Saya Laut Dan Bajo

Anda mungkin juga menyukai

Anda di halaman 1dari 4

Te Yaku, Mawi kene Wajo

Te yaku ku idho I tonga u kampo melai kene mawi. Salengone idhosu I hulu ta’ono, te mawi iso
kuanggane ba’anomo la’a te tula-tula leama akomo te leuno iso. I wakutu anedho ku SD, ara ku poawa
ke kenesu mondomu ita te mawi, te iya iso kuanggane ka no hotodawuai gara, toumpa?? Toumpa te iya
kumelune ako ane a tumula-tula ako aku te mawi. Jari mina la’amo otula-tula kua te one mawi no
mohute, te namino mokeha kene obukene te watu bo’u-bo’u mohute bhamanteleamo la’a I lulu mawi,
kene ane uka ke binta-bita baleama’a, te yaku tubarimo te melesu kemanangisukene kunamisi masina.

Jari Salengoe alengo, ku hempo la’a ku umita te mawi. Modomo sawakutu mina mbeadho ku sikola,
mondomo kuhengantulu te mansuanasu mai I wila ihecengke’a kene keharai u laino, no ura I togo
kampo Wajo Sulawesi Selatan. Akodheimo ka rumato I koranga iso omanga te wakutu hato jamu,
toumpa te sala wila’a kua koranga iso o sauri jao kene mbeaka jari nomaso apine te sawika. Jari te
halemo wila ae’a iso sampe kene kodumpalimo te umala kene wungka mélanga. Te wungka sa’asa I
henangka’amami iso tengaano te Bulu Pattiro Tasi, teisomo a fwungka harai mélange I dumpali mami.
no ngaane te wungka Bulu Pattiro Tasi toumpa I wungka iso jari to itane a mawi mina lai-lai. Jari I
wungkamo meiso’e ko tato kohelawe maka ko saimo teita-ita’a u mawi mina lai-lai. Maumpu ba’anomo
la’a to itane a mawi awana finolu mina lai-lai, toka to namisine kua to itamo te mawi.

ko tonto te mawi mau la’a mina lai-lai I wawo u wungka, ara te yaku “ mini gunu” awana la’a toita te
leamai. I oloo meatu’e uka osauri mpu na mele kene pujisu ku ita te mawi iso. Awana o posampuru a
mele kene mbeaka pirisaea kua anemo ku ita te mawi. Te baa-baamo u namisisu ku ita te mawi. sampe
apa meana’e anedola’a ku pisi sanane ara ku rodane a baa-baa u ita’asu mawi iso.

Tepaira na I hempo’akosu mina iki’i-ki’I asu ako ku umita te mawi, kambeda kudumpaline uka awana
umpa na rupa u mawi iso. Jadi I to’oge’asumo ana, kudhumpali toruso te mawi, ku ura-ura I togo lulo
ana, te orungusu kujari moneamo kene nga’ako u mawi, maka uka pohenangka kene karaja’asu ako
marisa te mawi. te Sulawesi tenggara ana o bukene te pulo, jari mbeaka ba’anomo ku marisa tema
wila’a toka awanaumpa akodheimo ku mema’anane kene ku mosa’asa kene mingku manusia meuranga I
pulo ana.

Te baa-baa ku hema’anane amawi kene manusia u pulo ana , I waktumoku penelitian ku laha Te ma’ana
u joa hemawi u Wajo sulawei tenggara I ta’o 2005. I wakutu meatu’e kunamisimo te sana I sawi’a I laro
katinti, to longkai te mawi tawila kua kampo u wajo mai “monea I laro mawi” awanaumpa ta wila kua
wunua sahu’u taba to tente I jambata wemba kene heimo te puge’a, teiso o jarimo pengalamasu,
kumangaku kua te sai awanaiso kambeda kumonimpla akone uka. Mbeaka to namisi lutu to ura I tonga
mia wajo mai kene anedho idho’akone malingu aneno.

To ura itonga-tonga umia umidho “monea mawi” to posa’asa kene moneano anedho la’a teyisai
melampa, o mohali ta umawa te wakutu ta molewu kene amai. Jari ku sukuru kua Mo’Ori kua ohu’u aku
te waktu mondo me’uranga I kota lulo ana, ahirino ku mpu-mpu ku hema’anae na mawi kene malingu
mia meuranga I larono kene lepeno. Jari te hale pengalaman ana kua te Mo’Ori iso o pande, no pa’anene
a mia kene malingu waraluno, kene no poilune na hambano pumumpu-mpu momingku kene yakini kua I
karajano.

Te Yaku kene Wajo

Te yaku te amai Bugisi, ku idho I kampo I tonga u wungka melai kene mawi ,ku pobawa kene amai wajo
mai umura I lulu mawi satogo’e Sulawesi tenggara “te baa-baa Po’awa’a” yaku kene wajo mai I baa-baa-
ta’o 2005. Toka saga’a anedola’a kumente, awano bhanti ka “Asam di gunu garam di laut bertemunya di
dalam kuali” jari te Yaku ibarano te ba’e u sampalu umido I wawo u gunu,maka te wajo mai ku anggane
te gara asala mini mawi, toka kopo’awa maka koporomu-romu leama I laro u kampo sa kampo. Te wajo
mai dhahanisu mbeaka te wajo i ngaa u mia kua te amai ana o bukene te tomaeka. Te amai ana temiano
no kamolobu’a kene o ido malingu aneno kene uka no tarimane malingu mia maso kua tambungano
awanamo yaku.

Jari te pokenesu kene waja iso, molengo-molengo ku poma’anamo kene amai kene uka ku dhahani’emo
a karo u urunguno. Toka te humarai todhahani I monea amai wajo mai iso kua omenea I laro umawi. Jari
maula’a ane kene dhao paira te amai mbeaka jari melaisi baramoka a moga’a kene mawi. jari te amai iso
awanamo ka ibara te ika akomo amate ara mbeaka umura I laro u uwe. Teisomo a wajo mai, te amai o
angganemo amawi te ido’anomo, te tampamo u laha u ido akono.

Sa’asa uka leama a wajo mai iso kua te hekansangano kua te mawi iso awanamo te udara ako temaho
akono, te ido kene mate bala’a I mawi. jari mbeaka laa ta mente kua malingu mingku wajo mai I laro u
mawi tawa I bidang kelautan mbeamo ta rumagu akone. Mbeaka ba’anomo umura I togo toka uka no
menduniamo. Te wajo mai iso o ane malingu pulo sampe uka kua luar negeri ane kene wajo mai. jari
maling togo ane kene pelabuha ane la’akene wajo mai meuranga I lulu, awana I Labuan Bajo Manggarai
NTT, Labuan bajo Sunbawa NTB, Torosiaje Gorontalo, kene pelabuha Bajoe Sulawesi selatan. Ara uka I
Sulawesi Tenggara, to it ate wajo mai ilulu awana I Talia Kandari, Mola Wakatobi, desa terapung Buton
Tengah, Lasolo Konawe Utara, Wanggapuru Konsel, Hatatobu Kolaka, kene uka bangko I Muna. Te ane’a
u wajo mai malingu togo I pengaruhine te ido helinda-linda’a (nomaden), te idho mengkumo awana iso
amakano nganemo a wajo mai ku te Gipsi Laut. Jari mau la’a o ido linda-linda, toka te asili mingku kene
monea u wajomai mbeaka la’a lumindane kua te amai iso te Wajo. Te amai nopoma’ana la’a guano mau
nopohele-hele na heuranga’ano I togo umpamo.

Te pobawasu kene wajo mai, kusauri kumele akone kene sumukuri’e apa meana’e. mbeaka ku
sumanggane kua ane la’a kene hemposu kuwila ku romu-romu hepuli kene amai, malingu tula-tula
saga’a anedho I laro usai’a u Lawa ako te manga. Te lawa isai u wajo mai oposala namino kene lawa I sai
umia I togo hele, umura te hale u ikano anedo sauri wo’ou, la’amo la’a te hekabua I laro u mawi, kene te
sampuruno uka ba’anomo la’a te bumbu u mane I dhaporo, te gara kene munte. Jari tomanga te
yimanga I wawo u mawi ke soloro u bhomba kene yiiri u kawea iso osauri mpu sanaano, I laro u wunua
te sopo sa’aneno kene WC tongka kua laro mawi, kene posai-sai leama. Te iso te pengalama mbeaka
mokana kene ta umura I keluarga tawa I tambunga u mia umido I wuta hu’u.

Mondo sawali ku wila ku buntu I keluarga wajo I lasolo Konawe Utara I wakutu ku kumopulu te data I
penelian asu. I laro wunua iso ba’anomo tolu mia me’uranga Te ama te yina kene anano pume’i. te ama
kene yina iso o mansuanamo toka anedho mebuku I karaja’a, saga’a te amino iso anedho hemawi kene o
hegarangga akodheimo te balu yimangano. Jari ku ura I tonga keluarga iso awanamo kua te yaku
kupo’awa kene keluarga wo’ou uka, nomalino kene no minini amiano, awanamo iso a namisi wakutu
meatu’e, ku namisi taha ku heuranga I amai. I laro idho moniasi’a kene iso, te amai iso ohotolaro molobu
malingu mia mai tumulu I wunuano, toka ba’anomo sawali-walino iso ku po’awa te amai iso. mau ane
kene hemposu ku wumila ku umaka-aka toka akomo mbeaka ku dhumahani’e I umpa na funuano. I
wakutu kuwila I amai, o antara aku te kenesu makano mbeaka ku sauri tandaine sala wila’a. ku amala
akone, te amai anedo idho kene o hu’uke te idho namileama kene omuru melangka mini Mo’Ori, te
ma’ane kene jumagamo te laro junia.

Wajo kene Mawi

Saba’ane’e malingu wajo mai I wilaisisu, o tula-tula ‘ako la’a te wakutu baa-baa u ane kene helinda’ano
imalingu singku togo, mau uka te umura I togo hele. Sa’asa o ngane kua te baa-baa u ane’a u ‘amai iso I
togo satogomo, minamo I wakutu olaha te putiri u raja mini johoro. O nggane kua a putiri u raja iso o
tokabhi I wakutu parame’a I wawo u mawi. jari mbea’e a mia dhumahani’e o dhongka kua umpa na
putiri iso. sampe sawakutu te raja iso o tumpune saba’ane’e a manusia u kampo iso ako ane na
lumahane a ana kalambeno iso, bara ‘ane ke mia maliako ara mbeaka o awane a anano tumokabhi.

Jari I tula-tula iso o ngane kua mbea’e la’a mau sami adhumahani’e I umpa na putiri iso. te koruono te
amai iso ba’anomo la’a o heka simbo-simbo. Ane uka kene ngumaane kua te putiri iso o kawi kai kene
ana u mia kumonta te kerajaan u Gowa iso. surukono gau awana iso kua orodongo kai te katu lagu bela
u mia basa kumontamo te togo u gowa iso I wakutu pamoturu te anamorungano I lalu buenga, te lagu
iso ogotoma’ana kua te baa-baa u ane’a u manusia wajo mai. jarim no ngaanekai apala’a wakutu
meatu’e te putiri iso mbeaka la’a o mangaku kua mia koruo, sampe apa meana’e mbeala’a mia
dhumahanine ‘a asalano ka mini umpa, mau piakonomo te mo’aneno mbeaka odahani’e. te putiri
isoba’anomo la’a o tongo ara o’emane a ngano kene asalano.

Jari te tula-tula tokabia u putiri iso, sa’asa mini koruo tula-tula hele kua te ane’a u manusia wajo mai
meuranga I malingu togo ana.jari mini saba’ane’e a tula-tula iso, sampe apa meana’embea’e a mia
jumari matotone kua te asala u ane’a u wajo mai iso I malingu togo sa te hale u paira. Jari te baa-baa u
wajo mai ana anedhola’a ojari ema-ema te hale paira anedho la’a jari misteri, saba’ane’e bilanga
otohebuni I tonga u olo a banarano. Lapasi mini sejara u ane’a u wajo mai tepokontano kene tokabhi’a u
pitiri raja I tonga u oloo iso, te sa’asa ako te yihema’ana kua, mini baa-baa anenoa wajo mai ana kene
mawi dhodhua’e ana “o posa’asamo la’a” ako la’a salengo’e alengo. Te mawi iso ara te amai no anggane
ka tewula hu’u nomo, o ngaa mpuune,te tampamo ako te laha’a u ido’akono.

Te tokabhi’a u putiri I tonga u mawi onganemo ohema’ananemo te wajo mai kua te tonga u mawi iso te
tampa kua ako te yijaga ako namema’ana’e a idho’a. te amai iso o idho ako ane a mobawa ke mawi.
akodheimo ta umawane a ma’ana I laro u giu meiso’e, bala’a ta mema’anane awana’umpate mawi iso
ako tasumaine leama. Toumpa te mawi iso awanamo te wunua heuranga’a kene te tampamo laha’a u
yimanga u wajo mai. I isomoai taumitane a posalano ampu-mpu karo u wajo mai ana kene mia
ba’anomo memawi la’a. awana Bugisi, manggasa kene mandar, te amai iso uka ohitinga kua o pande
hemawi kene saga’a I dhai-dhai’e kene tonga u ‘oloo, toka te amai iso ohoto kampu I wuta hu’u sapasi o
hemawi maka a melawemo di wunuano I wuta hu’u. te wajo mai mbea’e, ara ta rumoda te asalano mini
molengo, kua te wajo mai mini molengo sawa’ane’e a mingkuno I laromo la’a u mawi I wawo u koli-koli
“soppe” te sawikamo u wajo mai. ane samia te tumilikimo te moneau wajomai ana, te Amhisa Putra o
gau kua te mia mpu-mpu meuranga togo hu’u I mawi iso te Wajo mai. te wuta hu’u wajo mai iso te uwe,
te isomo ai o ngane kua te wajo mai mbeaka ohoto uranga I wuta hu’u.

I sa kelompo u wajo mai I mondho dumpalisu I desa terapung kab.Buton Utara, ku awa te pahamu kua te
wajo mai labi opili a meuranga I wawo u Bhangka dhumongka-dhongka I wawo u mawi dari pada ku
heuranga i wunua leama melai kene yiri kawea kene soloro u bhombha. Te amai iso o amala’akoemo ku
te mate keneidhomo tabeala’a I mawi. mini ompuno mai molengo te amai iso o sauri a jaga ako u mawi
sampe apa laro u mawi. te mokodha’o te watu rumbu kene malingu giu I laro u mawi o sauri homali
to’oge akone te amai. Te amai iso mbeaka ako a lumangarane a moneano toumpa ara lumanggarane o
sauri to’oge uka a balaa ako tedumpalino. Te tandho’a u wajo mai kua o hokodha’o te nei u laro umawi
iso ba’anomola’a te heka tando-tando u mia akodheimo na mokoja’o te ngaa leama u wajo mai. ojari
uka ane kene kelompo-kelompo amekalamudha te moloelaro’a u wajo mai. awanamo temia umidho I
wafwo u mawi, ane kene wikirino kua te mawi iso te warisa ako te yijaga, osairi a posalanano kene
mbeaka maso’akalano ara te amai iso awila moko dha’oke a laro u mawi. te ma’anano bala’a ta
kumontane a hopoitanto kua te wajo mai iso te “mia mande hemawi” kene te amai iso o tatapu na
imanino kene no jaagane mpu-mpune a watu rumbu akodheimo teido’ako u ika mai.

Anda mungkin juga menyukai