บทนํา
1.1 หลักการและเหตุผล
รายงานการศึกษาเกี่ยวกับความต้องการกําลังคนของกลุ่มอุตสาหกรรม (สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา,
สกศ., 2549) และรายงานวิจัยการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของอุตสาหกรรมไทยในสาขาเครื่องจักรกล (วิรัช
อยู่ชา, สุรเชฐ สิทธิกิจ และทานตวรรณ เต็กชื่น, 2554) ได้ระบุว่า บุคลากรระดับอาชีวศึกษาส่วนใหญ่ขาดความรู้
พื้นฐานและทักษะที่จําเป็นต่อการปฏิบัติงาน เช่น ความรู้ด้านคณิตศาสตร์, ฟิสิกส์, บริหารจัดการและการสอนงาน,
โลหะวิทยา เป็นต้น และทักษะการคํานวณขั้นพื้นฐาน, การประยุกต์ใช้ตัวเลข, การคิดวิเคราะห์ในการแก้ไขปัญหา,
ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์, ความรู้ด้านเทคโนโลยีและสารสนเทศ, การสื่อสารทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เป็นต้น
นอกจากนี้ วิรัช อยู่ชาและคณะ (2554) ยังพบว่า บุคลากรในระดับอาชีวศึกษายังขาดคุณลักษณะที่สําคัญและจําเป็นใน
การปฏิบัติงาน เช่น การทํางานร่วมกันเป็นทีม, ความรับผิดชอบ, การสนับสนุนช่วยเหลือ การเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง เป็น
ต้น การขาดความรู้พื้นฐาน ทั กษะและคุ ณลักษณะที่สําคัญทําให้บุคลากรกลุ่มดังกล่าวไม่สามารถทํางานตามที่
ภาคอุตสาหกรรมต้องการได้ และมักจะทํางานในลักษณะของการเป็นผู้ใช้/ผู้ดูแลบํารุงรักษาเทคโนโลยีมากกว่าเป็นผู้
ประดิษฐ์คิดค้นเทคโนโลยี นอกจากนี้สภาพดังกล่าวข้างต้นยังทําให้บุคลากรกลุ่มนี้ไม่สามารถก้าวทันความก้าวหน้าทาง
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีได้ ซึ่งในที่สุดบุคคลเหล่านี้ก็จะประสบปัญหาในด้านการต่อยอดและ/หรือพัฒนาองค์ความรู้
ของตนเอง
เพื่อเป็นการแก้ปัญหาข้างต้นและยกระดับขีดความสามารถของบุคคลทางด้านเทคโนโลยีให้กับภาคการผลิต
และบริการ อันจะนําไปสู่การยกระดับขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ คณะรัฐมนตรีในคราวประชุมเมื่อวันที่
18 ธันวาคม พ.ศ. 2550 ได้มีมติเห็นชอบให้กระทรวงศึกษาธิการ โดยสํานักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา (สอศ.)
และกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดยสํานักงานคณะกรรมการนโยบายวิทยาศาสตร์เทคโนโลยีและนวัตกรรม
แห่งชาติ (สวทน.)1 ร่วมกันดําเนินโครงการนําร่อง ‘โรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์ (Science-Based Technology
School: SBTS)’ โดยคัดเลือกให้ ‘วิทยาลัยการอาชีพพานทอง’ ซึ่งตั้งอยู่ใกล้เคียงกับนิคมอุตสาหกรรมอมตะนคร ตําบล
บ้านเก่า อําเภอพานทอง จังหวัดชลบุรี เป็นสถาบันการศึกษานําร่องแห่งแรก
ในปี พ.ศ. 2551 สํานักงานนโยบายทางด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรมแห่งชาติ (สวทน.) ได้เริ่ม
ดําเนินโครงการดังกล่าว ณ วิทยาลัยการอาชีพพานทอง ซึ่งในเวลาต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น ‘วิทยาลัยอาชีวศึกษา
1
ตั้งแต่ปีงบประมาณ 2552 โครงการได้โอนมาอยู่ในความดูแลของสํานักงานคณะกรรมการนโยบายวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรม
แห่งชาติ (สวทน.) แทนสํานักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.)
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี
2 รายงานฉบับสมบูรณโครงการวิจัย เรื่อง การจัดการเรียนการสอนในแนว Project-based Learning สําหรับโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร
2
จากการสืบค้นข้อมูลหลายแหล่ง คณะผู้วิจัยได้พบว่ามีการใช้คําย่อ PBL แทนทั้ง ‘Project-based learning’ และ ‘Problem-based
Learning’ ดังนั้น เพื่อเป็นการหลีกเลี่ยงความซ้ําซ้อนและสร้างความชัดเจนให้กับผู้อ่าน คณะผู้วิจัยจึงใช้คําย่อ PjBL แทน ‘Project-
based learning’ หรือการเรียนรู้เชิงบูรณาการแบบใช้โครงงานเป็นฐาน และใช้ PBL แทน ‘Problem-based Learning’ หรือการเรียนรู้
เชิงบูรณาการแบบใช้ปัญหาเป็นฐาน
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี
บทที่ 1 บทนํา 3
1.2 วัตถุประสงคของงานวิจัย
1) เพื่อศึกษาและถอดบทเรียนการจัดเรียนการสอนแบบ PjBL ของโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์นํา
ร่องในวิทยาลัยทั้ง 5 แห่ง ในสาขาช่างอุตสาหกรรม, ธุรกิจการท่องเที่ยว, เทคโนโลยีชีวภาพการเกษตร และเทคโนโลยี
อาหาร
2) เพื่อศึกษาเปรียบเทียบ (comparing/benchmarking) หลักการ, แนวคิด, แนวทาง, กลไกการบริหารและ
จัดการ, รูปแบบ/วิธีการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL และปัจจัยที่เกี่ยวข้อง กล่าวคือ ปัจจับด้านบริบท, ปัจจัยนําเข้า, ปัจจัย
ด้านกระบวนการ และปัจจัยด้านผลผลิตของวิทยาลัยทั้ง 5 แห่ง ในโครงการโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์ และ
ของสถาบันการศึกษาในต่างประเทศที่ดําเนินภารกิจที่คล้ายกัน
3) เพื่อจัดทําข้อเสนอแนวทางในการปรับปรุงและส่งเสริมการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL ในโรงเรียนเทคโนโลยี
ฐานวิทยาศาสตร์ในวิทยาลัยทั้ง 5 แห่ง
1.3 ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ
1) ได้ข้อมูลเชิงประจักษ์เกี่ยวกับหลักการ, แนวคิด, แนวทาง, กลไกการบริหารและการจัดการ รูปแบบและ
วิธีในการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี
4 รายงานฉบับสมบูรณโครงการวิจัย เรื่อง การจัดการเรียนการสอนในแนว Project-based Learning สําหรับโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร
2) ได้ ผลการเปรี ยบเที ยบข้ อมู ลเชิ งประจั กษ์ ที่ นํ ามาซึ่ งข้ อเสนอแนวทางในการดํ าเนิ นโครงการให้ มี
ประสิทธิภาพและประสิทธิผล การปรับปรุงและการประเมินหลักสูตร และการส่งเสริมรูปแบบการจัดการเรียนรู้แบบ
PjBL ในวิทยาลัยทั้ง 5 แห่ง ให้มีความเข้มแข็ง
3) ได้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางปฏิบัติที่เหมาะสมในการขยายผลรูปแบบการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL ไป
ยังสถาบันการศึกษาด้านอาชีวศึกษาในระบบปกติและ/หรือสถานศึกษาอื่นใด
1.4 ขอบเขตการดําเนินงานและแหลงขอมูล
งานวิ จั ยนี้ ได้ ศึ กษาข้ อมู ลและผลการดํ าเนิ นงานต่ างๆ ครอบคลุ มวิ ทยาลั ยทั้ ง 5 แห่ ง ได้ แก่ วิ ทยาลั ย
อาชีวศึกษาเทคโนโลยี ฐานวิทยาศาสตร์ (ชลบุรี), วิทยาลัยเทคนิคสุรนารี, วิทยาลั ยเกษตรและเทคโนโลยีลํ าพูน,
วิทยาลัยเทคนิคพังงา และวิทยาลัยอาชีวศึกษาสิงห์บุรี นอกจากการศึกษาข้อมูลจากวิทยาลัยทั้ง 5 แห่งแล้ว งานวิจัยนี้
ยังศึกษาข้อมูลจากหน่วยงานที่สนับสนุนการดําเนินงานและสถาบันอุดมศึกษาที่เกี่ยวข้อง กล่าวคือ สวทน. สอศ. และ
มหาวิทยาลัยพี่เลี้ยง อีกทั้งยังศึกษาเชิงเปรียบเทียบกับสถาบันการศึกษาในต่างประเทศที่ใช้แนวทางการจัดการเรียนรู้
ในลักษณะดังกล่าวอย่างน้อย 1 ประเทศ ทั้งนี้เพื่อให้ได้มาซึ่งรูปแบบและวิธีการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL ที่สอดคล้อง
กับบริบทโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์
1.5 แนวคิดและวิธีการศึกษาวิจัย
เพื่อให้การดําเนินโครงการวิจัยเรื่อง ‘การจัดการเรียนรู้ในแนว Project-based Learning สําหรับโรงเรียน
เทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์’ สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของโครงการ คณะผู้วิจัยได้ดําเนินงาน ดังนี้
1) ศึกษาเอกสารเกี่ยวกับหลักการ, แนวคิด, แนวทาง และรูปแบบ/วิธีการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL และ
ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ทั้งปัจจัยป้อน ปัจจัยด้านกระบวนการ และปัจจัยด้านผลผลิต โดยกําหนดประเด็นเพื่อการศึกษา
วิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ แนวคิดและหลักการ, รูปแบบและวิธีการจัดการ, ปัจจัยหลัก และปัจจัยเสริมอื่นใดที่เอื้อและที่
เป็นอุปสรรคต่อการจัดการเรียนรู้รูปแบบดังกล่าวทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ
2) ศึกษากรณีตัวอย่างประเทศที่ประสบความสําเร็จในการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL อย่างน้อย 1 ประเทศ
3) รวบรวมข้ อมูลและสารสนเทศเกี่ ยวกั บรูปแบบการจั ดการเรียนรู้แบบ PjBL ในโรงเรี ยนเทคโนโลยี
ฐานวิทยาศาสตร์ทั้ง 5 แห่ง ใน 4 สาขา จากผู้ดําเนินโครงการโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์ โดยการสัมภาษณ์
การสอบถาม และการประชุมระดมสมอง โดยอาศัยกลุ่มตัวอย่างหรือผู้แทนจากมหาวิทยาลัยพี่เลี้ยง, ผู้บริหาร, ผู้สอน
และผู้เรียนจากโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์
4) สังเคราะห์ข้อมูลและสารสนเทศเกี่ยวกับรูปแบบการจัดการเรียนรู้แนวโครงงานเป็นฐานที่ได้จาก ข้อ 1)
ถึง 3) มาเปรียบเทียบระหว่างโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์ทั้ง 5 แห่ง กับโครงการที่คล้ายกันในประเทศที่มี
ความก้าวหน้าทางด้านเทคโนโลยี
5) จัดทําร่างข้อเสนอรูปแบบการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี
บทที่ 1 บทนํา 5
1.6 สวนประกอบของรายงานวิจัย
รายงานโครงการวิจัยฉบับนี้ประกอบไปด้วย 7 บท โดยแต่ละบทมีสาระสําคัญ ดังนี้
บทที่ 1 บทนําให้รายละเอียดเกี่ยวกับหลักการและเหตุผลในการทําโครงการวิจัย, วัตถุประสงค์, ขอบเขต
ของงานวิจัย และแนวทางการดําเนินงานวิจัย
บทที่ 2 การทบทวนเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องนําเสนอความเป็นมา, วัตถุประสงค์ของโครงการ
โรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์, เป้าหมายของโครงการ และรูปแบบการเรียนรู้แบบ PjBL ทั้ง
ในและต่างประเทศ
บทที่ 3 การดํ าเนิ นงานวิ จั ยแสดงกรอบการวิ จั ยตามรู ปแบบซิ บป์ (CIPP model) และประเด็ นหรื อ
รายละเอียดต่าง ๆ ที่นํามาซึ่งข้อคําถามในการสัมภาษณ์ผู้ที่เกี่ยวข้องกับโครงการตามสี่ปัจจัย
กล่าวคือ ปัจจัยด้านบริบท, ปัจจัยนําเข้า, ปัจจัยด้านกระบวนการ และปัจจัยด้านผลผลิต
บทที่ 4 ผลการศึกษาการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL ในโครงการโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร์
นําเสนอรายละเอียดเกี่ยวกับผลการศึกษาตามปัจจัยทั้งสี่ด้านตามรูปแบบซิบป์ในบทที่ 3 ของ
วิทยาลัยในโครงการทั้ง 5 แห่ง
บทที่ 5 ข้อค้นพบเกี่ยวกับการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL ในสถานศึกษาต่างประเทศ และการเปรียบเทียบ
นําเสนอข้อมูลเกี่ยวกับรูปแบบการจัดการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับกระบวนการโบโลญญาที่แสดงถึง
การปฏิรูปการศึกษาของประเทศต่าง ๆ ในสหภาพยุโรปและกรอบคุณวุฒิแห่งสหภาพยุโรปที่
มุ่งเน้นการจัดการศึกษาภายใต้มาตรฐานเดียวกันและสนับสนุนให้เกิดการเรียนรู้ตลอดชีวิต โดย
อาศัยการจัดการศึกษาที่มุ่งเน้นความสามารถในการทํางานได้ และข้อมูลเปรียบเทียบในรูปแบบ
การจัดการเรียนรู้ตามรูปแบบซิบป์ของสถานศึกษาในประเทศเยอรมนีและฝรั่งเศสกับของวิทยาลัย
ในโครงการทั้ง 5 แห่ง
บทที่ 6 ข้อเสนอเกี่ยวกับรูปแบบการเรียนรู้แบบ PjBL เสนอแนะรูปแบบการจัดการเรียนรู้ตามเป้าหมาย
แห่งการพัฒนาการเรียนรู้, จุดมุ่งหมายทางการศึกษา, แบบจําลองความคิดเกี่ยวกับการเรียนรู้แบบ
PjBL, 5 ขั้นตอนการจัดการเรียนรู้แบบ PjBL, ความต่อเนื่องในการเรียนรู้, สเปกตรัมการเรียนรู้
และบททบาทของผู้ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเรียนรู้
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี
6 รายงานฉบับสมบูรณโครงการวิจัย เรื่อง การจัดการเรียนการสอนในแนว Project-based Learning สําหรับโรงเรียนเทคโนโลยีฐานวิทยาศาสตร
ศูนยนวัตกรรมนโยบาย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี