LAPORAN LENGKAP PRAKTIKUM

DASAR-DASAR ILMU TANAH

(102G2103)

NURWAMAYASARI
G011171546

PROGRAM STUDI AGROTEKNOLOGI

DEPARTEMEN ILMU TANAH
FAKULTAS PERTANIAN
UNIVERSITAS HASANUDDIN
MAKASSAR
2017

i
 HALAMAN PENGESAHAN

JUDUL : LAPORAN LENGKAP PRAKTIKUM DASAR-

DASAR ILMU TANAH
NAMA : NURWAMAYASARI
STAMBUK : G011171546
PROGRAM STUDI : AGROTEKNOLOGI
PROGRAM STUDI : 9 (SEMBILAN)

Laporan Ini Disusun sebagai salah satu syarat untuk mengikuti Ujian Praktikum
Dasar-Dasar Ilmu Tanah
(102G2103)

Pada

Program Studi Agroteknologi

Departemen Ilmu Tanah
Fakultas Pertanian
Universitas Hasanuddin
Makassar
2017

Mengetahui,
Kordinator Asisten Asisten Pembimbing

MUH. ABBAS NURUL FAJRI

G111 12 268 G111 15 038

Tanggal Pengesahan 04, November 2017

ii
 LEMBAR PERSEMBAHAN

NURWAMAYASARI
G011171546
Perjuangan merupakan pembelajaran yang membuat kita menjadi lebih kuat
dalam menghadapi hidup. Semua di dunia yang kita dapatkan tidak ada yang
instan. Begitupulah dalam mencapai kesuksesan. Begitu banyak pengorbanaan
yang harus kita lakukan dalam mencapai sebuah kesuksesan. Yang kita hadapi
hari ini tak seberapa besarnya dengan yang akan kita hadapi nanti. Tetap taat dan
bersyukur kepada-Nya.

iii
 KATA PENGANTAR

Puji dan syukur kita panjatkan kehadirat Allah swt karena atas berkat,
rahmat dan hidayah-Nya sehingga Laporan Lengkap Praktikum Dasar-Dasar
Ilmu Tanah ini dapat diselasaikan pada waktunya.
Pada kesempatan kali ini, penulis hendak menghantarkan terima kasih
kepada asisten yang telah bersedia untuk membantu dan memberikan bimbingan
mulai dari kegiatan praktikum sampai pada penyusunan laporan ini. Dan tak lupa
pula penulis mengucapkan terima kasih kepada teman-teman yang telah bersedia
membantu dan mendukung dalam penyusunan laporan ini.
Penulis pun menyadari bahwa laporan ini masih jauh dari kesempurnaan,
oleh karena itu penulis mengharapkan kritik dan saran yang sifatnya membangun
untuk penyempurnaan penyusunan laporan-laporan selanjutnya.
Akhir kata penulis berharap semoga laporan ini dapat bermanfaat kelak
bagi kita semua, Amin.

Makassar, 04 November 2017

Penulis

iv
 DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL.....................................................................................i

HALAMAN PENGESAHAN......................................................................ii

LEMBAR PERSEMBAHAN......................................................................iii

KATA PENGANTAR...................................................................................iv

DAFTAR ISI.................................................................................................v

DAFTAR TABEL.........................................................................................xii

DAFTAR LAMPIRAN.................................................................................xiii

DAFTAR GAMBAR....................................................................................xiv

TANAH SEBAGAI HASIL PELAPUKAN

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................2
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................2
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Pelapukan Tanah.................................................................................3
2.2. Faktor Pembentuk Tanah....................................................................3
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................6
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................6
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................6
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................7
4.2. Pembahasan .......................................................................................7
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................9
5.2. Saran ..................................................................................................9
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................10

v
LAMPIRAN .................................................................................................11

PROFIL TANAH

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................13
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................14
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Profil Tanah ........................................................................................15
2.2. Sifat Fisik Tanah.................................................................................16
2.3. Sifat Kimia Tanah...............................................................................16
III. METODOLOGI
3.1. Letak Geografis dan Administratif ....................................................18
3.2. Waktu dan Tempat..............................................................................18
3.3. Alat dan Bahan....................................................................................18
3.4. Prosedur Kerja....................................................................................18
3.4.1. Pembuatan Penampang Kerja..........................................................18
3.4.2. Pengambilan Sampel Tanah Utuh....................................................19
3.4.3. Pengambilan Sampel Tanah Terganggu...........................................19
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................20
4.2. Pembahasan .......................................................................................21
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................22
5.2. Saran ..................................................................................................22
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................23
LAMPIRAN .................................................................................................24

TEKSTUR

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................26
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................27

vi
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Tekstur Tanah......................................................................................28
2.2. Faktor Yang Mempengaruhi Tekstur Tanah........................................28
2.3. Hubungan Tekstur Tanah Dengan Pertumbuhan Tanaman.................29
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................32
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................32
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................32
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................33
4.2. Pembahasan .......................................................................................33
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................34
5.2. Saran ..................................................................................................34
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................35
LAMPIRAN .................................................................................................36

BAHAN ORGANIK

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................38
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................39
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Bahan Organik....................................................................................40
2.2. Faktor Yang Mempengaruhi Bahan Organik......................................40
2.3. Peran Bahan Organik Bagi Kesuburan Tanah....................................41
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................43
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................43
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................43
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................44
4.2. Pembahasan .......................................................................................44
V. PENUTUP

vii
 5.1. Kesimpulan ........................................................................................46
5.2. Saran ..................................................................................................46
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................47
LAMPIRAN .................................................................................................48

WARNA TANAH

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................50
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................50
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Warna Tanah.......................................................................................51
2.2. Warna Sebagai Indikator Kesuburan Tanah........................................52
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................53
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................53
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................53
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................54
4.2. Pembahasan .......................................................................................54
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................55
5.2. Saran ..................................................................................................55
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................56
LAMPIRAN .................................................................................................57

KEASAMAN TANAH

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................59
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................59
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Keasaman Tanah ................................................................................61
2.2. Faktor Yang Mempengaruhi Keasaman Tanah...................................61

viii
 2.3. Hubungan Keasaman Tanah Dengan Kesuburan Tanah.....................62
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................63
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................63
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................63
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................64
4.2. Pembahasan .......................................................................................64
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................65
5.2. Saran ..................................................................................................65
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................66
LAMPIRAN .................................................................................................67

BULK DENSITY

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................69
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................69

II. TINJAUAN PUSTAKA

2.1. Bulk Density........................................................................................70
2.2. Partikel Density...................................................................................70
2.3. Porositas..............................................................................................71
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................73
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................73
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................73
3.3.1. Pengambilan Sampel Tanah Utuh....................................................73
3.3.2. Proses Pengovenan Dan Perhitungan..............................................73
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................75
4.2. Pembahasan .......................................................................................75
V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................76

ix
 5.2. Saran ..................................................................................................76
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................77
LAMPIRAN .................................................................................................78

KADAR AIR KAPASITAS LAPANG

I. PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang ...................................................................................81
1.2. Tujuan dan Kegunaan.........................................................................81
II. TINJAUAN PUSTAKA
2.1. Kapasitas Lapang................................................................................82
2.2. Kadar Air.............................................................................................82
2.3. Hubungan Kadar Air Kapasitas Lapang Dengan Kesuburan Tanah...83
III. METODOLOGI
3.1. Waktu dan Tempat..............................................................................84
3.2. Alat dan Bahan....................................................................................84
3.3. Prosedur Kerja....................................................................................84
3.3.1. Pembuatan Plot Tanah.....................................................................84
3.3.2. Penyiraman Plot...............................................................................85
3.3.3. Pengambilan Sampel Tanah.............................................................85
3.3.4. Penimbangan dan Pengovenan Sampel Tanah.................................85
IV. PEMBAHASAN
4.1. Hasil ...................................................................................................87
4.2. Pembahasan .......................................................................................87

V. PENUTUP
5.1. Kesimpulan ........................................................................................89
5.2. Saran ..................................................................................................89
DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................90
LAMPIRAN .................................................................................................91

x
 DAFTAR TABEL
No.Teks
1. Tabel Hasil Pengamatan Tekstur Tanah Di Lapangan ................................. 33
2. Tabel Hasil Pengamatan Bahan Organik ..................................................... 44
3. Tabel Hasil Pengamatan Warna Tanah ......................................................... 54
4. Tabel Hasil Pengamatan Keasaman Tanah .................................................. 64
5. Tabel Hasil Pengamatan Bulk Density ......................................................... 75
6. Tabel Hasil Pengamatan Kapasitas Lapang.................................................. 87
7. Tabel Hasil Perhitungan Kapasitas Lapang.................................................. 87

DAFTAR LAMPIRAN
1. Perhitungan Bulk Density ...........................................................................79
2. Perhitungan Kadar Air Kapasitas Lapang .....................................................92

xi
 DAFTAR GAMBAR
1. Gambar Sampel Batuan Induk ..................................................................... 7
2. Gambar Penampang Profil dan Bentang Lahan Sekitar Profil .................... 20

xii