almaktadr. demekte ve buna Zmer/ 42. ayeti misal ver-

24 Fahrettin Razi, Tefsir-i Kebir, stanbul, h. 1307-1308, V, 647.

25 Secde/ 8-9.
26 Erkan Yar, a.g.e., 81.
27 Bkz. 10. Dipnot.
28 Erkan Yar, a.g.e., 81.
29 Al-i mran/ 149.
30 Erkan Yar, a.g.e., 91.
31 a.g.e., 91.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 39

mektedir. Sonra szlerine devam ederek Bu anlatmlardaki melek ve eliler ile,

lm gerekli klan eyler veya kendisiyle lm gerekleen Allahn kanunlarnn
kastedildiini syleyebiliriz. diyerek, bir yorumda bulunmaktadr.32 Bu yorumuyla
insann lmek iin bir melee gerek duymadn belirtmek ister. Konuyla ilgili dip-
notunda, lm iin, lm melei ve lm iin grevlendirilen eliler hakkndaki
ayetlerin anlamn verirken de De ki, sizden sorumlu olan lm melei sizi ldrr.
33, ... Elilerimiz bir eksiklik yapmadan onu ldrrler.34 eklinde ifadeler kul-
lanr.35 Bu ayetlerde geen kelimeler Teveff mastarndan muzari olan yetevef-
fkum ve teveffeth kelimeleridir. Teveffi, bir nesneyi tamamiyle almak, Hak
Teala'nn mahlukunun ruhunu kabz eylemek (almak, tutmak) manasnda kullanlr.36
Bu da melek araclyla olur.
Yazar, Allahn insanlar ldrdne Allah lmleri annda insanlar (nefs)
ldrr.37 ayetini misal vermitir. Bu ayetin gemi alimler ve biraz Arapa bilen
herkes tarafndan yoruma ihtiya brakmayacak ak anlam yledir: Allah, len-
lerin lmleri zamannda, lmeyenlerin de uykularnda ruhlarn (nefislerini) alr. Bu
ekilde hakknda lmne hkmettii ruhu tutar. Dierini de (uykusunda ald
ruhu) muayyen bir vakte kadar salverir. phe yok ki bunda iyi dnecek
kimseler iin (Allahn varlna) delil ve ibretler vardr.38
Tezin 126. sayfasnda Onlar uyku halinde ruhun bedenden ayrldn iddia
ederler. denilmi ve bu sayfadaki 129 numaral dipnotta da Her eyden nce bu
ayetteki enfs, ruhlar olarak alglamaya imkan yoktur... diye bir aklama yapl-
dktan sonra Bu balamda bu ayet, Allahn lmleri annda insanlar ldrd,
yani insanlarn Onun lm iin koyduu yasalar gerei ld, lmeyenlerin de
kendisi iin lm yasalar geerli oluncaya kadar varln devam ettirdii gibi bir
anlam kar. Ayette uykunun lme benzetilmesi, muhataplarn bilgisinde olan bir
analojinin kullanlmasndan ibarettir. diye bir hkmde bulunulmutur.39
Yazar bu ayete de, kendince bir yorum getirerek, grne uygun bir ekilde
mana vermitir. Halbuki bu ayette Allah, lenin lm zamannda, lmeyenin de
uykusunda ruhunu (nefsini) alr. lenin ruhunu tutar, dierininkini uyannca sal-
verir. denilmektedir. Uyuyan insan canldr. Yalnz uykusu esnasnda uuru gider.
Uyur gezer insanlar da uursuz iler yaparlar, uykularnda yaptklar ilerinin far-
knda deildirler. Uyandklarnda uykuda yaptklar ilerin hibirini hatrlamaz ve
bilmezler. Demek oluyor ki, uyuyan insandan uurun kayna olan ruh gidiyor. Yani
32 a.g.e., 93.
33 Secde/ 11.
34 Enam/ 61.
35 Erkan Yar, a.g.e., 93.
36 Ahmet Asm, Kamus Tercmesi, Okyanus, stanbul, h. 1305, IV, 1221.
37 Zmer/ 42.
38 Zmer/42.
39 Erkan Yar, a.g.e., 126.
40 Muhittin Baeci

uyuyan insandan ruh alnd iin bunun zellii olan uur da gidiyor. O halde uur
ve iradeli hareketleri ruhun akl ve idrak kuvveti ile husule geliyor. Hayvanlarn
uykusu ile insanlarn uykusunu birbirine kartrmamak lazmdr. Yazar, zikredilen
ayette geen nsann uykusunda ruhunun alnmas ksmn hazfetmi, Uyku
lme benzetilmi diyerek de dayanaksz bir yorum yapmtr. Eer insann bede-
nine bal ayr bir ruhu olmasayd, sadk ryalar aklamak nasl mmkn olurdu?
Yine tezde, insana ait ayr bir ruhun olmad konusunda, Halbuki ilahi
mesaj ierisinde ruhlarn lmezlii lehinde bir kant mevcut deildir.40 Kuran
insann mutlak olarak ahirette dirileceini ve bu diriliin yeniden yaratl eklinde
olacan belirtir. Yeniden yaratl ise insann gerek manada ruh ve beden olarak
yokluu kabul edildii takdirde gerekleir.41 lahi mesaj ise, bedenden ayr bir
ruh fikrini kabul etmedii gibi, insann ldn bir hakikat olarak vurgular.42 ifa-
delerine yer verilmitir. almann tamamnda, lmn mutlak yokluk olduu, baki
kalan bir ruhun olmad ve lmle insann tamamen yok olduu grleri, hatal
bir biimde Kurana dayandrlmaya allmtr. Halbuki Kurann bir ok ayeti,
insanda ruhun olduunu belirtir. Ruhun lmedii hakknda delil olarak
gsterebileceimiz ayetlerden biri de udur: Allah yolunda ldrlm olanlar iin
ller demeyin. Bilakis onlar diridirler. Fakat siz, bunun farknda deilsiniz.43
ehitlerin, ruhlarnn sevin ve srr iinde durduklar hususunda, Allah byle
demitir. Fakat Sayn Yar, materyalizme kayabilecek bir yaklamla Onlara, ller
denmemesi, onlarn fiillerinin yceliine ve savatan geri kalanlarla, onlarn ayn
saygnlk mertebesinde olmadklar vurgulanarak, taltif edilmelerine iaret eder.
Bununla birlikte onlarn lmleri ile dier insanlarn lmleri arasnda bir mahiyet
farkllndan sz edilmez... sava dnda katledilerek ldrlen insanlar ile savata
katledilen insanlarn lmleri arasnda mahiyet fark yoktur Fakat onlarn ller
olarak nitelendirilmemelerinin nedeni, onlarn fiillerinin yceliindendir.44 diyerek,
farkl bir yorumu benimser.
Yine ayn ekilde Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Bilakis
onlar diridirler. Allahn ltuf ve kereminden kendilerine verdii ile hepsi sevinli
olarak, rzklanrlar. Arkalarndan gelecek ve henz kendilerine katlmam dinda-
larna, kendilerine hibir korku ve keder yoktur, diye mjde vermek isterler. Onlar,
Allahtan gelen nimet ve fazl (kerem) ile sevinirler.45 ayeti de insann bedeninden
ayr bir ruhunun olmad iddiasyla tamamen farkl bir ekilde anlamlandrlmaya
allmtr. Halbuki bu ayetler, Allah yolunda ldrlenlerin ruhlarnn diri olarak
durduunu, Allahn kendilerine verdii manevi nimetlerle rzklandklarn, sevindik-
40 a.g.e., 95.
41 a.g.e., 100.
42 a.g.e., 180.
43 Bakara/ 154.
44 Erkan Yar, a.g.e., 96.
45 Al-i mran/ 169-171.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 41

lerini, arkalarndan henz kendilerine katlmam mmin insanlara, zlecek ve

korkulacak bir ey yoktur, diye mjde vermek istediklerini, yoruma ihtiya brak-
madan, aka bildirmektedir. Yazarmz ise Onlarn Allah katnda rzklandklarnn
belirtilmesi, onlarn gerek manada lmediklerini ifade etmez... Aslnda bunun
manas Onlar ahirette rzklanacaklardr. eklindedir. Dolaysyla bu ayetlerdeki
ehitlerle ilgili anlatmlarn psikolojik olarak anlalmas daha tutarl bir anlaytr.46
diyerek konuya farkl bir yorum getirmeye almaktadr. Oysaki bu ayetlerde bah-
sedilen ve kendilerine mjde verilmek istenenler, ahiretten nce hala bu dnyada
yaamakta olanlardr. Ahirette btn ller diriltilmi olacandan, orada byle bir
ayrm yoktur. ehitlerin ruhlarnn mjde vermek istedikleri kimseler, dnyadaki
lmemi diri olan mminlerdir. Manevi nimet ve ltuflarla sevinenler de ehitlerin
ruhlardr. Ayrca yazarn zikrettiimiz ifadelerindeki ...psikolojik olarak anlamak...
ne demektir? Dorusu izaha gereksinimi vardr. Bu ayetlerde anlatlan olgularn
gerek olmayp, zihinde hayal edilen trden eyler olmas anlamna m gelmektedir,
yoksa baka bir anlamda m kullanlmtr? Bu husus belli deildir. nsann
bedeninden baka ruhu olduunu aka bildiren ve buna delalet eden yzlerce
hadis vardr. Yazar bunlardan bir ksmn reddetmi ve bazlarn da kendi anlayna
gre yorumlamtr.

2. Hadisler
Yazarn tezini hazrlarken izledii yaklamn bir neticesi olarak, Hadislerde 47
sra olaynn devam olarak yer alan mirac ise, toplumsal bilincin eitli kltrlerin
etkisinde kalarak rettii senaryolardr.48 diyerek, Hz. Muhammedin ruhunun
mirac srasnda dier peygamberlerin ve bir ksm insanlarn temessl etmi ruhla-
rn grmesini reddetmi oluyor. Hatta Hz. Muhammed dahil, peygamberlerin de
ruhsuz olduklarn ve tamamen yok olmu olduklarn belirtiyor. 49
nsann bedeninden baka ruha sahip olduu hakknda 100den fazla hadis
vardr. Bu hadislerin ou sahihtir. Bu sahih hadislerden tanesinin anlamn zik-
retmek istiyoruz: Mmin ruhu kt zaman onu iki melek karlayp alrlar ve yk-
seklere kadar gtrrler....50 Ruhlar snf snf toplanm askerlerdir (topluluk-
lardr). Onlardan birbirleriyle tanm olanlar birbirleriyle anlap seviirler. Birbirle-
riyle tanmayanlar, ihtilaf etmiler, birbirlerinden ayrlmlardr. 51 Sizden nceki
milletlerden iyi bir kimsenin ruhunu melekler karladlar ve ne hayr (iyilik) iledin

46 Erkan Yar, a.g.e., 96.

47 Bu konudaki Hadis iin: Buhari, Sahih, Kitabus- Salat, B.I, 1/91; Mslim, Sahih, Kitabul- man, 1/
145.
48 Erkan Yar, a.g.e., 97.
49 Bkz. a.g.e., 95-100.
50 Mslim, Sahih, Kitabul- Cennet. 75, Hadis No: 2872.
51 Buhari, Enbiya, B. 2; Mslim, el- Birr, B.49, Hadis No: 159-160; Ebu Davud, Snen, Msr, h.1328,
Edeb, B.16; Ahmed b. Hanbel, Msned, ar Yaynlar, stanbul, 1413/1992, VI, 295, 537.
42 Muhittin Baeci

nsann ruhu olduu ve bu ruhun da bekasnn bulunduu hakkndaki yze

yakn hadisi bn Kayyim el- Cevziyye er-Ruh isimli kitabnda toplamtr. 53 Ruh
hakknda dirilerin ldkten sonra ruhlarnn yok olmayp durduu ve ruhlarnn
nimetlendirilmesi veya azaplandrlmas hakknda elliye yakn sahabi, Hz. Peygam-
berin szlerini rivayet etmitir.
Ayrca Hz. Peygamberin ruhunun, kendisine yaplan salat ve selamlar ald-
na dair hadisler vardr.54 Kuranda da bu hususta yle bir ayet vardr: phesiz
Allah ve melekleri o peygambere ok salat ederler. Ey iman edenler! Siz de ona
salat edin. Tam bir teslimiyetle selam verin. 55 Hanefilere gre namazlarn
sonunda teehhdden sonra Allahn bu emrettii salat okumak snnet, afiilere
gre farzdr. Eer Hz. Peygamber ruhuyla beraber yok olmu olsayd, ona salat ve
selam getirmek bo ve faydasz bir i olurdu.
nsann canl bedeninden baka ruhu olmadn iddia etmek, peygamberlere
inen vahiy konusunda da ciddi skntya yol aar. nk Allah, Kuran peygamberin
ruhuna indirmitir. Onu (Kuran), Ruhul- Emin (Cibril), Allahn azabyla ktlk-
lerden sakndracaklardan olman iin kalbine (ruhuna) indirdi.56 Buradaki kalb,
peygamberin et paras olan kalb veya beyni deildir, onun ruhudur.
Kuran varken hadisleri kabul edemeyiz. demek, doru deildir. nk
peygamberin szleri, Kurann tefsiri mahiyetindedir. Enes b. Malik ve daha birka
sahabi tarafndan rivayet edilen hadiste, Bedir Gazvesinde ldrlen mrikler bir
kuyu iine atldklarnda, Raslulah, onlarn bana kadar gitti ve onlarn isimlerini
syleyerek Sizler Allahn ve Raslnn size vaat etmi olduu eyleri gerek
olarak buldunuz mu? Ben Rabbimin (dier rivayette Allahn) bana vaad ettii ey-
leri gerek olarak buldum. diye seslendi. mer, peygamberin sesini iitince, Ey
Allahn elisi! Onlar nasl iitecekler? Onlar le olup kokmu olduklar halde nasl
cevap verecekler? deyince, Hz. Peygamber yle buyurmutur: Nefsim elinde
olan Allaha yemin ediyorum ki, benim sylemekte olduu szleri sizler onlardan
daha iyi iitir deilsiniz. Lakin onlar cevap vermeye muktedir olamazlar.57 Nitekim
yazar, bu mehur hadisi tezine alm ve Bu hadiste yer alan ifade Kurann l-
lerin hitaplar alglamayacan ve peygamberlerin beer olduunu vurgulayan
anlatmlarla eliik bir durum arz eder. Peygamber llerin hallerinden anlayacak

52 Buhari, Buyu, 17; Mslim, Musakat, B.16, Hadis No:26; Nesai, Snen bi- erhil- Hafz Celaleddin
es- Suyuti ve Haiyetul- mam es- Sindi, ar Yaynlar, stanbul, 1413/1992, Cenaiz, 117; Darimi,
Snen, Dimek, h.1349, Byu, 14.
53 bn Kayyim, el- Cevziyye, er- Ruh, Badat, 1985.
54 Bu hadislerden birisi iin Bkz. Ebu Davud, Menasik, 96; Ahmed b. Hanbel, III, 537.
55 Ahzab/ 56.
56 uara/ 194.
57 Buhari, Kitabul- Megazi, c. V, Bab: 8-9; Mslim, Kitabul- Cennet, Bab, 17, Hadis No: 2873-2874,
Nesai, Kitabul- Cenaiz, Bab, 117.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 43

derecede normal d zelliklere sahip bir varlk deildir. 58 eklinde bizce hatal bir
yorum yapmtr. Konuyla ilgili bu tutumunu u szleriyle de devam ettirmitir:
Eer peygamber, sava sonras mrik llerine seslendiyse, bununla Bedir sava-
na katlan Mslmanlarn moralini ykseltmeyi amalam olur.59
Bu ifadeler ve tutumlar bize yle bir kanaat veriyor ki, insanlar ruhsuz kabul
ettii iin, anlam ak olan Kuran ayetlerini ve hadisleri bu iddias dorultusunda
yorumlamaya ve anlamlandrmaya almakta ve insann ruhu olmad tezini
savunmaya devam etmektedir.
Kuran- Kerimde yzlerce ayet insann ruhunun baki kaldna, iaretiyle,
iktizasyla ibaresiyle delalet etmektedir. Birka tane misal verelim:
...Sonra herhangi birinize lm geldiinde, elilerimiz, artk ve eksik bir ey
yapmakszn onun ruhunu alrlar. Sonra onlar, gerek sahipleri olan Allaha dnd-
rlp, gtrrler.60 Bu ayette Allaha dndrlen ve gtrlen ifadeleriyle belir-
tilenler elbette rmeye maruz, cansz cesetler olmayp; ruhlardr. Bu ekilde
insanlarn ldkten sonra Allaha dndrleceklerine dair pek ok ayet vardr:
nk o (inanmayan), Rabbine hakikaten dnmeyeceini sanmt.61 Siz
ey insanlar! phesiz o halden, bu hale urayacaksnz.62 O halden bu hale
urayan ey insanlarn ruhlardr. Ey emin ve mutmain olan ruh! (iman edip iyilik
yapm olan kimsenin ruhu) Sen honut edilmi ve kendisi senden raz olarak Rab-
bine dn..63
Sayn Yar, zikrettiimiz tezinde Kald ki, kalp gz ak olanlarn ruhun
lmezliine dair iddialar bilgi olarak bir deeri haiz deildir... Fakat insann lmle
birlikte yokluunu belirten ayetlerin buna imkan vermediini syleyebiliriz.64 Yine
bu szlerinin devamnda Nefislerin lmez ve ebedi olduu ve bu niteliklerle yara-
tldklarnn kantlanmasnda nakli delillerin, akli delillerden daha fazla nem
kazanmas gerekir... Halbuki ilahi mesaj ierisinde ruhlarn lmezlii lehinde bir
kant mevcut deildir.65 diyor. Baka bir yerde de nsann baki kalan ruhu olmad
iin, lnce Bedeninin btnlnn bozulmasndan sonra o yaratlm olduu
topraa dnmektedir66 diyerek yok olduunu sylyor.
Yukarda ayet ve hadislerle insanda ruhun mevcudiyetini gsterdik. Ruhun
mevcudiyeti konusunda, sanki hadis dini delillerden deilmi gibi, hadisleri kabul

58 Erkan Yar, a.g.e., 98.

59 Erkan Yar, a.g.e., 98.
60 Enam/ 61-62.
61 nikak/ 14.
62 nikak/ 19.
63 Fecr/ 27-28.
64 Erkan Yar, a.g.e., 95.
65 a.g.e., 95.
66 a.g.e., 92.
44 Muhittin Baeci

etmemek doru bir tutum deildir. Bununla birlikte, hadislerden sarf- nazar etsek
bile, insann lmle birlikte yok olduunu belirten bir tek ayet dahi yoktur. Aksine
insan ldkten sonra, ruhunun baki kaldna dair ayetler oktur. Bunlarn bir ks-
mn yukarda gsterdik.
lahi mesajlar ierisinde ruhlarn lmezlii lehinde yzlerce kant vardr.
Kurann yannda, Kitab- Mukaddeste yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedidte insan
ruhunun bekas anlatlmaktadr. Mslmanlar, Yahudiler, Hristiyanlar yannda,
dier eitli dinlere mensup olan kimseler de insan ruhunun bekasna
inanmaktadrlar. Demek insanlarn ftrat- selimleri ehadet etmektedir ki, insan bu
cesedinden baka bir ruh sahibidir. Cesedi lr fakat ruhu lmez67
Btn peygamberler, insanlarn ruhlarnn lmeyecei konusunda ortak bir
teblide bulunmulardr. Ayrca insann ruh sahibi olduu akli ve ilmi delillerle de
ispat edilir.

3. Ruhun Mevcudiyetine Dair Akli ve lmi Deliller

Bata getii gibi hayvanlar, serbest ihtiyar sahibi olmayp kendilerine verilen
hayatlarn koruma, nesillerini devam ettirme, yiyeceklerini bulup yeme ve daha
benzeri bir takm i gdleri dahilinde hareket ederler. nsan ruha sahip olmadk-
lar iin sorumlu deildirler. nsan ise ilerini iinden gelen serbest ve hr iradesiyle
yapar. Kendi iinden gelen serbest bir irade ile oturur, kalkar, istedii bir eylem
yapar.
Madde atldr (eylemsizdir). Maddenin hareketi dardan bir itme ile olur.
Madde canszdr, uursuzdur, aklszdr, kendisini bilmesi ve tanmas yoktur. 68 Ne
kadar mkemmel organize edilirse edilsin btn maddeler tabiat kanunlarna ba-
ldr. Ne kadar mkemmel makine ve bilgisayar yaplrsa yaplsn hareketi dardan
kendisine tatbik edilen enerjiye baldr. Makineye enerji verilince hareket eder,
enerji kesilince durur. Dnen ve serbeste hareket eden bir bilgisayar ve robotun
yaplmas muhaldir.
yleyse insanda, onun serbestlik ve sorumluluunu belirleyen, madde
olmayan, akl ve irade sahibi ve kendiliinden fail olan bir ruh vardr. Bu ruh insan
lp bedeni rdkten sonra da bedenine yaptrdklarnn sorumlusu olarak kala-
caktr. Eer insanda irade ve hrriyete sahip, aklna danarak hareket eden, kendi-
liinden fail bir ruh olmasayd, o ilerinde mecburi olur ve sorumluluun bir anlam
kalmazd.
nsan bedeninin btn hcreleri, hatta beynin hcreleri dahi, beslenip
boaltm yaparak, yenilenmektedir. nsan vcudu 6-7 sene ierisinde tamamen

67 Bkz. Razi, Tefsir-i Kebir, V, 645.

68 Maddenin zellikleri iin Bkz. Muhittin Baeci, Kelam lmine Giri, Kayseri, 2000, 88-91.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 45

deimektedir. 80 yandaki insann bedeninde 15 yandaki bedeninden hibir iz ve

kalnt kalmamtr. Halbuki 2-15 yandaki yaptklarn, ettiklerini hatrlamaktadr.
urada yle bir ilkokul vard. Ben buraya soukta yerek gelirdim. Okul kap-
snn nnde duran bir satcdan 100 paraya tatl almtm. Aramzda kan bir kav-
gada arkadam bana bir ta atmt ve kafam yarlmt.... diyerek, hepsini
hatrlar. Yani 2 yandan itibaren yapp ettii olaylarn ierisinde bedeni 80 yanda
da olsa deimeden kalan bir Beni vardr. u zamanda ben yle yaptm, u
zamanda kolum krld, 30 yandan itibaren salarm dklmeye balad.... Ger-
ekten de beden kendisini terkip eden hcrelerle birlikte daima deimektedir.
Fakat insanda bedeni, fikir ve zevkleri deise de deimeden kalan ve maddi
olmayan bir Ben vardr. Bu Ben, bedenini kullanarak btn ilerinin sahibi olan
bir eydir. nsan bedeni lnce, lmeden kalacak olan da bu bendir.
Bahsi geen tezin sonu ksmnda nsan beyni ile dnr, dier organla-
ryla bu dncesine uygun fiiller gerekletirir... Ben ise, canl organizmann
ahenkli ileyii ierisinde oluan fiziksel, duygusal ve dnsel fiillerin btndr.69
denilmektedir.
Beyni, insanlarn retip kullandklar bilgisayarlara benzetmek pek ala mm-
kndr. Bilgisayarlara yerletirdiimiz yazlar, resimler, sesler insan bilgi ve dn-
cesinin, ses, titreim ve yaz halindeki maddi iaretleridir. Fakat bilgisayarlara bil-
gimizin iaretlerinin ve yazlarnn yerletirilmesi ve bunlarn istendii an karlmas
iin insan unsuru arttr. Benzetme yaplrsa, bilgisayar gibi, beyin de maddi bir
teekkldr. Bunu da uur, bilim yapma, bilgi edinme ve dnme faaliyetlerinde
kullanacak manevi bir benin yani ruhun varl arttr.
Maddenin zelliklerini bilip de ok dikkatlice dndmzde uur, irade ve
bilgi sahibi olmann beyin gibi yer tutan maddi bir failin eseri olmayaca anlalr.
Diyalektik materyalistlerin uur ve bilgi, duyu organlar ve sinirler yoluyla duyulan-
larn insan beynine yansmasdr.70 szlerinin hibir bilimsel kymeti yoktur. nk
madde olan insan beyninin yansma ve yanstmadaki pasif deeri, yanstan cisim-
lerdeki yanstma rolnden baka deildir. Yansyan ekiller bir ayna dzeninde
olduu gibi kalr. Tpk yazlm kelime ve cmlelerde olduu gibi. Bunlarn bolukta
yer tutan dalgalar ierisinde yansmalarndan ve mekanda sralanmalarndan
mnasebet kurup terkip yapacak ve idrak edecek, uur ve akl sahibi ruh bulun-
maynca bir bilgi ve dnce husule gelmez. Beyne yansyan ekillerin idraki ve
bilinmesi ve dnlmesi esnasndaki faaliyet, uur sahibi olan nefse (ruha) aittir.
Sayn yazarn iddia ettii gibi, bilgiyi dnceyi beyne atfetmek yokluun hiliine
bir varlk atfetmekten farkszdr. nk beynin kimyasal reaksiyonlarnda,
kendilerine dalga elik eden para ve taneciklerin reaksiyonlarnda bilgi ve

69 Erkan Yar, a.g.e., 205.

70 Bkz. G.A. Vetter, Bugnk Sovyet deolojisi, (ev. Cemil Ziya anbey), Ankara, 1976, I, 87,.
46 Muhittin Baeci

dnceyi douracak hibir zellik yoktur. Beyinden kan kimyasal enerji, salg,
titreim ve kendisine enerji elik eden elektromanyetik dalgalar, uursuz olan
maddi eyler ve zelliklerdir. Canl bile olsa madde olan beyin ve zelliklerinin,
baka madde ile mnasebetinden maddi zellikler ve uursuz enerjiden baka bir
ey kmaz.71
uur olaylarnn, dnce ve bilim faaliyetlerinin kayna hakknda modern
psikolojinin iki eit ruh teorisi vardr.
1. Animist Teori: Bu gre gre ruh bedeni kullanan bedenden farkl bir eydir.
Beden ile ortak bir taraf bulunmayan, grlmeyen bir varlk, bir zdr.
2. Mekanist (Fizyolojik) Teori: Bu gre gre, ruh dediimiz ey bedene ait bir olu-
umdur. uur olaylar beynimizin bir faaliyetidir, fonksiyonudur. Karacier nasl
safra karrsa beyin de dnceyi ve dier ruhi olgular meydana getirir.72

Modern psikoloji, ruhi olgularn denetlenip gzetlenmesinde, analiz yapma ve

aratrma hususunda daha faydal olduu iin ikinci teoriyi kabul etmektedir. Bunun
dier bir sebebi de ilimlerin pozitivizmin etkisi altnda kalmasdr. Unutmamak
gerekir ki, teoriler her zaman deitirilebilir. Fakat bu ikinci teori, uur faaliyetleri,
zlme ve sevinme gibi olaylarn izahnda yetersiz kald iin psikolojide birinci
teoriye doru bir temayl balamtr. Psikolojinin lm tesi, ldkten sonra diril-
tilme gibi bir meselesi ise yoktur. Halbuki gnderilen peygamberlerin hepsi, insan-
larn ldkten sonra diriltileceklerini ve bu dnyada yaptklarnn hesabn verecek-
lerini tebli etmilerdir.

4. nsann Sorumluluu ve ldkten Sonra Dirilmesi

Erkan Yar, almasnda Kuran, insann mutlak olarak yeniden yaratlaca-
ndan bahsederken, insann yeniden yaratlndaki ontolojik mahiyetinden sz
etmez... Ayetler bu diriltilmenin naslln aklamamakta fakat bu diriliin yeni
Dirili ve Bilinmeyen tarzda olduunu belirtmektedir.73, nsann yeniden yaratl-
ndaki mahiyetinin bilgisine sahip olmadmz gibi, onun yeniden yaratlnda
kiisel kimliinin nasl korunacann bilgisine de sahip deiliz.74 demektedir. Hal-
buki Kurandaki ayetler, cesetlerin diriltilmesinin nasl olacan aklar. nsann
kiisel kimliini korumas da baki olan ruhunun, yaratlan bedenine iadesi ile
olacaktr. Kuranda Allah cesetlerin diriltilmesini, yamuru yadrarak, bununla
bitkileri ve meyveleri bitirmesine benzetiyor. Rahmetinin nnde mjdeci olarak
rzgarlar gnderen Allahtr. Rzgarlar ykl bulutlar tadnda, onu l bir
memlekete gndeririz ve onunla su indiririz. Suyla da her trl rnden karrz.

71 nsanda bedeninden baka ruhunun mevcut olduu hakknda daha ok ilmi deliller iin Bkz. Muhittin
Baeci, Allah Bilmek, Kayseri, 2000, 63-84.
72 Bkz. Sabri zbaydar, Psikoloji, stanbul, 1986, 16.
73 Erkan Yar, a.g.e., 203.
74 a.g.e., 204.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 47

te llerin de diriltilii byledir.75 Baka ayetlerde de llerin diriltilii, karl

byledir, deniliyor. 76 Yani bitkilerin karlmas gibidir.
Allah nce bitki, hayvan ve insanlar tohumsuz yaratmtr. Sonra bunlar
tekrar tekrar yaratmay, tohumlar ile devam ettirmektedir. Biyolojinin kesin olan
kanunu udur ki, nceden tohumu olmadan bir bitki ve aa bitmez. Tenasl bi-
nefsihi (Abiyogenez) batldr. Tohumdaki DNAda da bitki ve canlnn plan yazldr.
Allah aka kyamet gnnde llerin kabirlerinden kaldrlp diriltilmesi bitki
ve rnlerin ve meyvelerin bitmesi gibi dediine gre, Ahirette nce insanlarn ok
iyi bildii DNAlarn yaratacak ve bundan bitkileri tohumlarndan kard gibi,
insanlarn bedenlerini karacaktr. Peygamberimiz bir hadisinde kinci nefhadan
sonra Allah gkten bir su indirecektir. nsanlar, bitkilerin bittii gibi bitecektir.
nsann kuyruk sokumu kemiinden baka bir ey kalmayp ryp yok olacaktr.
nsan kyamet gnnde bundan yaratlp, terkip olunacaktr.77 Bu hadisin baka bir
rivayet eklinde yine Hz. Peygamber yle demitir: Kuyruk sokumu kemii hari
insanolunun her tarafn toprak yiyip tketecektir. nsan bu kemikten yaratld ve
bundan diriltilip terkip olunacaktr.78 Hadiste insan bu kemikten yaratld denil-
mitir. Buna gre, bu kemikten kastedilen DNAdr. Hadislerde kuyruk sokumu
kemii alakasndan dolay mecaz olarak kullanlmtr. Zikr-i Kll, irade-i cz veya
zikr-i mahal, irade-i haldir Yani bu kemik zikredilerek ondaki DNA kastedilmitir.
Yzlerce sene topran altnda ceset rdkten veya yakldktan sonra DNA mole-
kl de dalyor. Fakat Allah, her insann DNAsn (bedeninin plann) btn taf-
silatyla bilir. Biz topran, onlarn cesetlerinden neler yiyip eksilttiini elbette bili-
yoruz. Yanmzda her eyi kaydedip, muhafaza eden bir kitap vardr.79 diyor.
Nitekim Ebu Said el- Hudrinin rivayetine gre, o, bu nedir, diye sormu. Hz. Pey-
gamber de Hardal tohumu kadar bir paradr. buyurmutur.80 Muzhiri, bu hadisi
aklarken Allah, insan tekrar yaratmak iin bunu iade edecektir.81 demitir.
Allah insann kuyruk sokumu kemiine ait veya dier kemiklerindeki dalm
DNA molekllerinin kalan atomlarndan insann DNAsn terkip edip yaratacak,
bundan da tohumdaki DNAdan bitkiyi yaratt gibi insann bedenini yaratacaktr.
Yaratt bu bedene de ruhunu gnderecektir. Ruh lmez, deimez ve yok olmaz.
Bu yok olmayan, insann dnyadaki bedenine ait olan ruh, o gn dnyada neler
yapp, neler yapmadn hatrlayacaktr. O gn insana neler yapp, neler yapma-

75 Araf/ 57.
76 Fatr/ 9; Ayrca Bkz. Kaf/ 9-11.
77 Buhari, Tefsir, 39. Sure (Zmer), VI, 34,79; Mslim, Fiten, 141, IV, 2271; Nesai, Cenaiz, 117, IV,
111-112; bn Mace, Zhd, 32, II, 1425.
78 Mslim, Fiten, 142, IV, 2271; Ebu Davud, Snen, 22, V, 108.
79 Kaf/ 4.
80 Snen-i Nesai bi- erhil- Hafz Celaleddin es- Suyuti ve Haiyetul mam es- Sindi, ar Yaynlar,
IV, 112.
81 Ayn eser, Ayn yer.
48 Muhittin Baeci

d haber verilir. Bunun da tesinde (bilakis) insan kendi mazeretlerini sayp dkse
bile nefsine kar bir ahittir.82
nsann ruhu deimeden kald iin ahirette bedenine iade edildii zaman,
dnyada neler yapp ettiini hatrlayacaktr. Aksi takdirde, dnyadaki beden lp
yok olduu iin ahirette onun benzeri olarak yaratlan beden baka beden olacaktr.
Yeniden yaratlm bedenin dnyadaki bedenle hibir alakas olmayacak ve dnya-
daki kimliini muhafaza etmesi de imkansz olacaktr. Allahn kudreti ve yaratmas
mmteniata (muhallere) taalluk etmez. Asl insann baki kalan ruhunun inkar,
Allahn adaletinin inkarn ve hatta ldkten sonra diriltilmenin olmayacan
gerektirir. Tamamen yok olmu, buharlam bir bedenin sularn, yerine yaratlan
benzeri olan bir bedene vermek faydasz oyun oynamak ve elenmek gibidir. Allah
oyun oynamak ve elenmekten mnezzehtir.
Bir ii yapan bilgisayarl (elektronik beyinli) robot, yaklp yanarak tamamen
yok olunca, bunun yerine yaplan benzeri bir robot, yok olan robotun asla ayn
olmayacak ve ona Yok olan robotun iini, sen yaptn. demek de, muhal olacaktr.
Mesela skoyada bir koyunun alnan zigotuna, bundaki DNA karlarak, ayn
koyunun srtndan alnan bir DNA yerletirildi ve Doli ismi verilen bir kuzu dodu,
byd. imdi kopyalama yoluyla meydana gelen bu koyun, anasnn tam benzeri
oldu. Bu koyuna anasna benzedii iin anasnn yapt bir suu Sen yaptn
demek doru olur mu? Birin iki, ikinin bir etmesi muhaldir. Biri nceden yok olmu,
dieri sonradan yaratlm, birbirinin benzeri iki canl, birbirinin ayn deillerdir.
nceden yok olmu kimlikli bir bedenin yerine yaratlan bedenin, nceki bedenin
kimliini muhafaza etmesi muhaldir. Bunlarn muhal olmas akln bedihiyyatn-
dandr. Muhal olan eylere (mmteniata) Allahn kudreti taalluk etmez. Muhal
olan bir eye inanmak masal ve hurafeye inanmaktr. Dinde mmteniatn yeri
yoktur.
Eer, Allah, ruhsuz insann dnyadaki yaptklarn ve ettiklerini ve tm kim-
liini bilir ve ahirette bunun yerine yarataca benzeri insana bunlar ykler. deni-
lirse, biz de deriz ki: Bu bakasnn zihnindeki bilgilerin, bunlarla ilgisi olmayan,
yeniden yaratlan insana yklenmesi demektir. Hadd-i zatnda bu, Allahn ilminde,
yok olmu insana ait bilgilerin, ahirette yaratlan yeni insan bedeni ile hi ilgisi
olmaz. nk sonradan yaratlan beden, yazara gre, baki kalan ruhu ve yaptkla-
rn hatrlayan ruhu olmad iin dnyadaki bedeninin yaptklarn hatrlamaz ve
bunlarn bilincinde olamaz.
ayet Allah, nceki ruhsuz bedenin yerine yaratt bu bedene, dnyadaki
bedenin yaptklarnn bilincini ve bunlar hatrlamay verir. nk Allah nceki
bedenin ne yaptn bilir. denilirse, biz de deriz ki: Bu Halisnasyon olur. Ahi-

82 Kyamet/ 13-15.
nsann Mahiyeti ve Ruhu 49

rette yaratlan kiiye, gerekte yapmad eyleri ve baka bedenin yapt ileri
yapm gibi gsterilir ve bu durum bir anormallik ve delilik hastal olur. Allah byle
yapmaktan mnezzehtir.
Bu konuda byk slam Filozofu bn Rd (. 595/1198) yle diyor: Gaz-
zalinin aklad gibi, baki kalan ruhu olmadan yok olan ceset, dnyadaki ahsiyeti
ve kimlii ile iade edilemez. Ahirette yaratlan vcut, dnyada yok olan vcudun
kendisi olmayp, benzeri olan bir vcuttur. Bu sebeple kelamclardan Nefis (ruh)
arazdr, iade edilecek olan, yok olan cesetlerdir diye inanan kimsenin mezhebine
gre insanlarn ahirette diriltilip iade edileceine inanmak sahih olmaz. nk yok
olup da sonra ahirette yaratlan beden, nevi (tr) itibariyle bir olup, adet itibariyle
bir deildir. Biri dnyadaki beden, dieri de ahiretteki beden olmak zere, adet iti-
bariyle iki beden olur.83 O halde insann sorumlu tutulmas yaptklarnn uurunda
olan gemi ilerini hatrlayan baki kalan ruh sahibi olmas ile mmkndr. nsann
sorumlu tutulmasnn ve ldkten sonra diriltilerek yaptklarndan hesaba ekilme-
sinin imkan akl ile ispat edilir. Bunun vukuu da nakil ile sabit olur. Aklen mmteni
olan bir grn dinde ve ilimde yeri yoktur.
Erkan Yar, almasnda nsann ahirette ellerinin, ayaklarnn ahitlik ede-
cei, cehennemde yanan ciltlerin yenileriyle deitirilecei vs. tanmlamalar ahi-
rette, insann dnyada iken yaptklarndan mutlaka sorumlu olacan vurgulayan
sembolik anlatmlar olduuna daha nce dikkat ekmitik.84 diyor. Bunlar yazarn
ifade ettii gibi sembolik anlatmlar olmayp, hakikattir. nsann yaptklarnn bilin-
cinde olan ruhu inkar edilirse byle demekten baka are kalmyor.
nsan ruhu, uurlu olarak bedenine yaptrp ettirdiklerinin bir ksmn zamanla
unutsa bile, sonra bunlar hatrlar. Yani insann ruhunda uurlu olarak yapt ilerin
hepsinin bilgisi kalr. nsan ruhu, uurlu, hr ve kendiliinden faildir. Bu sebeple
kendi azna yalan syletebilir. Allah, insanlar ahirette dnyada yaptklarn inkara
yeltenince O gn azlarnn stne mhr basarz (azlarn kapatrz). Dnyada
ne su iledilerse bize elleri syler, ayaklar da ahitlik eder. 85 diyor. Yani Allah,
dnyada iledikleri gnahlarn, ruhlarndaki bilgisini ellerine ayaklarna aksettirerek
harika bir ekilde syletir. Sonra insanlar ruhlar ile bildikleri sularn dilleri ile itiraf
etmeye mecbur kalrlar.

Sonu
nsanlar ve peygamberler ruhsuz ve sadece maddi beyinleri ile dnen
kimseler olunca, bu durum meleklerin, peygamberliin, vahyin, ilhamn, sadk
ryalarn ve peygamberlerin ahiretteki ahitliinin, mucize ve kerametin ve ahirette

83 bn Rd, Tehftut- Tehft, Msr, h. 1321, 134.

84 Erkan Yar, a.g.e., 204.
85 Bkz. Nur/ 24.
50 Muhittin Baeci

ldkten sonra diriltilmenin yokluunu ve peygamberlerin ldkten sonra tamamen

yok olmalarn gerektirir.
nsann maddi olmayan, tamamen manevi bir cevher olan ruhu ve bunun
akl, vicdan ve serbest dileme zellikleri olmasayd, Emmanuel Kant, Duyularla
hissedilen vcut iin bulacamz illet de duyularla duyulan olur.86 sznde hakl
kard. O zaman duyular alanna giren eyadan, duyular alannn dnda kalan
byk Yaratc, Allahn varlna intikal edilemeyecekti. nk sadece maddi olan
bedenin ve bunun duyularnn maddeyle temasndan, maddeden baka bir eyi
hissedip alglamas mmkn olmayacakt. Yani sadece canl olup da ruhu olmayan
insan, hayvan gibi bir ey olacakt. nsan ruhuyla ve bunun zellikleri olan akl,
vicdan ve iradesiyle insandr.
Sayn Yar garip bir yaklamla , ruhun ahirette yaratlan bedenine girmesinin
tenash olaca iddiasnda bulunarak87 yle der: Ruhun ahirette bu dnyadaki
bedenine benzer bir bedenle iliki kurmas mmkndr. Fakat bu gr insan
tenash fikrine gtrebilir.88
Yazar, ahirette ruhun bedenine iadesi konusunda da yine unlar sylemek-
tedir: Bu durumda da onun dnyada baka bir bedenle iliki kurma yetkinlii
vardr, demektir. Bu ise tenash fikrinin dayand temel kabullerden biridir.89 Baki
kalan ruhun, ahirette bu dnyadaki bedeninin tam benzeri bedenine iadesi niin
tenash olsun? Tenash, ruhun dnyada baka baka bedenlere girmesine
inanmaktr ki, bu batldr. Mslmanlar buna inanmazlar. Bu inan ldkten sonra
diriltilmeyi inkar gerektirir.
Bugn insan DNAsnn (900.000 sayfalk bir yaz) %97si okunmu, geri
kalan okunamayan ksmlar arasnda ruhunun bedenine ait olduu kaytl olabilir.
Baki kalan ruhun dnyada baka bir bedene girmesi imkanszdr.90 Ruhun ahirette
Allahn bildii, dnyadaki DNAsn yaratarak bundan vcudunu ina ettii bedenine
girmesinin tenash olmas niin dnlsn? Bu iddia tamamen geersizdir.
Hlasa; insan, bedenini alet olarak kullanan ruh sahibidir. Yaptklarnn bilin-
cinde olan ve yapp ettiklerinin sorumluluunu tayan insann ruhudur. te bu ruh
lmez, yok olmaz ve baki kalr. Bu ruh ahirette bedeni ile btnleip tamamlannca,
dnyada yapp ettiklerini hatrlayacak ve hesabn verecektir.

86 Bkz. Mehmet Emin, Kant ve Felsefesi, stanbul, 1339, 146.

87 Bkz. Erkan Yar, a.g.e., 207.
88 a.g.e., 179-180.
89 a.g.e. 181.
90 Daha geni bilgi iin Bkz. Muhittin Baeci, Tenash Maddesi amil slam Ansiklopedisi, stanbul,
1994, VI, 180-182.