ARSIMI I ARTIT
FIGURATIV
pr klasn e
Shkup, 2010
2
Autor: Dano Ordev
Aleksandar Ordev
Recensent:
Prkthyes:
Metin Muaremi
Redaktim profesional:
Abdulla Mehmeti
Tirazhi: 8.880
CIP -
. ,
373.3.016:73 (075.2) = 163.3
,
8 / , . - :
, 2010.
- 109 . : . ; 29
ISBN 978-608-4575-68-9
1. , []
COBISS.MK-ID 84066570
02
3
Nxns i dashur
Autort
02 MAQEDONIA
THESAR I ARTIT
4
AUTOPORTRETE
02
T ARTISTVE T NJOHUR T ARTIT FIGURATIV
66
ARSIMI FIGURATIV ................................................. 8
GJUHA E ARTIT FIGURATIV ................................... 10
Vija............................................................................ 12
Ngjyra ....................................................................... 14
Toni ........................................................................... 16
Tekstura .................................................................... 18
Kahja ........................................................................ 20
Madhsia .................................................................. 22
Forma-dendsia ....................................................... 24
Hapsira ................................................................... 26
Kontrasti ................................................................... 28
Ritmi-prsritja ......................................................... 30
Harmonia .................................................................. 32
Baraspesha .............................................................. 34
Gradacioni ................................................................ 36
Proporcioni ............................................................... 38
Uniteti ....................................................................... 40
Kompozicioni ............................................................ 42
Motivi ........................................................................ 44
02
7
PIKTURA ................................................................ 60
Ngjyra ..................................................................... 62
Toni ......................................................................... 63
Kontrasti ................................................................. 64
Uniteti ..................................................................... 65
Kompozicioni .......................................................... 66
FORMA................................................................... 68
Ngjyra ..................................................................... 72
GRAFIKA ................................................................ 74
Toni ......................................................................... 78
Litografia ................................................................. 79
Shkrimi me teknikn sito......................................... 80
88
E dim qe njerzit merren me veprimtari t
ndryshme, me qllim ti lehtsojn dhe zbukurojn ak-
tivitetet ditore, si dhe t mbijetojn.
Artistt, krijojn vepra me t cilat e zbukurojn
kohn ton t lir dhe na bjn t lumtur dhe m hu-
man. Ekzistojn shum lloje t arteve, si jan: muzi-
ka, teatri, baleti, letrsia, fotografimi. Dihet se arti figu-
rativ sht njri ndr ato.
Arti muzikor sht e pandashm nga prditshmria
dhe e plotson do moment t jets son.
Arti teatral paraqet ndjenj t veant pr do nje-
ri, i cili e begaton jetn ton me aktrim, lvizje, ngjarje
dhe t folurit q performohet n sken.
Secili prej nesh, q ka prcjell nj shfaqje bale- FILMI
ti, e din q baleti si art paraqet ndjenje t veant n
bukurin e muziks dhe lvizjet e bukura t lojtarve
n sken.
FOTOGRAFIA
01
02
ARTI FIGURATIV
9
Arti filmik sht prezent n kohn ton t lir,
prmes televizionit ose kur shkojm n kinema, me
qellim q t argtohemi dhe pushojm.
do njeri dshiron q t lexoj nj libr t bukur,
i cil n do moment sht shoku i yn m i ngusht.
Letrsia si art e pasuron jetn ton dhe mnyrn e
shprehjes, na bn m t pasur dhe m t ndryshm
nga t tjert.
Sot, arti i fotografimit na njofton me bukurit rreth
nesh. Prmes fotografimit njihemi me magjin dhe
specifikn e natyrs, qyteteve, jetn e njerzve, dhe
njkohsisht i prcjell dhe na informon me ndodhit
VIZATIM
n bot.
Arti figurativ sht prodhim i shpirtit kreativ t nje-
riut q nga parahistoria e deri m sot. Krijimet figurati-
ve jan dshmitare pr zhvillimin e civilizimit dhe men-
dimit njerzor.
Veprat e artit figurativ, pr ne paraqesin pasuri
shpirtrore shum t mueshme.
Arti figurativ paraqitet me vepra t cilat realizohen
prmes materialeve t ndryshme, n hapsirn dy di-
mensionale dhe tri dimensionale.
SKULPTUR
FRESK
10
T gjitha artet i kan mjetet e tyre, prmes s cilave shprehen, muzika prmes to-
nit dhe melodis, letrsia prmes fjals, baleti prmes lojs, ndrsa filmi prmes
ngjarjes. Arti figurativ shprehet prmes gjuhs s artit figurativ.
Gjuha e artit figurativ sht pjes e pandashme e elementeve t pikturs dhe pa-
rimeve t saj. Elemente e artit figurativ jan: vija, ngjyra, toni, tekstura, madhsia,
kahja, forma, dendsia dhe hapsira. Parimet e pikturs jan: kontrasti, prsritja-
ritmi, harmonia, baraspesha, gradacioni, proporcioni, uniteti dhe kompozicioni.
VIJA TEKSTURA
Vija bn pjes n elementet e Tekstura sht paraqitje e
pikturs dhe at e njohim si gjurm siprfaqeve t vrazhda apo t
n hapsirn ku vizatojm dhe rrafshta t disa objekteve.
shkruajm. NGJYRA
Ngjyrn e shohim do kund rreth
nesh dhe ajo i ngjyros me ngjyra
t bukura gjrat e ndryshme q
ndodhen rreth nesh.
MADHSIA HAPSIRA
Madhsia sht element, i cili na Hapsira paraqitet n fotografi.
tregon se gjrat rreth nesh jan Si hapsir emrohet e gjith
m t mdha ose m t vogla. ajo prmes s cils lvizim ne,
zogjt, automobilat dhe bimt
rriten lirshm.
TONI
Kur nj ngjyr e njjt paraqitet
FORMA m e errt apo m elt,
paraqet tonin. Ai fitohet shum KAHJA
Formn vese e kemi t njohur.
T gjitha gjrat, pra edhe ne vet, leht me przierjen e ngjyrs Kahja sht drejtimi i t shikuarit
kemi form dhe n baz t saj me t bardh apo me t zez. t ndonj vizatimi, fotografie,
njihemi. skulpture apo grafike.
GJUHA E ARTIT
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
11
RITMI
Prsritjen apo ritmin e takojm
do kund, n muzik tonet kan
KONTRASTI ritm. Dita dhe nata prsriten,
java, muajt dhe vitet gjithashtu,
Kontrasti sht parim i kundr-
etj.
shtis. Kjo do t thot dika t
kundrt, si p.sh. drit-errsir,
e madhe e vogl, ult-lart,
ngroht-ftoht, etj.
HARMONIA
Harmonia nnkupton se si ve-
pra t jet e harmonizuar dhe
e bukur.
KOMPOZICIONI
GRADACIONI Kompozicioni sht parim
Gradacioni mund t jet fjal e themelor i cila na mson se si
re, por prmes tij msojm se si ti rregullojm vijat, ngjyrat dhe
n artin figurativ, n mnyr t tonet n veprn ton.
shkallzuar ndryshojn ngjyrat,
vijat, tonet dhe elementet tjera.
BARASPESHA
UNITETI PROPORCIONI
Baraspesha si parim na tre-
Uniteti si parim e rregullon nj Proporcioni paraqet mnyrn gon se si vepra t jet e matur,
vepr figurative n nj trsi t se si gjrat t vendosen n ndrsa renditja n t e baras-
qet. madhsin e duhur n veprn peshuar.
si trsi.
02 GJUHA E ARTIT
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
12
VIJ
T RIKUJTOJM
Vizatim parahistorik
Vij n natyr
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
13
Nse n nj krijim artistik prdorim pr shembull,
vetm vija t drejta apo vija t njjta, themi se ato vija
jan harmonike. Vijat e harmonizuara jan ato t cilat
mes vete jan t njjta dhe t kombinuara bashk du-
ken t qeta.
Pr dallim nga vijat harmonike, kemi edhe vijat kont-
raste. Vijat kontraste jan ato t cilat dallohen mes vete,
si jan vijat e lakuara dhe t drejta, t trasha dhe t
holla, t shkurta dhe t gjata.
Vizatim, thngjill
14
NGJYRA
T RIKUJTOJM
Ngjyra akromatike
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
15
Me ngjyra e zbukurojm prditshmrin ton, por
ngjyrat ndikojn edhe n psikikn e njeriut. Krijuesit,
prmes ngjyrave i shprehin ndjenjat dhe disponimin e
tyre.
16
TONI
T RIKUJTOJM
Tone akromatike
Shkalla tonike
kromatike
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
17
T MBAJM MEND:
Foto 3: Rozhe Bertem: Shkuarja
e dimrit, vaj n plhur (tone Shkallzim i toneve apo shkall toni sht kur kemi m shum
kromatike) tone n nj ngjyr, t cilat gradualisht ndriohen apo errsohen.
02
02 GJUHA E ARTIT
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
18
TEKSTURA
T RIKUJTOJM
Tekstur artificiale
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
19
D. Mojovi: Definicion i
toks, vaj n plhur (tekstur
Tekstur natyre pikture)
20
TEKSTURA
T RIKUJTOJM
Vizatim me laps
(kahje vertikale)
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
21
N vizatim, piktur dhe n grafik, artisti mund ti
shpreh t gjitha kahjet. N skulptur dhe n arkitektur
mund t paraqiten t gjitha kahjet, prve vijs s
pjerrt, pasi me at humbet statika e objektit, e cila
sht krijuar n hapsir.
22
MADHSIA
T RIKUJTOJM
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
23
Madhsia n disa vepra mund gradualisht t rri-
tet apo zvoglohet. N kt mnyr fitohet gradacioni i
madhsis.
24
FORMA
T RIKUJTOJM
Form e mbyllur
Form e performuar
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
25
Form dinamike
Form statike
26
FORMA
T RIKUJTOJM
02
ELEMENTET E ARTIT FIGURATIV
27
Hapsira mund t jet e thjesht dhe e kompliku-
ar. Hapsira e thjesht sht e prbr vetm nga nj
hapsir, ndrsa e komplikuara nga m shum, t cilat
jan t lidhura mes vete. Hapsir e thjesht sht dho-
ma, korridori, klasa, ndrsa e komplikuar sht shkolla,
ndrtesa, fshati, qyteti dhe banesa.
Borko Lazeski: Bon marshe, Vasilij Kandinski: Disa rrath, vaj n plhur (hapsir e madhe
vaj n plhur dhe e vogl, e elt dhe e mbyllur)
(hapsir e hapur)
28
KONTRASTI
T RIKUJTOJM
Deri tani i msuam elementet e pikturs. Nga kjo
pjes do t fillojm me parimet e pikturs. Kontras-
ti sht parim figurativ, i cili prdoret n t gjitha ele-
mentet e pikturs: me vij, me ngjyr, tekstur, kahje, Kontrast i vijs
madhsi, form, hapsir.
Vijat n nj vepr mund t jen n kontrast nse i
prdorim t trasha dhe t holla, t shkurta dhe t gja-
ta, t drejta dhe t shtrembta.
Ngjyra mund n shum mnyra t jet kontraste,
si e elt apo mbyllur, e ngroht, e ftoht ose komp-
lementare. Kontrast i vijs
Toni mund t prdoret si i errt dhe m me shum
dallime mes vete.
Kontrasti n veprat artistike dallohet prnga
madhsia, nse prdoren forma t mdha dhe t vog-
la.
N veprat artistike, shpesh dominon vetm nj
kahje, ndrsa n disa vepra prdoret kontrast i kah-
jes. Ajo sht si dy kahje t kundrta me fuqi, intensi-
Kontrast i ngjyrs s ftoht dhe
tet dhe veprim n t njjtn koh. t ngroht
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
29
Kontrast formash
30
RITMI
T RIKUJTOJM
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
31
32
HARMONIA
T RIKUJTOJM
Harmoni me ngjyra
Ordan Petlevski: Monument, vizatim (harmoni me vij dhe Krijim me kompjuter (harmoni me
tekstur) form dhe ngjyr)
GJUHA E ARTIT
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
33
Harmonia, sipas funksionit sht kur motivi dhe
prmbajtja i bashkon m shum sende, t cilat jan t
lidhura n funksion mes vete.
34
BARASPESHA
T RIKUJTOJM
Baraspesh simetrike
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
35
Baraspesh simetrike
Baraspesh asimetrike
Baraspesh asimetrike
36
GRADACIONI
T RIKUJTOJM
Nga tet parimet e artit figurativ dhe t gjuhs s
artit figurativ, gradacioni i rregullon gradualisht ndryshi-
met tek elementet e artit figurativ. Vlern e vet, gradu-
alisht t gjitha elementet mund ta ndryshojn, mund t
kalojn nga nj vler n tjetr.
Gradacioni mund t prdoret te t gjitha elementet:
vija, ngjyra, toni, tekstura, kahja, forma, madhsia dhe
hapsira.
Gradacion me ngjyr
Gradacion me ton
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
37
Me gradacion t tonit, ngjyrs dhe teksturs mund
t fitohet iluzion tre dimensional.
Ngjyra me gradacion mund t ndryshohet nga njra
n tjetrn, t tret, nga e verdha n t portokallit, t
kuqe, vjollc, kaltr, gjelbr dhe srish t vij deri n t
verdh, si n spektrin e ngjyrave.
38
PROPORCIONI
T RIKUJTOJM
Proporcioni sht parim i artit figurativ, i cili i rre-
gullon raportet e brendshme t madhsis, me qllim
q trsia artistike n aspektin estetik t jet m e bu-
kur.
Proporcioni synon kah ndrtimi ideal i fotografi- Prmendorja Makedonium,
ve, skulpturave dhe objekteve n arkitektur. Me kt Krushev (proporcion n
problem n histori jan marr shum krijues, ndr to arkitektur)
edhe Leonardo da Vini.
Rregull m e mir pr raporte ideale n lidhje
me artin figurative jan arritur me prerjen e art dhe
elsin e vet, ose formuln se si t arrihet ajo.
Prerje e art
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
39
40
UNITETI
T RIKUJTOJM
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
41
42
KOMPOZICIONI
T RIKUJTOJM
02
PARIMET E ARTIT FIGURATIV
43
Nse elementet figurative jan t vendosura n
pjes qendrore t vizatimit, fotografis ose grafiks,
kemi kompozicion t mbyllur. Kompozicion t ha-
pur kemi kur elementet figurative jan t rnditura n
t gjith hapsirn e krijimit dhe vizuelisht dalin n t
gjith ant e trsis, majtas, djathtas, lart, posht.
N disa teori t krijimit artistik mund takohen edhe
Kompozicion i hapur rrjetor disa lloje t kompozicioneve si: t lira, rrjetshme, pira-
midore, rrethore, spirale etj.
Krijim kompjuterik
(kompozicion i hapur)
44
N kt kapitull do t rikujtohemi pr motivin n PORTRETI
artin figurativ. N t njjtn koh do t njihemi me kri-
N veprat e prezan-
jues t ri dhe vepra nga Maqedonia dhe bota, me t
tuara dallojm paraqit-
ciln do ti pasurojm njohurit tona pr artin figurativ.
je t ndonj personi. Do
Tani m e dim se do vepr artistike sht t dallojm se pikturi, me
kombinim i nj pasurie vijash, ngjyrash, formash, do karakter t paraqitur
dendsive, tonesh dhe vlera t tjera figurative. Nse ka munduar ta paraqes
n nj vepr artistike dallojm nj prmbajtje t cak- edhe karakterin e vet. Kt
tuar nga ajo q na rrethon, themi se ajo vepr sht motiv e quajm portret.
me motiv. Nse vepra sht kombinim nga vetm vle-
ra figurative, themi se sht abstrakte, respektivisht
se nuk ka motiv.
03
02
ARTI FIGURATIV
45
AUTOPORTRETI
Shum krijues, prve
se kan prezantuar figura
t tjera, shpesh e kan pu-
nuar edhe portretin e vet,
respektivisht e kan para-
qitur vetveten.
N artin figurativ kt
e quajm autoportret.
Elizabet le Braun:
Ogist Renoar: Portreti i Klod Autoportret,vaj n plhur
Mones, vaj n plhur
46
KARIKATURA FIGURA
Prve vetive pozitive Sot duke shikuar disa
t njeriut, tek disa njerz vepra t artit figurativ nji-
dominojn karakteristikat hemi me pamjen dhe
negative, si jan lakmia, mnyrn se si jan veshur
pandershmria, e keq- njerzit n t kaluarn.
ja, varsia, etj. Disa kri- Kur n nj vepr prezan-
jues kto karakteristika i tohet njeriu me veshjen e
potencojn n veprat e tij, ky motiv quhet figur.
tyre, me ka ky motiv qu-
het karikatur.
03
02
ARTI FIGURATIV
47
AKTI
Nse artisti paraqet
trup t njeriut pa veshje,
kjo vepr quhet akt.
Sipas asaj q prezan-
tohet, dallojm akt fem-
rash dhe akt meshkujsh.
48
ZHANRI KAFSH
Nse n veprn figurative Vet titulli na tregon se ky
shohim prmbajtje nga motiv i paraqet kafsht.
jeta e prditshme, nga e Kafsht dallohen me
tashmja apo e kaluara, bukurin e tyre, secila n
themi se motivi paraqet mnyrn e vet. Njerzit,
zhanr. shpesh disa kafsh i
ruajn si kafsh shtpiake,
pr shkak t bukuris s
tyre. Pr kt shkak, disa
krijues jan inspiruar nga
Edgar Dega: Got pelinkovec, pamja e tyre dhe i kan
vaj n plhur paraqitur n veprat e veta.
03
02
ARTI FIGURATIV
49
ENTERIERI
N vizatim, piktur
apo grafik shpesh njohim
prezantim t hapsirs
s brendshme. Hapsira
mund t jet vendi ku je-
tojme, punojm ose
En e kuqe n form lope,
terakot, Teheran argtohemi. Shfaqjen e
hapsirs s brendshme
e quajm enterier.
Tuluz Lotrek: Lojtar i zi n
bar, vizatim
Relief
Himer etruske, bronz Vinsent van Gog: Kafene nate, vaj n plhur
03
02 MOTIVI
ARTI FIGURATIV
50
PEIZAZHI
Njeriu shpesh shkon
n shtitje n natyr, pr
shkak t bukuris s saj.
Pasuria e natyrs i ka
inspiruar shum krijues, t
cilt n plhurat e tyre e
kan prjetsuar kt bu-
kuri. Shpesh hasim dhe
knaqemi me vepra n t
cilat sht paraqitur pei-
zazh.
03
02
ARTI FIGURATIV
51
NATYRA E VDEKUR
Nse n prmbajtjen e
veprs njohim lule t llojl-
lojshme, sende apo gjra
q nuk jan t gjalla, the-
mi se ajo vepr ka motiv
natyr e vdekur.
Pablo Pikaso: Bokall dhe en
pr frute, vaj n plhur
Natyr e vdekur
Natyr e vdekur
52
Historia e artit merret me studimin e artit figurativ,
nga parahistoria e deri m sot. Njerzit kan krijuar
vepra t ndryshme nga materiale t ndryshme. Sipas
shkencs, n art kemi pes fusha t cilat dallohen si-
pas specifikave figurative t hulumtimit, edhe at: vi-
zatimi, piktura, skulptura, grafika dhe komunikimi vizu- Vasko Tashkovski: Cirku, tush,
perce
al me dizajnin. T gjitha kto pes fusha i kan karak-
teristikat e veta dhe secila n mnyr t veant sjell
bukuri dhe vler. Arti figurativ sht pasuri e civilizimit
njerzor dhe e shpirtit kreativ.
Vizatim me thngjill
04
02
ARTI FIGURATIV
53
Flamuri i Maqedonas
Dizajn stolish
54
N periudhn e kaluar, n lndn e arsimit
figurativ,keni ralizuar shum vepra figurative nga fus-
ha t ndryshme dhe me teknika t llojllojshme. Ve m
e dim se vizatimi sht njra nga fushat e arsimit figu-
rativ. Bjm vizatime para se t fillojm t pikturojm, e
vizatojm iden pr grafik, ndrsa me vizatim bjm
edhe skic pr iden se si duhet t duket nj vepr
skulpture, t ciln duam ta modelojm.
Gjat t vizatuarit prdoren materiale dhe tekni-
ka t llojllojshme, me t cilat do t krijojm vizatim.
Prdoren materiale t llojllojshme, pasi prmes vijave
t ndryshme arrihet bukuri specifike.
Leonardo da Vini: Studim me
Gjat ors s arsimit figurative vizatohet me laps, laps
thngjill, shkumsa t ndryshm me ngjyra, pastel,
pastel dylli, tush, lapsa me ngjyr, si dhe me ngjyra
temper dhe akuarele.
Artisti, vet e zgjedh materialin me t cilin e ralizon
vizatimin. Zgjedhja e materialit varet nga dshira, in-
teresi dhe karakteri i autorit. Gjithashtu, edhe nxnsi
mund ta zgjedh materialin pr t cilin sht m i intere-
suar. Vizatimi mund t punohet vetm me prdorimin e
nj materiali, psh: laps, thngjill, tush, lapsa me ngjyra,
pastel, pastel dylli, shkums, ndrsa mund t prdoren
ngjyra akuarele dhe temper. Mund t punohet vizatim
me teknik t kombinuar, respektivisht t vizatohet me
m shum teknika n nj vizatim. Albreht Direr: Zogu, vizatim me
akuarel
Pablo Pikaso: Studim pr Pablo Pikaso: Gruaja me qenin, Vinsent van Gog: Ura, tush i
perden, laps (vizatim linear) tush, perc derdhur
VIZATIMI
05
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
55
Disa krijues, para se ti punojn vizatimet e tyre,
kombinojn ngjitje t kolazhit t letrs. Kur kombino-
het vizatimi me kolazh fitojm t ashtuquajturn viza-
tim me kolazh.
Karakteristik themelore figurative e vizatimit sht
prdorimi i vijs, ndrsa kt vizatim e quajm vizatim
linear. N vizatim prdorim edhe tone t ndryshme, me
ka fitojm edhe vizatim tonik. Nse n vizatim vrejm
ndonj prmbajtje, ai vizatim sht me motiv, ndrsa
nse nuk ka motiv themi s sht abstrakt.
T gjith krijuesit, me veprimtarin e tyre shpesh
Vizatim me laps eksperimentojn me materiale t ndryshme, q sa m
mir ta shprehin iden dhe t bjn krijimin sa m in-
teresant. Gjat t vizatuarit prdorin edhe veprime t
ndryshme, si jan thyerja, perforimi, ndrprerja, apliki-
mi, shtypje t gjurmve t ndryshme, etj. Secili krijues i
yn, si dhe nxnsit, duhet t krijojn ide t reja dhe t
eksperimentojn gjat shprehjes figurative.
Vizatim kompjuterik
T MBAJM MEND:
Vizatohet me laps, thngjill,
shkums me ngjyr, pastel,
tush, lapsa me ngjyr. Ka viza-
Tanja Tanevska: Bised, tim kolazh, linear dhe abstrakt.
Tuluz Lotrek: Anglezi, pastelin teknik e kombinuar
05
02 VIZATIMI
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
56
VIJA
Materialet e ndryshme ln gjurm t ndryshme
gjat t vizatimit, Gjurmt n siprfaqe jan n form
vijash, t cilat kan specifika t veta dhe karakter, n
varsi se me far materiali vizatohet. Vijat mund ti
ndajm si: t buta, forta, ngrohta, vrazhda, mprehta,
Vija sipas karakter
shkurta, gjata, t trasha apo t holla. T gjith kto s
bashku e begatojn vlern figurative t vizatimit dhe
kontribuojn q shikuesi t knaqet me llojllojshmrin
e tyre.
Vizatim me thngjill
Vija t buta
Vizatim me laps
Tome Serafimovski: Nn
Tereza, skic
T MBAJM MEND:
Gjat t vizatuarit shprehemi me
ndihm t vijs.
Vizatim me tush Krijim nxnsi, tush
VIZATIMI
05
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
57
TONI
N vizatim, prve vijs si mjet q m shpesh
prdoret sht toni. Toni arrihet me kombinimin e vija-
ve dhe hapsirave duke treguar siprfaqe t elta dhe
t errta, kalime gradacionesh nga e elta kah m e
errta, apo anasjelltas.
Tonin e arrim me mbrojtje nga drita, me prforcim
ose lvarrje t vizatimit. Tani m, vese u njohm me
De Segonzak: Portret, tush i kt mnyr t gradacionit tonik, ndrsa ato mund ti
derdhur shohim n ilustrimet q jan prezantuar.
Vizatim lavarr
Sveto Manev: Start 1, laps me ngjyra (mbrotje nga drita e errt dhe e elt)
T MBAJM MEND:
N vizatim prdorim tone t elta dhe t errta. Tonet fitohen
Vizatim lavarr me mbrojtje nga drita, me prforcim dhe lavarrje.
05
02 VIZATIMI
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
58
HAPSIRA
N klasat e mhershme vese jeni njoftuar me
hapsirn si element i gjuhs figurative. Gjithka q
na rrethon sht hapsir reale. N vizatim dhe vepra
t tjera figurative, krijuesit kan gjetur mnyra se si t
fitojn iluzion t hapsirs me prputhje, me drit dhe
errsir, me forma t mdha dhe t vogla.
Suksesin m t madh dhe prezantimin m i Perspektiv
suksesshm t hapsirs, krijuesit e kan arritur
prmes prdorimit t ashtuquajturs perspektiv linea-
re. Kjo perspektiv shpesh sht prdorur nga krijuesit
n kohn e Renesancs.
N perspektivn lineare ekziston nj vij horizon-
tale, e cila shnon horizontin, t ciln doher kur
shikojm para vetes sht n lartsi t syve, ashtu si
n horizont bashkohen qielli dhe deti, qielli dhe fushat. Perspektiv n natyr
Perspektiva mund t paraqesim me nj, dy ose me m
shum pika t prbashkta, t cilat gjenden n vijn
e horizontit, para nesh, majtas apo djathtas, ashtu si
mund t shohim n ilustrimet e mposhtme.
Perspektiv
05
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
59
Nse prdorim perspktiv lineare me nj pik t
prbashkt, ajo do t ndodhet pas nesh dhe gjith-
ka q sht paralele me ne, ngadal zvoglohet dhe
bashkngjitet n at pik, pr shembull, kur shikojm
rrug, hekurudh, etj.
N rast se vizatojm perspektiva me dy pika bash-
kimi, ato do t gjinden n t djatht dhe t majt t
piks s takimit, dhe t gjitha pikat tjera t horizontit do
t bashkohen n ato dy pika, si shohim n shembujt
e paraqitur.
Nse mundohemi, edhe ne vet do t shohim
Hapsir me perspektiv shum realisht nj iluzion t hapsirs, respektivisht,
iluzion t afrt dhe t largt, t brendshm dhe t
jashtm.
Perspektiva paraqet shikim t gjrave rreth nesh,
nga afr dhe larg, nga sipr dhe posht. Nse n nj
vepr artistike shprehim dika t ciln e shohim nga
lart, themi se kemi prdorur perspektiv zogu.
Nse paraqesim dika q e shohim nga posht,
themi se ajo sht prezantuar me perspektiv bretko-
Perspektiv se. N art, shpesh takojm vepra me perspektiv line-
are, pasi nga kjo sht lartsia e t shikuarit t njeriut.
Perspektiv lineare
60
N klasat e kaluara, me siguri kemi realizuar shum
vepra pikture, n teknika t llojllojshme nga kjo fush fi-
gurative. Tani m mund t dallojm far sht viza-
tim, piktur, grafik apo skulptur.
N piktur sht me rndsi q artisti dhe t gjith t
tjert ti shprehin ndjenjat dhe emocionet e veta. Duke e
shprehur veten e ndryshojm realitetin pr at q sho-
Palet pr pikturim
him, ndrsa me at bjm edhe vepra origjinale. N kri-
jimet figurative, autori vizaton dhe i ngjyros gjsendet
me forma dhe ngjyra sipas dshirs s vet. Me kt
bhen fotografi magjike me shprehje t ndryshme.
Kt pasuri t llojllojshme mund ta vrejm te autor
t vendeve dhe epokave t ndryshme. Dallimi kryesisht
shihet edhe n artin e popujve t ndryshm dhe rajone-
ve t shumta gjeografike t bots. Sipas mnyrs se si
jan krijuar, t njohura jan veprat e artit evropian, ki-
nez, afrikan, egjiptian, arti i Majve, Inkve, si dhe arti i
civilizimeve t tjera.
Secili nga kto arte ka dallime n mnyrn e pa-
raqitjes s forms, dendsis, ngjyrs, hapsirs dhe
shprehje specifike artistike. E dim q pikturohet me
materiale dhe teknika t ndryshme n siprfaqe t
ndryshme. Sot, krijuesit prve materialeve klasike, pr
pikturim prdorin edhe teknologjit bashkkohore, si
sht kompjuteri, fotoaparati dhe video-kamera.
Thurje popullore
Fresk egjiptiane
PIKTURA
06
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
61
N artin figurativ bashkkohor, krijuesit prezanto-
hen edhe me objekt-piktur, me intervenim figurativ n
hapsir, si dhe me hepening figurativ, q sht nj
ndjenj e veant pr vizitorin bashkkohor. Sot, nuk ek-
ziston material prej t cilit nuk mund t bhet piktur.
Ashtu si edhe n vizatim, artistt edhe n piktur, rre-
gullisht hulumtojn dhe eksperimentojn me materiale t
ndryshme jo klasike, si jan: materiale nga mbeturina t
ndryshme, me aplikim, shtypje t sendeve dhe formave
t ndryshme n piktur, me prputhje, si dhe me veprime
t tjera me qllim t krijojn vepra origjinale figurative.
Tomo Shijak: Musandra,
N kt mnyr, autort i prezantojn dhe i realizojn
teknik e kombinuar idet e tyre figurative. Prve asaj q na rrethon dhe na
jep ide pr pikturim, shpesh inspirim pr veprat mund t
jet dgjimi i muziks, nga libri i lexuar, shikimi i ndonj
filmi, apo t inspirohemi nga ndonj vepr tjetr artistike.
Shum artist t njohur jan inspiruar nga veprat e artit
egjiptian, afrikan dhe kinez.
Dushko Stojanovski:
Petar Mazev: Pjes nga mozaiku Tapiceri
T MBAJM MEND:
N piktur, doher duhet t mundohemi t shprehemi n
mnyr origjinale. Dallojm vepra artistike nga Evropa, Kina. Ja-
ponia, Afrika, Egjipti. T njihemi me intervenimin, piktur-objekt,
Kristo: Galeri e paketuar hepening dhe t hulumtojm me material t llojllojsh.
artistike, vizatim
06
02 PIKTURA
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
62
NGJYRA
N krahasim me elementet tjera figurative, ngjyra
ka rol kryesor n piktur. Ajo sht element themelor,
prmes s cils i shprehim idet tona figurative, emoci-
onet, gjendjen psikologjike dhe shijet estetike.
N historin e krijimtaris artistike, pikturt, shpesh
ngjyrn e kan prdorur q ta shprehin gjendjen e tyre Edvard Munk: Shtpia e kuqe, vaj
emocionale dhe psikologjike t njeriut. Me zgjedhjen n plhur (psikologjia e ngjyrs)
dhe kombinimin e ngjyrave dhe formave kan shpre-
hur shqetsim, rezistenc, urrejtje, paknaqsi, trondit-
je dhe kan krijuar vepra n t cilat kan dominuar at-
mosfera dramatike. Pikturat e tyre jan plot me emo-
cione, n lidhje me ngjarjet, t cilat e kan shqetsuar
njeriun nga jeta e prditshme, si jan: smundjet,
tragjedit, pasojat nga lufta apo katastrofa, sakrificat,
etj. Prmes ngjyrs mund t shprehet tr simbolika e Anri Matis: Enterier, vaj n
plhur (psikologjia e ngjyrs)
jets s brendshme psikologjike t njeriut.
Edvard Munk sht piktor karakteristik q ka arritur
ta paraqes dramn e jets s njeriut prmes pikturs.
06
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
63
TONI
Tonin, si element figurativ e takojm n t gjit-
ha krijimet figurative, n vizatim, grafik, piktur, gjit-
hashtu edhe n skulptur, prmes lojs s drits dhe
dendsis.
Ekzistojn kombinime t panumrta t toneve t
elta dhe t errta n nj punim. Kombinimet e caktu-
ara i quajm elsa moli, njjt si n muzik. Nse n
ndonj vepr prdorim kombinime t njjta, respekti-
visht tone harmonike n nj ngjyr, t themi (elt dhe
errt), t cilat mes vete jan t ngjashme, themi se ajo
vepr sht me els toni mol.
Nse n n nj vepr figurative prdorim kombinim
t toneve, kontraste t llojllojshme, themi se kemi fitu-
ar els toni dur.
Zhorzh Brak: Grua, vaj n
plhur, (ton kromatik)
T MBAJM MEND:
Nse prdorim tone t njjta, at e quajm els toni mol. Nse
Lubomir Popoviq: Homazh pr prdorim tone kontraste, domethn kemi prdorur els toni
ser Xhemsin, vaj n plhur
(els toni mol) -dur.
06
02 PIKTURA
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
64
KONTRASTI
N t gjitha fushat e artit figurative, por edhe n
piktur, kontrastin e prdorim kur duam dika t
potencojm, t veojm ose ta ndajm formn prej
forms n prmbajtje. Ndarja, respektivisht potencimin
mund ta arrijm me kontraste t ngrohta dhe ngjyra t
ftohta, t elta ose errta, ose me kontrast t veuar Rozha de Suza: Inventar i
komplementar. prditshm, kontrast toni
Emil Fila: Natyr e vdekur, vaj n pkhur (kontrast Andrijana Puleshi: Piktur, vaj n
formash dhe i elt-errt) plhur (kontrast ngjyrash)
T MBAJM MEND:
N piktur prdorim kontraste t ngjyrave t errta-elta, ngjyra t ngrohta-ftohta, si dhe kontrast komplementar.
PIKTURA
06
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
65
UNITETI
N piktur, doher synojm t arrijm unitet. E
dim q uniteti mund t arrihet prmes dominimit t
forms, ngjyrs, madhsis, tonit ose teksturs. N
kt mnyr, n piktur dominon ngjyra, madhsia,
tekstura apo forma e caktuar, me ka fitohet prshtypja
e unitetit n trsi.
Rembrant: Jakobi i bekon
djemt, vaj n plhur
(unitet n ton)
66
KOMPOZICIONI
Edhe n piktur kompozicioni i bashkon t gjitha ele-
mentet n nj trsi. N do fotografi mund ta dallojm
llojin e kompozicionit, t hapur, t mbyllur, gjysm t
hapur, diagonal apo piramid. Prve mnyrs s
renditjes s elementeve n piktur, mund t takojm
edhe kompozicione t cilat jan karakteristike sipas
prdorimit t ngjyrs. Nse prdorim ngjyra t forta
dhe intensive, mund t themi se fotografia ka karak-
ter koloriti. Me prdorimin e ngjyrave t buta arrijm n
prfundim se fotografia ka shenja lirike. Shpesh, disa Karlo Kara: Shenjtri
artist prdorin kombinim t ngjyrave t elta-hapura, patriotike, kolazh
(kompozicion i hapur)
buta apo t forta, t cilat shprehin dramaticitet t kom-
pozicionit dhe ndikojn n aspektin psikologjik tek shi-
kuesi.
06
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
67
T MBAJM MEND:
Pol Sezan: Pisha dhe gurrz, Prmes prdorimit t ngjyrs, fotografia mund t ket karakter
vaj n plhur
(kompozicion vertikal) koloriti, lirik, dramatik apo karakter psikologjik.
07
02 FORMA
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
68
Tani m, vese kemi njohuri pr skulpturn si
fush specifike e artit figurativ. T rikujtojm se n
skulptur kemi vepra statike dhe t lvizshme. Stati-
ke jan plastika e plot dhe relief. Vepra t lvizshme
jan ato vepra q koh pas kohe lvizin n hapsir,
mekanike pr shkak t rryms s ajrit.
Materialet m t shpeshta t cilat prdoren pr
punimin e skulpturave jan: argjila, qeramika, meta-
li, guri, bronzi, ndrsa n kohn m t re prdoren
edhe plastika, letra, materiale t ndryshme natyrore
nga mbeturinat, stiropori, etj.
Boro Mitriqeski: Portret i
Skulptori bashkkohor do dit eksperimen- Marko Cepenkovit, bronz
ton dhe hulumton me materialet dhe mnyrat se si
ti kombinoj ato. Prdoren manifestime multimediale
n t cilat kombinohen vepra nga fusha t ndryshme
n nj trsi. Aplikohen dhe teknologji bashkkohore
audio-vizuale (televizor, video, kompjuter).
do vepr skulpture fillon t realizohet sipas nj
ideje t caktuar t autorit. Sipas ksaj ideje, skulpto-
ri punon skica pr pamjen e saj. N varsi prej ides,
krijuesi i zgjedh materialet me t cilat do ta realizoj
veprn e tij.
Gligor Stefanov: Grup objektesh, teknik e kombinuar Aleksandar Kalder: Saloni i kuq,
poligon, mobil
mobile
FORMA
07
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
69
N kt fush t artit figurativ, prve shfaqjes s
skulpturs n mnyrn klasike, krijuesit sot shprehen
edhe me inovacione dhe projekte t ndryshme. Me in-
tervenim n hapsir, me ngjyra apo me skulptura dhe
objekte, autori e ndryshon hapsirn, me ka e shpreh
iden e tij.
do vepr skulpture, n varsi nga mnyra e
puns sht e konstruktuar me kombinim, tretje, ride-
finim dhe t ashtuquajturin kompozicion i disperzuar.
N sheshe dhe vende publike shpeshher takojm
skulptura, t cilat paraqesin ngjarje historike, ose
ndonj personalitet t njohur, n madhsi natyrore,
ose m t madhe. Kto objekte i quajm prmendore.
Prmes tyre i nderojm kto ngjarje apo figura. Shpesh,
prmendoret jan t bra nga guri ose bronzi i derd-
hur, me ka kohzgjatja e tyre sht e pakufishme.
Dragan Popovski-Dada:
Gajdexhiu, gur
70
Skulpturat, m s shpeshti bhen nga materiale
t cilat jan stabile dhe t qndrueshme ndaj kushte-
ve klimatike. Shpeshher, veprat e tilla bhen nga te-
rakota, guri, druri, bronzi dhe metali, por mund t pu-
nohen edhe nga plastika t ndryshme, letra, stiropori,
si dhe materiale nga mbeturinat e ndryshme.
Mnyra e ndrtimit t nj vepre t skulpturs
sht e llojllojshme, n varsi nga dshira e autorit
dhe zgjedhja e tij. Me argjil modelohet prmes shti-
mit apo largimit, me dru dhe gur prmes thellimit apo
marrjes, me metal dhe bronz pr lshim dhe ndrtim,
prmes kombinimit dhe shtimit t formave, t cilat Petar Haxhi Boshkov: Shkrime
mes vete ngjiten apo saldohen. n form, terakot
Me plastik, letr dhe stiropor, bhet skulptur
prmes ngjitjes, mbshtjelljes, prerjes dhe prformimit.
Dimo Todorovski:
Duhanvjelsit, bronz
FORMA
07
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
71
Me materiale nga mbeturinat ndrtohet asamblazh,
respektivisht skulptur grupore, n t ciln kombinohen
materiale t ndryshme, plotsisht sipas ides s autorit.
N skulptur nuk ka kufizime pr prdorimin e ma-
terialeve. Disa autor shprehen duke kombinuar rrnj,
deg, gur, bim dhe materiale t ndryshme, sipas
zgjedhjes s autorit.
Prmendore e lufttarve t LN
T RIKUJTOJM
Prve skulpturave klasike, n skulptur kemi edhe intervenim n
Krsto Slavkovski: Vuajtje, dru
hapsir, asamblazh, instalim etj.
07
02 FORMA
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
72
NGJYRA
Njra ndr elementet e artit figurativ, si pjes e
skulpturs, prve dendsis sht edhe ngjyra.
Shpesh skulptura nuk sht plotsisht e ngjyrosur,
por e mban ngjyrn e materialit nga i cili sht punu-
ar. Skulptort, shpesh vendosin patina q t rruhet vep-
ra, me ka n mnyr minimale ndryshon ngjyra e tyre,
e veprave t skulpturs me patina, me kalimin e kohs
dhe nn ndikimin e kushteve atmosferike. Ky ndryshim
me patin sht karakteristike vetm pr veprat q ven-
dosen n hapsir t hapur. Princi Rahotep dhe gruaja e tij
Prve patinimit nga ana e autorit dhe patinimit nn Nofret, gur glqeror i lyer, Egjipt
ndikimin e motit, shum skulptor i ngjyrosin veprat e
tyre. Prdorimi i ngjyrave bhet q nga koha parahisto-
rike, tek disa civilizime t vjetra, si jan, ajo e Egjiptit,
Kins, Greqis, Roms. N skulpturn moderne, ngjyra
prdoret shum shpesh, pr ta plotsuar iden e autorit
dhe mendimin estetik t tij.
07
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
73
74
Nga klasat e mhershme e dim q grafika si pjes
e artit figurativ i ka specifikat e veta, n mnyrn e kri-
jimit t gjrave. T gjitha veprat tjera jan origjinale
ather kur bhen n nj ekzemplar. N grafik shtypen
m shum shenja t njjta, t cilat kan vler t njjt si
origjinali, n qoft se nnshkruhen nga autori.
Veprat grafike shtypen me dor apo me pres pr
shtyp. Ekzistojn disa lloje t shtypit: i thell, i lart, i Makin pr shtyp
rrafsht, i lshuar dhe shtyp i kombinuar, e q varet nga
prpunimi i materialit.
Nse ngjyra e lshuar n pllak, respektivisht, klis-
heja lshohet n hapsirat e siprme, n pjest e larta,
ather kemi shtyp t lart.
N kt shtyp bn pjes edhe shtypja e kartonit,
linogdhendja, drugdhendja si dhe gjipsgdhendja Nse
ngjyra shtypet n pjesn e brendshme t klishes,
ather kemi shtyp t thell, ku bjn pjes edhe
gdhendja e bakrit, akuatinta dhe gjylpra e that. Mjet pr gdhendje t metalit,
Kur matrica e pllaks sht e rrafsht, ndrsa me- klishe
kanikisht edhe kimikisht nuk sht e thell, kemi shtyp
ku bn pjes litografia.
08
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
75
Shtypi me teknikn sito bn pjes n shtypin e
lshuar, pr shkak t hapsirs s rrafsht, t but t
matrics lshon ngjyr gjat shtypjes n grafik.
E mbajm mend, se n klasn e pest u njohm
me procesin dhe procedurn e shtypjes s letrs gra-
fike, si dhe me at se si nnshkruhet nga autorit. Me
Monotip siguri keni br krijime artistike nga fusha figurati-
ve e grafiks. Krijuesit, me punn e tyre, prve pro-
cedurave klasike pr shtypje, shpesh hulumtojn dhe
eksperimentojn me materiale t tjera, si dhe prdorin
teknologji bashkkohore, si sht kompjuteri.
N klishe, respektivisht n klishe pr shtypje, artistt
shpesh ngjisin materiale t llojllojshme, me tekstura
interesante. Duke vendosur ngjyr n kto materiale
para shtypit, prfitohen gjurm grafike interesante, t
cilat do t fitoheshin me thellim. Secili prej nesh mund
t mundohet, gjithashtu edhe ju me ndihmn e arsimta-
rit, kreativitetin tuaj mund ta shprehni me eksperimen-
te t reja.
76
Sot, shum artist t grafiks e prdorin kompjuterin
si mjet pr prpunimin e grafiks bashkkohore. Duke
prdorur programe kompjuterike mund t prpunohen
shum lloje grafike, t cilat jn shtypur dhe nnshkruar
nga autori dhe paraqesin vepra origjinale.
Gjat prpunimit t grafiks me kompjuter, artis-
ti mund t realizoj pakufi versione n nj grafik, n
nj ide duke i ndryshuar ngjyrat, tonet dhe kombinimin
e formave.
Hans Balding:
Kalorsi i magjepsur, gdhendje n bakr
Burhan Ameti: Spirit, grafik digjitale Pablo Pikaso: Profil femre, gjilpr e that
GRAFIKA
08
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
77
Nse duam letrn grafike ta vendosim n shtpin
ton, apo ta ekspozojm n galeri, duhet paraprakisht
ta pajisim, respektivisht ta vendosim n korniz. Grafika
doher vendoset nn qelq, i cili mund t jet i thjesht
apo qelq antireflektues.
Mnyr tjetr e ekspozimit t veprave grafike sht
Dragutin Avramovski Gute: lino q flett t vendosen midis dy qelqeve dhe t ekspozo-
gdhendje hen n galeri. N kt mnyr, letrat grafike hiqen leht
dhe pastaj ruhen n fascikla.
78
TONI
N grafik, vlera m e shpesht shprehet prmes
vijave, tonit dhe teksturs.
Toni arrihet me gradacion t ndriimit nga e errta
Lloje rastri n grafik
kah m e elta ose me rastr.
Rastri arrihet me prdorimin e vijave t llojllojs-
hme, me kombinim paralel dhe t kryqzuar, m shpesh
ose m rrall, me ka arrihet efekt i siprfaqeve m t
errta dhe m t elta.
Rastr
Lloje vijash
Lloje rastri
T MBAJM MEND:
Me prdorimin e rastrit
fitojm tone t llojllojshme n
Rembrant, Shkrim n bakr (i errt dhe i elt) grafik.
GRAFIKA
08
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
79
LITOGRAFIA
Litografia sht teknik e grafiks n shtyp t
rrafsht. Emri rrjedh nga fjala greke lithos-gur dhe grap-
ho shkruaj.
Guri q shrben si klishe duhet t jet i rrafsht, viza-
tohet me shkums special, tush litografik, ose n mnyr
T punuarit me gur litorafik t kombinuar. Me rndsi sht q shkumsi dhe tushi
t jen t yndyrshm dhe t lshojn gjurm yndyre n
gur. Pastaj, mbi gur lshohet acid, i cili e grryen gurin
n ato vende ku nuk ka yndyr. Vendoset gom arabike,
me ka vizatimi forcohet. Shtypet duke vendosur ngjyr
litografike, e cila mbetet n vendet e yndyrshme ku m
par sht vizatuar n gur me shkums ose me tush.
Litografia shtypet me pres t veant litografike.
Me shkums fitohet shkall e gjer e valerive (toneve)
nga gri e zbeht deri te ngjyr e zez e plot, me ka vi-
zatimi fiton plasticitet t shprehur.
Litografia mund tt jet e bardh apo e zez, por
edhe me shum ngjyra. Nse bhet grafik me m
shum ngjyra, pr seciln ngjyr prdoret procedur e
Francisko Goja, litografi gurit t veant, ndrsa t gjith shtypen n nj flet.
80
SHTYPI ME TEKNIK SITO
Shtypi me teknikn sito sht teknik e shtypit t
lshuar. Ajo mundson prpunim t nj numri t madh
shnimesh. Vet emri e sqaron kt teknik. Prdoret
nj rrjet e shpesht (sit) dhe klishe e prshtatshme
(shabllon).
Shtypi me teknik sito realizohet n mnyr t ktill: Rakl shtypi
N korniz t drunjt apo metalike vendoset sit nga
mndafshi. N sit vendoset emulzion i fotondjeshm,
n t cilin me procedur t veant paraqiten hapsira
t kalueshme dhe pakalueshme. Shtypet me dor, me
trheqjen e ngjyrave me rakel, n mnyr t barabart
n tr hapsirn e sits, me ka ngjyra npr vrima
kalon n letrn grafike.
Karakteristika t shtypit me teknikn sito jan: ngjyra Mjete pr shtyp
dhe vija e qart, hapsira e madhe, rastr, hapsir
pr prputhje t ngjyrave dhe formave. Kjo teknik
mundson shtypin e formateve t mdha, veanrisht
prdoret n kohn e artit t stilit pop.
Procesi i shtypit
Procesi i shtypit
Stanko Pavleski:
N burimin e krijuesve Petar Mazev:
vizuel,shtyp-site Pa titull, shtyp-sito Grafik, shtyp-sito
GRAFIKA
08
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
81
Dimitar Malidinov:
Pa titull, Shtyp-sito
Zoran Jakimovski:
Forma HH, Shtyp-sito
T MBAJM MEND:
Shtypi-m teknikn sito sht teknik e shtypit t lshuar. Ngjyra
Dime Nikolovski: kalon npr hapsirat e lshuara t sits, e cila sht klishe pr
Zon 17, Shtyp-sito shtypje. Ngjyra vendoset me rakl.
09
02 DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
82
Dizajni dhe komunikimet vizuale jan fusha spe-
cifike t artit figurativ t prhapura m s shumti n
bot. do dit ndeshim dhe prdorim prodhime t di-
zajnuara nga dizajnues artistik.
Nse sot shikojm ndonj prodhim t br
pesdhjet ose njqind vjet m pare dhe bjm kra-
hasimin me prodhimet e sotme, ajo mund t jet e
pazakont dhe interesante. Dizajni dhe komunikimet
vizuale zhvillohen dhe bhen m moderne dhe m
bashkkohore. Kur formsohet pamja e ndonj sen-
di pr prdorim t prditshm, i cili prodhohet n in-
dustri, themi se sht dizajn industrial. N punimin e
gjsendeve t vjetra t artizanatit, gjithashtu hasim
Filigran
dizajn.
Tek ne kemi prpunim t sendeve nga ari dhe arg-
jendi, q e hasim tek argjendart dhe bakrgdhendsit,
ndrsa m i njohur sht prpunimi i filigranit.
Dizajnuesit grafik merren me formsimin e ma-
terialeve pr shtyp pr prdorim t prditshm, pr le-
xim, pr informim apo reklamim. N kt bjn pjes
edhe krijimi i pamjes s ambalazheve t ndryshme,
kornizave dhe ilustrimeve pr libra, reklamave, fle-
tushkave, posterve, pllakateve, bilbordve, si dhe
spoteve apo videoklipeve t ndryshme reklamuese.
N dizajnin grafik, krijuesit mundohen tu japin pamje Filigran
trheqse dhe estetike prmes prdorimit t efekteve
figurative dhe dekorimeve t ndryshme.
Prdoren lloje t ndryshme t shkronjave dhe
zbukurimeve. N t kaluarn, n tekstet e ndryshme
pr zbukurime, me iniciale, vinjeta, rozeta dhe logo t
ndryshme.
N dizajnin grafik, m s shumti punohet me Kapse me filigran
prdorimin e fotografis dhe kompjuterit. Nuk ka di-
zajn grafik n t cilin nuk sht i prfshir kompjuteri
si element themelor pr pun.
Kapse me filigran
DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
09
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
83
Kostumograft jan krijues t artit figurativ, t cilt
dizajnojn pamjen e veshjeve, ndrsa dizajnuesit jan
artist t cilt krijojn iden e dezenimit t plhurs s
veshjes. Shikuar historikisht, kostumi doher ka qen
karakteristik pr popuj, periudha dhe profesione t
ndryshme. Kostumi gradualisht ka ndryshuar, nga koht
m t hershme deri m sot, n veshjen bashkkohore.
Pr shfaqjet teatrore dhe filmike dizajnohen kostu-
Filigran me specifike, t cila varet nga koha se kur zhvillohet
ngjarja, si dhe nga karakteri i personaliteteve t cilt
marrin pjes n sken. Kt lloj e quajm kostum ske-
nik.
Filigran
Filigran Filigran
Filigran
T MBAJM MEND:
Dizajnuesit jan artist t cilt i japin form prodhimit dhe pro-
dukteve t ndryshme. Dallojm, dizajn industrial dhe grafik.
Kostumograft dhe dizajnuesit dizajnojn formn dhe desenin
pr veshje.
Vepr e punimit me argjil
09
02 DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
84
ARTIZANATET E VJETRA
N Maqedoni kemi artizanate, t cilat me duar dhe
me shum shije kan formsuar sende zbukuruese.
Jan t njohur argjendart dhe bakrpunuesit e vjetr,
t cilt edhe sot e ksaj dite krijojn stoli, t cilat quhet
filigran i prpunuar prej bakri dhe argjendi. Makin e vjetr shkrimi
Televizor
Gramafon
T MBAJM MEND:
Argjendart dhe bakrpunuesit jan
mjeshtr t artizanateve t vjetra n
Maqedoni, t cilt kan krijuar sto-
li t arit dhe argjendit. Stolia m e
njohur sht filigrani dhe pjes nga
veshjet popullore.
Filigran i njohur maqedonas
DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
09
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
85
DIZAJNI INDUSTRIAL
Formsimi i sendeve pr prdorim t prditshm
quhet dizajn industrial. Me kalimin e kohs, pamja e re
ka ndryshuar n nj pamje m t bukur dhe m moder-
ne. Shikoni sendet e dizajnuara n t kaluarn, si jan
dukur ather dhe si duken tani.
Ndriues
Karrige
Karrige
Sanitari
Vetura
T MBAJM MEND:
Dizajni industrial i dizajnon sendet t cilat prodhohen pr
prdorim nga njeriu.
Karrige
09
02 DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
86
KOSTUMOGRAFIA
Si do t duket veshja jon, varet shum nga ajo se
si e dizajnojn artistt t quajtur dizajnues t mods.
Nj fush e veant n dizajnimin e veshjes sht ajo e
dedikuar pr filmin dhe teatrin. Kto dizajnues i quajm
kostumograf. Kostumograft e njohin zhvillimin histo-
rik t kostumit dhe si t till e krijojn pr do shfaqje Kostum historik-Egjipt
teatrore apo film, n varsi nga koha se kur ka ndod-
hur ngjarja.
Kostum historik-Greqi
Kostum historik-Bizant
T MBAJM MEND:
Dizajnuesit e mods jan
artist, t cilt meren me dizaj-
nimin e veshjeve t reja dhe
Kostum historik Franc moderne.
DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
09
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
87
DIZAJNI INDUSTRIAL
Gjithka q dizajnohet dhe mandej shtypet n
shtypshkronj sht dizajn grafik. Kta artist i
quajm dizajner t grafiks. Ata dizajnojn pamjen e
ndonj ambalazhe t ndonj prodhimi pr prdorim t
prditshm, pamjen e gazetave, magazinave, librave,
pllakateve, reklamave dhe ilustrimeve.
Dizajn industrial
Dizajn industrial
Dizajn industrial
Dizajn industrial
Dizajn industrial
Kopertin libri
T MBAJM MEND:
Dizajnuesit grafik jan artist, t cilt e bjn pamjen e gjith asaj
Dizajn industrial q lexojm apo na informon.
09
02 DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
88
Pllakat
09
02
FUSHAT E ARTIT FIGURATIV
89
SHENJA - LOGO
Secili prodhues, i cili dshiron t bhet i njohur, kur
blihet produkti i tij e ka shenjn mbrojtse, t ciln e
quajm logo. Ka shum prodhues t veshjeve, ush-
qimit, automobilave, kozmetiks, etj. ,t cilt i njohim
sipas logos s tyre, si jan: Mekdonalds, najk, mer-
cedes, shenja e Supermenit dhe shum t tjera. Kto
shenja i qujm shenja mbrojtes pasi t tjert nuk kan
t drejt ti prdorin dhe jan t mbrojtura me ligj pr t
drejtat e autorit.
Stema e Republiks s Maqedonis
90
Vepr artistike e quajm do vepr t krijuar nga njeriu, e cila ka vler artistike.
Vlerat e veprs artistike vlersohen nga kualiteti q sht shprehur prmes gjuhs
s artit figurativ, respektivisht vijs, ngjyrs, forms, tonit, dendsis, etj.
E dim q estetika sht shkenc pr studimin e s bukurs. Prmes teoris s
estetiks vlersohet nj vepr. Vlersimin estetik e bjm prmes biseds n lidhje
me kualitetin e asaj q shohim, artisti ose ne si jemi shprehur artistikisht, me far
teknikash e kemi realizuar nj vepr artistike, far ndjenjash ajo ngjall tek ne. Pot-
huajse m e rndsishme sht sa ajo vepr sht origjinale dhe me ka dhe sa
dallohet nga veprat tjera.
Me ndihmn e arsimtarit t lnds s arsimit figurativ, nxnsit bjn bised
pr vlersimin estetik t nj vepre konkrete, vizatim, grafik, skulptur ose ndonj
shembull pr komunikim vizual ose dizajn.
Prmes vlersimit estetik mundohemi ti shohim dhe ti theksojm problemet e
artit figurativ dhe karakteristikat e asaj vepre.
VLERSIMI ESTETIK
10
02
VIZATIM
91
SHEMBULLI 1
Ordan Petleski, monument, vizatim
92
SHEMBULLI 2
Vasilij Kandinski, Disa rrath, vaj n plhur
N orn e arsimit figurativ, prve veprave t tjera mund t vendoset edhe vepra
e Vasilij Kandinski, pr shikim dhe vlersim estetik. Duke e shikuar fotografin mun-
dohemi t vrejm se cilat karakteristika i ka kjo vepr.
- Konstatimi i par sht se kjo piktur edhe sipas legjends sht e br me
teknikn e vajit.
- Prshtypje e par sht kontrasti i ngjyrave t elta dhe t errta, si dhe
madhsia e formave. Rrethet e bardha dallohen nga sfondi me ka asocion ndjenj
t afris dhe largsis, respektivisht, japin iluzion t hapsirs. Rratht e vogla, t ci-
lat jan me ngjyr m t elt na duken m larg se t mdhat. Rrethet e ngjyrosu-
ra, n varsi nga ngjyra e tyre, disa duken m afr, ndrsa disa m larg. Iluzion t
hapsirs na japin rratht, t cilt jan t vendosur me prputhje.
- Format e njjta, n
t njjtn koh duken t
harmonizuara n pikturn
si trsi.
- Duke e shikuar pikturn
n trsi, secili prej nesh, si-
pas fantazis s vet, mund
t vij n nj mendim se n
far e asocion kompozicio-
ni si trsi.
10
02
GRAFIK
93
SHEMBULLI 3
Pablo Pikaso, Portret, drugdhendje me ngjyra
94
SHEMBULLI 4
Dimo Todorovski, Humnera, bronz
10
02
DIZAJN DHE KOMUNIKIM VIZUAL
95
SHEMBULLI 5
Stema e Republiks s Maqedonis
Pablo Pikaso
Ordan Petleski
Edgar Dega
Tulluz Lotrek
Hans Hartung
Tanas Lulovski
Piter Brojgel
Rembrant
Raul Difi
Vasko Tashkovski
Andreja Mantenja
10
02
E VEPRAVE NGA ARTI FIGURATIV
97
PIKTUR
Tanja Balaq
Mozaik dyshemeje, Heraklea
Sveto Manev
Risto Kalevski
Mikica Trujkanoviq
Lazar Lienoski
Blagoja Nikolovski
Tomo Shijak Dimitar Kondovski
Petar Mazev
Jovan Shumkovski
Vangel Koxhoman
Dushan Perinko
Vasko Tashkovski
Miroslav Masin
Kristo
Dimitar Pandilov Konstantin Kalaev
Viktor Vazareli
Vasilij Kandinski
Reshat Ameti
Pit Mondrijan
Huan Miro
Tanas Lulovsk
Salvador Dali
Mark Shagal
Anri Matis
10
02
E VEPRAVE NGA ARTI FIGURATIV
99
SKULPTUR
Ezhen de la Kroa
Ibrahim Bedi
Tomo Shijak
Stanko Pavleski
Pol Gogen
Edgard Dega
Dragan Popovski-Dada
Gustav Kurbe
Zharko Basheski
Tome Serafimovski
Pablo Pikaso
Marsel Dushamp
Vasil Vasilev
Kin
Aleksandar Kalder
Konstantin Brankusi
Mikelanxhelo
Branko Velikovski
Eduardo Paloci
Dushan Xhamonja
Indi
10
02
E VEPRAVE NGA ARTI FIGURATIV
101
Dragutin Avramovski
Franjo Krini
Edvard Munk
Rom Simon Shemov
Endi Vorhold
Rembrant
Burhan Ameti
Riso Kalevski
Krsto Slavkovski
Albreht Direr
Francisko Goja
Dimitar Malidanov
102
A B H
Amator adhurues i artit, i Barelief reliev shum i Histori e artit - shkenc pr pa-
cili ka profesion t vet, por cekt dhe i ult n skulptur. raqitjen dhe zhvillimin e drej-
merret me krijimtari artistike Bienale - ekspozit e cila mba- timeve artistike, vlerave dhe
het do t dytin vit. rndsin e tyre historike.
nga dashuria, e jo profesio-
nalisht. Bust paraqitje e koks dhe
Lj
Ambalazh Dizajnim figura- pjess s siprme t trupit t
Ilustrim piktur3e apo vizatim
njeriut n skulptur.
tiv i materialit, n t cilin ma- i lidhur me veprimin e tekstit t
teriali paketohet dhe shitet D shkruar.
prodhimi. Dekorim zbukurimi i
L
Animalist - artist figurativ, hapsirs, si dhe formave t ve-
Letr grafike Vepr artistike e
i cili posarisht merret me anta t zbukurimit.
shtypur grafikisht.
paraqitjen,respektivisht pik- Dizajn - vizatim i dedikuar, zbu-
Linear - karakteristik e pikturs,
turimin, ose skulpturimin e kurim i prodhimit pr prodhimta-
skulpturs apo ndonj vepre
ri industriale.
kafshve. grafike n t ciln mjet kryesor
Dizajn industrial- Formsim
Antik-emrtim i kultura- sht vija.
artistik i sendeve pr prdorim
ve t vjetra, veanrisht t t prditshm, t cilat prodho- Iluzion - iluzioni n piktur
kulturs romake dhe greke. hen n mnyr industriale. sht paraqitja e hapsirs, to-
Arabesk ornament Dizajnues - artist, specialist nit, perspektivs, etj.
i mnyrs arabe, i cili pr formsim estetik t sende-
prbehet nga elemente t ve ose hapsirave pr prodhim- K
stilizuara gjeometrike dhe tari industriale. Katalog - Publikim n t cilin
jan regjistruar t gjitha veprat
bimore. F e ekspozuara n muze, galeri,
Art abstrakt - drejtim n ar- Faktur - siprfaqja e veprs ekspozit ose veprimtarit e ar-
tin modern i cili e braktis pa- artistike n piktur, me t ciln tistit.
raqitjen e bots reale dhe fitohen disa veti n siprfaqe.
krijon me form. Figurativ karakteristike e Ki - produksion apo artizanat
Art aplikativ - emrtim i ndonj vepre artistike kur n t joartistik. Kii krijohet pr shkak
sendeve t formsuar n mund t dallohet ndonj perso- t dshirs s lir t plqimit, do
nalitet konkret, prmbajtje apo t thot avancim i plqyer prt
mnyr artistike pr dedikim
motiv. artin, ndrsa krijohet si rezultat i
t prdorshm.
mjedisit t pazhvilluar artistik.
Art figurativ - emrtues i G
prbashkt pr arkitekturn, Galeri hapsir e ndrtuar Kolorit ngjyrosje, veori,
pikturn, skulpturn dhe me dedikim pr t ekspozuar shprehje, efekt i veprs artistike
grafikn, vepra t cilat njeriu vepra artistike. i cili arrihet me ngjyra.
i krijon n mnyr kreative. Grafik reproduktive- kop- Krok - vizatim i shpejt dhe i
Atelie - puntori e krijuesit je ose vepra t cilat nuk jan t leht me vija t thjeshta dhe pak
shtypura me dor, por me shtyp detaje
artistik, ose personit pr pro-
ofset industrial.
fesione kreative.
Guash teknik pr vizatim me
ngjyra uji ose me temper t
bardh.
FJALOR NOCIONESH
02
11
103
M S Vizatim - vepr artistike n
Marin - Paraqitje artistike e Signatur - nnshkrim me siprfaqe, ku vija sht mjet
peizazhit detar. dorn e vet artistit n piktur, themelor shprehs.
Miniatur - piktur apo grafik ose skulptur, t ciln e
skulptur e shprehur n format ka punuar ai. ZH
t vogl. Skic - piktur, skulptur apo Zhanr paraqitje e pikturave
Mbshtjells - Formsim ndrtim fillestar, i bartur dhe i nga jeta e prditshme nprmjet
figurativ i kornizs s librit parregulluar. veprs artistike.
apo ndonj materiali tjetr Stilizim - thjeshtsim, brje t
reklamues. formave natyrore n madhsi t
Monografi - libr n t cilin n thjeshta dhe themelore.
mnyr t prpikt paraqitet Skulptur galerike -Skulptur
jeta dhe krijimtaria e ndonj e cila sipas madhsis s saj
artisti. mund t ekspozohet n galeri
Monokromi - vepr skulpture e (madhsi reale ose miniatur).
punuar vetm me nj ngjyr.
Mozaik - vepr artistike e cila Sh
prpunohet me bashkimin e Shtafelaj - mbajtse pikture,
kubeve t qelqit, gurit me ngjyra kmbza n t ciln artisti
t ndryshme etj. vendos pikturn gjat puns.
Shtyp i rrafsht teknik
N grafike pa thellime n bazament
Natyralizm orvatje e artit, (Shtyp-sito, monotipi, litografi).
q dukurit dhe objektet i
paraqesin t vrteta dhe reale. T
Ngjyr lazure - Shprndarje e Tapiceri - emrtim i
tejdukshme e ngjyrs npr t prgjithshm i veprs artistike
ciln mund t shihet bazamenti. t punuar nga materiali i tekstilit.
Terakota - emrtim i
O prgjithshm pr prodhimet
Ornament format gjeometrike e argjils t cilat forcohen me
bimore, bimore ose zoomorfe, pjekje.
me t cilat sht zbukuruar Triptik - vepr artistike e
ndonj siprfaqe, t cilat mund prbr nga tri pjes.
t prsriten.
V
P Valer Fjal adekuate franceze
Palet - siprfaqe n t ciln pr tonin.
piktori i przien ngjyrat para se Vinjet vizatim apo piktur e
t filloj tI vendos n vepr. vogl e cila prdoret si zbukurim
Panoram paraqitje e n do tekst.
hapsirs me horizonte t gjra Vitrin dritare apo hapsir e
dhe t largta. qelqt, e krijuar ose e zbukuruar
Peizazh - piktur n t ciln me pjes qelqi nga ngjyra t
paraqitet natyra. ndryshme.
Profil pamje ansre e fytyrs
s ndonj sendi apo njeriu.
02 TEST
104
Nxns i dashur,
Kur do arrish deri tek kto teste, vese
je i njoftuar me pjesn m t madhe t
prmbajtjeve t librit. Deri sot, me siguri ke
msuar gjra t panjohura, ndrsa pr disa
ke pas njohuri.
Kto teste jan vetm nj kontrollim pr
njohurit tuaja. Disa pjes nga testi jan
me prgjigje rreth pyetjeve t parashtruara,
ndrsa disa zgjidhen me vizatim.
Shpresojm s testet nuk jan t rnda dhe
se me pak mundim do ti zgjidhni.
Testet do ti plotsoni ather kur do t ju
thot arsimtari nga arsimi figurativ, t parin
para gjysmvjetorit t par.
Prgjigjet e do pyetjeje vlersohen me pika,
t cilat do t caktohen nga arsimtari.
Testet jan t krijuara ashtu q ato mund t
shkputen dhe ti jepen arsimtarit pr vlersim.
T urojm zgjidhje t suksesshme t testeve,
nota t mira dhe knaqsi gjat puns!
TEST 1
105
EMRI DHE MBIEMRI _____________________
KLASA _________________________
SHKOLLA __________________________
DATA _____________________
_____________________________
e kuqja e kaltra
_____________________________ vjollc e gjelbra
e verdh e portokallta
_____________________________
4. Si sht kjo baraspesh? 5. Cila nga kto format sht tredimensionale?
10. Me far sht arritur unitet n kt 11. Me far sht arritur harmoni
vepr? n kt vepr?
12. Si quhet kjo mnyr e t paraqiturit 13. Me far sht arritur iluzion I t
hapsirs? hapsirs?
po ______________________________
jo
-_________________________________ -_______________________________
-___________________________ -_______________________________
-_________________________________ -_________________________________
-_________________________________ -_______________________________
-___________________________ -_______________________________
108 9. N ciln fush t artit figurative bn pjes 10. Si quhet kjo vepr?
kjo vepr?
11. A mund t gjesh autorin e ksaj vepre? 12. Cili motiv sht paraqitur n kt vepr?
13. N ciln fush t artit figurative bn 14. A e dini se kur sht br ky vizatim?
pjes kjo vepr?
15. N ciln fush t artit figurative bn 16. A mund t gjesh se nga cili vend sht kjo
pjes kjo vepr? vepr?
VREJTJE
109
110