Matlab Derslik 2

Namazov Manafddin, Allahverdiyeva Nail
KOMPTERLRIN MHNDISLIKD TTBIQI
BAKI - 2013
3
BAKI AL NEFT MKTB
Namazov Manafddin, Allahverdiyeva Nail
KOMPTERLRN MHNDSLKD
TTBQ
MATLAB
(Mhazirlr konspekti)
Bak 2013
4
Mlliflr:
Namazov Manafddin Bir olu Bak Ali Neft Mktbinin Kompter v

informasiya-kommunikasiya texnologiyalar kafedrasnn dosenti;
Allahverdiyeva Nail Rizvan qz - Bak Ali Neft Mktbinin Kompter v informasiya-
kommunikasiya texnologiyalar kafedrasnn dosenti.
Namazov M.B., Allahverdiyeva N.R. MATLAB (drs vsaiti). Bak: ARDN-n mtbsi,
2013, 207 sh.
Drs vsaiti MATLAB proqram tminat, MATLAB proqram tminatnda proqramladrma,

funksiyalarn qrafiki, SYMBOLIC MATHEMATICS TOOLBOX simvollu riyazi altlr paketi v
SIMULINK proqram blmlrini hat edir.
Drs vsaiti Bak Ali Neft Mktbind Kompterlrin Mhndislikd Ttbiqi fnnind deyiln
mhazirlr sasnda trtib edilmidir. Drs vsaitindn ali texniki mktblrin bakalavr v magistlri,
mllimlr, aspirantlar v elmi-tdqiqatlar istifad ed bilrlr.
5
MNDRICT
GIRI ................................................................................................................................................................................. 8
1. MATLAB PROQRAMINA GR ................................................................................................................................ 9
1.1 INTERFEYS ................................................................................................................................................................ 9
1.2 Yddn idr edilmsi .......................................................................................................................................... 10
1.3 Hqiqi ddlr......................................................................................................................................................... 11
1.4 Matlabda verilnlrin tipi........................................................................................................................................ 13
1.5 Hqiqi ddlr zrind mllr ............................................................................................................................. 13
1.6 MTLB sisteminin ii fzs v nun mrlr pncrsi .................................................................................... 17
1.6.1 ncdn tyin olunmu dyinlr................................................................................................................... 23
1.6.2 ddlrin ekranda ks edilmsi n istifad olunan formatlar ..................................................................... 23
1.7 Elementr riyzi funksiylr ................................................................................................................................... 24
1.8 MTLB sistemind kmpleks hesblmlr ....................................................................................................... 28
1.9 MTLB sistemind ddi mssivlr .................................................................................................................... 30
1.10. Mssivlrl prln mliyytlrn sintksisi ..................................................................................................... 34
1.11 Vektr v mtrislrin qrlql evrilmlri ......................................................................................................... 40
1.12 MATLAB sisteminin ll mssivlri .......................................................................................................... 42
1.13 Mssivlrl ilmk n funksiylr ................................................................................................................... 44
1.14 Mssivlrl hesblm .......................................................................................................................................... 50
I FSIL ZR MISALLAR ............................................................................................................................................ 55
2. MTLB SISTMIND PROQRAMLADIRMA ............................................................................................... 58
2.1 Klaviaturadan verilnlrin daxil edilmsi n sorunun formalamas ................................................................ 58
2.2 if rti operatoru ...................................................................................................................................................... 58
2.3 switch rti operatoru .............................................................................................................................................. 63
2.4 while dvr operatoru ............................................................................................................................................. 66
2.5 for dvr operatoru .............................................................................................................................................. 68
3. MTLB SISTMIND FUNKSIYLRIN QRFIKI .......................................................................................... 70
3.1 Funksiylrn ikill qrfiklrinin qurulms...................................................................................................... 70
3.2 Funksiylrn qrfiklrinin trtibt ........................................................................................................................ 75
3.3 ll qrfik ....................................................................................................................................................... 79
3.4 Kmrnn vziyyti v ll qrfiklrin frlnms ......................................................................................... 86
3.4.1 Qrafiki istrumental vasit ................................................................................................................................ 88
3.5 Fyllrd slm v MTLB-n qrfiki tsvirlrinin bq prqrmlr trlmsi ........................................ 89
3.6 Tsvirlrd rnglrin qrdrlms ........................................................................................................................ 91
3.7 Funksiy v ssnri nlylr ............................................................................................................................... 95
4. SYMBOLIC MATHEMATICS TOOLBOX................................................................................................................ 98
4.1. ss mliyytlr ................................................................................................................................................... 98
4.2. byktlrin vrilmsi - DOUBLE ..................................................................................................................... 104
4.3. Dyim dqiqliyi il hsb ................................................................................................................................. 106
4.4. Riyzi ifdlrin sdldirilmsi ........................................................................................................................ 108
4.5. Riyzi nliz ..................................................................................................................................................... 114
6
4.6. Funksiylrn suprpzisiys, vrilmsi v tnliklrin hlli ............................................................................. 121

4.7. Simvllu mtrislr v mssivlrl i .................................................................................................................... 131
4.8. tti cbr ............................................................................................................................................................. 134
4.9. susi funksiylr ............................................................................................................................................... 145
5. SIMULINK PROQRAMI HAQQINDA MUMI MLUMAT ............................................................................. 149
5.1. Simulinkin i salnmas ...................................................................................................................................... 149
5.2. Simulink kitbnlr blmsinin icmal ............................................................................................................ 151
5.3. Modellrin yrdlms ........................................................................................................................................ 153
5.4. Modellr pncrsi............................................................................................................................................... 155
5.5. Modellrin hzrlnms v redakt dilmsinin sas nmunlri ....................................................................... 157
5.5.1. Mtn yazlarnn lav edilmsi .................................................................................................................... 157
5.5.2. byktlrin seilmsi .................................................................................................................................... 157
5.5.3. rlq slm buferind byktlrin krlmsi v yrdyidirilmsi ..................................................... 158
5.5.4. rlq slm buferindn byktin qoyulmas ............................................................................................ 158
5.5.5. byktlrin silinmsi .................................................................................................................................... 158
5.5.6. Blklrn birldirmsi (lqlndirilmsi) .................................................................................................. 158
5.5.7. Bloklarn llrinin dyidirilmsi.............................................................................................................. 159
5.5.8. Bloklarn hrkt tdirilmsi......................................................................................................................... 160
5.5.9. Und v Rd mrlrindn istifad............................................................................................................... 160
5.5.10. byktlrin frmtldrlms ................................................................................................................... 160
5.6. Sources siqnallar mnbyi ................................................................................................................................ 161
5.6.1. Sabit siqnallar mnbyi - Constant ............................................................................................................... 161
5.6.2. Sinusoidal siqnal mnbyi - Sine Wave......................................................................................................... 161
5.6.3. x sqnalnn zamann cari qiymtin gr formaladrlmas (ksilmz sistemlr n) ........................ 162
5.6.4. Diskret sistemlr n zamann cari qiymtin x sqnalnn formaladrlmas ...................................... 162
5.6.5. x siqnalnn model zaman qiymti v bir periodda istifad ediln hesablama addmlarnn say sasnda
formaladrlmas .................................................................................................................................................... 162
5.6.6. Xtti dyin mnb siqnal - Ramp .............................................................................................................. 163
5.6.7. Addm sqnaln generasiya edn siqnal ....................................................................................................... 164
5.6.8. Siqnallar generatoru - Signal Generator ................................................................................................... 165
5.6.9. Brabr paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn blok - Uniform Random Number
................................................................................................................................................................................ 166
5.6.10. Normal paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn blok - Random Number ........ 166
5.6.11. mpuls tipli siqnal mnbyi - Pulse Generator ........................................................................................... 167
5.6.12. Tezliyi xtti dyin generator - Chirp Generator ...................................................................................... 168
5.6.13. A ky generatoru (buraxma zola mhdud olan)..................................................................................... 168
5.6.14. Zaman sqnal mnbyi - Clock................................................................................................................... 169
5.6.15. Rqmsal zaman mnbyi - Digital Clock .................................................................................................. 170
5.6.16. Fayldan verilnlri oxuyan blok - From File.............................................................................................. 170
5.6.17. oblastndan verilnlri oxuyan blok - From Workspace ...................................................................... 171
5.6.18. Sfr sviyyli siqnal bloku - Ground........................................................................................................... 172
5.6.19. Periodik siqnal bloku -Repeating Sequence ................................................................................................ 173
5.6.20. Giri port bloku - Inport ........................................................................................................................... 173
5.7. Sinks siqnal qbul edicilri ............................................................................................................................... 175
7
5.7.1. Osilloqraf- Scope ........................................................................................................................................ 175

5.7.2. Floating Scope tipli osilloqraf .................................................................................................................... 177
5.7.3. Qrafikqurucu - Graph .......................................................................................................................... 179
5.7.4. Rqmsal indikator - Display........................................................................................................................ 180
5.7.5. Modelldirmni dayandran blok - Stop Simulation.................................................................................... 182
5.7.6. Verilnlrin faylda yadda saxlanlmas - File ......................................................................................... 182
5.7.7. Verilnlrin i oblastda v ya fzada yadda saxlayan blok - Workspace ............................................. 183
5.7.8. Sonlandrc qbuledici- Terminator ............................................................................................................. 184
5.7.9. x port bloku - Outport ............................................................................................................................. 184
5.8. Math riyazi mliyyatlar bloku ......................................................................................................................... 187
5.8.1. Cmi hesablayan blok - Sum ......................................................................................................................... 187
5.8.2. Mtlq qiymtinin hesablama bloku - Abs .................................................................................................... 188
5.8.3. Vurma bloku - Product ................................................................................................................................. 189
5.8.4. Siqnaln iarsini tyin edn blok - Sign ....................................................................................................... 191
5.8.5. Gclndirm bloku ( Gain v Matrix Gain) .................................................................................................. 192
5.8.6. Srkn dymli tnzimlyici - Slider Gain ................................................................................................ 194
5.8.7. Skalyar hasili hesablayan blok - Dot Product .............................................................................................. 194
5.8.8. Riyazi funksiyalar hesablayan blok - Math Function .................................................................................. 195
5.8.9. Triqonometrik funksiyalar hesablayan blok - Trigonometric Function ....................................................... 196
5.8.10. Kompleks ddin hqiqi v xyali hisslri ayran blok - Complex to Real-Imag ...................................... 197
5.8.11. Kompleks ddin modul v arqumentinin hesablanmas bloku - Complex to Magnitude-Angle ................ 198
5.8.12. Hqiqi v xyali hisslr gr kompleks ddin formaladrlmas- Real-Imag to Complex ................. 199
5.8.13. Modul v arqumentin gr kompleks ddin hesablanmas- Magnitude-Angle to Complex..................... 199
5.8.14. Minimal v maksimal qiymtlri tyin edn blok - MinMax ....................................................................... 200
5.8.15. ddlrin yuvarlaqladrmas bloku - Rounding Function ........................................................................ 201
5.8.16. Mnasibt operatorunu yerin yetirn blok - Relational Operator ............................................................ 202
5.8.17. Mntiqi mliyyatlar yerin yetirn blok - Logical Operation .................................................................. 203
5.8.18. Bit-bit mntiqi mliyyatlar yerin yetirn Bitwise Logical Operator bloku ............................................. 204
5.8.19. Kombinator mntiq bloku- Combinatorical Logic ...................................................................................... 205
5.8.20. Cbri kontur bloku - Algebraic Constraint ................................................................................................. 207
8
GIRI
Msir kmpterlr ydd v imknlr il infrmsiylrn trlmsi, yeni

tenlgiylrn yrdlms, elm v teniknn mrkkb msllrinin hll edilmsi
prsesind lt evrilmidir.
byektiv sbblr gr hll ediln msllrin mrkkbliyinin rtms lqritmlrin
mrkkblmsin v nlrn Ci, Pascal, Fortran v s. lqritmik dillrd
relldrlmsn gtirir. Bundn lv kdlrn hzrlnmsn vt srf edilir. Bu
sbblr vtmtldrlm lyihlndirm sisteminin yrdlmsn gtirmidir. Bel
sistemlr kifyt qdr dn meydn glmi v dr itissldrlmdr. Riyzi LS
rsnd MathCAD (MathSoft Ins.), Mathematica (Wolfram Research, lns.), MATLAB
(MathWorks lns.), Maple V (Wayerloo Maple Lns.) dh ppulyrlq qznmlr.
Bu hzrlnm mteril n gcl v dh q MATLAB sistemin v bu
sistemd ilyn hesblm prqrmlrn hsr edilir. Bu sistem kifyt qdr mrkkb
ttbiqi msllrin hlli n menizm rlunu yny bilr. Burd ss prblem sistemin
mhsuldrlnn rtrlms prblemidir.
Bu kitbd sistemin mhsuldrlnn hmiyytli drcd rtrlmsn imkn vern
mmentlr v htt MTLB rivsindn mq izh edilir.
Drslik kimi tklif lunn bu kitbd iki v ll qrfiklrin qurulms, trtibt v
nlrn bq sistemlr trlmsi qydlr, hminin SYMBOLIC MATHEMATICS
TOOLBOX ttbiqi prqrmlr pketinin bir hisssi z ksini tpmdr.
Drsliyin snund is MTLB V sisteminin indeks gstricilri verilmidir. Bu is
sistemin mrlrinin, funksiylrnn v pertrlrnn b dlmsind ss vsitdir.
MTLB ddi hesblmlr sistemidir, hr hns meniki hesbtlr n
simvllrl hesblm pketindn, msln, Maple V pketindn istifd etmk imknn
mlikdir.
MTLB-n susiyyti Simulink stqurumundn ibrtdir. Bu is RD rejimind
bir msllri hll etmy, yni yr-yr blklrdn mdel yrtm v prsesi i
slm imkn verir.
Bu kitbn dvm lrq p hzrlnm mterillr ddi sullrn MTLB
prqrmlr pketi il relldrlmsn hsr lunmudur.
9
1. MATLAB PROQRAMINA GR
1.1 INTERFEYS
MTLB mrlr interfeysin mlikdir. gr hr hns mr dil edilmidirs, nd

siz nu lv (geri gtr) v y dyi bilmzsiniz. gr siz vvllr Mple V-d
ilmisinizs, nd bu blncd sizin unuz glmyckdir. mm sistemin idey-
sn yv-yv nldqdn snr Mathematics v y Mple-d dsturun redkt lunms
imkn glmli grnckdir. Sistem i slndqdn snr ilmy hzrdr v sizdn
mrin dil lmsn gzlyir.
Nvbti mrlri yn (burd siz n dil etmlisinizs, gy rngl yrlmdr):
a=[1 2;1 0] b=[1;2] a*b

a= b= ans =
12 1 5
10 2 1
Bu nmund siz b ddynz kimi mtris v vektr bir-birin vurulmudur. Bel

nmunnin seilmsi tsdfi lmmdr. I bunddr ki, MTLB mtrislrl v
vektrlrl ii nzrd tutn sistemdir. Siz sklyr, verilnlr v y sthlr mssivi ver
bilrsiniz (bmyrq ki, MTLB-n dili tsvvr nu uyun ll mssiv kimi
10
tyin (myyn) edir):
s=10; disp(stir)
d(1,1,1)=2.5 stir
d = 2.5 0 0
gr mrin snund nqtli vergl qysydq, siz mliyytn nticsinin

mycn nec se bilrdiniz.
MTLB-n hr hns mrin (pertrun) funksiysn gr trisini lmq n
ltlr pnelind ? piktqrm semk lr v y help mrin_d ymq lzmdr:
help dir
DIR List directory.
DIR directory_name lists...
Ekrnn ilk blstn tmizlmk n dk mri dil edin:
clc
1.2 Yddn idr edilmsi
Nec bilk ki, sistem hns dyinlr mlumdur? Bunun n ii blstnn

ktlqu - piktqrm sein:
Siz bu v y digr mssivi ehtiytd slmq n yddn ne zyi yrmq

lzm gldiyini sistem gstrmy ehtiyc ydur. MTLB dinmiki lrq mssivin hr
bir tz elementi n nu z yrr v bu nc hissd dncmz ss
susiyytlrdn biridir. Matlabda verilnlrin slnms, pzulms v y yrdlms
sddir.
Verilnlrin diskd slnlms n dk mri yzmq lzmdr:
11
save data_a a
Bel mr il siz cari qovluqda data-a.mat fylnd a dyinini sldnz. gr btn
dyinlri slmq istyirsinizs, nd yzmq lzmdr:
save data_all
Dyini yaddadan pzmq (silmk) n aadak mr yzlmldr:
clear a
Btn dyinlri yaddadan pzmq n mr aadak kimi olmaldr:
clear
Diskd vvlcdn slnln dyinlri yklmk n load mrindn istifd
lunur:
load data_a
Indi is siz yenidn a mtrisinin qiymtlrindn istifd ed bilrsiniz.
1.3 Hqiqi ddlr
MTLB mhitind hesblm prln verilnlrin ss tiplri, veriln dqiqlikl

itiyri hqiqi dd ynln snlu nluq ksrlrdir. Snuncu, mumi hld ncq
snsuz nluq ksr klind gstril bilr. Demk lr ki, MTLB hqiqi ddlrl tqribi
lrq ilyir. MTLB-d hqiqi ddlr mntiss v trtib gstricisi il verilir:
2.851038547e+12; -456.38456978; 0.0045692e0; 0.93185e-1; 4.5; -123

v s.
Tm ddlrd ksr hiss ydur, mm nlr d MTLB sistemi il mn
sviyysind ksr ddlr kimi hmin frmd gstrilirlr. Verilnlrin bel ss tipi
double dlnr.
Mhz verilnlrin bel tipi, itiyri dyin n var sayilma frz edilir. Mntiss v
trtib gstricilrin (mn sviyysind ddlrin ikili sistemd yzlndn istifd
lunur) yddn 8 byt yrlr. Nticd, nluq ddin 15 hmiyytli rqm trtibli
gstrilm dqiqliyin nil lunur. Bu zmn MTLB sistemind gstril biln v
mtlq qiymt gr mksiml hqiqi dd
1.797693134862316e+308,
mtlq qiymtin gr minimum dd is beldir:
2.225073858507202e-308
Bu ddlr n htt susi dlr verilmidir: realmax v realmin.
MTLB mhiti i slndqdn snr nun mrlr pncrsind >> dvt irsi z
r.
12
z mddtdn snr klviturdan dd, dyinlrin dlarn, mliyyt irlrini

(susi hld -lik irsi mnimsmk mliyytn uyundur) dil etmk lr ki, bunlr
d birlikd hr hns ifdni tkil edir. Dyinin d hrf il blyr v hrflrdn,
rqmlrdn v irlrin ymndan ibrtdir. MTLB 31 simvl qdr dyinlrin
dlrn tnyr (qlnlr hmiyyt vermir) v simvllr registrlrini frqlndirir. Enter
dymsinin bslms MTLB sistemini mcbur edir ki, ifdnin qiymtini hesblsn v
kild grnn kimi nticni gstrsin.
MTLB hqiqi ddi ekrn rmq n z mrlr pncrsini grksiz
tfsiltlrl yklmmkdn tr gizlinc short frmtndn istifd edir v bu zmn
vergldn snr ncq drd nluq rqm grnr. gr tm tsvir tlb lunurs, nd
klviturdn
format long
mrini dil etmk, bundn snr hesblmnn nticsini grmk n res dyinin dn
yzmq lzmdr.
ENTER dymsini bsrq dh trfl mlumt lrq:
res = -93.29900636942675
Indi MTLB-n cari sensdk i mddtind hesblmnn btn nticlri yksk
dqiqlikl gstrilckdir. gr iin bu sensnn qurtrmsn qdr MTLB-n mrlr
pncrsindn hqiqi ddin vvlki dqiqlikl vizul grnn qytmq tlb lunrs,
format short
mrini dil etmk v ENTER dymsini bsmql yerin yetirmk lzmdr:
Bq mrql frmt hqiqi ddin di ksr klind gstrilmsidir ki, bunun n
format rat
mri dil edilir.
vvl hesblnln res dyini dk kild gstrilckdir:
res = -9050/97
Nhyt ki, gr perndlr v hesblm nticlri tmdrlrs d nlr mnn
yddnd ksr dd kimi tsvvr edilir. MTLB-n mrlr pncrsind nlr vizul
tm dd klind grnrlr. Bu aadak kild izh edilir. gr hesablanan ifad bq
bir dl hr hns dyin mnimsdilmyibs, nticy susi ans d verilir (bu stndrt
irlmdir).
13
1.4 Matlabda verilnlrin tipi
Matlabda 14 tip sas verilnlrin vardr. Massivlrin formaladrlmasnda hr bu tipdn

istifad etmk olar. Aadak cdvld massiv v onda istifad olunan tiplr gstrilmidir.
1.5 Hqiqi ddlr zrind mllr
Hqiqi ddlr zrind tplm, m, vurm v blm hesb mllri prlr v

bunlr n +, , * v / irlrindn istifd edilir.
14
Bundn bq ^ irsi il irlnmi qvvt yksltm mli vr. Bu mllrin ttbiqinin

nticlri d gstrilmidir:
5^2
ans = 25
t=5
t = ans ^ (0.5)
Hesb mllri yerin yetirilrkn birincilik didir: vvlc - qvvt yksltm, snr -
tplm v m. Birinciliyi eyni ln mllr nvb il sldn s yerin yetirilir, mm
dirvi mtrizlr bu nvbni dyi bilr. Hesab mllrinin yerin yetrilmsind
stnlk drcsi aadak cdvld verilmidir,
15
Hesb mllrindn sl lmyrq bq mnsibt mli v mntiqi mllrdn istifd

edilir. Mnsibt mli iki pernd kmiyyt gr z rlrnd mqyis edir. Bu mllr
irlr v y irlr kmbinsiys il dk kimi yzlr
< Kiikdir
<= Kiikdir v y brbrdir
> Bykdr
>= Bykdr v y brbrdir
== Brbrdir
~= Brbr deyil
Burd a ifdsi dyin kmiyytin hqiqtn b dyin kmiyytlrdn (hqiqtn)

kiik lduu n vhid hsil edir.
c ~ = b ifdsi hqiqidir, bel ki, drudn d c ifdsi 3- brbrdir, lkin ikiy
brbr ln b-y brbr deyil. Sn lrq , 1 qiymtini hsil edir. Snuncu ifdd, b
== a, hqiqi deyildir v 0 hsil edir. Nticd res dyini, bu ifdnin qiymtlri cmin
brbr lrq ikiy brbr edilir.
Mnsibt mllri hesb mllrin nisbtn dh birinciliy mlikdir. Bun
gr d yurd bln res dyini ncq mnsibt mlinin qiymtlri cmin
brbrdir, n gr ki, biz bu mllri dirvi mvtrizlr lmq. Bunu hmi ydd
slmq vcibdir, bel ki, dirvi mtrizlrin lmms nticnin dyimsin gtir
bilr. Msln,gr a=1, b=1, c=3, lrs, nd
c + (b == a)
ifdsi 4- brbrdir, bu zmn dirvi mtrizsiz ln
c + b == a
ifdsi 0- brbrdir.
Indi MTLB sistemind nqtli vergln (;) rlun diqqt verk. Nqtli vergl
mtlif mqsdlr n istifd edil bilr. Biz klvitur il hr hns ifdni dil
16
etdikd (0>> - dvt irsindn snr yerlir) v ENTER dymsini bsdqd MTLB
bu ifdnin hzrlnmsn hyt keirir v nticni znn mrlr pncrsin rr.
gr biz hmin n hesblmlrn nticsini grmk istmiriks (msln, bu rlq
nticlr n rkterikdir), nd dil ediln ifdnin snund nqtli vergl qymq v
ncq bundn snr ENTER-i bsmq lzmdr.
Bundn bq, gr biz istsk ki, bir dfy, dh drusu ENTER dymsini bir
df bsmql bir ne mtlif ifdni hesblyq, nlrn qiymtlrini mtlif
dyinlr mnimsdk, nd bu ifdlri bir-birindn nqtli vergll yrmq lzmdr.
Bu is qbqdk kild MTLB sisteminin mrlr pncrsind gstrilmidir.
Snuncu qrup mllr nvbti cdvld veriln mntiqi mllrdir:
& V (AND)
| V Y (OR)
~ Y (NOT)
Mntiqi mllr z perndlrn hqiqi (sfr brbr lmyn) v y yln
(sfr brbr) kimi rh edirlr. gr v mlinin hr iki pernd hqiqidirs (sfr
brbr deyils), nd bu mlin nticsi hqiqi-y brbrdir; qln btn hllrd v
mli (yln) qiymti hsil edir. V y mli perndlrn hr ikisi d yln (sfr
brbr) lduu hld, ncq (yln) hsil edir. Nhyt, y mli Yln hqiqiy
v trsin evirir. Dh drusu, gr nun pernd sfr lmyn dddirs, nd bu ml
1 hsil edir, mm gr pernd sfrdrs, bu zmn y mlinin ttbiqinin nticsi
vhid lcqdr. Mntiqi mllr stnlk drcsin mlikdirlr.
Eyni bir ifdd btn sdlnn mllrdn istifd etmk lr: hesb, mntiqi v
mqyis mllri. mllrin yerin yetirilm rdcll nlrn ifdnin dilind
yerlmsi, nlrn stnlk drcsi v dirvi mtrizlrin nzr lnms il
myynldirilir. Mntiqi mllrin yerin yetirilmsin aid misllara baxalm:
Bunu Matlabn mrlr strind bel yerin yetirmk olar:

17
1.6 MTLB sisteminin ii fzs v nun mrlr pncrsi
N vt ki, siz MTLB- i slrsnz v hesblm mllrini yerin yetirmy

blyrsnz, mrlr pncrsind klvitur il dil etdiyiniz dd, dyin (nlrn d
il), hesblmlrn nticlri grnr. dtn, hesblm yenidn v yenidn tkrrlnr:
klvitur il yeni ddi verilnlr v yeni simvllu ifdlr dil edilir. Nticd,
MTLB-n pncrsind srbst yer tmr v (skrllirvnie) (prtck,
prkrutk) ml glir - btn stirlr bir sviyy yur yerini dyiir. Bu zmn n
yurd yerln stir grnn blst trk edir, mm pncrnin n snd yeni
verilnlri dil etmk n srbst stir grnr. lbtt, bu stir >> - dvt irsini
slyr.
Pncrnin grnn hisssini trk edn mlumtlr he yn y lmur. n, hmi,
stndrt qrfiki idretm lti - frltm zl (ingilisc - Scrollbar) il pncrnin
irisindkilri frltmql hyt keirmkl yenidn bmq lr. Bunun n sin il bu
zln stn sqqldtmq lzmdr v y sinn kmyi il frltm zlnn
srngcini lzmi istiqmtd (yur v y ) srmk (drtmq) lzmdr.
MTLB sisteminin mrlr pncrsinin, hminin irisindkilrin frldlmsn
klviturnn nvbti dymlrinin kmyi il hyt keirmk lr: Page Up, Page Down,
Ctrl+Home (Ctrl v Home dymlrini eyni zmnd bsmql) v Ctrl+End.
Yur v dymlri itiyri mtn redktrund kursrun -yur
yerdyimsi v pncrnin iindkilri evirmk MTLB sistemd bq cr ilyir. Bu
dymlr klvitur il vvl dil edilmi mrlri diletm strin qytrm v bq
giri mlumt dil etmy imkn verir. Dh drusu btn bu mlumtlr yddn
susi blstnd ydd slnlr. Yddn bu blstn mrlr qms dlndrrlr. Bel
ki, sn dil ediln mlumt Yur dymsi il nu evirn zmn birinci lrq z
r. Snr snuncudn vvlki mr z r v bel dvm edir. dymsi
18
mrlri ks istiqmtd evrilmsini hyt keirir.

mumildirrk demk lr ki, MTLB sisteminin pncrsind grnn btn
mlumt prinsipl frqlnn iki mtlif znd yerlir: blm zns v redkt edilm
zns.
Gzdn keirm znsnd kursru nun stn qysn d rtq he nyi dzltm
lmz, mm klviturdn dil etmy reksiy, kursrun redkt znsnd yerln
giri strin (dh drusu giri nqty) vtmtik yerdyimsi lcqdr. Sinn kmyi
il blm znsndn itiyri mlumt yrmq v nu Windows mliyytlr sisteminin
dyim buferin (dh drusu Clipboard-a) krmk, snr is nu y redkt mtin
sndin (msln, Word redktsin), y d yen d giri strin qymq lr.
Redkt zns dtn MTLB sisteminin mrlr pncrsind >> - dvt irsi
gstriln bir (snuncu) stri tutur. nu giri stri dlndrrlr. mm, lzm lduqd bu
mntiqi stri MTLB-n mrlr pncrsind bir ne fiziki str pylmq lr. Bunun
n sdc lrq ENTER dymsini bsmq lmz, bel ki, bu zmn mlumtn dil
edilmsi qurtrcqdr v MTLB hesblm v nticlri gstrmy blycqdr.
Bun gr d grnrk dil edilmni dvm etdirmk n
klind gstriln kimi dil ediln mlumtdn nvbti fiziki str kemk n v
dh nqt qyulduqdn snr ENTER dymsini bsmq lzmdr.
mm bu hld d redkt zns, ncq n snuncu stird pylnr (bu hld , >> -
dvt irsini slmr), mm vvlki mntiqi giri stirlrinin fiziki stirlrind he nyi
dyimk lmz. Mntiqi giri stri 256 simvldn sly bilmir.
MTLB sisteminin cri sensndk ii mddtind hesblnn btn dyinlrin
19
qiymtlri kmpterin yddnd ii fz dlnn susi blstd slnlr (ingilisc d -

Workspace).
clc
mri il MTLB sistemi pncrsi irisindki btn grnnlri silmk lr, mm bu
ii fznn iindkilr tunmur. Hqiqtn d, gr bundn snr vvl yln a
dyininin dn ysq, nd ENTER dymsi bsldqdn snr biz yenidn nun
qiymtini grrik:
>>a
a = 20
MTLB btn vvlki nticlri (hminin mrlri) vtmtik lrq ydd
slms lverilidir. mm burd gr ydd slnln mlumtlrn hcmi lduqc
byk lrs, nd glmzlik d kr l bilr. (Snrlr biz gstrcyik ki,
MTLB nhng ll verilnlrl ily bilir). gr siz veriln i sensnd bzi
dyinlri slmq dh tlb edilmirs, nlr d1 v d2 dl dyinlri ii fzdn
siln
clear d1 d2
mri il mnn yddndn silmk lr. Btn dyinlri bir dfy silmkdn tr
clear
mrindn istifd etmk lzmdr.
gr siz ii fzd hns dyinlrin qldn bilmirsinizs v y bhlnirsinizs
(trddd edirsinizs), siz hmi
who
mrini yerin yetir bilrsiniz. Bel ki, bu mr MTLB sisteminin ii fzsn dil ln
btn dyinlrin siyhsn hmin n z rcqdr (nvbti kl b).
Bu Ii fzdn itiyri dyinin qiymtin bmq n nun dn ymq v ENTER

dymsini bsmq kifytdir:
20
MTLB-l i sensn bldqd cri sens zmn hesblnn btn dyinlr itir. Bu
dyinlri digr nvbti senslrd istifd etmk n slmq lr, bunun n Ii
fznn iindkilri menyu kmnds vsitsil fyl klind diskd ydd slmq
lzmdr:
File | Save Workspace As
Bundn snr diskd qovluun v fyln dnn seilmsi n Windows mliyyt
sisteminin stndrt dilq pncrsi z r. Fyln genilnm d hkmn .mt
lmldr. Bel fyllr MT-fyllr dlndrcyq. Menyu mri vzin MTLB-n
mrlr pncrsind bilvsit
save fyl_yl\MT-fyln_d
mrini ymq lr.
MTLB sisteminin yeni sensnd menyu mri il diskin Ii fzsnd vvlcdn
slnlnlr brp ed bilrsiniz:
File | Load Workspace
Bundn snr stndrt dilq pncrsind lzm ln MT-fyl gstrilmlidir.
Bundn lv, bu mri bir ne df mtlif fyllrl yerin yetirib MTLB
sisteminin bu ii fzsn bir ne vvlki i senslrnn iindkilrini birldir bilrik.
mm, gr mtlif ln senslrdn dyinlrin dlr st-st drs, nd bu ii
fzd ncq snuncu ln MT-fyldn dyinlr verilckdir. Menyu mri vzin
MTLB-n mrlr pncrsind bilvsit
load MT-fyln_d
mrini ymq lr.
Hminin MT-fyl diskind yzlnlrdn i fzd mtlif dyinlrin
qiymtlrini hesblmq lr. Bunun n
load MT-fyln_d d1, d2, ...
Nticd gstriln MT-fyldn d1, d2 v s. dl dyinlr yaddaa
yklnckdir. Bu zmn gr MT-fyln ylu tm gstrilmyibs, nd , mtlq
MTLB sisteminin cri qovluundadr. Cari qovluu hmi
cd
21
mrinin kmyi il bilmk lr.

Bu qovluu
cd yeni_ktlq_yl
mri il dyimk lr.
Bu v baqa mrlr haqqnda qsa mlumat aadak cdvllrd verilmidir.
Dyinlrin idaredilmsi zr mrlr
On-line yardm n istifad ediln mrlr
Workspace-dn alnan informasiya

22
Qovluqlar haqqnda mlumat
mumi mlumat almaq n mrlr
Proqram dayandran mrlr
almalar:
1. Ifadni hesablayn:
2.
23
1.6.1 ncdn tyin olunmu dyinlr

Matlab proqram paketind ncdn tyin olunmu dyinlr var ki, olar bir ox
hesablamalarda istifad etmk olar. Bu dyinlr aadak cdvld verilmidir.
1.6.2 ddlrin ekranda ks edilmsi n istifad olunan formatlar

Matlabda ddlri ekranda tsvir etmk n mxtlif fortmatlar vardir ki, onlarn
hamsn haqqnda daha geni mlumat help format mri il ala bilrsiniz. Aadak
cdvld bu formatlar haqqnda qsa mlumat verilmidr.
Formatlar
24
1.7 Elementr riyzi funksiylr

MTLB sistemind btn ss elementr funksiylr itirk edir: qvvt, stl,
triqnmetrik v bunlrn trsi. Itiyri funksiy z d il, giri rqumentlrin siyhs
(funksiynn dndn snr dirvi mtrizlrin iind durur v vergl il sdlnr) v
hesblnn () qiymtl rkteriz lunur.
Ilkin lrq vvl bdmz mntiqi mllr ymn tmmlyn mntiqi xor
funksiysn bq. Bu funksiy iki giri rqumentin mlikdir v nlr zrind V Y
rmq mlini hesblyr, hns ki, vhid hsil edir (hqiqi) ncq hld ki, ddi
rqumentlrdn biri hqiqidir (sfr brbr deyil), birisi is ylndr (sfr brbrdir).
Msln,
>>a=1; b=0;
>>xor(a, b)
ans = 1
lkin gr hr iki rqument hqiqi v y hr ikisi yln-drs, nd bu funksiy sfr

hsil edir:
>>a=1; b=1;
>>xor(a, b)
25
ans = 0
Matlabda istifad olunan bu v baqa mntiqi operator rolunu dayan mntiqi
funksiyalar aada verilmidir.
Mntiqi operatorlarn doruluq cdvli
lav mntiqi funksiyalar
MTLB sistemind itiyri elementr funksiy hqqnd tez bir zmnd sru mlumt
26
lmq n dk mri yerin yetirmk lzmdr:
help funksiynn_d
Triqnmetrik funksiylr tm htli gstrilmidir: sin, cos, tan (tngels), cot

(ktngels), asin (rksinus), acos (rkksinus), atan (rktngels), acot (rkktngels).
Hminin z ildiln funksiylr tipindn ln sekns, ksekns v s., hiperblik
funksiylr (ekspentnn kmbinsiys) vr.
Nmun n asin funksiysnn hesblnms dil ln 2*asin(1) ifdsini hesblsq

dk
ans = 3.1416
nticsini lrq ki, , ddin uyundur. MTLB sistemind ddi n susi pi
27
irlmsi vr.
Tmqiymtli hesbl lqd ln bq funksiylr yd slq. Msln,
yuvrlqldrm funksiys: round (yn tm dd qdr yuvrlqldrm), fix (ddin
ksr hisssinin ksiyi), floor (n kiik tm qdr yuvrlqldrm), ceil (n byk tm
qdr yuvqlqldrm).
Bundn lv bq funksiylr vr: mod (irni nzr lmql blmdn qlq),

rem (mdul hesb mnsnd qlq), sign (ddin irsi), factor (ddin sd vuruqlr
yrlms), isprime (hqiqi, gr dd sddirs), primes (sd ddlrin siyhsn
yrtmq), rat (ddin rsinl ksr klind ynlms), lcm (n kiik rtq blnn),
gcd (n byk rtq bln).
mod v rem fuksiylr msbt rqumentlr n eyni nticni verir. susi hld
mod(7,2) == rem(7,2) == 1
Lkin mtlif irli rqumentlrl mllr n nlr mtlif qiymtlr hsil edir:
mod(-7,2) = 1; rem(-7,2) = -1
mumi hld bu funksiylr yuvrlqldrm funksiylr il dk kild
bldr:
rem(x,y) == xy*fix(x/y)
mod(x,y) == xy*floor(x/y)
V nhyt, kmbintrikdn bzi stndrt nticlri hesblyn perms funksiys
yerdyimlrin syn, nchoosek funksiys birlmlrin syn hesblyr. Msln, 10-
dn 3- gr birlmlrin sy dk funksiylrnn rlms il sn tplr:
28
Sdlnn funksiylrdn u btn R hqiqi ddlr luundn frqli tyin

blstn mlikdirlr. Funksiy n rqumentin mmkn lmyn qiymti verildiyi zmn
v y mmkn lmyn mli yerin yetirmk chd edildiyi hld biz
brdrlq mlumt lrq, msln, sfr blmy chd edildikd
Warning: Divide by zero.
brdrlq stri grnr, mm ntic kimi
ans = Inf
mlumt rlr, burd Inf snsuzluu simvlldrr. Hmin bu ntic sfrn
lqrifmini hesblmq chdi zmn d lnr.
Hrnd ki, zmn hqiqi dyinli funksiynn tyin blstndn n rqumenti
veriln zmn (msln, kvdrt kk n mnfi rqument) MTLB sistemi vtmtik
lrq kmpleks ddlr blstn r v kmpleks funksiyy nlji qiymti hesblyr.
1.8 MTLB sistemind kmpleks hesblmlr
sqrt(-1) funksiys hesblnn zmn kmpleks dd lnr:
kildn grnr ki, MTLB sistemind yli vhid riyzi dbiyytlr n

nnvi ln i hrfi il ir lunur. Bununl yn yli vhid n MTLB-d j hrfi
d ehtiytd slnlr. Y lr ki, znz drmmq mqsdil bq mqsdlr
n bu hrflrdn istifd etmysiniz.
Dyin ln hld sdc lrq x+iy yzmq lmz, mtlq vurm irsindn
istifd etmk lzmdr, yni x+i*y.
29
Kompleks dlr funksiyalar
Kompleks ddlr zrind hesab mllr
Demk lr ki, btn elementr funksiylr kmpleks rqumentl hesblmlr

prm imkn verir. Msln:
res = sin(2+3i)*atan(4i)/(1 6i)
res= -1.8009 1.9190i
Indi biz mhur Eyler dsturunu yly bilrik:
exp(i*x) = cos(x)+i*sin(x)
x hqiqi dyinin mtlif qiymtlr verrk bu dsturun s v sl trfindki
ifdlri hesblyq. Msln x=1 lduqd hm s v hm d sl trf n eyni
qiymtlri lrq: 0.5403+0.8415i. x=2 n bu brbrliyin hr iki trfi yenidn eyni
nticni verir: -0.4161+0.9093i v bel dvm edir.
mm bzi hllrd kmpleks rqumentlr hqqnd dnmq bel mmkn deyil:
30
Kmpleks ddlrl ilmk n susi lrq dk funksiylr nzrd

tutulmudur: abs (kmpleks ddin mtlq qiymti), conj (kmpleks qm dd), imag
(kmpleks ddin yli hisssi), real (kmpleks ddin hqiqi hisssi), angle (kmpleks
ddin rqumenti), isreal (hqiqi, gr dd hqiqidirs).
Qeyd edk ki, kmpleks irli dyin v kmpleks funksiylrn dlr hqqnd he
bir susi rzlm (mvcud deyil) ydur. Dyinlr vvlcdn he bir yzl tlb
etmirlr. Btn hesblmlr hqiqi blstdn kmpleks blst vtmtik lrq trlr.
Bu kmpleks perndlr veriln zmn (kmpleks vhid n ehtiytd slnln i v y j
dlrndn istifd lunur) v y ncq hqiqi hesblmlrl kifytlnmk mmkn
lmd hld (sqrt(-1) funksiys hesblnln hldk kimi) b verir.
Bellikl, MTLB sistemi istifdi n fff kild hqiqi ddlrl
hesblmlrdn kmpleks ddlrl hesblmlr ke bilir. Bundn bq, MTLB
qrq hqiqi (v y kmpleks) ddlrl hesblmlr yr-yr ddlrd lduu kimi
apara bilr. MTLB sisteminin n rkteristik susiyytlrindn biri bundn ibrtdir.
1.9 MTLB sistemind ddi mssivlr
Prqrmldrmd qrq ddlri mssiv dlndrmq qbul edilmidir. Btv

mssiv bir d verilir, lkin mssivin yr-yr elementlrin mracit tm ddli indeksl,
dh drusu, mssiv elementinin nmrsi il hyt keirilir.
Mssivlr bir indeksdn (nmr) istifd lunduqd birll v digr hallarda
ll (susi hld, ikill) lurlr.
vvlc birll mssivlr bq. Bu tti qrq ddlr (elementlr) irisind
hr bir elementin mvqeyi vhid ddl - nun nmrsi il verilir. Mssivin birinci
elementi, ikinci elementi v s. demk lr.
Bir ne ddlrdn ibrt (hqiqi v y kmpleks) birll mssivin verilmsi n
kvdrt mtrizlrin ([ ]) kmyi il ir lunn knktensiy mlindn istifd lunur.
Msln, nvbti ifd
>> a1 = [ 1 2 3 ]
elementdn (hqiqi ddlr) birll a1 mssiv dlnn dyini frmldrr.
Mssivd birldiriln elementlr bir-birindn y boluqla, y d vergll yrlrlr. Buna
gr d,
>> a1 = [ 1, 2, 3 ]
ifdsi vvlki ifd il eynidir.
Birll mssivin frdi elementin mracit etmk n nun dndn snr dirvi
mtrizd bu elementin indeksini (nmrsini) gstrmk lzmdr. Msln, a1 mssivinin
nc elementi a1(3) kimi ir lunur, birinci element - a1(1) kimi, ikinci element - a1(2)
kimi.
gr yurd knktensiy mli il frmldrlm a1 mssivinin nc
elementini dyimk tlb lunurs, nd mnimsm mlini ttbiq etmk lr:
31
>>a1(3) = 789
Tutq ki, nmund a1 mssivinin ikinci elementi birinci v nc elementlrinin
ddi rtsn brbr lmldr. Bunun n nvbti mli yerin yetirk:
a1(2) = (a1(1)+a1(3))/2
Birll mssivdki elementlrin syn (miqdrn) length funksiys vsitsil tyin
etmk lr:
>>length(a1)
ans = 3
Mvcud lmyn elementin unms chdi zmn (msln, a1 mssivinin drdnc
elementi) MTLB-n mrlr pncrsind shv hqqnd mlumt z r:
Bu mlumtd tsdiq edilir ki, indeks mssivin lsndn knr r. Hminin bu

zmn mvcud lmyn elementin yzlmsnn tm mmknly , tz elementin rtq
mvcud ln mssiv lv lunduunu gstrir:
>> a1(4) = 7
a1 mssivin length funksiysn ttbiq edrk bu mssivdki elementlrinin synn
(miqdrnn) drd qdr rtdn lrq:
>> length(a1)
ans = 4
Eyni mli, yni a1 mssivinin uzdlms mlini knktensiy mlinin kmyi
il d yerin yetirmk lr:
>> a1 = [ a1 7 ]
Burd knktensiy mllri pernd elementdn tkil lunmu v n 7-y
brbr drdnc element lv lunmu a1 mssividir.
Indi digr birll a2 mssivi yrdq, bel ki, nun yrdlms n knktensiy
mlindn istifd etmycyik (biz yurd etdiyimiz kimi). Bunun vzin yrdln
mssivin hr bir elementini yrc yzcyq:
>>a2(1) = 67
>>a2(2) = 7.8
>>a2(3) = 0.017
Mvcud ln iki mssivdn drdelementli a1 mssivi v elementli a2 mssivi
il bir (qrup klind) knktensiy mli il yeddi elementdn ibrt birll b mssivi
yrtmq lr:
>>b = [ a1, a2 ]
Mssivlr ylnz hqiqi ddlrdn ibrt lmy d bilr. Msln,
32
>> d = [ 1+2i, 2+3i, 3-7i ]

ifdsi kmpleks ddli birll d mssivini frmldrr. Frmln birll mssivin
elementlrini bir-birindn yrn y boluq, y d vergl l bilr. Ifdlrd kmpleks
ddlrdn istifdsi zmn vergldn istifd edilmsi dh stn hesb edilir.
Indi is ikill mssivlr bq. Ikill mssivlri dzbucql cdvl klind
dzlm qrq ddlr kimi rh etmk lr. Bu hld itiyri element girmk n iki
indeksdn - strin nmrsi v stunun nmrsindn (nlrn ksimsind seilmi element
durur) istifd lunur.
Ikill mssiv stirlrin v stunlrn sy (miqdr) il rkteriz lunur. Iki stun
v stirdn ibrt a3 mssivi trtib edk:
Bu kildn y grnr ki, knktensiy mlinin kmyi il frmln ikill

mssivd stir yrclr kimi nqtli vergl ildilmidir.
Birll mssivlrd lduu kimi ikill mssivi nun elementlrini tkbn
yzmql yrtmq lr:
>>a3(1,1) = 1
>>a3(1,2) = 2
>>a3(2,1) = 3
>>a3(2,2) = 4
>>a3(3,1) = 5
>>a3(3,2) = 6
Ikill mssivin yr-yr elementlrin mracit etmk n dirvi mtrizli
ifddn istifd lunur v nun indekslri vergll sdlnr. Birinci indeks strin
nmrsini, ikinci indeks is stunun nmrsini gstrir.
MTLB sistemi byk ll mssivl ily bilir. nlr snr nvbti fsild
blcqdr.
Yenidn riyziyytd mtrislr dlndrlms qbul edilmi ikill mssivlr
qydq. Mssivin itiyri stri birll mssiv v mtrisin itiyri stunu d, hminin,
birll mssiv dlnr. mm mtris nqteyi-nzrindn nlrn elementlrinin
dzlnd bzi frqlr vr: birinci birll mssivin elementlri mssivin stri byunc
(fqi), ikincinin elementlri is - stunlr byu (quli) dzlmdr.
gr birll mssiv nlynd bu frqi kr kild nzr lsq, nd birinci tip
mssivi stir-vektr, ikinci tip mssivi is stun-vektr dlndrrlr. Bu hld, hminin,
hesb etmk lr ki, stir-vektr stirlrinin sy vhid brbr mtrisin susi hl, stun
vektr is stunlrnn sy vhid brbr mtrisin susi hldr.
33
MTLB sistemind btn birll mssivlr y stir-vektr, y d stun-vektr

kimi rh edilir. Bu vt qdr biz ncq stir-vektru dil etmiik. Knktensiy
mlindn istifd edn nvbti ifd stun-vektr verir:
>> a4=[ 1; 2; 3]
Bu stun-vektr stirdn ibrtdir, bel ki, knktensiy mlind nqtli vergl
tz stir keidi gstrir.
a4 mssivi n length(a4) funksiys 3 ddini qytrr, bel ki, hqiqtn bu mssiv
elementdn ibrtdir. length funksiys stir-vektru v stun-vektru frqlndirmir.
gr MTLB sistemindn a4 dyininin qiymtini gstrmyi tlb etsk, nd biz
nvbti kli grrik:
Yni MTLB bu birll mssivin hndssini myyn edir v z pncrsind

elementi quli yerldirrk nu yni surtd ks etdirir.
Stir-vektrlr v stun-vektrlrn dzgn hndsi ks lunms v hminin hr iki
istiqmtd ikill mssivin llrini bilmk n size funksiysndn istifd lunur.
Ikill a3 mssivi n nvbti ntic lnr:
>>size(a3)
ans = 3 2
Burada birinci parametr stirlrin sy, ikinci is stunlrn sydr. Bu funksiyn birll
mssivlr ttbiq edk. a2 stir-vektru n bir stir v stundn ibrt ntic lnr.
>>size(a2)
ans = 1 3
stir v bir stundn ibrt a4 stun-vektru n is size funksiysnn ttbiqi il
>>size(a4)
ans = 3 1
nticsini lrq. Nhyt, bu funksiyn bir ddi qiymtdn ibrt dyin, yni sklyr
ttbiq edk:
>>var1 = 5
>>size(var1)
ans = 1 1
Burdn grnr ki, MTLB sistemi htt mhiyytc sklyr ln kmiyytlri d
1x1 ll mssiv kimi rh edir. Bu is z nvbsind istifdi n he nyi dyimir, v
34
, btn bunlr nzr lmy bilr. MTLB, istifdidn lv mllr tlb etmdn
sklyrdn fff kild mssivlr keidi yerin yetirir.
Bellikl, MTLB-n ildiyi btn n vrs, mtlif ll mssivlrdir. whos
mrinin kmyi il cri i sensnn (cri Ii fzd - Workspace) btn mssivlrin
struktur nqteyi-nzrindn bmq lr:
1.10. Mssivlrl prln mliyytlrn sintksisi
Mssivlr MTLB sistemind diqqti clb edn vcib byektlr lduundn

mssivlrl aparlan mliyytlrn sintaksisin dh geni bq.
Indiy kimi mhz mssivlrl i n nzrd tutulmu iki mliyyt blmd:
knktensiy mli (kvdrt mtrizlrdn istifd lunur) v indeksldirm mli
(dirvi mtrizlrdn istifd lunur).
Qeyd edk ki, knktensiy mlind elementlri yrmq n vergllrdn (v ya
boluqlardan) v nqtli vergllrdn istifd lunur. Birinci hld fqi v y stir
byunc knktensiydn, ikinci hld is quli v y stun byunc knktensiydn
dnlr. Msln, stirlrin sy brbr nzrd tutulmu iki A1 v A2 mtrislrdn ibrt
>>C = [ A1 , A2 ]
mli stunlrnn sy tplnn mtrislrin stunlrnn cmin brbr ln dh geni
C mtrisi ml gtirir,
>>C = [ A1 ; A2 ]
mli, is A1 v A2 mtrislrini quli birldirrk, C mtrisini ml gtirir, bu mtrisin
stirlrinin sy A1 v A2 mtrislrin stirlrinin synn cmin brbrdir.
35
A1 v A2 mtrislrinin stunlrnn sy mtlif lduqd shv hqqnd dk mlumt

gstrilckdir.
Knktensiy mli iri hcmli hqiqi mllri kmpkt kild ifd etmy imkn
vern gcl qrup mlidir. Knktensiysz mssivin yr-yr elementlrin qiymtlri
mnimstmk n byk i grmk lzm glrdi. Knktensiy mli n pernd
rlunu ddlr, vektr-stirlr, vektr-stunlr, mtrislr, hminin dh byk ll
36
mssivlr yny bilr. Bu, knktensiy mlini insnn qvrms n kifyt qdr
mrkkbldirir, n gr biz bun dh mrkkb misllr bmq n yenidn
qydcq.
Indeksldirm mlind is yegn yrcdn - vergldn istifd lunur. , mssiv
elementlrinin qruplmlrnn mtlif istiqmtlrin uyun (iki ll mssivlrd -
stir byunc v stun byunc) indekslri bir-birindn yrr.
Mssivlr ttbiq ediln dh bir gcl mllr qrupu mvcuddur. Bu, ikinqt il
ir lunn qiymtlr dipznunu tkil etm mlidir. 3.7-dn (dil lmql)
blyrq 0.3 ddm il (rtm il) verilmi v 8.947-dn byk lmyn btn hqiqi
ddlrdn ibrt birll diap1 mssivini yrdq. Bunun n iki nqt il ir
lunn mldn istifd edirik:
>>diap1 = 3.7 : 0.3 : 8.947;
Snuncu vergll nqtdn MTLB sisteminin mrlr pncrsind mllrin
nticlrinin, yni diap1 mssivinin elementlrinin drhl grnmsini df etmk n
istifd lunub. ddlrin sy lduqd btn elementlrin gstrilmsi pncrnin
trkibinin byk srtl kemsil myt luncq, bu is gz n kifyt qdr
yrucudur.
Verilmi dipzn dn, yni diap1 mssivin uyun elementlrinin mumi syn
hmin nd fikird hesblmq tindir. Bun gr d length funksiysn dk
kimi rrq:
>>length(diap1)
ans =
18
Bu mli, dtn, tm ddlrin dipznunu tkil etmk n ttbiq edirlr:
>>diap2 = 4 : 2 : 26
gr rtm (ddm) bir brbrdirs, nd nu yzmmq lr:
>>diap3 = 2:45
Mssivlrl i n spesifik ln snuncu mli d dil etdikdn snr nlrn birg
ttbiqinin bzi incliklrini rdrq.
Vektor-stirin formaladirilmas n iki nqtdn istifad edilir.
Vektor-stunun formaladrlmas n transpose mliyytindn istifad edilir. Bu

ml stir v stunun yerlrini dyiir.
37
Veriln addm il formaladrlan stir-vektor linspace mri il yerin yetirilir.
Dipzn mlini indeksldirm mli kntekstind ttbiq edk:
Burd dipzn mli ikinci indeksin btn mmkn qiymtlrini tpm imkn
verir. Nticd b dyini ikill mssivin ikinci strinin elementlrindn tkil lunmu
birll mssiv brbr lur. Bellikl, a(2,:) kmpkt ifdsi a mtrisinin ikinci strini
gtrmy imkn verir.
gr b mssiv mnsn vern v [ ] klind ir lunn nlydn istifd etsk,
nd
>>a(2,:) = [ ]
ifdsi stri (v y stunu) y etmy imkn verir.
Bq bir misl bq. Tutq
>>a = [ 1 6 3 9 2 ];
birll mssiv verilib. Bu mssivin ikincidn drdncy qdr elementlrini yrm
lq. Bunun n
>>b = a(2:4)
indeks ifdsini yzq. Grndy kimi burd indeksin bir qiymti y, indekslrin 2-dn
4- qdr rdcl rtn tm qiymtlr dipznu verilmidir. Bu is demkdir ki, biz a
mssivinin rdcl lrq ikinci, nc v drdnc elementlrini b dyinin
yerldirmkl qrup mliyyt yerin yetiririk. Bellikl, birll b mssivi yrnr:
b=
639
38
Yurdk izhdn a mssivindn itiyri rdcllql, msln, elementin

seilmsi sulunu lmq lr, yni birinci elementi a mssivinin snuncu elementin, ikinci
elementi a-nn ikinci elementin, nc elementi is a-nn birinci elementin brbr
birll b mssivini tkil etmk lr: Bu mslni hll edn ifd
>>b = a([ 5 3 1 ])
klinddir, indeksldirmd birincisi 5-, ikincisi 3- (izlm rdclln gr), ncs
is 1- brbr ln indekslr yn itirk edir. Bu d b mssivinin tkil lunm
rdclln izh edir.
a mtrisind stunlrn yerlrini dyik. Biz snuncu stunun birinci, ikinci stunun
snuncu v birinci stunun ikinci lmsn istyirik. Mslnin hlli dk kimidir:
>>a = a(:,[ 3 1 2 ])
Bu kild stirlrin v stunlrn yerlrini dyimkdn lv, nlrn bir hisssini
y edib (yurd bu mqsdl b mssivdn istifd lunmudu), digr stirlri
(stunlr) dublldirmk lr. Msln, vvlki mliyytdn lnn v
klind ln 3x3 ll a mtrisindn ls 4x5 ln c mtrisini lmq lr:
a mtrisindn c mtrisi lnn zmn nun birinci stri y edilib (istifd lunmyb),
ikinci v nc stirlri tkrar edilib (iki df gtrlb). Bu hld bu stirlrdn hr biri
nlrn birinci v ikinci elementlrinin tkrar edilmsi hesbn uzdlb (elementlrin
yerlrini dyimkl).
39
Misallar.
>> x=[1 2 3 4], y=[5,6]
x=
1 2 3 4
y=
5 6
>> whos
Name Size Bytes Class Attributes
x 1x4 32 double
y 1x2 16 double
>> z=[3;5;7;9]
z=
3
5
7
9
>> whos z
Name Size Bytes Class Attributes
z 4x1 32 double
Xsusi matrislr aid misallar
>> A=zeros(2,3)
A=
0 0 0
0 0 0
>> B=ones(3,4)
B=
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
>> C=eye(3)
C=
1 0 0
0 1 0
0 0 1
>> B=A(:,3:5)
40
B=
8 1 2
4 5 -3
-6 4 3
>> C = A(1:3,4:5)
C=
1 2
5 -3
4 3
>> x
x=
5 -1 2 1 8 3
>> u = x([5 2 end])
u=
8 -1 3
1.11 Vektr v mtrislrin qrlql evrilmlri
Vektr-stunlrdn v vektr-stirlrdn mtrislrin lnmsn v trs misllr

bq. Knktensiy mliyyt il vektr-stunu yrdq:
>>v = [ 1 ; 2 ]
Qeyd edk ki, bu nticni indeksldirm mliyyt il d lmq lr v bunun n
bir y iki indeksdn istifd etmk lzmdr:
>>v(1,1) = 1;
>>v(2,1) = 2;
nki,
v(1) = 1; v(2) = 2
yzdqd vektr-stir yrnm lur.
41
Indi is v dyinini vektr-stunundn 2x2 ll mtris evirk:
Yerin yetiriln mliyytd mtrisi lmq n veriln vektr-stun edilib (iki df

rtrlb). Bs gr stunu df rtrmq lzmdrs, bs nd n etmli?
Knktensiyn bir ne kilmetr uzunluund yzmycq ki? V y gr vektr-stunu
N df dubl etmk lzm glrs, burd N dyindir. Bu hld btn elementlri bir
brbr ln istniln ll mssiv yrd biln ones funksiys lzm lcq.
susi hld, birll mssivin istehsl n bu funksiy mssivin lsn brbr
(elementlrinin sy) ln bir rqument qbul edir. dk
U = ones(N)
ifdsi N syd elementlrdn ibrt birll U mtrisini yrdr. Nticd is
v = v(:,ones(N))
ifdsi v vektr-stununu N df rtrm, yni 2xN mtrisini lm imkn verir.
Snd mrkkb bir ifd gstrk. Tutq ki, A 3x2 mtrisdir:
A = [ 4 2 ; 1 6 ; 5 3 ],
a=[ 1 7 2 4 5 1 ] vektr-stundur. Biz bilirik ki, A(2,1) ifdsi A mtrisinin knkret
elementini (ikinci stird v birinci stund yerlmi) verir; A(:,2) ifdsi is A mtrisinin
ikinci stununu (ikinci indeks 2-dir, birinci indeks is rtm srs il btn mmkn
qiymtlri lr) verir.
Bs nd A(:) ifdsi n demkdir? Sn dem bu el A(:,:) ifdsinin eynisidir.
Snuncu el hmin A mtrisidir, A(:) is A mtrisinin stunlr zr tti nizmlnm btn
elementlrin yndr (yni vektr-stundur): vvlc birinci stunun btn elementlri,
snr ikinci stunun btn elementlri v s. rdcl dzlr (qeyd edk ki, kmpterin
yddnd btn mtrislr bu kild slnlr). Indi ydndr ki,
a(A(:)) == [ 4 1 5 7 1 2 ]
brbrliyi drudur. Burd A mtrisinin stunlr zr nizmlnm elementlri a
mssivin giri indekslridir v bu mssivdn ntic-mssivin tkili n elementlr
gtrlr.
Bs a(A) kimi ifd hns mnn ksb edir? Bu brd MATLAB sisteminin
zndn sruq:
42
kildn grnr ki, birll mssivdn 3x2 ll mtris lnr. MATLAB bu

ifdni birll a mssivindn qiymtlrin seilmsi n indekslr vern A mtrisi il
eyni strukturlu ikill mssivin yrdlms il izh edir.
Bellikl, indekslr n ylnz tti dipzndn deyil, hminin hndsi
strukturldrlm ddlr ynndn d istifd etmk lr!
1.12 MATLAB sisteminin ll mssivlri
llri ikidn ln mssivlri ll mssivlr dlndrcq. Bel

mssivlrin elementlrinin indeksldirilmsi n seiln elementin bir ne nizmlnm
istiqmti byunc vziyytini gstrn v y dh nmrlrdn istifd luncq.
ll mssiv nmunsind ll mtrislrin yni tsvirlrini verk. Tutq ki,
bir y mddtind hr gn eyni kmiyytlr zrind l prlr v lnn qiymtlri gn
rzind dzbucql cdvld qeyd edirlr. yn snund tuz syd ikill cdvl lnr.
Tcrubi veriln luu nec nizmlml? Bunun n bu mtrislri hr hns istiqmt
zr dzrk nlr nmrlmk lr. Bu, verilnlrin nc nizmlnm istiqmti
lcq, bel ki, birinci istiqmt zr (rti lrq - quli) stirlr, ikinci istiqmt zr
(fqi) stunlr nizmlnmdr. Nticd yrlqd hr bir element mrcit n
gstriln nc indeks zmn istiqmti byunc cdvlin nmrsin brbr lcq.
gr nizmlnm verilnlrdn ibrt ll A mssivi yrdrqs, nd hr bir
veriln indeksin kmyil mrcit etmk lr. A(1,2,2) elementi birinci stird, ikinci
stund v ikinci mtrisd yerlir. kildn grnr ki, bu element 3- brbrdir.
43
Indi is bel mssivi yrtmq n lzm ln mliyytlr hqd dnq. Bunlrdn

birincisi, mssivin btn elementlrinin tti yzldr:
A(1,1,1)=3; A(2,1,1)=5; A(1,2,1)=4;
A(2,2,1)=8; A(1,1,2)=2;
A(2,1,2)=3; A(1,2,2)=3;
A(1,1,30)=7; A(2,1,30)=4;
Bel ll mssivin btn elementlrinin verilmsi prsesi qrupldrm imkn
verir. vvlc, nvb il birinci B1 mtrisini (itiyri sull), snr ikinci B2 mtrisini v s.
tkil etmk lr. Btn mtrislr tkil lunduqdn snr ll mssivi yrtmq n
dk tuz qrup mnimsm mliyytn (bir mnimsmy bir mtris) prmq lr:
A(:,:,1) = B1; A(:,:,2) = B2; A(:,:,30) = B30;
Bu sul dh vvl birll v ikill mssivlrin yrdlms zmn bmdq.

Bundn bq, bel mtrislr n knktensiy mliyyt d ttbiq lunurdu. Lkin bu
mliyyt bilvsit yksk ll mssivlrin yrdlms n ttbiq edil bilmz, nki
yrclr (vergl v nqtli vergl) bu mliyyt zmn ylnz stun v stirlrin yrlms
n ilnir.
V nhyt, ll mssivlrin demk lr ki, btn elementlrinin vhid brbr
lduu hld ones funksiysndn istifd etmk v bundn snr zsyl qeyri-vhid
elementlr frqi qiymtlr vermk mqsd uyundur.
Misl n ls 2x3x2 ln ll D mssivi yrdq:
>>D=ones(2,3,2);
snr iki elementin qiymtini dyik:

>>D(2,2,1)=7; D(1,2,2)=5;
Bundn snr MATLABdn bu mssivi gstrmyi hi edk:
44
vvl mtrislrl bl (ls iki ln mssivlr) demidik ki, MTLB mssivin

elementlrini yddd bir byk stun klind ydd slyr. Bu, ll mssivlr
n d drudur. Misl n, bundn vvl kild gstriln ll D mssivi n
vvlc birinci mtrisin (shifnin) birinci stun elementlri, snr birinci mtrisin ikinci
stun elementlri, dh snr ikinci mtrisin birinci stun elementlri, v nhyt,
snuncu lrq ikinci mtrisin ikinci stun elementlri dzlr. Bu rdcllql
yerldirilmi elementlr ll D mssivi n tk bir indeks gstrmkl mrcit
etmk lr:
D(3)=1; D(4)=7; D(7)=1; D(9)=5;
4 v dh yksk ll mssivlrl i pinsipi 3 ll mssivlrl i prinsipin

nljidir.
1.13 Mssivlrl ilmk n funksiylr
MATLAB sistemind mhz mssivlrl ilmk n nzrd tutuln bir ne

funksiy vr. Bel funksiylrdn biri ln ones funksiysn vvlki blmd
rdrmdq. Bu funksiy elementlri vhid brbr ln istniln ll mssivlrin
yrdlms n tyin edilmidir.
Bu qrupdn ln zeros funksiys sfrlrdn ibrt mssiv, rand funksiys is 0-dn
45
1- qdr intervld brabr pylnm tsdfi elementlrdn mssiv yrdr.

Msln, bu funksiynn itirk il veriln
>>A = rand(3)
ifdsi elementlri 0-dn 1- qdr intervld brabr pylnm 3x3 ll mssiv verir.
gr bu funksiyn iki rqumentl rsq:

>>B = rand(2,3)
nd ls 2x3 ln B mtrisi lnr, nun d elementlri tsdfi ddlrdir. Bu
funksiyn syl sklyr rqumentlrl d rmq lr - bu hld tsdfi ddlrdn
tkil lunmu ll mssiv yrtmq mmkndr.
mumiyytl, MTLB sistemind bir dl, lkin mztlif rqumentlrl
funksiyn rmq ylnz bu sistem n rkterikdir!!! Istniln funksiynn
rnn btn mmkn vrintlr
>>help ???_???????
mrinin kmyil sdlnr.
rand funksiys hqqnd bel ry ldqdn snr, mlum lur ki, rand(2,3)
funksiysnn rlms rand([2,3]) funksiysnn rlmsn tmmil ekvivlentdir,
yni iki sklyr rqumentin yerin iki elementli bir vektr-funksiy vermk lr.
size funksiys C = [ 1 2 ; 4 5 ; 7 8 ] mtrisi n v vektr-strini qytrdndn,
>> v = size(C)
v=
32
Burd C mtrisinin llri nun elementlridir,

>>D = rand(3,2); D = rand([3,2])
v
>>D = rand(size(C))
rlr ekvivlentdirlr. Snuncu ifdnin yerin dk iki rdcl
>> [m,n] = size(C); D = rand(m,n);
ifdlrindn istifd etmk lr, burd biz C mtrisinin llri n size funksiysnn
bir rl il tyin ediln iki m v n sklyr dyin dil etmiik.
ll mssivlri dh vvl rdrn zmn biz demidik ki, mtrislrin
llrini dyidirmkl yeni mtrisin yrdlmsnd knktensiy mliyytn kvdrt
mtrizlrin kmyil ttbiq etmk lmz (1 lldn 2 lly keid istisn lmql).
46
Bunun n susi lrq cat funksiys ttbiq edilir. Tutq ki, iki syd ikill A1 = [ 1
2 3 ; 4 5 6 ] v A2 = [ 7 8 9 ; 3 2 1 ] mssivlri (mtrislri) verilib. nd nlrn mtlif
istiqmtlr byunc knktensiys dk nticlri verir:
>> cat(1,A1,A2)
mri [ 1 2 3 ; 4 5 6 ; 7 8 9 ; 3 2 1 ] mssivini yrdr, yni [ A1 ; A2 ] nticsi lnr.
>>cat(2,A1,A2)
mri [ 1 2 3 7 8 9 ; 4 5 6 3 2 1 ] mssivini yrdr, yni [ A1 , A2 ] nticsi lnr.
47
>>A3 = cat(3,A1,A2)
mri A1 v A2 ikill mssivlrdn A3 ll mssivini yrdr v bu mrlr
pncrsind dk kimi gstrilir:
Mssivlrin elementlri il sd hesblmlr prmq n sum, prod, max, min v

sort funksiylr tyin lunmudur. sum funksiysn, dtn, birll mssivlrin btn
elementlrinin tplnms n ttbiq edirlr. Mtrislr n (ikill mssivlr) bu
funksiy stunlrdk elementlri tplyr, bel ki, gr B = [ 1 2 3 ; 4 5 6 ; 7 8 9 ] lrs,
nd
48
ll mssivlr n bu funksiy elementlrin tplnm istiqmtini semy

imkn verir. prod funksiys indic bdmz sum funksiysn nljidir, lkin
tplm yerin vurm yerin yetirilir.
max v min funksiylr mssivlrd uyun lrq mksiml v miniml elementlri

trr, bel ki, birll hld ekstreml element tkdir, lkin mtrislr n hr stun zr
seilrk ekstreml elementlr yn lnr. Bellikl,
49
Bu funksiylr mislnd MTLB sistemind funksiylrn bir unikl susiyytini -

bunu bcr biln funksiylrdn qydn qiymtlrin mtlif syd lmsn tlb etmk
imknn - qlyq!!!
Tutq ki, v=[ 5 2 6 8 3]; vektr stri verilib. Bu mssiv n min vektr-
funksiysn rmql nun elementlri rsndn n kiik lnn tprq:
m = min(v);
Bu 2-dir. gr biz n kiik elementin N nmrsi (indeksi) il d mrqlnrqs, nd min
funksiysn dk kimi rmlyq:
Burdn grnr ki, v vektrund n kiik element ikinci yerd durur.

sort funksiys birll mssivlrin elementlrini, mtrislrd stunlrn
elementlrini (hr stunu yrlqd) v s. rtn sr il nizmlyr.
50
Snd vcib ln all, any v find funksiylrn bq. all funksiys vektr
ttbiq edilrkn vektrun btn elementlri sfrdn frqli ln hld 1 ("dru"), v ks
hld (yni, gr elementlrdn he lms biri sfr ln hld) 0 qytrr. any funksiys
ks trzd ilyir. , vektrun btn elementlri sfr ln hld sfr, he lms bir
element sfrdn frqli ln hld is vhid qytrr. Hr iki funksiyn mtrislr ttbiq
etdikd, nlr mtrisin stunlrn vektrlr kimi qbul edir v nlrn hr biri zr yurd
gstriln kild ntic verir. Misl n, gr F = [ 1 2 0 ; 0 3 0; 7 4 0 ] lrs, nd
all(F) == [ 0,1,0 ]; any(F) == [1,1,0];
find funksiys rqument kimi hr hns bir rti qbul edir v mssivin elementlrinin
sfr brbr lmyn nmrlrinin (indekslrinin) ynn qytrr. Birll v mssivi
n bu funksiynn
>>u = find(v)
rl sfrdn frqli elementlrin indekslrindn ibrt u vektrunu qytrr. susi
hld, v=[1 0 3] vektru n
find(v) == [ 1 3 ]
brbrliyi drudur, nki nmrlri (indekslri) 1 v 3 ln elementlr sfrdn frqlidir.

Mtrislr n find funksiys bir indekslr vektru deyil, indekslr yn qytrr. Bu
ynn hr bir vektru mtrisin yr-yrlqd gtrlm stunlrnn ilnmsi nticsind
lnr. Msln, A = [ 1 0 3; 0 4 5; 6 7 8] mtrisi n bu funksiynn
>> [ u1 , u2 ] = find(A)
r u1 v u2 vektr-stunlrn qytrr, bunlrdn birincisi A mtrisinin sfrdn frqli
elementlrinin stirlrinin nmrlrindn tkil lunub, burd mtrisin stunlrn sldn-
s istiqmtind blr (vvlc birinci stun, snr ikinci stun v s.). u2 stun
vektru sfrdn frqli elementlrin stunlrnn nmrlrindn tkil lunub. Yni dk
u1 == [ 1; 3; 2; 3; 1; 2; 3 ];
u2 == [ 1; 1; 2; 2; 2; 3; 3; 3 ]
brbrliyi drudur.
1.14 Mssivlrl hesblm
Mssivlr MATLAB sistemind n geni yyln v n dyrli verilnlr tipi

lduundn, nlrl prln hesblmlrn btn incliklrini dh geni kild
rdrq. vvlki blmlrd biz hesbi, mntiqi mliyytlrn v susi hld
sklyrlrn (1x1 ll mssiv) mqyissi mliyytlrnn ilm prinsipin bmdq.
Indi btn bunlr mssivlr hl n tkrr edk.
51
Hesb mliyytlrndn blyq. Mtrislrin tplnm v m mliyytlr

elementlr zr prlr v nnvi irlrdn istifd lunur.
gr,
A = [ 1 1 1; 2 2 2; 3 3 3 ]; B = [ 0 0 0; 7 7 7; 1 2 3 ] lrs,
nd A + B == [ 1 1 1 ; 9 9 9 ; 4 5 6 ]; brbrliyi drudur.
Tplnn (ln) mtrislr eyni ll lmldrlr. Tplnnlrdn birinin sklyr

lduu hl istisn edilir. Bu hld veriln mtrisin zn uyun ll mtris yrdlr ki,
snuncunun elementlrinin hms eyni lub verilmi sklyr brbr lsun. Msln,
Yni elementlr zr tplm prmdn nc veriln sklyrdn [ 5 5 5; 5 5 5; 5 5 5 ]

dsz mtrisini lrlr v nu A mtrisi il tplyrlr.
Indi is tplmy v my (hminin qvvt yksltmy) bq. Burd
nnvi irlr tti cbrin mllri n nzrd tutulub: * irsi mtrislrin vurulmsn
(hminin vektr-stir v vektr-stunlrn) mlum stir-stun qyds zr yerin
yetirir. nnvi / blm irsi (hminin \ irsi) tti tnliklr sisteminin hllinin
52
tplms mliyyt n nzrd tutulmudur. Btn bu tti cbrin mliyytlrn

(trspnir etm mliyyt d dil lmql) MTLB sisteminin kmyi il riyzi
msllrin hllin hsr lunmu blqd geni kild blcq.
Elementlr zr yerin yetiriln mliyytlr n nnvi irlr zlrindn vvl
qyuln nqt il myt lunurlr. Yni mssivlrin elementlr zr vurulms .* il ir
lunur v bun gr dk brbrlik ydndr:
Uyun lrq A.^2 ifdsi A mtrisinin hr bir elementini kvdrt yksltmy

imkn verir. Sklyr elementlr zr vurmn yerin yetirdikd sklyrn mtris qdr
genilndirilmsi prlr, bq szl, mtrisin hr bir elementi bu sklyr vurulur:
Elementlr zr blm prmq n ./ v .\ irlrinin kmbinsiysndn istifd

edilir v uyun lrq sdn v sldn elementlr zr blm dlndrlr. A./B ifdsi
elementlri A(k,m)/B(k,m) ln mtris, A.\B ifdsi is elementlri B(k,m)/A(k,m) ln
mtrisi verir. Hr iki mtris eyni ly mlik lmldr, sklyr hlnd sklyrn pernd-
mtrisin lsn qdr genilndirilmsi prlr. Msln,
Mnsibt v mntiqi mllr n mtris hlnd eyni irlrdn istifd lunur v

mllr elementlr zr prlr. Sklyr hlnd genilndirilm prlr. Kiikdir v y
brbrdir mlindn istifd etmkl A v B mtrislrinin mqyissini prq:
53
Burd mtrisdili yerlm n hr bir sfr yln, hr bir vhid dru

mnsn verir. lnm mtris (vhidlrl) A mtrisinin hns elementlrinin uyun lrq
B mtrisinin elementlrindn kiik v y brbr lduunu gstrir.
Mssivlrin mqyissi mliyyt dtn find funksiysnn r il kmbin
edilir. Hqiqtn, frz edk ki, v = [ 1 3 6 7 0 ] mssivininin vhiddn byk btn
elementlrini 9- brbrldirmk lzmdr. Bu msl
>>v(find(v > 1)) = 9;
ifdsinin kmyi il hll lunur. Bu ifdnin i prinsipini ydnldrq. find funksiys v
vektrunun v>1 brbrliyini dyn elementlrinin nmrlri ynn (mssivini) qytrr.
ydndr ki, bu [ 2 3 4 ] nmrlridir. Snr bu nmrlr v mssivin indeksldirm
mliyytn dil lur v bu v-nin ikinci, nc v drdnc elementlrin dqquzun
mnimsdilmsini tmin edir:
Bellikl, vhiddn byk btn elementlr dqquz brbr ldu.

Mntiqi mliyytlrn iini v vektrunun yeni ldmz qiymtlri zrind n
Y mliyytn ttbiq etmkl nmyi etdirk:
~v == [ 0 0 0 0 1 ]
vvlki blmlrd bdmz riyzi funksiylrdn ylnz sklyr rqumentr n

deyil, hminin mssiv-rqumentlr n d istifd edilir. Nticd, kmpkt
yzllrn kmyil byk hcmli hesblmlr prmq mmkn lur. Msln,
>> x = 0 : 0.01 : pi/2; y = sin(x);
54
ifdsi sin funksiysn 158 nqtd eyni vtd hesblm prm imkn verir.
Nticd, biz x rqumentlr mssivni (cmi 158 qiymt) v y funksiynn qiymtlr
mssivini (cmi 158 qiymt) lrq. Bu iki mtris, sin funksiysnn qrfikini trfl kild
qurm kifyt edir. MTLB sistemind bu iki mssivi funksiylrn qrfikini vtmtik
qurn susi funksiyy vermk lr. Bu teniky nvbti fsild yrlqd blcq.
Indi is
sin(x) = 0.315
tnliyinin tqribi hllini tpq. Bunun n biz ylnz bir ifd yzmq lzm glck:
>>res = (max(find(y < 0.315)) 1)*0.01
Hesblm nticsind tqribi kk lnr: res = 0.3200. Hesblm n 0.01 ddm
verildiyindn, lnn tqribi kkn dqiqliyi 0.01-dn deyil. Tplm kkn dqiqliyini
ylmq n
>>asin(0.315)
ans =
0.3205
hesblmsn prq. Burdn grnr ki, bizim tplm kkn dqiqliyi hqd irli
srdymz fikir zn druldur.
55
I FSIL ZR MISALLAR
Misal 1. Tutaq ki, iki matris verilmidr.
Matlabdan istifad edrk aadak mllri yerin yetirin:
(h) det (A), det(B), det(AB)

Hll:
b)
c)
56
d)
e)
f)
g)
h)
Misal 2. Aadak verilmi matrislrin mxsusi dlrini v vektorunu tapn.
Hlli:
57
Misal 3. Aadak xtti tnliklr sistemini hll edrk, dyinlrini tapnnz.
Indi is bu xtti tnliklr sistemini matris klind yazaq,
Hll
58
2. MTLB SISTMIND PROQRAMLADIRMA
m- fayllarn yerin yetirilmsind istifadiy aadak ehtiyaclar ola bilr:
Ekrana mlumatlar klaviaturadan daxil etmk n ;

Dymnin baslmazndan vvl ara vermk;
Istifadinin qrafiki interfeysindn istifad etmk.
2.1 Klaviaturadan verilnlrin daxil edilmsi n sorunun formalamas
Bu mrin sintaksisi Input funksiyas ekrana soru gndrir v istifadidn cavab verir.
aadak kilddir:
>>n = input('sorgu')
klaviaturadan daxil ediln verilnlri geri qaytarr. gr istifadi riyaz ifad daxil edirs,
onda funksiya ifadni hesablayr v uyun qiymti geri qaytarr. Funksiya dialoq tlb edn
ttbiqi proqramlar n ox faydaldrlar. Input funksiyas sadc ddi yox hm d stir
tipli ifadlri d geri qaytara bilr. Simvol tipli ifadlri daxil etmk n funksiya
parametrlrinin siyahsna 's lav edilir:
Misal
>>name = input('Adresi daxil edinz:','s');
Araln verilmsi. Alqoritmin ayr-ayr addmlar arasnda myyn ara verilmsi ehtiyac
duyulur. Msln, qrafiklrin ekrana xarlmas zaman pause mrindn istifad edilir. Bu
mr lav parametrlrdn istifad etmir. Bu mr proqramn yerin yetirmsini hr hans
klaviin baslmasna kimi duruxdurur, yni ara verir. Myyn zaman ara verilmsini tmin
etmk n mtrizd saniylrl ara mddtini verirsn. stifad olunma kli aadak
kimdir:
>>pause(n)
2.2 if rti operatoru
Proqramda hr hans mntiqi realiz etmk n mntiqi operatorlardan istifad edilir.

Bu operatorlar veriln rt gr proqramn yerin yetirilm istiqamtini dyiir. Bu
operatorun sintaksisi aadak kilddir:
if <ifad>
<operatorlari>
end
59
gr ifad parametri dorudursa, onda operator yerin yetirilir ks halda proqram

trfindn onun yerin yetirilmsi aparlmr. Onu da qeyd edk ki, ifad rti ifad olub
hr hans rtin yerin yetirilmsini yoxlayr. Aadak cdvld if operatorunun sad
variantlar verilmidir.
Cdvl 2.1.
Sad mntiqi ifadlr
if a < b gr a dyini b dyinindn kiikdirs doru. Trsi
olursa is yanldr
if a > b gr a dyini b dyinindn bykdrs doru. Trsi
olursa is yanldr
if a == b gr a dyini b dyinin brabrdirs doru. Trsi
olursa is yanldr
if a <= b gr a dyini b dyinindn kiik v ya brabrdirs
doru. Trsi olursa is yanldr
if a >= b gr a dyini b dyinindn byk v ya brabrdirs
doru. Trsi olursa is yanldr
if a ~= b gr a dyini b dyininin brabr deyils doru.
Trsi olursa is yanldr
Aada sign() funksiyasnn realiz olunma misal gstrilmidir. gr dd sfrdan byk

is +1 qiymtini geri qaytarr, gr dd sfrdan kiik is -1 qiymtini geri qaytarr.
function my_sign
x = 5;
if x > 0
disp(1);
end
if x < 0
disp(-1);
end
if x == 0
disp(0);
end
yuxarda gstriln misaln analiz onu gstrir ki, rt bir birini inkar edn rtdir, yni
bu rtlrdn biri ald zaman o birisi rtlri yoxlamaq lazm deyil. Bel hallarda
aadak konstruksiyadan istifad etmk lazmdr.
if <ifad>
<operatorlar1> % gr rt doru is yerin yetirilir
else
<operatorlar2> % gr rt yanl is yerin yetirilir
end
Buna uyun olaraq misal aadak kild yaz bilrik:
60
function my_sign
x = 5;
if x > 0
disp(1);
else
if x < 0
disp(-1);
else
disp(0);
end
end
Bu proqram il ilkin olaraq x dyinin msbt olmasn yoxlayr. gr o msbt is
ekrana 1 v baqa rtlr diqqt alnmr. gr birinci rt yanl is proqram else (ks
halda) il ikinci rt keir. Ikinci rtd is x dyininin mnfi olmas yoxlanlr, gr rt
doru is onda ekrana -1 qiymti xarlr. gr hr iki rt yanl is o zaman ekrana 0
xarlr. Qeyd olunan problemi daha bir konstruksiya il hll edilir. Bu konstruksiya n
elseif operatordan istifad edilir:
if <ifad1>
<operatorlar1> % ifad1 doru is yerin yetirilir
elseif <ifad2>
<operatorlar2> % ifad2 doru is yerin yetirilir
...
elseif <ifadN>
<operatorlarN> % ifadN doru is yerin yetirilir
end
daha konkret misal n aadak kimi yazlr:
function my_sign
x = 5;
if x > 0
disp(1); % gr x > 0 is yerin yetirilir
elseif x < 0
disp(-1); % gr x < 0 is yerin yetirilir
else
disp(0); % gr x = 0 is yerin yetirilir
end
sas misal olaraq kvadrat tnliyin hllind bu operatorun istifadsin baxaq,
gr , onda tnliyin iki real kk, gr is onda iki

kompleks kk sahib olacaqdir.
61
D = b^2-4*a*c;
if D > 0
disp('This equation has two distinct real roots');
elseif D == 0
disp('This equation has two identical real roots');
else
disp('This equation has two complex roots.');
end
Tlblrin aldiqlar ballara uyun qiymtlndirm yerin yetirilnd bu funksiyadan da

istifad ed bilrik:
grade = 80; % example

if grade > 95
disp('The grade is A');
elseif grade <= 95 & grade > 86
disp('The grade is B');
disp('The grade is C');
disp('The grade is D');
else
disp('The grade is F');
end
bir baqa yanama da bel etmk olar:

grade = 80;
if grade > 95
disp('The grade is A');
else
if grade > 86
disp('The grade is B');
else
if grade > 76
62
disp('The grade is C');

else
if grade > 66
disp('The grade is D');
else
disp('The grade is F');
end
end
end
end
f operatorundan mrkkb rtlri yoxlamaq n mntiqi operatorlardan istifad etmk

lazmdr. Bunun n Matlab -da mntiqi operatorlardan istifad etmk lazimdir:
& - mntiqi AND
| - mntiqi OR
~ - mntiqi NOT
ndi is mrkkb rtlrin istifadsin aid misala baxaq. Frz edk ki, x dyinin 0 il 2
diapazonuna dmsi yoxlanlr. Bu proqram aadak kimi yazlr:
function my_if
x = 1;
if x >= 0 & x <= 2
disp('x - 0-dan 2-kimi diapazondadir');
else
disp('x - 0-kimi 2 kimi diapazonunda deyil');
end
ikinci misalda x dyininin 0- 2 diapazonuna aid olmamasna dair yoxlama aparaq. Bu
aadak iki rtdn birinin yerin yetirilmsi hesabna baa glir:
x < 0 v ya x > 2:
function my_if
x = 1;
if x < 0 | x > 2
disp('x dyini 0 2 diapazonuna aid deyil');
else
disp('x dyini 0-2 diapazonuna aid edyil');
end
63
Bununla brabr ANA, OR, NOT mntiqi operatorlarn kmyi il etmkl mxtlif
mrkkb operatorlar yaratmaq olar. Msln, x dyinin [5 -5] diapazonuna dmsini
v [0 1] dmmsini yoxlamaq lazm olur. Bunu aadak olduu kimi realiz etmk
olar:
function my_if
x = 1;
if (x >= -5 & x <= 5) & (x < 0 | x > 1)
disp('x dyini [-5, 5] diapazonuna aiddir, amma [0, 1] intervalna aid deyil');
else
disp('x dyini [-5, 5] v [0, 1] diapazonuna aid deyil ');
end
Diqqt almaq lazmdr ki, mrkkb rtlrin formaladrlmasnda fiqurlu
mtrizdn istifad edilmidi. AND mliyyatnn stnlk drcsi OR mliyyatnn
stnlk drcsindn ykskdir. Fiqurlu mtriz olmad halda mntiqi ifadnin
nticsi tamam frqli ntic verckdir. Fiqurlu mtriz proqramlamada operatorlarn
stnlk drcsini (prioritetini) dyimk n istifad edilir. Cbri operatorlarnda
olduu kimi mntiqi operatorlar da proqramnn istyin gr dyidiril bilinr. lk
olaraq mtriz daxili operatorlar daha sonra is mtriznin xaricind yerin yetirilir. Buna
gr d yuxarda gstriln misalda lazm nticni almaq n mtriz istifad
olunmudu.
Mntiqi mliyyatlarn stnlk drcsi:
NOT (~) n yksk stnlk drcsi;
AND (&) orta stnlk drcsi;
OR(|) n aa stnlk drcsi.
2.3 switch rti operatoru
Bu operator sabitlr oxluu il qiymtlrin mqayissini hyata keirir. Msln

kiik hrflrin byk hrflr il vzedilmsind, cari simvolu btn hrflr il mqayis
etmk lazm olur. Bel mqsdlr n switch operatorundan istifad etmk lazmdr. Bu
operatorun istifad olunma sintaksisi aadak kimidir:
switch expr
case case_expr,
<operatorlar1>
case {case_expr1, case_expr2, case_expr3,...}
<operatorlar2>
...
otherwise,
<operatorlar>
end
64
witch SWITCH_EXPRESSION
case CASE_EXPR1
code 1
code 2
...
case CASE_EXPR2
code 1
code 2
...
otherwise
code 1
code 2
...
end
burada, expr dyinin qiymtinin bu v digr konstantalar brabr olub olmama

yoxlanlr; case_expr dyinin qiymtlri yoxlanlan konstanta; otherwise klm olub
btn rtlrin yanl olduu halda operatorlar yerin yetirir. Aadak misalda lifbann
kiik hrflrini byk hrflr il vz edilir.
function upper_symbol
ch='c';
switch ch
case 'a', ch='A';
case 'b', ch='B';
case 'c', ch='C';
case 'd', ch='D';
case 'e', ch='E';
...
case 'z', ch='Z';
end
disp(ch);
Bu proqramda ch veriln simvol tipli dyindir. Onun qiymti c brabrdir. Daha

sonra is switch operatorunun kmyi il lifbann a-dan z- kimi btn kiik hrflri il
mqayis edilir. Bu rtlrdn biri dndikdn sonra switch operatoru iini bitirir v
idaretm disp() operatoruna keir. O is z nvbsind ch dyinin qiymtini ekrana
xarr.
65
Misal. Temperaturun mxtlif l vahidin evrilmsin aid proqram:
nit1 = input('Enter the current units (K,C,F): ','s');

T1 = input('Enter the value of the temperature to be converted: ');
Unit2 = input('Enter the new unit (K,C,F): ','s');
switch Unit1
case 'C'
Tin = T1;
case 'F'
Tin = (T1-32)*(5/9);
case 'K'
Tin = T1-273;
end
switch Unit2
case 'C'
Tout = Tin;
case 'F'
Tout = (5/9)*Tin+32;
case 'K'
Tout = Tin + 273;
end
disp(['The temperature in the new unit is ' num2str(Tout) ' ' Unit2 ]);
Misal: Klaviaturadan 1 il 5 arasnda bir tam dd girin v bunu ekranda ap edin. Bu

araladn xaricind dd daxil edildiyin d xbrdarlq vern mesaj vermsini tmin edn
bir proqram fraqmentini yaznz.
program yazalm.
zm:
s=input('Saynz girin :');
switch s
case 1;fprintf('Bir...' );
case 2 ;fprintf('ki...' );
case 3 ;fprintf('...' );
case 4 ;fprintf('Drt...' );
case 5 ;fprintf('Bes...' );
otherwise fprintf('Zehmet olmasa, 1- 5 arasnda bir tam eded daxil edin'); end;
66
2.4 while dvr operatoru
MatLab Proqramladrma mhitind iki dd dvr operatoru vardr: while v for.

Onlarn kmyi il rekurent alqoritmlrin proqramladrlmas yerin yetirilir, msln,
sralarn hesabnda, variantlarn bir-bir seilmsi kimi mliyyatlarda istifad edil bilinir.
n sad hallarda while operatorunun sintaksisi aadak kimidir:
while <rt>
<opertorlar>
end
burada, <rt> rti ifaddir. Bu rt doru is operatorlar yerin yetirilir, ks halda is

end szndn sonrak operator alacaqdr.
x = 1;
while x <= 10
x = 2*x;
fprintf('x = %d \n',x)
end
Misal. While operatorundan istifad etmkl 1-dn 20 kimi ddi srann cmini
tapmal.
function sum_i
S = 0; % cmin balanc qiymti
i=1; % cmin sayac
while i <= 20 % dvr (i <= 20 olan kim alr)
S=S+i; % cm hesablanr
i=i+1; % sayacn qiymti bir vahid artr
end % dvr sonu
disp(S); % nticni yni 210 ekranda ap edir
ndi is mslni daha da mrkkbldirk. 1-dn 20 kimi ddi sirann cmini cmin
qiymti 20 olana kimi hesablayn yni . Burada operatorda iki rt vardr: ya cmin
sayac 20 atanda durur, ya da S qiymti 20 byk(yni kiik brabr) olsun. Bunu while-
dn istifad etmkl bu mntiqi realiz etmk olar:
67
function sum_i
i=1; % cmin sayac
while i <= 20 & S <= 20 %i<=10 v S<=20 olduu_mddt_rzind alr
S=S+i; % cmi hesablayaq
i=i+1; % sayac qiymti 1 vahid artr
end % dvrn sonu
disp(S); % rti dyn cmin ap- 21
Dvr operatorunun almasn zorumla olaraq bitirm n xsusi operatordan istifad

edilir (break):
function sum_i
S = 0; %cmin balanc qiymti
i=1; % cmin sayac
while i <= 20 % dvr (i<=10 olan kimi
S=S+i; % cm hesablanr
i=i+1; % sayac 1 vahid artr
if S > 20 % gr S > 20,
break; % dvr bitir
end
end % dvrn sonu
disp(S); % nticnin ekranda ap edilmsi
kinci rt o zaman bitir ki, S<20 olsun. Break operatoru vasitsi il dvrdn xr v disp()
operatoru il qiymti ap edilir. Dvrn ikinci operatoru continue operatorudur.
Bu operatordan sonra yerln proqram fraqmentinin yerin yetirilmsi txir salnr.

Msln, massiv elementlrinin cmini hesablayn:
a = [1 2 3 4 5 6 7 8 9];
Bu zaman 5 nmrli indeksi bu cm daxil etmmk. Bunu aadak proqramda realiz

edilir:
function sum_array
a = [1 2 3 4 5 6 7 8 9]; % massiv
i=0; % massiv indekslrinin sayac
while i < length(a) % dvr ( i nan qiymtlri
% massivinin uzunluundan kiik olana kimi alr)
i=i+1; % indeks sayac bir vahid artr
68
if i == 5 % gr indeks 5 brabrdir is
continue; % onu hesaba daxil edilmir
end
S=S+a(i); % massiv elementlrinin cmi
end % dvrn sonu
disp(S); % 40 brabr nticsini ap edin
2.5 for dvr operatoru
Dvr operatorlar myyn mliyyatlarn bir ne df tkrar yerin yetirilmsin

imkan verir. Bu operatorlardan proqramladrmada ox geni istifad olunur.
<sayac v dvr parametri> - dvrn parametri olub NTEGER tipli dyindir (eyni
zamanda ixtiyari nizami tip ola bilr),
<balanc qiymt> - dvr parametrinin tipind olan parametrin balanc qiymtidir,
<addm>- dvr parametrinin dyim addmdr,
<son qiymt> - son qiymt dvr parametrinin tipind olan parametrin son qiymtidir,
Operator bel yerin yetirilir: vvlc dvr parametrin yni sayaca balanc qiymt
mnimsdilir. gr o son qiymtdn kiikdirs onda idaretm operatora verilir, ks halda
idaretm nvbti str verilir. Nvbti mrhld balanc qiymtin zrin vahid lav
edilir v proses analoji olaraq yerin yetirilir. Qeyd edk ki, burada ,
<balanc qiymt> <son qiymt> rti dnilmlidir
For operatorunun istifad olunma kli aadak kimidir:
for <sayac> = <balanc>:<addm>:<son qiymt>

<drv operatorlar>
end
Dvr parametrini qiymtini kvadrat yksldn proqram fraqmentin baxaq:
x = zeros(1,10);
for ii = 1:10
x(ii) = ii^2;
end
Ntic:
>x
69
x=
1 4 9 16 25 36 49 64 81 100
Vektorda olan maksimal elementin tapan alqoritmin realiz edilmsind istifad olunan for
operatoruna baxaq:
function search_max
a = [3 6 5 3 6 9 5 3 1 0];
m = a(1); % cari maksimal qiymt
for i=1:length(a) % massivin 1-ci elementindn balayaraq addm =1
% olmaqla addmn var saylan qiymti=1
if m < a(i) % gr a(i) > m,
m = a(i); % onda m = a(i)
end
end % for dvrn sonu
disp(m);
Yuxarda verilmi misalda for i sayacnn qiymti 1-dn 10 kimi 1 addm il dyiir.
gr addmn qiymti gstrilmirs, onda addimin qiymti 1- brabr qbul edilir.
Aadak misalda is vektor elementlrinin qiymtlrini saa srdrn, yni sondan bir
element vvl duran element sona doru srdrlr. Bu alqoritmi realiz edn proqram
mtni gstrilmidir:
function queue
a = [3 6 5 3 6 9 5 3 1 0];
disp(a);
for i=length(a):-1:2 % 10-dan 2 kimi 1 addm il, dvr
a(i)=a(i-1); % vektorunun elementlrini srdrr
end % for dvr operatorunun sonu
disp(a);
Proqramn alma sonucu
3653695310
3365369531
Yuxarida qeyd olunan misaldan grnr ki, dvr sayac bykdn kiiy doru istifad
edilrs, addmn qiymtini aq klind gstrmk lazmdr, bu halda addmn qiymti-1
brabrdir. gr bu edilms proqram doru almaz.
70
3. MTLB SISTMIND FUNKSIYLRIN QRFIKI
3.1 Funksiylrn ikill qrfiklrinin qurulms
MTLB sistmind hsblm nticsind, dtn, byk vrilnlr mssivi

lnr v nu yni vizulldrmdn rdrmq tindir. Bun gr d MTLB-d
yrdlm vizulldrm sistmi bu pktin susi prktiki hmiyytini rtrr.
MTLB sistminin qrfiki imknlr gcl v mtlifdir. Birinci nvbd istifdsi
dh sn ln imknlr yrnmk mqsduyundur. nlr, dtn, yksk sviyyli
qrfik dlndrrlr. Bu d bl bir fkt znd ks tdirir: istifdiy qrfiklrl
ilmnin inc v drin gizldiln dtllrn vrm h bir htiyc ydur.
Msln, bir hqiqi dyinli funksiynn qrfikini qurmqdn sn h n ydur.
>>x = 0 : 0.01 : 2;
>>y = sin( x );
kmndlr vrilmi rqumntlr yn n sin funksiysnn qiymtlrinin y mssivini
hsblyr. Bundn snr
>>plot( x , y )
ygn kmnds il funksiynn kifyt qdr kyfiyytli grnlu qrfikini qurmq
lur:
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
MTLB qrfiki byktlri, blnd Figure (tsvir, rici grn, fiqur) yzlm
susi qrfiki pncrlrd krn rr.
71
Qrfiklrin qurulms zmn bl bir fkt z r ki, iin byk hisssini

MTLB z zrin gtrr. Biz, mrlr strind ylnz bir mr yzdq, mm sistm z
qrfiki pncr yrtd, krdint lr qurdu, x v y dyinlrinin dyim dipznunu
hsbld; krdint lrnd blg nqtlrini v nlr uyun ddi qiymtlri dzd,
susmy gr hr hns rngl dyq nqtlrindn funksiynn qrfikini kirdi; qrfiki
pncrnin blnd cri (hzrki, indiki) i snsndk qrfikin nmrsini yzd.
gr biz krndn birinci qrfiki knrldrmdn dh bir mrlr ynn dil tsk
v yrin ytirsk,
x = 0 : 0.01 : 2;
z = cos( x );
plot( x , z )
nd hmin qrfiki pncrd funksiynn yni qrfikini lm lrq (bu zmn pncrd
khn krdint lr v qrfik y lur - bun clf mri vsitsil d nil lmq lr, cla
mri is krdint lrn 0-dn 1- qdr stndrt dipzn gtirmkl ylnz qrfiki
pzur):
0.5
-0.5
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
gr ikinci qrfiki birinci qrfikin stndn kirmk lzmdrs, nd ikinci plot

qrfiki mrini yrin ytirmzdn vvl
>>hold on
mrini yrin ytirmk lzmdr, bu mr cri qrfiki pncrni slmq n nzrd
tutulmudur. Nticd, dk tsvir lnr:
Bun nil lmq n, hminin, plot funksiysndn yni krdint lrnd bir
n qrfiki yni zmnd qurm tlb tmk lzmdr:
x = 0 : 0.01 : 2;
y = sin( x ); z = cos( x );
72
plot( x , y , x , z )
0.5
-0.5
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
Bu sulun dh bir stnly (hold on mrin qntdn bq) ndn ibrtdir ki,
mtlif qrfiklr vtmtik lrq mtlif rnglrl qurulur.
Bir n qrfiklrin yni krdint lrnd qurulms sullrnn tmmzl
ndn ibrtdir ki, iki funksiynn mqyis lunmyn qiymtlri n krdintlrn
dyim dipznlr yni gtrlr v bu qrfiklrdn hr hns birinin tsvirini pisldirir.
Lkin gr yn d bir n qrfiki bir-birlrin mn lmdn yni zmnd
vizulldrmq lzm lrs, nd bunu iki sull hyt kirmk lr. Birincisi, nlr
mtlif qrfiki pncrlrd qurmq lr. Msln, sin v cos funksiylrnn qrfiklrini
yni bir qrfiki pncrd qurrq (yurd gstrilib) exp funksiys n qiymtlri
hsblyrq:
>>w = exp( x );
Bundn snr
>>figure; plot( x , w )
mrini yrin ytiririk. Bu is exp funksiysnn qrfikini yni qrfiki pncrd qurur,
nki figure mri yni (lv) qrfiki pncr yrdr v bundn snrk btn qrfik qurm
mrlri nlr yni pncry rr:
73
1
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
Krdint lrnn dyim dipznlrnn mnqisi lmdn bir n qrfikin

yni vtd gstrilmsi mslsinin ikinci hlli subplot funksiysndn istifddir. Bu
funksiy qrfiki mlumtlrn rlms blstn bir n lt blstlr blmy imkn
vrir ki, nlrn hr birind mtlif funksiylrn qrfikini rmq lr.
Msln, sin, cos v exp funksiylrnn dh vvl hsblnm qiymtlri n yni
qrfiki pncrd birinci iki funksiynn qrfikini birinci lt blstd, nc funksiynn
qrfikini is ikinci blstd qurmq lr:
>>subplot(1,2,1); plot(x,y,x,z)
>>subplot(1,2,2); plot(x,w)
v nticd dk kild qrfiki pncr lrq:
74
1 8
6
0.5
0
3
-0.5 1
0 0.5 1 1.5 2 0 0.5 1 1.5 2
Bu lt blstlrn krdint lr dyinlrinin dyim dipznlr bir-birlrindn

sl dyildir.
subplot funksiys ddi rqumnt mlikdir, bunlrdn birincisi lt blst
srlrnn syn, ikincisi lt blst stunlrnn syn, ncs is ltblstn nmrsin
(nmr yni sry kid byunc sndk hsblnr) brbrdir.
gr qrfik n bir v y hr iki krdint lr zr dyinlrin dyim
dipznu bykdrs, nd funksiylrn qrfiklrini qurmq n lqrifmik
miqysdn istifd tmk lr. Bunun n semilogx, semilogy v loglog funksiylr
vrilmidir. Bu funksiylrn istifdsi zr gni mlumt
>>help ad_ funksiynn d
mrinin kmyi il lmq lr. mr klviturnn kmyi il yzlr v MTLB
sistminin mrlr pncrsind yrin ytirilir.
Bllikl, bln misllrdn grnr ki, MTLB-n yksk sviyyli qrfiki
ltsistmi istifdidn i tlb tmdn qrfik qurmnn mtlif hllrnn hdsindn
snlql glir. Dh bir misl - plyr krdintlrnd qrfiklrin qurulmsn bq.
Msln, t=sin(3) funksiysnn qrfikini plyr krdintlrnd qurmq n
>>phi = 0 : 0.01 : 2*pi; r = sin( 3* phi );
>>polar( phi , r )
mrlrini yrin ytirmk lzmdr.

75
3.2 Funksiylrn qrfiklrinin trtibt
Indi is funksiylrn qrfiklrinin rici grnlri il - qrfiki yrilrin rngi v

stili, hminin qrfiki pncr dilind mtlif yzllrl bl bir sr msllr bq.
Msln,
>>x = 0 : 0.1 : 3; y = sin( x );
>>plot( x, y, 'r-', x, y, 'ko' )
mrlri vsitsil qrfik btv qrmz yri grkmi vrmk lr, yri zrind
hsblnm diskrt nqtlr is qr vrlr qyulur:
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
Burd plot funksiys yni funksiynn iki mtlif stild qrfikini qurur. Bu stillrdn
birincisi 'r-' kimi ir lunub, yrinin qrmz lms r hrfi, btv lms is tri il
vrilmidir. Ikinci stil is 'ko' kimi ir lunub, hsblnm nqtlrd qr rngl (k
hrfi) vrlrin ( hrfi) qyulmsn gstrir.
mumi hld
>>plot( x1, y1, s1, x2, y2, s2, )
funksiys bir n y1(x1), y2(x2), funksiylrnn qrfiklrini s1, s2, stillri vsitsil
birldirmy imkn vrir.
>>plot( x1, y1, s1, x1, y1, s2 )

klind funksiy is ygn y1(x1) funksiysnn qrfikinin yrisini bir rngl, zrindki
nqtlri (hsblnm nqtlri) is bq rngl qyd dir.
s1, s2, stillri tk drnq rsnd mrkr simvllr yn klind vrilir. Bu
mrkrlrdn birincisi (rdcllq mtlq dyil) ttin nvn myynldirir:
76
Mrkr yrinin nv
- ksilmz
-- trili
: punktirli
-. tri-punktirli
Ikinci mrkr rngi myynldirir:
Mrkr yrinin rngi

c Mvi
m Bnvyi
y Sr
r Qrmz
g Yl
b Gy
w
k Qr
Snuncu mrkr, qyulmu nqtlrin tipini myynldirir:
Mrkr Nqtnin nv
. Nqt
+ Plyus
* Ulduz
o vr
x
Hr mrkri gstrmmk d lr. Bu zmn lzm lduqd susmy gr

qurulmu mrkrlrdn istifd lunur. Mrkrlrin vrilm rdcll hmiyytli dyil,
bl ki, 'r+-' v '-+r' yni ntic vrir.
gr stil strind nqtnin nv n mrkr qysq, yrinin nv n is mrkr
qymsq, nd hsblnm nqtlr ks luncq, lkin nlr ksilmz yrilrl
birldirilmyck.
Funksiylrn qrfiklrinin trtibtnn (v bq qrfiki ilrin yrin ytirilmsinin)
dh gni sulu dskriptr suldur. Bu sulun tm yrnilmsi MTLB sistminin
sviyyli qrfiksn iddir v bu vsitin rivsindn knr r. Lkin biz indi
(v dh snr) bzi sd misllr bcq.
Yurd biz sin funksiysnn qrfikini ksilmz qrmz yrinin v qr dirciklrin
kmyi il trtib tdik. Indi is nu ylnz ksilmz, lkin qln yri vsitsil trtib
tmy chd dk. Bunu nc tmk lr? Dskriptr qrfiks bzsnd sd hll bq:
>>x = 0 : 0.1 : 3; y = sin( x );
77
>>hPlot = plot( x, y );
>>set( hPlot, 'LineWidth', 7 );
plot funksiys krdintlr x, y ln dyq (hsblnm) nqtlrindn dz tt
prlr kirir. MTLB sistmind dz tlr Line nvl qrfiki bykt kimi tsvir
lunur. Bu byktlr dyidiril biln syl ss v susiyytlr mlikdir. Bu b-
yktlr giri nlrn tsvirlril (dskriptrlrl, handles) mmkndr.
Bizim qrfikin qurulms n istifd lunn Line byktinin tsviri plot funksiys
vsitsil qydr. Biz nu dh snr hPlot dyinind istifd tmk n ydd
slyrq. Snr bu tsvir knkrt qrfiki bykti tnmq n set funksiysn tklif
dilir. Mhz bl tnnm byktin set funksiysn rdqd bq rqumntlrd
gstriln susiyytlrini set funksiys dyiir. Bizim misld LineWidth (yrinin
qlnl) sssi gstrilib v nun n yni 7 qiymti vrilib (susmy gr is 0.5).
Nticd, dk kil lnr:
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
Qrfiki byktin istniln prmtrinin (tributunun, susiyytinin) cri qiymtini get

funksiysnn kmyi il bilmk lr. Msln, gr kild gstriln qrfiki ldqdn
snr
>>width = get( hPlot, 'LineWidth' )
mrini dil tsk v yrin ytirsk, nd width dyini n 7 qiymti lnr.
Indi is yrinin bilvsit trtibtndn krdint sistmi lrnn, lrn dlrnn
yzlnn v s. trtibtn kk. MTLB fqi zr srhdlri sl lmyn
dyinin vrilmi srhd qiymtlrin brbr qbul dir. quli zr sl dyin
n MTLB funksiynn dyim dipznunu hsblyr. Snr bu hsblnm
dipzn krdint sistminin quli und qyd lunur v snki funksiynn qrfiki
dzbucql dilin kilmi kild lur.
78
gr MTLB sistmind qrfiklrin qurulms zmn miqysldrmnn bu

susiyytindn imtin tmk istyiriks, nd biz mtlq krdint lr zr
dyinlrin dyim srhdlrini kr kild vrmliyik. Bu
>>axis( [ xmin, xmax, ymin, ymax ] )
funksiysnn kmyi il vrilir. Qrfik qurulduqdn snr tsvir brq nun vizul
grnn yldrmq mqsdil bu mri istniln df yrin ytirmk lr. mr
klvitur vsitsil dil dilir. Bl miqysldrm knkrt rdrm zmn qrfikin
dh mrq durn hisslrini dh ydn tsvir tmy imkn vrir. Msln, sin
funksiysnn dh vvl lnm qrfikind sinusidin tplrini dh ydn grmk n
krdint lr zr srhdlri
>>axis( [ 1.5, 2.5, 0.5, 2 ] )

mri vsitsil drltmq lzmdr:
1.5
0.5
1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Tsvirin miqysnn bydlmsi sulundn, dtn, tnliklrin qrfiki hlli zmn

tnliyin tqribi kkn yksk dqiqlikl lmq n istifd lunur.
Indi is krdint lr zrindki blglrin syn rtrq. Bzn nlr kifyt qdr
lmur (snuncu klin fqi und bu blglrin sy dr - 1.5, 2 v 2,5 qiymtlrid).
Krdint lrnd blglrin syn set funksiys vsitsil dyimk lr. Bu
funksiy Axes qrfiki byktini ml dir. Bu bykt krdint lrndn v dilind
funksiynn qrfiki yrlck dzbucqldn ibrtdir. Bl byktin yzln lmq
n prmtrlrsiz rln gca funksiys ttbiq dilir.
Nticd, qrfik qurulndn snr yrin ytiriln
>>set( hAxes, 'xtick', [ 1.5, 1.75, 2.0, 2.25, 2.5 ] )
kd frqmnti fqi krdint u zrind yni blglr yrdr (b dd).
lnm kil zrind mtlif yzlr yrldirmk n xlabel, ylabel, title v text
79
funksiylrndn istifd dilir. xlabel funksiys fqi un, ylabel funksiys is quli
un dn yzmq ndr (bu yzlr krdint u byunc istiqmtlnir).
gr yzn rsmin itiyri bir yrind yrldirmk nzrd tutulubs, nd text
funksiysn dil dirik:
>>text( x, y, 'some text')

Qrfikin mumi bl title funksiys il vrilir. Bundn bq,
>>grid on
mrindn istifd tsk qrfikin qurulm blstn l tru il rtmk lr. Btn bu
vsitlri ttbiq drk
>>title( 'Function sin(x) graph' );
>>xlabel( 'x coordinate' ); ylabel( 'sin(x)' );
>>text( 2.1, 0.9, '\leftarrowsin(x)' ); grid on;
qrfiki dk kl slmq lr:
Function sin(x) graph
2
1.5
sin(x)
1
sin(x)
0.5
1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
x coordinate
text funksiys bl krdintlr ilk iki rqumntl vrilmi nqtdn blyrq

yrldirir. susi simvllr mtn \ simvlundn (trs p tt) snr dil dilir.
Nmund sl susi simvlunu bu kild dil tmiik. susi simvllrn irlri
lmi mtnlrin hzrlnd TeX sistmindki uyun simvllrl st-st dr.
3.3 ll qrfik
Ikidyinli funksiylrn qrfiklri funksiylrn tyin blstlr zrind slm

80
sthlrin hisslri kimi ks lunur. Burdn ydn lur ki, ikidyinli funksiylrn
qrfiklrinin tsviri ll qrfikin kmptrin mstvi krnnd rliz lunmsn
tlb dir.
MTLB-n yksk sviyyli qrfiki ltsistmi ll qrfikini istifdidn susi
gc srfi tlb tmdn vtmtik rliz dir.Tutq ki, krdintlr x1, y1 ln nqtd
z=f(x,y) funksiysnn qiymti hsblnm v z1- brbr lumudur. Bq bir x2, y2
nqtdsind (yni rqumntlrin bq qiymtlrind) funksiynn z2 qiymti hsblnr.
Bu prssi dvm tdirrk ll fzd yrlmi N syd (x1, y1, z1), (x2, y2, z2), ...,
(xN, yN, zN) nqtlr mssivi (yn) lnr. MTLB sistminin susi funksiylr bu
nqtlrdn hmr sthlr kirir v nlrn pryksiysn kmptrin mstvi krnn
ks tdirir.
dtn, rqumntlrin nqtlri funksiynn tyin blstnd mntzm kild
dzbucql tr (yni mtris) kimi yrlir. Nqtlrin bu kild vrilmi tru yni
strukturlu iki mtris yrdr: birinci mtrisd bu nqtlrin birinci krdintlrnn (x -
krdintnn) qiymtlri, ikinci mtrisd is ikinci krdintlrnn (y - krdintnn)
qiymtlri yrlir. Birinci mtrisi X, ikincini is Y ir dk. Bundn lv, nc
mtris - bu rqumntlrd z=f(x,y) funksiysnn qiymtlri mtrisi d vrdr. Bu mtrisi Z
hrfi il ir dk.
MTLB sistmind ikidyinli funksiynn qurulms n n sd funksiy
>>plot3( X , Y , Z )
funksiysdr, burd X, Y v Z yni ll mtrislrdir, nlrn mnsn izh tmiik.
MTLB sistmind birll x, y mssivlri zr ikill X v Y mtrislrini
lmq n susi funksiy vrdr.
Tutq ki, x u zr qiymtlr dipznu

>>u = -2 : 0.1 : 2
vktru klind, y u zr qiymtlr dipznu is
>>v = -2 : 0.1 : 1
vktru klind vrilmidir.
lnn dzbucql trun nqtlrinin birinci v ikinci krdintlrn tsvir dn X v
Y mtrislrini lmq n MTLB sistmind
>> [ X , Y ] = meshgrid( u, v )
susi funksiysndn istifd dilir.
81
Grdymz kimi, bu funksiy girid krdint lr zrind nqtlr mssivi

klind iki birll mssiv (vktr) lr, v tz iki trln ikill mssivi qytrr,
msln, exp funksiys:
>>Z = exp( - X.^2 - Y.^2 )
Nhyt, yurd vriln plot3 funksiysn ttbiq drk bu funksiynn ll
qrfiki tsvirini lrq:
0.8
0.6
0.4
0.2
0
1
2
0
1
-1 0
-1
-2 -2
Bu kildn grnr ki, plot3 funksiys qrfiki fzd yrilr yn klind qurur.
Bu yrilrdn hr biri ll sthin yOz mstvisin prll mstvilrl ksimsindn
lnr. Bq szl bl dmk lr ki, hr bir yri krdintlr X, Y v Z mtrislrinin yni
stunlrndn gtrlm nqtlr ynn birldirn dz tt prlrndn lnr. Yni,
birinci yri X, Y, Z mtrislrinin birinci stunlrn, ikinci yri ikinci stunlrn v i..
uyun glir.
Prmtrik kild vrilmi ll yrilri qurmq n plot3 funksiysnn digr
r frmsndn istifd dilir:
>>plot3( x, y, z )
burd x, y v z dz tt prlr il birldirilck nqtlrin krdintlrnn birll
82
mssivlridir. Msln, mstvi qrfiklrdn mlum ln v funksiynn qrfikinin qurulm

blstnd krdint qiymtlri trununun qurulms n ttbiq diln (hminin dh
vvl mstvi hld qrfiklrin trtibtnd bln mr v funksiylrdn d istifd
tmk lr)
>>grid on
mrinin itirk il vrilmi
>>t = 0:pi/50:10*pi;
>>plot3(sin(t),cos(t),t)
>>xlabel('sin(t)')
>>ylabel('cos(t)')
>>zlabel('t')
>>grid on
>>axis square
kd frqmnti tsviri dk kild vrilmi vintvri yrini qurm imkn vrir.
40
30
20
t
10
0
1
0.5 1
0 0.5
0
-0.5
-0.5
cos(t) -1 -1
sin(t)
Bundn bq MTLB sistmind ll qrfiklrin dh rl tsvirin nil

lm imkn vrn bir sr funksiylr vrdr. Bu mesh, surf v surfl funksiylrdr.
mesh funksiys qrfiki sthin hsblnm qnu nqtlrini dz tt prlr il
birldirir v MTLB sistminin qrfiki pncrsind bu krks-qbrl (ingilisc
wireframe mesh) hcmli cismin mstvi pryksiysn gstrir.
>>figure
>> [X,Y] = meshgrid(-8:.5:8);
>>R = sqrt(X.^2 + Y.^2) + eps;
>>Z = sin(R)./R;
>>mesh(X,Y,Z)
83
0.5
-0.5
10
5 10
0 5
0
-5 -5
-10 -10
Aadak misalda mesh v contour mrlrinin birg istifadsi gstrilmidir.

>> [X,Y] = meshgrid(-3:.125:3);
>>Z = peaks(X,Y);
>>meshc(X,Y,Z);
>>axis([-3 3 -3 3 -10 5])
-5
-10
2
3
2
0 1
0
-2 -1
-2
-3
"waterfall", yni lal effektin yaratmaq n meshz funksiyasndan istifad edilmidir:

>> [X,Y] = meshgrid(-3:.125:3);
>>Z = peaks(X,Y);
>>meshz(X,Y,Z)
84
10
-5
-10
4
2 4
0 2
0
-2 -2
-4 -4
Hcmliliyi dh y grmk n tsvird mtlif qbrlr vtmtik lrq

mtlif rnglrl bynr. Bundn lv (plot3 funksiysndn frqli lrq) grnmz
tlri y tmk mmkndr. gr siz hsb dirsinizs ki, tsvir lunn qbrl cisim
fffdr v r tlr gizlnmmlidir, nd hidden off mrini dil din v bundn snr
bu tlr tsvird grncklr. Sthin dh s tsvirini mesh funksiys vzin
surf(X,Y,Z) funksiysn ttbiq tmkl ld tmk lr. Nticd s (qyri-fff)
trvri sthi ks tdirn dk kli lrq, bu trvri sthin yr-yr nlr (yuq,
yuv) (zlri) (mstvi drdbucqllr) vtmtik lrq mtlif rnglr bynr.
surf funksiysnn kmyi il sni rnglnmi lslr d, ydn grnl tsvirlr

lnr. gr biz sthlrin dh tbii v byktiv rnglnm sullrn ld tmk istyiriks,
85
nd surf funksiysndn istifd tmliyik.

surf funksiys sthin qrfikini myyn fiziki i qytrm sslrin mlik mddi
sth kimi izh dir. Susmy gr bl mddi sthi iqlndrn hr hns iq mnbyi
vrilir, bundn snr rti kmrnn byktin dn v ks lunn lrn
tryktriylr hsblnr. Mhz bl kmrdk tsvir MTLB sistminin qrfiki
pncrsind gstrilir.
Mtlif mtrillr dn lr mtlif cr ks tdirdiklrindn dh y tsvir
n (istifdinin nqtyi-nzrinc) lzm ln hr hns mtril smk lr. susi
hld colormap( copper ) funksiysndn istifd drk qrfikin tsviri n misin (mis
incilisc - copper) sthindn ks lunn iq n rktrik ln rnglr ynn
(ingilisc - colormap) smk lr. Bundn snr surf(X,Y,Z) funksiysnn yrin ttbiq
lunn
>>surfl( X, Y, Z )
funksiys dh tbii v ydn grnl ln qrfikin lnmsn imkn vrir.
>> [X,Y,Z] = peaks(30);
>>surfc(X,Y,Z)
>>colormap hsv
>>axis([-3 3 -3 3 -10 5])
-5
-10
2
3
2
0 1
0
-2 -1
-2
-3
Color a sphere with the pattern of +1s and -1s in a Hadamard matrix.
>>k = 5;
>>n = 2^k-1;
>> [x,y,z] = sphere(n);
>>c = hadamard(2^k);
>>surf(x,y,z,c);
>>colormap([1 1 0; 0 1 1])
>>axis equal
86
0.5
-0.5
-1
0.5
0 0.5
0
-0.5
-0.5
Bu cr qrfikdn qbrlr ks tdirn qr tlri y tmk lr, bundn bq

gr shading interp mrini yrin ytirsk, sthin iqlnmsnn dh yumq kidin nil
l bilrik. Bu mr bildirir ki, indi rng (iqlnm) htt yr-yr zlrin (nlrn)
dilind d dyick. Nticd, rtq hr hns hcmli fiqurun dh rl tsviri lncq.
Bunun ikidyinli funksiylrn qrfiklrinin tsviri mslsi n y ys pis
lduunu ylnz istifdi dy bilr.
3.4 Kmrnn vziyyti v ll qrfiklrin frlnms
ll qrfiklrin trtibtnn bir priymlr (sullr) birdyinli funksiylrn

mstvi qrfiklrini yrnrkn bdmz priymlrl st-st dr. susi hld
miqysldrm n axis funksiysndn istifd tmk dh lvrilidir, ll hld bu
funksiy ct sklyr rqumnt qbul dir:
>>axis( [ xmin, xmax, ymin, ymax, zmin, zmax ] )
vvlki kimi text, xlabel, ylabel, zlabel, title funksiylrndn v krdint lrnd
blglr qymq n set funksiysndn istifd tmk lr. Hminin subplot
funksiysnn kmyi il yni bir qrfiki pncrd bir n ll qrfiki yrldirmk
lr.
ll qrfiklrin trtibtnn yni sullrn mesh funksiysnn z v c suffikslri
il (meshz v meshc) rn, surf funksiysnn is c suffiksi il rn lv tmk
lr. z suffiksindn istifd qrfikin pydstll qurulmsn imkn vrir. Msln,
>> [X,Y] = meshgrid( -2 : 0.1 : 2 );
>>Z = X .* exp( - X.^2 - Y.^2 );
>>meshz( X, Y, Z )
kd frqmnti dk qrfiki qurur:
87
c suffiksli funksiylr is msusi ll qrfikdn lv sviyy tlrini d

qururlr. Msln,
>> [X,Y,Z] = peaks(30); surfc(X,Y,Z);
>>colormap( hsv ); axis([-3 3 -3 3 -10 5]);
frqmnti dk tsviri vrir:
peaks dl funksiy (stndrt quss funksiylrnn myyn miqysldrlm

kmbinsiysdr) dtn, MTLB-n mlumt (sru) sistmind qrfiki funksiylrn
yni tsviri n ttbiq lunur.
Nhyt, ll qrfiklr n qrfikin b nqtsini, yni rti kmrnn
vziyytini dyimk imkn mvcuddur. Kmrnn vziyyti zimut buc (dtn az
ir dilir) v qldrlm buc (dtn el ir dilir) il tyin lunur. Birinci bucn d-
yidirilmsi xOy mstvisinin Oz u trfnd st qrbinin ksi istiqmtind
frlnmsn gstrir. Qldrlm (yksltm) buc kmry istiqmt il xOy mstvisi
rsnd qln bucqdr.
mesh v surf funksiylr yrin ytirildikd, susmy gr, az=-37.5, el=30 qbul
dilir. Bu qiymtlrin istniln zmn nnd
>>view( [ az , el ] )
funksiys vsitsil dyimk lr, burd rqumntlrin dlr zlri hqd mlumt vrir.
88
susi hld, gr yurd vrilmi

X .* exp( - X.^2 - Y.^2 )
funksiynn qrfikini qurduqdn snr
>>view( [ -15 , 20 ] )
mrini yrin ytirsk, nd qrfik z klni dyir:
MTLB sistmiin mtlif funksiylrnn rlrn kmbin tsk v rnglm

v b bucnn mtlif vrintlrn ssk, ll qrfiklrin ptiml klini lmq
lr.
3.4.1 Qrafiki istrumental vasit

Matlabda mxtlif mqsdli oxlu sayda istrumental vasitlrdn vardr ki, onlarn
kmyi il proqramladrma vrdilri olmayan istifadilr n nzrd tutlur v bir ox
mliyyatlar birlikd yerin yetirmk imkan vardr. Onlardan bir d Plottools
instrumental vasitsidir.
Bu istumental vasitsni daha yax anlamaq n aadakl misala mrcit edk,
Bu v bir ox ilri yerin yetir bilck bir istrumental vasit il bunu yerin yetirk:
89
3.5 Fyllrd slm v MTLB-n qrfiki tsvirlrinin bq prqrmlr

trlmsi
Tutq ki, uurlu tsviri ldqdn snr nu glckd MTLB sistmind v

hminin, bq lvlrd bir dh b n yddd slmq istyirik.
Qrfiki tsvirlrin yddd slnlmsnn n sd sulu Edit | Copy Figure mnyu
mrindn istifd lunmsdr. Bu zmn tsvir (bu MTLB-n qrfiki pncrsinin
idmt gzlyn hisssidir) Windows mliyyt sistminin mbdil bufrind (Clipboard)
slnlcq. Bundn snr bu tsviri Paste mnyu mrinin snuncusu il Word
rdktrunun sndind yrldir bilrsiniz. Btn sndlrl birg MTLB sistmind
lnm bu tsviri d printrd p tmk mmkn lcq.
90
Qrfiki pncrnin mnyu kmndlrnn vzin MTLB sistminin mrlr

pncrsindn
print -dbitmap v y print -dmeta
mrindn istifd tmk lr, ikinci mr tsviri mbdil bufrind Bitmap frmt il
dyil, Windows Metafile frmtnd slycq.
nlji lrq MTLB sistmind yrdln tsviri Paste mrinin kmyil
Windows mliyyt sistminin Paint sd qrfiki rdktrund yrldirmk lr. Nticd
MTLB sistmind lnm tsviri Paint rdktrunun digr tsvirlri il qurdrmq
lr.
MTLB sistmindki tsviri Paste mri vsitsil mhur qrq rngli qrfik
prqrmn yrldirsk, dh gcl rdkt v qurdrm ilri prmq mmkndr.
Bundn snr, prktiki lrq, tsvirin snrk rdktlri n gni imknlr
yrncq v nlr mtlif frmt fyllrd slmq v mtlif printrlrd (hminin
prfissinl tipqrfik) p tmk mmkn lcq.
dtn, MTLB-d lnm tsviri gni yylm qrfiki frmtl fyld slmq
lvrilidir. Bunu
print -options FileName
mri il snlql yrin ytirmk lr, burd option yrin knkrt vziyyt n
idntifiktru yzmq lzmdr. Msln, gr biz mhur Illustrator vktr qrfiks
pkti frmtnd qrfiki fyl yrtmq istyiriks, nd option yrin dill yzmlyq:
print -dill FileName
Bu mrin yrin ytirilmsi nticsind diskt FileName.ai dl fyl yzlcq,
burd ai gnilnmsi Illustrator pkti n rktrikdir. Snrdn bu fyl Illustrator
pktind mq v nun bu gcl vktr qrfiks pkti rivsind snrk rdktsini
hyt kirmk lr.
capture mrini v imwrite funksiysn ttbiq tmkl bir bq mhur qrfiki
frmtl fyllr d yrtmq lr. Msln,
>> [X,map]=capture(1);
>>imwrite(X,map,'myfile1.jpg')
kdu myfile1.jpg fyl yrdr ki, bu fyl Internet Explorer bruzrind b n
Internet-shify dil tmk ydr.
capture funksiys tsvirin nqtlrin uyun X mtrisini v tsvird istifd lunn
rnglrin map mtrisini (RGB frmtnd stun) qytrr. X mtrisinin hr lmnti map
mtrisinin stirlrindn birinin nmrsin brbrdir. MTLB sistmind
>>colormap( map );
>>image( X );
mrlrini istifd drk X v map mtrislri zr qrfiki tsviri brp tmk lr. Lkin bu,
rtq MTLB sistminin image byktlrin id mvzudur v bu mvzuy yrc blm
hsr dcyik.
91
3.6 Tsvirlrd rnglrin qrdrlms
Kmptrin krnnd itiyri tsvir hr biri z rngi il rktriz lunn piksllr

mssivindn ibrtdir. Pikslin rngi trkibl tyin lunur: qrmz, yl v gy (Red,
Green, Blue - RGB). Pikslin hr bir rng trkibinin kmiyytini vrmk n bir byt (8
bit) ydd lzmdr ki, burd sfrdn 255- qdr (cmi 256) tm ddlr yzmq lr.
Bllikl, krnn hr pikslin 0-dn 255 dipznu rsnd dyin tm dd uyun
glmlidir. MTLB sistmind bl tm ddlr uint8 il ir lunn vrilnlr tipi
uyundur. double tipli di hqiqi (ksr) ddlr n yrln 8 byt vzin bl vrilnlr
tipi n bir byt ydd yrlr. Susmy gr MTLB sistmind dyinlr
mnimsdiln ddi qiymtlrdn sl lmyrq istniln dyin double tipi uyun
qyulur. Msln, dk
iVar1 = 128
stri kd nticsind iVar1 dl v double tipli dyin yrdlr v n 128 qiymti
mnimsdilir. Bl qiymti ydd slmq n bir byt kifyt lduu hld, double tipli
iVar1 dyinin 8 byt ydd yrlr.
Bl srflrdn uzqlmq n dyini uint8 mdifiktrundn istifd drk tm
ln tmk lzmdr:
iVar2 = uint8( 128 )
Bllikl, yrdln iVar2 dyini tm dyin (hqiqi dyil) hsb lunur v n bir
byt ydd yrlr. MTLB sistmind (ydd qnt tmk mqsdil) bl dyinlr
susi lrq 0-dn 255- qdr tm ddlri ydd slmq n nzrd tutulmudur.
dk
iVar2 = iVar2 + 1
frqmnti n ntic aadak kimi alnr:
92
MTLB sistminin ii fzsndn ln bu v y digr dyinin hns tip mlik

lduunu bilmk istyirsinizs (gr yddn rmsnzs),
>>whos
mrini dil din v yrin ytirin, nticd MTLB-n mrlr pncrsind dk
mlumt grnck:
Burdn mlum lur ki, iVar1, double tipli 1x1 ll mssivdir (yni fiziki sklyrdr)
v yddd 8 bytlq yr tutur, iVar2 is uint8 tipin mlik lub yddd ylnz 1 byt
(8 df z) yr tutur. Hr iki hld dyinlr yni qiymt mlikdirlr.
Plitr v colormap dlndrln hr hns rnglr ynn (m syd) double tipli mx3
ll mtris klind gstrmk lr. Msln, map1 mtrisi
map1(1,1)=0.12; map1(1,2)=0.123; map1(1,3)=0.987;
map1(2,1)=0.456; map1(2,2)=0.7; map1(2,3)=0.22;
map1(3,1)=0.88; map1(3,2)=0.19; map1(3,3)=0.611;
map1(4,1)=0.255; map1(4,2)=0.298; map1(4,3)=0.128;
map1(5,1)=0.01; map1(5,2)=0.78; map1(5,3)=0.60
b rng ynn vrir. Hr stir bir rng uyun glir. Strin lmntlri (sldn-s)
qrmz, yl v gy rnglri vrir.
Indi uint8 tipli kxL mtrisini trtib dk, bu mtrisin hr lmnti map1 rnglr
cdvlinin stirlrinin nmrlrindn (minus bir) birin brbrdir. Bu mtrisl rnglr
mtrisi birlikd kmptrin krnnd piksllr mssivini, yni itiyri tsviri gstrmk
n kifytdir. Msln,
>>X1=uint8( [ 1 4 1 3 2; 4 0 2 1 3 ] )
X1 mtrisi uint8 tipli 2x5 piksl ll mssivi vrir. Bu mssiv double tipli mssivdn
frqli lrq yddd 80 byt dyil, 10 byt yr tutur. Birinci srdk birinci piksl map1
mtrisinin ikinci stri il, bu srdk ikinci piksl is map1 mtrisinin binci stril v s.
vriln rng mlikdir.
MTLB sistmind itiyri piksllr klini rl ks tdirmk istyiriks, image
funksiysn rmlyq. Msln,
>>image( X1 ); colormap( map1 );
funksiys MTLB sistminin Image qrfiki byktini yrdr v bu bykt MTLB-
n qrfiki pncrsind rl tsvir uyun glir.
93
MTLB sistminin qrfiki pncrsinin llrini dyidir bilmirik, bun gr d

pncr krnd susmy gr vriln myyn llrl grnr. Bizim tsvir hr birind
b piksl lmql iki srdn ibrt lduundn, bu is kiik tsvirdir (krn pikslinin
fiziki ls tminn 0,2 mm-dir), MTLB bu tsvirin ydn grnmsi n susmy
gr nu miqysldrr (bydr). gr bl miqysldrmdn imtin tmk tlb
lunurs, nd lzmi llri kr kild vrmk lzmdr:
>> [ m , n ] = size( X1 );
>>figure( 'Units', 'pixels', 'Position', [100 100 n m] );
>>image( X1 ); colormap( map1 )
Burd X1 tsvirinin m v n llri MTLB sistminin qrfiki pncrsindki

klin fiziki llri kimi vrilir. kiik killr n bu y ntic vrmir.
gr biz mtrislr vsitsil yni tsvirlr yrtmrqs, ylnz fyllrd yzlm hzr
killri MTLT sistminin qrfiki pncrsind ks tdirmk istyiriks, nd bu fyllr
imread funksiy vsitsil umq lzmdr. susi hld, vvl biz ll tsvirlri
imwrite funksiys vsitsil fyllr yzrdq. Indi is nlr
>> [ X2, map2 ] = imread( 'myfile1.jpg' )
vsitsil umq v qrfiki pncrd ks tdirmk lr. Qyd dk ki, fyl MTLB
sistminin cri ktlqund yrlmlidir, ks hld fyln d il n ylu tm gstrmk
lzmdr.
Yurd bdmz Image bykti n iki mtrisdn ibrt vrilnlrin yrdlms
(mtrislrdn biri sr il rnglri tyin dir, ikincisi is z lmntlri il rnglr cdvlin
(mtrisin) girii tmin dir) Indexed Image (indksldirilmi tsvir) kimi dlndrlr.
Image byktinin Truecolor Image (hddn rtq syd rnglrdn ibrt killr - 16
milyn qdr) dlndrln bq bir tipi d vr. Image byktinin ikinci tipi bq cr
tkil lunub. Truecolor Image bykti n rnglr cdvli tlb lunmur, nki bl
byktlrin vrilnlr mssivi rnglri bilvsit tyin dir. Bu mssivlr mxnx3 ly
mlikdirlr (3 ll mssivlrdir). m v n kmiyytlri klin krndk llrini (mxn
piksl) tyin dir, nc istiqmt byunc is hr bir pikslin RGB trkib rnglri
yrlir. Misl n TrueColor tsviri n dk mssivi vrk:
xTrue(1,1,1)=uint8(127); xTrue(1,1,2)=uint8(127); xTrue(1,1,3)=uint8(127);
94

xTrue mssivi tk bir image(xTrue) funksiysnn kmyi il 2x3 piksl tsvirini yrdr:
gr tsvir fylddrs v siz qbqcdn nun hns tip (indks tipin, yni rnglr
plitrs il v y TrueColor tipin) mlik lduunu bilmirsinizs, nd nu dk
kild umq lr:
>> [ X, map ] = imread( 'name.xxx' )
Burd TrueColor tsviri n X mtrisi mxnx3 lsn lr, map plitr mtrisi is b
lur:
size( map ) = 0 0
Snr image funksiys vtmtik lrq X mtrisinin lsn gr tsvirin tipini
tnyr v hr iki hld lzmi kild ilyir, colormap funksiysn is map mssivinin b
hlnd h n tmir, dur ki, hr iki hl yni cr iln bilr.
Lkin, gr biz vvlcdn fyld TrueColor tipli tsvirin lduunu biliriks, nd
nun unms n dh qs ln
>>X = imread( 'name.xxx' )
kdunu yrin ytiririk, tsviri gstrmk n is ylnz bir image(X) funksiysn
rrq. Fyld ln tsvirin tipini ncdn yrnmk n
>>imfinfo( 'name.xxx' )
funksiysn rmq lzmdr.
Misal.
susi hld vsitin vvlki blmsind yrdln 'pout.tif' fyl n imfinfo

95
funksiys dk mlumt vrck:
3.7 Funksiy v ssnri nlylr
Intrktiv rimd ilyrkn btn mrlri klvitur vsitsil dil tmk lzm
glir. Snr, MTLB sistmi il nvbti i snslrnd load mri vsitsil dh vvl
zrind hsblmlr prln dyinlr hqd MAT-fyld slnln mlumt lmq
lr. Lkin, bu mlumtn ilnmsi n tlb lunn mrlri yn d klvitur vsitsil
dil tmk lzm glck. Bu zmn lvrili lr ki, mlumtn ilnm rdcll
qbqcdn mlum lmsn v y bu cr ilnmlrin hcmi byk lmyb v z
tkrrlnn lsun. gr mlumtn ilnm rdcll qbqcdn mlumdurs v syd
tkrrlnrs, nd mrlr rdclln ssnri klind trtib tmk dh mqsduyun
lrd.
96
Ssnri - dilind rdcl kild yrin ytirilck ln lzmi srlm il yzlm

mrlrdn ibrt mtn fyldr. Bl fyl istniln mtn rdktru vsitsil yrtmq lr,
lkin MTLB sistminin bu mqsd n znmsus mtn rdktru vrdr v bu
rdktr lv rhtlqlrl tmin lunmudur. Nticd, mhz bu rdktrdn istifd
tmk y lrd. , File | New | M-file mnyu mri il rlr v z pncrsind
ilyir:
Ssnri, bilvsit nun dilind yrdln dyinlrl v hminin MTLB

sistminin ii fzsnd dh vvl tyin lunmu dyinlrl hsblm prr.
Bllikl, nlrn dyinlr fzs mumidir. Ssnri yrtdqdn snr nu diskd fyld
slmq lzmdr. Bu fyl itiyri d l bilr (y lrd ki, fyln d MTLB
sistminin stndrt pstvklrn dil ln fyllrn dlr il st-st dmsin), dn
gnilnmsi is tk bir m hrfindn ibrt lmldr (msln, myScript1.m v s.) Bu
sbbdn d bl bir dyili qbul lunur: ssnri M-fyllrd slnlr. nlr dh nc
yrniln v dilind MTLB sistminin ii fzsndn ln dyinlr slnln
MAT-fyllrl qrq slmq lmz
Diskd slnln M-fyllrn ktlqu itiyri l bilr, lkin bu ktlq prn yl
mtlq MTLB mlum lmldr. MTLB btn bu cr ktlqlr hqqnd
mlumtlr slyr. Yni ktlq n File | Set Pathmnyu (mrlr pncrsinin) m-
rini yrin ytirmk lzmdr, bu mrin kmyi il Path Browser (fyllr giri yllrn
b) dl dilq pncrsi rlr:
97
Bu pncrd qydiyyt lnm giri yllr siyhs gstrilir. Yni ktlqu lv

tmk n bu pncrnin
Path | Add to path
mnyu mrindn istifd tmk lzmdr. Yni ktlqu lv tdikdn snr bury
dilind rdktrd yrdln ssnri ln fyl slmq lr. Bu kild slnln
ssnrini mrlr pncrsind ssnri yzlm fyln dn (gnilnmsiz) yzmql v
Enter dymsini bsmql istniln nd tm yrin ytirmk lr (yni bir dfy bu
ssnrid ln btn mrlri yrin ytirmk lr). Bir dh trldq ki, ssnri znn v
hminin MTLB sistminin mrlr pncrsind ssnri rln qdr tyin lunmu
v MTLB-n ii fzsnd slnln dyinlri ildir. Ssnrini rln n ii
fzd lmyn lv mlumt n ilnmy prmtr klind gndrmk lmz. Giri
prmtrlrinin snrk ilnmlrini v hminin ii fzlrn blnmsi n ssnrinin
trlmsini tmin tmk mqsdil ssnri yrin funksiyn yzmq lzmdr. Funksiylr
giri mlumtlrnn myyn ilnm lqritmini rliz dirlr v mumilikd byk bir
prblmin hllin imkn vrn mtlif msllrin hlli n idl uyunldrlblr.
Biz z diqqtimizi ssn ssnrilrin dyil, funksiylrn ilnmsin v yzlmsn
ynldcyik. Bun gr d ssnrilr hqd h n dmycyik.
Funksiylr d ssnrilr kimi mrlrdn ibrtdirlr v nlr d m gnilnmsi il
mtn fyllr klind yzr, M-funksiylr dlndrrlr.
98
4. SYMBOLIC MATHEMATICS TOOLBOX
MTLB sistmind Symbolic Mathematics Toolbox simvllr riyziyyt ttbiqi

prqrmlr pkti tkc simvlik hsblmlr dyil, hm d dyim dqiqliyi il
hsblmlr hyt kirir. Pktin trkibind Waterloo Maple Software (Knd)
firms trfindn ilnmi MAPLE V simvlik hsblmlr sistminin nvsi dil
dilmidir. MATLAB sistminin istifdilri Symbolic Mathematics Toolbox pktini
ttbiq drk vhid hsblmlr mhitind ddi v simvlik hsblmlr hsblmlrn
dqiqliyin v srtin h bir zrr vrmdn sn birldirirlr. Pkt Mfyllr klind
rlldrln 100-dn simvlik v ddi mliyytlr yrdm dir.
4.1. ss mliyytlr
Simvl dyini v y bykt yrtmq: SYM

Sintksis:
>>S=sym(A)
>>x=sym(x)
>>x=sym(x, real)
>>x=sym(x, unreal)
>>S=sym(A,flag)
Tsviri: S=sym(A) funksiys giri rqumnti n sym sinifli bykt yrdr. Dyin
S simvlunu tsvir dn , gr simvllr stridirs, nd ntic simvllr rdcll
lcqdr; gr - rqmlr stridirs, nd ntic dd lcqdr. gr - ddlr
mssividirs, nd ntic simvllrl bu bykt kvivlnt lcqdr.
>>x=sym(x)
funksiys x simvl dyinini yrdr.
>>x=sym(x, real)
funksiys ncq hqiqi qiymtlr ln v btn mliyytlrd dyin kimi qbul diln x
simvl dyinini yrdr. Bu vt qdr dru lcqdr ki, n hl, msln,
kmplks ddi qiymti vrilmmidir. Bundn snr , hqiqi simvl dyini sssini
itirir.
>>x=sym(x, unreal)
funksiys lv mhdudiyytsiz frml dyin dlnn x simvl dyini yrdr.
Qyd tmk lzmdr ki, delta=sym(1/10) v pi=sym(pi) klind prtrlr,
hsbd ddlrin zn nqt il gstrilmsindn qrq 1/10 v pi ddlrinin simvll
gstrilmsini yrdr.
>>delta=sym(1/10)
>>delta=1/10
htiytd slnlmql yrdln pi simvl dyini quruln funksiyn hmin nd
dyiir.
99
>>pi=sym('pi')
>>pi = pi
>>vpa(pi,12)
>>ans = 3.14159265359
S=sym(A,flag) funksiys ddlr mssivini S simvl dyininin tipini gstrmk
n ikinci flag rqumntindn istifd drk simvllr mssivi frmsnd dyidirir.
Tprqlrn dk tiplri mmkndr:
flag-in Simvl dyinin tiplri

qiymtlri
f zn nqtvi dd; 1.F2^(e), burd F, e - tm dddir.
r Rsinl dddir; frmt p/q v y p2^q, burd p v q - tm ddlrdir.
e Skutl kmy gr ttbiq dilir.
ts qiymtlndirilrk gstriln rsinl dd; frmt p2^qreps/s, burd
p, q, r v s - tm ddlrdir.
d nluq dddir; frmt p.q, burd p - tm hiss, q - mntissdr; tm ddlr v
y mntissd irlrin sy vpa v digits funksiylr il myyn dilir.
Nmun: zn nqtli dd klind gstrili:

>>sym(1/10,'f')
ans = '1.999999999999a'*2^(-4)
Hsbd 1/10 ddini zn nqt il dqiq gstrmk lmz, bun gr mntissnn
13-c simvlu ln a(approximately) gstrir ki, tqribi vrilmidir.
Rsinl dd klind gstrili:
>>frmt p/q
>>sym(4/3,r)
ans=4/3
>>format p2^q
>>sym(1+sqrt(5),r)
ans=72869772688068242^(51)
Qyd kimi p/q frmtndn istifd dilir, mm, gr sd rsinl pprksimsiyn
qurmq mmkn dyils, p2^q frmt ttbiq dilir, burd p v q lu miqdrd irli
tm ddlrdir. ts qiymtlndiriln rsinl dd klind gstrili:
>>sym(3*pi/4,'e')
ans = 3*pi/4-103*eps/249
nluq dd klind gstrili:
>>digits(10),
>>sym(4/3,'d')
ans = 1.333333333
100
>>digits(20),
>>sym(4/3,'d')
ans = 1.3333333333333332593
Mntisss 16 rqmdn z ln nluq dd (nmund 10 rqm) 16 rqmdn

ln (nmund 20 rqm) nisbtn sn drcd zmnt vrilmi dqiqliy mlik
lmyb z dqiqliy mlikdir.
Myt dn funksiylr: DIGITS, DOUBLE, SYMS, EPS.
Simvl byktlr qrupu yrtmq: SYMS
Sintksis:
sym arg1 arg2 ...
sym arg1 arg2 ... real
sym arg1 arg2 ... unreal
Tsviri: Sym arg1 arg2... funksiys bu, dk sym funksiylr rdcllnn qs
yzldr: arg1=sym(arg1); arg2=sym(arg2); ...
Sym arg1 arg2 ... real funksiys bu, dk sym funksiylr rdcllnn qs
yzldr: arg1=sym(arg1,real); arg2=sym(arg2,real); ...
Sym arg1 arg2 ... unreal funksiys bu, dk sym funksiylr rdcllnn qs
yzldr: arg1=sym(arg1,unreal); arg2=sym(arg2,unreal); ...
Bu zmn hr bir giri rqumntinin d hkmn hrfl blmldr v ncq hrf v
rqm dil dilmlidir.
Myt dn funksiy: SYM.
Simvl dyinlr siyhs trtib tmk: FINDSYM
Sintksis:
>>r=findsym(S)
>>r=findsym(S,n)
Tsviri: Findsym(S) funksiys S ifdsindki btn simvl dyinlri lifb srsn
qytrr v nlr vrgll bir-birindn yrr. gr ifdd h bir simvl dyini
ydurs, nd b stir qydr.
Findsym(S,n) funksiys lifb srs il nizmlnm mnsnd x- yn n dyini
qytrr.
Nmun:
>>a=1;
>>syms x y w t
>>findsym(x+i*y-i*w)
ans = w, x, y
101
>>findsym(x+i*y-i*w,2)
ans = x,y
>>findsym(sin(pi*t),1)
ans = t
>>findsym(a+y,2)
ans = y
Myt dn funksiylr: COMPOSE, DIFF, INT, LIMIT,
Simvl dyinin hqiqi v yli hisssi- REAL, IMAG

Sintksis:
real(Z)
imag(Z)
Tsviri: Kmplks simvl Z ddlri mssivi n real(Z) funksiys hqiqi hisslr
mssivini, imag(Z) funksiys is yli hisslr mssivini qytrr.
Myt dn funksiy: CONJ.
Misal.
>>imag(2+3i)
ans =
Simvl mssivi lmntlrinin kmplks qms - CONJ
Sintksis:
conj(X)
Tsviri: conj(X) funksiys X simvl mssivini kmplks-qm gstriliin qytrr, dh
drusu X=real(X)+iimag(X) funksiys n conj(X)=real(X)iimag(X).
>>syms X
>>real(X)
ans = 1/2*X+1/2*conj(X)
>>imag(X)
ans = -1/2*i*(X-conj(X))
Myt dn funksiylr: REAL, IMAG.

102
Simvl ifdlrin krn rlms- PRETTY

Sintksis:
pretty(S)
pretty(S,n)
Tsviri: pretty(S) funksiys S simvl ifdsini riyzi ifdnin pn yn frmtd
krn rr v bu zmn strin uzunluunun 79 simvl lmsndn istifd lunur
(susmql).
pretty(S,n) funksiys n simvllrn stirlri uzunluunu nzr lmql S simvl
ifdsini krn rr.
Nmun:
>>A=sym(pascal(2));
>>pretty(A)
[1 1]
[ ]
[1 2]
>>B=eig(A);
>>pretty(B)
[ 1/2]
[3/2 + 1/2 5 ]
[ ]
[ 1/2]
[3/2 - 1/2 5 ]
Myt dn funksiylr: SUBEXPR, LATEX, CCODE.
Latex rdktru kdlrnd simvl ifdnin vrilmsi - LATEX
Sintksis:
latex(S)
Tsviri: Latex(S) funksiys S simvl ifdsini mtn Latex rdktru kdlrn qytrr.
Nmun:
>>syms x
>>f=taylor(log(1+x));
>>latex(f)
ans =
x-1/2\,{x}^{2}+1/3\,{x}^{3}-1/4\,{x}^{4}+1/5\,{x}^{5}
>>H=sym(hilb(3));
103
>>latex(H)
ans =\left [\begin {array}{ccc}
1&1/2&1/3\\\noalign{\medskip}1/2&1/3&1/4\\\noalign{\medskip}1/3&1/4&1/5\end
{array}\right ]
>>syms alpha t
>>A=[alpha t alpha*t];
>>latex(A)
ans =
\left [\begin {array}{ccc} \alpha&t&\alpha\,t\end {array}\right ]
Myt dn funksiylr: PRETTY, CCODE, FORTRAN.
Simvl ifdnin C dilind yzl - CCODE
Sintksis:
ccode(S)
Tsviri:
ccode(S) mri Symbolic Math Toolbox-un kmyi il simvl dyinlrindn istifd
dilrk yzln ifd n C dilind yzl qytrr.
Nmun:
dk prtrlr C dilinin kdu klind yzn:
Frqmnt 1:
>>syms x
>>ccode(f)
ans =
t0 = x-x*x/2.0+x*x*x/3.0-x*x*x*x/4.0+x*x*x*x*x/5.0;
Frqmnt 2:
>>H=sym(hilb(3));
>>ccode(H)
ans =
H[0][0] = 1.0; H[0][1] = 1.0/2.0; H[0][2] = 1.0/3.0;
H[1][0] = 1.0/2.0; H[1][1] = 1.0/3.0; H[1][2] = 1.0/4.0; H[2][0] =
1.0/3.0; H[2][1] = 1.0/4.0; H[2][2] = 1.0/5.0;
Simvl ifdlrin Fortran dilind yzl - FORTRAN

104
Sintksis:
fortran(S)
Tsviri: Fortran(S) funksiys Symbolic Math Toolbox-un kmyi il simvl dyinlrindn
istifd lunrq yzlm ifd n Fortran dilind yzl qytrr.
Nmun:
dk prtrlr Fortran dilinin kdu klind yzn:
Frqmnt 1:
>>syms x
>>fortran(f)
ans = t0 = x-x**2/2+x**3/3-x**4/4+x**5/5
Frqmnt 2:
>>H=sym(hilb(3));
>>fortran(H)
ans =
H(1,1) = 1 H(1,2) = 1.E0/2.E0 H(1,3) = 1.E0/3.E0 H(2,1) = 1.E0/2.E0
H(2,2) = 1.E0/3.E0 H(2,3) = 1.E0/4.E0 H(3,1) = 1.E0/3.E0 H(3,2) =
1.E0/4.E0 H(3,3) = 1.E0/5.E0
4.2. byktlrin vrilmsi - DOUBLE
Simvl bykti ddi bykt virmk

Sintksis:
R=double(S)
Tsviri: R=double(S) funksiys S simvl byktini ddi bykt virir. gr S - simvl
ddi ifddirs, nd bu ifdnin qiymti hsblmd dqiqliyi ikiqt rtrlm srn
nqt il qydr. gr S - simvl ddi mssivdirs, nd hsblmd dqiqliyi ikiqt
rtrlm srn nqtli ddlr mssivin qydr.
Nmun:
>>double(sym('(1+sqrt(5))/2'))
ans = 1.6180
>>a=sym(2*sqrt(2));
>>b=sym((1-sqrt(3))^2);
>>T=[a,b]
T=[ sqrt(8), 4826943532748117*2^(-53)]
>>double(T)
105
ans = 2.8284 0.5359
Myt dn funksiylr: SYM, VPA.
Simvl byktini stir byktin virmk - CHAR
Sintksis:
char(S)
Tsviri: char(S) funksiys S simvl byktini str virir. gr S - simvl mssividirs,
nd ntic array([[...]])stir frmsnd qydr.
Nmun:
>>char(sym('(1+sqrt(5))/2'))
ans = (1+sqrt(5))/2
>>a=sym(2*sqrt(2));
>>b=sym((1-sqrt(3))^2);
>>T=[a,b];
>>char(T)
ans = array([[sqrt(8),4826943532748117*2^(-53)]])
Myt dn funksiy: DOUBLE.
Vktr msllr simvl hdliy virmk- POLY2SYM

Sintksis:
r=poly2sym(C)
r=poly2sym(C,v)
r=poly2sym(C,sym(v))
Tsviri: r=poly2sym(C) funksiys msllr C vktru il yzlm hdlini simvllrl
gstriliin qytrr. Susmy gr bl hdlinin dyini x-dir.
r=poly2sym(C,v) v r=poly2sym(C,sym(v)) funksiylr dyin hdlinin
vrilmi ikinci rqumntindn V simvl dyini kimi istifd dir.
virm funksiylr hdlinin msllrn sym funksiys istifd lunn zmn
susmy gr qbul dilmi rsinl ddlr klind gstrilmsind istifd dilir. dtn
p/q frmtndn istifd lunur, mm, gr sd rsinl pprksimsiylr qurmq
mmkn lmurs, p2^q frmt ttbiq dilir, burd p v q lu syd irlri ln tm
ddlrdir.
gr x simvl dyinin ddi qiymt vrilmidirs v hdlinin msllr sym
funksiys il dqiq vrilmidirs, nd eval(poly2sym(C)) v polyval(C,x) funksiylr
st-st dn nticlr vrir.
Nmun:
106
>>poly2sym([1 1+sqrt(pi) 2])

ans = x^2+6243011064919989/2251799813685248*x+2
>>poly2sym([1 0 1 -1 2],'v')
ans =v^4+v^2-v+2
>>c=[1 3 2];x=1/2;
>>eval(poly2sym(c))
ans =3.7500
>>polyval(c,x)
ans =3.7500
Myt dn funksiylr: SYM, SYM2POLY, POLYVAL.
Simvl hdlisini vktr msllrn virmk- SYM2POLY
Sintksis:
C=sym2poly(r)
Tsviri: C=sym2poly(r) funksiys simvl hdlinin msllrndn ibrt C - vktr-
strin qytrr. Bu zmn msllr sl lmyn dyinin trtibinin zlms rdcll il
dzlr:
Nmun:
>>syms x u v;
>>sym2poly(x^3-2*x-5)
ans = 1 0 -2 -5
>>sym2poly(u^4-3+5*u^2)
ans = 1 0 5 0 -3
>>sym2poly(sin(pi/6)*v+exp(1)*v^2)
ans = 2.7183 0.5000 0
Myt dn funksiy: POLY2SYM.
4.3. Dyim dqiqliyi il hsb
ddi kmiyytlrl mliyytlrn yrin ytirilmsi zmn mtlq yuvrlqldrm

shvi b vrir, nki hsblmnn dqiqliyi istifd lunn hr bir mliyytd rqmlrin
miqdr il mhdudlr. Bun gr mliyytlrn syl tkrr zmn shvlr st-st
ylr.
Simvl kmiyytlr zrind mliyytlr dqiq hyt kiril bilr, nki ddlrl
hsblmlr prlmr v yuvrlqldrm shvi ydur.
107
MATLAB sistmi z ncq zn nqtli hsbd hsblmlr yrin ytirir. Tz v

istifd lunn n byk ydd hcminin zn nqtli mliyytlrd blms
mhduddur ki, bu d yuvrlqldrm shvlri v nticlrd tlr ml gtirir. Hsbi
mliyytlrd nisbi dqiqlik 16-y yn nluq rqm tkil dir. Simvl mliyytlr z
nvbsind itiyri mns ln rqmli mhdud ddl rlldrl bilr. dddki
qrmlrin synn rtrlms il hsblm mddti v tlb lunn ydd rtr. Susmy
gr Symbolic Math Toolbox pktind nticnin dqiq gstrilii 32 nluq rqm tkil
dir.
Nticd mns ln rqmlrin syn myyn tmk - DIGITS
Sintksis:
d=digits
digits(d)
d=digits
Tsviri: d=digits funksiys dyim dqiqliyi hsbnd istifd lunn mns ln rqmi
cri grnn qytrr. Susmy gr , 32-y brbrdir. digits(d) funksiys dyim
dqiqliyi hsbnd istifd lunn v d-y brbr, mns ln rqmlrin cri miqdrn
myyn dir.
Nmun:
>>z=1.0e-16;
>>x=1.0e+2;
Mns ln 14 rqmli hsblm yrin ytir
>>digits(14)
>>y=vpa(x*z+1)
y = 1.0000000000000
Mns ln 15 rqmli hsblm yrin ytirk:
>>digits(15)
>>y=vpa(x*z+1)
y =1.00000000000001
Myt dn funksiylr: DOUBLE, VPA.
Hsbd dyim dqiqliyi il hsblmq- VPA
Sintksis:
108
R=vpa(A)
R=vpa(A,d)
vpa Ad
Tsviri: R=vpa(A) funksiys A mssivinin lmntlrini mns ln rqmlrin cri
miqdr il hsblyr.
R=vpa(A,d) v vpa Ad funksiylr A mssivi lmntlrini d-y brbr miqdrd
mns ln rqmlrl hsblyr.
Nmun:
>>digits(25)
>>vpa(sym(sin(pi/6)))
ans = .5000000000000000000000000
>>p=vpa(pi)
>>p = 3.141592653589793238462643
>>vpa pi 55
ans = 3.141592653589793238462643383279502884197169399375105821
>>w=vpa('(1+sqrt(5))/2')
>>w = 1.618033988749894848204587
>>vpa('exp(pi*sqrt(163))',22)
ans = 262537412640768744.0000
>>A=vpa(hilb(2),25);
>>pretty(A)
[ 1.
.5000000000000000000000000]
[
]
[.5000000000000000000000000 .3333333333333333333333333]
Myt dn funksiylr: DIGITS, DOUBLE.
4.4. Riyzi ifdlrin sdldirilmsi
Simvl ifdlri sdldirmk - SIMPLIFY

109
Sintksis:
R=simplify(S)
Tsviri: R=simplify(S) funksiys S simvl mssivinin hr bir lmntini sdldirir.
Nmun:
>>syms a b c x
>>simplify(sin(x)^2+cos(x)^2)
ans = 1
>>simplify(exp(c*log(sqrt(a+b))))
ans = (a+b)^(1/2*c)
>>S=[(x^2+5*x+6)/(x+2),sqrt(16)];
>>R=simplify(S)
R = [ x+3, 4]
Myt dn funksiylr: COLLECT, EXPAND, FACTOR, HORNER, SIMPLE.
Simvl ifdni mq- EXPAND
Sintksis:
R=expand(S)
Tsviri: R=expand(S) funksiys S simvl mssivinin hr bir lmntini m imkn
vrir. Bu mliyyt is tz-tz ylnz hdlilr, hminin triqnmtrik, kspnnsil v
lqrifmik funksiylr ttbiq dilir.
Nmun:
>>expand((x-2)*(x-4))
ans = x^2-6*x+8
>>expand(log(a*b/sqrt(c)))
ans = log(a*b/c^(1/2))
>>expand(exp((a+b)^2))
ans = exp(a^2)*exp(a*b)^2*exp(b^2)
>>expand([sin(2*t),cos(2*t)])
ans = [ 2*sin(t)*cos(t), 2*cos(t)^2-1]
Myt dn funksiylr: COLLECT, FACTOR, HORNER, SIMPLE, SIMPLIFY,

SYMS.
110
Simvl ifdni sd vuruqlr yrmq - FACTOR
Sintksis:
factor(N)
factor(S)
Tsviri: factor(N) funksiys ddi v y mssiv lmntlrini sd vuruqlrn hsili
klind knnik yrl qytrr. Burd N - msbt tm dddir.
factor(S) funksiys mssivin hr bir lmntinin sd vuruqlr yrln qytrr.
Burd S - hdlilr mtrisidir.
Nmun:
>>factor(sym('12345678901234567890'))
ans = (2)*(3)^2*(5)*(101)*(3803)*(3607)*(27961)*(3541)
>>syms a b
>>factor([a^2-b^2,a^3+b^3])
ans = [ (a-b)*(a+b), (a+b)*(a^2-a*b+b^2)]
Myt dn funksiylr: COLLECT, EXPAND, HORNER, SIMPLIFY, SIMPLE.
Bircins hdlr gtirm - COLLECT
Sintksis:
R=collect(S)
R=collect(S,v)
Tsviri: R=collect(S) funksiys bircins hdlrin x dyininin drcsin gr tplnmsn
hyt kirir. Burd S - simvl hdlilr mssividir.
R=collect(S,v) funksiys, bl ki, ncq sl lmyn dyin, gstriln ikinci
rqumnt (vriln hld v) nzrn yurd qyd lunn hmin funksiyn yrin ytirir.
Nmun:
>>syms x y;
>>R1=collect((exp(x)+x)*(x+2))
R1 = x^2+(exp(x)+2)*x+2*exp(x)
>>R2=collect((x+y)*(x^2+y^2+1),y)
R2 = y^3+x*y^2+(x^2+1)*y+(x^2+1)*x
>>R3=collect([(x+1)*(y+1),x+y])
R3 = [ (y+1)*x+y+1, x+y]
Myt dn funksiylr: EXPAND, FACTOR, SIMPLE, SIMPLIFY, SYMS.

Simvl ifdni sdldirmk- SIMPLE
111
Sintksis:
simple(S)
r=simple(S)
[r,how]=simple(S)
Tsviri: simple(S) funksiys S - simvl ifdsi zrind mtlif cbri virmlri yrin
ytirir, ifdnin qsldlm vrintlrn krn rr v sn lrq n qssn qytrr.
r=simple(S) funksiys hmin mliyytlr yrin ytirir, mm krn rlq
nticlri rmr.
[r,how]=simple(S) funksiys ss nticy lv lrq ikinci rqumnt kimi how
strini rr ki, bu d yrin ytiriln virmni gstrir.
Nmunlr:
>> [r,how]=simple(cos(x)^2+sin(x)^2)
r=1
how = combine
>> [r,how]=simple(2*cos(x)^2-sin(x)^2)
r = 3*cos(x)^2-1
how = simplify
>> [r,how]=simple(cos(x)+(-sin(x)^2)^(1/2))
r = cos(x)+i*sin(x)
how = radsimp
>> [r,how]=simple(cos(x)+i*sin(x))
r = exp(i*x)
how = convert(exp)
>> [r,how]=simple((x+1)*x*(x-1))
r = -x+x^3
how = collect(x)
>> [r,how]=simple(x^3+3*x^2+3*x+1)
r = (1+x)^3
how = factor
>> [r,how]=simple(cos(3*acos(x)))
r = 4*x^3-3*x
how = expand
Myt dn funksiylr: COLLECT, EXPAND, FACTOR, HORNER, SIMPLIFY.
Simvl hdlilrin rsinl kl gtirilmsi - NUMDEN
Sintksis:
[N,D]=numden(A)
Tsviri: [N,D]=numden(A) funksiys A simvl mssivnin hr bir lmntini tm qiymtli
112
msllrl sdlmyn iki hdlinin nisbti klind virir. N v D - mssiv

lmntlrinin uyun lrq surt v mrclrinin simvl mssivlridir.
Nmun:
>>syms x y a b
>> [n,d]=numden(x/y+y/x)
n = x^2+y^2
d = y*x
>>A=[a,1/b];
>> [n,d]=numden(A)
n = [ a, 1]
d = [ 1, b]
hdlinin Hrnr smi klind gstrilmsi - HORNER

Sintksis:
R=horner(P)
Tsviri: R=horner(P) funksiys P simvl hdli mssivinin hr bir lmntini Hrnr
smin uyun virir.
Nmun:
>>horner(x^3-6*x^2+11*x-6)
ans = -6+(11+(-6+x)*x)*x
>>horner([x^2+x;y^3-2*y])
ans =
[ (1+x)*x]
[ (-2+y^2)*y]
Myt dn funksiylr: EXPAND, FACTOR, SIMPLE, SIMPLIFY, SYMS.
vzlmdn istifd lunmql simvl ifdni yzmq - SUBEXPR
Sintksis:
[Y,SIGMA]=subexpr(X,SIGMA)
[Y,SIGMA]=subexpr(X,SIGMA)
Tsviri: [Y,SIGMA]=subexpr(X,SIGMA) v [Y,SIGMA]=subexpr(X, SIGMA)
funksiylr X simvl ifdsini SIGMA vzlmsi il ilkin ifdni sdldirmy imkn
vrn frmy virir.
Nmunlr:
>>t=solve('a*x^3+b*x^2+c*x+d=0');
>> [r,s]=subexpr(t,'s');
>> [r,s]=subexpr(t,'s')
r=
[ 1/6/a*s^(1/3)-2/3*(3*c*a-b^2)/a/s^(1/3)-1/3*b/a]
[ -1/12/a*s^(1/3)+1/3*(3*c*a-b^2)/a/s^(1/3)-
113
1/3*b/a+1/2*i*3^(1/2)*(1/6/a*s^(1/3)+2/3*(3*c*a-b^2)/a/s^(1/3))]
[ -1/12/a*s^(1/3)+1/3*(3*c*a-b^2)/a/s^(1/3)-1/3*b/a-
1/2*i*3^(1/2)*(1/6/a*s^(1/3)+2/3*(3*c*a-b^2)/a/s^(1/3))]
s=
36*c*b*a-108*d*a^2-8*b^3+12*3^(1/2)*(4*c^3*a-c^2*b^2-
18*c*b*a*d+27*d^2*a^2+4*d*b^3)^(1/2)*a
Myt dn funksiylr: SIMPLIFY, SUBS.
Simvl dyinlrin qiymtlrinin vz dilmsi - SUBS
Sintksis:
subs(S)
subs(S,NEW)
subs(S,OLD,NEW)
subs(S,OLD,NEW,O)
Tsviri: subs(S) funksiys srbst simvl dyinlri nlrn ddi qiymtlri il vz dir.
Bu qiymtlr y rln funksiydn, y d MATLAB sistminin ii blstndn
gtrlr.
subs(S,NEW) funksiys srbst simvl dyinlri NEW siyhsndk ddi
qiymtlrl vz dir.
subs(S,OLD,NEW) funksiys srbst simvl dyinlrini OLD yni simvl
dyinlri il v y NEW siyhsndk ddi qiymtlrl vz dir. gr OLD v NEW
yni ll zk mssivlrdirs, nd OLD mssivinin hr bir lmnti NEW mssivinin
uyun lmnti il vz lunur. gr S simvl ifdsi v OLD siyhs sklyrdrs, mm
NEW ddlr mssivi v y zklr mssividirs, nd sklyrlr mssivinin lsn
qdr gnilnir. gr subs(S,OLD,NEW) vzlmsi S simvl ifdsini dyimirs, nd
subs(S,NEW,OLD) vzlmsi yrin ytirilir. Trs vzlm tbbsnn qrsn
lmqdn tr subs(S,OLD,NEW,O) virmsindn istifd tmk lzmdr.
Nmunlr:
MATLAB sistminin ilk blstndn qiymtlrin Dy=ay difrnsil tnliyinin
hllind vz dilmsi:
>>a=980;C1=3;
>>syms t
>>y=dsolve('Dy=-a*y');
>>subs(y)
114
ans = 3*exp(-980*t)
Birkmpnntli vzlm:
>>syms a b
>>subs(a+b,a,4)
ans = 4+b
kmpnntli vzlm:
>>subs(cos(a)+sin(b),{a,b},{sym('alpha'),pi/2})
ans = cos(alpha)+1
Sklyrn yrin mtrisin qyulms:
>>subs(exp(a*t),'a',-magic(2))
ans =
[ exp(-t), exp(-3*t)]
[ exp(-4*t), exp(-2*t)]
Myt dn funksiylr: SUBEXPR.
4.5. Riyzi nliz
Birdyinli funksiynn limiti - LIMIT
Sintksis:
limit(F,x,a)
limit(F,a)
limit(F)
limit(F,x,a,right)
limit(F,x,a,left)
Tsviri:
Limit(F,x,a) funksiys xa lduqd F(x) funksiysnn limitini myyn dir.
Limit(F,a) funksiys vtmtik lrq sl lmyn dyini, msln t-ni findsym(F)
funksiysnn kmyi il myyn dir v snr ta lduqd F(t) funksiysnn limiti
hsblnr.
Limit(F) funksiys susmy gr a=0- limit nqtsi kimi frz dir.
Limit(F,x,a,right) v limit(F,x,a,left) funksiylr uyun lrq s v sl limitlri
hsblyr.
Nmunlr:
115
>>syms x a t h;
>>limit(sin(x)/x)
ans = 1
>>limit((x-2)/(x^2-4),2)
ans = 1/4
>>limit((1+2*t/x)^(3*x),x,inf)
ans = exp(6*t)
>>limit(1/x,x,0,'right')
ans = inf
>>limit(1/x,x,0,'left')
ans = -inf
>>limit((sin(x+h)-sin(x))/h,h,0)
ans = cos(x)
>>v=[(1+a/x)^x,exp(-x)];
>>limit(v,x,inf,'left')
ans = [ exp(a), 0]
Myt dn funksiylr: PRETTY, CCODE, FORTRAN.
Birdyinli funksiynn difrnsillnms - DIFF
Sintksis:
diff(S)
diff(S,v)
diff(S,sym(v))
diff(S,n)
diff(S,v,n)
diff(S,n,v)
Tsviri:
diff(S) funksiys vtmtik lrq findsym(S) funksiysnn kmyi il sl lmyn
dyini myyn dir v snr uyun difrnsillnmn yrin ytirir.
diff(S,v) v diff(S,sym(v)) funksiylr S simvl ifdsini v dyinin gr
difrnsillyr.
diff(S,n), diff(S,v,n), diff(S,n,v) funksiylr S simvl ifdsini v dyinin gr
n df difrnsillyr.
116
Nmunlr:
>>syms x t
>>diff(sin(x^2))
ans = 2*cos(x^2)*x
>>diff(t^6,6)
ans = 720
dk mtrislri iki df difrnsillyq:
>>syms a b c d
>>F=[a*x b*x^2;c*x^3 d*c]
F=
[ a*x, b*x^2]
[ c*x^3, d*c]
>>diff(F,2)
ans =
[ 0, 2*b]
[ 6*c*x, 0]
Myt dn funksiylr: INT, JACOBIAN, FINDSYM.
Birdyinli funksiynn intqrllnms - INT
Sintksis:
R=int(S)
R=int(S,v)
R=int(S,a,b)
R=int(S,v,a,b)
Tsviri:
R=int(S) funksiys findsym(S) funksiysnn kmyi il sl lmyn dyini
vtmtik myyn dir v snr qyri-myyn intqrl hsblyr. gr S knstndrs,
nd intqrl x dyinin gr gtrlr.
R=int(S,v) funksiys qyri-myyn intqrl v dyinin gr hsblyr.
R=int(S,a,b) funksiys sl lmyn dyin gr a-dn b-y qdr myyn
intqrl hsblyr. Burd intqrllm srhdlri y ddi, y d simvllu kmiyytlr l
bilr.
R=int(S,v,a,b) funksiys v sl lmyn dyinin gr myyn intqrl a-dn b-
y qdr hsblyr.
Nmunlr:
117
>>syms x x1 alpha u t
>>A=[cos(x*t),sin(x*t);-sin(x*t),cos(x*t)];
>>int(1/(1-x^2))
ans = atanh(x)
>>int(sin(alpha*u),alpha)
ans = -1/u*cos(alpha*u)
>>int(besselj(1,x),x)
ans = -besselj(0,x)
%
>>int(x1*log(1+x1),0,1)
ans = 1/4
%
>>int(4*x*t,x,2,sin(t))
ans = 2*t*(sin(t)^2-4)
>>int([exp(t),exp(alpha*t)])
ans = [ exp(t), 1/alpha*exp(alpha*t)]
>>int(A,t)
ans =
[ 1/x*sin(x*t), -cos(x*t)/x]
[ cos(x*t)/x, 1/x*sin(x*t)]
Myt dn funksiylr: DIFF, SYMSUM.
Srlrn cmlnmsi - SYMSUM
Sintksis:
r=symsum(S)
r=symsum(S,n)
r=symsum(S,a,b)
r=symsum(S,n,a,b)
Tsviri:
r=symsum(S) funksiys mumi hddi (k) ln srnn indks gr cmlnmsini
yrin ytirir. Bl ki, , findsym(S) funksiysnn kmyi il 0-dn k1- qdr vmtik
myyn dilir.
r=symsum(S,n) funksiys srnn k indksin gr 0-dn n1- qdr cmlnmsini
118
yrin ytirir.
r=symsum(S,a,b) v r=symsum(S,n,a,b) funksiylr vrilmi a-dn b-y qdr
cmlmni yrin ytirir.
Nmunlr:
>>syms k n x
>>r=simple(symsum(k))
r = 1/2*k*(k-1)
>>r=simple(symsum(k,0,n-1))
r = 1/2*n*(n-1)
10 10
k2 k2 1 / k 2
Hsbl: k 0 Hsbl: k 11 Hsbl: k 1
symsum(k^2,0,10) symsum(k^2,11,10) symsum(1/k^2,1,inf)

ans=385 ans=0 ans=0
sin(k ) / k
k 0 hsblyn:
>>symsum(sin(k*pi)/k,0,n)
ans = -1/2*sin(k*(n+1))/k+1/2*sin(k)/k/(cos(k)-1)*cos(k*(n+1))-1/2*sin(k)/k/(cos(k)-1)
%
>>symsum(x^k/sym('k!'),k,0,inf)
ans = exp(x)
Snuncu nmund k! simvl ifdsini yrtmqdn tr istifd dilmidir. Bu

nunl lqdrdr ki, MATLAB sistminin sintksis nliztru ! simvlunu fktril
irsi kimi tnmycqdr.
Myt dn funksiylr: FINDSYM, INT, SYMS.
Funksiylrn Tylr v Mklrn srlrn yrl - TAYLOR
Sintksis:
r=taylor(f,n,v)
r=taylor(f,n,v,a)
r=taylor(f)
Tsviri:
f(x) nlitik funksiysnn x=a nqtsind Tylr srsn yrl dk kild
vrilir:
119

f ( n) (a)
f (x )
n 0
( x a) n
n! .
=0 lduqd dk Tylr srs Mklrn yrl dlnr:

f ( n) (0)
f (x )
n0
xn
n! .
r=taylor(f,n,v) funksiys f - funksiysn v dyininin qvvtin gr n1-ci trtib

qdr n1-ci trtib d dil lmql Mklrn srsn yrl yrin ytirir.
r=taylor(f,n,v,a) funksiys f funksiysn a nqtsind v dyininin qvvtin gr
n1-ci trtib qdr (n1-ci trtib d dil lmql) Tylr srsn yrl yrin ytirir.
r=taylor(f) funksiys n, v, a rqumntlrindn istifd dir, bl ki, susmy gr
qbul dilmidir: n=6; gr simvlun indksi v gstrilmyibs, nd findsym funksiys
ttbiq dilir; a=0.
mumiyytl, r=taylor(f,n,v) funksiys istifd lunn zmn giri rqumntlrinin
itiyri kmbinsiys mmkndr.
Nmunlr:
>>syms x
>>taylor(exp(-x))
ans = 1-x+1/2*x^2-1/6*x^3+1/24*x^4-1/120*x^5
>>n=6;a=1;
>>taylor(log(x),n,a)
ans = x-1-1/2*(x-1)^2+1/3*(x-1)^3-1/4*(x-1)^4+1/5*(x-1)^5
>>a=pi/2;
>>taylor(sin(x),a,n)
ans = 1-1/2*(x-1/2*pi)^2+1/24*(x-1/2*pi)^4
>>syms t
>>a=3;
>>taylor(x^t,a,t)
ans = 1+log(x)*t+1/2*log(x)^2*t^2
d vrilmi cdvl mtlif frmd vrilmi srlr n tylr funksiysndn

istifd lunmsn tsvir dir.
Riyzi yzl MATLAB sistmind gstrilii

5
f ( n) (0) syms x
x
n0
n
n! taylor(f)
Susmy gr n=6, a=0.
N
f ( n) (0) syms x

n0
xn
n! taylor(f,N)
120
N - msbt tm dddir.
Susmy gr a=0.
5
f ( n) (0) syms x

n0
( x a) n
n! taylor(f,a)
Susmy gr n=6.
N
f ( n) (0) syms x

n0
( x a) n
n! taylor(f,N,a)
N - msbt tm dddir.
gr f funksiys iki v y dyinli funksiydrs, f=f(x,y,...), nd Tylr v y

Mklrn srsn hr hns bir dyin nzrn yrl bu dyinin kr gstrilmsi il
vrilir. dk cdvld bu ikidyinli funksiylr n gstrilmidir:
Riyzi yzl MATLAB sistmind gstrilii

5 n ( n)
y syms x y

n0 n ! y
n
f ( x , y 0 )
taylor(f,y)
Susmy gr n=6, a=0.
N
y n ( n) syms x y

n0 n ! y
n
f ( x , y 0)
taylor(f,y,N) v y taylor(f,N,y)
N - msbt tm dddir.
Susmy gr a=0.
5
( y a) n ( n) syms x y

n0 n ! y n
f ( x , y a)
taylor(f,y,a) v y taylor(f,a,y)
Susmy gr n=6.
N n ( n)
( y a) syms x

n0 n ! y n
f ( x , y a)
taylor(f,N,y,a)
N - msbt tm dddir.
Myt dn funksiylr: FINDSYM, SYMSUM.
Funksiylr ykbinnn hsblnms - JACOBIAN
Sintksis:
R=jacobian(F,v)
Tsviri:
ll F(x1,x2,...,xn) vktr funksiys n Ykbi mtrisi dk kild
myyn dilir:
121
F1 F1 Fn
x ...
x 2 x n
1
F2 F2
...
F2
J x x 2 x n
...1 ... ... ...
F Fn Fn
n ...
x 1 x 2 x n
.
R=jacobian(F,v) funksiys vktr v y sklyr F funksiys n v dyinli
vktr gr Ykbi mtrisini hsblyr. Ykbi mtrisinin J(i,j) lmnti Fi v i -y
brbrdir.
Nmunlr:
>>syms x y z
>>F=[x*y*z;y;x+z];
>>v=[x,y,z];
>>j=jacobian(F,v)
j=
[ y*z, x*z, x*y]
[ 0, 1, 0]
[ 1, 0, 1]
>>v=[x,z];
>>jxz=jacobian(F,v)
jxz =
[ y*z, x*y]
[ 0, 0]
[ 1, 1]
>>b=jacobian(x+y,v)
b = [ 1, 0]
Myt dn funksiy: DIFF.
4.6. Funksiylrn suprpzisiys, vrilmsi v tnliklrin hlli
Funksiylrn suprpzisiys - COMPOSE
Sintksis:
compose(f,g)
compose(f,g,z)
compose(f,g,x,z)
compose(f,g,x,y,z)
122
Tsviri: compose(f,g) funksiys y dyinli funksiy kimi f(g(y)) funksiysn qytrr,

burd f=f(x) v g=g(y) x v y sl lmyn dyinlri findsym funksiysnn kmyi il
myyn dilir.
compose(f,g,z) funksiys z dyinli funksiy kimi f=f(x) v g=g(y) lmql f(g(y))
funksiysn qytrr.
compose(f,g,x,z) funksiys f(g(z)) funksiysn qytrr v bu zmn x- f
funksiysnn sl lmyn dyini kimi blr. Bu, funksiy iki v y dyindn
sl lduqd hmiyytlidir. Msln, tutq ki, f=cos(x/t), nd compose(f,g,x,z) funksiys
cos(g(z)/t)-y, mm compose(f,g,t,z) funksiys cos(x/g(z))- qytrr.
compose(f,g,x,y,z) funksiys f(g(z)) funksiysn qytrr v bu zmn x- f
funksiysnn sl lmyn dyini kimi, y- is g funksiysnn sl lmyn dyini
kimi blr. Msln, tutq ki, f=cos(x/t) v g=sin(y/u), nd compose(f,g,x,y,z)
funksiys cos(sin(z/u)/t)-y, composef(f,g,x,u,z) funksiys is cos(sin(y/z)/t)-y qytrr.
Nmunlr:
>>syms x y z t u;
>>f=1/(1+x^2); g=sin(y); h=x^t; p=exp(-y/u);
>>compose(f,g)
ans = 1/(1+sin(y)^2)
>>compose(f,g,t)
ans = 1/(1+sin(t)^2)
>>compose(h,g,x,z)
ans = sin(z)^t
>>compose(h,g,t,z)
ans = x^sin(z)
>>compose(h,p,x,y,z)
ans = exp(-z/u)^t
>>compose(h,p,t,u,z)
ans = xêxp(-y/z)
Myt dn funksiylr: FINVERSE, FINDSYM, SUBS, SYMS.
Trs funksiylrn hsblnms - FINVERSE
Sintksis:
g=finverse(f)
g=finverse(f,u)
Tsviri:
123
g=finverse(f) funksiys f-in trs funksiysn hsblyr. Frz dilir ki, f funksiys
birdyinlidir, msln x-dn sldr, nd nun g trs funksiys g(g(x))=x rtini dyir.
g=finverse(f,u) funksiys hns dyin nzrn trs funksiynn qurulmsnn
zruriliyini gstrmy imkn vrir. Bu vt zruridir ki, f funksiys bir n dyindn
sldr.
Nmunlr:
>>syms x
>>f=1/tan(x);
>>g=finverse(1/tan(x))
g = atan(1/x)
>>compose(g,t)
ans = atan(1/t)
>>compose(g,f)
ans = atan(tan(x))
>>syms y
>>f=x^2+y;
>>g=finverse(f,y)
g = -x^2+y
>>finverse(f)
Warning: finverse(x^2+y) is not unique.
> In C:\MATLABR12\toolbox\symbolic\@sym\finverse.m at line 43
ans = (-y+x)^(1/2)
>>syms u v
>>finverse(exp(u-2*v),u)
ans = 2*v+log(u)
Myt dn funksiylr: COMPOSE, SYMS.
Tnliklrin v sistm tnliklrin simvllrl hlli - SOLVE
Sintksis:
g=solve(eq)
g=solve(eq,var)
g=solve(eq1,eq2,...,eqn)
g=solve(eq1,eq2,...,var1,var2,...,varn)
Tsviri: Bzi tnliklrin hlli.
g=solve(eq) funksiys y simvllr klind, y d brbrlik irsi gstriln v y
124
gstrilmyn stir ifdlrl vrilmi tnliklri hll dir. gr brbrlik irsi

gstrilmmidirs, nd frz dilir ki, tnlik eq=0 klinddir. Hllin hns dyin
nzrn trld kr kild gstrilmyibs, hmin dyin findsym funksiysnn
kmyi il vtmtik myyn dilir.
g=solve(eq,var)
funksiys var dyinin nzrn tnliyi hll dir.
Tnliklr sistminin hlli
g=solve(eq1,eq2,...,eqn) v
g=solve(eq1,eq2,...,var1,var2,...,varn)
funksiys n dn dyin nzrn tnliklr sistmini hll dir. gr dyinlr kr

kild gstrilmyibs, nlr findsym funksiysnn kmyi il vtmtik myyn dilir.
gr nlitik hll tplmzs v tnliklrin sy dyinlrin syn brbrdirs, nd
mmkn ddi hllrdn ncq biri trlr.
Hsblmlrn nticlri mtlif sull gstril bilr:
bir tnlik v bir rqumnti n hll birll v y ll zklr mssivi
klind qytrlr;
rqumntlrinin synn dyinlrin syn brbr tnliklr sistmi n hll
lifb srs il dyinlrin dlr rdcl qytrlr;
bir rqumntli tnliklr n hll qydlr mssivi klind qytrlr.
Nmunlr:
Bzi tnliklrin hlli
>>syms x p r
>>solve('p*sin(x)=r')
ans = asin(r/p)
>>syms a b c x
>>x=solve(a*x^2+b*x+c)
x=
[ 1/2/a*(-b+(b^2-4*a*c)^(1/2))]
[ 1/2/a*(-b-(b^2-4*a*c)^(1/2))]
>>syms x
>>solve('a*x^2+b*x=-c')
ans =
[ 1/2/a*(-b+(b^2-4*a*c)^(1/2))]
[ 1/2/a*(-b-(b^2-4*a*c)^(1/2))]
125
>>syms x
>>b=solve(a*x^2+b*x+c,b)
b = -(a*x^2+c)/x
>>syms t
>>t=solve(tan(t)-sin(2*t))
t=
[ 0]
[ pi]
[ 1/4*pi]
[ -3/4*pi]
>>syms x
>>x=solve(cos(x)-sin(x^2))
x = .84936886239267305068327920512917
Tnliklr sistminin hlli
>>syms x y
>> [x,y]=solve('x^2+x*y+y=3','x^2-4*x+3=0')
x= y=
[ 1] [ 1]
[ 3] [ -3/2]
>>syms x y
>>S=solve('x^2+x*y+y=3','x^2-4*x+3=0')
S=
x: [2x1 sym]
y: [2x1 sym]
S.x S.y
ans = ans =
[ 1] [ 1]
[ 3] [ -3/2]
>>syms a u v
>> [u,v]=solve('a*u^2+v^2=0','u-v=1')
u=
126
[ 1/2/(a+1)*(-2*a+2*(-a)^(1/2))+1]
[ 1/2/(a+1)*(-2*a-2*(-a)^(1/2))+1]
v=
[ 1/2/(a+1)*(-2*a+2*(-a)^(1/2))]
[ 1/2/(a+1)*(-2*a-2*(-a)^(1/2))]
>>syms a u v
>>S=solve('a*u^2+v^2','u-v=1',a,u)
S=
a: [1x1 sym]
u: [1x1 sym]
S.a S.u
ans = -v^2/(v^2+2*v+1) ans = v+1
>>syms a u v
>> [a,u,v]=solve('a*u^2+v^2','u-v=1','a^2-5*a+6')
a= u=
[ 2] [ 1/3+1/3*i*2^(1/2)]
[ 2] [ 1/3-1/3*i*2^(1/2)]
[ 3] [ 1/4+1/4*i*3^(1/2)]
[ 3] [ 1/4-1/4*i*3^(1/2)]
v=
[ -2/3+1/3*i*2^(1/2)]
[ -2/3-1/3*i*2^(1/2)]
[ -3/4+1/4*i*3^(1/2)]
[ -3/4-1/4*i*3^(1/2)]
>>syms x y
>>S=solve('sin(x+y)-exp(x)*y=0','x^2-y=2')
S=
127
x: [1x1 sym]
y: [1x1 sym]
S.x
ans = -6.0173272500593065641097297117905
S.y
ans = 34.208227234306296508646214438330
Burd hllr luundn ncq biri tplmdr. Mmkn hllri grmk n (x,y)
mstvisind bu funksiylrn ksim nqtlrini qurq (kil 4.1).
kil 4.1
>> [X,Y]=meshgrid([-8:0.1:2],[-4:0.5:40]);
>>Z1=sin(X+Y)-exp(X).*Y;
>>Z2=X.^2-Y-2;
>>contour(X,Y,Z1,[0.001 0 0.001]),hold on,contour(X,Y,Z2,[0.001 0 0.001]);
>>plot(-6.017,34.208,'or')
Burd is vtmtik hll dnin tpd hllr qyd dilmidir.

mchullu cbri tnliklr sistmini hll dk:
128
Myt dn mrlr v funksiylr: DSOLVE, FINDSYM.
Tnliklrin v DT sistminin simvllrl hlli- DSOLVE
Sintksis:
r=dsolve(eq1, eq2,...,cond11,cond2,...,v)
Tsviri:
funksiys blnc v y srhd rtlri cond1, cond2, ... dyinlri il myyn lunn
eq1, eq2, ... tnliklri il vrilmi di difrnsil tnliklrin (DT) v sl lmyn
dyinin nzrn nlitik hllini hsblyr. Susmy gr sl lmyn dyin kimi t -
zmn qbul dilir.
129
D simvlu sl lmyn dyin nzrn difrnsillmn gstrir, dh drusu

d/dt.
D simvlundn snr gln rqm tkrr difrnsillmn gstrir, yni D2 d2/dt2-y
uyundur. Difrnsillm prtrundn snr gln simvl sl dyindir, msln D3y
gstrir ki, d3y/dt3. Qyd dk ki, sl dyinin d D hrfi il blmmldr.
Blnc v srhd rtlri y(a)=b, Dy(a)=b klind tnliklrl vrilir, burd y -
sl dyin, a v b - sbitlrdir. gr rtlrin sy dyinlrin syndn zdrs, nd
hll c1, c2, ... itiyri sbitlri dil dilckdir.
Hr bir tnliyi v y rti yr rqumnt klind yzmq lr; dsolve funksiys 12-y
qdr giri rqumntlrin imkn vrir.
gr rqumntlri gstrilmyibs, dsolve hllr siyhsn qytrr.
gr nlitik hll tplmybs, dsolve brdrlq qytrr. Bu hld, ddi hllin
trlms n ode23 v y ode45 funksiylrndn istifd tmk lzmdr.
klind funksiy bir n tnliyi v y rti bir rqumntd birldirmy imkn vrir.
Hsblmlrn nticlri mtlif sull gstril bilr:
bir tnlik v bir rqumnti n hll birll v y ll zklr mssivi
klind qytrlr;
rqumntlrinin synn dyinlrin syn brbr tnliklr sistmi n hll
lifb srs il dyinlrin dlr rdcl qytrlr;
bir rqumntli tnliklr n hll qydlr mssivi klind qytrlr.
Nmunlr:
>>dsolve('Dx=a*x')
ans = C1*exp(a*t)
>>x=dsolve('Dx=-a*x','x(0)=1','s')
x = exp(-a*s)
>>y=dsolve('(Dy)^2+y^2=1','y(0)=0')
y=
[ sin(t)]
[ -sin(t)]
>>S=dsolve('Df=f+g','Dg=-f+g','f(0)=1','g(0)=2')
S=
f: [1x1 sym]
g: [1x1 sym]
S.f
ans = exp(t)*(cos(t)+2*sin(t))
130
S.g
ans = -exp(t)*(sin(t)-2*cos(t))
>>dsolve('Df=f+sin(t)','f(pi/2)=0')
ans = -1/2*cos(t)-1/2*sin(t)+
+1/2*exp(t)/(cosh(1/2*pi)+sinh(1/2*pi))
Srhd rtlri ln DT-in hlli:
>>dsolve('D2y=-a^2*y','y(0)=1,Dy(pi/a)=0')
ans = cos(a*t)
DT sistminin hlli:
>>S=dsolve('Dx=y','Dy=-x','x(0)=0','y(0)=1')
S=
x: [1x1 sym]
y: [1x1 sym]
S.x S.y
ans = sin(t) ans = cos(t)
>>S=dsolve('Du=v,Dv=w,Dw=u','u(0)=0,v(0)=0,w(0)=1')
S=
u: [1x1 sym]
v: [1x1 sym]
w: [1x1 sym]
>>w=dsolve('D3w=-w','w(0)=1,Dw(0)=0,D2w(0)=0')
w = 1/3*exp(-t)+2/3*exp(1/2*t)*cos(1/2*t*3^(1/2))
>>f=dsolve('Df=f+sin(t)')
f = -1/2*cos(t)-1/2*sin(t)+exp(t)*C1
>>y=dsolve('Dy=a*y','y(0)=b')
y = b*exp(a*t)
>>[x,y]=dsolve('Dx=y','Dy=-x')
x = cos(t)*C1+sin(t)*C2
y = -sin(t)*C1+cos(t)*C2
Diqnstik mlumt:
131
gr dsolve funksiys nlitik hlli tpmrs, mlumt dil dilir:

warning: explicit solution could not be found and
return an empty sym object.
brdrlq: simvl hll tplmmdr, - b
simvl dyinlri - [empty sym].
Myt dn funksiylr: SOLVE, SUBS.
4.7. Simvllu mtrislr v mssivlrl i
Simvllu mtrislrd v mssivlrd mliyytlr + */ \ ^
Sintksis:
Mtrislr zrind mllr Mssivlr zrind mllr
A+B A.*B
AB A./B
A*B A.\B
A/B A.^B
A\B A.
A^B
A
Tsviri:
Symbolic Toolbox TPP-d (ttbiqi prqrmlr pkti) iki tip simvl mliyytlr
hyt kirilir: mssivlr v mtrislr zrind.
Mssivlr zrind mliyytlr hr bir lmnt lmql yrin ytirilir, mm
mtrislr zrind mliyytlr tti cbrin qydlrn uyun lrq myyn dilmidir.
Bu mliyytlr frqlndirmk n mssivlr zrindki mliyytrn snund nqt
qyulur. Mssivlr v mtrislr zrind tplm v m mliyytlr yni nticlri
vrirlr.
Tplnnlrdn biri sklyr lduu hldn bq btn

+ Tplm A+B hllrd tplnnlrn llri yni lmldr; sklyr
bq prndn btn lmntlrin lv lunur.
zln v ln yni ld lmldr, nlrdn biri
m AB sklyr lduu hldn bq hllrd; sklyr bq
prndn btn lmntlrindn lr.
Mtrislrin v y mtrisin vktrlr vurulms zmn
Mtrislrin vurulms birinci vuruun stunlrnn sy ikincinin stirlrinin
*
A*B syn brbr lmldr. Vuruun btn lmntlri
sklyr vurulur.
.* Mssivlrin vurulms yni ll iki mssivin lmntlrinin bir-birin
132
A.*B vurulms. Mssivin btn lmntlri sklyr vurulur.

gr A - nn ll kvdrt mtris v B - nk ll
tti tnliklr
mtrisdirs. Dzbucql A mtrisi mmkndr, mm
\ sistminin hlli
tnlik mumi lmldr. Hll n kiik kvdrtlr sulu
AX=B
il hsblnmldr.
Mssivlrin sldn Ntic B(i,j)/A(i,j) lmntlr mssividir; mssivlrdn
.\ blnmsi biri sklyr lduu hldn bq btn hllrd
A.\B mssivlrin llri yni lmldr.
tti tnliklr A/B mliyyt (A\B) il ynigcldr. Dzbucql A
/ sistminin hlli mtrisi mmkndr, mm tnlik mumi lmldr.
XA=B Hll n kiik kvdrt sulu il hsblnmdr.
Mssivlrin sdn Ntic A(i,j)/B(i,j) lmntlr mssividir; mssivlrdn
./ blnmsi biri sklyr lduu hldn bq btn hllrd
A./B mssivlrin llri yni lmldr.
gr P - tm msbt dddirs, nd mtrisin qvvti
mtrisin z-zn vurulms ylu il hsblnr; gr
Mtrislrin qvvti P - tm mnfi dddirs, nd hmin qyd trs
^
A^P mtrislrin vurulms kimidir. P-nin bq qiymtlri
n msusi qiymtlr v vktrlr hsblnr. Bl
ki, gr [R,D]=eig(A), nd A^P=R*D.^P/R.
Ntic A(i,j)^B(i,j) lmntlr mssividir; mssivlrdn
Mssivlrin qvvti
.^ biri sklyr lduu hldn bq btn hllrd mssiv-
A.^B
lrin llri yni lmldr.
Hqiqi mtrislr n ntic trpspnir lunmu
Mtrisin trnspnirsi
mtrisdir; kmplks mtrislr n trnspnir
A
kmplks qmlrl tmmlnr.
Mssivin Hqiqi v kmplks mssivlr n stirlr sdc
. trnspnirsi lrq stunlrl vz lunur; kmplks qm
A. mlyyt yrin ytirilmir.
Nmun:
zrind yurd yzln mliyytlr prln nmun kimi birll iki mssiv
(vktr) bq; p n frmt t frmtndn istifd lunur.
Mtrislr zrind mllr Mssivlr zrind mllr

x = [a] y = [d]
[b] [f]
[c] [g]
x [conj(a), conj(b), conj(c)] y [conj(d), conj(f), conj(g)]
133
x+y [a+d] x+y [ad]

[b+f] [bf]
[c+g] [cg]
x+2 [a+2] y+2 [d+2]
[b+2] [f+2]
[c+2] [g+2]
x*y Error x.*y [a*d]
[b*f]
[c*g]
x'*y x'.*y Error
conj(a)*d+conj(b)*f+conj(c)*g
x*y' x.*y' Error

[a*conj(d), a*conj(f), a*conj(g)]
[b*conj(d), b*conj(f), b*conj(g)]
[c*conj(d), c*conj(f), c*conj(g)]
x*2 [2*a] y.*2 [2*d]
[2*b] [2*f]
[2*c] [2*g]
x\y x.\y [d/a]
Warning: System is inconsistent. Solution [f/b]
does not exist. [g/c]
2\x [1/2*a] 2.\y [1/2*d]

[1/2*b] [1/2*f]
[1/2*c] [1/2*g]
x/y [a/d, 0, 0] x./y [a/d]
[b/d, 0, 0] [b/f]
[c/d, 0, 0] [c/g]
x\2 [1/2*a] y.\2 [1/2*d]
[1/2*b] [1/2*f]
[1/2*c] [1/2*g]
x^y Error x.^y [a^d]
[b^f]
[c^g]
x^2 Error x.^2 [a^2]
[b^2]
[c^2]
2^x Error 2.^x [2â]
[2^b]
134
[2^c]
(x+i*y)' [conj(a+i*d),conj(b+i*j),conj(c+i*g)]
(x+i*y).' [a+i*d, b+i*f, c+i*g]
>>syms a b c d;
>>A=[a b; c d]
A=
[ a, b]
[ c, d]
A*A/A A*A\A
ans = ans =
[ a, b] [ d/(-b*c+a*d), -b/(-b*c+a*d)]
[ c, d] [ -c/(-b*c+a*d), a/(-b*c+a*d)]
>>syms a11 a12 a21 a22 b1 b2;

>>A=[a11 a12; a21 a22];
>>B=[b1 b2];
>>X=B/A;
>>x1=X(1)
x1 = -(-a21*b2+b1*a22)/(-a11*a22+a12*a21)
>>x2=X(2)
x2 = (-a11*b2+a12*b1)/(-a11*a22+a12*a21)
Myt dn funksiylr: NULL, SOLVE.
4.8. tti cbr
Mtrisin dtrminnt - DET

Sintksis:
r=det(A)
Tsviri: r=det(A) funksiys ddi v y simvl mtrislrin dtrminntn hsblyr. gr
A mtrisi simvllr klind vrilmidirs, nd ntic simvl ifddir, gr A mtrisi
ddlrl vrilmidirs, nd ntic dddir.
Nmun:
>>syms a b c d;
135
>>det([a,b;c,d])
ans = -b*c+a*d
>>A=sym([2/3 1/3;1 1])

A=
[ 2/3, 1/3]
[ 1, 1]
>>r=det(A)
r = 1/3
Myt dn funksiy: COND.
Mtrisin rktristik hdlisi - POLY
Sintksis:
P=poly(A)
P=poly(A,v)
Tsviri: P=poly(A) funksiys A mtrisinin rktristik hdlisinin msllrn
hsblyr. gr A mtrisi simvl klind frmlrs, nd plinmd simvl klind
frmlr v bu zmn dyinindn susmy gr istifd lunur.
P=poly(A,v) funksiys hdlinin sl lmyn dyinini gstrmy imkn vrir.
Qyd: gr A - ddi mtrisdirs, nd poly(sym(A)) hdlisi yuvrlqldrm
shvi hdudund ncq poly2sym(poly(A)) hdlisin tqribi uyundur.
Nmun:
>>A=gallery(3)
A=
-149 -50 -154
537 180 546
-27 -9 -25
>>p=poly(A)
p = 1.0000 -6.0000 11.0000 -6.0000
>>q=poly(sym(A))
q = x^3-6*x^2+11*x-6
>>s=poly(sym(A),sym('z'))
s = z^3-6*z^2+11*z-6
Myt dn funksiylr: POLY2SYM, JORDAN, EIG, SOLVE.
Mtrisin diqnllrnn rlms v y frmldrlms- DIAG

136
Sintksis:
X=diag(v) v=diag(X)
X=diag(v,k) v=diag(X,k)
Tsviri:
X=diag(v) funksiys b diqnl v vktru ln X kvdrt mtrisini frmldrr.
X=diag(v,k) funksiys k nmrli diqnl v vktru ln length(v)+abs(k) trtibli
X kvdrt mtrisini frmldrr.
v=diag(X) funksiys X mtrisindn b diqnl rr.
v=diag(X,k) funksiys X mtrisindn k nmrli diqnl rr; k>0 lduqd bu k
nmrli yur diqnldr, k<0 lduqd bu k nmrli diqnldr.
Nmun:
>>syms a b c
>>v=[a b c];
>>diag(v)
>>diag(v,-2)
ans = ans =
[ a, 0, 0] [ 0, 0, 0, 0, 0]
[ 0, b, 0] [ 0, 0, 0, 0, 0]
[ 0, 0, c] [ a, 0, 0, 0, 0]
[ 0, b, 0, 0, 0]
[ 0, 0, c, 0, 0]
>>syms
Columns 1 through 9
'B' 'X' 'a' 'a11' 'a12' 'a21' 'a22' 'ans' 'b'
Columns 10 through 19
'b1' 'b2' 'c' 'd' 'q' 'r' 's' 'v' 'x1' 'x2'
>>syms x y z
>>diag(A)
>>diag(A,1)
>>A=[a,b,c;1,2,3;x,y,z]
ans = ans =
A= [ a] [ b]
[ a, b, c] [ 2] [ 3]
[ 1, 2, 3] [ z]
[ x, y, z]
Myt dn funksiylr: TRIL, TRIU.

137
A bucql mtrisin (mssivin) frmldrlms - TRIL
Sintksis:
L=tril(X)
L=tril(X,k)
Tsviri:
L=tril(X) funksiys X mtrisinin bucql hisssini slyr.
L=tril(X,k) funksiys X mtrisinin k nmrli diqnlndn blyrq
bucql hisssini slyr. k>0 lduqd bu, k nmrli yur diqnldr, k<0 lduqd bu,
k nmrli diqnldr.
Nmun:
>>syms a b c
>>A=[a,b,c;1,2,3;a+1,b+2,c+3]
A=
[ a, b, c]
[ 1, 2, 3]
[ a+1, b+2, c+3]
>>tril(A) >>tril(A,1)
ans = ans =
[ a, 0, 0] [ a, b, 0]
[ 1, 2, 0] [ 1, 2, 3]
[ a+1, b+2, c+3] [ a+1, b+2, c+3]
>>tril(A,-1)
ans =
[ 0, 0, 0]
[ 1, 0, 0]
[ a+1, b+2, 0]
Myt dn funksiylr: DIAG, TRIU.
Yur bucql mtrisin (mssivin) frmldrlms - TRIU

Sintksis:
U=triu(X)
U=triu(X,k)
Tsviri:
U=triu(X) funksiys X mtrisinin (mssivinin) yur bucql hisssini slyr.
U=triu(X,k) funksiys X mtrisinin (mssivinin) k nmrli diqnlndn blyrq
yur bucql hisssini slyr. k>0 lduqd bu, k nmrli yur diqnldr, k<0
lduqd bu, k nmrli diqnldr.
Nmun:
138
>>syms a b c
>>A=[a,b,c;1,2,3;a+1,b+2,c+3]
>>triu(A)
A= ans =
[ a, b, c] [ a, b, c]
[ 1, 2, 3] [ 0, 2, 3]
[ a+1, b+2, c+3] [ 0, 0, c+3]
>>triu(A,1) >>triu(A,-1)
ans = ans =
[ 0, b, c] [ a, b, c]
[ 0, 0, 3] [ 1, 2, 3]
[ 0, 0, 0] [ 0, b+2, c+3]
Myt dn funksiylr: DIAG, TRIL.
Tm ddli mtrislrin yur ubucql frmy gtirilmsi - RREF
Sintksis:
rref(A)
Tsviri: rref(A) funksiys simvl mtrisin yur bucq frmy gtirilmsini yrin
ytirir.
Nmun:
>>rref(sym(magic(4)))
ans =
[ 1, 0, 0, 1]
[ 0, 1, 0, 3]
[ 0, 0, 1, -3]
[ 0, 0, 0, 0]
Bu rnq 3 ln 44 ll mtrisdir.
Myt dn funksiylr: RANK, NULL, SVD.
Tm ddli mtrislrin rnq - RANK

Sintksis:
rank(A)
Tsviri: rank(A) funksiys A simvl mtrisinin rnqn hsblyr.
Nmun:
>>syms a b c d
>>rank([a b;c d])
ans = 2
139
>>rank(sym(magic(4)))
ans = 3
Myt dn funksiylr: PREF, NULL, SVD.
Tm ddli mtris stunlrnn bzis fzs - COLSPACE

Sintksis:
B=colspace(A)
Tsviri: B=colspace(A) funksiys mtris frmldrr. Frmln mtrisin stunlr tm
ddli A mtrisi stunlrnn bzis fzlrndn ibrtdir. B mtrisinin stunlrnn sy A
mtrisinin rnqn brbrdir.
Nmun:
>>B=colspace(sym(magic(4)))
B=
[ 0, 0, 1]
[ 0, 1, 0]
[ 1, 0, 0]
[ -3, 3, 1]
B mtrisi 3 stun mlikdir v ydndr ki, magic(4) mtrisinin rnq 3- brbrdir.
Myt dn funksiy: NULL.
Tm ddli mtrislr n sfr-fzlr- NULL

Sintksis:
Z=null(A)
Tsviri: Z=null(A) funksiys mtris frmldrr. Frmln mtrisin stunlr A tm
ddli mtrisin sfr-fz bzisindn ibrtdir. Z mtrisin stunlrnn sy sfr-fznn
lsn myyn dir. A*Z=0. gr A mtrisi tm rnq mlikdirs, nd Z - b
mtrisdir.
Nmun:
>>A=[1 2 3;1 2 3;1 2 3] >>null(sym(A))
A= ans =
1 2 3 [ -2, -3]
1 2 3 [ 1, 0]
1 2 3 [ 0, 1]
>>A=sym(magic(4));
>>Z=null(A) >>A*Z
Z= ans =
[ -1] [ 0]
140
[ -3] [ 0]
[ 3] [ 0]
[ 1] [ 0]
Myt dn funksiylr: COLSPACE, RANK, RREF, SVD.
Simvllu v y tm ddli mtrislrin vrilmsi - INV

Sintksis:
R=inv(A)
Tsviri: R=inv(A) funksiys A mtrisinin trsi ln mtrisi frmldrr.
Nmun:
dk tm ddli mtrisin rvilmsini yrin ytirk:
>>A=sym([2,-1,0;-1,2,-1;0,-1,2]);
>>inv(A)
ans =
[ 3/4, 1/2, 1/4]
[ 1/2, 1, 1/2]
[ 1/4, 1/2, 3/4]
dk simvl mtrisin rvilmsini yrin ytirk:
>>syms a b c d
>>A=[a b;c d] >>inv(A)
A= ans =
[ a, b] [ d/(d*a-b*c), -b/(d*a-b*c)]
[ c, d] [ -c/(d*a-b*c), a/(d*a-b*c)]
Frz dk ki, NN ll Hilbrt simvl mtrisini frmldrn dk M - fyl

mvcuddur.
function A=genhilb(N)
% NN ll Hilbrt simvl mtrisinin frmldrlms:
syms t
for i=1:n
for j=1:N
A(i,j)=1/(i+j-t)
end
end
>>H=genhilb(2)
H=
[1/(2-t), 1/(3-t)]
[1/(3-t), 1/(4-t)]
>>inv(H)
141
ans=
[ -(-3+t)^2*(-2+t), (-3+t)*(-2+t)*(-4+t)]
[(-3+t)*(-2+t)*(-4+t), -(-3+t)^2*(-4+t)]
Myt dn funksiy: VPA.
Mtrislrin sinqulyr v spktrl yrl
Simvllu v y tm ddli mtrislrin sinqulyr yrllr - SVD

Sintksis:
sigma=svd(A)
sigma=svd(vpa(A))
[U,S,V]=svd(A)
[U,S,V]= svd(vpa(A))
Tsviri:
sigma=svd(A) funksiys simvl A mtrisinin sinqulyr ddlr vktrunu
frmldrr.
sigma=svd(vpa(A)) funksiys vrilmi dqiqlikl hsblmdn istifd drk A
mtrisinin sinqulyr ddlr vktrunun ddi qiymtini hsblyr.
[U,S,V]=svd(A) v [U,S,V]= svd(vpa(A)) funksiylr l U v V unitr
mtrislrini, hminin S diqnl mtrislrini hsblyr ki, nlr sinqulyr ddlrdn
ibrtdir v A=U*S*V yrl dnilir. Bl hsblmlr ncq ddlrl yrin ytirilir.
Nmun:
>>digits(4)
>>A=sym(magic(4)) >>svd(A) >>svd(vpa(A))
A= ans = ans =
[ 16, 2, 3, 13] [ 0] [ .3108e-6*i]
[ 5, 11, 10, 8] [ 34] [ 4.472]
[ 9, 7, 6, 12] [ 2*5^(1/2)] [ 17.89]
[ 4, 14, 15, 1] [ 8*5^(1/2)] [ 34.00]
>> [U,S,V]=svd(A)
U=
[ -.5000, .6708, .5000, -.2236]

[ -.5000, -.2236, -.5000, -.6708]
[ -.5000, .2236, -.5000, .6708]
[ -.5000, -.6708, .5000, .2236]
S=
142
[ 34.00, 0, 0, 0]
[ 0, 17.89, 0, 0]
[ 0, 0, 4.472, 0]
[ 0, 0, 0, .8346e-15]
V=
[ -.5000, .5000, .6708, -.2236]

[ -.5000, -.5000, -.2236, -.6708]
[ -.5000, -.5000, .2236, .6708]
[ -.5000, .5000, -.6708, .2236]
Myt dn funksiylr: DIGITS, EIG, VPA.
Simvl mtrislrin msusi vktrlr v msusi qiymtlri - EIG
Sintksis:
lambda=eig(A)
[V,D]=eig(A)
[V,D,P]=eig(A)
lambda=eig(vpa(A))
[V,D]=eig(vpa(A))
Tsviri:
lambda=eig(A) funksiys A simvl mtrisinin msusi qiymtlrinin lmbd
vktrunu frmldrr.
[V,D]=eig(A) funksiys V s msusi vktrlr mtrisini v msusi qiymtlrin
diqnl mtrisini qytrr. gr V mtrisinin ls A mtrisinin ls il st-st
drs, nd A tti sl lmyn msusi vktrlrn tm sistmin mlikdir v
A*V=V*D spktril yrl dnilir.
[V,D,P]=eig(A) funksiys hminin P indksli vktru qytrr. Bu vktrun
uzunluu tti sl lmyn vktrlrn syn brbrdir v A*V=V*D(P,P) rti dnilir.
lambda=eig(vpa(A)) v [V,D]=eig(vpa(A)) funksiylr msusi qiymtlrin v
msusi vktrlrn ddi qiymtlrini hsblyr (dyin dqiqlikli hsblm il). gr A
mtrisi msusi vktrlrn tm sistmin mlik dyils, nd V mtrisinin stunlr tti
sl lcqdr.
Nmun:
Rssr mtrisinin msusi qiymtlri n nlitik hlli myyn dk:
>>R=sym(gallery('rosser'));
>>eig(R)
ans =
143
[ 0]
[ 1020]
[ 510+100*26^(1/2)]
[ 510-100*26^(1/2)]
[ 10*10405^(1/2)]
[ -10*10405^(1/2)]
[ 1000]
[ 1000]
Bu qiymtlri hsbd dyin dqiqlikl hsblyq:
>>eig(vpa(R))
ans =
[ -1020.]
[ .1031e-12]
[ .9805e-1]
[ 1000.]
[ 1000.]
[ 1020.]
[ 1020.]
[ 1020.]
>>Ch=sym(gallery('chebspec',4));
>> [V,D,p]=eig(Ch^2)
V= D=
[ 0, 1] [ 0, 0, 0, 0]
[ 1, 0] [ 0, 0, 0, 0]
[ 3, -2] [ 0, 0, 0, 0]
[ 4, -3] [ 0, 0, 0, 0]
p= 1 2
Burd tkrr msusi qiymtlr uyun msusi vktrlrn iki lt fzsn ml

gtirn iki b msusi vktr vr. Bu gstrir ki, rdn ns mvcuddur.
Myt dn funksiylr: JORDAN, POLY, SVD, VPA.
Simvl mtrisin Jrdn knnik kli - JORDAN

Sintksis:
J=jordan(A)
[V,J]=jordan(A)
Tsviri:
J=jordan(A) funksiys simvl v y ddi A mtrisi n rdn knnik klini
144
hsblyr. A mtrisi mtlq dqiq vrilmlidir, dh drusu nun lmntlri tm v y

rsinl ddlr lmldr. Blnc vrilnlrd itiyri t rdn nsnn strukturunu
tmmil dyi bilr.
[V,J]=jordan(A) funksiys hm rdnn knnik klini, hm d stunlr msusi
vktrlrn mumilmsi ln r vrilmi mtrisi hsblyr, V\A*V=J mnsibti
dnilir.
Nmun:
EIG funksiys n nmundki hmin bv mtrisin bq v rdn nsnn
dqiq strukturunu v mumildirilmi msusi vktrlr sistmini hsblyq:
>> [V,J]=jordan(Ch^2)
V=
[ 116/15, 1/5, 12/5, -4/5]
[ 10/3, 0, 0, 0]
[ -82/15, 1, -24/5, 1]
[ -148/15, 0, -36/5, 0]
J=
[ 0, 1, 0, 0]
[ 0, 0, 0, 0]
[ 0, 0, 0, 1]
[ 0, 0, 0, 0]
zn vrgll ikiqt dqiqlikl hsbd yrln ylnmsn yrin ytirk:

>>V=double(V)
V=
7.7333 0.2000 2.4000 -0.8000
3.3333 0 0 0
-5.4667 1.0000 -4.8000 1.0000
-9.8667 0 -7.2000 0
>>J=V\(Ch^2)*V
J=
[ 0, 1, 0, 0]
[ 0, 0, 0, 0]
[ 0, 0, 0, 1]
[ 0, 0, 0, 0]
Myt dn funksiylr: EIG, POLY.
Mtrisin kspnnts - EXPM

145
Sintksis:
expm(A)
Tsviri: expm(A) funksiys n nmundki hmin bv mtrisin bq v T-nin
itiyri qiymti n expm(Ch*T) funksiysn hsblyq:
>>syms T
>>expm(Ch*T)
ans =
[ 1+19/6*T+8/3*T^2+2/3*T^3, -4/3*T^3-14/3*T^2-4*T,
4/3*T^3+10/3*T^2+4/3*T, -2/3*T^3-4/3*T^2-1/2*T]
[ T+5/3*T^2+2/3*T^3, 1-4/3*T^3-8/3*T^2-1/3*T, 4/3*T^3+4/3*T^2-T, -
2/3*T^3-1/3*T^2+1/3*T]
[ -1/3*T-1/3*T^2+2/3*T^3, -4/3*T^3+4/3*T^2+T, 1+4/3*T^3-
8/3*T^2+1/3*T, -2/3*T^3+5/3*T^2-T]
[ 1/2*T-4/3*T^2+2/3*T^3, -4/3*T^3+10/3*T^2-4/3*T, 4/3*T^3-
14/3*T^2+4*T, 1-2/3*T^3+8/3*T^2-19/6*T]
>>digits(4)
>>expm(vpa(Ch*1/10))
ans =
[ 1.344, -.4480, .1680, -.6400e-1]
[ .1173, .9387, -.8534e-1, .2933e-1]
[ -.3600e-1, .1120, 1.008, -.8400e-1]
[ .3734e-1, -.1013, .3547, .7093]
Myt dn funksiylr: EIG, VPA.
4.9. susi funksiylr
Intqrl ksinus v sinus funksiylr - COSINT, SININT

Sintksis:
y=cosint(Z)
y=sinint(Z)
Tsviri: y=cosint(Z) funksiys simvl v y ddi A mtrisindn intqrl ksinusu
hsblyr, bl ki, A mtrisi kmplks d l bilr. Riyzi funksiy ln intqrl ksinus
dk kild myyn dilir:
z
cos(t ) 1
Ci( z ) ln( z ) dt , |arg( z )|
0
t
.
y=sinint(Z) funksiys simvl v y ddi A mtrisindn intqrl sinusu hsblyr, A
mtrisi kmplks d l bilr. Riyzi funksiy ln intqrl sinus dk kild
myyn dilir:
146
z
sin(t )
Si( z ) dt
0
t
.
Nmunlr:
Intqrl ksinus v intqrl sinus funksiylrnn z= nqtsind qiymtlrini hsblyq:
>>cosint(pi)
ans = 0.0737
>>sinint(pi)
ans = 1.8519
Intqrl ksinus funksiysnn [0,1] intrvlnd 0,1 ddml qiymtlrini hsblyq:

>>cosint([0:0.1:1])
ans =
Columns 1 through 7
Inf -1.7279 -1.0422 -0.6492 -0.3788 -0.1778 -0.0223
0.1005 0.1983 0.2761 0.3374
Intqrl sinus funksiysnn [0,1] intrvlnd 0,1 ddml qiymtlrini hsblyq:
>>sinint([0:0.1:1])
ans =
Columns 1 through 7
0 0.0999 0.1996 0.2985 0.3965 0.4931 0.5881
0.6812 0.7721 0.8605 0.9461
Simvl klind intqrl ksinus v sinus funksiylrnn trmsini hsblyq:
>>syms x; >>syms x;
>>f=cosint(x); >>f=sinint(x);
>>diff(f) >> diff(f)
ans = cos(x)/x ans = sin(x)/x
W - Lmbrt funksiys - LAMBERTW
Sintksis:
W=lambertw(X)
W=lambertw(k,X)
Tsviri:
147
W=lambertw(X) funksiys W*exp(W)=X klind trnsndnt tnliyinin W-

Lmbrt funksiys dlnn hllini tpr.
[1-3].
W=lambertw(k,X) funksiys qiymtli W(X) funksiysnn k nmrli kmplks
budn tpr.
Nmun:
Qrfikd (k. 4.2) x-in hqiqi qiymtlri n W-Lmbrt funksiysnn iki (k=1,2)
kmplks-qiymtli budqlr qurulmudur:
>>x=[1,10:10:50];
>>y1=lambertw(1,x);
>>y2=lambertw(2,x);
>>plot(y1),hold on, plot(y2)
kil 4.2.
Rimnn Zt funksiys - ZETA

Sintksis:
y=zeta(X)
y=zeta(n,X)
Tsviri:
y=zeta(X) funksiys ddi v y simvl mssivindn istifd drk Rimnn -
funksiysn hsblyr.
y=zeta(n,X) funksiys -funksiys dk kimi myyn dilir:

( s) k s , Re( s) 0
k 1 .
Nmun:
rqumntin s=i+a1, 2*i+a2 kmplks qiymtlri n Rimnn -funksiysn
148
hsblyn v qrfikini qurun (k. 4.3):
>>a1=[1 1.2 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5:10];
>>yz=zeta(i+a1);
>>a2=[1.0 1.2 1.5 2.0 2.5 3.0 4.0 5.0 10.0];
>>yz2=zeta(2*i+a2);
>>plot(real(yz),imag(yz)),grid,hold on,...
>>plot(real(yz2),imag(yz2))
kil 4.3
149
5. SIMULINK PROQRAMI HAQQINDA MUMI MLUMAT
Simulink proqram MTLB paketin lavdir. Simulinkdn istifad edrk

mdlldirdikd vizual prqrmldrm prinsipi rliz edilir, buna uyun, istifadi
standart bloklar kitbnsndn mnitr qurunun modelini yaradr v hsbt hyata
keirir. Bu zaman klassik modellm xsusiyytindn frqli lrq istifadiy
prqrmldrm dilini v riyazi ddi mtdlr trafl yrnmk lazm glir, ncq
kompterd ilmk n tlb lunn mumi biliklr v tbii ki, ildiyi fnn zr biliklr
kifayt edir.
Simulink MTLB-n kifayt qdr srbst altidir v nunl ildikd he d
MTLB v onun digr lavlrini tam bilmk tlb olunmur. Digr trfdn MTLB
funksiylrn v onun digr altlrin giri acqdr v nlrdn Simulink-d istifad etmk
lr.
Paket dil ln tkiledicilrin bir hisssi Simulink-d qoyulmu altlrdn (ms.,
LTI - Viwr. - Cntrol Systm Tlb- lav, idaretm sistemini ilmk n paket)
ibartdir. Hminin mxtlif sahlrd ttbiq edilmk n lav kitbn bloklar (ms.,
Pwr Systm Blckst lktrmniki qurularn mdlldirilmsi, Digitl Siqnl
Prsssing Blckst Siqnallarn rqmli ml n bloklar dsti) vardr.
Simulink-l ildikd istifadi kitbn bloklarn moderniz etmk, z n yenisini
yrtmq, hminin yeni kitbn bloklar trtib etmk imkanna malikdir.
Mdlldirm zaman istifadi diffrnsil tnliklri hll mtdlrn, hminin
model mddtinin dyim xsusiyytini (qeyd olunmu v dyin addml) se bilr.
Mdlldirm gediind sistemd gedn proseslri izlmk imkan vardr. Bunun n
Simulink-in kitbnsn dil ln xsusi mahid qurusundan istifad olunur.
Mdlldirmnin nticlri qrafiklr v ya cdvllr klind tqdim etmk olar.
Simulink-in stnly ndn ibartdir ki, kitbnlr blokunu MTLB, C++,
Frtrn v d dillrind yazlm ltprqrmlrl dldurm imkan verir.
5.1. Simulinkin i salnmas
Proqram i salmaq n vvlcdn MTLB paketini burmq lazmdr.

MTLB paketinin sas pncrsi kil 5.1-d gstrilmidir.
150
kil 5.1. MTLB paketinin sas pncrsi
MTLB proqramnn sas pncrsini dqdn sonra Simulink proqramn i burmq

lazmdr. Bunu aadak 3 suldan biri il yerin yetirmk lr:
1. MTLB-n mrlr pncrsindki altlr panelind (Simulink) dymsini
bsmql.
2. MTLB-n ba pncrsinin mrlr strind Simulink ap etmk v ntr
dymsini basmaq.
3. Fil menyusunda pn... mrini yerin yetirmk v fayl modelini (mdl- fayl) mq.
rnc vrintdn istifad etmk vt lverilidir ki, artq hazr v sazlanm model
i burlsn, bu zaman ncq hsblmlr tlb olunur v model yeni bloklar lav
etmk tlb olunur. Birinci v ikinci vrintlrdn istifad icmal pncrd Simulink
kitbnlr blmsinin lmsn gtirib rr (kil 5.2).
k. 5.2.
151
5.2. Simulink kitbnlr blmsinin icmal
Bloklarn kitbnlr icmal pncrsi dk lmntlri znd birldirir (kil

5.2).
1. Simulink Librry Brwsr - adl pncr bal;
2. Fil, dit, Viw, Hlp mrlri menyusu;
3. Daha tz-tz istifad lunn qsayol mrlrin altlr paneli;
Salm blokda rh ediln mtnin rlms n rh pncrsi;
4.
ckilli kitbnlr blmsinin siyahs;
5.
Kitbnlr blmsini birldirn pncr;
6.
Hrktin yerin yetirilmsi haqqnda mlumat vern hal stirlri.
7.
kil 5.2-d Simulinkin sas kitbns (pncrnin sol hisssi) ayrlm v onun blmlri
(pncrnin sa hisssi) gstrilmidir.
Simulink kitbns dk sas blmlrdn ibartdir:
1. Cntius - xtti bloklar;
2. Discrt - diskret bloklar;
3. Functins & Tbls - finksiylr v cdvllr;
4. Mth - riyazi mliyyatlar bloku;
5. Nnlinr - qyri-tti bloklar;
6. Signls & Systms - siqnallar v sistemlr;
7. Sinks - qeydedici quru;
8. Surcs - siqnallar v tsirlr mnbyi;
9. Subsystms - ltsistm bloklar.
Simulink kitbnlr blmsinin siyahs c klind tqdim edilmidi v nunl
ilm qaydas dk nv siyahlar n mumidir:
c qovann ylm piktoqram + simvolu il, alm piktoqram is -
simvolu il verilir.
c qovan mq v ymaq n onun piktqrmnd muse-un sol dymsini
basmaq lazmdr.
Kitbns uyun blmsini sedikd pncrnin sa hisssind onun mzmunu ks
olunur (kil 5.3).
152
kil 5.3. Kitbn blmsinin bloklar dstinin icmal pncrsi
Pncr il ilmk n menyuda ylm mrlrdn istifad olunur.

Kitbn icmal menyusu dk punktlardan ibartdir:
Fil (Fyl) - kitbn fayllar il i;
dit (Rdkttm) - bloklarn lav edilmsi v nlrn dlrn gr tr;
Viw (Nv) - interfeys lmntlrinin gstriinin idar lunms;
Hlp (ry) - kitbn icmalnn rynn pncry rlms.
Kitbn icmal menyusunun tam mrlr siyahs lav 1-d verilmidi.
Icmal il ilmk n, hminin, altlr panelindki dymlrdn istifad etmk lr (kil
5.4).
kil 5.4. Kitbnlr blmsi icmalnn altlr paneli
Altlr paneli dymlrinin dk tyinatlar vardr:

1. Yeni S modelin yrdlms (yeni model pncrsi mq);
2. Mvcud S modellrdn birini mq;
3. Icmal pncrsinin xsusiyytini dyimk. Verilmi dym btn
pncrlrin stnd icmal pncrsinin kslunm rejimini qym imkan
verir. Dymnin tkrar sxlmas bel rejimi txir salr.
4. Bloklarn dlr gr (adn birinci simvoluna gr) tr. Blok tpldqdn
sonra, icmal pncrsind kitbnnn uyun blmsi alr, blok is ayrlr. gr
153
bel ad il blok mvcud deyils, nd rh pncrsind Not fund blokun ad

(Blk taplmr) mlumat verckdir.
5.3. Modellrin yrdlms
SIMULINK mhitind modellri yrtmq n dk hrktlri ardcl yerin

yetirmk lazmdr:
Modellrin yeni fayllarn Fil/Nw/Model mrlrinin kmyi il v yud altlr
panelindki dymdn istifad etmkl (burada v sonra 1 simvolunun kmyi il
gstriln hrktin yerin yetirilmsi n ardcl lr semkl prqrmlr menyusunun
punktlar gstrilir) yaradlr. Yeni yaradlm modellr pncrsi kil 5.5-d
gstrilmidir.
kil 5.5. Modelin bo pncrsi
Model pncrsind bloklarn yrldirilmsi. Bunun n kitbnnn uyun

blmsini (ms., Surcs - Mnblr) mq lazmdr. Sonra tlb lunn bloku kursrd
gstrmk v mouse-un sol klaviini bsmql bloku yaradlm pncry tutub dartmaq
lazmdr, bu zaman Mouse-un klavii sxlm vziyytd slnlmldr. kil 5.6-d
bloklar dil ln modellr pncrsi gstrilmidir.
kil 5.6. Bloklar dil ln modellr pncrsi
Bloku y etmk n blok silmlidir (onun tsvirini kursrl gstrmk v sol

dymni basmaq), sonra is klviturd Dlt klavii basilir. Bloklarn llrini
154
dyimk n bloku semk tlb olunur, kursru blokun knclrindn birin qoyub, sol
klavii basmaqla yerin yetirmk lr (kursor bu zaman ikitrfli lu olur).
gr var saylan (default) proqram il yrldirilmi blokun prmtrlrini
dyimk lazmdrsa, sol klavii iki df basmaq lazmdr, bu zaman blokun tsvirini
kursrl gstrmk lazmdr. nd verilmi blokun prmtrlrini rdkttm pncrsi
alr. ddi qiymtlri taprmaq n nzr lazmdr ki, nluq ksrlrl veriln
prmtrlri dil etmk n vergldn y, nqtdn istifad etmk lazmdr.
Dyiikliklr dil etdikdn sonra K dymsi il pncrni blmq lazmdr. kil 5.7-
d misal kimi trm funksiyasn mdlldiriln v onun prmtrlrinin rdkttm
pncrsi ln blok gstrilmidir.
kil 5.7. trm funksiyas mdlldirn blok v onun prmtrlrinin rdkttm

pncrsi
Tlb lunn kitbndn btn bloklar smd yldqdn sonra smin

lmntlrini birldirmk lazmdr. Bloklar birldirmk n kursrl bloklarn
xn gstrmk lazmdr, sonra is mouse-un sol klaviini basb burmdn biri
blokun giriin xtt kmk lazmdr, bundan sonra klavii burmq lazmdr. Birlm
dzgn lduqd blokun giriind un tsvirinin rngi dyiir. Birldirm xtlrind
budqlnm nqtsi yrtmq n kursru qvn nzrd tutulan yerin gtirmk v sa
klavii bsmql xtt kmk lazmdr. Xtti y etmk (silmk) n xtti semk lazmdr
(bloklar n yerin yetirildiyi kimi), sonra is klviturd Dlt dymsini basmaq
lazmdr.
Bloklar rsnd birlmnin yerin yetirildiyi smin modeli kil 5.8-d
gstrilmidir.
155
kil 5.8. Modelin smi
Hsb ilrini yerin yetirn smlri trtib etdikdn sonra onu diskd fayl
klind slmq lazmdr, bunun n Fil menyusundan Sv s... bndini seb
qovluu v fayln adn gstrmk lazmdr. Nzr lmq lazmdr ki, fayln ad 32
simvoldan lmmldr, hrfl blmldr, kiril simvollar v xsusi simvllrdn
istifad etmk lmz. Bu tlbtlr fayllar slnln qvluqlr da aiddir. Smlrin
sonrak redaktsi n Fil/Sv menyu bndindn istifad edilir.
SIMULINK proqramnn tkrar burlms n smin yklnmsi Fil/pn
menyusunun kmyi il v y MTLB-n sas pncrsindn yerin yetirilir.
5.4. Modellr pncrsi
Modellr pncrsi dk lmntlrdn ibrtdir (kil 5.9):

1. Pncrnin ad ln balq (srlvh). Yeni yrdln pncr uyun nmr il Untitld
ad il dlndrlr.
2. Fil, dit, Viw v s. mrlri menyu.
3. Altlr paneli.
4. Modellr smi yrtmq n pncr.
5. Modellrin cari vziyytlri haqqnda infrmsiy dayan hal stirlri.
Pncr menyusu modellri redakt etmk n mrlri, nlrn szlnmsn v
hsblm proseslrinin idar lunmsn, fyllrl ilmni v s. znd birldirir:
Fil (Fyl) - Modelin fayllar il ilmk.
dit (Rdkttm) - Modellrin dyidirilmsi v bloklarn trlms.
Viw (Nv) - Interfeys lmntlrini gstriinin idar lunms.
Simultin (Modellm) - Modellm n szlnmsn taprlmas v hsbt
proseslrinin idar lunms.
Format (Frmtldrm) - Bloklarn v btvlkd modellrin rici grnnn
dyidirilmsi.
156
Tls (Alt vasitlri) - Modell ilmk n xsusi vasitlrin (dznnmsi, xtti

thlil v s.) ttbiqi.
Hlp (ry) - ry sistemlrinin pncry rlms.
Modellr pncrsi menyusunun mrlrinin tam siyahs lav 2-d verilmidi.

Modell ilmk n, hminin, altlr pnlindki dymlrdn d istifad etmk lr
(kil 5.9).
kil 5.9. Modellr pncrsinin altlr paneli
Altlr panelinin dymlrinin tyinatlar dklrdr:

1. Nw Mdl - Yni model pncrsi (bo) mq;
2. pn Mdl - Mvcud mdL-fyln mq;
3. Sv Model - mdL-fyln diskd slmq;
4. Print Mdl - Modelin blk-diaqrmn ap rmq;
5. Cut - rlq slmq buferind modelin ayrlm hisssini ksmk;
6. Cpy - rlq slm buferind modelin ayrlm hisssini krmk;
7. Pst - rlq slm buferind ln model pncrsin qoymaq;
8. Und - vvlki rdkttm mliyyatnn txir salnmas;
9. Rd - Txir salnm rdkttm mliyyatnn nticlrinin brpas;
10. Librry Brwsr - Kitbn icmal pncrsinin lms;
11. Tggl Model Brwsr - Modellr icmal pncrsinin lms;
12. Gt prnt systm - Alt sistemdn irriynn yarr sviyy sistemin keid
(Vlidyn sistemi). mrlr yalnz vt mmkndr ki, ltsistm acq olsun;
13. Dbug Model dznlyicinin yklnmsi;
14. Strt/Pus/Cntinu Simultin - Modellrin icra edilmsi (Strt mri);
Model i burldqdn sonra dymnin tsvirind [II] simvolu xr v n artq Rus
mri uyun olur (mdllmnin durdulmas), mdllmni ynildirmk n el
hmin dymni basmaq lazmdr, bel ki, fasil rejimind n Cntinu (Dvmtm)
mri uyundur;
15. Stp - Mdllmni qurtarmaq;
Dym mdllmni bldqdn sonra, hminin Pus mri yerin ytirildikdn sonra
mdil etmk olur.
16. Nrml/cclrtr - di/Cld hsbt rjimi. Alt vt mdil edil biln olur
ki, Simulink Prfrmnc Tl lavsi qoyulmu olsun.
157
Model pncrsinin hisssind hal stirlri yerlir ki, burda altlr panelinin
dymlrin, hminin, mouse-un gstricisi interfeysin uyun lmnti zrind olduu
halda menyu punktun qs rh ks olunur.
Bu mtn sahsi hm d Simulink: Rdy (Hazr) v y Running (Yerin yetirm) haln
indiksiy etmk n istifad edilir. Hal strind, hminin, dklr ks olunur:
blok - diaqram tsvirinin miqyas (faizl, ilkin verilnlr 100%- brbrdir).
mdllmni snsnn btm drcsi indikatoru (modeli i saldqdan sonra
(ml glir) grnr),
model vtnn cari qiymti (bu da model i burldqdn sonra rlr),
model hln hsblm lqritmindn istifad (hll metodu).
5.5. Modellrin hzrlnms v redakt dilmsinin sas nmunlri
5.5.1. Mtn yazlarnn lav edilmsi

Modellrin yaniliyini rtrmq n mtn yzlrndn istifad etmk daha
lverilidir. Yazn yazmaq n yzlcq yer gstrmlidir v mausun sol dymsi iki df
bslmldr. Bundan sonra diltm kursrlu dzbucaql riv ml glir. nlji
lrq model bloklar zrindki yazlar da dyimk lr. kil 5.10-d trm funksiyas
blokunda mtn yazlar v nlrn dyidirilmsi gstrilmidir. Nzr lmq lazmdr ki,
proqramn bu versiyas (Simulink 4) kiril hriflrindn istifady dptsiy lunmmdr
v nlrdn istifad mxtlif fsadlar ver bilr: yazlar unmz kl dr; yazlarn
ksilmsi, shv haqqnda mlumat, hminin, slnldqdn sonra modelin l
bilmmsi. n gr d bu simvllrdn istifad arzuolunmazdr.
Mtn
trm funksiyas

kil 5.10. Mtn yazs v trm funksiyasnda yaznn dyidirilmsi
5.5.2. byktlrin seilmsi

Modelin lmntlri zrind hr hans bir mliyyat yerin yetirmk n (blok,
birldirici xtlr, styz) bu lmnti vvlc semk lazmdr.
byktlrin seilmsi mausl daha sndr. Bunun n kursru lazmi byktin
zrin qoymaq v sol dymni bsmq lazmdr. Bu zaman byktin seilmsi ba
verir. Bu halda byktin kncndki mrkr klini dyiir. Hminin bir ne bykti
158
semk lr. Bunun n kursru byktlr qrupunun ynlnd yrldirmk, sol

dymni bsmq v onu burmdn mausu hrkt etdirmk lazmdr. Mouse-u hrkt
etdikc llri dyin punktirli (qrq-qrq) riv yaranr, Bu riv il hat olunmu
btn byktlr ayrlm olur. Btn byktlri hm d dit/Slct ll mrindn istifad
etmkl semk lr. bykti yrdqdn sonra onu krmk v ya rlq slm buferin
yrdyidirmk, buferdn gtirmk, hminin, silmk lr.
5.5.3. rlq slm buferind byktlrin krlmsi v yrdyidirilmsi

bykti bufer krmk n vvlc onu semk lazmdr, sonra is dit/Cpy mri
yerin yetirilir v y altlr panelind - altindn istifad edilir.
bykti buferdn ksmk n vvlc onu semk lazmdr, sonra is dit/Cut mri
yerin yetirilir v ya altlr panelindn - altindn istifad edilir. Verilmi mliyyat
yerin yetirmk n nzr lmq lazmdr ki, byktlr MTLB-n mxsusi buferind
hrkt edirlr v baqa lavlr mdil dilmzdir. dit/Cpy modeli clipbrd
mrlrind istifad modelin qrafiki tsvirini Windows buferind yrldirmy imkan verir
v uyun lrq onu digr prqrmlr n ld dilbiln edir.
Krmni, hminin, bel frmd da yerin yetirmk lr: mouse-un sa dymsini
sxmaq v onu burmdn bykti hrkt etdirmk. Bu zaman byktin kopyas
yrncqdr ki, bunu da lazmi yer yrldirmk (srdrmk) lr.
5.5.4. rlq slm buferindn byktin qoyulmas

Buferdn bykti qoymaq n vvlc onun qyulcq yerini gstrmk lazmdr.
Bunun n Mouse-un sol dymsini qoyulmas nzrd tutulan yerd sxmaq lazmdr,
sonra is Edit/Paste mri yerin yetirilir v ya altlr panelindki- altdn istifad edilir.
5.5.5. byktlrin silinmsi

byktlri silmk n vvlc onlar semk lazmdr, sonra is dit/Clr mri
yerin yetirilir v ya klviturnn Dlt dymsindn istifad edilir. Nzr lmq
lazmdr ki, Clr mri bloku mbadil buferin yrldirmdn onu silir (y edir). ncq
bu mliyyat Fil/Und menyusunun mri il txir slmq lr.
5.5.6. Blklrn birldirmsi (lqlndirilmsi)

Bloklar birldirmk n vvlc kursru blklrdn birinin x portunda
yrldirmk lazmdr. Bu zaman kursor nazik xtti byk evrilir (kil 5.11). Mouse-
un sol dymsini basl slyrq kursru lazmi blokun giri portuna hrkt etdirmk
lazmdr. Mouse-un kursru bu zaman nazik iki xtli klini alr (kil 5.12).
Xtti yrtdqdn sonra mouse-un sol dymsini burmq lazmdr. Birlmnin
yrdlmsn blokun giri portunda qaln xtti un lms tsdiq edir. Xtlrin yrlms
159
eyni il bloklarn yrlms kimidir, yni sol dym bir df baslr. Birldirm xtrindki
qara mrkrlrin yerlmsi xttin yrlms gstrir.
kil 5.11. Birlmnin yrdlmsnn balanc
kil 5.12. Birlmnin yrdlmsnn sonu
Birlm xtlri ilgyinin yrdlms bloklarn yerdyimlri kimi yerin yetirilir.

Birlm xtti ayrlr, sonra is xttin lazmi hisssi hrkt tdirilir (yerdyim edilir).
kil 5.13 bu prosesi ydnldrr.
kil 5.13. Birldirm xtlrind ilgyin yrdlms
laqlrin gtrlmsi (silinmsi) istniln digr byktlrd olduu kimidir.
5.5.7. Bloklarn llrinin dyidirilmsi

160
byktin llrini dyimk n vvlc seilir, bundan sonra kursru blokun

kncndki mrkrlrdn birind yrldirmk lazmdr. Kursor ikitrfli evrildikdn
sonra mouse-un sol dymsini sxmaq lazmdr v blokun tsvirini dartmaq (v ya sxmaq)
tlb olunur. kil 5.14-d bu proses gstrilmidir. Bu zaman bloklarn styzlrnn
llri dyimir.
kil 5.14. Bloklarn llrinin dyimsi
5.5.8. Bloklarn hrkt tdirilmsi

Modelin istniln blokunu sol dymsi basl slmql hrkt etdirmk, onu
semk v yerini dyidirmk lr. gr bloklarn giri v lrn laq xtlri
kilmidirs, nd nlr qrlmr, ncq nlrn uzunluqlar zlr v ya artr. Birlmy,
hminin, bir giri v bir x ln blok da qoymaq (lav etmk) lr. Bunun n onu
birlm xttinin tlb lunn yerin qoymaq lazmdr.
5.5.9. Und v Rd mrlrindn istifad

Prqrml ildikd istifadi bzi mliyyatlar (ms. tsadfn modelin bir hisssini
silmk, krmk v s.) yerin yetir bilr. Bu halda Und - sonuncu mliyyatn txir
salnmas mrindn istifad edilir. Bu mri modellr pncrsindki altlr panelindki -
dymnin kmyi il v ya dit menyusundan armaq lr. Txir salnm mliyyat
brpa etmk n Rd mrindn istifad olunur.
5.5.10. byktlrin frmtldrlms

Format menyusunda (hminin, byktd sa klavii bsmql) bloklarn
frmtldrm mrlrinin ym yerlir. Frmtldrm mrlri bir ne qrupa blnr:
1. st yazlarn tsvirlrinin dyidirilmsi.
Fnt - styz riftlrinin v mtn bloklarnn frmldrlms.
Tt liqumnt - styz mtinlrind yaznn brbrldirilmsi.
Flip nm - blokun ltyzsnn yrdyidirilmsi (hrkti).
Shw/Hind nm - blokun ltyzsnn tsvir edilmsi v ya gizldilmsi.
2. Bloklarn tsvirlrinin rnginin dyidirilmsi.
161
Frqrund clr - bloklar semk n xttin rnginin seilmsi.

Bckqrund clr - seilmi bloklarn fonunun rnginin seilmsi.
Scrn clr - modelin btn pncrsi n fon rnginin seilmsi.
3. Blokun vziyytinin v onun klinin dyidirilmsi.
Flip blck - vertikal simmetriya un nzrn gzg ksi.
Rtt blck - st qrbi istiqamtind blokun 90 dnmsi.
Shw drp shdw - blokdan klgnin gstrilmsi.
Shw port lbls - portlarn irlnmsinin gstrilmsi.
5.6. Sources siqnallar mnbyi
5.6.1. Sabit siqnallar mnbyi - Constant

Tyinat: Sviyyy gr sabit siqnal verir.
Parametrlr:
1. Constant value sabit kmiyyt.
2. Interpret vector parameters as 1-D parametrlr vektorunu birll interpretasiya
edilsin (bayraq qoyulsun). Bu parametr Simulink kitbxanasnn bloklarn oxunda rast
glinir. Sabit kmiyytin qiymti hqiqi, kompleks, riyaz ifad, vektor v matris ola bilr.
Aadak kil 5.15-d bu mnbnin istifad olunma nmunsi v onun x sqnalnn
Display (rqmsal indikator) il llmsi gstrilmidr.
kil 5.15 Sabit kmiyyt mnbsi- Constant
5.6.2. Sinusoidal siqnal mnbyi - Sine Wave
Tyinat: Verilmi tezliy, amplitudaya, fazaya, srmy malik olan sinusodial siqnal
162
formaladrr.
x siqnaln formaladrmaq n iki alqoritmdn istifad edilir. Alqoritmin tipi
Sine Type strind daxil edilmi parametr tyin edir (siqnaln formaladrma sulu):
Time-based cari zamana gr.
Sample-based model zamannn qiymtin gr.
5.6.3. x sqnalnn zamann cari qiymtin gr formaladrlmas (ksilmz sistemlr

n)
Bu rejimd formalaan siqnal aadak ifady gr generasiya edilir:
y = Amplitude* sin(frequency* time + phase) + bias.
Parametrlr:
1. Amplitude Ampiltuda,
2. Bias siqnaln sabit tkiledicisi (bilni),
3. Frequency (rads/sec) - Tezlik (rad/s).
4. Phase (rads) balanc faza (rad).
5. Sample time model zamannn addm. Mnb il modelin baqa
komponetlrinin zamana gr razladrlmas n istifad edilir. Paramet aadak
qiymtlrdn birini ala bilr:
0 (default rejimd) ksilmz sistemlrn modelldirilmsi n istifad edilir.
> 0 (msbt qiymt) diskret sistemlrin modelldirilmsi n istfad edilir. Bu
halda model zaman addmn x sqnalnn kvant addm kimi interpretasiya etmk
lazmdr.
-1 model zaman addm vvlki blokda olduu kimi daxil edilir (yni haradan
siqnal verilmi bloka glir).
Bu parametr Simulink kitabxanasnda olan ksr bloklar n istifad edil bilr.
Glckd bu parametr baxlmayacaqdr. Hesablamalarda zamann daha byk
qiymtlrindn istfad edildiyind x sqnallarn hesablama dqiqliyi dr. Bunun sas
sbblrindn biri d oxlu sayda yuvarlqlamann olmasdr.
5.6.4. Diskret sistemlr n zamann cari qiymtin x sqnalnn formaladrlmas
x sqnalnn qiymtinin hesablanmas n o, matris klind verilmi ifad il

tyin edilir ( matris klind):
( ) ( ) ( ) ( )
[ ] [ ][ ]
( ) ( ) ( ) ( )
Harada, Sample time qiymtin brabr olan zaman sabitidir.
Bu alqoritmd yuvarlaqladrma zaman yaranan xtalar hesablama dqiqliyi azaldr.
5.6.5. x siqnalnn model zaman qiymti v bir periodda istifad ediln hesablama
addmlarnn say sasnda formaladrlmas
163
x sqanl bu rejimd aadak ifady uyundur:
y= Amplitude* sin[(k + Number of offset samples) / Samples per period] + bias ,

harada, k hesablamann cari nmrsidir.
Parametrlr:
1. Amplitude Amplituda.
2. Bias siqnaln sabit tkiledicidir.
3. Samples per period sinusoidal siqnaln bir addmnda istifad ediln
hesablama addmlarnn say:
Samples per period = 2p / (frequency* Sample time)
4. Number of offset samples siqnaln balanc fazas. Model zamann addm
saylar il verilir:
Number of offset samples = Phase* Samples per period/ (2p).
5. Sample time model zamannn addm.
Bu rejimd yuvarlaqladrma xtas st-st ylmr. Bunun sbbi, Simulink in hr

period n cari addm sayarkn sfrdan balamasdr.
Aadak kil 5.16-da bu blokun model zamannn addmnn mxtlif qiymtlri
n siqnal qiymtlri gstrilmidir (Sample time = 0 birinci siqnal n (Sine Wave 1)
v Sample time = 0.1 ikinci siqnal n (Sine Wave 2)). x siqnallarn gstrmk
n virtual ossiloqrafdan (Scope) istifad edilmidir.
kil 5.16. Sine Wave bloku
5.6.6. Xtti dyin mnb siqnal - Ramp

Tyinat:
aadak ifady uyun olaraq xtti siqanl formalladran bir blokdur
y = Slope* time + Initial value

164
Parametrlr:
1. Slope x siqnaln dyim srti.
2. Start time sqnaln formaladrlmasnda istifad olunan balanc zaman.
3. Initial value blokun xnda istifad olunan balanc sviyy.
Aadak kil 5.17-d blokdan istifad olunma nmunsi gstrilmidir.
kil 5.17. Ramp bloku
5.6.7. Addm sqnaln generasiya edn siqnal

Tyinat: Addm tipli siqnal formaladrr.
Parametrlr:
1. Step time siqnaln srayla dyim zaman (san).
2. Initial value siqanln balanc qiymti.
3. Final value siqnaln son qiymti.
Sray hm artan, hm d azalan trf ola bilr (sonuncu qiymt ilkin qiymtdn
bykdr). Balanc v son qiymtlr hm msbt, hm d mnfi ola bilr (msln, siqnal
sviyysi 5dn 3- kimi). kil 5.18-d addm sqnaln generaisya edn blokun
istifadsin aid nmun aada gstrilmidir.
165
kil 5.18. Step bloku
5.6.8. Siqnallar generatoru - Signal Generator

Tyinat: Aadak periodik sqnallar formaladrr:
1. sine Sinusoidal sqnal,
2. square dzbucaql sqnal,
3. sawtooth miarvari sqnal,
4. random tsadfi siqnal.
Parametrlr:
1. Wave form Siqnaln tipi v ya grn,
2. Amplitude siqnaln ampltudu,
3. Frequency - tezlik (rad/san).
4. Units tezliyin lm vahidi. ki qiymt ala bilr:
- Hertz - Hs.
- rad/sec rad/san.
kil 5.19-da Signal Generator mnb blokundan istifad edrk dzbucaql siqnaln nec
generasiya edilmsi nmunsi gstrilmidir.
166
kil 5.19. Siqnallar generasiya edn blok
5.6.9. Brabr paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn blok -
Uniform Random Number
Tyinat: Brabr paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri formaladrr.
Parametrlr :
1. Minimum siqnaln minimal sviyysi,
2. Maximum siqnaln maksimal sviyysi,
3. Initial seed balanc qiymtlr.
Bu blokun xnda alnan siqnaln qrafiki aadak kil 5.20-d gstrilmidir.
kil 5.20. Brabr paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn mnb
blokunun qrafiki
5.6.10. Normal paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn blok -
Random Number
167
Tyinat: Normal paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri formaladrr.

Parametrlr:
1. Mean siqnaln orta qiymti
2. Variance- dispersiya
3. Initial seed balanc qiymtlr.
Bu blokun xnda alnan siqnaln qrafiki aadak kil 5.21-d gstrilmidir.
kil 5.21. Normal paylanma qanununa malik olan tsadfi ddlri generasiya edn blokun
x siqnalnn qrafiki
5.6.11. mpuls tipli siqnal mnbyi - Pulse Generator

Tyinat: Dzbucaql impulslarn formaladrlmas.
Parametrlri:
1. Pulse Type siqnaln formaladrma sulu. ki qiymt ala bilr:
- Time-based cari zamana gr,
- Sample-based model zamann qiymti v hesablama addimlarn sayna gr;
2. Amplitude Amplituda,
3. Period Period. ki kild verilir: Time-based Pulse Type- bu tip n
saniylr il verilir v ya model zaman addm il (Sample-based Pulse Type)
4. Pulse width impulslarn eni. Periodun faiz nisbti klind verilir ( Time-
based Pulse Type n) v ya model zamann addmlar il ( Sample-based Pulse
Type n).
5. Phase delay Faza gecikmsi. Time-based Pulse Type n saniylr il
verilir v ya model zamann addm il (Sample-based Pulse Type).
6. Smple time model zamannn addm. Sample-based Pulse Type il
verilir.
Pulse Generator blokunun istifad nmunsi aadak kil 5.22-d verilmidir.
168
kil 5.22. Dzbucaql impulslar generasiya edn blokun x
5.6.12. Tezliyi xtti dyin generator - Chirp Generator

Tyinat: tezliyi xtti dyin siqnallar formaladran blok.
Parametrlri:
1. Initial frequence Balanc tezlik (Hz);
2. Target time tezliyin dyim zaman (san);
3. Frequence at target time tezliyin son qiymti (Hz).
Bu blokdan istifad nmunsini aadak kil 5.23-d gstrilmidir.
kil 5.23. Tezliyi xtti dyin generatorun x
5.6.13. A ky generatoru (buraxma zola mhdud olan)

Tyinat:
Verilmi gc malik olan v trkibind btn tezliklri znd saxlayan siqnal yaradr.
Parametrlri:
169
1. Noise Power kyn gc,

2. Sample Time model zaman,
3. Seed tsadfi ddlri i salmaq n balanc dd.
Aadak kil 5.24-d bu qeneratorun ii gstrilmidir.
kil 5.24. A ky generatoru
5.6.14. Zaman sqnal mnbyi - Clock

Tyinat: El bir sqnal formaladrr ki, onun qiymti hr addmda cari modelldirm
zamanna brabrdir.
Parametrlri:
1. Decimation el addm qiymtidir ki, b mddt rzind mnbnin gstrii
dyiir (gr bu halda Display time parametrind bayraq qoymu is). Bu
parametr hesablama addmnn say kimi verilir. Msln, gr modelin hesablama
zaman Simulation parameters dialoq pncrsind 0.01 san-dirs, Clock blokunun
Decimation parametri 1000- brabrdirs, onda zaman gstrii 10 san-dn bir
yenilckdir.
2. Display time mnb blokunda zamann tsvir olunmas.
Aadak kil 5.25-d verilmi mnbnin istifad nmunsi gstrilmidir.
170
kil 5.25. Zaman siqnal mnbyi
5.6.15. Rqmsal zaman mnbyi - Digital Clock

Tyinat: Diskret zaman siqnaln formaladrr.
Parametrlri: Sample time modelin zaman addm (san).
Aadak kil 5.26-da rqmsal zaman mnbyi x siqnal gstrilmidir- Digital
Clock.
kil 5.26. Rqmsal zaman mnbyi
5.6.16. Fayldan verilnlri oxuyan blok - From File

Tyinat: xarici fayldan verilnlrin alnmas
Parametrlri:
1. File Name verilnlr iind olan fayln ad,
171
2. Sample time blokun x sqanalnn dyim addimi.

Verilnlr faylda matris klind tsvir olunmaldr:
.
Matrisa he olmasa minimum iki stirdn ibart olmaldr. Zaman qiymtlri
matrisann birinci strin yazlr, yerd qalan stirlrd is bu zamann bu qiymtin
uyun gln siqnallarn qiymtlri yerldirilir. Zaman qiymtlri artan sra il yazlr.
Blokun x siqnal yalnz siqnal qiymtlrindn ibartdir, zaman qiymtlri is orada
yoxdur. gr cari modelin hesablama addim verilnlr faylnda olan zaman qiymtlri il
st-st dmrs, o zaman Simulink verilnlrin xtti interpolyasiyasn yerin yetirir.
Qiymtlrin oxunduu verilnlr fayl (mat-fayl) mtn tipli deyil. Fayln strukturu
MATLAB-n yardm sistemind daha geni aqlanmdr.
Simulink istifadilri n daha asan varinat mat-fayl yaratmaqdr. Bunun n
Sinks kitabxanasnn To File blokundan istifad etmk lazmdr. Aadak kil 5.27-d bu
blokun istifad olunma nmunsi gstrilmidir. Burada data.mat faylndan sinusoidal
sqnal oxunur.
kil 5.27. From File bloku
5.6.17. oblastndan verilnlri oxuyan blok - From Workspace

Tyinat:
MATLAB-n i oblastndan verilnlrin oxunmas.
Parametrlri:
1. Data verilnlrdn ibart olan dyinin ad (matris v struktura) .
2. Sample time blokun x siqnalnn dyim v ya artm addm.
3. Interpolate data Verilmi dyinlri il st-st dmyn model zaman
172
qiymtlri n verilnlrin interpolyasyas .

4. From output after final data value by Data dyinlrind olan verilnlr
bitdikdn sonra x siqnalnn kli:
- Extrapolate siqnallarn xtti ekstrapolyasyas.
- SettingToZero siqnaln sfr qiymtlrl vzlnmsi.
- HoldingFinalValue siqnaln x qiymtlri sonuncu qiymtlr brabrdir.
- CyclicRepetition siqnal qiymtlrinin periodik olaraq tkrar olunmas. Bu variant
o zaman istifad oluna bilr ki, Data dyini Structure without time formatna
malikdir.
Aadak kil 5.28-d bu blokdan istifad olunma nmunsi gstrilmidir.
kil 5.28. From Workspace blokunun istifadsi
5.6.18. Sfr sviyyli siqnal bloku - Ground

Tyinat: sfr sviyyli siqnal formaladrr.
Parametrlri: Yoxdur.
gr blokun hr hans girii balanmamdirsa, o zaman Matlab-n mrlr strind
xbrdarlayc mesaj ekrana xarlacaqdr. Bu nqsan aradan qaldrmaq n aq qalan
giri Ground blokunu balamaq lazmdr.
Aadak kil 5.29-da bu blokun istifad olunma nmunsi gstrilmidir. Birinci
misalda Ground blokundan gln siqnal cmlyici blokunun girilrindn birin ikinci
giriin is vurma blokundan daxil olur. Display blokunun gstrilri Ground blokunun
sfr sviyyli siqnal hasil etdiyini sbuta yetirir.
173
kil 5.29. Ground blokunun ttbiq olunmas
5.6.19. Periodik siqnal bloku -Repeating Sequence

Tyinat: Periodik siqnal formaladrr.
Parametrlri:
1. Time values model zaman qiymtlrindn ibart olan vektor.
2. Output values Time values vektorunda verilmi zamann qiymtlrin
uyun siqnal qiymtlrinin vektoru.
Bu blok, Time values vektorunda verilmi zaman qiymtlri il uyun st-st
dmyn zaman qiymtlri n x siqnaln xtti interpolyasiyasn yerin yetirir. kil
5.30da miarvari siqnaln istifad olunma nmunsi gstrilmidir. Model zaman
qiymtlri [0 3] vektoru il, x siqnaln qiymtlri is [0 2] aralnda verilmidir.
kil 5.30. Blokun istifad olunmas Repeating Sequence
5.6.20. Giri port bloku - Inport

Tyinat: Bu blok alt sistemlr v iyerarxiyann yuxar sviyy modellri n giri port
yaradr.
174
Parametrlri:
Port number portun nmrsi.
Port dimensions giri portunun ls. gr bu parametr 1 brabrdirs,
onda giri siqnalnn ls avtomatik olaraq tyin olunacaqdr;
Sample time model zamannn addm;
Data type giri siqnal verilnlrinin tiplri: auto, double, single, int8, uint8,
int16, uint16, int32, uint32 v ya boolean.
Signal type giri siqnal tiplri:
1. auto tiplrin avtomatik tyini,
2. real hqiqi tipli siqnal,
3. complex- kompleks tipli siqnal.
Interpolate data (bayraq) giri sqnalnn interpolyasiyas. gr ii fzadan
oxunan giri siqnalnn zamanlama kalalanmas model zamanlamas il st-st
dmrs, o zaman bu blok giri siqnalnn interpolyasiyasn yerin yetirir. Inport
blokunun istfad ediln altsistemlrd bu parametr istifad edilmir.
Inport blokunun altsistemlrd istifad olunmas

Inport bloku alt sistemin giriidir. Inport bloku vasitsi il veriln siqnal altsistemin
daxilin trlr. Giri portun ad altsistem pncrsind portun metkas kimi gstrilir.
Inport blokundan istifad edrk Simulink-d altsistem yaratmaq n aadak
qaydlardan istifad edilir:
1. Edit/Create subsystem mrinin kmyi il altsistem yaradlarkn giri portlar v
nmrlnmsi avtomatik olraraq yerin yetirilir. Bu nmrlnm 1-dn balayaraq yerin
yetirilir.
2. gr altsitem yeni Inport blok daxil edilirs, o zaman ona sraya gr ona nvbti
nmr verilir.
3. gr Inport bloklarndan biri lgv edilirs, o zaman yerd qalan portlar yenidn
adlandrlr v ya nmrlnir. Nticd nmrlnm ksilmz kild olmaldr.
4. gr portlarn nmrlnm ardclnda ksilmz deyils, o zaman
Simulink proqramnn yerin yetirilmsind xta ml glckdir v duracaqdr. Bu
zaman portlar l il yenidn adlandrtmaq lazmdr ki, nmrlrin ardcl bozulmasn.
Aadak kild bu blokdan istifad edrk altsistem yaralmdr.
175
kil 5.31. Inport Blokuunn istifad olunmas il altsistemin yaradlmas
5.6.20.2. Inport Blokunun istifad olunmas il yuxar sviyy modellrinin

yaradlmas
Yuxar sviyy sistemind giri portundan Matlab-n ii fzadan olan siqnal model
terlmsi n istifad edilir. Siqnal Matlab-n ii fzasndan trlmsi n modeld
ninki giri port balamaq lazmdr, Simulation parameters
MATLAB
,
Workspace I/O Simulation parameters(
Input ,
). : Array (), Structure ()
Structure with time ( "") .
kil 5.32. ,
MATLAB. Load Data
MATLAB.
kil 5.32. ,
MATLAB Input.
5.7. Sinks siqnal qbul edicilri
5.7.1. Osilloqraf- Scope

Tyinat: Ttqiq olunan olunan siqnallarn zamna gr qrafikini qurmaq n istifad
edilir. Modelldirm mddti rzind sqnalara maiyt etmy imkan verir. Blok v
176
ntic pncrsinin tsviri aadak kild verilmidir.
kil 5.33. Scope osilloqraf
Scope-da siqnallarn qrafikini grmk n mouse-il blokun zrind iki df tiklmaq

lazmdr. Scope pncrsind yaranan qara fonu Word proqrmnda istifad edilmsi rahat
olmadi n aadak script il onu figure pncrsin dndr bilrsiniz.
%%Begin Code%%%
set(0,'ShowHiddenHandles','On')
set(gcf,'menubar','figure')
Scope-nn ayarlanmas instrumentlr panel vasitsi il yerin yetrilir.
kil 5.34. Scope blokunun instrumentlr paneli
nstrumentlr panelinin aadak dymlri vardr:

1. Print Scope pncrsini ap etmk n istifad edilir,
2. Parameters parametrlrin ayarlanma pncrsi,
3. Zoom kooordinat sisteminin hr iki oxu zr miqyaslarn artrlmas,
4. Zoom X-axis X oxu zr miqyasn artrlmas,
5. Zoom Y-axis Y oxu zr miqyasn artrlmas,
6. Autoscale hr iki ox zr miqyaslarn avtomatik olaraq ayarlanmas,
7. Save current axes settings pncrnin car ayarlannn yadda saxlanmas,
8. Restore saved axes settings daha nc yadda saxlanam pncr
177
ayarlarnn daxil edilmsi,

9. Floating scope scope-nn srbst rejim dndrlmsi.
10. Lock/Unlock axes selection tsvir oluanan siqnaln v pncrinin
cari koordinat sistemi arasnda laqni saxlamaq/qrmaq kimi ilri yerin
yetirmk olar. Floating scope rejimi ald mddt rzind yerin bunu
yetrimk olar.
11. Signal selection tsvir olunacaq siqnaln seimi. Floating scope
rejimi alrsa o zaman tsvir etmk n siqnal semk imkan olur.
Tsvir oluanan qrafiklrin miqyasn dyimk n bir ne yolla yerin yetirilir:

1. nstumentlr panelinin ( , v ya ) uyun dymlrin mouse-nn sol dymsi il
tiklamakla miqyasn 2,5 dflik armasn tmmin edirlr.
2. nstumentlr panelinin ( , v ya ) uyun dymlrin mouse-nn sol dymsi il
dinamiki riv vasitsi il sadc lazm olan oblastn miqyasn artrmaq olar. Bunu
aadak kil daha aydn gstrir.
kil 5.35. Qrafikin miqyasnn artrlmas
5.7.2. Floating Scope tipli osilloqraf

Floating Scope tipli osilloqraf sad tipli osiloqrafa ox bznzyir, bu osiloqraf
srbst rejimd alir. Bu blokun istufad olunmasna aid nmunni aadak kild
gr bilrsiniz.
178
kil 5.36. Floating Scope tipli osilloqrafn istifadsin aid nmun
Bu rejimd osiloqraf giri malik deyil. Siqnaln seceilmsi instrumentlr panelind

olan (Signal selection) istrumenti il yerin yetirilir. Siqnalllar semk n aadak
mliyyatlar yerin yetrimk lazmdr:
1. Qrafikin tsvir olunaca koordinat sistemini semk lazmdr. Bunun n mouse-un
sol klavii il lazm olan sistemin daxilind semk lazimdr. Semilmi korrdinat sisteminin
perimetri mavi rngl boyanacaqdr.
2. istrumenti il Signal Selector dialoq pncrsini amal,
3. Bayraq il siqnallar tsvir edilck bloklarn adlarn semk lazmdr. Bundan
sonra Floating Scope blokunda seilmi sqnallar tsvir olunacaqdr.
kil 5.37. Signal Selector dialoq pncrsi

179
5.7.3. Qrafikqurucu - Graph

Tyinat: hr hans bir siqnaln baqa sqnaldan aslni qurur ( Y(X)-tipli).
Parametrlri:
x-min X oxu uzr siqnaln minimal qiymti,
x-max X oxu uzr siqnaln maksimal qiymt,
y-min Y oxu uzr siqnaln minimal qiymti,
y-max Y oxu uzr siqnaln maksimal qiymti,
Sample time model zaman addm,
Bu blokun iki girii vardr. Blokun yuxar girii X-arqumenti, aa giriin is Y-
funksiya qiymtlrini verilmsi n stifad edilir. Aadak kild bu blokun istufad
olunmasna aid nmun verilmidir.
kil 5.38. Qrafikqurucunun( Graph) istifad olunmasna aid nmun
Qrafikqurucusu zamandan asl qrafiklrin qurulmas n d istifad oluna bilr.

Bunun onun birinci giriin zamandan asl siqmaln yni Clock blokunun xn
balamaq lazmdr. Qrafikqurucunun bu cr istifad olunmasna aid nmun aadak
kild verilmidir.
180
kil. 5.39. Graph blokunun zamandan asl olaraq dyin sqnallarn tsviri n
istifadsi
5.7.4. Rqmsal indikator - Display

Tyinat: siqnal qiymtinin rqmsal kild tsvir edilmsi.
Parametrlri:
Format verilnlri tsvir etmk n istifad olaunan
formatdr. Format parametri aadak qiymtlrdn birni ala bilr:
1. short 5 dd hmiyytli onluq rqmlr.
2. long 15 dd hmiyytli onluq rqmlr
3. short_e 5 dd hmiyytli onluq rqmlr v 3 simvol is onluq
qvvtind
4. long_e 15 dd hmiyytli onluq rqmlr v 3 is onluq qvvtind
5. bank "pul" format. Fiks edilmi nqt tipli format v ddin ksir
hisssind is iki onluq qrm.
181
Decimation giri siqnalnn trtib drcsi.

- Decimation = 1 olduqda giri sqnaln hr bir qiymti gstrilir,
- Decimation = 2 olduqda hr iki qiymtdn biri gstrilir,
- Decimation = 3 olduqda hr qiymtdn biri gstrilir,
Sample time model zaman addm. Tsvir olunan verilnlrin dikskret sayn
tyin edilir.
Floating display (bayraq) bloku srbst rejim dndrr. Bu rejimd
blokun giri portu yoxdur. Siqnaln seilmsi n mouse-un sol dymsini uyun
balant xttinin zrin basmaqla yerin yetrilir. Bu rejimd parametrin hesab
n Signal storage reuse-d off qiymti qouyulur (Simulation parameters
dialoq pncrsind).
Display blokunda mxtlif format parametrlrinin ttbiqin aid nmun gstrilmidir.
kil. 5.40. Display blokunda mxtlif format parametrlrinin ttbiqi
Display blokundan ninki skalyar siqnalar, hm d vektor v matris tipli siqnallarn tsvir
182
edilmsi n istifad edilir. gr tsvir olunan qiymtlr bloka yerlmirs, o zaman

blokun sa kncnd simvolu ml glir. Bu onu grsdir ki, blokun lsn
artrmaq lazmdr.
kil 5.41. Display blokunun ttbiqin aid misallar
5.7.5. Modelldirmni dayandran blok - Stop Simulation

Tyinat: gr giri siqnal sfra brabr deyils, o zaman hesabatn durdurulmasn tmin
edilir.
Parametrlri: Yoxdur.
Simulink in sfr olmayan blok giriin siqnal daxil edildikd o cari hesbati yerin yetirir
v sonra modelldirmni durdurur. gr stop blokunun giriin vektor tipli siqnal
verilmis, o zaman hesabln durmas n vektorun hech olmmasa bir elementi sifir
olmaldir. Aadak kild bu blokun istifadsin aid misal gstrilmidir. Bu musalda
gr x siqnalnn dyri 0.99-dn byk v ya brabrdirs hesab mli durur.
kil 5.41. Stop Simulation blokunun istfadsin aid misal
5.7.6. Verilnlrin faylda yadda saxlanlmas - File

Tyinat: blok giriin daxil olan verilnlri fay a yazr
Parametrlri:
Filename fayln ad. Var saylan rejimd fayln ad untitled.mat qbul
edilir. Gr fayl tam yol gstrilmyibs, onda fayl car kataloqda yadda
saxlanacaqdr.
183
Variable name yadda saxlanlan verilnlri znd ks etdirn dyinin ad.

Decimation fayla yazlan giri sqnalnn dikkretlrinin say.
gr Decimation = 1 is o zaman giri siqnalnn btn qiymtlri yni btn
diskretlrd olan qiymtlri yazlr,
gr Decimation = 2 hr iki qiymtdn biri yazlr,
gr Decimation = 3 hr qiymtdn biri,
Sample time moidel zaman addm. Bu parametr verilnlrin yazlma
diskterliyini tyin edir.
Verilnlr faylda matris klind yadda saxlanrlar:
.
Zaman qiymtlri matrisin birinci strind yazlr v yerd qalan stirlrd is bu zaman
qiymtlrin uyun gln siqnaln qiymtlridir.(mat-fayl) tipli verilnlr fayl mtin tipli
deyillr. Bu fayln strukturu MATLAB yardm sistemind daha trafl verilmidir.
Simulink istifadilrin mat-
faylndan mlumatlarn oxunmas daha asandr. Bunun n From File blokundan
(Sources kitabxanas) istifad etmk lazmdr.
Aadak kild bu blokun istifad olunma nmunsi gstrilmidir. Hesablama nticlri
result.mat faylnda gstrilmidir.
kil 5.42. To File blokunun ttbiq olunmas
5.7.7. Verilnlrin i oblastda v ya fzada yadda saxlayan blok - Workspace

Tyinat: bu blok onun giriin daxil olan verilnlri Matlab-n ii fzasnda yadda
saxlayr.
Parametrlri:
Variable name yadda saxlanan dyinlri zund ks etdirn dyinnin ad
Limit data points to last zamana hesablanan maksimal nqtlrin say
(hesablama mddti mollelmnin bitm zamanndan hesablanr). gr Limit
data points to last parametrinin qiymti inf kimi verilmi is o zaman i oblastada
btn qiymtlr yadda saxlanacaqdr.
Decimation i oblasta yazlna verilnlrin diskret say
Sample time model zaman addm. Fayla yazlana verilnlrin dikretliyini
tyin edir
Save format verilnlrin yadda saxlanma format. Aadak qiymtlri ala
184
bilr:
1. Matrix matris. Verilnlr massiv kimi yadda saxlanr, stirlrin say
zamana gr hesablanan nqtlri il tyin edilir, stnlar is blokun giriin
daxil olan siqnaln lms il tyi edilir. gr girti skalyar siqnal verilirs, o
zaman matris yalnz bir stndan ibart olacaqdr.
2. Structure struktura. Verilnlr struktura klind yadda saxlanrlar, onun
sahsi vardr: time zaman, signals yadda saxlanlan siqnaln
qiymtlri, blockName modlein ad v To Workspace bloku ad.
verilmi formata gr time sahsi doldurulmur.
3. Structure with Time lav sahlr sahib olan struktura. Verilmi
formata gr time sahsi zaman qiymtlri il doldurulmu olur.
Aadak kild bu blokun istifad olunmasna aid nmun gstrilmidir. Hesablama
nticlri simout dyinind yadda saxlanr. i fzasndan verilnlri oxumaq n
From Workspace bolokundan (Sources kitabxana).
kil 5.43. To Workspace blokunun istifadsin aid nmun
5.7.8. Sonlandrc qbuledici- Terminator

Tyinat: bir baqa blokun istifad olunmayan xlarna siqnaln verilmsi n
istifad edilir.
Parametrlri: yoxdur.
gr hr hans bir sbb gr blokun x baqa blokun giirin bal deyils, o
zaman Simulink MATLAB-n mrlr strind xta irn mesaj vermey balar. Bu
xtalar nlmk n Terminator blokundan istifad etmk lazmdr. Aadak kild
bel sonlandrc qbuledici blokunun ustfadsin aid nmun gstrilmidir. Demux bloku
vasitsi il Constant blokundan ld ediln ikinci element hech bir yerd istifad
olunmad n, Terminator blokunun giriin verilir.
kil 5.44. Terminator blokunun ttbiqin aid misal
5.7.9. x port bloku - Outport

Tyinat: ieraxiyanin yuxar sviyy modellri v ya alt sistemlr n x portu yaradr.
185
Parametrlri:
Port number portun nmrsi.
Output when disabled gr altsistem bal is o zaman altsistemin xnda
alnan siqnaln kli. Bu aadak qiymtlri ala bilr:
1. held altsistemin x siqnal axrnc hesablanm qiymt brabr
gtrlr.
2. reset altsistemin x siqnal Initial output vasitsi il veriln qiymt
brabr gtrlr.
Initial output - gr altsistem bal is o zaman altsistemin x siqnal onun
almadan vvl qiymtlr brabr gtrlr.

5.7.9.1. Outport Blokunun istifad olunmasna aid nmunlr
Altsistemlrin Outport bloklar onun xlar hesab edilir. Altsisteminin iind

yerln Outport bloku ona veriln siqnal model v ya daha yuxar sviyyd yerln
altsistem trr. x portunun ad altsistemin qrafiki tsvirind metka v ya nianlanm
iar kimi gstrilckdir.
Altsistemlrin yaradlmas v ora Outport blokunun yaralmas n Simulink-d
aadak qaydalardan istifad edilir:
1. Edit/Create subsystem mrindn itifad olunaraq altsistem yaradlarkn 1-dn
balayaraq nmrlnir.
2. gr altsistem yeni bir Outport bloku daxil edilirs, onda ona avtomatik olraq
birsonrak nmr daxil edilir.
3. gr Outport bloku lv edilirs o zaman portlar ele nmrlnir ki, portun
nmrlrinin ardcl pozulmur.
4. gr portlrn nmrlnmsi ksintisiz deyillrs o zaman Simulink d
modelldirm zaman xta irn mesajlar ekrana xacaqdr. Bu kimi hadislrin
meydana glmmsi n zruri olan hallarda nmrlnmni l il yerin yetirmk
lazmdr. Aadak kild bu blokun istifadsin aid nmun gstrilmidir
186
kil 5.45
gr altsistem idarolunandrsa, altsistem blok edildiyi halda zaman intervallar n

x portu n x sqnalnn klini verir. Aadak kild Outport Blokunun
idar olunan altsistemd istifadsi gstrilmidir. Altsistemin birinci x portu n
Output when disabled parametri held kimi verilib, ikinci halda reset kimi(balanc qiymt
olaraq sfr verilmidr),
kil 5.46.
Yuxar sviyyli modeld Outport blokunun istifad olunmas
Yksk sviyy sistemlrind istifad olunan x port iki halda istifad oluna
bilrlr:
187
1. Matlab-in i fzasna sqnalar trk n.

2. Modellri analiz etmk n onun xlar il modellri analzi etm
funksiylar i laq yaradr.
kil 5.47
5.8. Math riyazi mliyyatlar bloku
5.8.1. Cmi hesablayan blok - Sum

Tyinat: siqnallarn qiymtlrini cmlyn blok
Parametrlr
1. Icon shape blokun formas. Siyahdan seilir.
- round evr,
- rectangular dzbucaql.
2. List of sign iar ardcll. Ardcllqda aadak iarlri istifad etmk
olar:
+ (toplama), - (xma) v | ( iarlri ayrlmas).
Saturate on integer overflow (bayraq) tam tipli siqnaln dolamasna qar nlm
alnmas. Bu bayraq qoyulduu zaman tam tipli siqnaln mhdudladrlmas
xtasz aparlr.
3. Girilrin say v mliyyatn tipi ( toplama v ya xma) iarlrdn ibart olan
ardclln kmyi il tyin edilir (List of sign). Bu zaman blokun giriind
qoyulan iarlr uyun dyiir. List of sign parametrind eyni zamanda blokun
giri saylarn gstrmk olar. Blokun btn girilri cmlyici d ola bilr.
gr blokun girilrin say dn oxdursa, o zaman Sum blokunu dzbucaql

klind d istifad ed bilrsiniz. Bu blokdan skalyar, vektor v ya matris tipli siqnallar
cmlmk n istifad etmk olar. Cmlnn siqnallarn tiplri st-st dmlidir. Eyni
bir cmlyici bloka tam v hqiqi tip malik olan siqnal vermk olmaz. gr blokun giri
saylar birdn oxdursa, onda blok vektor v ya matris siqnallar zrind element-element
mliyyatlar yerin yetirckdir. Eyni zamanda onu da qeyd etmk lazimdr ki, vektor v
matrisin elementlri st-st dmlidirlr. gr iarlr ardcllnda 1 ddini gstrsk,
onda bloku vektor elementlrinin cmini tapmaq n istifad etmk olar. Bu blokun
istifad olunmasna aid misallar aada kil 5.48-d verimidir.
188
kil 5.48. Sum blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.2. Mtlq qiymtinin hesablama bloku - Abs

Tyinat: Siqnal qiymtlrinin mutlq qiymtini hesablayr.
Parametrlr:
Saturate on integer overflow (bayraq) tam ddlrin dolmasn aradan
qaldrmaq. Bayraq qoyulduqda tam ddlrin dolmasna qoyulmu mhdudiyyt
yerin yetirilir.
Aadak kil 5.49-da Abs blokunun istifad olunma nmunsi gstrilmidir.
kil 5.49. Abs blokunun istifad olunma nmunsi

189
Abs blokundan kompleks tipli siqnaln modulunu hesablamaq n istifad etmk

olar. Bu mqsd il kil 5.50d bel bir nmun gstrilmidir:
( ) ( )
Bel bir siqnaln modulu istniln zamann an n 1 - brabrdir.
kil 5.50. Kompleks tipli siqnaln mtlq qiymtinin hesablanmas( Abs)
5.8.3. Vurma bloku - Product

Tyinat: siqnallarn cari qiymtlrini bir-birin vurur
Parametrlr
1. Number of inputs girilrin say. dd kimi v ya iarlr ardcll kimi
veril bilr. Bu ardcllqda * (vurma) v / (blm) iarlri ola bilr.
2. Multiplication mliyyatn yerin yetirm sullar. Aadak qiymtlrdn
birini ala bilr:
- Element-wise element-element
- Matrix matris tipli
3. Saturate on integer overflow (bayraq) tam tipli siqnaln dolamasna qar
nlm alnmas. Bu bayraq qoyulduu zaman tam tipli siqnaln mhdudladrlmas
xtasz aparlr.
gr Number of inputs parametri siyah klind verilmis, onda uyun riyazi
mlin simvolik iarsi blokun giriind gstrilckdir. Blok skalyar, vektor v matris tipli
siqnallarn vurulmas kimi mliyyatlar yerin yetirir. Blokun giri siqnallar st-st
dmlidir. gr giri saylarn 1 olaraq kimi gstrsniz, o zaman blok vektor
190
elementlrinin vurulmasn yerin yetir bilr. Bu blokun istifad olunmasna aid nmun
aadak kil 5.51-d gstrilmidir.
kil 5.51. Product blokunun skalyar v element-element mllrinin yerin yetirilmsin

aid nmunlr
Matris tipli mliyyatlarn yerin yetirilmsind myyn qaydalarn yerin

yetirilmsi lazmdr. Msln, iki matrisin bir-birin vurulmas n birinci matrisin
stirlrinin say ikinci matrisin stunlarnn sayna brabr olmaldr. Product blokunun
istifadsin aid nmunlr aadak kil 5.52-d gstrilmidir. Aadak sxemlr trs
matrisin yaradlmas, matrisin blnmsi v matrislrin vurulmas kimi mliyyatlar yerin
yetirirlr.
191
kil 5.52. Product blokunun matrislr zrind mliyyatlar yerin yetirilmsin aid
nmunlr
5.8.4. Siqnaln iarsini tyin edn blok - Sign

Tyinat: giri siqnalnn iarsini tyin edir
Parametrlr: yoxdur.
Blok aadak alqoritm sasnda ilyir:
gr giri siqnal msbtdirs, onda x sqnal 1- brabr olacaqdr
gr giri siqnal mnfidirs, onda x sqnal -1- brabr olacaqdr
gr giri siqnal sfira brabrdirs, onda x sqnal 0-a brabr olacaqdr
Aadak kil 5.53-d Sign blokunun istifad olunmasna aid misal gstrilmidir.
kil 5.53. Sign blokunun istifad olunma nmunsi

192
5.8.5. Gclndirm bloku ( Gain v Matrix Gain)

Tyinat: Giri siqnalnn sabit msalna vurulmasn yerin yetirir.
Parametrlr
1. Gain Gclndirm msal
2. Multiplication mliyyatn yerin yetirm sulu. Aadak siyahdan
qiymtlri ala bilr:
- Element-wise K*u element-element vurma
- Matrix K*u matris tipli vurma. Gclndirm msal sol trfli operanddr.
- Matrix u*K Gclndirm msal sa trfli operanddr.
3. Saturate on integer overflow (bayraq) tam tipli siqnaln dolmasnn qaban
alr. Bu bayraq qoyulduu zaman tam tipli siqnallarn mhdudlamas v ya dolmas
daha korrekt v ya xtasz yerin yetirilir.
Gain v Matrix Gain gclndirm bloklar, demk olar ki, eyni bloklardr. Frq
Multiplication vurma parametrindn asldr. Gain blokunun parametri 1-dn kiik v
byk, mnfi v ya msbt ola bilr. Gclndirm msaln skalyar, matris, vektor v riyaz
ifad klind veril bilr.
gr Multiplication parametri Element-wise K*u kimi verilmis, o zaman verilmi
gclndirm msaln skalyar siqnala v ya vektor siqnalnn hr bir elementin vurma
mliyyat kimi yerin yetirilir. ks halda bu blok gclndirm msallarndan ibart
olan matrisi, sqnala matris kimi vurur. Var saylan rejimd (default) Gclndirm msal
double tipli hqiqi dd kimi gtrlr. Element-element gclndirm mliyyatn yerin
yetirmk n giri siqnal skalyar, vektor v matris tipli ola bilr (mntiq tipli ola bilmz).
Vektorun elementlri eyni tipli siqnal olamaldrlar. x siqnal giri sqnal il eyni tipd
olmaldr. Gain blokunun parametri skalyar, vektor v ya matris ola bilr. Mntiqi tipdn
baqa istniln tip ola bilr. x sqnaln hesablayan zaman Gain bloku aadak
qaydalara ml edir:
gr giri siqnal hqiqi tipddirs, o zaman gclndirm msal kompleks
tipddirs, onda x sqnal da kompleks tipli olacaqdr;
gr giri siqnalnn tipi gclndirm msalnn tipindn frqlnirs, o zaman
Simulink gclndirm msalnn tipini giri siqnalnn tipi il eynildirmk
istyir. Bu eynildirm mmkn deyils, onda xta alnd haqda mesaj verilir.
Bu cr vziyyt giri siqnaln tipi iarsiz tam (uint8) dd kimi gstrilmis v
Gain parametri d mnfi dd kimi verildiyi zaman ortaya xa bilr.
Gain blokun istifadsin aid nmunlr aadak kil 5.54-d gstrilmidir.
193
kil 5.54. Gain blokunun istifadsin aid nmunlr
Matris tipli gclndirm n (giri siqnalnn verilmi msala matris hasili) giri
siqnal v gclndirm msal skalyar, vektor v ya matris klind olan bilr. Bu
kmiyytlrin is kompleks v hqiqi dd klind (tiplri is single v ya double)
olan bilr. Bu blokun istifadsin aid nmun aadak kil 5.55-d gstrilmidir.
kil 5.55. Matrix Gain blokunun istifadsin aid nmunlr

194
5.8.6. Srkn dymli tnzimlyici - Slider Gain

Tyinat: simulyasiya v hesablama mddti rzind gclndirm msaln dyimy
imkan verir.
Parametrlr
1. Low Gclndirm msalnn aa hddi
2. High Gclndirm msalnn yuxar hddi.
Gclndirm msaln dyimk n Slider Gain blokunda yerln srkn
dymni (slider) yerini dyidirmk lazmdr. Saa srdrmkl Gclndirm msaln
artrmaq, sola srdrmkl is azaltmaq olar. Bu dyiim Low v High diapazonu
arasnda olacaqdr. Bu blok vektor v matris tipli siqnallar nd yerin yetir bilr. Giri
siqnal eyni zamanda kompleks tipli d ola bilr. Slider Gain blokunun istifadsin aid
nmunlr aada kil 5.56-da gstrilmidir.
kil 5.56. Slider Gain blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.7. Skalyar hasili hesablayan blok - Dot Product

Tyinat: iki vektorun skalyar hasilini hesablayir.
Parametrlr- yoxdur.
Bu blok x siqnaln aadak ifady gr hesablayr:
( ( ) ),
burada, u1 v u2 giri vektorlardr; conj kompleks qoa ddin hesablanma
mliyyat; sum cmi hesablayan mliyyat.
gr hr iki giri vektor hqiqi tipddirs, onda x siqnal da hqiqi tipli olacaqdr.
gr giri vektorlarnda biri kompleks vektor olarsa, o zaman x vektoru da kompleks
tipli olacaqdr. Dot Product blokunun istifadsin aid misal aadak kil 5.57-d
gstrilmidir.
195
kil 5.57. Dot Product blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.8. Riyazi funksiyalar hesablayan blok - Math Function

Tyinat: Riyazi funksiyalar hesablayr
Parametrlr
1. Function hesablanan riyazi funksiya (siyahdan seilir):
exp eksponensial funksiya;
log natural loqarifm funksiyas;
10û 10 qvvtinin hesablanmas;
log10 loqarifm funksiyas;
magnitude^2 giri siqnalnn modul kvadratnn hesablanmas;
square giri siqnalnn kvadratnn hesablanmas;
sqrt kvadrat kkalt;
pow qvvt yksltm;
conj kompleks qoma ddin hesablanmas;
reciprocal 1-ci giri siqnalnn 2-ci siqnala blnmsind alnan qismtin
hesablanmas;
hypot giri siqnallarnn kvadratlar cminin kvadrat kkn hesablayr;
rem 1-ci giri siqnalnn 2-ci siqnala blnmsind alnan qalq;
mod iarsini diqqt alan blmdn alnan qaln hesablayan funksiya
transpose matrislrin transpor edilmsi;
hermitian ermit matrisinin hesablanmas
2. Output signal type x siqnalnn tipi (siyahdan seilir):

auto tipin avtomatik tyin edilmsi
real hqiqi siqnal
complex- kompleks siqnal
Hesablanan funksiyann v Output signal type blokunun parametrindn asl

olaraq x sqnalnn giri sqnalnn tipind asll cdvld gstrilmidir.
196
x siqnal
Funksiya Giri siqnal
Avto Real Complex
u
Exp, log, 10 , log10, real real real complex
square, sqrt, pow, complex complex error complex
reciprocal, conjugate,
transpose, hermitian
magnitude squared real real real complex
complex real real complex
Hypot, rem, mod real real real complex
complex error error error
Math Function blokunun istifad olunmasna aid misallar aadak kil 5.58-d
gstrilmidir.
kil 5.58. Math Function blokunun istifad olunmasna aid nmunlr
5.8.9. Triqonometrik funksiyalar hesablayan blok - Trigonometric Function

Tyinat: Triqonometrik funksiyalar hesablayr.
Parametrlr
1. Function hesablanan funksiyalar bunlardr: sin, cos, tan, asin, acos, atan,
atan2, sinh, cosh v tanh.
2. Output signal type x siqnalnn tipi (siyahdan seilir):
- auto siqnal tipinin avtomatik tyin edilmsi
- real hqiqi siqnal
- complex- kompleks siqnal
197
Giri siqnallar vektor v matris tipli olduunda bu blok verilmi funksiyan element-
element yerin yetirir. Trigonometric Function blokunun istifadsin aid nmunlr
aadak kil 5.59-da gstrilmidir.
kil 5.59. Trigonometric Function blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.10. Kompleks ddin hqiqi v xyali hisslri ayran blok - Complex to Real-Imag
Tyinat: Kompleks ddi hqiqi v xyali hisslr ayrr.
Parametrlr:
Output x siqnal (siyahdan seilir):
Real hqiqi hiss
Image xyali hiss
RealAndImage hqiqi v xyali hiss
Blokun giri siqnal skalyar, vektor v matris tipli ola bilr. Complex to Real-
Imag blokunun istifad olunma nmunlri aadak kil 5.60-da gstrilmidir.
198
kil 5.60. Complex to Real-Imag blokunun istifad olunmasna aid nmunlr
5.8.11. Kompleks ddin modul v arqumentinin hesablanmas bloku - Complex to

Magnitude-Angle
Tyinat: Kompleks ddin modulunu v ya arqumentini hesablayr
Parametrlr:
Output x siqnal (syahdan seilir):
Magnitude modul
Angle arqument
MagnitudeAndAngle modul v arqument
Blokun giri siqnal skalyar, vektor v matris tipli ola bilr. Complex to Magnitude-
Angle blokunun istifad olunma nmunsi kil 5.61-d gstrilmidir.
kil 5.61. Complex to Magnitude-Angle blokunun istifadsin aid nmunlr

199
5.8.12. Hqiqi v xyali hisslr gr kompleks ddin formaladrlmas- Real-Imag to

Complex
Tyinat: Hqiqi v xyali hisslri sasnda kompleks ddi hesablayr.
Parametrlr
1. Input Giri siqnal (siyahdan seilir)
Real Hqiqi hiss
Image Xyali hiss
2. RealAndImage hqiqi v xyali hiss
3. Image part xyali hiss. Bu parametr o zaman aq olur ki, gr
Input parametri Real kimi elan edilib.
4. Real part Hqiqi hiss. Bu parametr o zaman aq olur ki,
gr Input parametri Image kimi elan edilmi olsun.
Blokun giri siqnallar hm skalyar, hm vektor, hm d matris tipli ola bilrlr.
Image part v Real part parametrlri ya vektor, ya da matris kimi verilmlidirlr, amma
bunun n giri siqnaln mtlq vektor v ya matris klind verilmsi lazmdr.
Blokun istifadsin aid nmunlr aadak kil 5.62-d gstrilmidir.
kil 5.62. Real-Imag to Complex blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.13. Modul v arqumentin gr kompleks ddin hesablanmas- Magnitude-Angle to

Complex
Tyinat: Modul v arqumentin gr kompleks ddi brpa edir.
Parametrlr
1. Input Giri siqnal (siyahidan seilir):
- Magnitude Modul
200
- Angle arqument
- MagnitudeAndAngle modul v arqument
2. Angle Arqument. Bu parametr o zaman aq olur ki, gr Input parametri
Magnitude kimi elan edilibs.
3. Magnitude Modul. Bu parametr is o zaman aq olur ki, gr Input parametri
Angle kimi elan edilibs.
Giri siqnallar skalyar, vektor v matris tipli ola bilrlr.
Angle v Magnitude parametrlr ya vektor, ya da matris klind veril bilr. Bunun n
giri siqnalnn vektor v matris olmas lazmdr. Magnitude-Angle to Complex blokunun
istifad olunmasna aid nmun aada kil 5.63-d gstrilmidir.
kil 5.63. Magnitude-Angle to Complex blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.14. Minimal v maksimal qiymtlri tyin edn blok - MinMax
Tyinat: giriin daxil olan siqnallarn minimal v maksimal qiymtlrini tyin edir.
Parametrlr
1. Function x parametr. Siyahdan seilir:

- min minimal qiymt
- max maksimal qiymt
2. Number of input ports giri portlarnn say.
Blokun giri siqnallar ya skalyar, ya da vektor tipli ola bilrlr. Bu blok onun grin
daxil olan btn skalyar siqnallarn minimal v maksimal qiymtlrini hesablayr. gr giri
siqnallar vektor klind olsa, o zaman blok element-element mliyyatlar yerin yetirir.
201
Bu halda vektorlarn llri st-st dmlidir. gr giri portlarn say 1- brabrdirs, o

zaman blok giri vektorunda minimal v maksimal qiymtlri hesablayacaqdr. MinMax
blokunun istifadsin aid nmunlr aadak kil 5.64-d gstrilmidir.
kil 5.64. MinMax blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.15. ddlrin yuvarlaqladrmas bloku - Rounding Function

Tyinat: ddi qiymtlrin yuvarlaqladrlmasn yerin yetirir.
Parametrlr: yuvarlaqladrma sullar aadak Function siyahsndan seilir:
Function-da olan sullar bunlardr:
floor n yaxn kiik tam dd kimi yuvarlaqladrma
ceil n yaxn byk tam dd kimi yuvarlaqladrma
round n yaxn tam dd kimi yuvarlaqlama
fix ksir hissni atmaqla yuvarlaqlama
Blokun giri siqnallar hqiqi v kompleks tipli hm skalyar, vektor, hm d matris

tipli olurlar. gr girid vektor v matris tipli siqnal varsa, o zaman blok element-element
mliyyat yerin yetirir. Blokun x siqnal double v ya single tipli olur. Bu blokun
istifadsin aid nmunlr aadak kil 5.65-d gstrilmidir.
202
kil 5.65. Rounding Function blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.16. Mnasibt operatorunu yerin yetirn blok - Relational Operator

Tyinat: Giri siqnallarni mqayis edn blok.
Parametrlr: Relational Operator mnasibtlr mliyyatlarnn tipi aadak siyahdan
seilir:
= = - eynilikl doru.
~ = - brabr deyil.
< - kiik.
< = - kiikdr v ya brabrdir.
> = - bykdr v ya brabrdr.
> - bykdr.
Mnasibt operatorunda v ya mliyyatnda birinci operand blokun birinci giriin

veriln siqnal, ikinci operand is blokun ikinci v ya aa giriin veriln siqnaldr.
Blokun x siqnal o zaman mntiqi 1 olur ki, mnasibt operatoru dorudur, sfr is
tam trsi.
Blokun giri siqnal hm skalyar, hm vektor, hm d matris tipli ola bilr. gr hr
iki siqnal vektor v ya matrisdirs, onda blok element-element mqayis edir. Bu zaman
giri siqnallarn llri st-st dmlidir. gr iki giri siqnallarndan biri ya vektor v
ya matriss, digr siqnal is skalyardrsa, o zaman blok massivin hr bir elementi il skalyar
203
giri sqnal mqayis edir. x siqnaln ls bu halda blokun giriin veriln vektor v
ya matris siqnalnn ls il tyin edilir. = = (eynilikd brabrdir) v ~ = (brabr deyil)
mliyyatlar kompleks giri siqnallar n istifad edil bilinr. Giri siqnallar hm d
mntiq tipli ola bilrlr (boolean).
Relational Operator blokunun istifadsin aid nmunlr kil 5.66-da
gstrilmidir.
kil 5.66. Relational Operator blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.17. Mntiqi mliyyatlar yerin yetirn blok - Logical Operation

Tyinat: sas mntiqi mliyyatlar yerin yetirir.
Parametrlr
1. Operator yerin yetiriln mntiqi mliyyatlar(siyahdan seilir):
AND mntiqi vurma
OR mntiqi toplama.
NAND V-YOX mliyyat
NOR V YA YOX mliyyat
XOR istisna V YA(2 modula gr toplama)
NOT Mntiqi YOX
2. Number of input ports giri portlarnn say
204
Bu blokun x sqnal o zaman mntiqi 1 olur ki, mntiqi mliyyatn nticsi

doru olsun. ks halda is ntic mntiqi 0 olur. Mntiqi inkar mliyyatn yerin
yetirdiyiniz zaman blokun sadc bir giri portu vardr. Giri siqnallar hm hqiqi hm d
mntiqi tipli ola bilrlr. Bu blokun istifadsin aid nmunlri aadak kil 5.67-d gr
bilrsiniz.
kil 5.67. Logical Operation blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.18. Bit-bit mntiqi mliyyatlar yerin yetirn Bitwise Logical Operator bloku
Tyinat: kilik say sistemind verilmi tam ddlr zrind mntiqi mliyyat yerin
yetirir.
Parametrlr: Bitwise operator Mntiqi mliyyatlarn tipi (siyahdan seilir):
AND mntiqi vurma (AND mliyyat).

OR mntiqi toplama (OR mliyyat).
XOR istisnal OR ( 2 moduluna gr toplama).
NOT mntiqi inkar (NOT).
SHIFT_LEFT mrtblrin sola srdrlmsi.
SHIFT_RIGHT mrtblrin saa srdrlmsi.
205
Second operand 2-ci operand. Simvol klind verilmi onaltlq say sistemind verilir.
Birwise Logical Operator blokunun iki operand verilir, onlardan birinci operand
blokun giriin veriln siqnaldr, ikinci operand is Second operand blokunun parametridir.
Giri siqnallar kimi uint8, uint16 v uint32 tipli iarsiz dyinlr olmaldr. Giri siqnal
hm skalyar hm vektor hm d matris tipli ola bilr. gr giri v x siqnallar vektor v
ya matris tiplidirs, o zaman blok mntiqi mliyyat element-element yerin yetirir. Bu
zaman operandlarn llri st-st dmlidirlr. gr operandlardan biri vektor v ya
matris, o birisi is skalyar is onda blok, vektor v ya matrisin hr elementi n skalyar
operand n nzrd tutulmu mntiqi mliyyat yerin yetirir. Bu halda x sqnalnn
llri vektor v matris operandnn llri il tyin edilir. Mntiqi inkar mliyyatn
yerin yetirn zaman sadc bir giri siqnal lazmdr. Bitwise Logical Operator blokunun
istifadsin aid nmunlr aada kil 5.68-d gstrilmidir.
kil 5.68. Bitwise Logical Operator blokunun istifadsin aid nmunlr
5.8.19. Kombinator mntiq bloku- Combinatorical Logic

Tyinat: Giri siqnallarn doruluq cdvlin uyun evirir.
Parametrlr: Truth table doruluq cdvli.
Combinatorical Logic bloku giri siqnaln doruluq cdvlind tyin edilmi
qaydalara gr baqa kl evirir. Doruluq cdvli x qiymtlrinin btn mmkn
qiymtlrini znd ks edir. Qurularn bu cr tsvir edilmsi sonlu avtomatlar
nzriyysind qbul edilmi bir qaydadir. Doruluq cdvlind stirlrin say aadak
ifad il tyin edilir:
206
number of rows = 2 ^ (number of inputs)
Burada number of inuts giri siqnallarnn say, number of rows doruluq

cdvlinin stirlrin say.
Doruluq cdvlinin trtib edilmsind giri siqnallar verilmi hesab edilir. Onlar
indeks, yni strin nmrsini tyin edir. Bura blokun x qiymtlri yazlr. Hr bir strin
indeksi aadak ifad il myyn edilir:
( ) ( ) ( )
Burada row index stir indeksi,m giri siqnallarn say (giri vektorunda olan
elementlr), u(1) 1-ci giri siqnal (giri vektorunun 1-ci elementi), u(m) sonuncu giri
siqnal (sonuncu giri siqnal).
Msln iki operand n mntiqi V (AND) n istifad edilrkn, strin indeksini
tyin etmk n lazm olan ifad aadak kild olacaqdr:
( ) ( )
Aadak kild iki operand n istifad olunan mntiqi V (AND) n doruluq

cdvlinin formalamas nmunsi gstrilmidir:
Giri 2 Giri 1 Stir indeksi n Stir Doruluq

istifad olunan ifad indeksinin cdvli
qiymtlri (x)
0 0 1 0
1 0 2 0
0 1 3 0
1 1 4 1
Aadak kil 5.69-da mntiqi ANDin Combinatorical Logic blokunun kmyi

il realiz edilmsi nmunsi gstrilmidir. Doruluq cdvlinin (Truth table) parametri
[0;0;0;1] ifadsi il verilir.
kil 5.69. Combinatorical Logic blokundan istifad olunma nmunsi

207
5.8.20. Cbri kontur bloku - Algebraic Constraint

Tyinat: Cbri tnliyin kklrini axtarr.
Parametrlr: Initial guess x sqnalnn balanc qiymtlri.
Bu blok x siqnallarnn el qiymtlrini tapir ki, onlara uyun giri siqnallar sfra
brabr olsun. Bel olan halda giri siqnal birbaa v ya dolays il x siqnal il bal
olmaldr.
Aadak kild qeyri-xtti tnliklr sisteminin hll edilm nmunsi gstrilmidir:
{
Verilmi tnliklr sisteminin iki hlli olduu n Algebraic Constraint blokunun

balanc qiymtlri vektor klind verilmidir. Birinci (st) blok n balanc
qiymtlr [1 -1] vektoru il, ikinci (alt) blok [-1 1] vektorunun kmyi il verilir (kil
5.70).
kil 5.70. Algebraic Constraint blokundan istifad olunmasna aid nmun
Bununla brabr Algebraic Constraint bloku qeyri xtti matris tnliyinin hlli n
istifad edil bilinr. Aadak kild verilmi qeyri xtti matris tnliyinin hll edilm
nmunsi verilmidir:
.
208
kil 5.71. Qeyri-xtti matris tnliyinin hll edilmsin aid Algebraic

Constraint blokundan istifad olunma nmunsi

Matlab Derslik 2

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Matlab Derslik 2

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Namazov Manafddin, Allahverdiyeva Nail

KOMPTERLRIN MHNDISLIKD TTBIQI

BAKI AL NEFT MKTB

Namazov Manafddin, Allahverdiyeva Nail

Namazov Manafddin Bir olu Bak Ali Neft Mktbinin Kompter v

Drs vsaiti MATLAB proqram tminat, MATLAB proqram tminatnda proqramladrma,

4.6. Funksiylrn suprpzisiys, vrilmsi v tnliklrin hlli ............................................................................. 121

5.7.1. Osilloqraf- Scope ........................................................................................................................................ 175

Msir kmpterlr ydd v imknlr il infrmsiylrn trlmsi, yeni

MTLB mrlr interfeysin mlikdir. gr hr hns mr dil edilmidirs, nd

Nvbti mrlri yn (burd siz n dil etmlisinizs, gy rngl yrlmdr):

a=[1 2;1 0] b=[1;2] a*b

Bu nmund siz b ddynz kimi mtris v vektr bir-birin vurulmudur. Bel

tyin (myyn) edir):

gr mrin snund nqtli vergl qysydq, siz mliyytn nticsinin

1.2 Yddn idr edilmsi

Nec bilk ki, sistem hns dyinlr mlumdur? Bunun n ii blstnn

Siz bu v y digr mssivi ehtiytd slmq n yddn ne zyi yrmq

1.3 Hqiqi ddlr

MTLB mhitind hesblm prln verilnlrin ss tiplri, veriln dqiqlikl

2.851038547e+12; -456.38456978; 0.0045692e0; 0.93185e-1; 4.5; -123

z mddtdn snr klviturdan dd, dyinlrin dlarn, mliyyt irlrini

1.4 Matlabda verilnlrin tipi

Matlabda 14 tip sas verilnlrin vardr. Massivlrin formaladrlmasnda hr bu tipdn

1.5 Hqiqi ddlr zrind mllr

Hqiqi ddlr zrind tplm, m, vurm v blm hesb mllri prlr v

Bundn bq ^ irsi il irlnmi qvvt yksltm mli vr. Bu mllrin ttbiqinin

Hesb mllrindn sl lmyrq bq mnsibt mli v mntiqi mllrdn istifd

Burd a ifdsi dyin kmiyytin hqiqtn b dyin kmiyytlrdn (hqiqtn)

Bunu Matlabn mrlr strind bel yerin yetirmk olar:

1.6 MTLB sisteminin ii fzs v nun mrlr pncrsi

N vt ki, siz MTLB- i slrsnz v hesblm mllrini yerin yetirmy

mrlri ks istiqmtd evrilmsini hyt keirir.

qiymtlri kmpterin yddnd ii fz dlnn susi blstd slnlr (ingilisc d -

Bu Ii fzdn itiyri dyinin qiymtin bmq n nun dn ymq v ENTER

mrinin kmyi il bilmk lr.

Dyinlrin idaredilmsi zr mrlr

On-line yardm n istifad ediln mrlr

Workspace-dn alnan informasiya

Qovluqlar haqqnda mlumat

mumi mlumat almaq n mrlr

Proqram dayandran mrlr

1.6.1 ncdn tyin olunmu dyinlr

1.6.2 ddlrin ekranda ks edilmsi n istifad olunan formatlar

1.7 Elementr riyzi funksiylr

lkin gr hr iki rqument hqiqi v y hr ikisi yln-drs, nd bu funksiy sfr

Mntiqi operatorlarn doruluq cdvli

lav mntiqi funksiyalar

lmq n dk mri yerin yetirmk lzmdr:

Triqnmetrik funksiylr tm htli gstrilmidir: sin, cos, tan (tngels), cot

Nmun n asin funksiysnn hesblnms dil ln 2*asin(1) ifdsini hesblsq

Bundn lv bq funksiylr vr: mod (irni nzr lmql blmdn qlq),

Sdlnn funksiylrdn u btn R hqiqi ddlr luundn frqli tyin

1.8 MTLB sistemind kmpleks hesblmlr

sqrt(-1) funksiys hesblnn zmn kmpleks dd lnr:

kildn grnr ki, MTLB sistemind yli vhid riyzi dbiyytlr n

Kompleks dlr funksiyalar

Kompleks ddlr zrind hesab mllr

Demk lr ki, btn elementr funksiylr kmpleks rqumentl hesblmlr

Kmpleks ddlrl ilmk n susi lrq dk funksiylr nzrd

1.9 MTLB sistemind ddi mssivlr

Prqrmldrmd qrq ddlri mssiv dlndrmq qbul edilmidir. Btv

Bu mlumtd tsdiq edilir ki, indeks mssivin lsndn knr r. Hminin bu