BAB I

BENTUK AKAR DAN PANGKAT

1.1 Bentuk Akar

Bentuk akar adalah akar dari bilangan rasional yang hasilnya merupakan
bilangan irasional (bukan bilangan rasional).

1.1.1 Menyederhanakan Bentuk Akar

Untuk setiap a dan b bilangan positif, maka berlakut: a . b  a . b
dengan a atau b harus dapat dinyatakan dalam bentuk akar kuadrat
murni.
Contoh
Sederhanakan bentuk akar berikut:
1. 8 2. 12 3. 18 4. 50 5. 500

Jawab:
1. 8  4.2  4. 2 2 2 4. 50  25.2  25 . 2 5 2

2. 12  4. 3  4. 3 2 3 5. 500  100.5  100 . 5  10 5

3. 18  9.2  4. 2 3 2

1.1.2 Penjumlahan & Pengurangan Bentuk Akar

a c b c  (a  b ) c
a c b c  (a  b ) c

Contoh :
Sederhanakan bentuk-bentuk berikut
1. 5 2  7 2 4. 4 3  12  27
2. 8 3  3 3 5. 125  20  80
3. 4 5  8 5  10 5

Jawab :
1. 5 2  7 2  ( 5  7 ) 2  12 2 4.
4 3  12  27  4 3  2 3  3 3  5 3
2. 8 3  3 3  (8  3 ) 3  5 3 5.
125  20  80  5 5  2 5  4 5  3 5
3. 4 5  8 5  10 5  ( 4  8  10 ) 5  2 5

1.1.3 Perkalian Bentuk Akar

a c xb d ab cd

Contoh :
Sederhanakan bentuk-bentuk berikut
1. 2 x 5 5. ( 2  3 )( 2  5 3 ) 8. ( 7  2 )2
2. 8 x 20 6. ( 7  3 )( 7  3 ) 9. ( 7  3 )2
3. 3 5 x 4 2 7. (3 2  2 5 )(3 2  2 5 ) 10. (2 3  4 5 )2

Irvan Dedy, S.Pd Page 1 of 4 SMA Dwiwarna

 4. 2 (4 2  6)

Jawab:
1. 2 x 5  10
2. 8 x 20  160  4 10
3. 3 5 x 4 2  12 10
4. 2 (4 2  6 )  ( 2 )(4 2 )  ( 2 )( 6 )  8  12  8  2 3

5. ( 2  3 )( 2  5 3 )  2 ( 2  5 3)  3( 2  5 3 )
2 5 6  6  15
 17  6 6

6. ( 7  3 )( 7  3 )  ( 7 ) 2  ( 3 )2  7  3  4
7. ( 3 2  2 5 )( 3 2  2 5 )  ( 3 2 )2  (2 5 )2  18  20  2
8. ( 7  2 )2  ( 7 )2  2 7 . 2  ( 2 )2  7  2 14  2  9  2 14
9. ( 7  2 )2  ( 7 )2  2 7 . 3  ( 3 )2  7  2 21  3  10  2 21
10. (2 3  4 5 )2  (2 3 )2  2 (2 3 )( 4 5 )  ( 4 5 )2
 12  16 15  80
 92  16 15

1.1.4 Menarik Akar

( a  b )2  ( a )2  2 a . b  ( b )2
 a b 2 a b

Maka a  b  2 a b ( a  b)
2 2
( a  b) ( a )  2 a . b  ( b )2
 a  b  2 a .b

Maka a b 2 ab ( a  b)

Contoh
Hitung :
1. 5  2 6 2. 8 60 3. 8  2 12 4. 11  120

Jawab :
1. 5  2 6  3  2 3. 8  2 12  6  2

2. 8  60  8  2 15  5  3 4. 11  120  11  2 30  6  5

1.1.5 Merasionalkan Penyebut Pecahan

a a b a b
1.  x 
b b b b
a a b  c a( b  c )
2.  x 
b  c b  c b  c b c

Pasangan bilangan ( b  c) dan ( b  c) disebut bentuk akar

sekawan.

Contoh
Rasionalkan penyebut pecahan berikut:
4 2 7 2
1. 2 2. 53 3. 2 1 4. 5 5 3 5. 7 2 6. 3
5 2  3

Irvan Dedy, S.Pd Page 2 of 4 SMA Dwiwarna

 Jawab:
( 5  2 ) 3
1. 42  4
2
. 2
2
 4 2
2
2 2 6. 3
5 2  3
 3
( 5 2 ) 3
.
( 5  2 ) 3

2. 5
3
 5
3
. 3
3
 15
3
 1
3
15  15  6  3
( 7  2 10 )  3
 15  6  3
4  2 10

3. 2
 2
. 2 1

2( 2  1)
2 1
 2( 2  1)  15 
2( 2
6 3 2
.
10 ) 2 
10
10
2 1 2 1 2 1

4. 5
5 3
 5
5 3
. 5
5
3
3

5( 5  3)
5 3  30  150  2 6  60  63 10
2 ( 4 10 )

 5  15
2
 1
2
(5  15 )  1
12 (3 10  3 6  6)
7 2 7 2 7 2 7  2 14  2
5. 7 2

7 2
.
7 2
 72  14 ( 10  6  2)
9  2 14 1
 5
 5
(9  2 14 )

1.2 Eksponen

1.2.1 Definisi

an  a . a . a .... a
1.    
sebanyak n faktor
2. a0  1 untuk setiap a  0
a : bilangan pokok 3. a n  1
an

n : eksponen 4. a
m
n  am
n

n : bilangan asli

1.2.2 Sifat-sifat

5. ( ab )  an
n
1. a m . a n  a m n 3. (a m ) n  a m . n
bn

2. am
an
 a m n 4. ( a . b ) n  a n .b n

Contoh
Hitung nilai dari:
3 3
a. (16) c. (81)
4 4
e. 160 ,125  ( 0,5)  ( 0 ,5)
2 4
b. ( 32) 5
d. ( 243) 5

Jawab :

a. (16)  ( 2 4 )  2 3  8 c. (81)  ( 34 )  33  27
3 3 4 3
4 4 5 4

b. ( 32)  ( 25 )  22  4 d. ( 243)  ( 35 )  34  81
2 2 4 4
5 5 5 5

e. 160,125  (0,5) 0,5  ( 2 4 )  (2 1 )   2  2  0

1 1 1 1
8 2 2 2

2. Sederhanakan : 3. Jadikan pangkatnya positif :

2

 a 2 .b 3 
1 3
a 2 b 3  a 1b 2
 1  23  a 3b 1  a 1b 4
 a .b 

Irvan Dedy, S.Pd Page 3 of 4 SMA Dwiwarna

 Jawab : Jawab:
2 3
a b a b 1 2

a 3b 1  a 1b 4

2 3
a b a b
a 3b 1  a 1b 4
1 2
 
a b3 4

a 3b 4
ab  a b
b3  a 2
2 2

 a 2 .b 3  3
 
1 2
3
3
 a .b 1 
3
 1  23   a 2 .b 2 a
 a .b  b

4. Tulislah sebagai bilangan berpangkat dengan bilangan pokok 2 :

a. 3 32 b. 81 c. 161 2 d. 161 5 16

Jawab:
1
3 21
2  2 4 . 2 2  2
5
a. 3 32  3 25  2 3 c. 1
16
 23 4
3 15
b. 1
8  2 3  2 d. 1 5
16 16  2 4 . 2 5  2

5. Tentukan nilai x dari persamaan :

a. 3x 1  81 b. 52 x 1  125
1
c.  81  2 x 1  5 4 x 1
Jawab :
a. 3x 1  81  3x 1  34  x  1  4  x  5
b. 52 x 1  1251  52 x 1  53  2 x  1  3
2 x  4  x  2
c.  81   
2 x 1 2 x 1
 5 4 x  1  2 3  5 ( 2 2 ) ( x 1)

 2 6 x  3  2
2 x 2
5  6 x  3  2 x 2
5

 30 x  15  2 x  2  32 x  13  x  13

32

Irvan Dedy, S.Pd Page 4 of 4 SMA Dwiwarna