Penyusun berkata, beliau adalah Abu ‘Abdullah bin Muhammad bin Dawud Ash-Shanhaji. Beliau dikenal
dengan sebutan Ibnu Ajurrum. Beliau dilahirkan tahun 672H dan wafat tahun 723H -semoga Allah ta’ala
merahmati beliau.
ب ِاضلدمةفيِدد ِةباِضلنوُ ض
ضةع ظ ِاضلدمنرصك د
.نقاِنلِ َ:اضلنكنلدم ِدهنوُ ِاللصضف د
Al-Kalam adalah lafazh yang tersusun yang memberi faidah dengan al-wadh’u.
صدل ِةبنسنبةبةه ِنفاِةئندءةِ ٍ،نسنوُاءء ِأننكاِنن ِنلوفظظاِِ ٍ،أنوم ِنلوم ِنيِدكون ِنكاِولنخنط ِنوُاولةكنتاِنبةة ِنوُاولةنشاِنرةة .أنصماِ ِاولنكنلدم ِاللرنغةوُ ر
ي ِنفدهنوُ ِةعنباِنرءة ِنعصماِ ِنتوح د
يِ ٍ،نفنل ِدبصد ِةمون ِأنون ِنيِوجنتةمنع ِةفيِةه ِأنورنبنعدة ِأ ددموُمرِ َ:اولنصوُدل ِأنون ِنيِدكوُنن ِلنوفظظاِِ ٍ،نوُالصثاِةنيِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِدمنرصكظباِِ ٍ،نوُالصثاِلة د
ث ِأنون ِنيِدكوُنن ِدمةفيِظداِ ٍ،نوُالصراةبدع ِ نوُأنصماِ ِاولنكنلدم ِالصنوحةوُ ر
و
ضةع ِالنعنرةبنيِ و
ضوُظعاِ ِةباِلنوُ و .أون ِنيِدكوُنن ِنمووُ د ن
Lafazh kalam mempunyai dua makna: secara bahasa dan secara ilmu nahwu.
Kalam secara bahasa adalah ungkapan yang dengan sebabnya dapat menghasilkan suatu faidah. Sama
saja baik berupa lafazh atau tidak, seperti tulisan dan isyarat.
Adapun kalam secara ilmu nahwu, harus terkumpul empat perkara: berupa lafazh, tersusun, memberi
faidah, dan sesuai dengan kaidah orang Arab.
Makna bahwa kalam harus berupa lafazh, yakni harus berupa suara yang mengandung sebagian huruf
. Karena setiap dariنسةعيِءد , danأنوحنمدِ ,نيِوكدت د
ب hijaiyyah, yang dimulai huruf alif, diakhiri huruf ya`. Contohnya:
tiga kalimat ini jika diucapkan menjadi suara yang mengandung empat huruf hijaiyyah. Adapun isyarat
tidak dinamakan kalam menurut ahli nahwu, karena tidak ada suarau yang mengandung sebagian huruf.
Meski dia tetap dinamakan kalam oleh ahli lughah karena bisa memberikan faidah.
نوُنموعننىَّ ِنكووُةنةه ِدمنرصكظباِِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِدمنؤلصظفاِ ِةمون ِنكلةنمنتويِةن ِأنووُ ِأنوكنثنرِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:دمنحصمءد ِدمنساِةفءر(ُ ِنوُ ِ)اولةعولدم ِنناِةفءع(ُ ِنوُ ِ)نيِوبلددغ ِاولدموجنتةهدد ِاولنموجند(ُ ِنوُ ِ)لةدكنل ِدموجنتةهمد ِ
ت ِدتنسصمىَّ ِنكنلظماِِ ٍ،نوُدكرل ِةعنباِنرمة ِةموننهاِ ِدمنؤلصنفءة ِةمون ِنكلةنمنتويِةن ِأنووُ ِأنوكنثنرِ ٍ،نفاِولنكلةنمدة ِ ب(ُ ِنوُ ِ)اولةعولدم ِنخويِدر ِنماِ ِنتوسنعىَّ ِإةلنويِةه(ُ ِنفدكرل ِةعنباِنرمة ِةمون ِنهةذةه ِاولةعنباِنرا ة
صيِ ءنن ة
ن ن
ضنماِدم ِنغويِةرنهاِ ِإةنلويِنهاِ ِنحةقيِنقظة ِنكاِولومةثنلةة ِالصساِةبنقةةِ ٍ،أوم ِنتوقةديِظراِ ٍ،نكنماِ ِإةنذا ِنقاِنل ِ ن اولنوُا ة
حنددة ِنل ِدتنسصمىَّ ِنكنلظماِ ِةعونند ِالرننحاِةة ِإةصل ِإةنذا ِاون ن
ضصم ِنغويِدرنهاِ ِإةنلويِنهاِِ َ:نسنوُاءء ِأنكاِنن ِإةون ة
ت ن
ث ِكلةنماِ م ن ن ء ن ص ء و ص ن ن ء و ص ن ن ن ن د د ن و
ك؟َ ِفتقوُدلِ َ:دمنحصمدِ ٍ،فنهةذةه ِالكلةنمة ِتوعتنبدر ِكلظماِِ ٍ،ةلصن ِالتقةديِنرِ َ:دمنحصمد ِأةخيِِ َ:فةهنيِ ِةفيِ ِالتقةديِةر ِةعنباِنرة ِدمنؤلفة ِةمون ِثل ة ن ء د ن ن د ن ن
ك ِقاِةئءلِ َ:نمون ِأخوُ ن ن
.ل ن
دمنحصمءد ِدمنساِةفءرِ ,اولةعولدم ِ Makna bahwa kalam harus tersusun artinya tersusun dari dua kata atau lebih. Contohnya:
صيِ ء
ب . Setiap ungkapan ini disebut kalam. Setiap satuاولةعولدم ِنخويِدر ِنماِ ِنتوسنعىَّ ِإةنلويِةه , danنناِةفءعِ ,نيِوبلددغ ِاولدموجنتةهدد ِاولنموجندِ ,لةدكنل ِدموجنتةهمد ِنن ة
ungkapan tersusun dari dua kata atau lebih. Satu kata tidak bisa disebut kalam menurut ahli nahwu,
kecuali jika ada kata lain yang terkandung padanya. Baik kandungan kata lain padanya itu secara hakiki
seperti contoh-contoh yang telah lalu atau secara perkiraan. Sebagaimana jika ada yang berkata
ك؟َ kepadamu: دمنحصمءد ِ . Maka kata ini dianggap kalam, karena perkiraannya:دمنحصمءد ِ Lalu engkau jawab:نمون ِأندخوُ ن
ن
. Maka kalimat ini dalam bentuk taqdirnya merupakan ungkapan yang tersusun dari tiga kata.أ ة
خيِ
ك ِضنر ِاول دوسنتاِدذ(ُ ِنل ِديِنسصمىَّ ِنذلة ن ث ِنل ِنيِوبنقىَّ ِالصساِةمدع ِدموننتةظظرا ِلةنشويِمء ِآنخنرِ ٍ،نفنلووُ ِقدول ن
ت)ِ َ:إةنذا ِنح ن نوُنموعننىَّ ِنكووُةنةه ِدمةفيِظداِ َ:أنون ِنيِوحدسنن ِدسدكوُ د
ت ِاولدمنتنكلنم ِنعنلويِةهِ ٍ،ةبنحويِ د
ة
ضنر ِ ت)ِ َ:إةنذا ِنح ن ضوُةر ِاول دوسنتاِةذِ ِ.نفإةنذا ِقدول ن
ب ِنعنلىَّ ِدح د ت؛ ِةلنصن ِاولدمنخاِنط ن
ب ِنيِوننتةظدر ِنماِ ِنتدقوُلدده ِنبوعند ِنهنذا ِةمصماِ ِنيِنتنرصت د ب ِةمون ِنثنل ة
ث ِنكلةنماِ م ظ ِدمنرصك ء نكنلظماِِ ٍ،نوُلنووُ ِأنصنده ِلنوف ء
و صاِنر ِنكنلظماِ ِلةدح د
صوُةل ِالنفاِةئندةة د
ت ِالصتنلةميِذ(ُ ِ ن ص ن ن د
.الوسنتاِذ ِأون ن د و
Makna bahwa kalam itu harus memberi faidah, yakni bahwa orang yang berbicara telah sempurna diam
setelah menyampaikan kalamnya. Sehingga orang yang mendengar tidak menunggu-nunggu ucapan
ضنر ِاول دوسنتاِدذ yang lain. Jika engkau mengatakan: , maka ini tidak dinamakan kalam meskipun iniإةنذا ِنح ن
merupakan lafazh yang tersusun dari tiga kata. Ini karena orang yang diajak bicara menunggu-nunggu
apa yang engkau katakan setelah ini, berupa apa yang mengikuti kehadiran ustadz. Sehingga, jika engkau
ت ِالصتنلةميِدذ katakan: ضنر ِاول دوسنتاِدذ ِأنون ن
ص ن ِ maka ini menjadi kalam karena memberikan faidah.إةنذا ِنح ن
ب ِةللصدنلنلةة ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِةمنن ِ ضنعوتنهاِ ِاولنعنر د ظ ِاولدموسنتوعنمنلدة ِةفيِ ِاولنكنلةم ِةمنن ِاولنولنفاِةظ ِالصةتيِ ِنوُ نضع ِاولنعنرةبنيِِ َ:أنون ِنتدكوُنن ِاولنولنفاِ د و
ضوُظعاِ ِةباِلنوُ و ةنوُنموعننىَّ ِنكووُةنةه ِنمووُ د
ظ
ب ِلةنموعنىٍَّ، و
ضنعنهاِ ِالنعنر د ن د ن
ضيِِ ٍ،نوُكلةنمة ِ)دمنحصمد(ُ ِقود ِنوُ ن و ص
ضوُةر ِةفيِ ِالزنماِةن ِالنماِ ة و
صوُدل ِالدح د ظ
ب ِلةنموعنىَِّ ٍ،نوُدهنوُ ِدح د و
ضنعنهاِ ِالنعنر د ء ن
ضنر(ُ ِكلةنمة ِنوُ ن اولنمنعاِةنيِِ َ:نمنثظل ِ)نح ن
ف ِنماِ ِإةنذا ِ
خنل ة ضنعده ِاولنعنر د
بِ ٍ،ةب ة ضنر ِدمنحصمءد(ُ ِنتدكوُدن ِنقةد ِاوسنتوعنمول ن
ت ِنكلةنمنتويِةن ِدكيل ِةموندهنماِ ِةمصماِ ِنوُ ن ت)ِ َ:نح ن ص ِاولدمنسصمىَّ ِةبنهنذا ِاولةوسةمِ ٍ،نفإةنذا ِقدول ن ت ِالصشوخ ة نوُدهنوُ ِنذا د
ن ر ن ظ ن ن و
ف ِدعلنماِةء ِالنعنرةبصيِةة ِكلماِِ ٍ،نوُإةون ِنسصماِده ِأوهدل ِاللغةة ِ ن ن ص ن و ن و و ر
سِ ٍ،نوُالتورةكِ ٍ،نوُالنبورنبةرِ ٍ،نوُالفنرنةجِ ٍ،فإةنده ِل ِديِنسصمىَّ ِةفيِ ِدعور ة ن و ن و
ضنعده ِالنعنجدمِ َ:كاِلفنر ة ن
ت ِةبنكلمم ِةمصماِ ِنوُ ن نتنكلصوم ن
.اولوخنرىَ ِنكنلظماِد
Makna bahwa sesuai dengan kaidah yang diletakkan orang Arab, yaitu bahwa lafazh-lafazh yang
digunakan dalam pembicaraan berupa lafazh-lafazh yang dipakai orang Arab untuk menunjukkan suatu
ضنر makna. Misalnyaِ adalah sebuah kata yang digunakan orang Arab untuk suatu makna, yaituنح ن
ِ dipakai orang Arab untuk suatu makna,دمنحصمد terjadinya kehadiran pada jaman yang telah lewat. Kata
ضنر ِدمنحصمءد yaitu orang yang dinamakan dengan nama itu. Maka jika engkau katakan:, maka engkau telahنح ن
menggunakan dua kata yang masing-masingnya telah digunakan oleh orang Arab. Berbeda jika engkau
berbicara dengan menggunakan bahasa orang ‘ajam (selain Arab), seperti Persia, Turki, Barbar, Prancis.
Hal itu tidak dinamakan kalam oleh ulama Arab, walaupun oleh ahli bahasa lain dinamakan kalam.
:أنومةثلنءة ِلةولدمنرصك ة
ب ِنغويِةر ِاولدمةفيِةد
Pembagiannya ada tiga: isim, fi’il, dan huruf yang datang dengan suatu makna.
ت ِإةنلويِنناِ ِنعوندهوم؛ ِنفننوحدن ِنننتنكلصدم ِةبنهاِ ِةفيِ ِدمنحاِنوُنراةتنناِ ِنوُدددروُةسنناِِ ٍ،نوُننوقنردؤنهاِ ِةفيِ ِدكدتةبنناِِ ٍ، ب ِنيِوسنتوعةمدلوُنننهاِ ِةفيِ ِنكنلةمةهومِ ٍ،نوُدنةقنل و نوُأندقوُدلِ َ:اولنولنفاِ د
ظ ِالصةتيِ ِنكاِنن ِاولنعنر د
ف و و و و ن ن ن
حظدا ِةمون ِثلثةة ِأشنيِاِنءِ َ:الةوسدم ِنوُالةفوعدل ِنوُالنحور دن د ن و
حءد ِةمننهاِ ِنعون ِأون ِنيِكوُنن ِنوُا ة د و ن
صةدنقاِةئنناِ؛ ِل ِنيِخلوُ ِنوُا ة ن ن ن
ب ِةبنهاِ ِإةلىَّ ِأوهةليِنناِ ِنوُأ و د و
.نوُننكت د
Lafazh-lafazh yang biasa digunakan oleh orang Arab di dalam pembicaraan mereka dan dinukil dari
mereka kepada kita; dan kita berbicara dengannya di dalam percakapan-percakapan dan pelajaran-
pelajaran kita, dan kita membacanya di kitab-kitab kita, dan kita menulis dengannya kepada keluarga dan
teman-teman kita; satupun tidak keluar dari salah satu dari tiga hal: isim, fi’il, dan huruf.
ت ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِةفيِ ِننوفةسنهاِ ِنوُنلوم ِدتوقنتنرون ِةبنزنماِمنِ ٍ،ننوحدوُِ َ:دمنحصمءد ِ صةطنلةح ِالصنوحةوُنيِيِننِ َ:نكلةنمءة ِندلص و أنصماِ ِاولةوسدم ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِدمنس مظمىَِّ ٍ،نوُةفيِ ِا و
خظل ِةفيِ ِنموعنناِدهِ ٍ،نفنيِدكوُدن ِ
س ِالصزنماِدن ِندا ة حمد ِةمون ِنهةذةه ِاولنولنفاِةظ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِنموعظنىَِّ ٍ،نوُنلويِ ن نوُنعلةييِِ ٍ،نوُنردجءلِ ٍ،نوُنجنمءلِ ٍ،نوُننوهءرِ ٍ،نوُدتصفاِنحءة ِنوُنلويِدموُننءةِ ٍ،نوُنع ن
صاِ؛ ِنفدكرل ِنوُا ة
.اوسظماِ
Isim secara bahasa artinya kata yang menunjukkan yang dinamai. Isim menurut istilah ahli nahwu adalah
kata yang menunjukkan suatu makna pada dirinya dan tidak diasosiasikan dengan waktu apapun.
. Setiap satu dari lafazh-lafazh ini menunjukkanدمنحصمءد ِنوُنعلةييِِ ٍ،نوُنردجءلِ ٍ،نوُنجنمءلِ ٍ،نوُننوهءرِ ٍ،نوُدتصفاِنحءة ِنوُلنويِدموُننءةِ ٍ،نوُنع ن
صاِ Contoh:
suatu makna, dan waktu / zaman tidak masuk ke dalam maknanya, maka lafazh-lafazh ini adalah isim.
ت ِةبأ ننحةد ِاولنوزةمننةة ِالصثنلنثةةِ ٍ،الصةتيِ ِةهنيِِ َ: ت ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِةفيِ ِننوفةسنهاِ ِنوُاوقدتةرنن و صةطنلةح ِالصنوحةوُنيِيِننِ َ:نكلةنمءة ِندلص و ثِ ٍ،نوُةفيِ ِا و نوُأنصماِ ِاولةفوعدل ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:اولنحند د
ب(ُ ِضيِ؛ ِنوُننوحدوُ)ِ َ:نيِوكدت د ب(ُ ِنفإةصنده ِنكلةنمءة ِندالصءة ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِنوُدهنوُ ِاولةكنتاِنبدةِ ٍ،نوُنهنذا ِاولنموعننىَّ ِدموقنتنرءن ِةباِلصزنماِةن ِاولنماِ ة
ضيِِ ٍ،نوُاولنحاِدلِ ٍ،نوُاولدموسنتوقنبدلِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نكنت ن اولنماِ ة
ب(ُ ِنفإةصنده ِنكلةنمءة ِندالصءة ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِ-نوُدهنوُ ِاولةكنتاِنبة ِد د و ن
ضةرِ ٍ،نوُنوحدوُ)ِ َ:اكت و و ص ن و ن و ن
ضاِِ -نوُنهذا ِالنموعنىَّ ِدمقتنرءن ِةباِلزنماِةن ِالنحاِ ة ن د و ظ
نفإةصنده ِندايل ِنعلىَّ ِنموعنىَّ ِ-نوُدهنوُ ِالةكتاِنبة ِأويِ ظ
ن ن
ضاِِ -نوُنهنذا ِنموعظنىَّ ِدموقنتنرءن ِةباِلصزنماِةن ِاولدموسنتوقنبةل ِالصةذي ِنبوعند ِنزنماِةن ِالصتنكلرةم .أنويِ ظ
ضةر و
ب ب ِنوُا و ب ِنوُنيِ و
ضةر د ضنر ن س ِنوُاوجلة و
سِ ٍ،نوُ ن صورِ ٍ،نوُنفةهنم ِنوُنيِوفنهدم ِنوُاوفنهومِ ٍ،نوُنعلةنم ِنوُنيِوعلندم ِنوُاوعلنومِ ٍ،نوُنجلن ن
س ِنوُنيِوجلة د صدر ِنوُاون د .نوُةموثدل ِنهةذةه ِاولنولنفاِةظِ َ:نن ن
صنر ِنوُنيِون د
Fi’il secara bahasa adalah peristiwa. Adapun fi’il dalam istilah ahli nahwu adalah kata yang menunjukkan
suatu makna pada dirinya dan diasosiasikan dengan satu dari tiga waktu. Tiga waktu itu adalah madhi
ب (lampau), hal (sekarang), dan mustaqbal (akan datang). Contoh: ِ adalah kata yang menunjukkanنكنت ن
ب suatu makna, yaitu penulisan. Makna ini terkait dengan waktu lampau. Contoh: ِ menunjukkan suatuنيِوكدت د
ب makna, yaitu penulisan. Makna ini terkait dengan waktu yang sedang berlangsung. Contoh: ِ adalahاوكدت و
kata yang menunjukkan suatu makna, yaitu penulisan. Makna ini terkait dengan waktu yang akan datang
setelah waktu pembicaraan.
Fi'il madhi adalah kata yang menunjukkan suatu peristiwa yang terjadi pada waktu sebelum waktu
ك pembicaraan. Contoh: ب ِنوُنفةهنم ِنوُنخنرنج ِنوُنسةمنع ِنوُأنوب ن
صنر ِنوُنتنكلصنم ِنوُاوسنتوغنفنر ِنوُاوشنتنر ن .نكنت ن
صدر ِنوُنيِنتنكلصدم ِنوُنيِوسنتوغةفدر ِنوُنيِوشنتةر د
ك ث ِنيِنقدع ِةفيِ ِنزنماِةن ِالصتنكلرةم ِأنووُ ِنبوعنددهِ ٍ،ننوحدوُِ َ:نيِوكدت د
ب ِنوُنيِوفنهدم ِنوُنيِوخدردج ِنوُنيِوسنمدع ِنوُنيِون د .نوُاولدم ن
ضاِةردعِ َ:نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِنحند م
Fi'il mudhari' adalah kata yang menunjukkan suatu peristiwa yang terjadi bersamaan ketika waktu
صدر ِنوُنيِنتنكلصدم ِنوُنيِوسنتوغةفدر ِنوُنيِوشنتةر د
ك berbicara atau setelahnya. Contoh: ب ِنوُنيِوفنهدم ِنوُنيِوخدردج ِنوُنيِوسنمدع ِنوُنيِون د
.نيِوكدت د
صور ِنوُنتنكلصوم ِنوُاوسنتوغةفور ِنوُاوشنتةروك صوُلدده ِنبوعند ِنزنماِةن ِالصتنكلرةمِ ٍ،ننوحدوُِ َ:اوكدت و
ب ِنوُاوفنهوم ِنوُاوخدروج ِنوُاوسنموع ِنوُاون د ب ِدح د .نوُاولنومدرِ َ:نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِنحند م
ث ِديِوطنل د
Fi'il amr adalah kata yang menunjukkan suatu peristiwa yang diminta untuk mewujudkannya setelah
صور ِنوُنتنكلصوم ِنوُاوسنتوغةفور ِنوُاوشنتةروك waktu berbicara. Contoh:
ب ِنوُاوفنهوم ِنوُاوخدروج ِنوُاوسنموع ِنوُاون د
.اوكدت و
ت ِنعنلىَّ ِت ِنعنلىَّ ِنموعظنىَّ ِةفيِ ِنغويِةرنهاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:ةمون(ُِ ٍ،نفإةصن ِنهنذا ِاللصوفنظ ِنكلةنمءة ِندلص و
صةطنلةح ِالرننحاِةةِ َ:نكلةنمءة ِندلص و
فِ ٍ،نوُةفيِ ِا و نوُأنصماِ ِاولنحور د
ف ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:الصطنر د
ت(ُ ِنمنثلظ و د ن د ن ن ن و
ضصم ِإةلىَّ ِنهةذةه ِالكلةنمةة ِنغويِنرنهاِِ ٍ،فتقوُدل)ِ َ:ذنهوبت ِةمنن ِالنبويِ ةن ن ص ن ن و ن و ظ
.نموعنىَّ ِ-نوُدهنوُ ِالةوبةتندادءِ -نوُنهذا ِالنموعنىَّ ِل ِنيِةترم ِنحتىَّ ِت د
Adapun huruf secara bahasa artinya tepian. Dan secara istilah ahli nahwu adalah kata yang menunjukkan
, lafazh ini adalah sebuah kata yang menunjukkan suatuةمون suatu makna pada selain kata itu. Contohnya:
makna yaitu permulaan. Dan makna ini tidak sempurna hingga engkau gabungkan kata ini dengan kata
ت ِةمنن ِاولنبويِ ة
ت lain. Contoh: .نذنهوب د
جنسءةِ ٍ، بِ ٍ،ننةمءرِ ٍ،نفوهءدِ ٍ،دبوردتنقاِلنءةِ ٍ،كصمثراءةِ ٍ،ننور ة صاِلةءحِ ٍ،ةعومنرادنِ ٍ،نوُنرنقءةِ ٍ،نسوبءع ِ ٍ،ة
بِ ٍ،نقلنءمِ ٍ،ندنوُاءةِ ٍ،دكصرانسءةِ ٍ،نجةريِندءةِ ٍ،نخةليِءل ِ ٍ،ن ن
حنماِءرِ ٍ،ةذوئ ء أومةثلنءة ِلة و ة
لوسةمِ َ:ةكنتاِ ء
.نوُورندءةِ ٍ،نهدؤنلةءِ ٍ،أنوندتوم
صددوقِ ٍ،اوجنتنهند ِنيِوجنتةهدد ِاوجنتةهودِ ٍ،اوسنتوغنفنر ِ صدددق ِا و صندنق ِنيِ وض ِ ٍ،ن ضىَّ ِاور ن ضنيِ ِنيِور ن أنومةثلنءة ِلةولةفوعةلِ َ:نساِنفنر ِديِنساِةفدر ِنساِةفورِ ٍ،نقاِنل ِنيِدقوُدل ِقدولِ ٍ،أنةمنن ِنيِأونمدن ِةإيِنمونِ ٍ،نر ة
تِ ٍ، فِ ٍ،نحصتىَِّ ٍ،نلومِ ٍ،نلِ ٍ،نلونِ ٍ،نلووُِ ٍ،نلصماِِ ٍ،نلنعصلِ ٍ،نماِِ ٍ،نل نفِ َ:ةمونِ ٍ،إةنلىَِّ ٍ،نعونِ ٍ،نعنلىَِّ ٍ،إةصلِ ٍ،نلةكونِ ٍ،إةصنِ ٍ،أنونِ ٍ،نبنلىَِّ ٍ،نبولِ ٍ،نقودِ ٍ،نسووُ ن نيِوسنتوغةفدر ِاوسنتوغةفورِ.أنومةثنلءة ِلةولنحور ة
تِ ٍ،إةونِ ٍ،دثصمِ ٍ،أووُن ن
.لويِ ن
ف ِنوُالصلدم ِ ب ِنوُاضلنباِدء ِنوُاضلنكاِ د ف ِاضلنخضف ة
ض ِنوُةهنيِِ َ:ةمضن ِنوُإةنلىَّ ِنوُنعضن ِنوُنعنلىَّ ِنوُةفيِ ِنوُدر ص ض ِنوُالصتضنةوُيِةن ِنوُدددخوُةل ِاضلنلة ة
ف ِنوُالصلةم ِنوُدحدروُ ة ف ِةباِضلنخضف ة
نوُاضلةضسدم ِديِضعنر د
ف ِاضلنقنسةم ِنوُةهنيِِ َ:اضلنوُادوُ ِنوُاضلنباِدء ِنوُالصتاِدء
.نوُدحدروُ د
ةمضن ِ,إةنلىَّ ِ Isim dikenali dengan khafdh, tanwin, masuknya alif dan lam, dan masuknya huruf khafdh, yaitu:
ب ِ,اضلنباِدء ِ,اضلنكاِ د
ف ِ,الصلدم ,, dan huruf sumpah yaitu huruf wawu, huruf ba`, dan huruf ta`.نعضن ِ,نعنلىَّ ِ,ةفيِ ِ,در ص
ت ِأنورنبنع ِ اِ -ةمون ِنهةذةه ِاولنعنلنماِ ة حندمة ِةموننهاِ ِأنووُ ِنقدبوُلةنهاِِ ٍ،نوُنقود ِنذنكنر ِ-نر ة
حنمده ِ د ت ِنيِنتنمصيِدز ِنعون ِأننخنوُويِةه ِاولةفوعةل ِنوُاولنحور ة
ف ِةبدوُدجوُةد ِنوُا ة ن
نوُأدقوُدلِ َ:لة و ة
لوسةم ِنعنلنماِ ء
ض و و
ف ِالنخف ة ف ِةمون ِدحدروُ ة ص
ف ِنوُاللةم ِنوُدددخوُدل ِنحور م ن و
ض ِنوُالصتنةوُيِدن ِنوُدددخوُدل ِاللة ةو و و
تِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:النخف د .نعنلنماِ م
Isim memiliki tanda-tanda yang membedakan dari dua saudaranya fi’il dan huruf dengan adanya satu
dari tanda-tanda itu atau bisa menerima tanda-tanda tersebut. Beliau rahimahullah telah menyebutkan
dari tanda-tanda ini empat tanda, yaitu: khafdh, tanwin, masuknya alif dan lam, dan masuknya satu
huruf dari huruf-huruf khafdh.
ك ِةموثدل ِنكوسنرةة ِ صةطنلةح ِالرننحاِةةِ َ:ةعنباِنرءة ِنعةن ِاولنكوسنرةة ِالصةتيِ ِديِوحةددثنهاِ ِاولنعاِةمدل ِأنووُ ِنماِ ِنناِ ن
ب ِنعوننهاِِ ٍ،نوُنذلة ن ضرد ِاولةورةتنفاِةعِ ٍ،نوُةفيِ ِا و أنصماِ ِاولنخوف د
ض ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةة ِ َ:ة
خةر ِدكنل ِب ِنعوممروُ(ُ ِنفنبوكءر ِنوُنعومءروُ ِاوسنماِةن؛ ِلةدوُدجوُةد ِاولنكوسنرةة ِةفيِ ِآ ة ت ِةبنبوكمر(ُ ِنوُنقووُلةنك)ِ َ:نهنذا ِةكنتاِ د
الصراةء ِةمون ِ)نبوكمر(ُِ ٍ،نوُ)نعوممروُ(ُ ِةفيِ ِننوحةوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نمنرور د
و .نوُا ة
حمد ِةمندهنماِ
Khafdh secara bahasa adalah lawan dari tinggi. Secara istilah ahli nahwu artinya ungkapan dari kasrah
yang disebabkan amil tertentu atau yang mengganti kasrah. Contohnya kasrah pada huruf ra` dari kata
ت ِبةنبوكمر ِ seperti pada ucapanmu:نعوممروُ ِ danنبوكمر . Bakr dan ‘Amr adalah dua isim, karenaنهنذا ِةكنتاِ د
ب ِنعوممروُ ِ danنمنرور د
adanya tanda kasrah pada akhir setiap katanya.
خنر ِاولةوسةم ِنلوفظظاِ ِنوُنتنفاِنرنقده صةطنلةح ِالرننحاِةة ِدهنوُِ َ:دنوُءن ِنساِةكننءة ِنتوتنبدع ِآ ةتِ ٍ،نوُةفيِ ِا و صصوُ ن تِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:ننصوُنن ِالصطاِةئدر(ُ ِأنوي ِ َ:ن صةوُيِ دنوُأنصماِ ِالصتونةوُيِدن ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:الصت و
ت ِحيِننةئمذ ِنوُنساِنعنتةئمذِ ِ.نفنهةذةه ِاولنكلةنماِ د ت ِنوُنفاِةطنماِ م
ت ِنوُ ة و طاِ ِلةولوسةتوغنناِةء ِنعوننهاِ ِةبةتوكنراةر ِالصشوكنلةة ِةعونند ِال ص
ضوبةط ِةباِنلنقنلةمِ ٍ،ننوحدوُِ َ:دمنحصممد ِنوُةكنتاِ م
ب ِنوُةإيِمه ِنوُصمه ِنوُدموسلةنماِ م نخ ظم
خةر ِدكنل ِنكلةنممة ِةموننهاِ .دكلرنهاِ ِأنوسنماِءءِ ٍ،ةبندةليِةل ِدوُدجوُةد ِالصتونةوُيِةن ِةفيِ ِآ ة
ِ yakni burung itu bersuara. Secara istilahننصوُنن ِالصطاِةئدر Adapun tanwin secara bahasa adalah bersuara, contoh:
ahli nahwu artinya nun sukun yang mengikuti pada akhir isim secara lafazh. Dan yang membedakannya
ب ِنوُةإيِمه ِ dari garis yang sudah ada adalah dengan mengulangi harakat ketika penulisan. Contoh: دمنحصممد ِنوُةكنتاِ م
حيِننةئمذ ِنوُنساِنعنتةئمذ ت ِنوُنفاِةطنماِ م
ت ِنوُ ة . Kata-kata tersebut semuanya adalah isim dengan bukti adanya tanwinنوُصمه ِنوُدموسلةنماِ م
pada akhir setiap katanya.
ت ِدكلرنهاِت ِاولةوسةمِ َ:دددخوُدل ِ)أنول(ُ ِةفيِ ِأنصوُةل ِاولنكلةنمةةِ ٍ،ننوحدوُ ِ)الرجل ِنوُالغلم ِوُالفرس ِوُالكتاِب ِوُالبيِت ِوُالمدرسة(ُ ِنفنهةذةه ِاولنكلةنماِ د
اولنعنلنمدة ِالصثاِلةنثدة ِةمون ِنعنلنماِ ة
ن
ف ِنوُالصلةم ِةفيِ ِأصوُلةنهاِ ن و ن
.أوسنماِءء ِلةدددخوُةل ِاللة ة
الرجل ِنوُالغلم ِوُالفرس ِوُالكتاِب ِ ِ pada awal kata. Contoh:أنول Tanda ketiga dari tanda-tanda isim adalah masuknya
, kata-kata tersebut semuanya adalah isim karena diawali alif dan lam.وُالبيِت ِوُالمدرسة
فت(ُ ِنوُ ِ)اولنمودنرنسةة(ُ ِاوسءمِ ٍ،لةدددخوُةل ِنحور ة ت ِإةنلىَّ ِاولنمودنرنسةة(ُ ِنفدكيل ِةمنن ِ)اولنبويِ ة
ت ِةمنن ِاولنبويِ ة ف ِاولنخوف ة
ضِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نذنهوب د اولنعنلنمدة ِالصراةبنعدةِ َ:دددخوُدل ِنحور م
ف ِةمون ِدحدروُ ة
ض ِنعنلويِةهنماِ ِنوُلةدوُدجوُةد ِ)أنول(ُ ِةفيِ ِأنصوُلةةهنماِ
.اولنخوف ة
ت ِإةنلىَّ ِاولنمودنرنسةة Tanda keempat adalah diawali huruf khafdh. Contoh:
ت ِةمنن ِاولنبويِ ة ِ adalahاولنمودنرنسةة ِ danاولنبويِ ة
ت , kataنذنهوب د
ِ di awal kata.أنول isim, disebabkan diawali huruf khafdh dan adanya
ت ِإةنلىَّ ِ ت ِةمنن ِاولنقاِةهنرةة(ُ ِنوُ ِ)إةنلىَّ(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاولةونةتنهاِدءِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نساِنفور دض ِةهنيِ)ِ َ:ةمون(ُ ِنوُنلنهاِ ِنمنعاِمنِ َ:ةموننهاِ ِاولةوبةتندادءِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نساِنفور د ف ِاولنخوف ة نوُدحدروُ د
و ن
صنعدت ِنعلىَّ ِالنجنبةل(ُد و و ن ن و و و و ن
س(ُ ِنوُ ِ)نعلىَّ(ُ ِنوُةمن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالةسةتعلدءِ ٍ،نحدوُ ِ) ن اولةوسنكونندةرصيِةة(ُ ِنوُ ِ)نعن(ُ ِنوُةمن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالدمنجاِنوُزةِ ٍ،نحدوُ ِ)نرنميِت ِالصسهنم ِنعةن ِالقوُ ة
و ن و و د و و ن د ن و و و
و
ب ِنردجمل ِنكةريِمم ِنقاِنبنلةنيِ(ُ ِنوُ ِ)النباِدء(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِ و
ب(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصتقةليِدلِ ٍ،ننوحدوُ ِ)در ص نوُ ِ)ةفيِ(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصظورةفصيِدةِ ٍ،ننوحدوُ ِ)اولنماِدء ِةفيِ ِاولدكوُةز(ُ ِنوُ ِ)در ص
ك ِننوحدوُ ِ)اولنماِدل ِلةدمنحصممد(ُ ِ ف(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصتوشةبيِدهِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نلويِنلىَّ ِنكاِولنبودةر(ُ ِنوُ ِ)الصلدم(ُ ِنوُةمون ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاولةمول دت ِةباِولنوُاةدي(ُ ِنوُ ِ)اولنكاِ د
الصتوعةدصيِدةِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نمنرور د
و و
جةد(ُ ِنوُالةوسةتوحنقاِدق ِننوحدوُ ِ)النحومدد ِ ة
ل(ُ و
صيِدر ِلةلنموس ة و
ب ِةللصداةرِ ٍ،نوُالنح ة و
ص ِننوحدوُ ِ)النباِ د صاِ د و
.نوُالةخةت نو
Huruf-huruf khafdh adalah:
ِةمونyang mempunyai beberapa makna. Di antaranya adalah permulaan. Contoh: ت ِةمنن ِاولنقاِةهنرةة
( ِنساِنفور دAku
bepergian dari Kairo).
در ص, di antara maknanya adalah jarang. Contoh: ِب ِنردجمل ِنكةريِمم ِنقاِنبلنةني
ب ( ِدر صSedikit orang yang dermawan mau
menerimaku).
Huruf ba`, di antara maknanya adalah menjadikan sebagai objek. Contoh: ت ِةباِولنوُاةدي
( ِنمنرور دAku melewati
lembah).
Huruf kaf, di antara maknanya adalah penyerupaan. Contoh: ( ِنلويِنلىَّ ِنكاِولنبودةرLaila bagaikan rembulan).
صيِدر ِلةولنموس ة
pengkhususan, contoh: جةد ٍ ِنوُاولنح ة،ب ِةللصداةر
( ِاولنباِ دPintu untuk rumah dan tikar untuk masjid).
Termasuk huruf khafdh adalah huruf sumpah, terdiri dari tiga huruf:
ب ِنموس د
ِ َ ِ)نوُالنتيِةن ِنوُالصزويِدتوُةن:ٍُ ِنوُننوحدو،ُ(طوُمر َ ِ)نوُ ة:ٍُ ِننوحدو،ٍ ِنوُةهنيِ ِنل ِنتوددخدل ِإةصل ِنعنلىَّ ِاولةوسةم ِالصظاِةهةر،َُ ِاولنوُادو:اولنصوُدل
َ ِ)نوُالرطوُةر ِنوُةكنتاِ م:ٍُ ِنوُننوحدو،ُ(ا
د
ُ(نوُطوُةرةسيِةنيِنن.
ب ِنموس د
1. Huruf wawu. Huruf ini tidak masuk kecuali kepada isim zhahir. Contoh: طوُمر ِنوُالرطوُةر ِنوُةكنتاِ م,ا
نوُ ة, dan
نوُالنتيِةن ِنوُالصزويِدتوُةن ِنوُ د.
طوُةرةسيِةنيِنن
ك ِنلن و
ِ ضةرنبصن ٍ ِنوُنعنلىَّ ِال ص،ُ(ل ِنلنوجنتةهندصن
َ ِ)ةب ن:ٍُ ِننوحدو،ضةميِةر َ ِ)ةباِ ة:ٍُ ِننوحدو،ٍ ِنبول ِنتوددخدل ِنعنلىَّ ِاولةوسةم ِالصظاِةهةر،ص ِةبنلوفمظ ِددوُنن ِنلوفمظ
ٍ ِنوُنل ِدتوخنت ر،َ ِاولنباِدء:ِنوُالصثاِةني
ُ(اولنكدسوُنل.
2. Huruf ba`. Huruf ini tidak dikhususkan untuk suatu lafazh saja. Bahkan huruf ini bisa masuk kepada
isim zhahir, seperti ل ِنلنوجنتةهندصن ك ِنلن و
ةباِ ة, maupun kepada dhamir, seperti ضةرنبصن ِاولنكدسوُنل ةب ن.
ل ِنلنةكيِندصن ِأن و
ُ(صنناِنمدكوم نوُالصثاِلة د.
َ ِ)نوُنتاِ ة:ٍُ ِننوحدو،ٍ ِنوُنل ِنتوددخدل ِإةصل ِنعنلىَّ ِنلوفةظ ِاولنجنلنلةة،َ ِالصتاِدء:ث
ل ِنلنةكيِندصن ِأن و
3. Huruf ta`. Huruf ini tidak bisa masuk kecuali kepada lafazh jalalah, contoh: صنناِنمدكوم نوُنتاِ ة.
ف ِنوُنتاِةء ِالصتضأةنيِ ة
ث ِالصساِةكننةة .نوُاضلةفضعدل ِديِضعنر د
ف ِةبنقضد ِنوُالنسيِةن ِنوُنسضوُ ن
ف , huruf sin,نقضد Fi’il dikenali dengan
, dan huruf ta` ta`nits yang disukun.نسضوُ ن
ت ِأنصنده ِةفوعءل
ت ِأنصنده ِنيِوقنبلدنهاِ ِنعنروف ن
حندظة ِةموننهاِ ِأنووُ ِنرأنويِ ن ف ِةبأ نورنبةع ِنعنلنماِ م
ت؛ ِنمنتىَّ ِنوُنجود ن
ت ِةفيِةه ِنوُا ة .نوُأندقوُدلِ َ:نيِنتنمصيِدز ِاولةفوعدل ِنعون ِأننخنوُويِةهِ َ:اولةوسةم ِنوُاولنحور ة
,نقود
huruf sin,
نسووُ ن
ف
بِ -نفةمنثاِدل ِندنلنلةتنهاِ ِنعنلىَّ ِالصتوحةقيِةق ِنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نقود ِأنوفنلنح ِاولدموؤةمدنوُنن(ُ
ت ِنعنلىَّ ِأننحةد ِنموعنننيِويِةن ِ-نوُدهنماِ ِالصتوحةقيِدق ِنوُالصتوقةريِ دضيِ ِندلص وت ِنعنلىَّ ِاولةفوعةل ِاولنماِ ة
نفإةنذا ِندنخنل و
ب ِنقووُدل ِدمةقيِةم ِ و ص ن ن ن ن د
ضنر ِدمنحصمءد(ُ ِنوُنقووُلنناِ)ِ َ:نقود ِنساِنفنر ِنخاِلةءد(ُ ِنوُةمثاِدل ِندللةتنهاِ ِنعلىَّ ِالتقةريِ ة د و
ا ِنعةن ِالدموؤةمةنيِنن(ُ ِنوُنقووُلنناِ)ِ َ:نقود ِنح ن ضنيِ ِ د ن و
نوُنقووُلدده ِنجصل ِنشأنده)ِ َ:لنقود ِنر ة
د
س(ُت ِالصشوم د صنلدة(ُ ِنوُنقووُلدنك)ِ َ:نقود ِنغنرنب ة ت ِال ص صنلةة)ِ َ:نقود ِنقاِنم ة .ال ص
صدددق ِ ضاِ ِ-نوُدهنماِ ِالصتوقةليِدل ِنوُالصتوكةثيِدرِ -نفأ نصماِ ِندنللندتنهاِ ِنعنلىَّ ِالصتوقةليِةلِ ٍ،نفننوحدوُ ِنذلةنك)ِ َ:نقود ِنيِ و
ت ِنعنلىَّ ِأننحةد ِنموعنننيِويِةن ِأنويِ ظ ضاِةرةع ِندلص و ت ِنعنلىَّ ِاولةفوعةل ِاولدم ن نوُإةنذا ِندنخلن و
ب(ُ ِنوُنقووُلدنك)ِ َ:نقود ِنيِدجوُدد ِاولنبةخيِدل(ُ ِنوُنقووُلدنك)ِ َ:نقود ِنيِوننجدح ِاولنبةليِدد(ُِ ِ.نوُأنصماِ ِندنلنلدتنهاِ ِنعنلىَّ ِالصتوكةثيِةر؛ ِنفننوحدوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نقود ِنيِنناِدل ِاولدموجنتةهدد ِدبوغنيِنتده(ُ ِنوُنقووُلدنك)ِ َ:نقود ِ
اولنكدذوُ د
ص و ص
:نيِفنعدل ِالتةقريِ ِالنخويِنر(ُ ِنوُنقووُدل ِالشاِةعةر و
ِ masuk pada dua jenis fi’il: madhi dan mudhari’.نقود Adapun
)ِ masuk kepada fi’il madhi, maka menunjukkan salah satu dari dua makna, yaitu tahqiq (sungguhنقود Jika
ِ (Sungguhنقود ِأنوفنلنح ِاولدموؤةمدنوُنن dan taqrib (hampir). Contoh yang menunjukkan tahqiq adalah firman Allah ta’ala:
ا ِنعةن ِاولدموؤةمةنيِنن beruntung orang-orang mukmin), firmanNya jalla sya`nuh: ِ (Sungguh Allah meridhaiلننقود ِنر ة
ضنيِ ِ د
ِنقود ِنساِنفنر ِنخاِلةءد ِ (Muhammad sungguh telah datang) danنقود ِنح ن
ضنر ِدمنحصمءد orang-orang mukmin), dan ucapan kita:
(Khalid sungguh telah bepergian). Dan contoh yang menunjukkan taqrib adalah ucapan orang yang
صنلةد mengumandangkan iqamah untuk shalat: ت ِ ِ (Shalat akan ditegakkan), dan ucapanmu:نقود ِنقاِنم ة
ت ِال ص نقود ِنغنرنب ة
سِ (Matahari hampir tenggelam).الصشوم د
ِ masuk kepada fi’il mudhari’, maka menunjukkan salah satu dari dua makna juga, yaitu taqlilنقود Jika
ب (jarang) dan taktsir (sering). Contoh yang menunjukkan taqlil seperti: صدددق ِاولنكدذوُ د
ِ (Pendusta terkadangنقود ِنيِ و
ِ (Orang yang bodoh terkadangنقود ِنيِوننجدح ِاولنبةليِدد ِ (Orang yang kikir terkadang berderma),نقود ِنيِدجوُدد ِاولنبةخيِدل benar),
ِ (Orang yang rajin seringنقود ِنيِنناِدل ِاولدموجنتةهدد ِدبوغنيِنتده berhasil). Adapun yang menunjukkan taktsir, seperti:
ِ (Orang yang bertaqwa sering berbuat kebaikan), dan ucapanنقود ِنيِوفنعدل ِالصتةقريِ ِاولنخويِنر mendapatkan cita-citanya),
penyair:
سِ ٍ،نوُنموعنناِده ِاولةوسةتوقنباِدلِ ٍ،إةصل ِأنصن ِ)النسيِنن(ُ ِأننقرل ِاوسةتوقنباِظل ِةمون ِ فِ َ:نفنيِوددخنلةن ِنعنلىَّ ِاولةفوعةل ِاولدم ن
ضاِةرةع ِنوُوحنددهِ ٍ،نوُدهنماِ ِنيِددصلةن ِنعنلىَّ ِالصتونةفيِ ة نوُأنصماِ ِالنسيِدن ِنوُنسووُ ن
ف ِف(ُ ِنفننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نوُنلنسووُ ن ن
س(ُ)ِ ٍ،نسنيِدقوُدل ِنلنك ِاولدمنخلصدفوُنن(ُ ِنوُأصماِ ِ)نسووُ نف(ُِ ِ.نفأ نصماِ ِالنسيِدن ِنفننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نسنيِدقوُدل ِالرسنفنهاِدء ِةمنن ِالصناِ ة
)نسووُ ن
د
ف ِنيِوؤةتيِةهوم ِأدجوُنردهوم(ُ ن
صةليِةهوم ِناِظرا(ُ)ِ ٍ،نسووُ ن د
ف ِن و ضىَّ(ُ)ِ ٍ،نسووُ ن ن
ك ِفتور نن ك ِنررب ن.ديِوعةطيِ ن
ف Adapun huruf sin dan ِ keduanya masuk kepada fi’il mudhari’ saja. Keduanya menunjukkan tanfisنسووُ ن
yang bermakna akan datang. Bedanya bahwa huruf sin lebih sedikit waktu akan datangnya daripada
س . Contoh huruf sin adalah firman Allah ta’ala:نسووُ ن
ف ِ (Orang-orang bodoh di antaraنسنيِدقوُدل ِالرسنفنهاِدء ِةمنن ِالصناِ ة
ك ِاولدمنخلصدفوُنن manusia itu akan berkata),
ِ (Orang-orang yang tertinggal akan mengatakan kepadamu).نسنيِدقوُدل ِنل ن
ف Adapun ضىَّ ِ maka seperti firman Allah ta’ala:نسووُ ن ك ِنفنتور ن
ك ِنررب ن ِ (Dan kelak Rabbmu pastiنوُلننسووُ ن
ف ِديِوعةطيِ ن
صةليِةهوم ِنناِظرا memberikan karunia-Nya kepadamu, lalu kamu menjadi puas), ف ِدن و
ِ (Kelak kami akanنسووُ ن
د
ف ِنيِوؤةتيِةهوم ِأدجوُنردهوم masukkan mereka ke dalam neraka), ِ (Kelak Dia akan memberikan mereka pahala-نسووُ ن
pahala mereka).
ث؛ ِض ِةموننهاِ ِالصدنلنلدة ِنعنلىَّ ِأنصن ِاولةوسنم ِالصةذي ِأ دوسةنند ِنهنذا ِاولةفوعدل ِإةنلويِةه ِدمنؤصن ء ضيِ ِددوُنن ِنغويِةرةه؛ ِنوُاولنغنر د نوُأنصماِ ِنتاِدء ِالصتأوةنيِ ة
ث ِالصساِةكنندةِ َ:نفنتوددخدل ِنعنلىَّ ِاولةفوعةل ِاولنماِ ة
ت ِندادرنناِ ِةباِولدبدسةط(ُب ِنفاِةعملِ ٍ،ننوحدوُ ِ)فدةرنش و ت ِنعاِةئنشدة ِأ درم ِاولدموؤةمةنيِنن(ُ ِأنوم ِنكاِنن ِنناِةئ ن
.نسنوُاءء ِأننكاِنن ِنفاِةعظلِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نقاِلن و
ت ِاوخدروج ِنعنلويِةهصن(ُِ ٍ، ص ِةمون ِإةولةتنقاِةء ِالنساِةكننويِةن ِةفيِ ِننوحةوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نقاِنل ة
ض ِالصتنخلر ة ضةعنهاِ؛ ِنفنل ِنيِ د
ضرر ِنتوحةريِنكنهاِ ِلةنعاِةر ة نوُاولدمنرادد ِأنصننهاِ ِنساِةكننءة ِةفيِ ِأن و
صةل ِنوُ و
ن ن ن ن
ت ِاومنرأدة ِةفورنعووُنن(ُ)ِ ٍ،نقاِلنتاِ ِأنتويِنناِ ِطاِةئةعيِنن(ُ ن و
).إةذ ِنقاِل ة
Adapun huruf ta` ta`nits yang disukun hanya masuk kepada fi’il madhi, tidak selainnya. Tujuan huruf ini
adalah menunjukkan bahwa isim yang disandarkan fi’il madhi ini kepadanya adalah muannats. Sama saja
ت ِنعاِةئنشدة ِأ درم ِاولدموؤةمةنيِنن baik berupa fa’il, seperti
ِ (‘A`isyah ibunda kaum mu`minin telah berkata), atau berupaنقاِلن و
ت ِندادرنناِ ِةباِولدبدسةط naibul fa’il, seperti
ِ (Rumah kami dihampari oleh permadani-permadani).فدةرنش و
Yang diinginkan bahwa ta` ini disukun adalah pada asal peletakannya. Sehingga tidak menjadi masalah
ت ِ adanya perubahan harakat untuk menghindari pertemuan dua sukun. Seperti firman Allah ta’ala: نقاِلن ة
ن ن
ت ِاومنرأدة ِةفورنعووُننِ ,نقاِنلنتاِ ِأنتويِنناِ ِنطاِةئةعيِنن و
.اوخدروج ِنعنلويِةهصنِ ,إةذ ِنقاِنل ة
ث ِالصساِةكنندةِ ٍ، ضيِِ ٍ،نوُدهنوُ ِنتاِدء ِالصتأوةنيِ ة ف ِنعنلىَّ ِنثنلنثةة ِأنوقنساِمم ِةقوسءم ِنيِوخنت ر
ص ِةباِلرددخوُةل ِنعنلىَّ ِاولنماِ ة ك ِأنصن ِنعنلنماِ ة
ت ِاولةفوعةل ِالصةتيِ ِنذنكنرنهاِ ِاولدمنؤلن د نوُةمصماِ ِنتنقصدنم ِنيِنتنبصيِنن ِلن ن
فِ ٍ،نوُةقوسءم ِنيِوشنتةر د
ك ِنبويِنندهنماِِ ٍ،نوُدهنوُ ِنقود ص ِةباِلرددخوُةل ِنعنلىَّ ِاولدم ن
ضاِةرةعِ ٍ،نوُدهنوُ ِالنسيِدن ِنوُنسووُ ن .نوُةقوسءم ِنيِوخنت ر
Dari penjelasan yang telah lewat, jelas bagimu bahwa tanda-tanda fi’il yang penulis sebutkan terbagi
menjadi tiga bagian. Satu bagian khusus untuk fi’il madhi, yaitu ta` ta`nits yang disukun. Satu bagian
ف khusus untuk fi’il mudhari’, yaitu huruf sin dan
. Satu bagian lagi untuk fi’il madhi dan mudhari’, yaituنسووُ ن
.قودن
ظور(ُ ِنفإةصن ِ ب(ُ ِنوُ ِ)اون د ك ِنعنلنمنة ِةفوعةل ِاولنومةرِ ٍ،نوُةهنيِ ِندنلنلدتده ِنعنلىَّ ِالصطنل ة
ب ِنمنع ِنقدبوُلةةه ِنيِاِنء ِاولدمنخاِنطنبةة ِأنووُ ِدنوُنن ِالصتووُةكيِةدِ ٍ،ننوحدوُ ِ)قدوم(ُ ِنوُ ِ)اوقدعود(ُ ِنوُ ِ)اوكدت و نوُنقود ِنتنر ن
ن و د ن ن ن و ن و ص ن و د و
صوُةل ِالةقنيِاِةم ِنوُالقدعوُةد ِنوُالةكتاِنبةة ِنوُالنظةرِ ٍ،نمنع ِقدبوُلةنهاِ ِنيِاِنء ِالدمخاِطنبةة ِةفيِ ِنوحةوُ ِ)قوُةميِ(ُ ِوُ ِ)اقدعةدي(ُ ِأووُ ِنمنع ِ و ب ِدح د ن ن ن ء ص
ت ِالورنبنع ِندالة ِنعلىَّ ِطل ةن و نهةذةه ِاولكلةنماِ ة
ن
د
.نقدبوُلةنهاِ ِدنوُنن ِالصتووُةكيِةد ِةفيِ ِننوحةوُ ِ)اوكدتنبصن ِنوُاونظنرصن ِإةنلىَّ ِنماِ ِنيِوننفدعنك(ُ
Beliau melewatkan tanda fi’il amr. Yaitu yang menunjukkan kepada permintaan dan bisa menerima huruf
ب ya` mukhathabah atau nun taukid. Contohnya . Empat kata ini menunjukkanاون د
ظور , danقدومِ ,اوقدعودِ ,اوكدت و
permintaan untuk diwujudkannya berdiri, duduk, penulisan, dan pandangan; empat kata ini juga
ظنرصن ِ ; atau menerima nun taukid, sepertiاوقدعةدي ِ danدقوُةميِ menerima huruf ya` mukhathabah, seperti اوكدتنبصن ِنوُاون د
.إةنلىَّ ِنماِ ِنيِوننفدع ن
ك
صلددح ِنمنعده ِندةليِدل ِاضلةضسةم ِنوُنل ِندةليِدل ِاضلةفضعةل .نوُاضلنحضر د
ف ِنماِ ِنل ِنيِ ض
Huruf adalah kata yang tidak terdapat padanya tanda isim dan tanda fi’il.
صرح ِ ت ِاولنوسنماِةء ِاولدمنتنقندنمةة ِنوُنل ِنغويِةرنهاِ ِنعنلويِةهِ ٍ،نكنماِ ِنل ِنيِ ةصرح ِدددخوُدل ِنعنلنممة ِةمون ِنعنلنماِ ة ف ِنعون ِأننخنوُويِةه ِاولةوسةم ِنوُاولةفوعةل ِةبأ نصنده ِنل ِنيِ ة نوُأندقوُدلِ َ:نيِنتنمصيِدز ِاولنحور د
فِ ٍ،ةلنصننهاِ ِنل ِنتوقنبدلث ِدحدروُ ء ت ِالصثنل د ت ِاولنوفنعاِةل ِالصةتيِ ِنسنبنق ِنبنيِاِدننهاِ ِنوُنل ِنغويِةرنهاِ ِنعنلويِةهِ ٍ،نوُةموثلدده ِ)ةمون(ُ ِنوُ ِ)نهول(ُ ِنوُ ِ)نلوم(ُ ِنهةذةه ِاولنكلةنماِ د دددخوُدل ِنعنلنممة ِةمون ِنعنلنماِ ة
ك ِنبةقصيِةد ن ن د ن ن د ن ن د
صرح ِأون ِنتقوُنلِ َ:الةمونِ ٍ،نوُل ِأون ِنتقوُنلِ َ:ةمءنِ ٍ،نوُل ِأون ِنتقوُنلِ َ:إةلىَّ ِةمونِ ٍ،نوُنكذلة ن ن ن ن
ض ِنعلويِنهاِِ ٍ،نفل ِنيِ ة و و
ف ِالنخف ة )أنول(ُ ِنوُنل ِالصتونةوُيِننِ ٍ،نوُنل ِنيِدجوُز ِددخوُدل ِدحدروُ ة
د د
ت ِنعنلىَّ ِأنصن ِ ث ِالصساِةكنندةِ ٍ،نوُنل ِ)نقود(ُ ِنوُنل ِنغويِدرنهاِ ِةمصماِ ِدهنوُ ِنعنلنماِ ء و
ف(ُ ِنوُنل ِنتاِدء ِالصتأةنيِ ةصرح ِأنون ِنتوددخنل ِنعنلويِنهاِ ِالنسيِدنِ ٍ،نوُنل ِ)نسووُ ن فِ ٍ،نوُأنويِ ظ
ضاِ ِنل ِنيِ ة اولدحدروُ ة
ن
.الكلةنمة ِةفوعءلن و
Huruf dibedakan dari dua saudaranya -isim dan fi’il- dengan cara: tidak bisa masuk salah satu tanda dari
tanda-tanda isim yang telah lalu dan tidak bisa masuk salah satu dari tanda-tanda fi’il yang telah lewat
. Tiga kata ini merupakan huruf, karena kata-kata tersebut tidakنلوم , danةمونِ ,نهول penjelasannya. Contohnya
ِ dan tanwin. Demikian pula tidak bisa diberi awalan huruf khafdh, sehingga tidak benarأنول bisa menerima
. Begitu pula huruf-huruf yang lain. Juga tidak bisa diawali huruf sin,إةنلىَّ ِةمون ِ atauةمءن ِ atauالةمون kamu katakan:
فِ dan tanda-tanda fi’il yang lain.نقود , dan huruf ta` ta`nits yang disukun. Tidak pulaنسووُ ن
ب( خنلةة ِنعنلويِنهاِ ِنلوفظظاِ ِأنووُ ِنتوقةديِظرا )نباِ د
ب ِاولةوعنرا ة ف ِاولنعنوُاةمةل ِالصدا ة ب ِدهنوُ ِنتوغةيِيِدر ِأنووُا ة
خةر ِاولنكلةةم ِةلةوخةتنل ة .اولةوعنرا د
Bab I’rab
I’rab adalah perubahan akhir kata karena perbedaan ‘amil-’amil yang masuk padanya baik perubahan
lafazh atau perubahan yang tidak tampak.
...نتوغةيِيِدر ِأننوُا ة
خةر ِاولنكلةةم Adapun makna i’rab secara istilah adalah apa yang penulis sebutkan dengan ucapannya:
sampai selesai.
خنر ِاولنكلةنمةة ِننوفنسده ِنل ِنيِنتنغصيِدرِ ٍ، خةرِ ٍ،نفإةصن ِآ ةس ِاولننوُا ة
خةر ِاولنكلةةمِ ٍ،نوُنل ِديِوعنقدل ِأنون ِديِنراند ِنتوغةيِيِدر ِننوف ة خةر ِاولنكلةةم(ُ ِنتوغةيِيِدر ِأنوحنوُاةل ِأننوُا ة
صوُدد ِةمون ِ)نتوغةيِيِةر ِأننوُا ة
نوُاولنموق د
و
ب ِنتوغةيِيِةر ِالنعنوُاةمةلِ َ: ن ن ظ و
ب ِأةوُ ِالنجنرِ َ:نحةقيِنقة ِأووُ ِدحوكظماِِ ٍ،نوُنيِدكوُدن ِنهذا ِالصتنحروُدل ِةبنسنب ة ن ص ة خةر ِالنكلةنمةة ِةعنباِنرءة ِنعون ِنتنحروُلةنهاِ ِةمنن ِالصروفةع ِإةنلىَّ ِالصن و و نوُنتوغةيِيِدر ِأنوحنوُاةل ِأنوُا ة
ن
ب ِنعنلىَّ ِاولنموفدعوُلةصيِةة ِأنووُ ِننوحةوُنهاِِ ٍ،نوُنهلدصم ِدج مظرا
ص ن ضيِ ِالصن و ضيِ ِالصروفنع ِنعنلىَّ ِاولنفاِةعلةصيِةة ِأنووُ ِننوحةوُنهاِِ ٍ،إةنلىَّ ِآنخنر ِنيِوقنت ة .ةمون ِنعاِةممل ِنيِوقنت ة
Maksud dari perubahan akhir kata adalah perubahan keadaan-keadaan akhir kata. Dan tidak dipahami
yang diinginkan adalah perubahan huruf akhir, karena nyatanya huruf akhir dari kata itu tidak berubah.
Perubahan keadaan akhir kata adalah ungkapan dari perubahannya dari rafa’ ke nashab atau jar, baik
secara hakikat atau secara hukum. Perubahan ini terjadi karena perbedaan ‘amil-’amil. Seperti ‘amil yang
menuntut rafa’ dikarenakan fa’il atau semacamnya, ke keadaan lain yang menuntut nashab dikarenakan
maf’ul atau semacamnya, dan begitu seterusnya.
ت ِت)ِ َ:نرأنويِ د ضنر(ُِ ٍ،نفإةون ِقدول ن ضيِ ِالصروفنع ِنعنلىَّ ِاولنفاِةعلةصيِةةِ ٍ،نوُنهنذا ِاولنعاِةمدل ِدهنوُ ِ)نح ن ضنر ِدمنحصمءد(ُ ِنفدمنحصمءدِ َ:نموردفوُءع؛ ِةلنصنده ِنموعدموُءل ِلةنعاِةممل ِنيِوقنت ةت)ِ َ:نح ن نمنثظل ِإةنذا ِقدول ن
ت ِةبدمنحصممد(ُ ِنتنغصيِنر ِنحاِدل ِ ت ِ)نحنظويِ د ب ِنوُدهنوُ ِ)نرأنويِ د
ت(ُِ ٍ،نفإةنذا ِقدول ن ص ن ضيِ ِالصن و ب؛ ِلةنتوغةيِيِةر ِاولنعاِةمةل ِةبنعاِةممل ِآنخنر ِنيِوقنت ة
ص ةخةر ِ)دمنحصمد(ُ ِإةنلىَّ ِالصن و دمنحصمظدا(ُ ِنتنغصيِنر ِنحاِدل ِآ ة
و و
ضيِ ِالنجصر ِنوُدهنوُ ِالنباِدء ن و ن و و ن و ن
خةرةه ِإةلىَّ ِالنجنر؛ ِلةتغةيِيِةر ِالنعاِةمةل ِةبنعاِةممل ِآخنر ِنيِقت ة .آ ة
ك ِنتنراده ِنموردفوُظعاِ خنر ِاولنكلةنمةة ِِ -نوُدهنوُ ِالصدادل ِةمون ِدمنحصممد ِِ -نلوم ِنيِنتنغصيِورِ ٍ،نوُأنصن ِالصةذي ِنتنغصيِنر ِدهنوُ ِأنوحنوُادل ِآ ة
خةرنهاِِ َ:نفإةصن ن ت ِةفيِ ِنهةذةه ِاولنومةثنلةة ِنظنهنر ِنل ن
ك ِأنصن ِآ ة نوُإةنذا ِنتأ نصمول ن
ث ص ن و ص ن و
صوُظباِ ِةفيِ ِالةمثاِةل ِالثاِةنيِِ ٍ،نوُنموجدروُظرا ِةفيِ ِالةمثاِةل ِالثاِلة ة و ن و ن
.ةفيِ ِالةمثاِةل ِالصوُةلِ ٍ،نوُنمن د و
Jika engkau perhatikan pada contoh-contoh ini, akan tampak padamu bahwa akhir kata - yaitu huruf dal
ِ - tidaklah berubah. Dan bahwa yang berubah adalah keadaan akhir kata itu. Maka engkauدمنحصممد pada
melihat bahwa keadaan akhir kata itu marfu’ pada contoh pertama, manshub pada contoh kedua, dan
majrur pada contoh ketiga. Dan perubahan dari keadaan rafa’ menjadi nashab menjadi jar itulah yang
dinamakan i’rab menurut penulis dan yang semadzhab dengan beliau. Dan tiga harakat ini - yaitu rafa’,
nashab, dan jar - adalah tanda i’rab.
,ديِنساِةفدر ِإةوبنراةهيِدم Adapun contoh isim pada contoh yang terdahulu. Adapun fi’il mudhari’, jika engkau katakan:
ِ adalah fi’il mudhari’ marfu’ karena tidak ada ‘amil yang menyebabkan nashab atau ‘amil yangديِنساِةفدر maka
’ِ dari rafaديِنساِةفدر , maka berubahlah keadaanنلضن ِديِنساِةفنر ِإةضبنراةهيِدم menyebabkan jazm. Jika engkau katakan:
. Jika engkauلنضن menjadi nashab. Karena perubahan ‘amil dengan ‘amil yang menyebabkan nashab, yaitu
ِ dari rafa’ atau nashab menjadi jazm. Karena perubahanديِنساِةفدر , berubahlah keadaanنل ضم ِديِنساِةفضر ِإةضبنراةهيِدم katakan:
.نل ضم ‘amil dengan ‘amil lain yang menyebabkan jazm, yaitu
Ketahuilah, bahwa perubahan keadaan akhir kata ini terbagi menjadi dua bagian: perubahan lafazh dan
perubahan yang tidak nampak.
Adapun perubahan lafazh adalah yang tidak ada menghalangi untuk diucapkan, sebagaimana yang telah
.ديِنساِةفدر ِ dan harakat huruf ra` dariدمنحصمءد engkau lihat pada harakat huruf dal dari
ضيِ ِنوُدغنلةميِ(ُ ِنفنيِضددعوُِ َ:نمضردفوُءع ِ يِ َ:نفدهنوُ ِنماِ ِنيِضمنندع ِةمنن ِالصتنلرفةظ ِةبةه ِنماِةنءع ِةمضن ِنتنعرذمرِ ٍ،أنةوُ ِاضسةتضثنقاِملِ ٍ،انضوُ ِدمنناِنسنبمة؛ ِنتدقوُدل)ِ َ:نيِضددعوُ ِاضلنفنتىَّ ِنوُاضلنقاِ ةنوُأنصماِ ِالصتضقةديِةر ر
ض ه د ض ض ض ن د ض ص ن د ض
ضيِ ِنوُدغلةميِِ َ:نمرفوُنعاِةن ِةلندهنماِ ِنمعطوُنفاِةن ِنعلىَّ ِالنفاِةعةل ِالنمرفوُةعِ ٍ،نوُلةكن ِ ن ض ظ ض د ض ض
ب ِنوُالنجاِةزةمِ ٍ،نوُالنفنتىَِّ َ:نمرفوُءع ِلةنكوُةنةه ِنفاِةعلِ ٍ،نوُالنقاِ ة ض ص ة لننتنجررةدةه ِةمنن ِالناِ ة
ص
ض ن
ضيِ(ُ ِنوُةلضجةل ِدمنناِنسنبةة ِنيِاِةء ِالدمنتنكلنةم ِةفيِ ِ)دغنلةميِ(ُ؛ ِ ض ض
تِ ٍ،لةنتنعرذةرنهاِ ِةفيِ ِ)النفنتىَّ(ُ ِنوُةثنقلةنهاِ ِةفيِ ِ)نيِضددعوُ(ُ ِنوُةفيِ ِ)النقاِ ة ض
خةر ِههةذةه ِالنكلةنماِ ةضصمدة ِنل ِنتضظنهدر ِةفيِ ِأنوُا ة
ن ال ص
ن ض ن ض ض ن ن ن ن ر ص د ض ن
خةر ِالكلةنمةة ِنمننع ِةمن ِظدهوُةرنهاِ ِالتنعذدرِ ٍ،أةوُ ِالثقدلِ ٍ،أةوُ ِاشةتنغاِةل ِالنمنحنل ِةبنحنركةة ِالدمناِنسنبةة ن ض ن ظ ن
ضصمة ِدمقصدنرة ِنعلىَّ ِآ ةد .فتكوُدن ِال ص د ن ن
Adapun perubahan yang tidak nampak adalah yang menghalangi dari dilafazhkannya berupa ta’adzdzur,
ضيِ ِنوُدغنلةميِ istitsqal / tsiqal, atau munasabah. Contoh:ِ marfu’ karena tidak adaنيِضددعوُ . Makaنيِضددعوُ ِاضلنفنتىَّ ِنوُاضلنقاِ ة
ضيِ ِنوُدغنلةميِ ِ marfu’ karena merupakan fa’il.اضلنفنتىَّ yang menashabkan dan menjazmkan. ِ marfu’ karenaاضلنقاِ ة
keduanya di’athafkan ke fa’il yang marfu’. Akan tetapi, harakat dhammah tidak nampak pada akhir kata-
, tsiqal (berat diucapkan) pada kataاضلنفنتىَّ kata tersebut. Disebabkan ta’adzdzur (sulit diucapkan) pada kata
. Sehinggaدغنلةميِ , dan munasabah (penyesuaian harakat) dengan ya` mutakallim pada kataاضلنقاِ ة
ضيِ ِ danنيِضددعوُ
harakat dhammah disembunyikan pada akhir kata, terhalang munculnya karena ta’adzdzur, tsiqal, atau
terpakainya tempat oleh harakat yang menyesuaikan.
Maka, isim yang huruf akhirnya adalah alif lazimah disembunyikan padanya seluruh harakat karena
اولنفنتىَّ ِنوُاولنع ن
صاِ ِنوُالحنجىَّ ِنوُالصرنحىَّ ِ ta’adzdzur, dan dinamakan isim yang diakhiri dengan alif maqshur. Contoh:
.نوُالنر ن
ضاِ
صاِِ ٍ،نوُنتوظنهدر ِنعنلويِةه ِاولنفوتنحدة ِلة ة
خصفةتنهاِِ ٍ،ننوحدوُِ َ: ضصمدة ِنوُاولنكوسنردة ِةللنثنقةلِ ٍ،نوُديِنسصمىَّ ِاولةوسدم ِاولدموننتنهىَّ ِةباِولنيِاِةء ِنموندقوُ ظ
نوُنماِ ِنكاِنن ِآةخدرده ِنيِاِنء ِنلةزنمظة ِدتنقصددر ِنعنلويِةه ِال ص
و ن و
ضيِ ِنوُالصداةعيِ ِنوُالغاِةزي ِنوُالصساِةعيِ ِنوُالةتيِ ِنوُالصراةميِ .القاِ ةن و
Dan isim yang huruf akhirnya ya` lazimah disembunyikan padanya harakat dhammah dan kasrah karena
tsiqal, dan dinamakan isim yang diakhiri dengan ya` manqush. Fathah bisa nampak padanya karena
ضيِ ِنوُالصداةعيِ ِنوُاولنغاِةزي ِنوُالصساِةعيِ ِنوُاولةتيِ ِنوُالصراةميِ ringan pengucapannya. Contoh:
.اولنقاِ ة
Kebalikan dari i’rab adalah bina`. Akan jelas setiap salah satu dari keduanya dengan penjelasan yang
sempurna dengan sebab penjelasan yang lainnya. Penulis telah meninggalkan penjelasan bina`, sehingga
kami akan menjelaskan kepadamu dengan cara seperti kami menjelaskan i’rab. Oleh karena itu, kami
katakan:
صةطنل ة
ِحيي َ ِأننحدددهنماِ ِلدنغةوُ ي:لةولةبنناِةء ِنموعنننيِاِةن:
ٍ ِنوُاولنخدر ِا و،ي
جنهمة ِديِنرادد ِةبنهاِ ِالرثدبوُ د
ت ِنوُاللردزوُدم نفأ نصماِ ِنموعنناِده ِةفيِ ِاللرنغةة ِنفدهنوُ ِةعنباِنرءة ِنعون ِنوُ و.
ضةع ِنشويِمء ِنعنلىَّ ِنشويِمء ِنعنلىَّ ِ ة
ِ ُ(ٍ ِنوُنكلددزوُةم ِ)نهدؤنلةء،ك ِنكلددزوُةم ِ)نكوم(ُ ِنوُ ِ)نمون(ُ ِالرسدكوُنن ٍ ِنوُنذلة ن،حندظة ِلةنغويِةر ِنعاِةممل ِنوُنل ِاوعةتنلمل نوُأنصماِ ِنموعنناِده ِةفيِ ِاولة و
صةطنلةح ِنفدهنوُ ِلددزوُدم ِآنخةر ِاولنكلةنمةة ِنحاِنلظة ِنوُا ة
ٍ ِنوُنكلددزوُةم ِ)أنويِنن(ُ ِنوُ ِ)نكويِ ن،ضصم
ف(ُ ِاولنفوتنح ٍ ِنوُنكلددزوُم ِ)دموندذ(ُ ِنوُ ِ)نحويِ د،س(ُ ِاولنكوسنر
ث(ُ ِال ص ة نوُ ِ)نحنذاةم(ُ ِنوُ ِ)أنوم ة.
Bina` memiliki dua makna: secara bahasa dan secara istilah.
Adapun makna bina` secara bahasa adalah ungkapan dari meletakkan sesuatu di atas sesuatu yang lain
sedemikian rupa sehingga dapat kokoh dan tetap.
Adapun makna bina` secara istilah adalah tetap dan tidak berubahnya akhir kata pada satu keadaan,
tidak disebabkan masuknya ‘amil, tidak pula disebabkan adanya huruf ‘illah pada akhir kata. Seperti
أنوم ة, tetapnya dhammah pada ِدموندذ
tetapnya sukun pada ِنكومdan نمون, tetapnya kasrah pada ِنحنذاةم,نهدؤنلةء, dan س
dan ثنحويِ د, dan tetapnya fathah pada فنكويِ ن.
Dari penjelasan ini engkau mengetahui bahwa tanda bina` ada empat: sukun, kasrah, dhammah, dan
fathah.
Setelah keterangan ini, engkau tidak sulit untuk mengenali mana yang mu’rab (bisa dii’rab) dan yang
mabni (tetap). Mu’rab adalah kata yang berubah keadaan akhirnya baik secara lafazh atau tersembunyi
dengan sebab ‘amil-’amil. Mabni adalah kata yang tetap akhirnya pada satu keadaan saja, tidak
disebabkan masuknya ‘amil dan tidak pula karena adanya huruf ‘illah pada akhir kata.
ب ِص د ض ِنوُنل ِنجوزنم ِةفيِنهاِِ ِ.نوُلةولنوفنعاِةل ِةمون ِنذلةنك ِالصروفدع ِنوُالصن و
ب ِنوُاولنخوف د ض ِنوُنجوزءمِ ِ.نفلةولنوسنماِةء ِةمون ِنذلةنك ِالصروفدع ِنوُالصن و
ص د ب ِنوُنخوف ء نوُأنوقنساِدمده ِأنورنبنعءةِ َ:نروفءع ِنوُنن و
ص ء
.نوُاولنجوزدم ِنوُنل ِنخوف ن
ض ِةفيِنهاِ
Pembagian i’rab ada empat: rafa’, nashab, khafdh, dan jazm. Isim memiliki i’rab rafa’, nashab, dan
khafdh; tidak ada jazm pada isim. Fi’il memiliki i’rab rafa’, nashab, dan jazm; tidak ada khafdh pada fi’il.
Jenis-jenis i’rab yang ada pada isim dan fi’il seluruhnya ada empat: rafa’, nashab, khafdh, dan jazm.
Setiap satu dari empat jenis ini mempunyai makna dari sisi bahasa dan makna secara istilah ahli nahwu.
ب ِ ب ِنعوننهاِِ ٍ،نوُنسنتوعةر د
ف ِنقةريِظباِ ِنماِ ِنيِدنوُ د ضصمدة ِنوُنماِ ِنناِ ن
ص ِنعنلنمدتده ِال ص صوُ ء صةطنلةحِ َ:نتنغريِءر ِنموخ د أنصماِ ِالصروفدع ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:اولدعلدروُ ِنوُاولةورةتنفاِدعِ ٍ،نوُدهنوُ ِةفيِ ِاولة و
صنددح ِاولدبولدبدل(ُ اِ ٍ،نوُنيِنقدع ِالصروفدع ِةفيِ ِدكلل ِةمنن ِاولةوسةم ِنوُاولةفوعةلِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نيِدقوُدم ِنعلةييِ(ُ ِنوُ ِ)نيِ و
صةل ِاولةتيِ ِإةون ِنشاِنء ِ د ضصمةة ِةفيِ ِاولنف و .نعةن ِال ص
Adapun rafa’ secara bahasa artinya tinggi dan naik. Secara istilah adalah perubahan khusus yang
tandanya dhammah atau yang menggantinya. Sebentar lagi engkau akan tahu apa pengganti dhammah
صنددح ِ ِ danنيِدقوُدم ِنعلةييِ pada pasal yang akan datang, insya Allah. Rafa’ terdapat pada isim dan fi’il, contoh:
نيِ و
و و
.الدبلدبدل
ب ِةفيِ ِدكلل
ص د ص ِنعنلنمدتده ِاولنفوتنحدة ِنوُنماِ ِنناِ ن
ب ِنعوننهاِِ ٍ،نوُنيِنقدع ِالصن و ب ِنفدهنوُ ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:اولةوسةتنوُادء ِنوُاولةوسةتنقاِنمدةِ ٍ،نوُدهنوُ ِةفيِ ِاولة و
صةطنلةحِ َ:نتنغريِءر ِنموخ د
صوُ ء نوُأنصماِ ِالصن و
ص د
و
ب ِالنكنسنل(ُح ص د ن
ضاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:لون ِأ ة ن و و
.ةمنن ِالةوسةم ِنوُالةفوعةل ِأويِ ظ
Adapun nashab secara bahasa adalah tegak dan lurus. Secara istilah nashab adalah perubahan khusus
نلون ِ yang tandanya fathah atau yang menggantikannya. Nashab terdapat pada isim dan fi’il juga. Contoh:
ب ِاولنكنسنل .أ د ة
ح ص
Adapun khafdh secara bahasa adalah menurunkan. Secara istilah, khafdh adalah perubahan khusus yang
.نتأ نلصوم د
ت ِةمنن ِاولنكدسوُةل tandanya kasrah atau yang menggantikannya. Khafdh hanya terdapat pada isim. Contoh:
Telah jelas bagimu bahwa jenis-jenis i’rab ada tiga bagian: satu bagian berserikat antara isim dan fi’il,
yakni rafa’ dan nashab; satu bagian khusus untuk isim, yaitu khafdh; dan satu bagian khusus untuk fi’il,
yaitu jazm.
http://ismailibnuisa.blogspot.co.id/2014/07/at-tuhfatus-saniyyah-daftar-pos.html
ت ِاولةوعنرا ة
ب( ب ِنموعةرنفةة ِنعنلنماِ ة ضصمدة ِنوُاولنوُادوُ ِنوُاولنلة د
ف ِنوُالرنوُدن )نباِ د .ةللصروفةع ِأنورنبدع ِنعنلنماِ م
تِ َ:ال ص
Bab Mengenal Tanda-tanda I’rabRafa’ memiliki empat tanda: dhammah, wawu, alif, dan nun.
ث ِفددروُءع ِ ضصمدةِ ٍ،نوُنثنل ء صلةصيِءةِ ٍ،نوُةهنيِ ِال ص حندءة ِةموننهاِ ِأن و خةرنهاِ ِةمون ِأنورنبةع ِنعنلنماِ م
تِ َ:نوُا ة ف ِأنصن ِاولنكلةنمنة ِنموردفوُنعءة ِةبدوُدجوُةد ِنعنلنممة ِةفيِ ِآ ة
نوُأندقوُدلِ َ:نتوسنتةطيِدع ِأنون ِنتوعةر ن
فِ ٍ،نوُالرنوُدن.نعوننهاِِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:اولنوُادوُِ ٍ،نوُاولنلة د
Engkau dapat mengenali bahwa suatu kata adalah marfu’ dengan adanya tanda-tanda pada akhir
katanya termasuk dari empat tanda: salah satunya merupakan tanda asli yaitu dhammah, dan tiga
lainnya adalah cabang dari dhammah yaitu: wawu, alif, dan nun.
Adapun dhammah menjadi tanda rafa’ pada empat tempat: isim mufrad, jamak taksir, jamak muannats
salim, dan fi’il mudhari’ yang tidak ada satu huruf pun yang ditambahkan di akhir katanya.
ضدع ضدع ِالصثاِةنيِِ َ:نجومدع ِالصتوكةسيِةرِ ٍ،نوُاولنمووُ ة ضدع ِاولنصوُدلِ َ:اولةوسدم ِاولدموفنرددِ ٍ،نوُاولنمووُ ة ضصمدة ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِنروفةع ِاولنكلةنمةة ِةفيِ ِأنورنبنعةة ِنمنوُا ة
ضنعِ َ:اولنمووُ ة نوُأندقوُدلِ َ:نتدكوُدن ِال ص
د ن ن ن ن ن
ف ِاثنويِةنِ ٍ،نوُل ِنوُادوُ ِنجنماِعمةِ ٍ،نوُل ِنيِاِدء ِدمخاِطنبمةِ ٍ،نوُل ِنوُدن ِ ن و ن
صول ِةبةه ِألة د ص ن ص
ضاِةردع ِالةذي ِلوم ِنيِت ة و و
ضدع ِالصراةبدعِ َ:الةفوعدل ِالدم ن و
ث ِالصساِلةدمِ ٍ،نوُالنمووُ ة ص الصثاِلة د
ثِ َ:نجومدع ِاولدمنؤن ة
ن
.نتووُةكيِمد ِنخةفيِنفءة ِأووُ ِنثةقيِنلءةِ ٍ،نوُنل ِدنوُدن ِةنوسنوُمة
4. Fi’il mudhari’ yang tidak bersambung dengan alif tatsniyah, wawu jama’ah, ya` mukhathabah, nun
taukid baik yang khafifah ataupun yang tsaqilah, dan nun niswah.
س ِدمنثظمنىَّ ِنوُنل ِنموجدموُظعاِ ِنوُنل ِدمولنحظقاِ ِةبةهنماِ ِنوُنل ِةمنن ِاولنوسنماِةء ِاولنخومنسةةِ َ:نسنوُاءء ِأننكاِنن ِاولدمنرادد ِةبةه ِدمنذصكظرا ِةموثنلِ َ: أنصماِ ِاولةوسدم ِاولدموفنردد ِنفاِولدمنرادد ِةبةه ِنهدهنناِِ َ:نماِ ِنلويِ ن
ضنر ِدمنحصمءد(ُ ِنوُ ن
ضصمة ِظاِةهنرظة ِنكنماِ ِةفيِ ِننوحةوُ ِ)نح ن د ت ِال ص ن
بِ ٍ،نوُنسنوُاءء ِأنكاِنن و د د و ظ
دمنحصمءدِ ٍ،نوُنعلةييِِ ٍ،نوُنحومنزدةِ ٍ،أنوم ِنكاِنن ِاولدمنرادد ِةبةه ِدمنؤنثاِ ِةمثنلِ َ:نفاِةطنمةِ ٍ،نوُنعاِةئنشةِ ٍ،نوُنزويِنن د
ص
ت ِنلويِنلىَّ ِنوُدنوعنمىَّ(ُ ِنفإةصن ِ)دمنحصمءد(ُ ِنوُنكنذا ِ)نفاِةطنمدة(ُ ِنموردفوُنعاِةنٍ، ضيِ ِنوُأنةخيِ(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نتنزصوُنج و ضنر ِاولنفنتىَّ ِنوُاولنقاِ ة ت ِدمنقصدنرظة ِننوحدوُ ِ)نح ن ت ِنفاِةطنمدة(ُ ِِ ٍ،أنوم ِنكاِنن و )نساِنفنر و
د ن
ف ِنمننع ِةمون ِظدهوُةرنهاِ ِ ن و ن ء ن
ضصمة ِدمقصدنرة ِنعلىَّ ِاللة ة ء و د ن ء د د ن ن د و ن ن و
ضصمة ِالظاِةهنرةِ ٍ،نوُ ِ)الفتىَّ(ُ ِنوُةمثلده ِ)لويِلىَّ(ُ ِنوُ ِ)نوعنمىَّ(ُ ِنمورفوُنعاِتِ ٍ،نوُنعلنمة ِنرفةعةهصن ِ ن د ص د و د
نوُنعنلنمة ِنرفةعنهاِ ِال ص
ء
ضصمة ِدمنقصدنرءة ِ ن ن د
ضصمة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاولنيِاِةء ِنمنننع ِةمون ِظدهوُةرنهاِ ِالثنقدلِ ٍ،نوُ ِ)أةخيِ(ُ ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِ ن ء ضيِ(ُ ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِ ن الصتنعرذدرِ ٍ،نوُ ِ)اولنقاِ ة
ظدهوُةرنهاِ ِنحنرنكدة ِاولدمنناِنسنبةة .نعنلىَّ ِنماِ ِنقوبنل ِنيِاِةء ِاولدمنتنكلنم ِنمنننع ِةمون ِ د
ة
Yang dimaksud isim mufrad adalah isim yang bukan mutsanna, jamak, bukan pula yang mulhaq dari
keduanya, dan bukan pula yang termasuk dari asma`ul khamsah. Sama saja apakah isim itu mudzakkar,
ب , ataukan muannats, seperti:دمنحصمءدِ ٍ،نوُنعلةييِِ ٍ،نوُنحومنزةد seperti: . Dan sama saja juga apakahنفاِةطنمدةِ ٍ،نوُنعاِةئنشدةِ ٍ،نوُنزويِنن د
ضنر ِدمنحصمءد dhammahnya nampak seperti pada contoh ت ِنفاِةطنمدة ِ danنح ن ضنر ِ , ataukah tersembunyi sepertiنساِنفنر و نح ن
خيِ ن
ضيِ ِنوُأ ة ن و ن ن و د ن ن و ن ن د ن
ِ keduanya marfu’ dan tanda rafa’nyaفاِةطنمة ِ danدمنحصمءد . Maka,تزصوُنجت ِلويِلىَّ ِنوُنوعنمىَّ ِ danالفتىَّ ِنوُالقاِ ة
ِ semuanya marfu’ dan tanda rafa’nya adalah dhammahدنوعنمىَّ , danاولنفنتىَِّ ,نلويِنلىَّ dhammah yang nampak. Dan
yang tersembunyi pada huruf alif, ta’adzdzur (sulit) mencegah dari munculnya harakat dhammah. Dan
ضيِ)ِ adalah marfu’ dan tanda rafa’nya adalah dhammah yang tersembunyi pada huruf ya`, tsiqal (beratاولنقاِ ة
خيِ mencegah dari munculnya dhammah. Dan ِ adalah marfu’, tanda rafa’nya adalah dhammah yangأن ة
tersembunyi pada sebelum huruf ya` mutakallim, tercegah munculnya dhammah karena menyesuaikan
harakat.
.نوُأنصماِ ِنجومدع ِالصتوكةسيِةر ِنفاِولدمنرادد ِةبةهِ َ:نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِأنوكنثنر ِةمنن ِاوثننويِةن ِأنةوُ ِاوثنننتويِةن ِنمنع ِنتنغريِمر ِةفيِ ِ ة
صيِنغةة ِدموفنرةدةه
Jamak taksir adalah kata yang menunjukkan lebih dari dua disertai perubahan pada bentuk mufradnya.
ف ِنبويِنن ِاولدموفنرةد ِ
حندءةِ ٍ،نوُاولةوخةتنل د س ِنغويِدرِ ٍ،ننوحدوُِ َ:أننسءد ِنوُأ دوسءدِ ٍ،نوُننةمءر ِنوُدندمءر؛ ِنفإةصن ِدحدروُ ن
ف ِاولدموفنرةد ِنوُاولنجومةع ِةفيِ ِنهنذويِةن ِاولةمنثاِلنويِةن ِدمصت ة ِ -ِ ١نتنغريِءر ِةباِلصشنكةل ِلنويِ ن
.نوُاولنجومةع ِإةصننماِ ِدهنوُ ِةفيِ ِنشوكلةنهاِ
; Huruf mufrad dan jamak pada dua contoh iniننةمءر ِنوُدندمءر ِ danأننسءد ِنوُأ دوسءد 1. Perubahan harakatnya saja, contoh:
adalah sama, dan beda antara isim mufrad dan jamak di sini hanya pada harakatnya.
ِ (kekenyangan). Engkauدتنخنمءة ِنوُدتنخءم ِ danدتنهنمءة ِنوُدتنهءم 2. Perubahan berupa pengurangan huruf saja, contoh:
dapati bahwa bentuk jamaknya kurang satu huruf pada dua contoh ini - yaitu huruf ta`- dan huruf sisanya
tetap pada bentuk mufrad.
بِ ,أنوحنمدر ِنوُدحومءر 4. Perubahan pada harakat disertai pengurangan huruf, contoh:
ب ِنوُدكدت ء
, danنسةريِءر ِنوُدسدرءرِ ,ةكنتاِ ء
.نوُأنوبنيِ د
ض ِنوُنبويِ ء
ض
شنجاِءع ِنوُ د
شوجنعاِدن بِ ٍ،نوُ د بِ ٍ،نوُنبنطءل ِنوُأنوبنطاِءلِ ٍ،نوُةهونءد ِنوُدهدنوُءدِ ٍ،نوُنسدبءع ِنوُةسنباِءعِ ٍ،نوُةذوئ ء
ب ِنوُةذنئاِ ء ب ِنوُأنوسنباِ ء
ِ -ِ ٥.نتنغريِءر ِةفيِ ِالصشنكةل ِنمنع ِالنزنيِاِندةةِ ٍ،ننوحدوُِ َ:نسنب ء
بِ ,نبنطءل ِنوُأنوبنطاِءلِ ,ةهونءد ِنوُدهدنوُءدِ ,نسدبءع ِنوُةسنباِءع5. Perubahan pada harakat disertai penambahan huruf, contoh: ,
ب ِنوُأنوسنباِ ء
نسنب ء
شوجنعاِدن , danةذوئ ء
ب ِنوُةذنئاِ ء
ب شنجاِءع ِنوُ د
ِ (berani).د
نكةريِءم ِنوُدكنرنماِدء6. Perubahan pada harakat disertai penambahan dan pengurangan huruf sekaligus, contoh: ِ ,
ب ِنوُدكصتاِ ء
ب .أنةميِءر ِنوُأ دنمنرادء , danنرةغيِ ء
ف ِنوُدروغنفاِدنِ ,نكاِةت ء
Seluruh jenis-jenis jamak taksir ini dirafa’ dengan dhammah, sama saja apakah termasuk dari jamak
ب mudzakkar, seperti: ب ِ atau muannats, seperti:ةرنجاِءلِ ٍ،نوُدكصتاِ ء
. Dan sama saja pula apakahدهدنوُءدِ ٍ،نوُنزنيِاِةن د
ِدسنكاِنرىَِ ٍ،نوُنجورنحىَّ dhammahnya nampak seperti pada contoh-contoh tersebut ataukah tersembunyi seperti:
ب ِ (wanita-wanita hamil). Contoh:نحنباِنلىَّ ِ (perawan-perawan), danنعنذانرىَ dan , engkau dapatiنقاِنم ِالنرنجاِدل ِنوُالصزنيِاِةن د
ضنر ِاولنجورنحىَّ ِنوُاولنعنذانرىَ dua kata yang marfu’ dengan dhammah yang nampak. Contoh:
, setiap kata dariنح ن
و ن و
ِ adalah marfu’ dengan dhammah muqaddarah pada huruf alif, ta’adzdzur mencegahالنعذانرىَ ِ danالنجورنحىَّ
dari munculnya dhammah.
ث ِنساِلةظماِِ ٍ،نبول ِدهنوُ ِ ضاِدةِ ٍ،نوُالصداةعيِ ِنوُالردنعاِدة(ُ ِلنوم ِنيِدكون ِنجومنع ِدمنؤصن م ضيِ ِنوُاولقد ن ت ِنمووُدجوُندظة ِةفيِ ِاولدموفنرةد ِننوحدوُ ِ)اولنقاِ ة ت ِاولنلة د
ف ِنغويِنر ِنزاةئندمةِ َ:ةبأ نون ِنكاِنن و نفإةون ِنكاِنن ة
ت ِصووُ ء تِ ٍ،نوُ ن ن
ت ِنوُأوبنيِاِ ءتِ ٍ،نوُنبويِ ء ن
ت ِنوُأومنوُا ء و
ت ِنمووُدجوُندظة ِةفيِ ِالدموفنرةد ِننوحدوُ ِ)نمويِ ء ن ت ِالصتاِدء ِنلويِنس و
ت ِنزاةئندظةِ َ:ةبأون ِنكاِنن و ك ِنلووُ ِنكاِنن ة ن
حيِننةئمذ ِنجومدع ِنتوكةسيِمرِ ٍ،نوُنكذلة ن
ة
ث ِالصساِلةةم نص ؤ
ة ن ة ن ةم د و
ل ع ِا و
م ج و
ن ِ م ن ِ و د
ك يِ م ِ ن
ة ة ن و نلوُ رِ ٍ، سيِ و
ك ص
ت ع ِال و
م ج و
ن ِ م ن ِ ن
كاِ ء
ت(ُ ِ وُا صو ن أوُ .
ن ة ن ة ن ن
ضيِ ِ Dan jika huruf alif bukan tambahan karena memang sudah ada pada bentuk mufradnya, seperti: اولنقاِ ة
ضاِدةِ ٍ،نوُالصداةعيِ ِنوُالردنعاِةد د و
, maka tidak bisa menjadi jamak muannats salim, tetapi saat ini menjadi jamak taksir.نوُالق ن
Demikian pula apabila huruf ta` bukan tambahan, ketika memang sudah ada pada bentuk mufradnya,
ت seperti: ت ِنوُأن و
صنوُا ء صووُ ء ت ِنوُأنوبنيِاِ ء
تِ ٍ،نوُ ن ت ِنوُأنومنوُا ء
تِ ٍ،نوُنبويِ ء ِ termasuk ke dalam jamak taksir dan bukan jamakنمويِ ء
muannats salim.
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُنكنذلةنك ِ)نيِوددعوُِ ٍ،نوُنيِوردجوُ(ُ ِب(ُ ِنفدكيل ِةمون ِنهنذويِةن ِاولةفوعنلويِةن ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِال ص ب(ُ ِنوُ ِ)نيِوكدت دضةر د نوُأنصماِ ِاولةفوعدل ِاولدم ن
ضاِةردع ِنفننوحدوُ ِ)نيِ و
ضيِ(ُ ِنفدكيل ِةموندهنماِ ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِ ظدهوُةرنهاِ ِالنثنقدلِ ٍ،نوُنكنذلةنك ِ)نيِوق ة
ضيِِ ٍ،نوُديِور ة ضصمءة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاولنوُاةوُ ِنمنننع ِةمون ِ د نفدكيل ِةموندهنماِ ِنموردفوُءع ِنوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِ ن
ف ِ ن و ء
ضصمة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاللة ة د
ضىَِّ ٍ،نوُنيِوقنوُىَ(ُ ِنفدكيل ِةموندهنماِ ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمة ِنروفةعةه ِ ن ن ن د
ضصمءة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاولنيِاِةء ِنمنننع ِةمون ِظدهوُةرنهاِ ِالثنقدلِ ٍ،نوُنكذلةنك ِ)نيِور ن نروفةعةه ِ ن
ظدهوُةرنهاِ ِالصتنعرذدر .نمنننع ِةمون ِ د
Dan ucapan kami: (Yang tidak tersambung dengan alif tatsniyah, wawu jama’ah, atau ya` mukhathabah),
ini mengeluarkan kata yang bersambung dengan salah satu dari tiga hal ini. Sehingga kata yang
صنراةن ِ danنيِوكدتنباِةن bersambung dengan alif tatsniyah seperti:, kata yang bersambung dengan wawuنيِون د
د و ِنتوكدتةبيِنن , dan kata yang bersambung dengan ya` mukhathabah seperti:نيِن د
صدروُنن ِ danنيِكتدبوُنن jama’ah seperti: و
, tidak dirafa’ lagi dengan dhammah, namun dirafa’ dengan tetapnya nun. Sedangkan alif,نتون د
صةريِنن dan
wawu, dan ya` adalah fa’il, dan penjelasan hal ini akan datang.
ت ِةبةه ِإةوحندىَ ِالرنوُننويِةنِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نلديِوسنجننصن ِنوُنلنيِدكوُننصن ِةمنن ِ
صنل و نوُنقووُلدنناِ)ِ َ:نوُنل ِدنوُدن ِنتووُةكيِمد ِنخةفيِنفءة ِأنووُ ِنثةقيِنلءة(ُ ِديِوخةردج ِاولةفوعنل ِاولدم ن
ضاِةرنع ِالصةذي ِاصت ن
حيِننةئمذ ِنموبةنييِ ِنعنلىَّ ِاولنفوتةح
صاِةغةريِنن(ُ ِنوُاولةفوعدل ِ ة .ال ص
’Dan ucapan kami: (Yang tidak bersambung nun taukid khafifah atau tsaqilah) mengeluarkan fi’il mudhari
نلديِوسنجننصن ِنوُلننيِدكوُننصن ِةمنن ِ yang bersambung dengan salah satu dari dua nun ini. Seperti firman Allah ta’ala:
, sehingga fi’il ini pada keadaan ini menjadi mabni atas tanda fathah.ال ص
صاِةغةريِنن
ضوعنن(ُ ِنوُاولةفوعدل ِ ة
حيِننةئمذ ت ِةبةه ِدنوُدن ِالننوسنوُةةِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِدسوبنحاِننده ِنوُنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نوُاولنوُالةندا د
ت ِديِور ة نوُنقووُلدنناِ)ِ َ:نوُنل ِدنوُدن ِةنوسنوُمة(ُ ِديِوخةردج ِاولةفوعنل ِاولدم ن
ضاِةرنع ِالصةذي ِاصت ن
صنل و
.نموبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن
Dan ucapan kami: (Dan tidak bersambung dengan nun niswah) mengeluarkan fi’il mudhari’ yang
ضوعنن bersambung dengan nun niswah, seperti firman Allah subhanahu wa ta’ala: , sehingga fi’ilنوُاولنوُالةندا د
ت ِديِور ة
pada keadaan ini menjadi mabni atas tanda sukun.
ك ِنوُدذوُ ِنماِمل
ك ِنوُدفوُ ن
ك ِنوُنحدموُ ن ضنعويِةنِ َ:ةفيِ ِنجومةع ِاولدمنذصكةر ِالصساِلةةم ِنوُةفيِ ِاولنوسنماِةء ِاولنخومنسةة ِنوُةهنيِ ِأندبوُ ن
ك ِنوُأندخوُ ن .نوُأنصماِ ِاولنوُادوُ ِنفنتدكوُدن ِنعنلنمظة ِةللصروفةع ِةفيِ ِنمووُ ة
Wawu merupakan tanda rafa’ pada dua tempat: pada jamak mudzakkar salim dan pada asma`ul
ك ِنوُدذوُ ِنماِمل khamsah, yaitu:
ك ِنوُدفوُ ن ك ِنوُأندخوُ ن
ك ِنوُنحدموُ ن .أندبوُ ن
ضدع ِالصثاِةنيِِ َ:اضلنضسنماِدء ِاضلنخضمنسدة
ضنعضيِةنِ ٍ،اضلنصوُدلِ َ:نجضمدع ِاضلدمنذصكةر ِالصساِلةدمِ ٍ،نوُاضلنمضوُ ة
.نوُأندقوُدلِ َ:نتدكوُدن ِاضلنوُادوُ ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِنرضفةع ِاضلنكلةنمةة ِةفيِ ِنمضوُ ة
Wawu menjadi tanda rafa’ sebuah kata pada dua tempat. Pertama pada jamak mudzakkar salim. Kedua
pada asma`ul khamsah.
Jamak mudzakkar salim adalah isim yang menunjukkan lebih dari dua dengan suatu tambahan pada
akhir kata, yang bisa untuk menanggalkan tambahan ini dan meng’athafkan yang semisalnya padanya.
ه
صةبدروُننِ ,نوُنءانخدروُنن ِ Contoh: نفةرنح ِاضلدمنخلصدفوُننِ ,لصةكةن ِالهصرةسدخوُنن ِةفيِ ِاضلةعضلةم ِةمضنده ضم ِنوُاضلدمضؤةمدنوُننِ ,نوُنلضوُ ِنكةرنه ِاضلدمضجةردموُننِ ,إةضن ِنيِدكضن ِةمضندك ضم ِةعضشدروُنن ِ ه ن
صاِةبدروُنن . Setiap dari kataاضعنتنردفوُا ِبةدذدنوُبةةه ضم ِ merupakan jamakآنخدروُنن , danاضلدمنخلصدفوُننِ ,الصراةسدخوُننِ ,اضلدمضؤةمدنوُننِ ,اضلدمضجةردموُنن ِ ,ن
mudzakkar salim, yang menunjukkan lebih dari dua. Pada kata-kata tersebut juga terdapat tambahan
pada akhir katanya yaitu huruf wawu dan nun. Dan boleh untuk menanggalkan tambahan ini, bukankah
صاِةبءر engkau lihat bahwa engkau bisa untuk mengatakan: فِ ,نراةسءخِ ,دمضؤةمءنِ ,دمضجةرءم ِ ,ن . Setiap lafazhآنخدر , danدمنخلص ء
dari lafazh-lafazh jamak yang terdapat pada ayat-ayat ini adalah marfu’, tanda rafa’nya huruf wawu
sebagai pengganti dhammah. Dan huruf nun yang terletak setelah huruf wawu adalah pengganti dari
ف tanwin pada ucapanmu: ِ dan saudara-saudaranya, yaitu isim mufrad.دمنخلص ء
ف ِِ -نوُةهنيِِ َ:أندبوُنكِ ٍ،نوُأندخوُنكِ ٍ،نوُنحدموُنكِ ٍ،نوُدفوُنكِ ٍ،نوُدذوُ ِنماِمل ِِ -نوُةهنيِ ِدتورنفدع ِ صوُنردة ِالصةتيِ ِنعصدنهاِ ِاولدمنؤلن د ظ ِاولنموح د نوُأنصماِ ِاولنوسنماِدء ِاولنخومنسدة ِنفةهنيِ ِنهةذةه ِاولنولنفاِ د
ك ِنردجءل ِ ضنر ِأندبوُنكِ ٍ،نوُأندخوُنكِ ٍ،نوُنحدموُنكِ ٍ،نوُنننطنق ِدفوُنكِ ٍ،نوُدذوُ ِنماِمل(ُِ ٍ،نوُنكنذا ِنتدقوُدل)ِ َ:نهنذا ِأندبوُنك(ُ ِنوُنتدقوُدل)ِ َ:أندبوُ ن ضصمةةِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:نح ن ةباِولنوُاةوُ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص
ن ن و و د ن د ن ن ن ن و د ن ص ن ن د ء
ا ِنتنعاِلىَّ)ِ َ:نوُأدبوُناِ ِشويِخ ِكةبيِءر(ُ)ِ ٍ،ةمون ِنحويِث ِأنمنردهوم ِأدبوُدهوم(ُ)ِ ٍ،نوُإةنده ِلذوُ ِةعلمم(ُ)ِ ٍ،إةنيِ ِأناِ ِأخوُنك(ُ؛ ِفكرل ِاوسمم ِةمننهاِ ِةفيِ ِنهةذةه ِالومةثلةة ِ
ن ن ن ن ن صاِلةءح(ُ ِنوُنقاِنل ِ د ن
ف ِإةنلويِةه
ضاِ ء ضةميِةر ِأنووُ ِنلوفةظ ِ)نماِل(ُ ِأنووُ ِنلوفةظ ِ)ةعولم(ُ ِدم ن .نموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِاولنوُادوُ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص
ضصمةةِ ٍ،نوُنماِ ِنبوعندنهاِ ِةمنن ِال ص
أندبوُنكAdapun asma`ul khamsah adalah lafazh-lafazh yang tertentu, yang penulis telah sebutkan, yaitu: ِ ,
ك . Asma`ul khamsah dirafa’ menggunakan wawu sebagai pengganti dhammah.دذوُ ِنماِمل , danأندخوُ ن
كِ ,نحدموُنكِ ,دفوُ ن
ضنر ِأندبوُنكِ ٍ،نوُأندخوُنكِ ٍ،نوُنحدموُنكِ ٍ،نوُنننطنق ِدفوُنكِ ٍ،نوُدذوُ ِنماِمل Contoh:
ك . Demikian pula engkau katakan:نح ن ك ِنردجءل ِ ِ danنهنذا ِأندبوُ ن
أندبوُ ن
صاِلةءح د ن
ث ِأنمنردهوم ِأدبوُدهومِ ,نوُإةصنده ِنلذوُ ِةعولمم . Allah ta’ala berfirman:ن ن ن
ك , danنوُأدبوُنناِ ِنشويِءخ ِنكةبيِءرِ ,ةمون ِنحويِ د ن ن
; Maka setiap isimإةننيِ ِأنناِ ِأدخوُ ن
dari contoh-contoh tersebut adalah rafa’, tanda rafa’nya adalah wawu sebagai pengganti dari dhammah.
ِ adalah mudhaf ilaih.ةعولم ِ atauنماِل Adapun kata setelahnya berupa kata ganti atau lafazh
ط ِةفيِ ِدكلننهاِِ ٍ،نوُةموننهاِ ِنماِ ِديِوشنتنر د
ط ِةفيِ ِنبوع ة
ضنهاِ ط ِةموننهاِ ِنماِ ِديِوشنتنر د
شدروُمطِ ٍ،نوُنهةذةه ِالرشدروُ د :نوُاوعنلوم ِأنصن ِنهةذةه ِاولنوسنماِنء ِاولنخومنسنة ِنل ِدتوعنر د
ب ِنهنذا ِاولةوعنرا ن
ب ِإةصل ِةب د
Ketahuilah, bahwa asma`ul khamsah ini tidak dii’rab menggunakan i’rab ini kecuali dengan syarat-syarat.
Syarat-syarat ini sebagiannya disyaratkan pada seluruh asma`ul khamsah dan sebagiannya disyaratkan
pada sebagian asma`ul khamsah:
ت ِالصظاِةهنرةةِ ٍ، ت ِةباِولنحنرنكاِ ة ت ِنجومنع ِنتوكةسيِمر ِأ دوعةرنب و ت ِدمنثصناِظة ِأنووُ ِنموجدموُنعظة ِنجومنع ِدمنذصكمر ِأنووُ ِنجومنع ِنتوكةسيِمر؛ ِنفإةصننهاِ ِنلووُ ِنكاِنن و نفنخنرنج ِةباِوشةتنراةط ِاولةوفنراةد ِنماِ ِنلووُ ِنكاِنن و
صنبوحتومد ن ن ء و د و ص د ن ن
ا ِتنعاِلىَّ)ِ َ:آنباِدؤكوم ِنوُأوبناِدؤكوم(ُ)ِ ٍ،إةننماِ ِالدموؤةمنوُنن ِإةخنوُة(ُ)ِ ٍ،فأ و د ن ن ن
ش ِةبنهاِ(ُِ ٍ،نوُقاِنل ِ د ن ص
ك ِالةتيِ ِتوبةط د ك ِنيِدد ننتدقوُدل)ِ َ:اولنباِدء ِديِنرربوُنن ِأنوبنناِنءدهوم(ُ ِنوُنتدقوُدل)ِ َ:إةخنوُان ن
د و
ك ِنرصبنيِاِنك(ُ ِنوُنتدقوُدلَ: ن و
صظباِ ِنوُنجظمراِ ٍ،نوُنسنيِأةتيِ ِنبنيِاِدنده ِنقةريِظباِِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:أنبنوُا ن ف ِنروفظعاِ ِنوُةباِولنيِاِةء ِنن و ن
ب ِاولدمنثصنىَّ ِةباِوللة ةت ِإةوعنرا ن ت ِدمنثصناِظة ِأ دوعةرنب وةبةنوعنمةتةه ِإةوخنوُاظناِ(ُِ ٍ،نوُنلووُ ِنكاِنن و
ظ ص ن و ظ و و ن ن و ن د و
ش(ُ)ِ ٍ،فأصلةدحوُا ِنبيِنن ِأخنوُيِكوم(ُِ ٍ،نوُلوُ ِكاِنت ِنمجدموُنعة ِنجمنع ِدمذكمر ِنساِلةماِ ِ ن ن و و ن ن و و ن و ن ن
ا ِتنعاِلىَّ)ِ َ:نوُنرفنع ِأنبنوُيِةه ِنعلىَّ ِالنعر ةن ن ضنرةة ِأننبنوُيِنك(ُ ِنوُقاِنل ِ د
ن و ب ِةفيِ ِنح و )نتأ نصد و
و
خيِنن(ُ ِنوُنلوم ِديِوجنموع ِةباِلنوُاةوُ ِنوُالرنوُةن ِنغويِدر ن
ت ِأةبيِنن ِنوُأ ة ن ن ن ن
ت ِةباِلنيِاِةءِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:نهدؤنلةء ِأدبوُنن ِنوُأدخوُنن(ُِ ٍ،نوُنتدقوُدل)ِ َ:نرأويِ د و ت ِنوُدجصر و صنب و ت ِةباِولنوُاةوُ ِنعنلىَّ ِنماِ ِنتنقصدنمِ ٍ،نوُدن ة درةفنع و
ضيِ ِأنصل ِديِوجنمدع ِنشويِءء ِةموننهاِ ِنهنذا ِاولنجومنع ن ة ن
ت و
ق يِ س ِ
د يِاِ ق و
ل ن ِا
ة ن ة ن ن ةن ن
كاِ وُ خِ ٍ،ن ل و وُا ب ِ ن لو ظ ِاة و
ف ن ل .
Dengan pensyaratan bahwa isim itu harus berupa mufrad, maka jika isim itu berupa mutsanna, jamak
mudzakkar, atau jamak taksir, maka tidak termasuk asma`ul khamsah. Sehingga jika isim itu berupa
ك ِالصةتيِ ِ danاولنباِدء ِديِنرربوُنن ِأنوبنناِنءدهوم jamak taksir, maka dii’rab menggunakan harakat yang nampak. Contoh: إةوخنوُادن ن
ك ِنيِدد ن
ش ِةبنهاِ ظ
صنبوحدتوم ِةبةنوعنمةتةه ِإةوخنوُاناِ , dan Allah ta’ala berfirman:نتوبةط د ن و ن
. Jika isim ituآنباِدؤدكوم ِنوُأوبنناِدؤدكومِ ,إةصننماِ ِالدموؤةمدنوُنن ِإةوخنوُءةِ ,نفأ و
mutsanna, maka dii’rab dengan i’rab mutsanna menggunakan huruf alif ketika rafa’ dan huruf ya` ketika
ك nashab dan jar. Dan akan datang penjelasannya sebentar lagi. Contoh: ك ِ danأننبنوُا ن
ك ِنرصبنيِاِ ن ضنرةة ِأننبنوُويِ ن
ب ِةفيِ ِنح و ,نتأ نصد و
د ن
صلةدحوُا ِنبويِنن ِأنخنوُويِكوم dan Allah ta’ala berfirman: ن
شِ ,نفأ و و ن ن
. Jika isim itu jama’ mudzakkar salim,نوُنرنفنع ِأنبنوُويِةه ِنعلىَّ ِالنعور ة
maka dirafa’ menggunakan huruf wawu atas apa yang telah lalu, dan dinashab dan dijar menggunakan
خيِنن ِ danنهدؤنلةء ِأندبوُنن ِنوُأندخوُنن huruf ya`. Contoh:
ت ِأنةبيِنن ِنوُأن ة
ب . Dan selain lafazhنرأنويِ د ِ tidak dijamakاولنةخ ِ danاولن ة
menggunakan huruf wawu dan nun...
ت ِالصظاِةهنرةة؛ ِنتدقوُدل)ِ َ:نهنذا ِأ دنبييِ ِنوُأ دنخييِ(ُ؛ ِنوُنتدقوُدل)ِ َ:نرأنويِ د
ت ِ ب ِةباِولنحنرنكاِ ة
حيِننةئمذ ِدتوعنر د
صنغنرءةِ ٍ،نفإةصننهاِ ِ ة نوُنخنرنج ِةباِوشةتنراةط ِ)أنون ِنتدكوُنن ِدمنكصبنرظة(ُ ِنماِ ِنلووُ ِنكاِنن و
ت ِدم ن
ن د د د د ن ظ ن د
.أنبميِاِ ِنوُأخميِاِ(ُ ِنوُتقوُدل)ِ َ:نمنرورت ِةبأنبليِ ِنوُأخليِ(ُظ د
Dan pensyaratan bahwa isim harus berbentuk mukabbarah mengeluarkan suatu isim jika berbentuk
mushagharah. Karena jika berbentuk mushagharah, maka dii’rab menggunakan harakat yang nampak.
ت ِأ دنب مظيِاِ ِنوُأ دنخ مظيِاِ Contoh:
ت ِبةأ دنبليِ ِنوُأ دنخليِ , danنهنذا ِأ دنبييِ ِنوُأ دنخييِِ ,نرأنويِ د
.نمنرور د
Dan pensyaratan bahwa isim diidhafahkan kepada selain huruf ya` mutakallim mengeluarkan isim yang
diidhafahkan kepada huruf ya` ini. Karena pada kondisi yang demikian, isim tersebut dii’rab
menggunakan harakat yang tersembunyi pada huruf sebelum ya` mutakallim. Terpakainya tempat oleh
ت ِأنةبيِ ِنوُأنةخيِ ِاولنوكنبنر harakat yang sesuai mencegah dari munculnya harakat itu. Contoh: ضنر ِأنةبيِ ِنوُأنةخيِِ ,اوحنتنروم د,نح ن
و ن و ن ن
ضنرةة ِأةبيِ ِنوُأةخيِ ِالكنبةر dan ص ن ن ن ن ن ن ن ن د و ن ن
ف ِنوُنهذا ِأةخيِ,ن ِلقوُده ِنعلىَّ ِنوُوجةه ِأةبيِ , dan Allah ta’ala berfirman:أناِ ِل ِأتكلدم ِةفيِ ِنح و ن ن
خيِِ ,أناِ ِديِوُدس د ن
.إةصن ِنهنذا ِأ ة
ت ِةبنهاِ ِ صنل و ب ِإةصل ِةبنشورةط ِأنون ِنتوخلدنوُ ِةمنن ِاولةميِةمِ ٍ،نفنلةوُ ِاصت نب ِنهنذا ِاولةوعنرا ن ض؛ ِنفةموننهاِ ِأنصن ِنكلةنمنة ِ)دفوُنك(ُ ِنل ِدتوعنر دضنهاِ ِددوُنن ِنبوع م نوُأنصماِ ِالرشدروُ د
ط ِالصةتيِ ِدتوخنت ر
ص ِةبنبوع ة
ء ن ء ن ن ن ن د ن ن د ن ظ ن د ن د ن ن ن
ت ِالظاِةهنرةةِ ٍ،تقوُدل)ِ َ:نهذا ِفءم ِنحنسءن(ُِ ٍ،نوُتقوُدل)ِ َ:نرأويِت ِفظماِ ِنحنسناِ(ُِ ٍ،نوُتقوُدل)ِ َ:نظورت ِإةلىَّ ِفمم ِنحنسمن(ُ ِنوُنهذا ِشورط ِزاةئد ِةفيِ ِ د ن ص اولةميِدم ِأ دوعةرنبت ِةباِلنحنركاِ ة
ن و و
ن
صنهاِ ِنعنلىَّ ِالرشدروُةط ِاولورنبنعةة ِالصةتيِ ِنسنبنق ِةذوكدرنهاِ صوُ ة .نهةذةه ِاولنكلةنمةة ِةبدخ د
ك Adapun syarat-syarat yang dikhususkan pada sebagiannya saja, di antaranya bahwa kata ِ tidak dii’rabدفوُ ن
dengan i’rab ini kecuali dengan syarat tidak bersambung dengan huruf mim. Karena jika bersambung
ت ِإةنلىَّ ِ dengan huruf mim, maka dii’rab dengan harakat yang nampak. Contoh: نهنذا ِنفءم ِنحنسءنِ ,نرأنويِ د
ت ِنفظماِ ِنحنسظناِِ ,نننظور د
. Dan ini adalah syarat tambahan pada kata ini secara khusus di samping empat syarat yang telahنفمم ِنحنسمن
lewat penyebutannya.
ِ tidak dii’rab dengan i’rab ini kecuali dengan dua syarat. Pertama:دذوُ Di antaranya pula bahwa kata
mempunyai makna memiliki. Kedua: yang diidhafahkan ke kata ini adalah isim jenis dhahir bukan sifat.
Sehingga, jika kata ini tidak bermakna memiliki, hanya merupakan kata sambung, maka kata ini mabni.
دذوُ ِاولنعوقةل ِنيِوشنقىَّ ِةفيِ ِالصنةعيِةم ِةبنعوقلةةه ِنوُأندخوُ ِاولنجنهاِنلةة ِةفيِ ِالصشنقاِنوُةة ِنيِوننعدم
صنهاِ ِنعنلىَّ ِالرشدروُةط ِاولنورنبنعةة ِالصةتيِ ِنسنبنق ِةذوكدرنهاِ .نوُنهنذاةن ِالصشورنطاِةن ِنزاةئنداةن ِةفيِ ِنهةذةه ِاولنكلةنمةة ِةبدخ د
صوُ ة
Dan dua syarat ini adalah tambahan pada kata ini secara khusus di samping empat syarat yang telah
lewat penyebutannya.
Adapun huruf alif adalah tanda rafa’ khusus pada isim tatsniyah saja.
صةديِنقاِةنِ َ:دمنث مظنىَِّ ٍ،نوُدهنوُ ِنموردفوُءع ِ
صةديِنقاِةن(ُ ِنفاِل ص
ضنر ِال ص حمدِ ٍ،نوُدهنوُ ِاولةوسدم ِاولدمنثصنىَِّ ٍ،ننوحدوُ ِ)نح ن
ضمع ِنوُا ة نوُأندقوُدلِ َ:نتدكوُدن ِاولنلة د
ف ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِنروفةع ِاولنكلةنمةة ِةفيِ ِنمووُ ة
صةديِءقِ ٍ،نوُدهنوُ ِاولةوسدم ِاولدموفنردد ض ِنعةن ِالصتونةوُيِةن ِةفيِ ِنقووُلةنك ِ َ:ن
ضصمةةِ ٍ،نوُالرنوُدن ِةعنوُ ء ف ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص .ةلنصنده ِنفاِةعءلِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِاولنلة د
صةديِنقاِةن Alif menjadi tanda rafa’ suatu kata pada satu tempat, yaitu pada isim mutsanna. Contoh: .نح ن
ضنر ِال ص
صةديِنقاِةن Maka
ِ adalah mutsanna, dia marfu’ karena merupakan fa’il. Tanda rafa’nya alif sebagai penggantiال ص
صةديِءق dari dhammah. Dan huruf nun adalah ganti dari tanwin pada ucapanmu: , dan dia adalah isimن
mufrad.
ف ِاولةوثننويِةن ِأنةوُ ِ
ضاِةردع ِاولدموسنندد ِإةنلىَّ ِأنلة ةحمدِ ٍ،نوُدهنوُ ِاولةفوعدل ِاولدم ن
ضمع ِنوُا ة خةرنهاِ ِنموردفوُنعءة ِةفيِ ِنمووُ ة نوُأندقوُدلِ َ:نتدكوُدن ِالرنوُدن ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِأنصن ِاولنكلةنمنة ِالصةتيِ ِةهنيِ ِةفيِ ِآ ة
.اولةوثنننتويِةنِ ٍ،أنةوُ ِاولدموسنندد ِإةنلىَّ ِنوُاةوُ ِنجنماِنعةة ِالرذدكوُةرِ ٍ،أنةوُ ِاولدموسنندد ِإةنلىَّ ِنيِاِةء ِاولدمنؤصننثةة ِاولدمنخاِنطنبةة
Huruf nun menjadi tanda bahwa suatu kata yang berakhiran dengannya adalah marfu’ pada satu tempat,
yaitu pada fi’il mudhari’ yang bersambung kepada alif tatsniyah, bersambung ke wawu jama’ah
mudzakkar, atau bersambung ke huruf ya` mu`annats mukhathabah.
ضاِةرءع ِصةديِنقاِةن ِديِنساِةفنراةن ِنغظدا(ُِ ٍ،نوُننوحدوُ ِ)أنوندتنماِ ِدتنساِةفنراةن ِنغظدا(ُ ِنفنقووُلدنناِ)ِ َ:ديِنساِةفنراةن(ُ ِنوُنكنذا ِ)دتنساِةفنراةن(ُ ِةفوعءل ِدم ن
ف ِاولةوثننويِةن ِنفننوحدوُ ِ)ال ص
أنصماِ ِاولدموسنندد ِإةنلىَّ ِأنلة ة
و
ف ِاولةثننويِةن ِنفاِةعءلِ ٍ،نموبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنروفمع ن د
ب ِنوُاولنجاِةزةمِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِثدبوُ د
ت ِالرنوُةنِ ٍ،نوُألة د ص ة .نموردفوُءعِ ٍ،لةنتنجررةدةه ِةمنن ِالصناِ ة
صةديِنقاِةن ِديِنساِةفنراةن ِنغظداِ ,أنوندتنماِ ِدتنساِةفنراةن ِنغظدا Adapun fi’il mudhari’ yang bersambung ke alif itsnain contohnya
.ال ص
ِ adalah fi’il mudhari’ marfu’, karena tidak ada yang menyebabkan nashabدتنساِةفنراةن ِ danديِنساِةفنراةن Ucapan kita
dan jazm. Tanda rafa’nya adalah tetapnya huruf nun. Huruf alif tatsniyah adalah fa’il, mabni atas tanda
sukun pada keadaan rafa’.
ف ِاولةوثننويِةن ِنقود ِنيِدكوُدن ِنموبددوُظءا ِةباِولنيِاِةء ِةللصدنلنلةة ِنعنلىَّ ِاولنغويِنبةة ِنكنماِ ِةفيِ ِاولةمنثاِةل ِاولنصوُةلِ ٍ،نوُنقود ِنيِدكوُدن ِنموبددوُظءا ِ
ضاِةرنع ِاولدموسننند ِإةنلىَّ ِأنلة ة
ت ِأنصن ِاولةفوعنل ِاولدم ن
نوُنقود ِنرأنويِ ن
ب ِنكنماِ ِةفيِ ِاولةمنثاِةل ِالصثاِةنيِ
خنطاِ ة .ةباِلصتاِةء ِةللصدنللنةة ِنعنلىَّ ِاول ة
Engkau telah melihat bahwa fi’il mudhari’ yang bersambung kepada huruf alif itsnain terkadang diawali
oleh huruf ya` untuk menunjukkan orang ketiga seperti pada contoh pertama. Dan terkadang diawali
oleh huruf ta` untuk menunjukkan orang kedua seperti pada contoh kedua.
ضاِةرءع ِف ِاضلةضثنننتضيِةن ِنفننضحدوُ)ِ َ:اضلةهضننداةن ِدتنساِةفنراةن ِنغظدا(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:أنضندتنماِ ِنيِاِ ِةهضننداةن ِدتنساِةفنراةن ِنغظدا(ُِ ٍ،نفـَ)دتنساِةفنراةن(ُ ِةفيِ ِاضلةمنثاِنلضيِةنِ َ:ةفضعءل ِدم ن
نوُأنصماِ ِاضلدمضسنندد ِإةنلىَّ ِأنلة ة
ف ِنفاِةعءل ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرضفمع ت ِالرنوُةنِ ٍ،نوُاضلنلة د
.نمضردفوُءع ِةبدثدبوُ ة
أنضندتنماِ ِنيِاِ ِةهضننداةن ِ ِ danاضلةهضننداةن ِدتنساِةفنراةن ِنغظدا Adapun fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf alif itsnatain contohnya:
ِ pada dua contoh tersebut adalah fi’il mudhari’ marfu’ dengan tetapnya hurufدتنساِةفنراةن . Makaدتنساِةفنراةن ِنغظدا
nun. Huruf alif adalah fa’il yang mabni atas tanda sukun pada keadaan rafa’.
Dari penjelasan di atas, engkau mengetahui bahwa fi’il mudhari’ yang bersambung ke alif itsnatain hanya
diawali oleh huruf ta` untuk menunjukkan mu`annatsnya fa’il. Sama saja apakah orang ketiga seperti
pada contoh pertama atau orang kedua seperti pada contoh kedua.
ضاِةرنع ِاضلدمضسننند ِإةنلىَّ ِاضلنوُاةوُ ِنقضد ِنيِدكوُدن ِنمضبددوُظءا ِةباِضلنيِاِةء ِةللصدنللنةة ِنعنلىَّ ِاضلنغضيِنبةةِ ٍ،نكنماِ ِةفيِ ِاضلةمنثاِةل ِاضلنصوُةلِ ٍ،نوُنقضد ِنيِدكوُدن ِنمضبددوُظءا ِةباِلصتاِةء ِ
نوُةمضنده ِنتضعلندم ِأنصن ِاضلةفضعنل ِاضلدم ن
ض
بِ ٍ،نكنماِ ِةفيِ ِالةمنثاِةل ِالصثاِةنيِ خنطاِ ة ض
.ةللصدنلنلةة ِنعنلىَّ ِال ة
Dari keterangan di atas, engkau mengetahui bahwa fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf wawu,
terkadang diawali oleh huruf ya` untuk menunjukkan orang ketiga seperti pada contoh pertama. Dan
terkadang bisa diawali huruf ta` untuk menunjukkan orang kedua seperti pada contoh kedua.
ضاِةرءع ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِدثدبوُ د
ت ِالرنوُةنِ ٍ، نوُأنصماِ ِاضلدمضسنندد ِإةنلىَّ ِنيِاِةء ِاضلدمنؤصننثةة ِاضلدمنخاِنطنبةة ِنفننضحدوُ)ِ َ:أنضن ة
ت ِنيِاِ ِةهضندد ِنتضعةرةفيِنن ِنوُا ة
جنبةك(ُِ ٍ،نفـَ)نتضعةرةفيِنن(ُِ َ:ةفضعءل ِدم ن
ض ض ض
.نوُنيِاِدء ِالدمنؤصننثةة ِالدمنخاِنطنبدة ِنفاِةعءل ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرفمع
ت ِنيِاِ ِةهضندد ِنتضعةرةفيِنن ِ Adapun fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf ya` mu`annats mukhathabah contohnya:
أنضن ة
`ِ adalah fi’il mudhari’ marfu’, tanda rafa’nya tetapnya huruf nun. Dan huruf yaنتضعةرةفيِنن . Makaنوُا ة
جنبةك
mu`annats mukhathabah adalah fa’il mabni atas tanda sukun pada keadaan rafa’.
.نوُنل ِنيِدكوُدن ِاضلةفضعدل ِاضلدمضسنندد ِإةنلىَّ ِههةذةه ِاضلنيِاِةء ِإةصل ِنمضبددوُظءا ِةباِلصتاِةءِ ٍ،نوُةهنيِ ِندالصءة ِنعنلىَّ ِنتضأةنيِ ة
ث ِاضلنفاِةعةل
Dan fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf ya` ini hanya bisa diawali oleh huruf ta`, yang menunjukkan
mu`annatsnya fa’il.
.نوُةمنثاِلدنهاِِ َ:نيِدقوُنماِةنِ ٍ،نوُنتدقوُنماِةنِ ٍ،نوُنيِدقوُدموُننِ ٍ،نوُنتدقوُدموُننِ ٍ،نوُنتدقوُةميِننِ ٍ،نوُدتنسصمىَّ ِههةذةه ِاضلنضمةثلننة)ِ َ:اضلنضفنعاِنل ِاضلنخضمنسنة(ُ
Kesimpulannya bahwa fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf alif bisa diawali oleh huruf ta` atau ya`,
demikian pula fi’il mudhari’ yang bersambung ke huruf wawu bisa diawali oleh huruf ta` atau ya`, dan fi’il
mudhari’ yang bersambung ke huruf ya` hanya bisa diawali oleh huruf ta`.
, contoh-contoh ini dinamakan al-af’alul khamsah (fi’il-نيِدقوُنماِةنِ ٍ،نوُنتدقوُنماِةنِ ٍ،نوُنيِدقوُدموُننِ ٍ،نوُنتدقوُدموُننِ ٍ،نوُنتدقوُةميِنن Contohnya:
fi’il yang lima).
ب ت ِالصن و
ص ة نعنلنماِ د
Nashab memiliki lima tanda: fathah, huruf alif, kasrah, huruf ya`, dan dihapusnya huruf nun.
Engkau dapat menghukumi sebuah kata adalah manshub jika engkau mendapati pada akhir kata
tersebut salah satu tanda dari lima tanda: salah satunya merupakan tanda asli, yaitu fathah, dan empat
tanda merupakan cabangnya, yaitu huruf alif, kasrah, huruf ya`, dan dihapusnya huruf nun.
اولنفوتنحدة ِنوُنمنوُا ة
ضدعنهاِ
صول ِب ِنوُلنوم ِنيِصت ة
ص ء ضنعِ َ:ةفيِ ِاولةوسةم ِاولدموفنرةد ِنوُنجومةع ِالصتوكةسيِةر ِنوُاولةفوعةل ِاولدم ن
ضاِةرةع ِإةنذا ِندنخنل ِنعلنويِةه ِنناِ ة ب ِةفيِ ِنثنلنثةة ِنمنوُا ة نفأ نصماِ ِاولنفوتنحدة ِنفنتدكوُدن ِنعنلنمظة ِةللصن و
ص ة
خةرةه ِنشويِءء .ةبآِ ة
Adapun fathah menjadi tanda untuk nashab pada tiga tempat: pada isim mufrad, jamak taksir, dan fi’il
mudhari’ jika ada ‘amil nashab yang masuk padanya dan tidak ada sesuatupun yang bersambung di akhir
katanya.
ضدع ِالصثاِةنيِِ َ:نجومدع ِالصتوكةسيِةرِ ٍ، ضدع ِاولنصوُدلِ َ:اولةوسدم ِاولدموفنرددِ ٍ،نوُاولنمووُ ة ضنعِ ٍ،اولنمووُ ة صوُنبءة ِةفيِ ِنثنلنثةة ِنمنوُا ة نوُأندقوُدلِ َ:نتدكوُدن ِاولنفوتنحدة ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِأنصن ِاولنكلةنمنة ِنمون د
و
ف ِاثننويِةنِ ٍ،نوُنل ِنوُادوُ ِنجنماِنعمةِ ٍ،نوُنل ِنيِاِدء ِدمنخاِنطنبمةِ ٍ،نوُنل ِدنوُدن ِنتووُةكيِمدِ ٍ،نوُنل ِ ن صول ِةبآِ ة
خةرةه ِألة د بِ ٍ،نوُنلوم ِنيِصت ة
ص ءضاِةردع ِالصةذي ِنسنبنقده ِنناِ ة ضدع ِالصثاِلة د
ثِ َ:اولةفوعدل ِاولدم ن نوُاولنمووُ ة
.نوُدن ِةنوسنوُمةد
Fathah menjadi tanda bahwa kata itu manshub pada tiga tempat.
Isim mufrad
Jamak taksir
`Fi’il mudhari’ yang didahului ‘amil nashab dan tidak diakhiri oleh alif tatsniyah, wawu jama’ah, ya
mukhathabah, nun taukid, dan nun niswah.
ت ِنعلةظميِاِ(ُ ِنوُننوحةوُ ِ)نقاِنبول د
ت ِةهونظدا(ُ ِنفنعلةظميِاِ ِنوُةهونظداِ ٍ،اوسنماِةن ِدموفنرنداةن ِ خةرةه ِةفيِ ِننوحةوُ ِ)نلةقيِ دأنصماِ ِاولةوسدم ِاولدموفنردد ِنفنقود ِنسنبنق ِنتوعةريِفددهِ ٍ،نوُاولنفوتنحدة ِنتدكوُدن ِنظاِةهنرظة ِنعنلىَّ ِآ ة
ن ن و د ن ن ظ ن د و ن و د ن ء ص ص ص ن ن
صةبةهنماِ ِاولنفوتنحدة ِالصظاِةهنرةِ ٍ،نوُالصوُدل ِدمذكءر ِنوُالثاِةنيِ ِدمنؤنثِ ٍ،نوُتكوُدن ِالفتنحة ِدمقصدنرة ِنوحدوُ ِ)لةقيِت ِالفتىَّ(ُ ِ
و د صوُنباِةن؛ ِةلنصندهنماِ ِنموفدعوُنلةنِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن و نوُدهنماِ ِنمون د
صةبةهنماِ ِنفوتنحءة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاولنلة ة
ف ِنمنننع صوُنباِةن؛ ِلةنكووُةن ِدكلل ِنموندهنماِ ِنوُنقنع ِنموفدعوُظل ِةبةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن و نوُننوحدوُ ِ)نحصدوث د
ت ِنلويِنلىَّ(ُ ِنفاِولنفنتىَّ ِنوُنلويِنلىَِّ َ:اوسنماِةن ِدموفنرنداةن ِنمون د
ثظدهوُةرنهاِ ِالصتنعرذدرِ ٍ،نوُاولنصوُدل ِدمنذصكءر ِنوُالصثاِةنيِ ِدمنؤصن ء
.ةمون ِ د
ت ِنعلةظميِاِ Adapun isim mufrad, telah berlalu pengertiannya. Fathah bisa nampak pada akhir kata, contoh ِنلةقيِ د
و و ظ و
ِ adalah dua isim manshub karena keduanya berkedudukan maf’ul. Tandaةهنظدا ِ danنعلةميِاِ . Makaنقاِنبل د
ت ِةهنظدا dan
nashabnya fathah yang nampak. Yang pertama mudzakkar, yang kedua mu`annats. Fathah bisa
ت ِاولنفنتىَّ tersembunyi, contoh ِ adalah dua isim mufrad manshub; karenaنلويِنلىَّ ِ danاولنفنتىَّ . Makaنحصدوث د
ت ِنلويِنلىَّ ِ danنلةقيِ د
keduanya maf’ul bih. Tanda nashabnya adalah fathah yang tersembunyi pada huruf alif, ta’adzdzur
mencegah dari kemunculannya. Yang pertama mudzakkar, dan yang kedua mu`annats.
ت ِاولدهدنوُند(ُ ِنفاِلنرنجاِنل ِ ت ِالنرنجاِنل(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نرنعويِ د صاِنحوب د خةرةهِ ٍ،ننوحدوُ ِ) ن ضاِِ ٍ،نوُاولنفوتنحدة ِنقود ِنتدكوُدن ِنظاِةهنرظة ِنعنلىَّ ِآ ةنوُأنصماِ ِنجومدع ِالصتوكةسيِةر ِنفنقود ِنسنبنق ِنتوعةريِفدده ِأنويِ ظ
ثِ ٍ،نوُنقود ِنتدكوُدن ِاولنفوتنحدة ِ صةبةهنماِ ِاولنفوتنحدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُاولنصوُدل ِدمنذصكءرِ ٍ،نوُالصثاِةنيِ ِدمنؤصن ء نوُاولدهدنوُندِ َ:نجومنعاِ ِنتوكةسيِمر ِنمون د
صوُنباِةنِ ٍ،لةنكووُةنةهنماِ ِنموفدعوُنلويِةنِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن و
صوُنباِةن؛ ِ و و ن ن و ن ن ن و و ن ن ن ن ن
س ِدسكاِنرىَ(ُِ ٍ،نوُنوحدوُ ِقووُلةةه ِتنعاِلىَّ)ِ َ:نوُأنةكدحوُا ِالنيِاِنمىَّ(ُ ِفدسكاِنرىَ ِنوُالنيِاِنمىَِّ َ:نجومنعاِ ِتكةسيِمر ِنمن د ن دمنقصدنرظةِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نوُتنرىَ ِالناِ ن
ص ن
ظدهوُةرنهاِ ِالصتنعرذدر ف ِنمنننع ِةمون ِ د صةبةهنماِ ِنفوتنحءة ِدمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاولنلة ة .لةنكووُةنةهنماِ ِنموفدعوُنلويِةنِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن و
Adapun jamak taksir, juga telah lewat pengertiannya. Fathah terkadang bisa nampak pada akhir kata,
ت ِالنرنجاِنل contoh ت ِاولدهدنوُند ِ danن
صاِنحوب د ِ keduanya adalah jamak taksir manshub,اولدهدنوُند ِ danالنرنجاِنل . Makaنرنعويِ د
karena kedudukannya sebagai maf’ul. Tanda nashabnya fathah yang nampak. Yang pertama mudzakkar
sedangkan yang kedua mu`annats. Fathah terkadang bisa tersembunyi, contohnya firman Allah ta’ala:
ِ keduanya jamak taksir manshub, karenaاولننيِاِنمىَّ ِ danدسنكاِنرىَ . Makaنوُأنونةكدحوُا ِاولننيِاِنمىَّ ِ danنوُنتنرىَ ِالصناِ ن
س ِدسنكاِنرىَ
kedudukannya sebagai maf’ul. Tanda nashabnya fathah yang tersembunyi pada huruf alif, ta’adzdzur
mencegah dari kemunculannya.
صةبةه ِاضلنفضتنحدة ِب ِةبـَ)نلضن(ُِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض ضاِةردع ِاضلنمضذدكوُدر ِنفننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِةلىَّ﴿ِ َ:نلضن ِننضبنرنح ِنعنلضيِةه ِهنعةكةفيِنن﴾َِ ٍ،نفـَ)ننضبنرنح(ُِ َ:ةفضعءل ِدم ن
ضاِةرءع ِنمضن د
صوُ ء نوُأنصماِ ِاضلةفضعدل ِاضلدم ن
صةبةه ِنفضتنحءة ِ ب ِةبـَ)أنضن(ُِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض الصظاِةهنردةِ ٍ،نوُنقضد ِنتدكوُدن ِاضلنفضتنحدة ِدمنقصدنرظةِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نيِدسررةنيِ ِأنضن ِنتضسنعىَّ ِإةنلىَّ ِاضلنمضجةد(ُِ ٍ،نفـَ)نتضسنعىَّ(ُِ َ:ةفضعءل ِدم ن
ضاِةرءع ِنمضن د
صوُ ء
ر د
ف ِنمنننع ِةمضن ِظدهوُةرنهاِ ِالصتنعذدر ن ض
.دمنقصدنرءة ِنعنلىَّ ِاللة ة
’ِ adalah fi’il mudhariننضبنرنح , makaلنضن ِننضبنرنح ِنعلنضيِةه ِهنعةكةفيِنن Adapun fi’il mudhari’ contohnya firman Allah ta’ala:
. Tanda nashabnya fathah yang nampak. Terkadang fathahnya bisaنلضن manshub dengan sebab
.أنضن ِ adalah fi’il mudhari’ manshub dengan sebabنتضسنعىَّ , makaنيِدسررةنيِ ِأنضن ِنتضسنعىَّ ِإةنلىَّ ِاضلنمضجةد tersembunyi, contoh:
Tanda nashabnya fathah yang tersembunyi pada huruf alif, ta’adzdzur mencegah dari kemunculannya.
ضةرةبيِ(ُِ ٍ، ضةردبوُا(ُِ ٍ،أنضوُ ِنيِاِدء ِدمنخاِنطنبمة ِننضحدوُ)ِ َ:نلضن ِنت ض ف ِاضثننضيِةنِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نلضن ِنيِ ض
ضةرنباِ(ُِ ٍ،أنضوُ ِنوُادوُ ِنجنماِنعمةِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نلضن ِنت ض خةر ِاضلةفضعةل ِاضلدم ن
ضاِةرةع ِأنلة د صنل ِةبآِ ة نفإةةن ِاصت ن
ن ض ن
ف ِأةوُ ِالنوُادوُ ِأةوُ ِ ن ض ر
ف ِالنوُةنِ ٍ،نوُاللة د ض ض ن د ن
صوُب ِةبـَ)لن(ُِ ٍ،نوُنعلنمة ِنصةبةه ِنحذ دض ن ء ض ض ن ض ن ض ن ض ن ض ن ض
لن ضم ِنيِدكن ِنصدبده ِةباِلفتنحةة؛ ِفكيل ِةمن)ِ َ:تضةرنباِ(ُ ِنوُ ِ)تضةردبوُا(ُ ِنوُ ِ)تضةرةبيِ(ُِ ٍ،نمن د
د ض ن ض
ض
ك ِةفيِنماِ ِنيِأةتيِ ه
ف ِذلة ن .اضلنيِاِدء ِنفاِةعءل ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرفمعِ ٍ،نوُنسنتضعةر د
ض
ب ا ِلنضن ِنتضذنهنبضن(ُ ِنفدهنوُ ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِاضلنفضتةح ِةفيِ ِنمنحنل ِنن ض
ص م ا ِلنضن ِنتضذنهنبصن(ُِ ٍ،أنضوُ ِنخةفيِنفءة ِننضحدوُ)ِ َ:نوُ ة
خةرةه ِدنوُدن ِنتضوُةكيِمد ِنثةقيِلنءةِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نوُ ة .نوُإةةن ِاصت ن
صنل ِةبآِ ة
ف ِنعةن ِاضلنفضتنحةة
ةننيِاِنبدة ِاضلنلة ة
ك ِنوُأننخاِ ن
ك Huruf alif menjadi tanda nashab pada asma`ul khamsah (isim yang lima), contoh: ت ِأننباِ ن
ِ dan yangنرأنويِ د
semisal itu.
ك ِةبأ نصن ِاضلنعنلنمنة ِالصدالصنة ِصظباِِ ٍ،نوُاضلنيِاِةء ِنج مظراِ ٍ،نوُاضلنن ِدنضخةبدر نف ِنن ضت ِةفيِنماِ ِنسنبنق ِاضلنضسنماِنء ِاضلنخضمنسنةِ ٍ،نوُنشضرنط ِإةضعنراةبنهاِ ِةباِضلنوُاةوُ ِنرضفظعاِِ ٍ،نوُاضلنلة ة
نوُأندقوُدلِ َ:نقضد ِنعنرضف ن
ن
صضر ِأنخاِنك(ُِ ٍ،نوُ)دزوُةري ِنحنماِةك(ُِ ٍ،نوُ)ننظضف ِنفاِنك(ُِ ٍ،نوُ)نل ن ض ن
خةرنهاِِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:اضحنتةر ضم ِأنباِنك(ُِ ٍ،نوُ)ان د ف ِةفيِ ِآ ة ن ض ء
صوُنبة ِدوُدجوُدد ِاللة ة ض
ت ِنمن د نعنلىَّ ِأنصن ِإةضحندىَ ِههةذةه ِاضلنكلةنماِ ة
ب؛ ِةلنصنده ِنوُنقنع ِةفيِنهاِ ِنمضفدعوُظل ِةبةهِ ٍ، نتضحنتةر ضم ِنذا ِاضلنماِةل ِلةنماِلةةه(ُِ ٍ،نفدكيل ِةمضن ِ)ِ َ:أننباِنكِ ٍ،نوُأننخاِنكِ ٍ،نوُنحنماِةكِ ٍ،نوُنفاِنكِ ٍ،نوُنذا ِاضلنماِةل(ُ ِةفيِ ِههةذةه ِاضلنضمةثنلةة ِنوُننضحةوُنهاِ ِنمضن د
صوُ ء
ف ِإةنلضيِةه
ضاِ ء ض
ف(ُِ ٍ،نوُ)النماِةل(ُ ِدم ن ض
فِ ٍ،نوُنماِ ِنبضعندده ِةمنن ِ)النكاِ ةضاِ ء ف ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاضلنفضتنحةةِ ٍ،نوُدكيل ِةمضننهاِ ِدم ن صةبةه ِاضلنلة د
.نوُنعنلنمدة ِنن ض
ضةع ب ِةفيِةه ِنعةن ِاضلنفضتنحةة ِةسنوُىَ ِههنذا ِاضلنمضوُ ةضءع ِنتدنوُ د ف ِنمضوُ ة س ِلةضلنلة ة.نوُلنضيِ ن
Engkau telah mengetahui dari pembahasan yang lalu apa itu asma`ul khamsah dan syarat i’rabnya
dengan huruf wawu ketika rafa’, huruf alif ketika nashab, dan huruf ya` ketika jar. Sekarang kami
memberitahu engkau bahwasanya tanda yang menunjukkan salah satu kata-kata ini manshub adalah
ك keberadaan huruf alif pada akhir katanya. Contoh: نل ِنتضحنتةر ضم ِنذا ِ , danاضحنتةر ضم ِأننباِنكِ ,اضن د
صضر ِأننخاِنكِ ,دزوُةري ِنحنماِةكِ ,نننظضف ِنفاِ ن
ك . Maka, setiap dari:اضلنماِةل ِلةنماِلةةه
ِ pada contoh ini dan semisalnya adalahنذا ِاضلنماِةل , danأننباِنكِ ,أننخاِنكِ ,نحنماِةكِ ,نفاِ ن
manshub, karena berkedudukan sebagai maf’ul bih. Tanda nashabnya adalah huruf alif sebagai
pengganti dari fathah. Setiap kata tersebut adalah mudhaf, dan kata yang setelahnya berupa huruf kaf
ِ adalah mudhaf ilaih.اضلنماِةل dan
Huruf alif tidak memiliki satu tempat pun yang mengganti dari fathah selain tempat ini.
كخةرةهِ ٍ،نوُهذلة ن ب ِههنذا ِاضلنجضمةع ِةبدوُدجوُةد ِاضلنكضسنرةة ِةفيِ ِآ ة ص ة ك ِأنضن ِنتضسنتةدصل ِنعنلىَّ ِنن ض ك ِأنصنده ِديِضمةكدن نث ِالصساِلةنمِ ٍ،نوُاضلنن ِدنضخةبدر ن
ت ِةفيِنماِ ِنسنبنق ِنجضمنع ِاضلدمنؤصن ةنوُأندقوُدلِ َ:نقضد ِنعنرضف ن
ن ض
صوُنباِةن؛ ِلةنكضوُةن ِالصوُةل ِاضسظماِ ِ ض ص
ت(ُِ َ:نجضمدع ِدمنؤن م
ث ِنساِلةءمِ ٍ،نوُدهنماِ ِنمن د ص ض
ت(ُِ ٍ،نوُ)الدمنهذنباِ ة ض د ض ض ض
ت ِديِدةركنن ِالنمضجند(ُِ ٍ،نفكيل ِةمنن ِ)النفنتنيِاِ ة ص ض ض
ننضحدوُ ِنقضوُلةنك)ِ َ:إةصن ِالنفنتنيِاِ ة
ت ِالدمنهذنباِ ة
صةبةهنماِ ِاضلنكضسنردة ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاضلنفضتنحةةبِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض صوُ ة .لةـَ)إةصن(ُِ ٍ،نوُلةنكضوُةن ِالصثاِةنيِ ِننضعظتاِ ِلةضلنمضن د
Kasrah tidak memiliki satu tempat pun yang mengganti dari fathah selain tempat ini.
Engkau telah mengenali apa itu isim mutsanna pada pembahasan yang telah lalu. Demikian pula engkau
telah mengenali jamak mudzakkar salim. Sekarang, kami beritahu engkau bahwa mungkin bagimu untuk
mengenali nashab salah satu isim dari keduanya dengan keberadaan huruf ya` pada akhir kata itu. Beda
antara keduanya, bahwa huruf ya` pada isim mutsanna, huruf sebelumnya difathah dan huruf setelahnya
dikasrah. Adapun huruf ya` pada jamak mudzakkar, huruf sebelumnya dikasrah dan huruf setelahnya
difathah.
ب ِصوُ ءصدفوُنرضيِةن(ُ ِنوُ ِ)ةكنتاِنبضيِةن(ُ ِنمضن دصدفوُنرضيِةن ِنفضوُنق ِالصشنجنرةة(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:اضشنتنرىَ ِأنةبيِ ِةكنتاِنبضيِةن ِةليِ ِنوُةلنةخيِ(ُِ ِ.نفدكيل ِةمضن ِ)دع ض ت ِدع ضنفةمنثاِدل ِاضلدمنثصنىَّ)ِ َ:نننظضر د
ض ِنعةن ِالصتضنةوُيِةن ِةفيِ ِاضلةضسةم ِاضلدمضفنرةد صةبةه ِاضلنيِاِدء ِاضلنمضفدتوُدح ِنماِ ِنقضبنلنهاِِ ٍ،اضلنمضكدسوُدر ِنماِ ِنبضعندنهاِ؛ ِةلنصنده ِدمنثصنىَِّ ٍ،نوُالرنوُدن ِةعنوُ ء
.لةنكضوُةنةه ِنمضفدعوُظل ِةبةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض
ضاِ ِنرنبةه ضم Contoh isim jamak mudzakkar salim: ب ِنعنلىَّ ِاضلدمنذانكنرةة ِ danإةصن ِاضلدمصتةقيِنن ِنلنيِضكةسدبوُنن ِةر ن
ت ِاضلدمضجنتةهةديِنن ِةباِضلةضنةكنباِ ة
صضح د
.نن ن
ص ض ن ض ض
ِ adalah manshub, karena berkedudukan sebagai maf’ul bih. Tandaالدمجتةهةديِنن ِ danالدمتةقيِنن Setiap dari
nashabnya huruf ya` yang dikasrah huruf sebelumnya dan difathah huruf setelahnya. Karena kata ini
merupakan jamak mudzakkar salim. Dan huruf nun adalah ganti dari tanwin pada isim mufrad.
ةننيِاِنبدة ِنحضذ ة
ف ِالرنوُةن ِنعةن ِاضلنفضتنحةة
Adapun dihapusnya huruf nun menjadi tanda nashab pada fi’il yang lima (af’alul khamsah) yang rafa’nya
dengan tetapnya huruf nun.
Engkau telah mengetahui dari pembahasan yang lalu apa itu af’alul khamsah (fi’il yang lima). Sekarang
kami beritahu bahwa mungkin engkau mengenali nashab setiap fi’il yang lima itu jika engkau mendapati
huruf nun yang merupakan tanda rafa’ itu terhapus. Contoh fi’il yang lima pada keadaan nashab adalah
ظوُا ِدددروُنسدك ضم ucapanmu ظوُا . Sehingga, setiap dariديِضؤلةدمةنيِ ِةمنن ِاضلدكنساِنلىَّ ِأنضن ِديِضهةمدلوُا ِةفيِ ِنوُا ة
جنباِةتةه ضم ِ danنيِدسررةنيِ ِأنضن ِنتضحنف د ِ danنتضحنف د
. Tanda nashabnya dihapusnya huruf nun. Wawu jama’ahأنضن ِ adalah fi’il mudhari’ manshub karenaديِضهةمدلوُا
adalah fa’il, mabni di atas tanda sukun pada keadaan rafa’.
جةبةك(ُِ ٍ،نوُنقضد ِ ف ِاضلةضثننضيِةنِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نيِدسررةنيِ ِأنضن ِنتنناِنل ِنرنغنباِةتدكنماِ(ُ ِنوُاضلدمصت ة
صدل ِةبنيِاِةء ِاضلدمنخاِنطنبةةِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:ديِضؤلةدمةنيِ ِأنضن ِدتنفنرةطيِ ِةفيِ ِنوُا ة نوُنكهذلة ن
ك ِاضلدمصت ة
صدل ِةبأ نلة ة
ف ِدتضعةردبدهنماِت ِنكضيِ ن.نعنرضف ن
ِ danنيِدسررةنيِ ِأنضن ِنتنناِنل ِنرنغنباِةتدكنماِ Begitu pula af’alul khamsah yang bersambung dengan huruf alif itsnain, seperti
. Engkau telahديِضؤلةدمةنيِ ِأنضن ِدتنفنرةطيِ ِةفيِ ِنوُا ة
جةبةك yang bersambung dengan huruf ya` mukhathabah, seperti
mengetahui bagaimana cara mengi’rabnya.
نعنلنمدة ِاضلنخضف ة
ض
ضِ ٍ،نوُالصثاِةنيِِ َ: صدل ِةفيِ ِاضلنخضف ة حظدا ِةمضن ِنثنلنثةة ِأنضشنيِاِنءِ َ:اضلنصوُدلِ َ:اضلنكضسنردةِ ٍ،نوُةهنيِ ِاضلن ض ف ِأنصن ِاضلنكلةنمنة ِنمضخدفوُ ن
ضءة ِإةنذا ِنوُنجضد ن
ت ِةفيِنهاِ ِنوُا ة ك ِأنضن ِنتضعةر ن
نوُأندقوُدلِ َ:ديِضمةكدن ن
ظ
صيِل ِةفيِنماِ ِنيِاِةليِ ض
ك ِنتف ة ه د ض د
ضدع ِنيِكوُدن ِةفيِنهاِِ ٍ،نوُنسننذكدر ِذلة ن ن ن ص ض ن ض
حمد ِةمضن ِههةذةه ِالشنيِاِةء ِالثلثةة ِنمنوُا ة د ض د ض ض
ثِ َ:النفتنحةِ ٍ،نوُدهنماِ ِنفضرنعاِةن ِنعةن ِالنكضسنرةة؛ ِنوُلةكنل ِنوُا ة .اضلنيِاِدءِ ٍ،نوُالصثاِلة د
Engkau bisa mengenali suatu kata itu dikhafdh jika engkau mendapati padanya salah satu dari tiga hal.
Pertama: kasrah, dan ini adalah asal dari khafdh. Kedua: huruf ya`. Ketiga: Fathah. Keduanya merupakan
cabang dari kasrah. Setiap salah satu dari tiga hal ini memiliki tempat-tempatnya. Kami akan sebutkan
secara rinci pada pembahasan berikut.
اضلنكضسنردة ِنوُنمنوُا ة
ضدعنهاِ
ف ِنوُنجومةع ِاولدمنؤصن ة
ث ِالصساِلةةم ف ِنوُنجومةع ِالصتوكةسيِةر ِاولدمون ن
صةر ة ضنعِ َ:ةفيِ ِاولةوسةم ِاولدموفنرةد ِاولدمون ن
صةر ة .نفأ نصماِ ِاولنكوسنردة ِنفنتدكوُدن ِنعنلنمظة ِلةولنخوف ة
ض ِةفيِ ِنثنلنثةة ِنمنوُا ة
Adapun kasrah menjadi tanda khafdh pada tiga tempat: pada isim mufrad yang munsharif, jamak taksir
yang munsharif, dan jamak mu`annats salim.
Kasrah memiliki tiga tempat yang pada setiap tempat itu merupakan tanda bahwa isim tersebut
dikhafdh.
صضر د
فِ َ:دهنوُ ِ ف ِنيِضلنحدق ِآ ة
خنردهِ ٍ،نوُال ن صضر ن ت ِنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِدمضفنرظداِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِدمضن ن
صةرظفاِِ َ:أنصن ِال ص فِ ٍ،نوُنقضد ِنعنرضف نصةر د ضدع ِاضلنصوُدلِ َ:اضلةضسدم ِاضلدمضفنردد ِاضلدمضن ن
اضلنمضوُ ة
ض ن
ت ِةمضن ِدمنعاِنشنرةة ِنخاِلةمد(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:أضعنجنبةنيِ ِدخلددق ِنبكمر(ُ
ت ِنعضن ِنعلةليِ(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:اضسنتنفضد د ضيِ د ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممد(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:نر ة ض
.الصتنةوُيِدنِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نسنعضيِ د
ض ِضةه ِاضلنكضسنردة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدكيل ِةمضن ِ)نخاِلةمد(ُِ ٍ،نوُ ِ)نبضكمر(ُ ِنمضخدفوُ ء ض ِنعلنضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخضف ة ف ِاضلنخضف ة ض ِلةدددخوُةل ِنحضر ة نفدكيل ِةمضن ِ)دمنحصممد(ُ ِنوُ ِ)نعلةليِ(ُ ِنمضخدفوُ ء
صةرنفءة؛ ِلةلددحوُةق ِالصتضنةوُيِةن ِنلنهاِ
ضاِِ ٍ،نوُدمنحصمءد ِنوُنعلةييِ ِنوُنخاِلةءد ِنوُنبضكءرِ َ:أنضسنماِءء ِدمضفنرندءةِ ٍ،نوُةهنيِ ِدمضن ن ض ضاِنفةة ِنماِ ِنقضبنلده ِإةنلضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخضف ة
ضةه ِالنكضسنردة ِالصظاِةهنردة ِأنضيِ ظ .ةلة ن
Tempat pertama: isim mufrad yang munsharif. Engkau telah mengetahui makna isim itu mufrad. Dan
makna bahwa isim itu munsharif bahwa sharf berada pada akhir kata dan sharf adalah tanwin, contoh:
ت ِنعضن ِنعلةليِِ ,اضسنتنفضد د
ت ِةمضن ِدمنعاِنشنرةة ِنخاِلةمد .أنضعنجنبةنيِ ِدخلددق ِنبضكمر , danنسنعضيِ د
ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممدِ ,نر ة
ضيِ د
ِ adalah dikhafdh karena kata tersebut diawali huruf khafdh. Tanda khafdhnyaنعلةليِ ِ danدمنحصممد Setiap dari
ِ adalah dikhafdh karena idhafah kata sebelumnyaنبضكمر ِ danنخاِلةمد adalah kasrah yang nampak. Dan setiap dari
ِ adalah isim-isim mufradدمنحصمءد ِنوُنعلةييِ ِنوُنخاِلةءد ِنوُنبضكءر kepadanya. Tanda khafdhnya kasrah yang nampak juga. Dan
dan munsharif karena diakhiri tanwin.
ضةع ِاضلنصوُةل ِدهنناِ ِنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِ ت ِةفيِ ِاضلنمضوُ ة ت ِةمصماِ ِنسنبنق ِنمضعننىَّ ِنجضمةع ِالصتضكةسيِةرِ ٍ،نوُنعنرضف ن فِ ٍ،نوُنقضد ِنعنرضف ن صةر د ضدع ِالصثاِةنيِِ َ:نجضمدع ِالصتضكةسيِةر ِاضلدمضن ن نوُاضلنمضوُ ة
ض ِلةدددخوُةل ِ ب(ُ ِنمضخدفوُ ء صنحاِ م شضجنعاِمن(ُِ ٍ،نفدكيل ِةمضن ِ)ةرنجاِمل(ُ ِنوُ ِ)أن ض ب ِلننناِ ِ د
صنحاِ م ت ِنعضن ِأن ضضيِ د ت ِةبةرنجاِمل ِةكنرامم(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:نر ة ك ِننضحدوُ)ِ َ:نمنرضر د صةرظفاِِ ٍ،نوُهذلة ن
دمضن ن
ضةه ِ ض د
ضِ ٍ،نوُنعنلنمة ِنخف ة ض
ت ِلةلنمخدفوُ ة ض ن
ض ِةلصنده ِننضع ء ض
شضجنعاِمن(ُ ِنمخدفوُ ء ص
ضةه ِالنكضسنردة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُدكيل ِةمضن ِ)ةكنرامم(ُ ِنوُ ِ) د ض ض د
ض ِنعنلضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمة ِنخف ة ض
ف ِالنخف ة ض نحضر ة
صةرنفءة؛ ِلةلددحوُةق ِالصتضنةوُيِةن ِنلنهاِ ن نض م
د يِ ِ ه وُ رِ ٍ،
ة م ن ة ن سيِ ض
ك ن
ت ع ِ
د موُد ج
د ء
نِ َ: عاِ
ن جض د
ش وُمِ ٍ،
ن ة ن ء نرا ك وُ ء
بِ ٍ، حاِ
ن ض
ص ن أ وُ
ن ء
لِ ٍ، جاِ روُ
ن ة ن ظ
ضاِِ ٍ، يِ ض ن أ د
ة ِ ر ه
ة ن ظاِص د
ة ِال ر
ن سض ن
ك لض .ا
Tempat kedua: jamak taksir yang munsharif. Engkau telah mengetahui dari yang telah lalu apa itu makna
jamak taksir. Dan engkau telah tahu pada tempat kasrah yang pertama apa itu makna isim itu munsharif.
ت ِةبةرنجاِمل ِةكنرامم Contoh: شضجنعاِمن ِ danنمنرضر د ب ِنلنناِ ِ د ت ِنعضن ِأن ض
صنحاِ م ضيِ د
ب ِ danةرنجاِمل . Setiap dariنر ة ِ adalah dikhafdh karenaأن ض
صنحاِ م
ِ danةكنرامم kata tersebut diawali huruf khafdh. Tanda khafdhnya adalah kasrah yang nampak. Setiap dari
ِ juga dikhafdh karena na’at ke isim yang dikhafdh. Tanda khafdhnya kasrah yang nampak juga. Danد
شضجنعاِمن
شضجنعاِءنبِ ٍ،نوُةكنراءمِ ٍ،نوُ د ِ adalah jamak taksir yang munsharif karena diakhiri tanwin.ةرنجاِءلِ ٍ،نوُأن ض
صنحاِ ء
Tempat ketiga: jamak mu`annats salim. Engkau telah mengetahui dari pembahasan yang telah lewat apa
ت itu makna jamak mu`annats salim. Contohnya ت ِدمنؤصدنباِ م ت ِ danنننظضر د
ت ِإةنلىَّ ِنفنتنيِاِ م ت ِنقاِةننتاِ مت ِنعضن ِدمضسلةنماِ م
ضيِ د
. Makaنر ة
ت setiap dari kata ِ adalah dikhafdh karena kata tersebut diawali oleh huruf khafdh. Tandaدمضسلةنماِ م
ت ِ danنفنتنيِاِ م
ت khafdhnya adalah kasrah yang nampak. Dan setiap dari kata ت ِ danدمنؤصدنباِ مِ adalah dikhafdh karenaنقاِةننتاِ م
تmengikuti isim yang dikhafdh. Tanda khafdhnya adalah kasrah yang nampak juga. Setiap dari , تِ ,دمضسلةنماِ م
نفنتنيِاِ م
ِ adalah jamak mu`annats salim.نقاِةننتاِ م
ت , danدمنؤصدنباِ م
ت
ضنعِ َ:ةفيِ ِاولنوسنماِةء ِاولنخومنسةة ِنوُةفيِ ِالصتوثةننيِةة ِنوُاولنجومةع .نوُأنصماِ ِاولنيِاِدء ِنفنتدكوُدن ِنعنلنمظة ِلةولنخوف ة
ض ِةفيِ ِنثنلنثةة ِنمنوُا ة
Adapun huruf ya` menjadi tanda khafdh di tiga tempat: pada al-asma`ul khamsah (isim-isim yang lima),
isim mutsanna, dan jamak mudzakkar salim.
Huruf ya` memiliki tiga tempat yang pada setiap tempat tersebut menunjukkan bahwa isim itu dikhafdh.
1. Al-asma`ul khamsah. Engkau telah mengenalinya dan mengetahui syarat-syarat i’rabnya dari
ك ِاضلنضكنبةر pembahasan yang telah lewat. Contohnya: خيِ ن ت ِأن ة ك ِنعنلىَّ ِ ن
صضوُ ة صنباِنح ِدكنل ِنيِضوُممِ ,نل ِنتضرنفضع ِ ن
صضوُنت ن نل ِ , danنسلن ضم ِنعنلىَّ ِأنةبيِ ن
ك ِ ن
ح مظباِ ِلةةذي ِاضلنماِةل ِإةصل ِأنضن ِنيِدكوُنن ِدمنؤصدظباِ
ك . Setiap dariنتدكضن ِدم ة ِ adalah dikhafdh, karena didahului olehةذي ِاضلنماِةل , danأنةبيِنكِ ,أن ة
خيِ ن
huruf khafdh. Tanda khafdhnya adalah huruf ya`, adapun huruf kaf pada dua contoh pertama adalah
dhamir mukhathab (kata ganti orang kedua) dan ia adalah mudhaf ilaih mabni atas tanda fathah pada
ِ pada contoh ketiga juga merupakan mudhaf ilaih, majrur denganاضلنماِةل kedudukan khafdh. Dan kata
kasrah yang nampak.
ض؛ ِلةدددخوُةل ِ صةديِنقضيِةن(ُ ِنمضخدفوُ ء صةديِنقضيِةن(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)اضلدجضنةدصيِضيِةن ِنوُال ص
ظضر ِإةنلىَّ ِاضلدجضنةدصيِضيِةن(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:نسلن ضم ِنعنلىَّ ِال ص ضدع ِالصثاِةنيِِ َ:اضلدمنثصنىَِّ ٍ،نوُهذلة ن
ك ِننضحدوُ)ِ َ:اضن د اضلنمضوُ ة
صةديِنقضيِةن(ُ ِدمنثظمنىَّ؛ ِةلنصنده ِندايل ِنعنلىَّ ِاضثننضيِةن
ضةه ِاضلنيِاِدء ِاضلنمضفدتوُدح ِنماِ ِنقضبلننهاِ ِاضلنمضكدسوُدر ِنماِ ِنبضعندنهاِِ ٍ،نوُدكيل ِةمنن ِ)اضلدجضنةدصيِضيِةن ِنوُال ص
ض ِنعلنضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخضف ة ف ِاضلنخضف ة .نحضر ة
ظضر ِإةنلىَّ ِاضلدجضنةدصيِضيِةن 2. Isim mutsanna, contohnya: صةديِنقضيِةن ِ danاضلدجضنةدصيِضيِةن . Setiap dariنسلن ضم ِنعنلىَّ ِال ص
صةديِنقضيِةن ِ danاضن د ِ adalahال ص
dikhafdh, karena didahului oleh huruf khafdh. Tanda khafdhnya adalah huruf ya` yang huruf sebelumnya
صةديِنقضيِةن ِ danاضلدجضنةدصيِضيِةن difathah dan huruf setelahnya dikasrah. Setiap dari ِ adalah isim mutsanna karenaال ص
menunjukkan dua.
ت ِإةنلىَّ ِاضلدمضسلةةميِنن ِاضلنخاِةشةعيِنن(ُِ ٍ،نفدكيل ِةمنن ِ)اضلنبضكةريِنن ِ ت ِنعةن ِاضلنبضكةريِنن(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:نننظضر د
ضيِ دثِ َ:نجضمدع ِاضلدمنذصكةر ِالصساِلةدمِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نر ة اضلنمضوُ ة
ضدع ِالصثاِلة د
ض ض ض ض ض ض
ضةه ِالنيِاِدء ِالنمكدسوُدر ِنماِ ِنقضبنلنهاِ ِالنمفدتوُدح ِنماِ ِنبضعندنهاِِ ٍ،نوُدكيل ِةمندهنماِ ِنجضمدع ِدمنذصكمر ِنساِلةءم ض
ض ِنعنلضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخف ة ض ض
ف ِالنخف ة ض؛ ِلةدددخوُةل ِنحضر ة .نوُاضلدمضسلةةميِنن(ُ ِنمضخدفوُ ء
ت ِنعةن ِاضلنبضكةريِنن 3. Jamak mudzakkar salim. Contohnya: ت ِإةنلىَّ ِاضلدمضسلةةميِنن ِاضلنخاِةشةعيِنن ِ danنر ة
ضيِ د ِاضلنبضكةريِنن . Setiap dariنننظضر د
ِ adalah dikhafdh, karena diawali oleh huruf khafdh. Tanda khafdhnya adalah huruf ya` yangاضلدمضسلةةميِنن dan
huruf sebelumnya dikasrah dan huruf setelahnya difathah. Setiap dari dua kata tersebut adalah jamak
mudzakkar salim.
ف
صةر د .نوُأنصماِ ِاولنفوتنحدة ِنفنتدكوُدن ِنعنلنمظة ِلةولنخوف ة
ض ِةفيِ ِاولةوسةم ِالصةذي ِنل ِنيِون ن
Adapun fathah adalah tanda khafdh pada isim ghairu munsharif.
ف
صةر د حءد ِنتدكوُدن ِةفيِةه ِنعنلنمءة ِنعنلىَّ ِنخوف ة
ض ِاولةوسةمِ ٍ،نوُدهنوُ ِاولةوسدم ِالصةذي ِنل ِنيِون ن .نوُأندقوُدلِ َ:لةولنفوتنحةة ِنمووُ ة
ضءع ِنوُا ة
Fathah memiliki satu tempat yang padanya ia menjadi tanda khafdh suatu isim, yaitu pada isim ghairu
munsharif.
ف ِدهنوُ)ِ َ:الصةذي ِأنوشنبنه ِاولةفوعنل ِةفيِ ِدوُدجوُةد ِةعلصنتويِةن ِنفورةعصيِنتويِةنِ َ: صةر د فِ ٍ،نوُدهنوُ ِالصتونةوُيِدنِ ٍ،نوُاولةوسدم ِالصةذي ِنل ِنيِون ن
صور نفِ َ:أنصنده ِنل ِنيِوقنبدل ِال ص نوُنموعننىَّ ِنكووُةنةه ِنل ِنيِون ن
صةر د
ص و د ء
حندة ِنتقوُدم ِنمنقاِنم ِالةعلنتويِةن(ُ ء ص ن و ن و د و و ص ن
جند ِةفيِةه ِةعلة ِنوُا ةجدع ِإةلىَّ ِالنموعننىَِّ ٍ،أووُ ِدوُ ة
جدع ِإةلىَّ ِاللفةظِ ٍ،نوُالخنرىَ ِنتور ة .إةوحندادهنماِ ِنتور ة
Makna isim itu ghairu munsharif yakni tidak ditanwin. Dan pengertian isim ghairu munsharif adalah isim
yang menyerupai fi’il dalam hal keberadaan dua ‘illah yang cabang - salah satunya kembali kepada lafazh,
dan yang lain kembali kepada makna -, atau terdapat pada isim itu satu ‘illah yang menduduki
kedudukan dua ‘illah tersebut.
س ِنغويِدرِ َ:ا و د
لوُنلىَّ ِاولنعلنةمصيِدةِ ٍ،نوُالصثاِةننيِدة ِاولنوُ و جنعءة ِإةنلىَّ ِاولنموعننىَّ ِاوثنننتاِةن ِلنويِ ن
صةفصيِدةِ ٍ،نوُنل ِدبصد ِةمون ِ نوُاولةعنلدل ِالصةتيِ ِدتوُنجدد ِةفيِ ِاولةوسةم ِنوُنتددرل ِنعنلىَّ ِاولنفورةعصيِةة ِنوُةهيِ ِنرا ة
ب ِدوُدجوُةد ِةعلصنتويِةن ِةفيِةه
ف ِةبنسنب ة صور ة حندمة ِةمون ِنهاِنتويِةن ِاولةعلصنتويِةن ِةفيِ ِاولةوسةم ِاولنمومدنوُةع ِةمنن ِال ص .دوُدجوُةد ِنوُا ة
‘Illah yang terdapat pada isim dan menunjukkan kepada cabang yang kembali kepada makna ada dua,
tidak ada yang lain. Pertama: ‘alamiyyah, kedua: washfiyyah. Dan keberadaan satu dari dua ‘illah jenis ini
harus ada pada isim mamnu’ minash sharf dengan sebab keberadaan dua ‘illah padanya.
بِ ٍ،نوُةزنيِاِنددة ِ فِ ٍ،نوُاولدعوجنمدةِ ٍ،نوُالصتورةكيِ د ت ِةعنلملِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:الصتأوةنيِ د
ث ِةبنغويِةر ِأنلة م جنعظة ِإةنلىَّ ِاللصوفةظ ِةس ر
نوُاولةعنلدل ِالصةتيِ ِدتوُنجدد ِةفيِ ِاولةوسةم ِنوُنتددرل ِنعنلىَّ ِاولنفورةعصيِةة ِنوُنتدكوُدن ِنرا ة
ص و د ن ن و و ن ن و ن و و
حندمة ِةمن ِنهةذةه ِالةعلةل ِنمنع ِدوُدجوُةد ِالنعلةمصيِةة ِةفيِةهِ ٍ،نوُأصماِ ِنمنع ِالنوُصةفصيِةة ِفل ِديِوُنجد ِةمننهاِ ِإةل ِ اولنلة ة
ف ِنوُالرنوُةنِ ٍ،نوُنوُوزدن ِاولةفوعةلِ ٍ،نوُاولنعوددلِ ٍ،نوُنل ِدبصد ِةمون ِدوُدجوُةد ِنوُا ة
و ن و ن
ف ِنوُالرنوُةنِ ٍ،أووُ ِنوُوزدن ِالةفوعةلِ ٍ،أةوُ ِالنعوددل ن و
ثِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:ةزنيِاِنددة ِاللة ة حندءة ِةمون ِنثنل م
.نوُا ة
‘Illah yang terdapat pada isim dan menunjukkan kepada cabang yang kembali kepada lafazh ada enam
‘illah, yaitu: ta`nits tanpa huruf alif, ‘ujmah, tarkib, tambahan huruf alif dan nun, wazan fi’il, dan ‘adl. Dan
harus ada satu dari ‘illah ini bersama dengan keberadaan ‘alamiyyah padanya. Adapun bersama
washfiyyah maka tidak terdapat padanya kecuali satu dari tiga, yaitu: tambahan huruf alif dan nun,
wazan fi’il, atau ‘adl.
.نفاِةطنمدةِ ٍ،نوُنزويِنن د
بِ ٍ،نوُنحومنزةد Contoh ‘alamiyyah dengan ta`nits tanpa huruf alif:
سِ ٍ،نوُنيِوعدقوُ د
بِ ٍ،نوُإةوبنراةهيِدم Contoh ‘alamiyyah dengan ‘ujmah (bukan bahasa ‘Arab): .إةودةريِ د
ضيِنخاِدنِ ٍ،نوُدبدزورنجةموهدرِ ٍ،نوُنرانمدهوردمدز Contoh ‘alamiyyah dengan tarkib (susunan dari dua kata): بِ ٍ،نوُنبوعنلنب ر
كِ ٍ،نوُنقاِ ة .نموعةديِنكةر د
نمورنوُادنِ ٍ،نوُدعوثنماِدنِ ٍ،نوُنغنطنفاِدنِ ٍ،نوُنعصفاِدنِ ٍ،نوُنسوحنباِدنِ ٍ،نوُدسوفنيِاِدنContoh ‘alamiyyah dengan tambahan huruf alif dan nun: ِ ٍ،
.نوُةعومنرادنِ ٍ،نوُنقوحنطاِدنِ ٍ،نوُنعودنناِدن
.نوُةمنثاِدل ِاولنعلنةمصيِةة ِنمنع ِاولنعندةلِ َ:دعنمدرِ ٍ،نوُدزنفدرِ ٍ،نوُقدنثدمِ ٍ،نوُدهنبدلِ ٍ،نوُدزنحدلِ ٍ،نوُدجنمدحِ ٍ،نوُقدنزدحِ ٍ،نوُدم ن
ضدر
.نرصيِاِدنِ ٍ،نوُنشوبنعاِدنِ ٍ،نوُنيِوقنظاِدن Contoh washfiyyah dengan tambahan huruf alif dan nun:
ضدلِ ٍ،نوُأنوجنمدل
صةفصيِةة ِنمنع ِنوُوزةن ِاولةفوعةلِ َ:أنوكنردمِ ٍ،نوُأنوف ن
.نوُةمنثاِدل ِاولنوُ و
Adapun dua ‘illah yang setiap satu ‘illah dari keduanya menduduki kedudukan dua ‘illah, adalah: shighah
muntahal jumu’, alif ta`nits maqshurah atau mamdudah.
ف ِالصتأوةنيِ ة
ث ِاولنمومددوُنددة ِنفننوحدوُِ َ:نحومنرادءِ ٍ،نوُندوعنجاِدءِ ٍ،نوُنحوسنناِدءِ ٍ،نوُنبويِ ن
ضاِدءِ ٍ،نوُنكوحنلدءِ ٍ،نوُنناِةفنقاِدءِ ٍ،نوُدعنلنماِدء .نوُأنصماِ ِأنلة د
Jadi, segala apa yang telah kita sebutkan dari isim-isim ini dan yang menyerupainya, tidak boleh
ا ِنعنلىَّ ِإةوبنراةهيِنم ِنخةليِلةةه ditanwin. Namun dikhafdh dengan fathah sebagai pengganti dari kasrah. Contoh: صصلىَّ ِ د
ِ ن
و ن
ا ِنعون ِدعنمنر ِأةميِةر ِالدموؤةمةنيِنن dan ِ dikhafdh, karena diawali huruf khafdh. Tandaدعنمنر ِ danإةوبنراةهيِنم . Kataنر ة
ضنيِ ِ د
khafdhnya adalah fathah sebagai pengganti kasrah; karena kata-kata tersebut adalah isim ghairu
ِ adalah ‘alam dan ‘ujmah (bukan kata bahasa ‘arab).إةوبنراةهيِنم munsharif. Yang menghalangi dari tanwin kata
ِ adalah ‘alam dan ‘adal. Dan kiaskanlah hal itu pada kata-kataدعنمنر Yang menghalangi dari tanwin kata
yang lain.
ف ِدخةف ن
ض ِ ضيِ ن ف ِإةنلىَّ ِاوسمم ِنبوعنددهِ ٍ،نفإةون ِاوقدتةرنن ِةبأ نول ِأنووُ ِأ د ة ف ِةباِولنفوتنحةةِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِنخاِلةظيِاِ ِةمون ِ)أل(ُ ِنوُأنصل ِديِ ن
ضاِ د ض ِاولةوسةم ِالصةذي ِنل ِنيِون ن
صةر د نوُديِوشنتنر د
ط ِلةنخوف ة
ش(ُت ِةبنحوسنناِةء ِقدنرويِ م جةد(ُ ِنوُننوحدوُ)ِ َ:نمنرور د .ةباِولنكوسنرةةِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نوُأنوندتوم ِنعاِةكدفوُنن ِةفيِ ِاولنمنساِ ة
Syarat khafdhnya isim ghairu munsharif dengan fathah adalah: isim tersebut tidak diawali alif lam dan
tidak diidhafahkan kepada isim setelahnya. Adapun jika diawali alif lam atau diidhafahkan, maka
ش ِ danنوُأنوندتوم ِنعاِةكدفوُنن ِةفيِ ِاولنمنساِ ة
جةد dikhafdh dengan kasrah. Contohnya firman Allah ta’ala: ت ِةبنحوسنناِةء ِقدنرويِ م
.نمنرور د
نعنلنمنتاِ ِاولنجوزةم
صلةصيِدة ِلةولنجوزةمِ ٍ،حظدا ِةمون ِأنومنرويِةن؛ ِاولنصوُدلِ َ:الرسدكوُدنِ ٍ،نوُدهنوُ ِاولنعنلنمدة ِاولن و
ت ِةفيِنهاِ ِنوُا ةك ِأنون ِنتوحدكنم ِنعنلىَّ ِاولنكلةنمةة ِةبأ نصننهاِ ِنموجدزوُنمءة ِإةنذا ِنوُنجود ن
نوُأندقوُدلِ َ:ديِومةكدن ن
ك ِةفيِنماِ ِنيِةليِ ن د و ن
ضدع ِنسنذكدرنهاِ ِل ن ن ن و ن
حندمة ِةمون ِنهاِتويِةن ِالنعلنمتويِةن ِنمنوُا ة د د ن و د ن و
فِ ٍ،نوُدهنوُ ِالنعلنمة ِالفورةعصيِةِ ٍ،نوُلةكنل ِنوُا ة و و
:نوُالثاِةنيِِ َ:النحذ د ص
Engkau bisa menentukan suatu kata itu dijazm jika engkau mendapati padanya salah satu dari dua
perkara. Pertama, sukun. Ini adalah tanda asli jazm. Kedua, al-hadzf (penghapusan). Ini adalah tanda
cabang. Setiap salah satu dari dua tanda ini memiliki tempat-tempat yang akan kita sebutkan pada
pembahasan berikutnya.
ضدع ِالرسدكوُةن
نمووُ ة
حيِةح ِاول ة
خةر ص ة .نفأ نصماِ ِالرسدكوُدن ِنفنيِدكوُدن ِنعنلنمظة ِلةولنجوزةم ِةفيِ ِاولةفوعةل ِاولدم ن
ضاِةرةع ِال ص
صةحيِدح ِاولةخدرِ ٍ،نوُنموعننىَّ ِنكووُةنةه ِضاِةردع ِال ص حءد ِنيِدكوُدن ِةفيِةه ِنعنلنمظة ِنعنلىَّ ِأنصن ِاولنكلةنمنة ِنموجدزوُنمءةِ ٍ،نوُنهنذا ِاولنمووُ ة
ضدع ِدهنوُ ِاولةفوعدل ِاولدم ن نوُأندقوُدلِ َ:ةللرسدكوُةن ِنمووُ ة
ضءع ِنوُا ة
و و
ف ِنوُالنوُادوُ ِنوُالنيِاِدء ن و ص ن ص ص و
ف ِالةعلةة ِالثنلثةة ِالةتيِ ِةهنيِ ِاللة د ظ
س ِنحورفاِ ِةمون ِدحدروُ ة خنرده ِنلويِ ن ن
خةر ِأصن ِآ ة و
حيِنح ِال ة ص ة .ن
Sukun mempunyai satu tempat yang merupakan tanda bahwa kata tersebut dijazm. Tempat itu adalah
fi’il mudhari’ shahih akhir. Makna shahih akhir adalah bahwa akhir katanya bukan salah satu dari tiga
huruf ‘illah yaitu alif, wawu, dan ya`.
ب ِنعلةييِ(ُ ِنوُ ِ)نلوم ِنيِوننجوح ِنبةليِءد(ُ ِنوُ ِ)نلوم ِديِنساِةفور ِ بِ ٍ،نوُنيِوننجدحِ ٍ،نوُديِنساِةفدرِ ٍ،نوُنيِةعددِ ٍ،نوُنيِوسأ ندل(ُ ِنفإةنذا ِقدول ن
ت)ِ َ:نلوم ِنيِولنع و خةر ِ)نيِولنع د
حيِةح ِاول ة
ص ة نوُةمنثاِدل ِاولةفوعةل ِاولدم ن
ضاِةرةع ِال ص
ن ن ص و
ف ِالنجزةم ِالةذي ِدهنوُ ِ)لوم(ُ ِنعلويِةهِ ٍ، و د و ن و د ن ن ن د
أندخوُنك(ُ ِنوُ ِ)لنوم ِنيِةعود ِإةوبنراةهيِدم ِخاِلةظدا ِةبشويِمء(ُ ِنوُ ِ)لوم ِنيِوسأول ِنبكءر ِالوستاِذ(ُ ِفكيل ِةمون ِنهةذةه ِالفنعاِةل ِنموجزوُءمِ ٍ،لةنسوبةق ِنحور ة
و و ن ن ن ن
خةرصةحيِدح ِاول ة ضاِةرءع ِ ن حمد ِةمون ِنهةذةه ِاولنوفنعاِةل ِةفوعءل ِدم ن .نوُنعنلنمدة ِنجوزةمةه ِالرسدكوُدنِ ٍ،نوُدكرل ِنوُا ة
بِ ٍ،نوُنيِوننجدحِ ٍ،نوُديِنساِةفدرِ ٍ،نوُنيِةعددِ ٍ،نوُنيِوسأ ندل Contoh fi’il mudhari’ shahih akhir:
. Maka jika engkau ucapkan:نيِولنع د
نلوم ِنيِولنع و
ب ِنعلةييِ
نلوم ِنيِوننجوح ِنبةليِءد
). Tanda jazmnya sukun. Setiap fi’il-fi’ilنلوم( Setiap fi’il-fi’il tersebut dijazm, karena didahului oleh huruf jazm
tersebut adalah fi’il mudhari’ shahih akhir.
ضدع ِاولنحوذ ة
ف نمنوُا ة
Adapun al-hadzf (penghapusan) merupakan tanda jazm pada fi’il mudhari’ mu’tal akhir dan pada al-
af’alul khamsah yang tanda rafa’nya dengan tetapnya huruf nun.
Al-hadzf memiliki dua tempat yang setiap satu dari keduanya sebagai dalil dan tanda jazmnya sebuah
kata.
ضةردبوُننِ ٍ،نوُنت و
ضةردبوُننِ ٍ، ضةرنباِةنِ ٍ،نوُنيِ وضةرنباِةنِ ٍ،نوُنت و ت ِالرنوُةنِ ٍ،نوُنقود ِنسنبنق ِنبنيِاِدننهاِِ ٍ،نوُةمنثاِلدنهاِ ِ)نيِ وضدع ِالصثاِةنيِِ َ:اولةفوعدل ِاولنخومنسدة ِالصةتيِ ِدتورنفدع ِةبدثدبوُ ة اولنمووُ ة
ضاِةرءع ِنموجدزوُءم؛ ِ ن
حمد ِةمون ِنهذةه ِاولوفنعاِةل ِةفوعءل ِدم ن ضةرةبيِ(ُ ِلةدكنل ِنوُا ة ضةردبوُاِ ٍ،نوُنلوم ِنت و ضةردبوُاِ ٍ،نوُنلوم ِنت و
ضةرنباِِ ٍ،نوُنلوم ِنيِ و ضةرةبيِنن(ُ ِنتدقوُدل)ِ َ:نلوم ِنيِ و
ضةرنباِِ ٍ،نوُنلوم ِنت و نوُنت و
ف ِأنةوُ ِاولنوُادوُ ِأنةوُ ِاولنيِاِدء ِنفاِةعءلِ ٍ،نموبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرفمعو ن و ر
ف ِالنوُةنِ ٍ،نوُاللة د و و د ن ن ن ص
ف ِالنجزةم ِالةذي ِدهنوُ ِ)لوم(ُ ِنعلويِةهِ ٍ،نوُنعلنمة ِنجزةمةه ِنحذ د و و .لةنسوبةق ِنحور ة
Tempat kedua: fi’il yang lima yang dirafa’ dengan tetapnya huruf nun. Penjelasan fi’il yang lima telah
ضةرةبيِنن berlalu. Contohnya: ضةردبوُننِ ٍ،نوُنت و
ضةردبوُننِ ٍ،نوُنت و ضةرنباِِ ٍ،نوُلنوم ِ . Engkau ucapkan:نيِ و
ضةرنباِةنِ ٍ،نوُنت و
ضةرنباِةنِ ٍ،نوُنيِ و ضةرنباِِ ٍ،نوُلنوم ِنت و
لنوم ِنيِ و
ضةردبوُاِ ٍ،نوُنلوم ِنت و
ضةرةبيِ ضةردبوُاِ ٍ،نوُنلوم ِنت و, setiap satu dari fi’il-fi’il ini adalah fi’il mudhari’ yang dijazm, karena didahuluiنيِ و
. Tanda jazmnya adalah hadzfun nun. Huruf alif, wawu, atau ya` adalah fa’il, mabni atasنلوم oleh huruf jazm
tanda sukun pada kedudukan rafa’.
ب ِةباِولدحدروُ ة
ف )نف و
صءل( ب ِةباِولنحنرنكاِ ة
ت ِنوُةقوسءم ِديِوعنر د .اولدموعنرنباِ د
ت ِةقوسنماِةنِ َ:ةقوسءم ِديِوعنر د
Kata-kata yang bisa dii’rab ada dua jenis: satu jenis dii’rab dengan harakat dan satu jenis lain dii’rab
dengan huruf.
ضدع ِ بِ ِ.نوُاولنمنوُا ة ضةع ِاولةوعنرا ة صيِلدده ِةفيِ ِنمنوُا ة صةل ِأنون ِديِنبنيِنن ِنعنلىَّ ِنوُوجةه ِاولةوجنماِةلِ ٍ،دحوكنم ِنماِ ِنسنبنق ِنتوف ة
ا ِنتنعاِنلىَّ ِِ -ةبنهنذا ِاولنف و
حنمده ِ د ف ِِ -نر ة نوُأندقوُدلِ َ:أننراند ِاولدمنؤلن د
ضاِةردع ِالصةذي ِنلوم ِ ث ِالصساِلةدمِ ٍ،نوُاولةفوعدل ِاولدم نصيِظل ِنثنماِةننيِءةِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:اولةوسدم ِاولدموفنرددِ ٍ،نوُنجومدع ِالصتوكةسيِةرِ ٍ،نوُنجومدع ِاولدمنؤصن ة
ب ِنتوف ة الصةتيِ ِنسنبنق ِةذوكدر ِأنوحنكاِةمنهاِ ِةفيِ ِاولةوعنرا ة
ب ِِ - ضدع ِاولةوعنرا ة خةرةه ِنشويِءءِ ٍ،نوُاولدمنثصنىَِّ ٍ،نوُنجومدع ِاولدمنذصكةر ِالصساِلةدمِ ٍ،نوُاولنوسنماِدء ِاولنخومنسدةِ ٍ،نوُاولنوفنعاِدل ِاولنخومنسدةِ ٍ،نوُنهةذةه ِاولنوننوُادع ِِ -الصةتيِ ِةهنيِ ِنمنوُا ة صول ِةبآِ ة نيِصت ة
صيِظل و ب ِةباِولدحدروُ ة
فِ ٍ،نوُنسنيِأةتيِ ِنبنيِاِدن ِدكنل ِننووُمع ِةموندهنماِ ِنتوف ة ص
تِ ٍ،نوُاولةقوسدم ِالثاِةنيِ ِديِوعنر د
ب ِةباِولنحنرنكاِ ة ن
.نتوننقةسدم ِإةنلىَّ ِةقوسنمويِةنِ َ:اولةقوسدم ِاولصوُدل ِديِوعنر د
Penyusun rahimahullah menginginkan dari pasal ini untuk menjelaskan secara global hukum perincian
yang telah lewat di dalam tempat-tempat i’rab. Tempat-tempat i’rab yang telah lewat penyebutan
hukumnya secara terperinci ada delapan, yaitu:
isim mufrad,
jamak taksir,
asma`ul khamsah,
af’alul khamsah.
Dan penjelasan setiap jenis dari keduanya akan datang secara terperinci.
Kata yang dii’rab dengan harakat ada empat: isim mufrad, jamak taksir, jamak muannats salim, dan fi’il
mudhari’ yang tidak ada sesuatu pun yang bersambung di akhir kata.
ب ِةباِضلنحنرنكاِ ة
تٍ، ت ِأنصن ِاضلدمضعنرنباِ ة
ت ِنعنلىَّ ِةقضسنمضيِةنِ َ:ةقضسءم ِديِضعنر د ضصمدة ِنوُاضلنفضتنحدة ِنوُاضلنكضسنردةِ ٍ،نوُديِضلنحدق ِةبنهاِ ِالرسدكوُدنِ ٍ،نوُنقضد ِنعلةضم ن نوُأندقوُدلِ َ:اضلنحنرنكاِ د
ت ِنثنلنثءةِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:ال ص
ض ن ن
تِ ٍ،نوُدهنوُ ِأضرنبنعدة ِأشنيِاِنء ض
ب ِنباِلنحنرنكاِ ة ن ض ض
شدروُءع ِةفيِ ِنبنيِاِةن ِالةقضسةم ِالصوُةل ِالصةذي ِديِضعنر د فِ ٍ،نوُههنذا ِ د
ب ِةباِلدحدروُ ةض :نوُةقضسءم ِنيِضعنر د
Harakat ada tiga, yaitu: dhammah, fathah, dan kasrah. Dan sukun diikutkan dengannya. Engkau telah
mengetahui bahwa kata yang dii’rab ada dua bagian: satu bagian dii’rab dengan harakat, dan satu bagian
yang lain dii’rab dengan huruf. Dan ini adalah awal di dalam penjelasan bagian pertama yang dii’rab
dengan harakat. Bagian ini ada empat:
بٍ،ض ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِاضلنفضتةح ِنل ِنمنحصل ِنلده ِةمنن ِاضلةضعنرا ة س(ُ ِنفنذانكنرِ َ:ةفضعءل ِنماِ م ِ -ِ ١اضلةضسدم ِاضلدمضفنرددِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِ)دمنحصمءد(ُ ِنوُ ِ)الصدضر د
س(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك)ِ َ:نذانكنر ِدمنحصمءد ِالصدضر ن
صةبةه ِاضلنفضتنحدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدكيل ِةمضن ِ)دمنحصمءد(ُ ِنوُ
بِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ضصوُ ء سِ َ:نمضفوُدعوُءل ِةبةه ِنمضن د نوُدمنحصمءدِ َ:نفاِةعءل ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِال ص
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُالصدضر ن
ض
س(ُ ِاضسءم ِدمفنرءد).الصدضر ن
س ِ danدمنحصمءد 1. Isim mufrad, contohnyaس ِ dari ucapanmuالصدضر د ِ adalah fi’il madhiنذانكنر . Makaنذانكنر ِدمنحصمءد ِالصدضر ن
ِ adalah fa’il marfu’, tanda rafa’nyaدمنحصمءد mabni atas tanda fathah, tidak memiliki kedudukan dari i’rab.
س adalah dhammah yang nampak. Dan ِ adalah maf’ul bih manshub, tanda nashabnya adalah fathahالصدضر ن
ء
س ِ danدمنحصمد yang nampak. Setiap dari ض
ِ adalah isim mufrad.الصدر ن
ض ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِاضلنفضتةح ِنل ِنمنحصل ِنلده ِةمنن ِ ِ -ِ ٢نجضمدع ِالصتضكةسيِةرِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِ)الصتنلةميِدذ(ُ ِنوُ ِ)الرددروُ د
س(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك)ِ َ:نحةفنظ ِالصتنلةميِدذ ِالرددروُ ن
س(ُ ِنفنحةفنظِ َ:ةفضعءل ِنماِ م
صةبةه ِاضلنفضتنحدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدكيل ِ
ب ِنوُنعنلنمدة ِنن ضصوُ ءسِ َ:نمضفدعوُءل ِةبةه ِنمضن د
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُالرددروُ ن بِ ٍ،نوُالصتنلةميِدذِ َ:نفاِةعءل ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِال ص اضلةضعنرا ة
ض
س(ُ ِنجضمدع ِنتكةسيِمر د
.ةمضن ِ)الصتنلةميِذ(ُ ِنوُ ِ)الرددروُ ن
س ِ danالصتنلةميِدذ 2. Jamak taksir, contohnya
س ِ dari ucapanmu:الرددروُ د ِ adalah fi’ilنحةفنظ . Makaنحةفنظ ِالصتنلةميِدذ ِالرددروُ ن
ِ adalah fa’il marfu’, tandaالصتنلةميِدذ madhi mabni atas tanda fathah, tidak memiliki kedudukan dari i’rab.
س rafa’nya adalah dhammah yang nampak. Dan ِ adalah maf’ul bih manshub, tanda nashabnyaالرددروُ ن
د
س ِ danالصتنلةميِذ adalah fathah yang nampak. Dan setiap dari ِ adalah jamak taksir.الرددروُ ن
ض ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِاضلنفضتةح ِت(ُ ِنفنخنشنعِ َ:ةفضعءل ِنماِ مصنلنوُا ة ت(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك)ِ َ:نخنشنع ِاضلدمضؤةمنناِ د
ت ِةفيِ ِال ص صنلنوُا د ث ِالصساِلةدمِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِ)اضلدمضؤةمنناِ د
ت(ُ ِنوُ ِ)ال ص ِ -ِ ٣نجضمدع ِاضلدمنؤصن ة
تِ َ:نمضجدروُءر ِةبةفيِِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِ صنلنوُا ةف ِنجلرِ ٍ،نوُال ص تِ َ:نفاِةعءل ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِال ص
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُةفيِِ َ:نحضر د بِ ٍ،نوُاضلدمضؤةمنناِ د نل ِنمنحصل ِنلده ِةمنن ِاضلةضعنرا ة
ث ِنساِلةءمت(ُ ِنجضمدع ِدمنؤصن م صنلنوُا ة
ت(ُ ِنوُ ِ)ال ص ض ص ض
.نجنرةه ِالنكضسنردة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُدكيل ِةمضن ِ)الدمضؤةمنناِ د
ت 3. Jamak muannats salim, contohnya ت ِ danاضلدمضؤةمنناِ د
صنلنوُا د
ت ِ dari ucapanmu:ال ص صنلنوُا ة . Makaنخنشنع ِاضلدمضؤةمنناِ د
ت ِةفيِ ِال ص
ت ِ adalah fi’il madhi mabni atas tanda fathah, tidak memiliki kedudukan dari i’rab.نخنشنع ِ adalah fa’ilاضلدمضؤةمنناِ د
ت ِ adalah huruf jar. Danةفيِ marfu’, tanda rafa’nya adalah dhammah yang nampak. صنلنوُا ة
ِ majrur denganال ص
ت , tanda jarnya adalah kasrah yang nampak. Setiap dariةفيِ sebab ض صنلنوُا ة
ت ِ danالدمضؤةمنناِ د ِ adalah jamakال ص
muannats salim.
ب 4. Fi’il mudhari’ yang tidak ada sesuatu pun bersambung di akhir katanya. Contohnya ِ dariنيِضذنه د
ب . Makaنيِضذنه د
ب ِدمنحصمءد ucapanmu ِ adalah fi’il mudhari’ marfu’ karena tidak ada amil nashab dan jazm.نيِضذنه د
ِ adalah fa’il marfu’, tanda rafa’nya adalahدمنحصمءد Tanda rafa’nya adalah dhammah yang nampak. Dan
dhammah yang nampak.
Asal dari empat jenis kata yang dii’rab dengan harakat adalah dirafa’ dengan dhammah, dinashab dengan
fathah, dikhafdh dengan kasrah, dan dijazm dengan sukun.
ت(ُ ِ صةدنقاِدء ِنوُاولدموؤةمنناِ د ضصمةةِ ٍ،نوُةمنثاِلدنهاِ)ِ َ:ديِنساِةفدر ِدمنحصمءد ِنوُاولن و ت ِنعنلىَّ ِنماِ ِدهنوُ ِاولن و
صدل ِةفيِنهاِِ ٍ،نفنروفدع ِنجةميِةعنهاِ ِةباِل ص نفأ نصماِ ِالصروفدع ِنباِل ص
ضصمةة ِنفإةصننهاِ ِدكلصنهاِ ِنقود ِنجاِنء و
ضصمة ِد و د ن د
ضصمة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُدمنحصمءدِ َ:نفاِةعءل ِنمورفوُءعِ ٍ،نوُنعلنمة ِنرفةعةه ِال ص ص د و د ن
ب ِنوُالنجاِةزةمِ ٍ،نوُنعلنمة ِنرفةعةه ِال ص و ص ة ص د
ضاِةرءع ِنمورفوُءع ِلةنتنجررةدةه ِةمنن ِالناِ ة نفديِنساِةفدرِ َ:ةفوعءل ِدم ن
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدهنوُ ِنجومدع ِنتوكةسيِمرِ ٍ، ف ِنعنلىَّ ِاولنموردفوُةعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِال ص طوُ ء صةدنقاِدءِ َ:نموردفوُءع؛ ِةلنصنده ِنموع د الصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدهنوُ ِاوسءم ِدموفنرءدِ ٍ،نوُاولن و
ث ِنساِلةءمضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدهنوُ ِنجومدع ِدمنؤصن م ف ِنعنلىَّ ِاولنموردفوُةعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِال ص طوُ ء تِ َ:نموردفوُءع؛ ِةلنصنده ِأنويِ ظ
ضاِ ِنموع د .نوُاولدموؤةمنناِ د
Adapun rafa’ dengan dhammah, seluruh kata yang dii’rab dengan harakat berada pada asalnya. Jadi
ت seluruhnya dirafa’ dengan dhammah. Contohnya: ِ adalah fi’ilديِنساِةفدر . Makaديِنساِةفدر ِدمنحصمءد ِنوُاولن و
صةدنقاِدء ِنوُاولدموؤةمنناِ د
mudhari’ marfu’ karena tidak ada amil yang menashabkan dan menjazmkan, tanda rafa’nya dhammah
ِ adalah fa’il marfu’, tanda rafa’nya dhammah yang nampak. Ia merupakan isimدمنحصمءد yang nampak.
ِ marfu’ karena di’athaf ke yang marfu’, tanda rafa’nya dhammah yang nampak. Iaاولن و
صةدنقاِدء mufrad.
ت merupakan jamak taksir. ِ adalah marfu’ karena juga di’athaf ke yang marfu’, tanda rafa’nyaاولدموؤةمنناِ د
dhammah yang nampak. Ia merupakan jamak muannats salim.
صظلِ ٍ،نوُنماِ ِنعندا ِاولةوسنم ِالصةذي ِنل ِ ض ِأن و ضاِةرنعِ ٍ،نفإةصنده ِنل ِديِوخنف د صدل ِةفيِنهاِِ ٍ،نماِ ِنعندا ِاولةفوعنل ِاولدم نت ِنعنلىَّ ِنماِ ِدهنوُ ِاولن و ض ِةباِولنكوسنرةة ِنفإةصننهاِ ِدكلصنهاِ ِنقود ِنجاِنء و نوُأنصماِ ِاولنخوف د
تِ َ:ةفوعءل ِنوُنفاِةعءلِ ٍ،نوُاولنباِدء ِ تِ ٍ،نوُأنوحنمند(ُ ِنفنمنرور دت ِةبدمنحصممدِ ٍ،نوُالنرنجاِةلِ ٍ،نوُاولدموؤةمنناِ ةض ِةباِولنفوتنحةة ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاولنكوسنرةةِ ٍ،نوُةمنثاِلدنهاِ)ِ َ:نمنرور د ف؛ ِنفإةصنده ِديِوخنف د صةر د نيِون ن
ن
ض؛ ِةلصنده ِ و
تِ ٍ،نوُالنرنجاِةلِ َ:نمخدفوُ ء و
ف ِنكنماِ ِنعنرف ن صةر ء و و ص
ضةه ِالنكوسنردة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُدهنوُ ِاوسءم ِدمفنرءد ِدمن ن و و د و
ض ِةباِلنباِةءِ ٍ،نوُنعنلنمة ِنخف ة و
ضِ ٍ،نوُدمنحصممدِ َ:نمخدفوُ ء ف ِنخف مو نحور د
ض؛ ِةلنصنده ِ تِ َ:نموخدفوُ ء ضاِِ ٍ،نوُاولدموؤةمنناِ ة ت ِأنويِ ظ
ف ِنكنماِ ِنعنروف ن صةر ء ضةه ِاولنكوسنردة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُدهنوُ ِنجومدع ِنتوكةسيِمر ِدمون ن ضِ ٍ،نوُعنلنمدة ِنخوف ة ة د
فوُ و
خ م
ن و
ل ن
لىَّ ِا ع
ن ف ِء د
طوُ ع نم و
ص ن
ض؛ ِةلنده ِ د و ن
ضاِِ ٍ،نوُأوحنمندِ َ:نمخفوُ ء ن
ت ِأويِ ظ و ن
ث ِنساِلةءم ِكنماِ ِنعنرف ن ص د ص د
ضةه ِالكوسنرة ِالظاِةهنرةِ ٍ،نوُدهنوُ ِنجومدع ِدمنؤن م ن و و ن د ن
ضاِِ ٍ،نوُنعلنمة ِخف ة ن
ض ِأويِ ظ د و و
ف ِنعلىَّ ِالنمخفوُ ة ن نموعطوُ ءد
ف ِاولنعنلةمصيِدة ِنوُنوُوزدن ِصور ة فِ ٍ،نوُاولنماِةندع ِنلده ِةمنن ِال صصةر د ضةه ِاولنفوتنحدة ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاولنكوسنرةةِ ٍ،ةلنصنده ِاوسءم ِنل ِنيِون ن ضاِِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخوف ة ض ِأنويِ ظ ف ِنعنلىَّ ِاولنموخدفوُ ة طوُ ء نموع د
.الةفوعةل و
Adapun khafdh dengan kasrah, seluruhnya sesuai pada asalnya, selain fi’il mudhari’ karena ia tidak bisa
dikhafdh. Juga selain isim ghairu munsharif, karena ia dikhafdh dengan fathah sebagai pengganti dari
تِ ٍ،نوُأنوحنمند kasrah. Contohnya:
ت ِةبدمنحصممدِ ٍ،نوُالنرنجاِةلِ ٍ،نوُاولدموؤةمنناِ ة
ت . Makaنمنرور د
`ِ adalah fi’il dan fa’il. Dan huruf baنمنرور د
ِ dikhafdh dengan huruf ba`, tanda khafdhnya adalah kasrah yang nampak.دمنحصممد adalah huruf khafdh. Dan
ِ adalah dikhafdh karenaالنرنجاِةل Ia adalah isim mufrad munsharif sebagaimana telah engkau ketahui. Dan
dia di’athaf kepada yang dikhafdh, tanda khafdhnya adalah kasrah yang nampak. Dan ia adalah jamak
ت taksir munsharif sebagaimana juga engkau telah ketahui. Dan ِ adalah dikhafdh karena dia di’athafاولدموؤةمنناِ ة
kepada yang dikhafdh, tanda khafdhnya adalah kasrah yang nampak. Dan ia adalah jamak muannats
ِ adalah dikhafdh karena dia di’athaf kepada yangأنوحنمند salim sebagaimana engkau telah ketahui. Dan
dikhafdh, tanda khafdhnya adalah fathah sebagai pengganti dari kasrah. Karena ia adalah isim ghairu
munsharif, yang mencegah dari tanwinnya adalah nama dan wazan fi’il.
صدل ِةفيِ ِاولنجوزةمٍ، خةر ِنفإةصن ِنجوزنمده ِةباِلرسدكوُةن ِنكنماِ ِدهنوُ ِاولن و حيِنح ِاول ة ص ةضاِةرةع؛ ِنفإةون ِنكاِنن ِ ن ص ِةباِولةفوعةل ِاولدم ن ت ِنتوعنلدم ِأنصن ِاولنجوزنم ِدموخنت ي نوُأنصماِ ِاولنجوزدم ِةباِلرسدكوُةن ِنفأ نون ن
ضاِةرءع ِنموجدزوُءم ِةبنلومِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنجوزةمةه ِالرسدكوُدنِ ٍ،نوُنخاِلةءدِ َ:نفاِةعءل ِنموردفوُءعِ ٍ، يِ ِنوُنجوزمم ِنوُنقول م
بِ ٍ،نوُديِنساِةفورِ َ:ةفوعءل ِدم ن ف ِننوف منوُةمنثاِلدده)ِ َ:نلوم ِديِنساِةفور ِنخاِلةءد(ُ ِنفنلومِ َ:نحور د
و د ن ص و
ف ِالةعلةةِ ٍ،نوُةمثاِلده)ِ َ:نلوم ِنيِوسنع ِنبكءرِ ٍ،نوُنلوم ِنيِوددعِ ٍ،نوُنلوم ِ ف ِنحور ة و و
خةر ِنكاِنن ِنجزدمده ِةبنحذ ة و
ضاِةردع ِدموعنتصل ِال ة ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُإةون ِنكاِنن ِالةفوعدل ِالدم ن
و و نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِال ص
ف ِةمون ِ)نيِوسنع(ُ ِنوُاولنفوتنحدة ِنقوبنلنهاِ ِندةليِءل ِنعنلويِنهاِِ ٍ،ف ِاولنلة ة ضاِةرءع ِنموجدزوُءم ِةبنلومِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنجوزةمةه ِنحوذ د ض(ُ ِةفوعءل ِدم ن ض ِنماِنعنلويِةه(ُ ِنفدكيل ِةمون ِ)نيِوسنعِ ٍ،نوُنيِوددعِ ٍ،نوُنيِوق ة نيِوق ة
ن ن و
ض(ُ ِنوُالنكوسنردة ِنقوبلنهاِ ِندةليِءل ِنعلويِنهاِ و و و ن ن د
ضصمة ِنقوبلنهاِ ِندةليِءل ِنعلويِنهاِِ ٍ،نوُنحذ ة
ف ِالنيِاِةء ِةمون ِ)نيِق ة و
ف ِالنوُاةوُ ِةمون ِ)نيِوددع(ُ ِنوُال ص و
.نوُنحذ د
Adapun jazm dengan sukun, maka engkau tahu bahwa jazm khusus pada fi’il mudhari’. Jika fi’ilةِ
.نلوم ِديِنساِةفور ِنخاِلةءد mudhari’nya shahih akhir, maka jazmnya dengan sukun sebagaimana asal jazm. Contohnya:
, tandaلنوم ِ adalah fi’il mudhari’ majzum dengan sebabديِنساِةفور ِ adalah huruf nafi, jazm, dan qalb.لنوم Maka
ِ adalah fa’il yang marfu’, tanda rafa’nya adalah dhammah yang nampak. Jikaنخاِلةءد jazmnya adalah sukun.
نلوم ِنيِوسنع ِنبوكءرِ ٍ،نوُنلوم ِنيِوددعfi’il mudhari’ tersebut mu’tal akhir, jazmnya dengan membuang huruf ‘illah. Contohnya: ٍ،
ض . Setiap dariنوُلنوم ِنيِوق ة
ض ِنماِنعلنويِةه . Tanda jazmnyaلنوم ِ adalah fi’il mudhari’ majzum dengan sebabنيِوسنعِ ٍ،نوُنيِوددعِ ٍ،نوُنيِوق ة
ِ dan fathah sebelumnya adalah dalil atasnya. Dan membuang wawu dariنيِوسنع adalah membuang alif dari
ض ِ dan dhammah sebelumnya adalah dalil atasnya. Dan membuang huruf ya` dariنيِوددع ِ dan kasrahنيِوق ة
sebelumnya adalah dalil atasnya.
ف ِأنضرنبنعدة ِأنضننوُامعِ َ:الصتضثةننيِدة ِنوُنجضمدع ِاضلدمنذصكةر ِالصساِلةدم ِنوُاضلنضسنماِدء ِاضلنخضمنسدة ِنوُاضلنضفنعاِدل ِاضلنخضمنسدة ِنوُةهنيِِ َ:نيِضفنعنلةنِ ٍ،نوُنتضفنعنلةنِ ٍ،نوُنيِضفنعدلوُننِ ٍ،
ب ِةباِضلدحدروُ ة
نوُالصةذي ِديِضعنر د
ن ض ن د
.نوُتفنعلوُننِ ٍ،نوُتفنعلةن ض ن
Kata yang dii’rab menggunakan huruf ada empat macam: tatsniyah, jamak mudzakkar salim, asma`ul
.نيِضفنعنلةنِ ٍ،نوُنتضفنعنلةنِ ٍ،نوُنيِضفنعدلوُننِ ٍ،نوُنتضفنعدلوُننِ ٍ،نوُنتضفنعنلةن khamsah, dan af’alu khamsah yaitu:
ِ -ِ ٣.اولنوسنماِدء ِاولنخومنسدةِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:أندبوُنكِ ٍ،نوُأندخوُنكِ ٍ،نوُنحدموُنكِ ٍ،نوُدفوُنكِ ٍ،نوُدذوُ ِنماِمل(ُ
Bagian kedua dari kata yang dapat dii’rab adalah kata-kata yang dii’rab dengan huruf. Dan huruf yang
menjadi tanda i’rab ada empat, yaitu: huruf alif, wawu, ya`, dan nun. Dan kata yang dii’rab dengan huruf-
huruf ini ada empat:
Penjelasan i’rab setiap dari empat hal ini akan datang secara terperinci.
ض ِةباِضلنباِةء
ب ِنوُدتضخنف د .نفأ نصماِ ِالصتضثةننيِدة ِنفدتضرنفدع ِةباِضلنلة ة
فِ ٍ،نوُدتضن ن
ص د
Tatsniyah dirafa’ dengan huruf alif, dinashab dan dikhafdh dengan huruf ya`.
Yang pertama dari kata-kata yang dii’rab menggunakan huruf adalah tatsniyah, yaitu isim mutsanna
sebagaimana telah engkau tahu. Dan engkau juga telah mengetahui pengertian mutsanna dari
pembahasan yang telah lewat.
ض ِةباِضلنيِاِةء ِاضلنمضفدتوُةح ِنماِ ِنقضبنلنهاِ ِاضلنمضكدسوُةر ِنماِ ِنبضعندنهاِ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاضلنفضتنحةة ِأنةوُ ِاضلنكضسنرةةِ ٍ،
ب ِنوُديِضخنف ن
ص نضصمةةِ ٍ،نوُديِضن ن
ف ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص نوُدحضكدمدهِ َ:أنضن ِديِضرنفنع ِةباِضلنلة ة
ضاِنفةةف ِههةذةه ِالرنوُدن ِإةصل ِةعضنند ِاضلة ن ضاِ ِنعةن ِالصتضنةوُيِةن ِالصةذي ِنيِدكوُدن ِةفيِ ِاضلةضسةم ِاضلدمضفنرةدِ ٍ،نوُنل ِدتضحنذ د ف ِأنةوُ ِاضلنيِاِةء ِدنوُءن ِنتدكوُدن ِةعنوُ ظ
صنل ِةبةه ِنبضعند ِاضلنلة ة .نوُديِوُ ن
Hukum tatsniyah adalah dirafa’ dengan alif sebagai pengganti dari dhammah, dinashab dan dikhafdh
dengan ya` yang difathah huruf sebelumnya dan dikasrah huruf setelahnya sebagai pengganti dari fathah
atau kasrah. Dan huruf nun disambungkan padanya setelah alif atau ya`. Ia sebagai pengganti dari tanwin
yang terdapat pada isim mufrad. Dan huruf nun ini tidak dibuang kecuali ketika idhafah.
ضنيِاِةن(ُ ِنوُ ِ)نردجنلةن(ُ ِنمضردفوُءع؛ ِةلنصنده ِنفاِةعءلِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِاضلنلة د
ف ِةننيِاِنبظة ِ ضنيِاِةنِ ٍ،نوُنقاِنل ِنردجنلةن(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)اضلنقاِ ة
ضنر ِاضلنقاِ ة
نفةمنثاِدل ِاضلدمنثصنىَّ ِاضلنمضردفوُةع ِ)نح ن
ض ِنعةن ِالصتضنةوُيِةن ِةفيِ ِاضلةضسةم ِاضلدمضفنرةد ضصمةةِ ٍ،ةلنصنده ِدمنثصنىَِّ ٍ،نوُالرنوُدن ِةعنوُ ء
.نعةن ِال ص
ضنر ِاضلنقاِ ة
ضنيِاِةنِ ٍ،نوُنقاِنل ِنردجنلةن Contoh mutsanna yang marfu’: ِ adalah marfu’,نردجنلةن ِ danاضلنقاِ ة
ضنيِاِةن . Setiap dariنح ن
karena berkedudukan sebagai fa’il. Tanda rafa’nya alif sebagai pengganti dari dhammah karena kata itu
berupa isim mutsanna. Dan huruf nun adalah pengganti dari tanwin pada isim mufrad.
ب ِاضلدمنؤصدنبضيِةنِ ٍ،نوُأنضكنرده ِاضلدمنتنكاِةسنلضيِةن Contoh mutsanna yang manshub: ِ adalahاضلدمنتنكاِةسنلضيِةن ِ danاضلدمنؤصدنبضيِةن . Setiap dariأ د ة
ح ر
manshub, karena berkedudukan sebagai maf’ul bih. Tanda nashabnya adalah huruf ya` yang difathah
huruf sebelumnya dan dikasrah huruf setelahnya sebagai pengganti dari fathah, karena kata itu
merupakan isim mutsanna. Dan huruf nun adalah pengganti dari tanwin pada isim mufrad.
ف ِاضلنخضف ة
ض ِنعلنضيِةهِ ٍ، ض؛ ِلةدددخوُةل ِنحضر ةت ِإةنلىَّ ِاضلنفاِةرنسضيِةن ِنعنلىَّ ِاضلنفنرنسضيِةن(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)اضلنفاِةرنسضيِةن(ُ ِنوُ ِ)اضلنفنرنسضيِةن(ُ ِنمضخدفوُ ءض ِ)نننظضر د نوُةمنثاِدل ِاضلدمنثصنىَّ ِاضلنمضخدفوُ ة
ض ض ض ض ظ ن ض ض ض ض ض ض .نوُنعنلنمدة ِنخضف ة
ضةه ِالنيِاِدء ِالنمفدتوُدح ِنماِ ِنقضبنلنهاِ ِالنمكدسوُدر ِنماِ ِنبضعندنهاِ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِالنكضسنرةة؛ ِةلصنده ِدمنثمنىَِّ ٍ،نوُالرنوُدن ِةعنوُ ء
ض ِنعةن ِالصتنةوُيِةن ِةفيِ ِالةضسةم ِالدمفنرةد
ض ِةباِضلنيِاِةء
ب ِنوُديِضخنف د .نوُأنصماِ ِنجضمدع ِاضلدمنذصكةر ِالصساِلةدم ِنفديِضرنفدع ِةباِضلنوُاةوُ ِنوُديِضن ن
ص د
Jamak mudzakkar salim dirafa’ dengan huruf wawu, dinashab dan dikhafdh dengan huruf ya`.
ف ِنجومةع ِاولدمنذصكةر ِالصساِلةةمِ ِ.نوُدحوكدمدهِ َ:أنون ِديِورنفنع ِ ت ِةفيِنماِ ِنسنبنق ِنتوعةريِ ن ف ِ)نجومدع ِاولدمنذصكةر ِالصساِلةدم(ُ ِنوُنقود ِنعنروف ن ب ِةباِولدحدروُ ة نوُأندقوُدلِ َ:الصثاِةنيِ ِةمنن ِاولنوشنيِاِةء ِالصةتيِ ِدتوعنر د
صنل ِةبةه ِنبوعند ِاولنوُاةوُ ِأنةوُ ِ
ض ِةباِولنيِاِةء ِاولنموكدسوُةر ِنماِ ِنقوبنلنهاِ ِاولنموفدتوُةح ِنماِ ِنبوعندنهاِ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاولنفوتنحةة ِأنةوُ ِاولنكوسنرةةِ ٍ،نوُديِوُ ن
ب ِنوُديِوخنف ن ضصمةةِ ٍ،نوُديِون ن
ص ن ةباِولنوُاةوُ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص
ن و
ضاِنفةة ِنكدنوُةن ِالدمثصنىَّ و
ف ِنهةذةه ِالرنوُدن ِةعونند ِالة ن ن و و
ضاِ ِنعةن ِالصتونةوُيِةن ِةفيِ ِالةوسةم ِالدموفنرةدِ ٍ،نوُدتوحذ د .النيِاِةء ِدنوُءن ِنتدكوُدن ِةعنوُ ظو
Jenis kedua dari kata yang dii’rab dengan menggunakan huruf adalah jamak mudzakkar salim. Engkau
telah mengetahui pengertian jamak mudzakkar salim pada pembahasan yang telah lalu. Hukum i’rabnya:
dirafa’ dengan wawu sebagai pengganti dari dhammah, dinashab dan dikhafdh dengan ya` yang huruf
sebelumnya dikasrah dan huruf setelahnya difathah sebagai pengganti dari fathah atau kasrah. Huruf
nun yang bersambung setelah wawu atau ya` adalah pengganti tanwin pada isim mufrad. Huruf nun ini
dibuang ketika idhafah sebagaimana nun pada isim mutsanna.
ضنر ِاولدموسلةدموُنن Contoh jamak mudzakkar salim yang marfu’: ِ danاولدموسلةدموُنن . Setiap dariأنوفنلنح ِاولةمدروُنن ِةباِولنموعدروُ ة
ف ِ danنح ن
و
ِ adalah marfu’ karena berkedudukan sebagai fa’il. Tanda rafa’nya wawu sebagai pengganti dariالةمدروُنن
dhammah karena berupa jamak mudzakkar salim. Nun adalah pengganti tanwin pada isim mufrad.
ض ِةباِضلنيِاِةء ب ِةباِضلنلة ة
ف ِنوُدتضخنف د .نوُأنصماِ ِاضلنضسنماِدء ِاضلنخضمنسدة ِنفدتضرنفدع ِةباِضلنوُاةوُ ِنوُدتضن ن
ص د
Asma`ul khamsah dirafa’ menggunakan huruf wawu, dinashab menggunakan huruf alif, dan dikhafdh
menggunakan huruf ya`.
Jenis ketiga dari huruf yang dii’rab dengan huruf adalah al-asma`ul khamsah. Penjelasannya dan
keterangan syarat-syarat mengi’rab dengan i’rab ini telah lewat.
ك ِةمضن ِنسنفةرةه(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)أندبوُنك(ُ ِنوُ ِ)أندخوُنك(ُ ِنمضردفوُءع؛ ِةلنصنده ِنفاِةعءلِ ٍ، ضنر ِأندخوُ ن ك ِنفأ نةطضعده(ُ ِنوُ ِ)نح ن نفةمنثاِدل ِاضلنضسنماِةء ِاضلنخضمنسةة ِاضلنمضردفوُنعةة ِ)إةنذا ِأننمنر ن
ك ِأندبوُ ن
ض ف ِإةنلضيِةهِ ٍ،نمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِاضلنفضتةح ِةفيِ ِنمنحنل ِنخضف م
ضاِ ء ضصمةة؛ ِةلنصنده ِةمنن ِاضلنضسنماِةء ِاضلنخضمنسةةِ ٍ،نوُاضلنكاِ د
ف ِدم ن .نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِاضلنوُادوُ ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص
صةبةه ِاضلنلة د
ف ِ ب؛ ِةلنصنده ِنمضفدعوُءل ِةبةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض
صوُ ء نوُةمنثاِدل ِاضلنضسنماِةء ِاضلنخضمنسةة ِاضلنمضن د
صوُنبةة ِ)أنةطضع ِأننباِنكِ ٍ،نوُأنضحةبضب ِأننخاِنك(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)أننباِنك(ُ ِنوُ ِ)أننخاِنك(ُ ِنمضن د
ض ض
ف ِإةنلضيِةهِ ٍ،نمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالنفتةح ِةفيِ ِنمنحنل ِنجلرِ ٍ،نكنماِ ِنسنبنق
ضاِ ء ض ض ن ض ن ض ض ظ
.ةننيِاِنبة ِنعةن ِالنفتنحةة؛ ِةلصنده ِةمنن ِالضسنماِةء ِالنخضمنسةةِ ٍ،نوُالنكاِ د
ف ِدم ن
ك Contoh al-asma`ul khamsah yang dinashab: ك . Setiap dariأنةطضع ِأننباِنكِ ٍ،نوُأنضحةبضب ِأننخاِ ن
ك ِ danأننباِ ن
ِ adalah dinashabأننخاِ ن
karena kedudukannya sebagai maf’ul bih. Tanda nashabnya adalah huruf alif sebagai pengganti dari
fathah karena termasuk al-asma`ul khamsah. Dan huruf kaf adalah mudhaf ilaih, mabni atas tanda fathah
pada kedudukan jarr, seperti yang telah berlalu.
ض ِ ف ِاضلنخضف ة ض؛ ِلةدددخوُةل ِنحضر ة خيِنك(ُ ِنمضخدفوُ ء ضةة ِ)اضسنتةمضع ِإةنلىَّ ِأنةبيِنك(ُ ِنوُ ِ)أنضشةفضق ِنعنلىَّ ِأن ة
خيِنك(ُ ِنفدكيل ِةمضن ِ)أنةبيِنك(ُ ِنوُ ِ)أن ة نوُةمنثاِدل ِاضلنضسنماِةء ِاضلنخضمنسةة ِاضلنمضخدفوُ ن
ف ِإةنلضيِةه ِنكنماِ ِنسنبنق
ضاِ ء ضةه ِاضلنيِاِدء ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاضلنكضسنرةة؛ ِةلنصنده ِةمنن ِاضلنضسنماِةء ِاضلنخضمنسةةِ ٍ،نوُاضلنكاِ د
ف ِدم ن .نعنلضيِةهِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنخضف ة
ك Contoh al-asma`ul khamsah yang dikhafdh: ك ِ danاضسنتةمضع ِإةنلىَّ ِأنةبيِ ن ك . Setiap dariأنضشةفضق ِنعنلىَّ ِأن ة
خيِ ن ك ِ danأنةبيِ ن ِ adalahأن ة
خيِ ن
dikhafdh karena diawali huruf khafdh. Tanda khafdhnya adalah huruf ya` sebagai pengganti dari kasrah
karena termasuk al-asma`ul khamsah. Dan huruf kaf adalah mudhaf ilaih sebagaimana sebelumnya.
Al-af’alul khamsah (fi’il yang lima) dirafa’ dengan huruf nun, dinashab dan dijazm dengan membuangnya.
Jenis yang keempat dari kata yang dii’rab menggunakan huruf adalah al-af’alul khamsah. Engkau telah
mengenali hakikat al-af’alul khamsah pada pembahasan yang telah lalu.
ب ِنوُدتضجنزدم ِةبنحضذ ة
ف ِههةذةه ِالرنوُةن ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِاضلنفضتنحةة ِأنةوُ ِالرسدكوُةن ضصمةةِ ٍ،نوُدتضن ن
ص د .نوُدحضكدمنهاِِ َ:أنصننهاِ ِدتضرنفدع ِةبدثدبوُ ة
ت ِالرنوُةن ِةننيِاِنبظة ِنعةن ِال ص
Hukum i’rabnya: al-af’alul khamsah dirafa’ dengan tetapnya huruf nun sebagai pengganti dari dhammah,
dinashab dan dijazm dengan membuang huruf nun ini sebagai pengganti dari fathah atau sukun.
ب ِنوُاضلنجاِةزةمِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنرضفةعةه ِدثدبوُ د
ت ِ نفةمنثاِدل ِاضلنضفنعاِةل ِاضلنخضمنسةة ِاضلنمضردفوُنعةة ِ)نتضكدتنباِةن(ُ ِنوُ ِ)نتضفنهنماِةن(ُ ِنفدكيل ِةمضندهنماِ ِةفضعءل ِدم ن
ضاِةرءع ِنمضردفوُءع؛ ِلةنتنجررةدةه ِةمنن ِالصناِ ة
ص ة
ض ض ض
ضةميِدر ِالةثننضيِةن ِنفاِةعءلِ ٍ،نمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرفمع ن ض
.الرنوُةنِ ٍ،نوُاللة د
ف ِ ن
. Setiap dari keduanya adalah fi’il mudhari’ marfu’.نتضفنهنماِةن ِ danنتضكدتنباِةن Contoh al-af’alul khamsah yang dirafa’:
Karena tidak ada yang menashabkan dan yang menjazmkan. Tanda rafa’nya tetapnya huruf nun. Huruf
alif adalah dhamir itsnain berkedudukan sebagai fa’il, mabni atas tanda sukun pada kedudukan rafa’.
ف ِ صةبةه ِنحضذ د
ف ِالرنوُةنِ ِ.نوُاضلنلة د ب ِةبلنضنِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنن ض صوُ ء ضاِةرءع ِنمضن د نوُةمنثاِدل ِاضلنضفنعاِةل ِاضلنخضمنسةة ِاضلنمضن د
صوُنبةة ِ)لنضن ِنتضحنزنناِ(ُ ِنوُ ِ)لنضن ِنتضفنشنل(ُ ِنفدكيل ِةمضندهنماِ ِةفضعءل ِدم ن
ض ض ض
ضةميِدر ِالةثننضيِةن ِنفاِةعءلِ ٍ،نمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنرفمع .ن
’. Setiap dari keduanya adalah fi’il mudhariلنضن ِنتضفنشنل ِ danلنضن ِنتضحنزنناِ Contoh al-af’alul khamsah yang dinashab:
. Tanda rafa’nya adalah dibuangnya huruf nun. Huruf alif adalah dhamir itsnainنلضن manshub dengan sebab
sebagai fa’il, mabni atas tanda sukun pada kedudukan rafa’.
ب ِاضلنضفنعاِةل(
ضةرضب )نباِ د
بِ ٍ،نوُا ض بِ ٍ،نوُنيِ ض
ضةر د ضاِةرءعِ ٍ،نوُأنضمءرِ ٍ،ننضحدوُ ِ َ:ن
ضنر ن .اضلنضفنعاِدل ِنثنلنثءةِ َ:نماِ م
ضِ ٍ،نوُدم ن
Bab Fi’il-fi’il
ب ِنوُنكدرنم(ُ
صنر ِنوُنفنتنح ِنوُنعلةنم ِنوُنحةس ن
ب ِنوُنن ن صوُةل ِنشضيِمء ِنقضبنل ِنزنمةن ِالصتنكلرةمِ ٍ،ننضحدوُ )ِ َ:ن
ضنر ن .اضلةقضسدم ِاضلنصوُدلِ َ:اضلنماِ ة
ضيِِ ٍ،نوُدهنوُ ِنماِ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِدح د
ب ِنوُنيِضكدردم(ُ
صدر ِنوُنيِضفنتدح ِنوُنيِضعنلدم ِنوُنيِضحةس د
ب ِنوُنيِضن د صوُةل ِنشضيِمء ِةفيِ ِنزنمةن ِالصتنكلرةم ِأنضوُ ِنبضعنددهِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نيِ ض
ضةر د .نوُاضلةقضسدم ِالصثاِةنيِِ َ:اضلدم ن
ضاِةردعِ ٍ،نوُدهنوُ ِنماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِدح د
Fi’il madhi, yaitu kata yang menunjukkan terjadinya suatu kejadian sebelum saat pembicaraan. Contoh:
ب ِنوُنكدرنم
صنر ِنوُنفنتنح ِنوُنعلةنم ِنوُنحةس ن
ب ِنوُنن ن .ن
ضنر ن
Fi’il mudhari’, yaitu kata yang menunjukkan terjadinya suatu kejadian pada saat pembicaraan atau
ب ِنوُنيِضكدردم setelahnya. Contoh:
صدر ِنوُنيِضفنتدح ِنوُنيِضعنلدم ِنوُنيِضحةس د
ب ِنوُنيِضن د .نيِ ض
ضةر د
ضةرضب ِ Fi’il amr, yaitu kata yang dituntut terjadinya suatu kejadian setelah saat pembicaraan. Contoh:
ا ض
صضر ِنوُاضفنتضح ِنوُاضعنل ضم ِنوُاضحةسضب ِنوُاضكدر ضم
.نوُاضن د
Dan telah kami sebutkan pembagian ini kepada Anda di permulaan kitab ini. Juga telah kami sebutkan
tanda-tanda setiap bagian dari ketiga bagian ini.
ضاِةردع ِنماِ ِنكاِنن ِةفيِ ِأنصوُلةةه ِإةضحندىَ ِالصزنوُاةئةد ِاضلنضرنبةع ِالصةتيِ ِنيِضجنمدعنهاِ ِنقضوُلدنك ِ)أنننضيِ ن
ت(ُ ِنوُدهنوُ ِنمضردفوُءع ِ خةر ِأننبظدا ِنوُاضلنضمدر ِنمضجدزوُءم ِأننبظدا ِنوُاضلدم ن نفاِضلنماِ ة
ضيِ ِنمضفدتوُدح ِال ة
ب ِأنضوُ ِنجاِةزءم
ص ء.أننبظدا ِنحصتىَّ ِنيِضددخنل ِنعنلضيِةه ِنناِ ة
Fi’il madhi huruf akhirnya selalu difathah. Fi’il amr selalu dijazm. Dan fi’il mudhari’ adalah fi’il yang di
ت( awal hurufnya adalah salah satu dari empat huruf tambahan yang terkumpul pada perkataanmu )أنننضيِ ن
dan ia dirafa’ selamanya sampai ‘amil nashab atau jazm masuk padanya.
ف ِأنوننوُانع ِاولةفوعةل ِنشنرنع ِةفيِ ِنبنيِاِةن ِأنوحنكاِةم ِدكنل ِننووُمع ِةموننهاِ .نوُأندقوُدلِ َ:نبوعند ِأنون ِنبصيِنن ِاولدم ن
صنن د
Setelah penyusun menjelaskan jenis-jenis fi’il, beliau memulai menjelaskan hukum-hukum setiap jenis
fi’il tersebut.
ضيِ ِاولةبنناِدء ِنعنلىَّ ِاولنفوتةحِ ٍ،نوُنهنذا ِاولنفوتدح ِإةصماِ ِنظاِةهءرِ ٍ،نوُإةصماِ ِدمنقصدءر
.نفدحوكدم ِاولةفوعةل ِاولنماِ ة
Hukum fi’il madhi adalah mabni atas tanda fathah. Dan fathah ini bisa nampak, bisa pula tersembunyi.
Ada yang muqaddar karena ta’adzdzur, yaitu pada setiap fi’il madhi yang huruf akhirnya alif, seperti: ِ ٍ،ِندنعا
َّنوُنسنعى. Setiap dari dua contoh tersebut adalah fi’il madhi mabni atas tanda fathah yang tersembunyi pada
huruf alif, ta’adzdzur mencegah dari munculnya fathah.
Ada pula yang muqaddar karena munasabah, yaitu pada setiap fi’il madhi yang bersambung dengan
huruf wawu jama’ah, seperti: ٍ ِنوُنسةعددوُا،نكنتدبوُا. Setiap dari dua contoh tersebut adalah fi’il madhi mabni atas
tanda fathah yang tersembunyi pada huruf akhir. Penggunaan tempat dengan harakat yang cocok
mencegah dari munculnya. Dan wawu jama’ah pada setiap dua contoh tersebut adalah fa’il mabni atas
tanda sukun pada kedudukan rafa’.
Bisa pula fathah muqaddar untuk menghindari dibencinya berturutannya empat huruf yang berharakat,
yaitu pada fi’il madhi yang bersambung dengan dhamir rafa’ yang berharakat. Seperti huruf ta` fa’il dan
nun niswah, contoh: ٍ ِنوُنكنتوبنن،ٍِ ِنوُنكنتوبننا،ت
ٍ ِنوُنكنتوب ة،ت
ٍ ِنوُنكنتوب ن،ت
نكنتوب د, setiap satu dari fi’il-fi’il ini adalah fi’il madhi mabni
atas tanda fathah yang tersembunyi pada huruf akhir. Penggunaan tempat dengan sukun yang
dimunculkan untuk menghindari dibencinya berturutannya empat huruf yang berharakat. Huruf ta` atau
nun adalah fa’il, mabni atas tanda dhammah, atau fathah, atau kasrah, atau sukun pada kedudukan rafa’.
Hukum fi’il amr adalah mabni atas harakat ketika mudhari’nya dijazm.
ِ ٍ ِنفاِلرسدكوُدن ِالصظاِةهدر،ٍ ِنوُإةصماِ ِدمنقصدءر،ٍ ِنوُنهنذا ِالرسدكوُدن ِإةصماِ ِنظاِةهءر،ٍ ِنكاِنن ِاولنومدر ِنموبةنظميِاِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن،ٍ ِنوُديِوجنزدم ِةباِلرسدكوُةن،خةر حيِنح ِاول ة
ص ة ضاِةردعده ِ ن نفإةون ِنكاِنن ِدم ن
ِ ك ن ن
ب(ُ ِنوُكذلة ن د و
ب(ُ ِنوُ ِ)اكت و ضةر و ن ن د
َ ِ)ا و:ُصنل ِةبةه ِنوُدن ِالنوسنوُةة ِنوحدو ص ن ن ص ن
َ ِأون ِتت ة:ٍِ ِنوُالثاِةني،صول ِةبةه ِشويِءء ص ن
خةر ِنوُلوم ِنيِت ة و
حيِنح ِال ة ص ة د ن د ن
َ ِأون ِنيِكوُنن ِ ن:ٍِ ِأنحددهنما،ضنعاِةن نلده ِنمووُ ة
ظ ن ن ظ
ِ ٍ،صنل ِةبةه ِدنوُدن ِالصتووُةكيِةد ِنخةفيِنفة ِأووُ ِثةقيِنلة ن
ٍ ِنوُدهنوُ ِأون ِنتصت ة،حءد
ضءع ِنوُا ة و ن و
ٍ ِنوُأصماِ ِالرسدكوُدن ِالدمنقصددر ِنفنلده ِنمووُ ة،ضةروبنن(ُ ِنوُ ِ)اوكدتوبنن(ُ ِنمنع ِالةوسنناِةد ِإةنلىَّ ِدنوُةن ِالننوسنوُةة
)ا و
د و
ُ(ضةرنبصن(ُ ِنوُ ِ)اكتنبصن ن د و
ضةرنبون(ُ ِنوُ ِ)اكتنبون(ُ ِنوُنوحدوُ ِ)ا و نوحدوُ ِ)ا و. ن
Jika fi’il mudhari’ adalah shahih akhir dan dijazm dengan sukun, maka fi’il amrnya mabni atas tanda
sukun. Dan sukun ini bisa nampak, bisa pula tersembunyi. Sukun yang nampak memiliki dua tempat:
fi’il itu shahih akhir dan tidak bersambung dengan apapun, contoh: ب
ضةر و اوكدت و,
ِا وdan ب
ِا وdan اوكدتوبنن.
fi’il itu bersambung dengan nun niswah, contoh: ضةروبنن
Adapun sukun yang tersembunyi memiliki satu tempat, yaitu ketika fi’il tersebut bersambung dengan
nun taukid khafifah atau tsaqilah, seperti ِاوكدتنبون,ضةرنبون
ِا وdan ِاوكدتنبصن,ضةرنبصن
ا و.
Fi’il mudhari’ tandanya adalah di awal katanya ada satu huruf tambahan yang termasuk dari empat
ت huruf. Empat huruf itu terkumpul pada ucapan engkau .ننضأةتيِ ِ atauأننتضيِنن ِ atauننأ نضيِ د
ت ِ atauأنننضيِ د
بِ ٍ،نفاِضلنهضمنزدة ِلةضلدمنتنكلنةم ِدمنذصكظرا ِأنضوُ ِدمنؤصنظثاِِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أنضفنهدم(ُ ِنوُالرنوُدن ِلةضلدمنتنكلنةم ِالصةذي ِديِنعنظدم ِننضفنسدهِ ٍ،أنضوُ ِلةضلدمنتنكلنةم ِالصةذي ِنيِدكوُدن ِنمنعده ِنغضيِدردهِ ٍ،ننضحدوُ ِ)ننضفنهدم(ُ ِنوُاضلنيِاِدء ِلةضلنغاِةئ ة
جنبنهاِ(ُ
ب ِنوُا ة جنبنك(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ ِ)نتضفنهدم ِنزضيِنن د ب ِأنةوُ ِاضلنغاِةئنبةةِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أنضن ن
ت ِنتضفنهدم ِنيِاِ ِدمنحصمدد ِنوُا ة .ننضحدوُ ِ)نيِدقوُدم(ُ ِنوُالصتاِدء ِلةضلدمنخاِنط ة
. Huruf nun untukأنضفنهدم Huruf hamzah untuk yang berbicara baik mudzakkar ataupun muannats, contoh:
yang berbicara yang mengagungkan dirinya atau untuk yang berbicara dan ada selainnya yang bersama
. Huruf ta` untuk yang diajak bicara atau pihakنيِدقوُدم . Huruf ya` untuk pihak ketiga, contoh:ننضفنهدم dia, contoh:
ك ketiga muannats, contoh: ت ِنتضفنهدم ِنيِاِ ِدمنحصمدد ِنوُا ة
جنب ن جنبنهاِ ِ danأنضن ن .نتضفنهدم ِنزضيِنن د
ب ِنوُا ة
س ِةللصدنللنةة ِنعنلىَّ ِ صةل ِاضلةفضعةلِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننكنلِ ٍ،نوُنننقنلِ ٍ،نوُنتنفنلِ ٍ،نوُنيِنننع(ُ ِأنضوُ ِنكاِنن ِاضلنحضر د
ف ِنزاةئظداِ ٍ،لنةكصنده ِلنضيِ ن نفإةضن ِلنوم ِنتدكضن ِههةذةه ِاضلدحدروُ د
ف ِنزاةئندظةِ ٍ،نبضل ِنكاِننضت ِةمضن ِأن ض
ضاِةرظعاِضظيِاِ ِنل ِدم ن ض ن
.النمضعننىَّ ِالصةذي ِنذنكضرنناِدهِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أكنرنمِ ٍ،نوُنتنقصدنم(ُ ِنكاِنن ِالةفضعدل ِنماِ ة ض
ِ atau jika hurufأننكنلِ ٍ،نوُنننقنلِ ٍ،نوُنتنفنلِ ٍ،نوُنيِنننع Jika huruf ini bukan tambahan bahkan termasuk huruf asli fi’il, seperti
, maka fi’ilأنضكنرنمِ ٍ،نوُنتنقصدنم ini tambahan akan tetapi tidak menunjukkan makna yang telah kita sebutkan, seperti
tersebut adalah fi’il madhi bukan fi’il mudhari’.
صنلضت ِةبةه ِدنوُدن ِالصتضوُةكيِةد ِدبةننيِ ِنمنعنهاِ ِ صضل ِةبةه ِدنوُدن ِالصتضوُةكيِةد ِنثةقيِنلظة ِنكاِننضت ِأنضوُ ِنخةفيِنفظة ِأنضوُ ِدنوُدن ِالننضسنوُةةِ ٍ،نفإةةن ِاصت ن ضاِةرةعِ َ:أنصنده ِدمضعنر ء
ب ِنماِ ِنل ضم ِنتصت ة نوُدحضكدم ِاضلةفضعةل ِاضلدم ن
صنلت ِةبةه ِدنوُدن ِالننضسنوُةة ِدبةننيِ ِنمنعنهاِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةنِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَِّ َ: ض صةغةريِنن﴾َ ِنوُإةةن ِاصت ن ه
نعنلىَّ ِاضلنفضتةحِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نلديِضسنجننصن ِنوُنلنيِدكوُناِ ِةمنن ِال ص
ظ
ه
ضضعنن ِأنضوُنلنددهصن ت ِديِضر ة ﴿َ﴾.نوُاضلهنوُلةهند د
Hukum fi’il mudhari’ adalah dii’rab selama tidak bersambung dengan nun taukid baik tsaqilah maupun
khafifah atau nun niswah. Jika bersambung dengan nun taukid, maka mabni atas tanda fathah, seperti
. Jika bersambung dengan nun niswah, maka mabni atas tandaنلديِضسنجننصن ِنوُنلنيِدكوُظناِ ِةمنن ِال ه ص
صةغةريِنن firman Allah ta’ala:
ضضعنن ِأنضوُهنلنددهصن sukun, seperti firman Allah ta’ala: .نوُاضلهنوُلةهند د
ت ِديِضر ة
ب ِص ةضاِةرءع ِنموردفوُءعِ ٍ،لةنتنجررةدةه ِةمنن ِالصناِ ةب ِأنووُ ِنجاِةزءمِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نيِوفنهدم ِدمنحصمءد(ُ ِنفنيِوفنهدمِ َ:ةفوعءل ِدم ن نوُإةنذا ِنكاِنن ِدموعنرظباِ ِنفدهنوُ ِنموردفوُءع ِنماِ ِنلوم ِنيِوددخول ِنعنلويِةه ِنناِ ة
ص ء
ص
ضصمةة ِالظاِةهنرةة ص
ضصمة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُدمنحصمءدِ َ:نفاِةعءل ِنموردفوُءع ِةباِل صد د
.نوُالنجاِةزةمِ ٍ،نوُنعنلنمة ِنروفةعةه ِال ص و
نيِوفنهدم Jika fi’il mudhari’ itu bisa dii’rab, maka ia marfu’ selama tidak diawali ‘amil nashab atau jazm. Contoh:
ِ adalah fi’il mudhari’ marfu’, karena tidak ada yang menashabkan dan menjazmkan. Tandaنيِوفنهدم . Makaدمنحصمءد
ِ adalah fa’il marfu’ dengan dhammah yang nampak.دمنحصمءد rafa’nya adalah dhammah yang nampak. Dan
ب ِدموجنتةهءد Jika ‘amil nashab masuk ke fi’il mudhari’, maka ia menyebabkan nashab. Contoh: ِلنون . Makaلنون ِنيِ ة
خيِ ن
ب adalah huruf nafi, nashab, dan istiqbal. Dan . Tandaنلون ِ adalah fi’il mudhari’ manshub dengan sebabنيِ ة
خيِ ن
ِ adalah fa’il marfu’. Tanda rafa’nya adalah dhammahدموجنتةهءد nashabnya adalah fathah yang nampak. Dan
yang nampak.
أنضن
لنضن
إةنذضن
نكضيِ
نلدم ِنكضيِ
نلدم ِاضلدجدحوُةد
نحصتىَّ
ب ِةباِضلنفاِةء
اضلنجنوُا د
ب ِةباِضلنوُاةوُ
اضلنجنوُا د
أنضوُ
ضنمنرظة ِب ِةبأ نون ِدم و ص دب ِةبننوفةسةهِ ٍ،نوُةقوسءم ِنيِون ة
ص د ف ِنوُةهنيِ ِنعنلىَّ ِنثنلنثةة ِأنوقنساِممِ َ:ةقوسءم ِنيِون ة
ضاِةردع ِنعنشنردة ِأنوحدر م
ب ِنبوعندنهاِ ِاولةفوعدل ِاولدم ن نوُأندقوُدلِ َ:اولنندنوُا د
ت ِالصةتيِ ِديِون ن
ص د
ب ِةبأ نون ِدم و
ضنمنرظة ِنبوعندده ِدوُدجوُظباِ ص د .نبوعندده ِنجنوُاظزاِ ٍ،نوُةقوسءم ِنيِون ة
Alat-alat yang fi’il mudhari’ dinashabkan setelahnya ada sepuluh huruf yang terbagi dalam tiga bagian:
ِ mudhmar setelahnya tapi tidak harusأنضن satu bagian menashabkan dengan
Bagian pertama, yaitu yang menashabkan fi’il mudhari’ dengan huruf itu sendiri, ada empat huruf. Yaitu:
.نكضيِ , danأنضنِ ,نلضنِ ,إةنذضن
ِ danأنوطنمدع ِأنون ِنيِوغةفنر ِةليِ ِ adalah huruf mashdar, nashab, dan istiqbal. Contohnya firman Allah ta’ala:أنضن 1.
ب firmanNya jalla dzikruh: ف ِأنون ِنيِأودكنلده ِالنذوئ د
ِ dan firmanNyaإةننيِ ِلننيِوحدزدنةنيِ ِأنون ِنتوذنهدبوُا ِةبةه ِ dan firmanNya ta’ala:نوُأننخاِ د
.نوُأنوجنمدعوُا ِأنون ِنيِوجنعدلوُهد ta’ala:
ب ِنوُاوسةتوقنباِملِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نلون ِدنوؤةمنن ِنلنك(ُ ِنوُنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نلون ِننوبنرنح ِنعنلويِةه ِنعاِةكةفيِنن(ُ ِنوُنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نلون ِنتنناِدلوُا ِ نوُأنصماِ ِ)نلون(ُ ِنفنحور د
ف ِننوف م
يِ ِنوُنن و
ص م
.اولبةصر(ُ
شدروُمط ب ِاولدم ن
ضاِةرةع ِةبنهاِ ِنثنلنثدة ِ د ص ة بِ ٍ،نوُديِوشنتنر د
ط ِلةنن و ب ِنوُنجنزامء ِنوُنن و
ص م :نوُأنصماِ ِ)إةنذون(ُ ِنفنحور د
ف ِنجنوُا م
ِ adalah huruf jawab, jaza`, dan nashab. Ada tiga syarat agar bisa menashabkan fi’il mudhari’:إةنذضن 3.
fi’il mudhari’ yang terletak setelahnya menunjukkan hal yang akan terjadi
ِ nafiyah.نل ِ dan fi’il mudhari’ kecuali sumpah, panggilan, atauإةنذضن tidak ada pemisah antara
نسأ نوجنتةهدد ِةفيِ ِ Contoh yang memenuhi syarat-syarat tersebut yaitu salah satu saudaramu berkata kepadamu:
. Contoh yang terpisah dengan sumpah, yaitu engkauإةنذون ِنتوننجنح , lantas engkau berkata kepadanya:دددروُةسيِ
.إةنذون ِنيِاِ ِدمنحصمدد ِنتوننجنح . Contoh yang terpisah dengan panggilan adalah engkau katakan:إةنذون ِنوُ ة
ا ِنتوننجنح katakan:
ك ِ nafiyah adalah engkau ucapkan:نل Contoh yang terpisah dengan ب ِنسوعديِ ن ك ِ ِ atauإةنذون ِنل ِنيِ ة
خيِ ن ا ِنل ِنيِوذنه ن
ب ِنعنملد ن إةنذون ِنوُ ة
.ن
ضنيِاِظعاِ
ب ِةبنهاِ ِأنون ِنتنتنقصدنمنهاِ ِنلدم ِالصتوعةليِةل ِنلوفظظاِِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:لةنكويِنل ِنتأونسووُا(ُ ِأنووُ ِنتنتنقصدنمنهاِ ِنهةذةه ِ
ص ة ب؛ ِنوُديِوشنتنر د
ط ِةفيِ ِالصن و صندمر ِنوُنن و
ص م نوُأنصماِ ِ)نكويِ(ُ ِنفنحور د
ف ِنم و
ف و و
ضنمنرةِ ٍ،نوُنكاِننت ِ)نكويِ(ُ ِننفدسنهاِ ِنحور ن ظ ن
ب ِةبأون ِدم و ص د ص و ن ظ و ن ص ن ن ظ
الصلدم ِنتوقةديِظراِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِلىَّ)ِ َ:نكويِل ِنيِكوُنن ِددوُلة(ُِ ٍ،نفإةذا ِلوم ِنتنتنقصدومنهاِ ِاللدم ِلفظاِ ِنوُل ِنتقةديِظرا ِنكاِنن ِالن و
ن د ن ن
.نتوعةليِمل
ِ adalah huruf mashdar dan nashab. Disyaratkan penashaban dengan huruf ini untuk didahului olehنكضيِ 4.
. Atau didahului oleh lam ta’lil secara taqdir,لةنكويِنل ِنتأونسووُا lam ta’lil secara lafazh, contoh firman Allah ta’ala:
. Adapun jika tidak didahului oleh lam ta’lil baik secara lafazh atauنكويِنل ِنيِدكوُنن ِددوُنلظة contoh firman Allah ta’ala:
ِ itu sendiri adalah huruf ta’lil.نكضيِ ِ mudhmar danأنضن secara taqdir, maka nashabnya disebabkan
حءدِ ٍ،نوُدهنوُ ِنلدم ِالصتوعةليِةلِ ٍ،نوُنعصبنر ِنعوننهاِ ِ ضاِةرنع ِةبنوُاةسنطةة ِ)أنون(ُ ِدم و
ضنمنرمة ِنبوعندده ِنجنوُاظزا ِِ -نفنحور ء
ف ِنوُا ة ب ِاولةفوعنل ِاولدم ن نوُأنصماِ ِاولةقوسدم ِالصثاِةنيِ ِِ -نوُدهنوُ ِالصةذي ِنيِون ة
ص د
د و ن د ن ص ن
ك ِنوُنماِ ِتأخنر(ُ ِنوُقووُلده ِنجصل ِشأندهِ َ:ن و ن ن ن
ا ِنماِ ِتقصدنم ِةمون ِذنةب ن
ك ِ د ن و ن ن د ن د ن
ف ِةبنلةم ِنكويِ؛ ِةلوشةتنراةكةهنماِ ِةفيِ ِالصدللةة ِنعلىَّ ِالتوعةليِةلِ ٍ،نوُةمثاِلنهاِ ِقووُلده ِتنعاِلىَّ)ِ َ:لةنيِغةفنر ِل ن
ص ن ن ن اولدمنؤلن د
ت(ُا ِاولدمنناِةفةقيِنن ِنوُاولدمنناِةفنقاِ ةب ِ د).لةديِنعنذ ن
ِ mudhmar setelahnya tapiأنضن Adapun bagian kedua, yang menashabkan fi’il mudhari’ dengan perantara
ِ karenaنلدم ِنكضيِ tidak harus, hanya ada satu huruf. Yaitu, lam ta’lil. Penyusun mengungkapkannya dengan
ا ِ keduanya sama-sama menunjukkan ta’lil (memberikan alasan). Contohnya firman Allah ta’ala: لةنيِوغةفنر ِنل ن
ك ِ د
ص ن
ك ِنوُنماِ ِنتأخنر و ن
ت ِ danنماِ ِنتنقصدنم ِةمون ِذنةب ن و و
ا ِالدمنناِةفةقيِنن ِنوُالدمنناِةفنقاِ ة ن
.لةديِنعذ ن
ب ِ د
ا ِلةنيِنذنر ِاضلدمضؤةمةنيِنن ِنعنلهىَّ ِنمآِ ِأنضندت ضم ِنعنلضيِةه﴾َ ِطنهاِ ِأنضن ِدتضسنبنق ِةبـَ ِ)نماِ ِنكاِنن(ُ ِأنضوُ ِ)نل ضم ِنيِدكضن(ُ ِنفةمنثاِدل ِاضلنصوُةل ِنقضوُلدده ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نماِ ِنكاِنن ِ د اضلنصوُدلِ َ:نلدم ِاضلدجدحوُةدِ ٍ،نوُ ن
ضاِةب د
ا ِلةنيِضغةفنر ِنلده ضم ِنوُنل ِلةنيِضهةدنيِده ضم ِنسةبيِلظ د ن ض د ص ن ن
ا ِلةديِنعذنبده ضم﴾َِ ٍ،نوُةمثاِدل ِالثاِةنيِ ِنقضوُلده ِنجصل ِةذكدرده﴿ِ َ:ل ضم ِنيِكةن ِ د د
َ﴾.نوُنقضوُلده ِدسضبنحاِننده﴿ِ َ:نوُنماِ ِنكاِنن ِ د
. Contoh pertama adalah firmanنل ضم ِنيِدكضن ِ atauنماِ ِنكاِنن 1. Lam juhud. Ketentuannya lam juhud ini didahului oleh
ا ِلةنيِنذنر ِاضلدمضؤةمةنيِنن ِنعنلهىَّ ِنمآِ ِأنضندت ضم ِنعنلضيِةه Allah ta’ala:
ا ِلةديِنعنذنبده ضم ِ dan firman Allah subhanah:نماِ ِنكاِنن ِ د
. Dan contohنوُنماِ ِنكاِنن ِ د
ظ
ا ِلةنيِغةفنر ِلده ضم ِنوُل ِلةنيِهةدنيِده ضم ِنسةبيِل kedua adalah firman Allah jalla dzikruh: ض ن ن ض د ن
.ل ضم ِنيِكةن ِ د
جنع ِإةنلضيِنناِ ِ
صوُةل ِنماِ ِنبضعندنهاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نحصتهىَّ ِنيِضر ة ضيِ ِةبدح د ف ِالصثاِةنيِ ِ)نحصتىَّ(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِاضلنغاِنيِنة ِأنةوُ ِالصتضعةليِنلِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِاضلنغاِنيِةة ِأنصن ِنماِ ِنقضبنلنهاِ ِنيِضننق ة
نوُاضلنحضر د
ض ِإةضخنوُاةننك ِ)نذاةكضر ِنحصتىَّ ِنتضننجنح(ُ ك ِلةنبضع ة .دموُنسهىَّ﴾َ ِنوُنمضعننىَّ ِالصتضعةليِةل ِأنصن ِنماِ ِنقضبلننهاِ ِةعلصءة ِلةدح د
صوُةل ِنماِ ِنبضعندنهاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلة ن
ِ yang memberi faidah ghayah dan ta’lil. Makna ghayah adalah apa-apa yang sebelum kata iniنحصتىَّ 2.
جنع ِإةنلضيِنناِ ِدموُنسهىَّ selesai dengan terjadinya apa-apa yang setelah kata ini. Contohnya firman Allah ta’ala:
.نحصتهىَّ ِنيِضر ة
Makna ta’lil adalah bahwa apa-apa yang sebelum kata ini merupakan alasan untuk terjadinya apa-apa
.نذاةكضر ِنحصتىَّ ِنتضننجنح yang setelah kata ini, seperti ucapanmu kepada sebagian saudara-saudaramu:
ب؛ ِأنصماِ ِالصنضفديِ ِنفننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نل ِديِضق نيِ ِأنضوُ ِنطنل م ث ِنوُالصراةبدعِ َ:نفاِدء ِالصسنبةبصيِةة ِنوُنوُادوُ ِاضلنمةعصيِةةِ ٍ،ةبنشضرةط ِأنضن ِنيِنقنع ِدكيل ِةمضندهنماِ ِةفيِ ِنجنوُا ة ض نوُاضلنحضرنفاِةن ِالصثاِلة د
ضهىَّ ب ِننف م
ض
صِ ٍ،نوُالصتنمننيِِ ٍ،نوُالصرنجاِدء؛ ِأنصماِ ِالنضمدر ِ صيِ د ضِ ٍ،نوُالصتضخ ة ض ض ض
ب ِنفنثنماِةننيِدة ِأنضشنيِاِنءِ َ:النضمدرِ ٍ،نوُالردنعاِدءِ ٍ،نوُالصنضهديِِ ٍ،نوُالةضسةتضفنهاِدمِ ٍ،نوُالنعضر د نعنلضيِةه ضم ِنفنيِدموُدتوُا﴾َِ ٍ،نوُأنصماِ ِالصطنل د
ض
ب ِالدمنوُصجده ِةمنن ِ ن ص ن ن ض ن ض ن ض ن ن ض ن ض ن ض د
صاِةددر ِةمنن ِاضلنعةظيِةم ِلةنمن ِدهنوُ ِددوُندهِ ٍ،نحدوُ ِقوُةل ِالستاِةذ ِلةةتلةميِةذةه)ِ َ:ذاةكر ِفتننجنح(ُ ِأوُ ِ)نوُتننجنح(ُ ِنوُأصماِ ِالردنعاِدء ِفدهنوُ ِالطل د
ض ض ن ض ن ن ض ب ِال ص نفدهنوُ ِالصطنل د
ن ن
ضيِنع ِأنملدنك(ُ ِنوُأصماِ ِ ن ن
ضيِنع ِأنملدنك(ُ ِأضوُ ِ)نوُديِ ة ض ن ض ن ن ض ن ه
صةغيِةر ِإةنلىَّ ِاضلنعةظيِةمِ ٍ،ننضحدوُ ِ)اللمدهصم ِاضهةدةنيِ ِنفأضعنمنل ِالنخضيِنر(ُ ِأضوُ ِ)نوُأضعنمنل ِالنخضيِنر(ُ ِنوُأصماِ ِالصنضهديِ ِنفننضحدوُ ِ)نل ِنتلنعضب ِنفديِ ة ال ص
ب ِةبةرضفمق ِننضحدوُ ِ)أننل ِنتدزوُدرنناِ ِنفدنضكةرنمنك(ُ ِأنضوُ ِ ض ِنفدهنوُ ِالصطنل د ك ِنفأ نضسنمنعنهاِ ِنلنك(ُ ِأنضوُ ِ)نوُأنضسنمنعنهاِ ِنلنك(ُِ ِ.نوُأنصماِ ِاضلنعضر د
ن نس روُ
د د
د ن
ت ِ ظض ف ح
ن نة ض
ل ِ ه وُ ِ)
د ض
ح ن
ن ن
ف م ِ هاِ ف
ة ة ن دض ت ض
س لض ا
ك ِأندبوُنك(ُ ِنوُأنصماِ ِالصتنمننيِ ِنفدهنوُ ِ ك ِأندبوُنك(ُ ِأنضوُ ِ)نوُنيِضشدكنر ن ك ِنفنيِضشدكنر ن جنب نت ِنوُا ةث ِنوُإةضزنعاِمجِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نهصل ِأنصدضيِ ن ب ِنمنع ِنح لض ِنفدهنوُ ِالصطنل د ضيِ د )نوُدنضكةرنمنك(ُِ ٍ،نوُأنصماِ ِالصتضح ة
ب ِاضلدمضسةتحيِةل ِأنضوُ ِنماِ ِةفيِةه ِدعضسنرءةِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُةل ِالصشاِةعةر :نطنل د
بب ِنيِدعوُدد ِنيِضوُظماِ ِ ِ ِنفأ دضخةبنرده ِةبنماِ ِنفنعنل ِاضلنمةشيِ د ت ِالصشنباِ نأننل ِنلضيِ ن
ت ِنوُاةحمد ِدهنوُض ِاضلدعنلنماِةء ِههةذةه ِاضلنضشنيِاِنء ِالنتضسنعنة ِالصةتيِ ِنتضسةبدق ِاضلنفاِدء ِنوُاضلنوُادوُ ِةفيِ ِنبضيِ م
:نوُنقضد ِنجنمنع ِنبضع د
ضةهةم ِنتنمصنِ ٍ،نوُاضردجِ ٍ،نكهذانك ِالصنضفديِِ ٍ،نقضد ِنكدمنل ض ِلةنح ن دمضرِ ٍ،نوُاضددعِ ٍ،نوُاضننهِ ٍ،نوُنسضلِ ٍ،نوُاضعةر ض
3, 4. Huruf fa` sababiyyah dan wawu ma’iyyah dengan syarat masing-masing terletak pada jawaban nafi
ضهىَّ ِنعنلضيِةه ضم ِنفنيِدموُدتوُ (negasi) atau permintaan. Contoh pada jawaban nafi adalah firman Allah ta’ala: .نل ِديِضق ن
Adapun jawaban permintaan ada delapan macam: perintah, doa, larangan, pertanyaan, ‘ardh, takhsish,
tamanni (angan-angan), dan harapan. Adapun perintah adalah permintaan yang muncul dari atasan
. Adapun doa adalahنوُنتضننجنح ِ atauنذاةكضر ِنفنتضننجنح kepada bawahan, seperti ucapan ustadz kepada muridnya:
نوُأنضعنمنل ِ ِ danال هلمدهصم ِاضهةدةنيِ ِنفأ نضعنمنل ِاضلنخضيِنر permintaan yang diarahkan dari yang rendah kepada yang agung, contoh:
ك . Contoh larangan:اضلنخضيِنر ك ِ atauنل ِنتضلنعضب ِنفديِ ة
ضيِنع ِأننملد ن ضيِنع ِأننملد ن
ك . Contoh pertanyaan:نوُديِ ة ك ِنفأ نضسنمنعنهاِ ِلن ن
ت ِدددروُنس ن ِ atauنهضل ِنحةفضظ ن
ك ن
ك . Adapun ‘ardh yaitu permintaan dengan lembut, contoh:نوُأضسنمنعنهاِ ِنل ن ض ن
ك ِ atauأنل ِنتدزوُدرنناِ ِنفدنكةرنم ن ض
. Adapunنوُدنكةرنم ن
ك takhsish adalah permintaan disertai hasungan atau sindiran, contoh: ن
ك ِأدبوُ ن د ض
ك ِنفنيِشكنر ن جنب ن
ت ِنوُا ة ك ِ atauنهصل ِأنصدضيِ ن نوُنيِضشدكنر ن
ك. Adapun tamanni (angan-angan) adalah permintaan sesuatu yang mustahil atau yang sulit diperoleh,أندبوُ ن
contoh ucapan penyair:
ضىَّ ِنلدك ضم ِنكلةةميِ ت ِاضلنكنوُاةك ن
ب ِنتضددنوُ ِةليِ ِنفأ نضنةظنمنهاِ ِ ِ ِدعدقوُند ِنمضدمح ِنفنماِ ِأنضر ن نلضيِ ن
Sebagian ulama telah mengumpulkan sembilan perkara yang didahului oleh huruf fa` dan wawu ini
dalam sebuah bait, yaitu:
ضةهةم ِنتنمصنِ ٍ،نوُاضردجِ ٍ،نكهذانك ِالصنضفديِِ ٍ،نقضد ِنكدمنل دمضرِ ٍ،نوُاضددعِ ٍ،نوُاضننهِ ٍ،نوُنسضلِ ٍ،نوُاضعةر ض
ض ِلةنح ن
Penulis hanya menyebutkan delapan karena beliau tidak menganggap harapan termasuk ke dalamnya.
لنوم
نلصماِ
أننلوم
أنلنصماِ
إةون
نماِ
نموهنماِ
إةوذ ِنماِ
أن ر
ي
نمنتىَّ
أنويِنن
أنصيِاِنن
أنصنىَّ
نحويِدثنماِ
نكويِنفنماِ
حمد ِةمونده ِنيِوجةزدم ِةفوعظل ِ ت ِنتوننقةسدم ِإةنلىَّ ِةقوسنمويِةنِ َ:اولةقوسدم ِاولنصوُدل ِدكرل ِنوُا ة
ضاِةرنع ِنثنماِةننيِنة ِنعنشنر ِنجاِةزظماِِ ٍ،نوُنهةذةه ِاولنندنوُا د نوُأندقوُدلِ َ:اولنندنوُا د
ت ِالصةتيِ ِنتوجةزدم ِاولةفوعنل ِاولدم ن
حمد ِةمونده ِنيِوجةزدم ِةفوعنلويِةن ص
حظداِ ٍ،نوُاولةقوسدم ِالثاِةنيِ ِدكرل ِنوُا ة
.نوُا ة
Alat-alat yang menjazmkan fi’il mudhari’ ada delapan belas. Alat-alat ini terbagi ke dalam dua bagian:
Bagian pertama adalah yang menjazmkan satu fi’il saja dan bagian kedua adalah yang menjazmkan dua
fi’il.
نلوم
لنصماِ
أننلوم
أنلنصماِ
نلدم ِاولنومةر ِنوُالردنعاِةء
ِ danلنوم ِنيِدكةن ِالصةذيِنن ِنكنفدروُا ِ adalah huruf nafi, jazm, dan qalb. Contohnya firman Allah ta’ala:لنوم Adapun
.قدول ِنلوم ِدتوؤةمدنوُ firmanNya subhanahu:
صودنرنك(ُ ت ِنعنلويِةه ِنهومنزدة ِالصتوقةريِةرِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:أننلوم ِننوشنروح ِنل ن
ك ِ ن .نوُأنصماِ ِ)أننلوم(ُ ِنفدهنوُ ِ)نلوم(ُ ِةزيِند و
ِ yang ditambahkan huruf hamzah taqrir (penetapan) padanya. Contohnya firmanنلوم ِ adalahأننلوم Adapun
ك Allah ta’ala: صودنر ن .أنلنوم ِننوشنروح ِلن ن
ك ِ ن
ِ telah penyusun sebutkan bahwa ia bisa untuk larangan dan doa. Setiap dari keduanyaنل Adapun
dimaksudkan untuk tuntutan menahan dari perbuatan dan meninggalkannya. Bedanya bahwa larangan
فِ ,نل ِنتدقوُدلوُا ِنراةعنناِ itu dari atas ke bawah, contoh: . Adapun doa itu dari bawah ke atas,نل ِنتوغدلوُا ِةفيِ ِةديِةندكوم , danنل ِنتنخ و
خوذنناِ contoh:
صظرا ِ dan firman Allah jalla sya`nuhu:نرصبنناِ ِنل ِدتنؤا ة .نوُنل ِنتوحةمول ِنعلنويِنناِ ِإة و
Adapun bagian kedua -yaitu yang menjazmkan dua fi’il, fi’il yang pertama dinamakan fi’il syarat dan yang
kedua dinamakan jawab syarat dan balasannya- ada empat jenis:
ف ِنشورمط ِنجاِةزءم ِةباِنتنفاِةق ِالرننحاِةةِ ٍ،نيِوجةزدم ِةفوعنلويِةنِ َ:اولنصوُدل ِةفوعدل ِالصشورةطِ ٍ،نوُالصثاِةنيِ ِ أنصماِ ِالصنووُدع ِاولنصوُدل ِنفدهنوُ ِ)إةون(ُ ِنوُوحنددهِ ٍ،ننوحدوُ ِ)إةون ِدتنذاةكور ِنتوننجوح(ُ ِنفإةونِ َ:نحور د
تِ ٍ،نوُ ِ و ن و
ضةميِءر ِدموسنتةتءر ِةفيِةه ِدوُدجوُظباِ ِنتقةديِدرده ِأن ن د و د
ضاِةرءع ِةفوعدل ِالصشورةط ِنموجدزوُءم ِةبإةون ِنوُنعلنمة ِنجزةمةه ِالرسكوُدنِ ٍ،نوُنفاِةعلده ِ ن
د ن نجنوُادبده ِنوُنجنزادؤدهِ ٍ،نوُ ِ)دتنذاةكور(ُ ِةفوعءل ِدم ن
تضةميِءر ِدموسنتةتءر ِةفيِةه ِدوُدجوُظباِ ِنتوقةديِدرده ِأنون ن
ب ِالصشورةط ِنوُنجنزادؤدهِ ٍ،نموجدزوُءم ِةبإةونِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنجوزةمةه ِالرسدكوُدنِ ٍ،نوُنفاِةعلدده ِ ن ضاِةرءع ِنجنوُا د ).نتوننجوح(ُ ِةفوعءل ِدم ن
ِ adalah huruf syarat yangإةون , di siniإةون ِدتنذاةكور ِنتوننجوح ِ saja. Contoh:إةون Adapun jenis yang pertama adalah
menjazmkan menurut kesepakatan ahli nahwu, ia menjazmkan dua fi’il: yang pertama fi’il syarat, yang
, tandaإةون ِ adalah fi’il mudhari’ fi’il syarat dijazm karenaدتنذاةكور kedua jawaban dan balasannya. Sehingga
jazmnya sukun, pelakunya (fa’ilnya) dhamir wajib mustatir pada fi’il tersebut, taqdirnya adalah anta.
, tanda jazmnyaإةون ِ adalah fi’il mudhari’ jawab syarat dan balasannya, dijazm karenaنتوننجوح Sedangkan
sukun, fa’ilnya dhamir wajib mustatir pada fi’il tersebut, taqdirnya adalah anta.
يِ ٍ،نوُنمنتىَِّ ٍ،نوُأنصيِاِننِ ٍ،نوُأنويِننِ ٍ،نوُأنصنىَِّ ٍ،نوُنحويِدثنماِِ ٍ،نوُنكويِنفنماِ.نوُأنصماِ ِالصنووُدع ِالصثاِةنيِ ِِ -نوُدهنوُ ِاولدمصتنفدق ِنعنلىَّ ِأنصنده ِاوسءم ِِ -نفةتوسنعدة ِأنوسنماِمءِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:نمونِ ٍ،نوُنماِِ ٍ،نوُأن ر
و
.نفةمنثاِدل ِ)نمون(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:نمون ِديِوكةروم ِنجاِنرده ِديِوحنمود(ُ ِنوُ ِ)نمون ِديِنذاةكور ِنيِوننجوح(ُ ِنوُنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نفنمون ِنيِوعنمول ِةمثنقاِنل ِنذصرمة ِنخويِظرا ِنيِنرده(ُ
ف ِإةلنويِدكوم(ُ صننوع ِدتوجنز ِبةةه(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِنتوقنروأ ِنتوسنتةفود ِةمونده(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِنتوفنعدلوُا ِةمون ِنخويِمر ِديِنوُ ص .نوُةمنثاِدل ِ)نماِ(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:نماِ ِنت و
ب ِنتوقنرأ ِنتوسنتةفود ِةمونده(ُِ ٍ،نوُ ِ)أنظميِاِ ِنماِ ِنتوددعوُا ِنفنلده ِاولنوسنماِدء ِاولدحوسننىَّ(ُو ي ِةكنتاِ مي(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:أن ص .نوُةمنثاِدل ِ)أن ن
ضاِ ِنرنبنك(ُِ ٍ،نوُنقووُدل ِالصشاِةعةر ك ِنتننول ِةر ن جةب ن ت ِإةنلىَّ ِنوُا ة و د
:نوُةمثاِدل ِ)نمنتىَّ(ُ ِنقووُلنك)ِ َ:نمنتىَّ ِنتلنتةف ون
د ن ن
ضةع ِالةعنماِنمة ِتوعةرفوُةنيِ و أننناِ ِاوبدن ِنجنل ِنوُطلنع ِالثناِنيِاِ ِ ِ ِ ِنمتىَّ ِأ ن
ن ن ن ص ن ن
:نوُةمنثاِدل ِ)أنصيِاِنن(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:أنصيِاِنن ِنتولنقةنيِ ِأ دوكةرومنك(ُِ ٍ،نوُنقووُدل ِالصشاِةعةر
نفأ نصيِاِنن ِنماِ ِنتوعةدول ِبةةه ِالنريِدح ِنتونةزةل
ت(ُ ت ِةبنخويِمر(ُ ِنوُ ِ)أنويِنننماِ ِنتدكوُدنوُا ِديِودةروكدكدم ِاولنمووُ د صةديِظقاِ(ُ ِنوُنقووُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:أنويِنننماِ ِديِنوُنجوهده ِنل ِنيِأو ة
.نوُةمنثاِدل ِ)أنويِنننماِ(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:أنويِنننماِ ِنتنتنوُصجوه ِنتولنق ِ ن
د
:نوُةمنثاِدل ِ)نحويِثنماِ(ُ ِنقووُدل ِالصشاِةعةر
نحويِدثنماِ ِنتوسنتةقوم ِديِنقندور ِلننك ِالصلـَ ِ ِ ِ ِـَده ِنننجاِظحاِ ِةفيِ ِنغاِبةةر ِاولنوزنماِةن
ك(ُا ِنل ن ب ِ ة ك ِنيِدكون ِنثنوُا د .نوُةمنثاِدل ِ)نكويِنفنماِ(ُ ِنقووُلدنك)ِ َ:نكويِنفنماِ ِنتدكون ِاول دصمدة ِنيِدكةن ِاولدوُنلدة(ُ ِنوُ ِ)نكويِنفنماِ ِنتدكون ِةنصيِدت ن
ضدروُنرءة ِننوحدوُ ِنقووُةل ِالصشاِةعةر ك ِ ن فِ ٍ،نوُنذلة ن شوعةر ِنكنماِ ِنقاِنل ِاولدمنؤلن د :نوُديِنزادد ِنعنلىَّ ِنهةذةه ِاولنوسنماِةء ِالنتوسنعةة ِ)إةنذا(ُ ِةفيِ ِال ن
صءة ِنفنتنجصمةل صاِ ن ك ِنخ ن صوب ن ك ِةباِولةغننىَّ ِ ِ ِ ِنوُإةنذا ِدت ة
ك ِنررب ن اوسنتوغةن ِنماِ ِأنوغنناِ ن
يِ ٍ،نمنتىَّAdapun jenis kedua -yang disepakati bahwa itu merupakan isim- ada sembilan isim. Yaitu: ِ ٍ، نمونِ ٍ،نماِِ ٍ،أن ر
د ص ن ن ن
.نكويِنفنماِ ٍ،ِ danأصيِاِننِ ٍ،أويِننِ ٍ،أنىَِّ ٍ،نحويِثنماِ
نفنمون ِنيِوعنمول ِةموثنقاِنل ِنذصرمة ِ , serta firman Allah ta’ala:نمون ِديِنذاةكور ِنيِوننجوح ِ danنمون ِديِوكةروم ِنجاِنرده ِديِوحنمود ِ adalah ucapanmu:نمون Contoh
.نخويِظرا ِنيِنرهد
صننوع ِدتوجنز ِبةةه ِ adalah ucapanmu:نماِ Contoh ف ِإةلنويِدكوم ِ danنماِ ِنتوقنروأ ِنتوسنتةفود ِةمونده ِ danنماِ ِنت و
.نماِ ِنتوفنعدلوُا ِةمون ِنخويِمر ِديِنوُ ص
ي Contoh ب ِنتوقنرأ ِنتوسنتةفود ِةمونده ِ adalah ucapanmu:أن ر و .أنظميِاِ ِنماِ ِنتوددعوُا ِنفنلده ِاولنوسنماِدء ِاولدحوسننىَّ ِ danأن ص
ي ِةكنتاِ م
ك ِ adalah ucapanmu:نمنتىَّ Contoh ك ِنتننول ِةر ن
ضاِ ِنرنب ن جةب ن , dan ucapan penyair:نمنتىَّ ِنتولنتةف و
ت ِإةنلىَّ ِنوُا ة
أننناِ ِاوبدن ِنجنل ِنوُنطنلنع ِالصثنناِنيِاِ ِ ِ ِ ِنمنتىَّ ِأن ن
ضةع ِاولةعنماِنمنة ِنتوعةردفوُةنيِ
نحويِدثنماِ ِنتوسنتةقوم ِديِنقندور ِنلنك ِالصلـَ ِ ِ ِ ِـَده ِنننجاِظحاِ ِةفيِ ِنغاِةبةر ِاولنوزنماِةن
ك ِ danنكويِنفنماِ ِنتدكون ِاول دصمدة ِنيِدكةن ِاولدوُنلةد ِ adalah ucapanmu:نكويِنفنماِ Contoh ا ِنل ن ك ِنيِدكون ِنثنوُا د
ب ِ ة .نكويِنفنماِ ِنتدكون ِةنصيِدت ن
ن
ِ di dalam syair ditambahkan kepada sembilan isim ini, seperti yang penyusun katakan. Dan ituإةذا Dan
adalah darurat. Contoh ucapan penyair:
ت ِاولنوسنماِةء
ب ِنموردفوُنعاِ ة
نباِ د
ت ِنسوبنعءةِ ٍ،نوُةهنيِ ِاولنفاِةعدل ِنوُاولنموفدعوُدل ِالصةذي ِنلوم ِديِنسصم ِنفاِةعلدده ِنوُاولدموبنتنددأ ِنوُنخنبدرده ِنوُاوسدم ِنكاِنن ِنوُأننخنوُاةتنهاِ ِنوُنخنبدر ِإةصن ِنوُأننخنوُاةتنهاِ ِنوُالصتاِةبدع ِلةولنموردفوُةع ِنوُدهنوُ ِ
اولنموردفوُنعاِ د
ت ِنوُاولنعوط د
ف ِنوُالصتووُةكيِدد ِنوُاولنبنددل .أنورنبنعدة ِأنوشنيِاِنء ِالصنوع د
Isim-isim yang dirafa’ ada tujuh. Yaitu: fa’il, maf’ul yang tidak disebutkan fa’ilnya, mubtada`, khabar, isim
kana dan saudara-saudaranya, khabar inna dan saudara-saudaranya, dan yang mengikut ke isim yang
dirafa’ -yaitu 4 jenis: na’at, ‘athaf, taukid, dan badal-.
ب ِاولنفاِةعةل
نباِ د
َ ِاولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِاولنموذدكوُدر ِنقوبنلده ِةفوعلدده:ُاولنفاِةعدل ِدهنو
Bab Fa’il
ِ صةطنلةح ِ ِنوُأنصماِ ِنموعنناِده ِةفيِ ِاولة و.ِ ِأنصماِ ِنموعنناِده ِةفيِ ِاللرنغةة ِنفدهنوُ ِةعنباِنرءة ِنعصمون ِأنووُنجند ِاولةفوعنل.َّصةطنلةحى
َ ِأننحدددهنماِ ِلدنغةوُىَ ِنوُاولنخدر ِا و:َ ِاولنفاِةعدل ِنلده ِنموعنننيِاِةن:نوُأندقوُدل
فٍ ِنكنماِ ِنقاِنل ِاولدمنؤلن د،َ ِاولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِاولنموذدكوُدر ِنقوبنلده ِةفوعلدده:ُنفدهنو.
Aku (penulis) katakan: Fa’il mempunyai dua makna, yang pertama secara bahasa, yang lainnya makna
secara istilah. Adapun makna fa’il secara bahasa adalah ungkapan mengenai siapa yang melakukan
perbuatan. Adapun makna fa’il secara istilah adalah isim yang marfu’ yang fi’ilnya disebutkan
sebelumnya, sebagaimana yang penulis katakan.
صةريِدح ِ ِأنصماِ ِال ص.صةريِةح صةريِنح ِنوُاولةوسنم ِاولدمنؤصوُنل ِةباِل ص ٍ ِنوُدهنوُ ِنيِوشدمدل ِاولةوسنم ِال ص،حءد ِةموندهنماِ ِنفاِةعظل ٍ ِنفنل ِنيِدكوُدن ِنوُا ة،فنوُنقووُلدنناِ ِ)اولةوسدم(ُ ِنل ِنيِوشدمدل ِاولةفوعنل ِنوُنل ِاولنحور ن
ص ن و ن ن ن ن ن ن ن
ِ َِ ِ)أنوُ ِلوم ِنيِكةفةهوم ِأنا:َّصةريِةح ِفنوحدوُ ِقووُلةةه ِتنعاِلى و ن ن و
ٍ ِنوُأصماِ ِالدمنؤصوُدل ِةباِل ص،ُ(ٍ ِ)نوُإةذ ِنيِورفدع ِإةوبنراةهيِدم،ُ(َ ِ)قاِنل ِنوُءح:َّنفننوحدوُ ِ)دنوُءح(ُ ِنوُ ِ)إةوبنراةهيِدم(ُ ِةفيِ ِنقووُلةةه ِنتنعاِلى
د ن ن
و
ِ ٍ ِنوُالدجومنلدة ِةفيِ ِنمنحنل ِنروفمع،ض ِنوُنفاِةعلدده ٍ ِنوُ ِ)أنوننزولنناِ(ُ ِةفوعءل ِنماِ م،ب ص مٍ ِنوُ ِ)نناِ(ُ ِاوسدمده ِنموبةنييِ ِنعنلىَّ ِالرسدكوُةن ِةفيِ ِنمنحنل ِنن و،ب ص م ف ِنتووُةكيِمد ِنوُنن وَ ِنحور د:ٍ ِنفأ نصن،ُ(ِأنوننزولننا
ِ ك ت ِنعنلويِةه ِةفيِ ِنتأوةوُيِةل ِنم و
َ ِ)نيِدسررةنيِ ِأنون ِنتنتنمصس ن:ٍ ِنوُةمنثاِلدده ِنقووُلةنك،َِ ِأننوُ ِنلوم ِنيِوكةفةهوم ِإةوننزالدننا:صندمر ِنفاِةعدل ِ)نيِوكةفيِ(ُ ِنوُالصتوقةديِدر ٍ ِنوُ ِ)أنصن(ُ ِنوُنماِ ِندنخنل و،نخنبدر ِأنصن
كصوندع ن ن
ٍ ِنوُأوعنجنبةنيِ ِ ن،َ ِنيِدسررةنيِ ِنتنمرسدكنك:ٍِ ِالصتوقةديِدر ِةفيِةهنما،ُ(ت صننوع ن ن
َ ِ)أوعنجنبةنيِ ِنماِ ِ ن:ٍ ِنوُنقووُلةنك،ُ(ضاِةئةل و
ةباِلنف ن.
Ungkapan kami “isim” berarti tidak meliputi fi’il dan huruf. Jadi salah satu dari keduanya tidak bisa
menjadi fa’il. Isim meliputi isim yang sharih dan isim mu`awwal bish sharih. Adapun isim sharih seperti
kata “Nuh” dan “Ibrahim” pada firman Allah ta’ala, ( ِنقاِنل ِدنوُءحNuh berkata), ( ِنوُإةوذ ِنيِورنفدع ِإةوبنراةهيِدمKetika Ibrahim
meninggikan). Adapun isim mu`awwal bish sharih seperti firman Allah ta’ala, ِ( ِأننوُ ِنلوم ِنيِوكةفةهوم ِأنصناِ ِأنوننزولنناApakah
belum cukup bagi mereka bahwasanya Kami telah menurunkan). ِأنصنadalah huruf taukid dan nashab. ِ ِننا
ِ adalah fi’il madhi dan fa’ilnya.أنوننزولنناِ adalah isimnya, mabni atas tanda sukun berkedudukan nashab.
Adapun kalimat tersebut berkedudukan rafa’ sebagai khabar anna. Anna dan kata-kata yang masuk
. Dan yang semisalnyaأننوُ ِنلوم ِنيِوكةفةهوم ِإةوننزالدنناِ , perkiraannya:نيِوكةفيِ padanya di dalam ta`wil mashdar adalah fa’il dari
ضاِةئةل seperti ucapanmu ِ (Membahagiakanku bahwa engkau berpegang teguh denganنيِدسررةنيِ ِأنون ِنتنتنمصس ن
ك ِةباِولنف ن
ت keutamaan-keutamaan) dan صننوع نِ (Mengagumkanku apa yang engkau perbuat), maka taqdirأنوعنجنبةنيِ ِنماِ ِ ن
ك keduanya adalahك ِ (Sikap berpegang teguhmu membahagiakanku),نيِدسررةنيِ ِنتنمرسدك ن صوندع ن ِنوُأنوعنجنبةنيِ ِ ن
(Perbuatanmu mengagumkanku).
Ucapan kami “marfu’” berarti mengeluarkan setiap yang dinashab dan yang majrur. Sehingga salah satu
di antara keduanya tidak bisa menjadi fa’il.
Ucapan kami “yang fi’ilnya disebutkan sebelumnya” berarti mengeluarkan mubtada` dan isim inna
beserta saudara-saudaranya. Karena keduanya tidak diawali fi’il. Begitu pula mengeluarkan isim kana
beserta saudara-saudaranya dan isim kada beserta saudara-saudaranya. Karena keduanya meskipun
diawali oleh fi’il, namun sesungguhnya fi’il tersebut bukanlah fi’il salah satu dari keduanya. Fi’il yang
ت ِاولنعةقيِدق dimaksud di sini juga mencakup yang mirip fi’il. Seperti isim fi’il, contohnya )ِ (Lembah itu jauhنهويِنهاِ ن
ِ (Apakah ayahmuأننقاِةدءم ِأدبوُ ن
ك ِ (Zaid dan ‘Amr beda jauh). Juga seperti isim fa’il, contohnyaنشصتاِنن ِنزويِءد ِنوُنعومءر dan ن
ِ semuanya adalah fa’il.أندبوُ ن
ك , danاولنعةقيِدقِ ,نزويِءد ِنوُنعومءر telah tiba?). Maka
1. Zhahir
2. Mudhmar
Adapun Fa’il yang zhahir adalah fa’il yang menunjukkan kepada maknanya tanpa membutuhkan
pendukung lain. Adapun Fa’il yang mudhmar adalah fa’il yang tidak menunjukkan kepada yang
diinginkan kecuali dengan tanda yang menunjukkan apakah fa’ilnya yang sedang berbicara, atau diajak
bicara, atau sedang tidak di tempat.
نوُالصظاِةهدر ِنعنلىَّ ِأنوننوُامعِ َ:ةلنصنده ِإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِدموفنرظدا ِأنووُ ِدمنث مظنىَّ ِأنووُ ِنموجدموُظعاِ ِنجومظعاِ ِنساِلةظماِ ِأنووُ ِنجومنع ِنتوكةسيِمرِ ٍ،نوُدكيل ِةمون ِنهةذةه ِاولنوننوُاةع ِاولنورنبنعةة ِإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِ
ف ِةننيِاِنبظةضصممة ِنظاِةهنرمة ِأنووُ ِدمنقصدنرمةِ ٍ،نوُإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِإةوعنرادبده ِةباِولدحدروُ ة دمنذصكظرا ِنوُإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِدمنؤصنظثاِ؛ ِنفنهةذةه ِنثنماِةننيِدة ِأنوننوُامعِ ٍ،نوُأنويِ ظ
ضاِ ِنفإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِإةوعنرادبده ِةب ن
ضاِةرظعاِ ن
ضظيِاِِ ٍ،نوُإةصماِ ِأون ِنيِدكوُنن ِدم ن و ن ن و
ضصمةةِ ٍ،نوُنعنلىَّ ِدكنل ِنهةذةه ِالوحنوُاةل ِإةصماِ ِأون ِنيِدكوُنن ِالةفوعدل ِنماِ ة .نعةن ِال ص
Fa’il yang zhahir bermacam-macam, karena bisa mufrad, mustanna, jama’ salim, atau jama’ taksir. Setiap
jenis dari keempat jenis tersebut bisa mudzakkar dan bisa muannats, sehingga jadilah delapan jenis.
Demikian pula, fa’il zhahir, i’rabnya bisa dengan dhammah yang nampak atau muqaddarah dan i’rabnya
bisa dengan huruf sebagai pengganti dhammah. Dan pada setiap keadaan ini, fi’ilnya bisa madhi dan bisa
mudhari’.
صةديِنقاِةن bersama fi’il madhi: ِ (Dua saudara laki-laki telahنساِنفنر ِاولننخنوُاةن ِ (Dua teman itu telah hadir),نح ن
ضنر ِال ص
bepergian),
صةديِنقاِةن bersama fi’il mudhari’: ِ (Dua saudara laki-lakiديِنساِةفدر ِاولننخنوُاةن ِ (Dua teman itu sedang hadir),نيِوح د
ضدر ِال ص
sedang bepergian).
ضاِةرةع ِ)نيِضح د
ضدر ِ ضنر ِاولدمنحصمددوُننِ ٍ،نوُنحصج ِاضلدمضسلةدموُنن(ُِ ٍ،نوُنمنع ِاضلةفضعةل ِاضلدم ن حيِمح ِلةدمنذصكمر ِنمنع ِاولةفوعةل ِاولنماِ ة
ضيِ ِ)نح ن نوُةمنثاِدل ِاولنفاِةعةل ِاولنموجدموُةع ِنجومنع ِنت و
ص ة
ض
.الدمنحصمددوُننِ ٍ،نوُنيِدحرج ِاولدموسلةدموُنن(ُ
ِ (Kaum muslimin telahنحصج ِاضلدمضسلةدموُنن ِ (Para Muhammad itu telah hadir) danنح ن
ضنر ِاولدمنحصمددوُنن dengan fi’il madhi:
berhaji),
ضدر ِاولن و
صةدنقاِدء bersama fi’il mudhari’: ِ (Para pemimpinديِنساِةفدر ِالرزنعنماِدء ِ (Teman-temah sedang hadir) danنيِوح د
sedang bepergian).
ت ِاولةهوننداةن bersama fi’il madhi: ت ِالصزويِنننباِةن ِ (Dua Hindun itu telah hadir) danنح ن
ضنر ة ِ (Dua Zainab itu telahنساِنفنر ة
bepergian),
ت ِاولةهونندا د
ت dengan fi’il madhi: ت ِالصزويِنننباِ د
ت ِ (Para Hindun telah hadir) danنح ن
ضنر ة ِ (Para Zainab telahنساِنفنر ة
bepergian),
ضدر ِاولةهونندا د
ت dengan fi’il mudhari’: ِ (Para Zainab itu sedangدتنساِةفدر ِالصزويِنننباِ د
ت ِ (Para Hindun itu sedang hadir) danنتوح د
bepergian).
ضدر ِاولدهدنوُدد dengan fi’il mudhari’: ِ (Para Zainab itu sedangدتنساِةفدر ِاولصزنيِاِةن د
ب ِ (Para Hindun itu sedang hadir) danنتوح د
bepergian).
حيِةح ِلةدمنذصكمر ضصمةة ِالصظاِةهنرةة ِنجةميِدع ِنماِ ِنتنقصدنم ِةمنن ِاولومةثنلةة ِنماِ ِنعندا ِاولدمنثصنىَّ ِاولدمنذصكدر ِنوُاولدمنؤصن د
ث ِنوُنجومدع ِالصت و
ص ة .نوُةمنثاِدل ِاولنفاِةعةل ِالصةذي ِإةوعنرادبده ِةباِل ص
Contoh fa’il yang i’rabnya dengan dhammah yang nampak adalah seluruh contoh-contoh yang telah
lewat kecuali contoh untuk mutsanna mudzakkar dan mu`annats dan jama’ mudzakkar salim.
ضنر ِاولنفنتىَّ
)ِ (Pemuda itu telah hadirنح ن
ضدر ِاولنفنتىَّ
)ِ (Pemuda itu sedang hadirنيِوح د
ثِ ٍ،نوُأنومةثنل ة
ت ِاولنفاِةعةل ِاولنموجدموُةع ِنجومنع ِ ضصمةة ِنماِ ِنتنقصدنم ِةمون ِأنومةثنلةة ِاولنفاِةعةل ِاولدمنثصنىَّ ِاولدمنذصكةر ِأنةوُ ِاولدمنؤصن ة
ف ِالصناِةئنبةة ِنعةن ِال ص نوُةمنثاِدل ِاولنفاِةعةل ِالصةذي ِإةوعنرادبده ِةباِولدحدروُ ة
ك(ُ د ن ن ضاِةرةع ِ)نيِوح د
ضدر ِأدبوُنك(ُ ِنوُ)ديِنساِةفدر ِأخوُ ن و د ن
ضنر ِأدبوُنك(ُ ِنوُ)نساِنفنر ِأخوُنك(ُ ِنوُنمنع ِالدم ن ن ضيِ ِ)نح ن و حيِمح ِلةدمنذصكمرِ ٍ،نوُةمون ِأنومةثلةتةه ِأويِ ظ
ضاِِ َ:نمنع ِالنماِ ة ن ن .نت و
ص ة
Contoh fa’il yang i’rabnya dengan huruf pengganti dhammah adalah contoh yang telah lewat dari fa’il
yang berupa mutsanna mudzakkar atau mu`annats, dan contoh fa’il yang berupa jama’ mudzakkar salim,
dan contohnya yang lain juga:
ضنر ِأندبوُ ن
ك dengan fi’il madhi: )ِ (Saudara laki-lakimu telah bepergianنساِنفنر ِأندخوُ ن
ك ِ (Ayahmu telah hadir) danنح ن
ضدر ِأندبوُ ن
ك dengan fi’il mudhari’: ِ (Saudara laki-lakimu sedangديِنساِةفدر ِأندخوُ ن
ك ِ (Ayahmu sedang hadir) danنيِوح د
bepergian).
ت(ُ ِنوُ)نحةفوظ ة
ت(ُ ِنوُ)اوجنتنهود ة
ت(ُ حندةة ِاولدمنؤصننثةة ِ) ن
ضنروب ة ضةميِةر ِاولدمنخاِنطنبةة ِاولنوُا ة
.نوُةمنثاِدل ِ ن
ت 4. Contoh fa’il berupa kata ganti orang kedua tunggal mu`annats: تِ ,نحةفوظ ة
تِ ,اوجنتنهود ة .ن
ضنروب ة
8. Contoh fa’il berupa kata ganti orang ketiga tunggal mudzakkar:
9. Contoh fa’il berupa kata ganti orang ketiga tunggal mu`annats:
ضنرنبنتاِ ِنعاِةمظرا(ُ ِنوُ ِ ضنرنباِ ِنبوكظرا(ُ ِأنووُ ِنقووُلةنك ِ)اولةهوننداةن ِ ن ضنرنباِ(ُ ِةفيِ ِنقووُلةنك ِ)اولدمنحصمنداةن ِ ن ضةميِةر ِاولةوثننويِةن ِاولنغاِةئنبويِةن ِدمنذصكنرويِةن ِنكاِنناِ ِأنووُ ِدمنؤصننثنتويِةن ِ) ن
نوُةمنثاِدل ِ ن
ك ِ ن ن ن و ن ن ن ن و و ن ن
)نحةفنظاِ(ُ ِةفيِ ِقووُلةنك ِ)الدمنحصمنداةن ِنحةفظاِ ِندورنسدهنماِ(ُ ِأووُ ِقووُلةنك ِ)الةهننداةن ِنحةفظتاِ ِندورنسدهنماِ(ُ ِنوُ ِ)اوجتنهندا(ُ ِةمون ِنوحةوُ ِقووُلةنك ِ)النبكنراةن ِاوجتنهندا(ُ ِأووُ ِقووُلة ن
و ن ن و ن
جةبةهنماِ(ُ جةبةهنماِ(ُ ِأنووُ ِنقووُلةنك ِ)اولةهوننداةن ِنقاِنمنتاِ ِةبنوُا ة
).الصزويِنننباِةن ِاوجنتنهندنتاِ(ُ ِنوُ ِ)نقاِنماِ(ُ ِةفيِ ِننوحةوُ ِنقووُلةنك ِ)اولدمنحصمنداةن ِنقاِنماِ ِةبنوُا ة
10. Contoh fa’il berupa kata ganti orang ketiga untuk dua orang, sama saja baik mudzakkar atau
mu`annats:
11. Contoh fa’il berupa kata ganti orang ketiga jama’ mudzakkar:
ضنروبنن ِنعددصوُاةتةهصن(ُ ِنوُنكنذا ِ)نحةفوظنن(ُ ِةمون ِننوحةوُ ِنقووُلةنك ِ)النننساِدء ِنحةفوظنن ِ ضنروبنن(ُ ِةمون ِننوحةوُ ِنقووُلةنك ِ)اولنفنتنيِاِ د
ت ِ ن ت ِةمون ِنجومةع ِاولةنناِ ة
ث ِ) ن ضةميِةر ِاولنغاِةئنباِ ة
نوُةمنثاِدل ِ ن
ت ِاوجنتنهودنن(ُ و ن ن
.أنماِنناِةتةهصن(ُ ِنوُنكذا ِ)اوجنتنهودنن(ُ ِةمون ِننوحةوُ ِنقووُلةنك ِ)النبنناِ د
12. Contoh fa’il berupa kata ganti orang ketiga jama’ mu`annats:
Semua 12 jenis yang telah disebutkan, kata ganti (dhamir) nya disebut dhamir muttashil. Definisi dhamir
”muttashil adalah dhamir yang tidak digunakan untuk mengawali kalimat dan tidak terletak setelah “illa
pada keadaan ikhtiyar.
ب ِإةصلضنر ن صنل(ُ ِنوُدهنوُِ َ:الصةذي ِديِوبنتنددأ ِةبةه ِنوُنيِنقدع ِنبوعند ِ)إةصل(ُ ِةفيِ ِنحاِنلةة ِاولوخةتنيِاِةرِ ٍ،نتدقوُدل ِ)نماِ ِ نضةميِنر ِاولدموننف ةضةميِةر ِديِنسصمىَّ ِ)ال ص نوُةموثلدنهاِ ِنيِأوةتيِ ِةفيِ ِننووُمع ِآنخنر ِةمنن ِال ص
ب ِإةصل ِ
ضنر ن ب ِإةصل ِأنوندتوم(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ضنر نب ِإةصل ِأنوندتنماِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ نضنر ن ت(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ب ِإةصل ِأنون ة ضنر ن ت(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ب ِإةصل ِأنون ن ب ِإةصل ِننوحدن(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ضنر ن أننناِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ضنر ن
ن ن
ب ِإةل ِدهصن(ُِ ِ.نوُنعلىَّ ِنهذا ِنيِوجةري ِ ص ضنر ن ص
ب ِإةل ِدهوم(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ضنر ن ب ِإةل ِدهنماِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ نص ضنر ن ب ِإةل ِةهنيِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ نص ضنر ن ص
ب ِإةل ِدهنوُ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ضنر نأنوندتصن(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ب ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةرصةل ِةبأ نووُنسنع ِةمون ِنهةذةه ِاولةنشاِنرةة ِةفيِ ِنباِ ة ضةميِةر ِاولدموننف ة سِ ِ.نوُنسنيِأوةتيِ ِنبنيِاِدن ِأنوننوُاةع ِال ص
.اولةقنيِاِ د
Contohnya akan datang pada dhamir jenis lain yang dinamakan dhamir munfashil, yaitu: dhamir yang
bisa mengawali kalimat dan bisa terletak setelah “illa” pada keadaan ikhtiyar. Contoh:
ب ِإةصل ِأننناِ(
ضنر نب ِإةصل ِأنوندتوم(ُ ِنوُ ِ )نماِ ِ نضنر نب ِإةصل ِأنوندتنماِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ نضنر ن
ت(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ب ِإةصل ِأنون ة
ضنر نت(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ب ِإةصل ِأنون ن ب ِإةصل ِننوحدن(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ضنر ن ضنر ننوُ ِ)نماِ ِ ن
ص
ب ِإةل ِدهصن(ُ ضنر ن ص
ب ِإةل ِدهوم(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ضنر ن ص
ب ِإةل ِدهنماِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ضنر ن ص
ب ِإةل ِةهنيِ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن ضنر ن ص
ب ِإةل ِدهنوُ(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ نضنر ن د و ن ص
ب ِإةل ِأنتصن(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِ ن
ضنر ن ).نماِ ِ ن
Sesuai pola ini dikiaskan pada yang lain. Akan datang penjelasan jenis-jenis dhamir munfashil dengan
penjelasan lebih luas daripada yang diisyaratkan di sini di dalam bab mubtada` dan khabar.
ب ِنعةن ِاولنفاِةعةل
الصناِةئ د
Na`ibul Fa’il
ب ِاولنموفدعوُةل ِالصةذي ِلنوم ِديِنسصم ِنفاِةعلدده(ُ ِنوُدهنوُِ َ:اولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِالصةذي ِلنوم ِديِوذنكور ِنمنعده ِنفاِةعلدده
.نقاِنل)ِ َ:نباِ د
Bab maf’ul yang tidak disebutkan fa’ilnya, yaitu: isim yang marfu’ yang fa’ilnya tidak disebutkan
bersamanya.
س(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نيِوقنطدع ِإةوبنراةهيِدم ِ نوُأندقوُدلِ َ:نقود ِنيِدكوُدن ِاولنكنلدم ِدمنؤلصظفاِ ِةمون ِةفوعمل ِنوُنفاِةعمل ِنوُنموفدعوُمل ِةبةهِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نقنطنع ِنموحدموُءد ِاولدغ و
صنن(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نحةفنظ ِنخةليِءل ِالصدور ن
س(ُ د
صنن(ُ ِنوُ ِ)نيِوحنفظ ِنعلةييِ ِالصدور ن الدغ وو
صنن Sebuah pembicaraan terkadang tersusun dari fi’il, fa’il, dan maf’ul bih. Contohnya: ِنقنطنع ِنموحدموُءد ِاولدغ و
س (Mahmud telah memotong dahan itu) dan نيِوقنطدع ِ ِ (Khalil telah menghafal pelajaran itu) danنحةفنظ ِنخةليِءل ِالصدور ن
د و
س ِ (Ibrahim sedang memotong dahan itu) danإةوبنراةهيِدم ِالغ و
صنن ِ (‘Ali sedang menghafalkanنيِوحنف د
ظ ِنعلةييِ ِالصدور ن
pelajaran itu).
صوُنرنة ِاولنموفدعوُةل ِ صوُنرنة ِاولةفوعةلِ ٍ،نوُديِنغنيِدر ِ د ب ِنعنلويِةه ِأنون ِديِنغنيِنر ِ د ف ِاولدمنتنكلندم ِاولنفاِةعنل ِةمون ِنهنذا ِاولنكنلةم ِنوُنيِوكنتةفيِ ِةبةذوكةر ِاولةفوعةل ِنوُاولنموفدعوُةلِ ٍ،نوُ ة
حيِننةئمذ ِنيِةج د نوُنقود ِنيِوحةذ د
صنيِدرده ِنموردفوُظعاِِ ٍ،نوُديِوعةطيِةه ِأنوحنكاِنم ِ صوُنرةة ِاولنموفدعوُةل ِنفإةصنده ِنبوعند ِأنون ِنكاِنن ِنمون د
صوُظباِ ِديِ ن صوُنرةة ِاولةفوعةل ِنفنسنيِأوةتيِ ِاولنكنلدم ِنعنلويِةهِ ٍ،نوُأنصماِ ِنتوغةيِيِدر ِ دضاِِ ٍ،أنصم ِنتوغةيِيِدر ِ د
أنويِ ظ
ن ص و و ن
ب ِالفاِةعةل(ُ ِأووُ ِ)النمفدعوُنل ِالةذي ِلوم ِ ن و ن ن ن ظ ص ن ن ن
ث ِةفوعلده ِلده ِإةون ِكاِنن ِدهنوُ ِدمنؤنثاِِ ٍ،نوُنغويِةر ِذلةنكِ ٍ،نوُديِنسصمىَّ ِ ة
حيِنةئمذ ِ)ناِةئ ن و ن و
خيِةرةه ِنعةن ِالةفوعةلِ ٍ،نوُتأةنيِ ة ن ن
ب ِتأ ةاولنفاِةعةلِ َ:ةمون ِدوُدجوُ ة
.ديِنسصم ِنفاِةعلدده(ُ
Terkadang orang yang berbicara menghilangkan fa’il dari pembicaraan dan mencukupkan dengan
menyebutkan fi’il dan maf’ul saja. Maka pada saat ini, wajib atasnya untuk mengubah bentuk fi’il dan
mengubah bentuk maf’ul. Adapun perubahan bentuk fi’il, akan datang pembicaraan tentangnya. Adapun
perubahan bentuk maf’ul, maka tadinya manshub berubah setelahnya menjadi marfu’. Dan maf’ul itu
menjadi memiliki hukum-hukum fa’il berupa: wajib mengakhirkannya dari fi’il, memu`annatskan fa’ilnya
jika maf’ulnya mu`annats, dan selain itu. Maf’ul ini pada saat ini dinamakan na`ibul fa’il atau maf’ul yang
tidak disebutkan fa’ilnya.
نتوغةيِيِدر ِاولةفوعةل ِنبوعند ِنحوذ ة
ف ِاولنفاِةعةل
Jika fi’ilnya madhi, maka huruf awalnya didhammah dan huruf sebelum akhir dikasrah. Dan jika fi’ilnya
mudhari’, maka huruf awalnya didhammah dan huruf sebelum akhir difathah.
ضظيِاِك ِأنصنده ِإةنذا ِنكاِنن ِاولةفوعدل ِنماِ ة ث ِةفيِ ِاولةفوعةل ِةعونند ِنحوذ ة
ف ِنفاِةعلةةه ِنوُإةوسنناِةدةه ِإةنلىَّ ِاولنموفدعوُةلِ ٍ،نوُنذلة ن ف ِةفيِ ِنهةذةه ِاولةعنباِنرةة ِالصتوغةيِيِنرا ة
ت ِالصةتيِ ِنتوحدد د أندقوُدلِ َ:نذنكنر ِاولدم ن
صنن د
ف ِالصةذي ِنقوبنل و ن
ضصم ِأصوُلدده ِنوُفدةتنح ِالنحور د ضاِةرظعاِ ِ د و
س(ُ ِنوُإةون ِنكاِنن ِالةفوعدل ِدم ن صدن(ُ ِنوُ ِ)دحةفنظ ِالصدور د و
خةرةه؛ ِنفنتدقوُدل ِ)قدةطنع ِالدغ و ف ِالصةذي ِنقوبنل ِآ ة ضصم ِأنصوُلدده ِنوُدكةسنر ِالنحور د
و د
س(ُ ص د ن
صدن(ُ ِنوُ ِ)ديِوحفظ ِالدور د د و ن و د
خةرةه؛ ِفتقوُدل ِ)ديِقطدع ِالغ ون ن .آ ة
Penulis menyebutkan di dalam kalimat ini perubahan-perubahan yang terjadi pada fi’il ketika fa’ilnya
dihilangkan dan disambung kepada maf’ul. Perubahannya yaitu jika fi’ilnya madhi, maka huruf awalnya
صدن didhammah dan huruf sebelum akhir dikasrah, contohnya: دحةفنظ ِ ِ (Dahan itu telah dipotong) danقدةطنع ِاولدغ و
سِ (Pelajaran itu telah dihafal). Adapun jika fi’ilnya mudhari’, maka huruf awalnya didhammah danالصدور د
صدن huruf sebelum akhir difathah, contohnya: س ِ (Dahan itu sedang dipotong) danديِوقنطدع ِاولدغ و ِديِوحنف د
ظ ِالصدور د
(Pelajaran itu sedang dihafal).
أنوقنساِدم ِنناِةئ ة
ب ِاولنفاِةعةل
ضنمدر ِ ب ِنزويِءد(ُ ِنوُ ِ)أ دوكةرنم ِنعومءروُ(ُ ِنوُ ِ)ديِوكنردم ِنعومءروُ(ُِ ِ.نوُاولدم و
ضنر د ب ِنزويِءد(ُ ِنوُ ِ)ديِ و ضنمءر؛ ِنفاِلصظاِةهدر ِننوحدوُ ِنقووُلةنك ِ) د
ضةر ن نقاِنلِ َ:نوُدهنوُ ِنعنلىَّ ِةقوسنمويِةنِ َ:نظاِةهءر ِنوُدم و
ضةردبوُاِ ٍ،
ضةرنباِِ ٍ،نوُ د ضةرنب و
تِ ٍ،نوُ د بِ ٍ،نوُ د ضةروبدتصنِ ٍ،نوُ د
ضةر ن ضةروبدتومِ ٍ،نوُ د
ضةروبدتنماِِ ٍ،نوُ د ضةروب ة
تِ ٍ،نوُ د تِ ٍ،نوُ د ضةروب ن ضةروبنناِِ ٍ،نوُ د
تِ ٍ،نوُ دضةروب داوثنناِ ِنعنشنرِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةنك ِ) د
ضةروبنن(ُ .نوُ د
Na`ibul fa’il terbagi menjadi dua jenis: zhahir dan mudhmar. Na`ibul fa’il yang zhahir seperti ucapanmu
ب ِنزويِءدضةر نب ِنزويِءد ِ (Zaid telah dipukul),د ديِوكنردم ِنعومءروُ ِ (‘Amr telah dimuliakan),أ دوكةرنم ِنعومءروُ ِ (Zaid sedang dipukul),ديِ و
ضنر د
ضةروبنناِ(‘Amr sedang dimuliakan). Adapun Na`ibul fa’il yang mudhmar ada dua belas, contohnya: ِ ٍ، ضةروب د
تِ ٍ،نوُ د د
ضةروبنن ضةردبوُاِ ٍ،نوُ د
ضةرنباِِ ٍ،نوُ د ضةرنب و
تِ ٍ،نوُ د بِ ٍ،نوُ د
ضةر نضةروبدتصنِ ٍ،نوُ د
ضةروبدتومِ ٍ،نوُ د
ضةروبدتنماِِ ٍ،نوُ د ضةروب ة
تِ ٍ،نوُ د تِ ٍ،نوُ د .نوُ د
ضةروب ن
صمل ِنوُدموننف ة
صمل ضنممرِ ٍ،نوُاولدم و
ضنمدر ِإةنلىَّ ِدمصت ة .أندقوُدلِ َ:نيِوننقةسدم ِنناِةئ د
ب ِاولنفاِةعةل ِِ -نكنماِ ِاوننقنسنم ِاولنفاِةعدل ِِ -إةنلىَّ ِنظاِةهمر ِنوُدم و
ب ِاولنفاِةعةلِ ٍ،نفنل ِ
ك ِدكلصده ِةفيِ ِنباِ ة صيِنل ِنذلة ن
بِ ٍ،نوُنقود ِنذنكورنناِ ِنتوف ة ضةميِةر ِاوثنناِ ِنعنشنرِ َ:اوثنناِةن ِلةولدمنتنكلنةمِ ٍ،نوُنخومنسءة ِلةولدمنخاِنط ة
بِ ٍ،نوُنخومنسءة ِلةولنغاِةئ ة نوُأنوننوُادع ِدكنل ِةقوسمم ِةمنن ِال ص
.نحاِنجنة ِةبنناِ ِإةنلىَّ ِةتوكنراةرةه ِدهنناِ
Na`ibul fa’il terbagi - sebagaimana fa’il terbagi - menjadi zhahir dan mudhmar. Dan na`ibul fa’il yang
mudhmar terbagi menjadi muttashil (kata gantinya bersambung) dan munfashil (kata gantinya
terpisah).Dan macam-macam setiap bagian dari dhamir ada 12: 2 untuk kata ganti orang pertama, 5
untuk kata ganti orang kedua, dan 5 untuk kata ganti orang ketiga. Kami telah sebutkan perinciannya
seluruhnya pada bab fa’il, sehingga tidak perlu untuk mengulangi lagi di sini.
اولدموبنتنددأ ِنوُاولنخنبدر
Mubtada` dan Khabar
ب ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر(ُِ ِ.اولدموبنتنددأِ َ:دهنوُ ِاولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِاولنعاِةرىَ ِنعةن ِاولنعنوُاةمةل ِاللصوفةظصيِةةِ ٍ،نوُاولنخنبدرِ َ:دهنوُ ِاولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِاولدموسنندد ِإةلنويِةهِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلة ن
ك ِ نقاِنل)ِ َ:نباِ د
).نزويِءد ِنقاِةئءم(ُ ِنوُ ِ)الصزويِنداةن ِنقاِةئنماِةن(ُ ِنوُ ِ)الصزويِددوُنن ِنقاِةئدموُنن(ُ
’Mubtada` adalah isim marfu’ yang tidak dipengaruhi oleh lafazh-lafazh ‘amil. Khabar adalah isim marfu
ِ (Dua Zaid berdiri),الصزويِنداةن ِنقاِةئنماِةن ِ (Zaid berdiri),نزويِءد ِنقاِةئءم yang disandarkan kepada mubtada`. Contohnya:
ِ (Para Zaid berdiri).الصزويِددوُنن ِنقاِةئدموُنن
فِ ٍ،نوُالصثاِةنيِِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِنموردفوُظعاِ ِنفنخنرنج ِ ك ِاولةفوعدل ِنوُاولنحور د نوُأندقوُدلِ َ:اولدموبنتنددأ ِةعنباِنرءة ِنعصماِ ِاوجنتنمنع ِةفيِةه ِنثنلنثدة ِأ ددموُمر؛ ِاولنصوُدلِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِاوسظماِ؛ ِنفنخنرنج ِنعون ِنذلة ن
ثِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِنعاِةرظيِاِ ِنعةن ِاولنعنوُاةمةل ِاللصوفةظصيِةةِ ٍ،نوُنموعننىَّ ِنهنذا ِأنون ِنيِدكوُنن ِنخاِلةظيِاِ ِنعةن ِاولنعنوُاةمةل ِ ف ِنجلر ِأن و
صلةليِِ ٍ،نوُالصثاِلة د ب ِنوُاولنموجدروُدر ِةبنحور ة صوُ د ةبنذلةنك ِاولنمون د
اللصوفةظصيِةة ِةموثةل ِاولةفوعةل ِنوُةمثةل ِ)نكاِنن(ُ ِنوُأنخنوُاةتنهاِ؛ ِنفإةصن ِاولةوسنم ِاولنوُاةقنع ِنبوعند ِاولةفوعةل ِنيِدكوُدن ِنفاِةعظل ِأووُ ِنناِةئظباِ ِنعةن ِاولنفاِةعةل ِنعنلىَّ ِنماِ ِنسنبنق ِنبنيِاِدندهِ ٍ،نوُاولةوسدم ِاولنوُاةقدع ِنبوعند
ن ن و
).نكاِنن(ُ ِأنووُ ِإوحندىَ ِأننخنوُاةتنهاِ ِديِنسصمىَّ ِ)اوسنم ِنكاِنن(ُ ِنوُنل ِديِنسصمىَّ ِدموبنتندأظ
ة
Mubtada` adalah sebuah ungkapan yang terkumpul 3 perkara. Pertama: Dia berupa isim, sehingga fi’il
dan huruf tidak tercakup darinya. Kedua: berkedudukan marfu’, sehingga tidak mencakup isim manshub
dan majrur dengan sebab huruf jar secara asal. Ketiga: tidak dipengaruhi oleh lafazh-lafazh ‘amil seperti
fi’il dan kana dan saudara-saudaranya. Karena isim yang terletak setelah fi’il adalah fa’il atau na`ibul fa’il
seperti yang telah lewat keterangannya. Dan isim yang terletak setelah kana atau salah satu saudara-
saudaranya disebut isim kana dan tidak dinamakan mubtada`.
.نوُةمنثاِدل ِاولدموسنتووُةفيِ ِنهةذةه ِاول ددموُنر ِالصثنلنثنة ِ)دمنحصمءد(ُ ِةمون ِنقووُلةنك ِ)دمنحصمءد ِنحاِ ة
ضءر(ُ ِنفإةصنده ِاوسءم ِنموردفوُءع ِنلوم ِنيِنتنقصدومده ِنعاِةمءل ِنلوفةظييِ
ضءر ِ pada ucapanmuدمنحصمءد Dan contoh yang memenuhi tiga perkara ini adalah
ِ (Muhammad hadir).دمنحصمءد ِنحاِ ة
Karena kata “Muhammad” adalah isim yang marfu’ yang tidak diawali oleh ‘amil lafzhi.
.نوُاولنخنبدر ِدهنوُ ِاولةوسدم ِاولنموردفوُدع ِالصةذي ِديِوسنندد ِإةنلىَّ ِاولدموبنتندةأ ِنوُديِوحنمدل ِنعلنويِةه؛ ِنفنيِةترم ِةبةه ِنمنعده ِاولنكنلدمِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِ)نحاِ ة
ضءر(ُ ِةمون ِنقووُلةةه ِ)دمنحصمءد ِنحاِ ة
ضءر(ُ
Khabar adalah isim yang marfu’ yang disandarkan kepada mubtada`, sehingga pembicaraan akan
ضءر sempurna dengan adanya khabar. Contohnya .دمنحصمءد ِنحاِ ة
ضءر ِ dari ucapanmuنحاِ ة
ا ِنرربنناِ(ُ ِنوُ ِ)دمنحصمءد ِننةبريِنناِ(ُ ِنوُإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِ
ضصممة ِنظاِةهنرمةِ ٍ،ننوحدوُ ِ) د تِ ٍ،نوُنهنذا ِالصروفدع ِإةصماِ ِأنون ِنيِدكوُنن ِةب ن
نوُدحوكدم ِدكلل ِةمنن ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِالصروفدع ِنكنماِ ِنرأنويِ ن
د
ضصممة ِدمنقصدنرمة ِدمةننع ِةمون ِظدهوُةرنهاِ ِ ن ضنلىَّ ِاولنبنناِ ة
ت(ُِ ٍ،نوُإةصماِ ِأون ِنيِدكوُنن ِةب ن صنطنفىَّ ِةمنن ِ ة
ا(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نلويِنلىَّ ِفد و ضصممة ِدمنقصدنرمة ِةللصتنعرذةر ِننوحدوُ ِ)دموُنسىَّ ِدم و نموردفوُظعاِ ِةب ن
ن ن ن و
ضصمةةِ ٍ،نوحدوُ ِ)الدموجتةهنداةن ِفاِةئزاةن(ُ ن ب ِنعةن ِال ص د ن ص
ف ِالةتيِ ِتنوُ د و
ف ِةمنن ِالدحدروُ ة د د ن و
ضىَّ ِدهنوُ ِالةتىَّ(ُ ِنوُإةصماِ ِأون ِنيِكوُنن ِنمورفوُظعاِ ِةبنحور م ن و ن
.الثقدل ِنوحدوُ ِ)القاِ ة ن ن
Hukum mubtada` dan khabar adalah rafa’ sebagaimana telah engkau lihat. Rafa` ini bisa dengan
ا ِنرربنناِ dhammah zhahirah seperti ِ (Muhammad adalah Nabi kami).دمنحصمءد ِننةبريِنناِ ِ (Allah adalah Rabb kami) danد
ا Bisa juga dirafa’ menggunakan dhammah muqaddarah karena ta’adzdzur (sulit) seperti صنطنفىَّ ِةمنن ِ ة
دموُنسىَّ ِدم و
ت (Musa adalah orang yang dipilih Allah) dan ضنلىَّ ِاولنبنناِ ة
ِ (Laila adalah anak putri yang paling utama).نلويِنلىَّ ِفد و
Bisa juga dhammah muqaddarah terhalangi dari nampak dhammahnya karena tsiqal (berat) seperti
ضىَّ ِدهنوُ ِاولةتىَّ
ِ (Hakim itu adalah orang yang datang). Atau bisa juga rafa’ dengan menggunakan huruf dariاولنقاِ ة
ِ (Dua orang yang bersungguh-sungguh ituاولدموجنتةهنداةن ِنفاِةئنزاةن huruf-huruf yang mengganti dhammah seperti
orang yang sukses).
نوُنل ِدبصد ِةفيِ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِةمون ِأنون ِنيِنتنطاِنبنقاِ ِةفيِ ِاولةوفنراةدِ ٍ،ننوحدوُ ِ)دمنحصمءد ِنقاِةئءم(ُ ِنوُالصتوثةنصيِدة ِننوحدوُ ِ)اولدمنحصمنداةن ِنقاِةئنماِةن(ُ ِنوُاولنجومدع ِننوحدوُ ِ)اولدمنحصمددوُنن ِنقاِةئدموُنن(ُِ ِ.
ت(ُت ِنقاِةئنماِ ء .نوُةفيِ ِالصتوذةكيِةر ِنكنهةذةه ِاولنومةثلنةةِ ٍ،نوُةفيِ ِالصتأوةنيِ ة
ث ِننوحدوُ ِ)ةهونءد ِنقاِةئنمءة(ُ ِنوُ ِ)اولةهوننداةن ِنقاِةئنمنتاِةن(ُ ِنوُ ِ)اولةهونندا د
Mubtada` terbagi menjadi dua bagian: Pertama zhahir, kedua mudhmar. Pengertian zhahir dan mudhmar
telah berlalu di pembahasan bab fa’il.
ننوحدن ِنقاِةئدموُنن ِ untuk kata ganti orang pertama banyak atau tunggal yang mengagungkan dirinya, contohننوحدن 2.
(Kami berdiri).
س ِ)أنوندتنماِ(ُ ِلةولدمنخاِنطنبويِةن ِدمنذصكنرويِةن ِنكاِنناِ ِأنووُ ِدمنؤصننثنتويِةنِ ٍ،ننوحدوُ ِ)أنوندتنماِ ِنقاِةئنماِةن(ُ ِنوُ ِ)أنوندتنماِ ِنقاِةئنمنتاِةن(ُ
.نوُاولنخاِةم د
أنوندتنماِ ِ ِ danأنوندتنماِ ِنقاِةئنماِةن ِ untuk kata ganti dua orang kedua, baik mudzakkar maupun mu`annats, sepertiأنوندتنماِ 5.
.نقاِةئنمنتاِةن
س ِ)أنوندتوم(ُ ِلةنجومةع ِالرذدكوُةر ِاولدمنخاِنطةبيِننِ ٍ،ننوحدوُ ِ)أنوندتوم ِنقاِةئدموُنن(ُ
.نوُالصساِةد د
.أنوندتوم ِنقاِةئدموُنن ِ untuk kata ganti orang kedua jamak mudzakkar, contohأنوندتوم 6.
تِ ٍ،ننوحدوُ ِ)أنوندتصن ِنقاِةئنماِ ء
ت(ُ .نوُالصساِةبدع ِ)أنوندتصن(ُ ِلةنجومةع ِاولةنناِ ة
ث ِاولدمنخاِنطنباِ ة
.ةهنيِ ِدمنساِةفنرةء ِ untuk kata ganti orang ketiga tunggal mu`annats, contohةهنيِ 9.
ب ِدموطنلظقاِِ ٍ،دمنذصكظرا ِنكاِنن ِأنووُ ِدمنؤصنظثاِ ِننوحدوُ ِ)دهنماِ ِنقاِةئنماِةن(ُ ِنوُ ِ)دهنماِ ِنقاِةئنمنتاِةن(ُ
.نوُاولنعاِةشدر ِ)دهنماِ(ُ ِلةولدمنثصنىَّ ِاولنغاِةئ ة
دهنماِ ِ ِ untuk kata ganti dua orang ketiga secara mutlak, baik mudzakkar maupun mu`annats, sepertiدهنماِ 10.
.دهنماِ ِنقاِةئنمنتاِةن ِ danنقاِةئنماِةن
.دهوم ِنقاِةئدموُنن ِ untuk kata ganti orang ketiga jamak mudzakkar, contohدهوم 11.
تِ ٍ،ننوحدوُ ِ)دهصن ِنقاِةئنماِ ء
ت(ُ .نوُالصثاِةنىَّ ِنعنشنر ِ)دهصن(ُ ِلةنجومةع ِاولةنناِ ة
ث ِاولنغاِةئنباِ ة
.دهصن ِنقاِةئنماِ ء
ت ِ untuk kata ganti orang ketiga jamak mu`annats, contohدهصن 12.
Jika mubtada` berupa dhamir, maka dhamirnya pasti bariz (tampak) dan munfashil (terpisah).
أنوقنساِدم ِاولنخنبةر
Pembagian Khabar
فِ ٍ،نوُاولةفوعدل ِنمنع ِنفاِةعلةةهِ ٍ، نقاِنلِ َ:نوُاولنخنبدر ِةقوسنماِةنِ َ:دموفنرءد ِنوُنغويِدر ِدموفنرمدِ ٍ،نفاِولدموفنردد ِننوحدوُ ِ)نزويِءد ِنقاِةئءم(ُ ِنوُنغويِدر ِاولدموفنرةد ِأنورنبنعدة ِأنوشنيِاِنءِ َ:اولنجاِرر ِنوُاولنموجدروُدرِ ٍ،نوُالصظور د
.نوُاولدموبنتنددأ ِنمنع ِنخنبةرةهِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نزويِءد ِةفيِ ِالصداةرِ ٍ،نوُنزويِءد ِةعونندنكِ ٍ،نوُنزويِءد ِنقاِنم ِأندبوُدهِ ٍ،نوُنزويِءد ِنجاِةرنيِدتده ِنذاةهنبة(ُء
. Khabar bukanنزويِءد ِنقاِةئءم Khabar ada dua bagian: mufrad dan bukan mufrad. Khabar mufrad contohnya
mufrad ada empat jenis: jar majrur, zharaf, fi’il bersama fa’ilnya, dan mubtada` bersama khabarnya,
.نزويِءد ِةفيِ ِالصداةرِ ٍ،نوُنزويِءد ِةعونندنكِ ٍ،نوُنزويِءد ِنقاِنم ِأندبوُدهِ ٍ،نوُنزويِءد ِنجاِةرنيِدتده ِنذاةهنبءة contohnya
.نوُأندقوُدلِ َ:نيِوننقةسدم ِاولنخنبدر ِإةنلىَّ ِةقوسنمويِةنِ َ:اولنصوُدل ِنخنبءر ِدموفنرءدِ ٍ،نوُالصثاِةنيِ ِنخنبءر ِنغويِدر ِدموفنرمد
س ِدجومنلظة ِنوُنل ِنشةبيِظهاِ ِةباِولدجومنلةةِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نقاِةئءم(ُ ِةمون ِنقووُلةنك ِدمنحصمءد ِنقاِئةءم
.نوُاولدمنرادد ِةباِولدموفنرةد ِدهنناِِ َ:نماِ ِنلويِ ن
.نوُنغويِدر ِاولدموفنرةد ِننووُنعاِةنِ َ:دجوملنءة ِنوُةشوبده ِدجومنلمة
Khabar terbagi menjadi dua bagian: 1. khabar mufrad, 2. khabar bukan mufrad.
Yang dimaksud mufrad di sini adalah apa-apa yang bukan jumlah (kalimat) dan bukan pula syibhul jumlah
.دمنحصمءد ِنقاِةئءم ِ pada ucapanmuنقاِةئءم (mirip kalimat) contohnya kata
Yang bukan mufrad ada dua jenis: jumlah dan syibhul jumlah.
ت ِةمون ِدموبنتندمأ ِنوُنخنبمرِ ٍ،ننوحدوُ ِ)أندبوُده ِنكةريِءم(ُ ِةمون ِنقووُلةنك ِ)دمنحصمءد ِأندبوُده ِنكةريِءم(ُ
.نفاِولدجومنلدة ِاولةوسةمصيِدة ِةهنيِ ِنماِ ِنتأ نلصنف و
ب ِدغنلدمده(ُ ِةمون ِنقووُلةنك ِ)نخاِلةءد ِ ت ِةمون ِةفوعمل ِنوُنفاِةعمل ِأنووُ ِنناِةئةبةهِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نساِنفنر ِأندبوُده(ُ ِةمون ِنقووُلةنك ِ)دمنحصمءد ِنساِنفنر ِأندبوُده(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)ديِ و
ضنر د نوُاولدجومنلدة ِاولةفوعلةصيِدة ِنماِ ِنتأ نلصنف و
ب ِدغنلدمده(ُ ضنر د .ديِ و
Dan jumlah ada dua macam: jumlah ismiyyah dan jumlah fi’liyyah.
. Contoh khabarأندبوُده ِنكةريِءم Jumlah ismiyyah adalah jumlah yang tersusun dari mubtada` dan khabar, seperti
.دمنحصمءد ِأندبوُده ِنكةريِءم yang berupa jumlah ismiyyah
ِنساِنفنر ِأندبوُهد Jumlah fi’liyyah adalah jumlah yang tersusun dari fi’il dan fa’ilnya atau na`ibul fa’ilnya, contoh
ب ِدغنلدمده dan ب ِدغنلدمده ِ danدمنحصمءد ِنساِنفنر ِأندبوُهد . Contoh khabar yang berupa jumlah fi’liyyahديِ و
ضنر د .نخاِلةءد ِديِ و
ضنر د
صيِةل ِنخومنسدة ِأنوننوُامعِ َ:دموفنرءدِ ٍ،نوُدجومنلءة ِةفوعلةصيِءةِ ٍ،نوُدجومنلءة ِإةوسةمصيِءةِ ٍ،نوُنجاِير ِنمنع ِنموجدروُمرِ ٍ،نوُنظور ء
ف ك ِنتوعنلدم ِأنصن ِاولنخنبنر ِنعنلىَّ ِالصتوف ة
.نوُةمون ِنذلة ن
Jika khabarnya berupa jumlah, maka harus mempunyai penghubung yang menghubungkan kepada
mubtada`. Baik berupa dhamir yang mengacu ke mubtada` sebagaimana telah engkau dengar pada
.دمنحصمءد ِنهنذا ِنردجءل ِنكةريِءم contoh-contoh sebelumnya, maupun berupa isim isyarat (kata tunjuk) seperti
جةد Dan syibhul jumlah ada dua jenis juga. Yang pertama, jar dan majrur seperti . Contoh khabarةفيِ ِاولنموس ة
جةد yang berupa jar dan majrur adalah . Yang kedua, zharaf (kata keterangan tempat / zaman),نعلةييِ ِةفيِ ِاولنموس ة
صةن . Contoh khabar yang berupa zharaf adalahنفووُنق ِاولدغ و
صةن seperti .الصطاِةئدر ِنفووُنق ِاولدغ و
Dan dari pembahasan ini engkau mengetahui bahwa khabar secara rinci ada lima jenis, yaitu mufrad,
jumlah fi’liyyah, jumlah ismiyyah, jar dan majrur, dan zharaf.
ت ِنوُأننخنوُادتنهاِ
خلنةة ِنعنلىَّ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر(ُ ِنوُةهنيِ ِنثنلنثدة ِأنوشنيِاِنءِ َ:نكاِنن ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،نوُإةصن ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،نوُنظننون د
ب ِاولنعنوُاةمةل ِالصدا ة
.نقاِنل)ِ َ:نباِ د
Bab ‘amil-’amil yang bisa masuk ke mubtada` dan khabar. ‘Amil ini ada tiga macam:
ت ِأنصن ِاولدموبنتندنأ ِنوُاولنخنبنر ِنموردفوُنعاِةنِ ِ.نوُاوعلنوم ِأنصنده ِنقود ِنيِوددخدل ِنعلنويِةهنماِ ِأننحدد ِاولنعنوُاةمةل ِاللصوفةظصيِةة ِنفديِنغنيِدر ِإةوعنرانبدهنماِِ ٍ،نوُنهةذةه ِاولنعنوُاةمدل ِالصةتيِ ِنتوددخدل ِ
نوُأندقوُدلِ َ:نقود ِنعنروف ن
ب ِاولنمووُدثوُةق ِةبةه ِِ -نعنلىَّ ِنثنلنثةة ِأنوقنساِمم
:نعنلويِةهنماِ ِنفدتنغنيِدر ِإةوعنرانبدهنماِ ِِ -نبوعند ِنتنتربةع ِنكنلةم ِاولنعنر ة
ب ِاولنخنبنرِ ٍ،نوُنذلةنك ِ)نكاِنن(ُ ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،نوُنهنذا ِاولةقوسدم ِدكلرده ِأنوفنعاِءلِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نكاِنن ِاولنجروُ ِ ن
صاِةفظيِاِ(ُ .اولةقوسدم ِاولنصوُدلِ َ:نيِورنفدع ِاولدموبنتندنأ ِنوُنيِون ة
ص د
ا ِنعةزيِءز ِنحةكيِءم(ُ س ِاولنصوُةلِ ٍ،نوُنذلةنك ِ)إةصن ِنوُأننخنوُادتنهاِ(ُ ِنوُنهنذا ِاولةقوسدم ِدكلرده ِأنوحدر ء
فِ ٍ،ننوحدوُ ِ)إةصن ِ ن ب ِاولدموبنتندنأ ِنوُنيِورنفدع ِاولنخنبنرِ ٍ،نعوك د .نوُاولةقوسدم ِالصثاِةنيِِ َ:نيِون ة
ص د
صةديِنق ِأنظخاِ(ُ ت(ُ ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،نوُنهنذا ِاولةقوسدم ِدكلرده ِأنوفنعاِءلِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نظننون د
ت ِال ص ب ِاولدموبنتندنأ ِنوُاولنخنبنر ِنجةميِظعاِِ ٍ،نوُنذلةنك ِ)نظننون د
ص د .نوُاولةقوسدم ِالصثاِلة د
ثِ َ:نيِون ة
ت ِنلدهنماِ ِدحوكظماِ ِآنخنر ِنغويِنر ِدحوكةمةهنماِ ِاولنصوُةل .نوُدتنسصمىَّ ِنهةذةه ِاولنعنوُاةمدل ِ)الصننوُاةسنخ(ُ؛ ِةلنصننهاِ ِنننسنخ و
ت ِدحوكنم ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةرِ ٍ،أنويِ َ:نغصيِنروتده ِنوُنجصدند و
Engkau telah mengetahui bahwa mubtada` dan khabar adalah marfu’. Ketahuilah, bahwa terkadang
salah satu lafazh ‘amil bisa masuk padanya sehingga mengubah i’rab keduanya. Maka ‘amil-’amil yang
bisa masuk pada keduanya dan mengubah i’rabnya -setelah meneliti kalimat bahasa ‘arab yang terkait
dengannya- terbagi menjadi tiga:
merafa’kan mubtada` dan menashabkan khabar, yaitu kana dan saudara-saudaranya. Bagian ini
.نكاِنن ِاولنجروُ ِ ن
صاِةفظيِاِ semuanya merupakan fi’il. Contoh:
menashabkan mubtada` dan merafa’kan khabar, lawan dari yang pertama. Yaitu inna dan saudara-
ا ِنعةزيِءز ِنحةكيِءم saudaranya. Bagian ini semuanya merupakan huruf. Contoh:
.إةصن ِ ن
menashabkan mubtada` dan khabar, yaitu zhanantu dan saudara-saudaranya. Bagian ini semuanya
صةديِنق ِأنظخاِ merupakan fi’il. Contoh: .نظننون د
ت ِال ص
‘Amil-’amil ini dinamakan nawasikh (penghapus), karena menghapus hukum mubtada` dan khabar. Yakni
mengubahnya dan memperbarui hukum lain bagi keduanya, yang berbeda dengan hukumnya yang awal.
نكاِنن ِنوُأننخنوُادتنهاِ
Adapun kana dan saudara-saudaranya, maka itu merafa’kan isim dan menashabkan khabar. Yaitu:
نكاِنن
أنومنسىَّ
أن و
صنبنحنِ
أن و
ضنحىَّ
نظصلنِ
نباِ ن
تنِ
صاِنر
ن
لنويِ ن
سنِ
نماِ ِنزانل
نماِ ِاوننف ص
ك
نماِ ِنفةتىَّنء
نماِ ِنبةرنح
نماِ ِندانم
صةبدح ِأن و
صةبوح ِ danنكاِنن ِنيِدكوُدن ِدكون dan apa-apa yang ditashrif darinya, seperti س ِنعومءروُ ِ . Contoh:أن و
صنبنح ِديِ و نكاِنن ِنزويِءد ِنقاِةئظماِِ ,لنويِ ن
ِ dan yang semisalnya.نشاِ ة
خ ظ
صاِ
.نوُأندقوُدلِ َ:اولةقوسدم ِاولنصوُدل ِةمون ِنننوُاةسةخ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِ)نكاِنن(ُ ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،أنويِ َ:نننظاِةئدرنهاِ ِةفيِ ِاولنعنمةل
ث ِنلده ِنروفظعاِ ِنجةديِظدا ِنوُديِنسصمىَّ ِاولدموبنتنددأ ِاوسنمدهِ ٍ،نوُنيِوددخدل ِنعنلىَّ ِاولنخنبةر ِنفنيِون ة
صدبده ِنوُديِنسصمىَّ ِنخنبنرهد .نوُنهنذا ِاولةقوسدم ِنيِوددخدل ِنعنلىَّ ِاولدموبنتندةأ ِنفديِةزيِدل ِنروفنعده ِاولنصوُنل ِنوُديِوحةد د
Bagian pertama dari penghapus-penghapus mubtada` dan khabar adalah kana dan saudara-saudaranya
(yakni yang sama dalam ‘amalnya).
Dan bagian ini masuk kepada mubtada` lalu menghilangkan rafa’ yang lama lalu menggantinya dengan
rafa’ yang baru, dan mubtada` dinamakan isimnya. Dan masuk kepada khabar lalu menashabkannya, dan
dinamakan khabarnya.
ضيِِ ٍ،إةصماِ ِنمنع ِاولةونةقنطاِةعِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نكاِنن ِدمنحصمءد ِدموجنتةهظدا(ُ ِإةصماِ ِنمنع ِاولةوسةتومنراةرِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نوُنكاِنن ِنررب ن
ك ِ ف ِاولةوسةم ِنباِولنخنبةر ِةفيِ ِاولنماِ ة اولنصوُدل ِ)نكاِنن(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِانت ن
صاِ ن
.نقةديِظرا(ُ
ِ memberi faidah penyifatan isim dengan khabar pada masa yang telah lalu. Bisa jadi adaنكاِنن 1.
ِ (Dulu Muhammad seorang yang rajin), dan bisa juga sifatnyaنكاِنن ِدمنحصمءد ِدموجنتةهظدا keterputusan sifat seperti
ك ِنقةديِظرا terus menerus seperti
ِ (Dan Rabbmu Maha Kuasa).نوُنكاِنن ِنررب ن
ف ِاولةوسةم ِنباِولنخنبةر ِةفيِ ِاولنمنساِةءِ ٍ،ننوحدوُ ِ)أنومنسىَّ ِاولنجروُ ِنباِةرظدا(ُ .نوُالصثاِةنيِ ِ)أنومنسىَّ(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِانت ن
صاِ ن
ِ (Hawanyaأنومنسىَّ ِاولنجروُ ِنباِةرظدا ِ memberi faidah penyifatan isim dengan khabar pada waktu sore, sepertiأنومنسىَّ 2.
dingin pada waktu sore).
صنبنح ِاولنجروُ ِدموكنفةه مظرا ِ memberi faidah penyifatan isim dengan khabar pada waktu pagi, contohnyaأن و
صنبنح 3. ِأن و
(Cuaca pagi ini sangat gelap).
ف ِاولةوسنم ِةباِولنخنبةر ِةفيِ ِنجةميِةع ِالصننهاِةرِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نظصل ِنوُوجدهده ِدموسنوُظمدا(ُ .نوُاولنخاِةم د
س ِ)نظصل(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِانت ن
صاِ ن
نظصل ِنوُوجدهده ِ ِ memberi faidah penyifatan isim dengan khabar pada waktu sepanjang siang, contohnyaنظصل 5.
ِ (Wajahnya menjadi merah padam).دموسنوُظمدا
ت ِدمنحصمءد ِنموسدروُظرا(ُ ت ِاولنبنيِاِ ة
تِ ٍ،نوُدهنوُ ِاللصويِدلِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نباِ ن ف ِاولةوسةم ِةباِولنخنبةر ِةفيِ ِنوُوق ة ت(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِانت ن
صاِ ن .نوُالصساِةد د
س ِ)نباِ ن
ت ِدمنحصمءد ِنموسدروُظرا ِ memberi faidah penyifatan isim dengan khabar pada waktu malam, contohnyaنباِ ن
ت 6. ِنباِ ن
(Malam ini Muhammad gembira).
س ِدمنحصمءد ِنفاِةهظماِ ِ memberi faidah menafikan khabar dari isim pada saat sekarang, contohnyaلنويِ ن
س 8. ِلنويِ ن
(Muhammad tidak faham).
ك(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِنفةتىَّنء(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِنبةرنح(ُِ ٍ،نوُنهةذةه ِاولنورنبنعدة ِنتددرل ِنعنلىَّ ِدمنلنزنمةة ِاولنخنبةر ِ
نوُالصتاِةسدع ِنوُاولنعاِةشدر ِنوُاولنحاِةدي ِنعنشنر ِنوُالصثاِةنيِ ِنعنشنر ِ)نماِ ِنزانل(ُ ِنوُ ِ)نماِ ِاوننف ص
ضيِةه ِاولنحاِدلِ ِ.ننوحدوُ ِ)نماِ ِنزانل ِإةوبنراةهيِدم ِدمونةكظرا(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نماِ ِنبةرنح ِنعلةييِ ِ ن
صةديِظقاِ ِدموخلة ظ
صاِ(ُ .لة و ة
لوسةم ِنحوسدبنماِ ِنيِوقنت ة
ِ keempatnya menunjukkan kekontinyuan khabar kepadaنماِ ِنبةرنح , danنماِ ِنزانلِ ,نماِ ِاوننف ص
كِ ,نماِ ِنفةتىَّنء 9, 10, 11, 12.
صاِ ِ danنماِ ِنزانل ِإةوبنراةهيِدم ِدمونةكظرا isim. Contohnya صةديِظقاِ ِدموخلة ظ
.نماِ ِنبةرنح ِنعلةييِ ِ ن
ضاِِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نل ِأنوعةذدل ِنخاِلةظدا ِنماِ ِددوم د
ت ِنح مظيِاِ(ُ لوسةم ِأنويِ ظ .نوُالصثاِلة د
ث ِنعنشنر ِ)نماِ ِندانم(ُ ِنوُدهنوُ ِديِةفيِدد ِدمنلنزنمنة ِاولنخنبةر ِلة و ة
ِ (Akuنل ِأنوعةذدل ِنخاِلةظدا ِنماِ ِددوم د
ت ِنح مظيِاِ ِ juga memberi faidah keberlangsungan khabar kepada isim, contohnyaنماِ ِندانم 13.
tidak akan mencela Khalid selama aku hidup).
1. Mempunyai ‘amal merafa’kan isim dan menashabkan khabar dengan syarat diawali oleh maa
.ندانم mashdariyyah zharfiyyah. Yang termasuk bagian ini cuma satu fi’il, yaitu
نوُاولةقوسدم ِالصثاِةنيِِ َ:نماِ ِنيِوعنمدل ِنهنذا ِاولنعنمنل ِةبنشورةط ِأنون ِنيِنتنقصدنم ِنعنلويِةه ِننوفءيِ ِأنةوُ ِاوسةتوفنهاِءم ِأنووُ ِننوهءيِِ ٍ،نوُدهنوُ ِأنورنبنعدة ِأنوفنعاِمل ِنوُةهنيِ)ِ َ:نزانل(ُ ِنوُ ِ)اوننف ص
ك(ُ ِنوُ ِ)نفةتىَّنء(ُ ِنوُ ِ
).نبةرنح(ُ
2. Ber’amal dengan ‘amal ini dengan syarat diawali oleh peniadaan (nafi), pertanyaan (istifham), atau
.نبةرنح , danنزانلِ ,اوننف ص
كِ ,نفةتىَّنء larangan (nahi). Bagian ini ada 4 fi’il, yaitu
ثِ َ:نماِ ِنيِوعنمدل ِنهنذا ِاولنعنمنل ِةبنغويِةر ِنشورمط؛ ِنوُدهنوُ ِنثنماِةننيِدة ِأنوفنعاِملِ ٍ،نوُةهنيِ ِاولنباِةقيِ
.اولةقوسدم ِالصثاِلة د
3. Ber’amal dengan ‘amal ini tanpa syarat. Bagian ini ada 8 fi’il, yaitu fi’il-fi’il yang tersisa.
ضاِةردع ِنوُاولنومدرِ ٍ،نوُدهنوُ ِنسوبنعدة ِأنوفنعاِملِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:نكاِننِ ٍ، صررظفاِ ِنكاِةمظلِ ٍ،ةبنموعننىَّ ِأنصنده ِنيِأوةتيِ ِةمونده ِاولنماِ ة
ضيِ ِنوُاولدم ن ف ِةفيِ ِاولةفوعلةصيِةة ِنت ن اولةقوسدم ِاولنصوُدلِ َ:نماِ ِنيِنت ن
صصر د
صاِنرتِ ٍ،نوُ ن ضنحىَِّ ٍ،نوُنظصلِ ٍ،نوُنباِ ن صنبنحِ ٍ،نوُأن و .نوُأنومنسىَِّ ٍ،نوُأن و
1. Bisa ditashrif secara sempurna, artinya bisa menjadi fi’il madhi, mudhari’, dan amr. Bagian ini ada 7
صنبنحِ ,أن و
ضنحىَِّ ,نظصلِ ,نباِ ن
ت fi’il, yaitu صاِنر , danنكاِننِ ,أنومنسىَِّ ,أن و
.ن
س ِنغويِدرِ ٍ،نوُدهنوُ ِأنورنبنعدة ِأنوفنعاِملِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:نفةتىَّنءِ ٍ،
ضاِةردع ِنلويِ ن صاِِ ٍ،ةبنموعننىَّ ِأنصنده ِنيِأوةتيِ ِةمونده ِاولنماِ ة
ضيِ ِنوُاولدم ن ف ِةفيِ ِاولةفوعلةصيِةة ِنت ن
صررظفاِ ِنناِةق ظ نوُاولةقوسدم ِالصثاِةنيِِ َ:نماِ ِنيِنت ن
صصر د
كِ ٍ،نوُنبةرنحِ ٍ،نوُنزانل .نوُاوننف ص
2. Bisa ditashrif namun tidak semuanya, artinya hanya bisa dalam bentuk madhi dan mudhari’ saja, tidak
.نزانل , danنفةتىَّنءِ ,اوننف ص
كِ ,نبةرنح bisa bentuk lain. Bagian ini ada 4 fi’il, yaitu:
إةصن ِنوُأننخنوُادتنهاِ
ت ِنعومظرا ِ تِ ٍ،نوُلننعصلِ ٍ،نتدقوُدلِ َ:إةصن ِنزويِظدا ِنقاِةئءمِ ٍ،نوُلنويِ ن ب ِاولةوسنم ِنوُنتورنفدع ِاولنخنبنرِ ٍ،نوُةهنيِ ِإةصنِ ٍ،نوُأنصنِ ٍ،نوُلنةكصنِ ٍ،نوُنكأ نصنِ ٍ،نوُلنويِ ن ص د نقاِنلِ َ:نوُأنصماِ ِإةصن ِنوُأننخنوُادتنهاِ ِنفإةصننهاِ ِنتون ة
ت ِةللصتنمننيِِ ٍ،نوُنلنعصل ِةللصتنرنجىَّ ِنوُالصتنوُرقةع لوسةتودنراةكِ ٍ،نوُنكأ نصن ِةللصتوشةبيِةهِ ٍ،نوُنلويِ ن صِ ٍ،نوُنماِ ِأنوشنبنه ِنذلةنكِ ٍ،نوُنموعننىَّ ِإةصن ِنوُأنصن ِالصتووُةكيِددِ ٍ،نوُنلةكصن ِلة و مخ ء .نشاِ ة
Adapun inna dan saudara-saudaranya menashabkan isim dan merafa’kan khabar. Yaitu:
إةصن
أنصن
نلةكصن
نكأ نصن
نلويِ ن
ت
لننعصل
ص ِ (Sesungguhnya Zaid sedang berdiri) danإةصن ِنزويِظدا ِنقاِةئءم Contohnya: ِ (Sekiranya ‘Amr pergi), danنلويِ ن
ت ِنعومظرا ِنشاِ ة
خ ء
yang mirip dengan itu. Makna inna dan anna adalah penekanan, lakinna adalahistidrak, ka`anna untuk
menyerupakan, laita untuk mengangankan, la’alla untuk tarajji dantawaqqu’.
ب ِاولدموبنتندنأ ِ نوُأندقوُدلِ َ:اولةقوسدم ِالصثاِةنىَّ ِةمون ِنننوُاةسةخ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِ)إةصن(ُ ِنوُأننخنوُادتنهاِِ ٍ،أنويِ َ:نننظاِةئدرنهاِ ِةفيِ ِاولنعنمةلِ ٍ،نوُةهنيِ ِنتوددخدل ِنعنلىَّ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةرِ ٍ،نفنتون ة
ص د
فِ ٍ،نوُةهنيِ ِ ت ِدكلرنهاِ ِنحور ءنوُديِنسصمىَّ ِاوسنمنهاِِ ٍ،نوُنتورنفدع ِاولنخنبنر ِِ -ةبنموعننىَّ ِأنصننهاِ ِدتنجنددد ِنلده ِنروفظعاِ ِنغويِنر ِالصةذي ِنكاِنن ِنلده ِنقوبنل ِدددخوُلةنهاِ ِِ -نوُديِنسصمىَّ ِنخنبنرنهاِِ ٍ،نوُنهةذةه ِاولنندنوُا د
:ةسصتةء
Bagian yang kedua dari penghapus-penghapus mubtada` dan khabar adalah inna dan saudara-
saudaranya (yakni yang sama dalam ‘amalnya). Ketika ‘amil ini masuk kepada mubtada` dan khabar, akan
menashabkan mubtada` lalu dinamakan isimnya dan merafa’kan khabar -dengan makna memperbarui
rafa’ yang berbeda dengan rafa’ sebelum dimasuki ‘amil- lalu dinamakan khabarnya. ‘Amil-’amil ini
seluruhnya adalah harf, jumlahnya ada enam:
3. Lakinna bermakna istidrak. Yaitu menjelaskan pembicaraan dengan meniadakan hal-hal yang dikira
صةديِقدده ِنجصباِدن ditetapkan atau menetapkan hal-hal yang dikira ditiadakan. Contohnya ِدمنحصمءد ِ د
شنجاِءع ِلنةكصن ِ ن
(Muhammad pemberani akan tetapi temannya pengecut).
.نوُالصراةبدع ِ)نكأ نصن(ُ ِنوُدهنوُ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِنتوشةبيِةه ِاولدموبنتندةأ ِةباِولنخنبةرِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نكأ نصن ِاولنجاِةرنيِنة ِنبودءر(ُ
ِ (Anakنكأ نصن ِاولنجاِةرنيِنة ِنبودءر 4. Ka`anna menunjukkan penyerupaan mubtada` terhadap khabar, contoh
perempuan itu seakan-akan rembulan purnama).
ت ِاولنبةليِند ِنيِوننجدح(ُ
ب ِنعاِةئءد(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)لنويِ ن حيِةل ِأنووُ ِنماِ ِةفيِةه ِدعوسءر)ِ ٍ،لنويِ ن
ت ِالصشنباِ ن ب ِاولدموسنت ة
ت(ُ ِنوُنموعنناِده ِالصتنمننىَِّ ٍ،نوُدهنوُِ َ:نطنل د .نوُاولنخاِةم د
س ِ)لنويِ ن
ب ِنعاِةئءد 5. Laita, maknanya angan-angan. Yaitu menuntut hal yang mustahil atau sulit. ت ِالصشنباِ ن
ِ (Kiranyaنلويِ ن
ت ِاولنبةليِند ِنيِوننجدح masa muda kembali) dan
ِ (Andai orang bodoh bisa berhasil).نلويِ ن
6. La’alla menunjukkan kepada tarajji atau tawaqqu’. Makna tarajji adalah menuntut perkara yang
ِنلنعصل ِ ن
ا ِنيِورنحدمةنيِ dicintai yang tidak bisa terjadi kecuali pada suatu perkara yang memungkinkan, contohnya
(Semoga Allah merahmatiku). Dan makna tawaqqu’adalah menunggu terjadinya perkara yang dibenci,
ِ (Barangkali musuh itu sudah dekat dari tempat kita).لننعصل ِاولنعددصوُ ِنقةريِ ء
ب ِةمصناِ contohnya
نظصن ِنوُأننخنوُادتنهاِ
Adapun zhanantu dan saudara-saudaranya menashabkan mubtada` dan khabar karena keduanya adalah
maf’ulnya. Yaitu: zhanantu, hasibtu, khiltu, za’amtu, ra`aitu, ‘alimtu, wajadtu, ja’altu, sami’tu. Contohnya,
صاِ ِ (Aku menduga Zaid berdiri),نظننون د
ت ِنزويِظدا ِنقاِةئظماِ ِ (Aku melihat ‘Amr pergi), dan yang semisal itu.نرأنويِ د
ت ِنعومظرا ِنشاِ ة
خ ظ
ت(ُ ِنوُأننخنوُادتنهاِ ِأنوي ِنننظاِةئدرنهاِ ِةفيِ ِاولنعنمةلِ ٍ،نوُةهنيِ ِنتوددخدل ِنعنلىَّ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِنفنتون ة
صدبدهنماِ ِنجةميِظعاِِ ِ. نوُأندقوُدلِ َ:اولةقوسدم ِالصثاِلة د
ث ِةمون ِنننوُاةسةخ ِاولدموبنتندةأ ِنوُاولنخنبةر ِ)نظننون د
:نوُديِنقاِدل ِلةولدموبنتندةأ ِنموفدعوُءل ِأنصوُدل ِنوُلةولنخنبةر ِنموفدعوُءل ِنثاِمنِ ِ.نوُنهنذا ِاولةقوسدم ِنعنشنردة ِأنوفنعاِمل
Pembagian ketiga dari penghapus hukum mubtada` dan khabar adalah zhanantu dan saudara-
saudaranya, yakni yang sama dalam ‘amalnya. Bagian ini masuk kepada mubtada` dan khabar, lalu
menashabkan kedua-duanya. Mubtada` sekarang disebut maf’ul yang pertama dan khabar disebut
maf’ul kedua. Pembagian ini ada sepuluh fi’il:
صةديِظقاِ(ُ
ت ِدمنحصمظدا ِ ن .اولنصوُدل ِ)نظننون د
ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نظننون د
صةديِظقاِ 1. Zhanantu, contoh: ِ (Aku menduga Muhammad adalah teman).نظننون د
ت ِدمنحصمظدا ِ ن
ت ِاولنماِنل ِنناِفةظعاِ(ُ .نوُالصثاِةنيِ ِ)نحةسوب د
ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نحةسوب د
ت ِاولنحةديِنقنة ِدموثةمنرظة(ُ
خول د خول د
ت(ُ ِننوحدوُ ِ) ة .نوُالصثاِلة د
ث ِ) ة
ت ِنبوكظرا ِنجةريِظئاِ(ُ
ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نزنعوم د
.نوُالصراةبدع ِ)نزنعوم د
صودنق ِدمون ة
جظيِاِ(ُ ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نعلةوم د
ت ِال ن س ِ)نعلةوم د
.نوُالصساِةد د
صودنق ِدمون ة
جظيِاِ 6. ‘Alimtu, contoh: ِ (Aku mengetahui bahwa kejujuran itu menyelamatkan).نعلةوم د
ت ِال ن
ب ِاولنخويِةر(ُ
صنلنح ِنباِ ن ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نوُنجود د
ت ِال ص .نوُالصساِةبدع ِ)نوُنجود د
صةديِظقاِ 8. Ittakhadztu, contoh: ِ (Aku menjadikan Muhammad sebagai seorang teman).اصتنخوذ د
ت ِدمنحصمظدا ِ ن
ت ِالصذنه ن
ب ِنخاِنتظماِ(ُ ت(ُ ِننوحدوُ ِ)نجنعول د
.نوُالصتاِةسدع ِ)نجنعول د
ت ِالصذنه ن
ب ِنخاِنتظماِ 9. Ja’altu, contoh: ِ (Aku menjadikan emas itu menjadi cincin).نجنعول د
تِ ٍ،نوُنوُنجود د
ت .نوُاولةقوسدم ِالصثاِةنيِ ِديِةفيِدد ِاولنيِةقيِنن ِنوُنتوحةقيِنق ِدوُدقوُةع ِاولنخنبةرِ ٍ،نوُدهنوُ ِنثنلنثدة ِأنوفنعاِملِ ٍ،نوُةهنيِِ َ:نرأنويِ د
تِ ٍ،نوُنعلةوم د
1. Memberi faidah menguatkan kemungkinan terjadinya khabar. Bagian ini ada empat fi’il, yaitu:
zhanantu, hasibtu, khiltu, dan za’amtu.
2. Memberi faidah keyakinan dan penetapan terjadinya khabar. Bagian ini ada tiga fi’il, yaitu: ra`aitu,
‘alimtu, dan wajadtu.
3. Memberi faidah menjadikan dan mengubah. Bagian ini ada dua fi’il, yaitu: ittakhadztu dan ja’altu.
4. Memberi faidah penyandaran kepada pendengaran. Bagian ini cuma ada satu fi’il, yaitu sami’tu.
Bab Na’t
Na’t adalah yang mengikuti kepada yang disifati dalam hal rafa’, nashab, dan khafdhnya serta dalam hal
( ِنرأنويِ دAku telah
ma’rifah dan nakirahnya. Contoh: ( ِنقاِنم ِنزويِءد ِاولنعاِةقدلZaid yang berakal telah berdiri), ت ِنزويِظدا ِاولنعاِةقنل
melihat Zaid yang berakal), dan ت ِةبنزويِمد ِاولنعاِةقةل
( ِنمنرور دAku melewati Zaid yang berakal).
ِ ٍ،ف ٍ ِاولدمنوُ ن،صةطنلةح ِالصنوحةوُنيِيِنن ِدهنوُ ِالصتاِةبدع ِاولدموشنترق ِأنةوُ ِاولدمنؤصوُدل ِةباِولدموشنتنق
ضدح ِلةنموتدبوُةعةه ِةفيِ ِاولنمنعاِةر ة ٍ ِنوُةفيِ ِا و،ف َ ِالصنوع د:نوُأندقوُدل
ت ِةفيِ ِاللرنغةة ِدهنوُ ِاولنوُ و
ص د
تص ِنلده ِةفيِ ِالصنةكنرا ة
ص د اولدمنخ ن.
Na’t secara bahasa adalah sifat. Adapun menurut istilah ahli nahwu, na’t adalah yang mengikuti yang
berupa kata turunan atau dita’wil kepada kata turunan, yang menjelaskan apa yang diikuti jika berupa
isim ma’rifah, yang mengkhususkan yang diikuti jika berupa isim nakirah.
1. Na’t haqiqi,
2. Na’t sababi.
Adapun na’t haqiqi yaitu na’t yang merafa’kan dhamir mustatir yang kembali kepada yang disifati.
Contohnya: ( ِنجاِنء ِدمنحصمءد ِاولنعاِةقدلMuhammad yang berakal telah datang). Maka al-’aqilmerupakan na’t untuk
Muhammad dan dia merafa’kan dhamir mustatir, perkiraannya huwa(dia laki-laki) yang kembali kepada
Muhammad.
Adapun na’t sababi yaitu yang merafa’kan isim zhahir yang bersambung dengan dhamir yang kembali
kepada man’ut (yang disifati), contohnya: ضدل ِأندبوُهد
( ِنجاِنء ِدمنحصمءد ِاولنفاِ ةMuhammad yang utama bapaknya telah
datang). Fadhil adalah na’t bagi Muhammad, abuhu adalah fa’il bagi fadhil, marfu’ dengan wawu sebagai
pengganti dhammah karena termasuk asma`ul khamsah, dia juga mudhaf ke ha` yang merupakan dhamir
‘a`id (yang kembali) ke Muhammad.
ت ِأنصنده ِنيِصتةبدع ِنموندعوُنتده ِةفيِ ِإةوعنراةبةه ِنوُةفيِ ِنتوعةريِةفةه ِأنووُ ِنتونةكيِةرةه ِنسنوُاءء ِأننكاِنن ِنحةقيِةقظميِاِ ِأنوم ِنسنبةب مظيِاِ
.نوُدحوكدم ِالصنوع ة
Hukum na’t mengikuti man’utnya dalam hal i’rabnya dan ma’rifah atau nakirahnya. Sama saja baik
na’tnya haqiqi ataupun sababi.
ضدل ِأندبوُده(ُِ ٍ،نوُإةون ِنكاِنن ِ ضنر ِدمنحصمءد ِاولنفاِ ةضدل(ُ ِأنووُ ِ)نح ن ضنر ِدمنحصمءد ِاولنفاِ ة ت ِنموردفوُظعاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نح ن ت ِنموردفوُظعاِ ِنكاِنن ِالصنوع د نوُنموعننىَّ ِنهنذا ِأنصنده ِإةون ِنكاِنن ِاولنموندعوُ د
ن
ضاِ ِكاِنن ِ د و د و و ن
ضنل ِأدبوُده(ُ ِنوُإةون ِكاِنن ِالنمندعوُت ِنمخفوُ ظ ن ن و ظ د ن
ضنل(ُ ِأووُ ِ)نرأويِت ِدمنحصمدا ِالفاِ ة ن ن و ظ د ن ن
صوُظباِِ ٍ،نوحدوُ)ِ َ:نرأويِت ِدمنحصمدا ِالفاِ ة و
ت ِنمن د صوُظباِ ِنكاِنن ِالصنوع د ت ِنمون د اولنموندعوُ د
ظ
ت ِنموعةرنفةِ ٍ،نكنماِ ِ ظ
ت ِنموعةرنفة ِنكاِنن ِالصنوع د و ن
ضةل ِأدبوُده(ُِ ِ.نوُإةون ِنكاِنن ِالنموندعوُ د و
ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممد ِالنفاِ ة ن
ضةل(ُ ِأووُ ِ)نننظور د و
ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممد ِالنفاِ ة ضاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نننظور د ت ِنموخدفوُ ظ الصنع د
ن ظ ظ د ن ن ظ ظ د ن ن ظ ن د ص ن ظ ن د و و ن
.ةفيِ ِنجةميِةع ِالومةثلةة ِالصساِةبقةةِ ٍ،نوُإةون ِكاِنن ِالنمندعوُت ِنةكنرة ِكاِنن ِالنوعت ِنةكنرةِ ٍ،نوحدوُ)ِ َ:نرأويِت ِنردجل ِنعاِةقل(ُ ِأووُ ِ)نرأويِت ِنردحل ِنعاِةقل ِأدبوُده(ُ ن ن ن و
ضدل Maknanya, jika man’utnya adalah marfu’, maka na’tnya juga marfu’. Contoh: ضنر ِدمنحصمءد ِاولنفاِ ة ِنح ن
ضدل ِأدبوُهد (Muhammad yang mulia telah hadir), atau ن و
ضنر ِدمنحصمءد ِالنفاِ ة ِ (Muhammad yang mulia bapaknya telahنح ن
ضنل hadir). Jika man’utnya manshub, maka na’tnya juga manshub. Contoh: ت ِدمنحصمظدا ِاولنفاِ ة ِ (Aku melihatنرأنويِ د
ضنل ِأدبوُهد Muhammad yang mulia), atau ن ت ِدمنحصمظدا ِاولنفاِ ة ن
ِ (Aku melihat Muhammad yang mulia bapaknya). Danنرأويِ د
ضةل jika man’utnya dikhafdh, maka na’tnya juga dikhafdh. Contoh: ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممد ِاولنفاِ ة ِ (Aku memandangنننظور د
ضةل ِأندبوُهد kepada Muhammad yang mulia), atau ت ِإةنلىَّ ِدمنحصممد ِاولنفاِ ة ِ (Aku memandang kepada Muhammadنننظور د
yang mulia bapaknya). Jika man’utnya ma’rifah, maka na’tnya ma’rifah, sebagaimana di dalam seluruh
ت ِنردجظل ِ contoh-contoh yang telah lewat. Dan jika man’utnya nakirah, maka na’tnya nakirah. Contoh: نرأنويِ د
ت ِنردحظل ِنعاِةقظل ِأندبوُهد ِ (Aku melihat seorang laki-laki yang berakal), atauنعاِةقظل ِ (Aku melihat seorang laki-lakiنرأنويِ د
yang berakal ayahnya).
ك ِأنصنده ِنيِصتةبدع ِنموندعوُنتده ِةفيِ ِنتوذةكيِةرةه ِأنووُ ِنتأوةنيِةثةهِ ٍ،نوُةفيِ ِإةوفنراةدةه ِأنووُ ِنتوثةننيِةتةه ِأنووُ ِنجومةعةه .دثصم ِإةنذا ِنكاِنن ِالصنوع د
ت ِنحةقيِةقظميِاِ ِنزاند ِنعنلىَّ ِنذلة ن
Jika na’t haqiqi, maka ditambahkan bahwa na’t mengikuti man’utnya di dalam hal mudzakkar atau
mu`annatsnya dan di dalam mufrad, mutsanna, atau jamaknya.
ت ِدمنحصمظدا ِاولنعاِةقنل Maknanya, jika man’utnya mudzakkar, maka na’tnya mudzakkar. Contoh: ِ (Aku melihatنرأنويِ د
ت ِنفاِةطنمنة ِاولدمنهصذنبنة Muhammad yang berakal). Jika man’utnya mu`annats, maka na’tnya mu`annats. Contoh: نرأنويِ د
(Aku melihat Fathimah yang terdidik). Jika man’utnya mufrad, maka na’tnya mufrad, sebagaimana telah
ت ِ engkau lihat pada dua contoh ini. Jika man’utnya mutsanna, maka na’tnya mutsanna. Contoh: نرأنويِ د
ِ (Aku melihat dua Muhammad yang berakal). Jika man’utnya jamak, maka na’tnya jamak.اولدمنحصمندويِةن ِاولنعاِةقنلويِةن
ت ِالنرنجاِنل ِاولدعنقنلنء Contoh: ِ (Aku melihat para lelaki yang berakal).نرأنويِ د
ت ِاولنووُنلند ِ ت ِالصسنبةبريِ ِنفإةصنده ِنيِدكوُدن ِدموفنرظدا ِنداةئظماِ ِنوُنلووُ ِنكاِنن ِنموندعوُدتده ِدمنثظمنىَّ ِأنووُ ِنموجدموُظعاِ ِنتدقوُدل)ِ َ:نرأنويِ د
ت ِاولنوُنلندويِةن ِاولنعاِةقنل ِأندبوُدهنماِ(ُ ِنوُنتدقوُدل)ِ َ:نرأنويِ د أنصماِ ِالصنوع د
د و ن و
ت ِالووُنلند ِالنعاِةقنلنة ِأرمدهوم(ُ ن ن
ت ِالنعاِةقنل ِأدبوُدهصن(ُ ِنوُنتدقوُدل)ِ َ:نرأويِ د و و ن
ثِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:نرأويِ د
ت ِالنبنناِ ن و ن و
ت ِالصسنبةبريِ ِنماِ ِنبوعندده ِةفيِ ِالصتذةكيِةر ِأةوُ ِالصتأةنيِ ة .اولنعاِةقنل ِأندبوُدهوم(ُ ِنوُنيِصتةبدع ِالصنوع د
Adapun na’t sababi, na'tnya tetap mufrad selamanya walaupun man’utnya mutsanna atau jamak.
ت ِاولنووُنلند ِاولنعاِةقنل ِأندبوُدهوم ِ (Aku melihat dua anak yang berakal bapaknya) danنرأنويِ د
ت ِاولنوُنلندويِةن ِاولنعاِةقنل ِأندبوُدهنماِ Contohnya: نرأنويِ د
(Aku melihat anak-anak yang berakal bapak mereka). Na’t sababi mengikuti kata setelahnya dalam hal
ت ِاولنعاِةقنل ِأندبوُدهصن mudzakkar dan mu`annats. Contoh: ِ (Aku melihat anak-anak perempuan yangنرأنويِ د
ت ِاولنبنناِ ن
د
ت ِاولووُنلند ِاولنعاِةقنلنة ِأرمدهوم berakal bapak mereka) dan ن ن
ِ (Aku melihat anak-anak yang berakal ibu mereka).نرأويِ د
حءد ِةمنن ِاولةوفنراةد ِنوُالصتوثةننيِةة ِنوُاولنجومةعِ ٍ،نوُنوُا ة
حءد ِةمنن ِالصروفةع ِ ت ِاولنحةقيِةقصيِ ِنيِصتةبدع ِنموندعوُنتده ِةفيِ ِأنورنبنعمة ِةمون ِنعنشنرمةِ ِ.نوُا ة
ضاِةح ِأنصن ِالصنوع ن ص ِةمون ِنهنذا ِا و ة
ليِ ن نفدتنلصخ د
و ص ص
حد ِةمنن ِالتوعةريِ ة
ف ِنوُالتنةكيِةر ء ثِ ٍ،نوُنوُا ة و ص و ص
حد ِةمنن ِالتذةكيِةر ِنوُالتأةنيِ ة ء ضِ ٍ،نوُنوُا ة و ن و
ب ِنوُالخف ة ص ة ص
.نوُالن و
Diringkas dari penjelasan ini, bahwa na’t haqiqi mengikuti man’utnya dalam empat dari sepuluh hal.
ف ِنوُالصتونةكيِةرِ ٍ،نوُنيِصتةبدع ِنموردفوُنعده ِالصةذي ِ ب ِنوُاولنخوف ة حءد ِةمنن ِالصروفةع ِنوُالصن و و
حءد ِةمنن ِالصتوعةريِ ة
ضِ ٍ،نوُنوُا ة ص ة يِ ِةمون ِنخومنسمةِ َ:نوُا ةت ِالصسنبةبريِ ِنيِصتةبدع ِنموندعوُنتده ِةفيِ ِاثننويِ ة
نوُالصنوع د
ا ِأنوعلدمن ن و د و و ص و و ظ ص ن د و ص و ص و
حمد ِةمنن ِاثننويِةن ِنوُدهنماِ ِالتذةكيِدر ِنوُالتأةنيِثِ ٍ،نوُل ِنيِتةبدع ِنشويِئاِ ِةفيِ ِالةفنراةد ِنوُالتثةننيِةة ِنوُالنجومةعِ ٍ،نبول ِنيِكوُدن ِدمفنرظدا ِنداةئظماِ ِنوُأنبظداِ ٍ،نوُ د.نبوعندده ِةفيِ ِنوُا ة
Dan isim yang dirafa’ setelahnya mengikuti salah satu dari dua hal, yaitu ma’rifah dan nakirah. Dan isim
itu tidak mengikuti sesuatupun dalam hal mufrad, mutsanna, dan jamak. Bahkan isim tersebut harus
berupa mufrad selamanya. Wallahu a’lam.
Setiap yang di-idhafah-kan kepada salah satu dari empat hal di atas.
.نوُأندقوُدلِ َ:اوعلنوم ِأنصن ِاولةوسنم ِنيِوننقةسدم ِإةنلىَّ ِةقوسنمويِةنِ ٍ،اولنصوُدلِ َ:الصنةكنردةِ ٍ،نسنتأوةتيِ
Ketahuilah, bahwasanya isim terbagi menjadi dua bagian. Yang pertama: isim nakirah, akan datang
penjelasannya.
Kedua: isim ma’rifah, yaitu lafazh yang menunjukkan kepada sesuatu yang sudah tertentu.
Pembagiannya ada lima:
a. Kata ganti yang digunakan untuk menunjukkan kepada orang yang berbicara. Jenis ini ada dua kata,
ِ untuk yang berbicara yang mengagungkan dirinyaننوحدن ِ untuk orang yang berbicara satu orang danأننناِ yaitu
atau ada orang lain bersamanya.
b. Kata ganti yang digunakan untuk menunjukkan kepada orang yang diajak bicara. Jenis ini ada lima
ت ِ dengan ta` yang difathah untuk orang kedua tunggal laki-laki,أنون ن
ت lafazh. Yaitu: ِ dengan ta` yangأنون ة
ِ untuk orang kedua dua orang baik laki-laki atauأنوندتنماِ dikasrah untuk orang kedua tunggal perempuan,
ِ untuk orang kedua jamak perempuan.أنوندتصن ِ untuk orang kedua jamak laki-laki, danأنوندتوم perempuan,
c. Kata ganti yang digunakan untuk menunjukkan kepada orang ketiga. Jenis ini ada lima lafazh juga.
ِ untuk orangدهنماِ ِ untuk orang ketiga tunggal perempuan,ةهنيِ ِ untuk orang ketiga tunggal laki-laki,دهنوُ Yaitu:
ِ untuk orang ketiga jamak laki-laki,ده ضم ketiga dua orang secara mutlak, baik laki-laki maupun perempuan,
ِ untuk orang ketiga jamak perempuan.دهصن dan
ث ِاضلدمضبنتندةأ ِنوُاضلنخنبةر
ث ِاضلنفاِةعةل ِنوُةفيِ ِنبضح ة
.نوُنتنقصدنم ِههنذا ِاضلنبنيِاِدن ِةفيِ ِنبضح ة
Penjelasan tentang ini telah berlalu di dalam pembahasan fa’il dan pembahasan mubtada` dan khabar.
ب ِأنضوُ ِنغضيِةرةهنماِِ ٍ،نوُدهنوُ ِننضوُنعاِةنِ َ:دمنذصكءر ِننضحدوُ ِ اضلةقضسدم ِالصثاِةنيِ ِةمنن ِاضلنمضعةرنفةةِ َ:اضلنعنلدمِ ٍ،نوُدهنوُ ِنماِ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِدمنعصيِمن ِةبددوُةن ِاضحةتنيِاِمج ِإةنلىَّ ِنقةريِننةة ِنتنكلرمم ِأنضوُ ِ ة
خنطاِ م
ب(ُ ِنوُ ِ)نمصكدة(ُث ِننضحدوُ ِ)نفاِةطنمدة(ُ ِنوُ ِ)نزضيِنن د ).دمنحصمءد(ُ ِنوُ ِ)إةضبنراةهيِدم(ُ ِنوُ ِ)نجنبءل(ُ ِنوُدمنؤصن ء
2. Nama, yaitu isim yang menunjukkan kepada hal yang tertentu tanpa membutuhkan kata lain yang
menunjukkan kepada orang yang berbicara atau orang yang diajak bicara, atau selain keduanya. Dan
nama ini ada dua jenis: mudzakkar, seperti Muhammad, Ibrahim, dan Jabal; dan mu`annats, seperti
Fathimah, Zainab, dan Makkah.
3. Isim mubham, yaitu ada dua macam: kata tunjuk dan kata sambung.
ظ ِدمنعصيِننءةِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:ههنذا(ُ ِلةضلدمنذصكةر ِاضلدمضفنرةدِ ٍ،نوُ ِ)ههةذةه(ُ ِ حنسنيِمة ِأنضوُ ِنمضعننوُصيِمةِ ٍ،نوُنلده ِأنضلنفاِ ء
ة أنصماِ ِاضسدم ِاضلةنشاِنرةةِ َ:نفدهنوُِ َ:نماِ ِدوُ ة
ضنع ِلةنيِددرل ِنعنلىَّ ِدمنعصيِمن ِةبنوُاةسنطةة ِإةنشاِنرةة ِ ة
ثِ ٍ،نوُ ِ)ههدؤنلةء(ُ ِلةضلنجضمةع ِدمضطلنظق .لةضلدمضفنرندةة ِاضلدمنؤصننثةةِ ٍ،نوُ ِ)ههنذاةن(ُ ِأنضوُ ِ)ههنذضيِةن(ُ ِلةضلدمنثصنىَّ ِاضلدمنذصكةرِ ٍ،نوُ ِ)نهاِنتاِةن(ُ ِأنضوُ ِ)نهاِنتضيِةن(ُ ِلةضلدمنثصنىَّ ِاضلدمنؤصن ة
Adapun kata tunjuk adalah isim yang digunakan untuk menunjukkan sesuatu yang tertentu dengan
ِ untukههنذا perantara isyarat indrawi atau maknawi. Jenis ini mempunyai lafazh-lafazh tertentu, yaitu:
ِ atauنهاِنتاِةن ِ untuk mudzakkar mutsanna,ههنذضيِةن ِ atauههنذاةن ِ untuk mu`annats tunggal,ههةذةه mudzakkar tunggal,
ِ untuk jamak secara mutlak.ههدؤنلةء ِ untuk mu`annats mutsanna, danنهاِنتضيِةن
ضةميِمر ِديِنطاِةبدق ِ صنلظةِ ٍ،نوُنتدكوُدن ِدمضشنتةمنلظة ِنعنلىَّ ِ ن صوُدل ِنفدهنوُِ َ:نماِ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِدمنعصيِمن ِةبنوُاةسنطةة ِدجضمنلمة ِأنضوُ ِةشضبةهنهاِ ِدتضذنكدر ِنبضعندده ِأنضلنبصتنة ِنوُدتنسصمىَّ ِ ة نوُأنصماِ ِاضلةضسدم ِاضلنمضوُ د
ضاِِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:الصةذي(ُ ِلةضلدمضفنرةد ِاضلدمنذصكةرِ ِ.نوُ ِ)الصةتيِ(ُ ِلةضلدمضفنرندةة ِاضلدمنؤصننثةةِ ٍ،نوُ ِ)اللصنذاةن(ُ ِأنضوُ ِ)اللصنذضيِةن(ُ ِلةضلدمنثصنىَّ ِ صوُنل ِنوُديِنسصمىَّ ِنعاِةئظداِ ٍ،نوُنلده ِأنضلنفاِ ء
ظ ِدمنعصيِننءة ِأنضيِ ظ اولنمووُ د
ث ض ر
ثِ ٍ،نوُ ِ)الصةذيِنن(ُ ِلةنجضمةع ِالذدكوُةرِ ٍ،نوُ ِ)الصلةئيِ(ُ ِلةنجضمةع ِالةنناِ ة ض ض ن ض
.الدمنذصكةرِ ٍ،نوُ ِ)اللصنتاِةن(ُ ِأضوُ ِ)اللصنتضيِةن(ُ ِلةلدمنثصنىَّ ِالدمنؤصن ة
Adapun kata sambung adalah isim yang menunjukkan sesuatu yang tertentu dengan menggunakan
perantara sebuah kalimat atau yang menyerupai kalimat yang disebutkan setelah isim ini dan dinamakan
shilah. Shilah ini mengandung kata ganti yang bersesuaian dengan maushulnya dan dinamakan ‘a`id. Kata
ِ untuk mu`annatsالصةتيِ ِ untuk mudzakkar tunggal,الصةذي ganti ini memiliki lafazh-lafazh tertentu juga, yaitu:
ِالصةذيِنن ِ untuk mutsanna mu`annats,اللصنتضيِةن ِ atauاللصنتاِةن ِ untuk mudzakkar mutsanna,اللصنذضيِةن ِ atauاللصنذاةن tunggal,
ِ untuk jamak mu`annats.الصلةئيِ untuk jamak mudzakkar, dan
, berfaidah menjadi ma’rifah. Contoh:أل 4. Isim yang diawali alif dan lam. Yaitu: setiap isim yang diawali
بِ ,اولدغنلدم
.اولنجاِةرنيِدة , danالصردجدلِ ,اولةكنتاِ د
ا ِأنوعنلدم
ضةميِةر ِنفإةصنده ِةفيِ ِنروتنبةة ِاولنعنلةمِ ٍ،نوُ د
ف ِإةنلىَّ ِال ص ف ِإةنلويِةهِ ٍ،إةصل ِاولدم ن
ضاِ ن ف ِةفيِ ِنروتنبةة ِاولدم ن
ضاِ ة .نوُاولدم ن
ضاِ د
Dan isim ma’rifah yang paling tinggi setelah lafazh jalalah adalah: kata ganti, kemudian nama, kemudian
kata tunjuk, kemudian kata sambung, kemudian isim yang diawali alif lam, kemudian mudhaf ilaih.
Dan mudhaf sesuai tingkatan mudhaf ilaih-nya, kecuali yang dimudhaf kepada kata ganti, dia setingkat
dengan tingkatan nama, wallahu a’lam.
Nakirah adalah semua isim yang digunakan untuk tidak mengkhususkan satu anggota di antara anggota-
anggota jenisnya, bahkan isim ini digunakan untuk memutlakkannya kepada setiap salah satu
ِ berarti memutlakkan terhadapنردجمل . Karenaاضمنرأنمة ِ danنردجمل anggotanya dengan cara badal. Contohnya:
ِ berarti memutlakkan kepadaاضمنرأنمة setiap lelaki yang telah baligh dari kalangan bani Adam. Adapun
seluruh wanita yang telah baligh dari kalangan bani Adam.
ف؛ ِ صرح ِدددخوُنل ِ)أل(ُ ِنعنلضيِةهِ ٍ،نوُدتنؤنثنر ِةفيِةه ِالصتضعةريِ ن فِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نردجمل(ُ ِنفإةصنده ِنيِ ة صلدنح ِةلنضن ِنتضددخنل ِنعنلضيِنهاِ ِ)أل(ُ ِنوُدتنؤنثنر ِةفيِنهاِ ِالصتضعةريِ ن نوُنعنلنمدة ِالصنةكنرةة ِأنضن ِنت ض
صةبريِِ ٍ،نوُاضلنفنتاِدةِ ٍ،نوُاضلدمنعلندم(ُ
ك ِنتدقوُدل)ِ َ:اضلدغنلدمِ ٍ،نوُاضلنجاِةرنيِدةِ ٍ،نوُال ص .نفنتدقوُدل)ِ َ:الصردجل(ُِ ٍ،نوُنكهذلةنك)ِ َ:دغنلءمِ ٍ،نوُنجاِةرنيِءةِ ٍ،نوُ ن
صةبييِِ ٍ،نوُنفنتاِءةِ ٍ،نوُدمنعلنءم(ُِ ٍ،نفإةصن ن
ِ sehingga menyebabkannya menjadi ma’rifah. Contohnyaأل Tanda isim itu nakirah adalah jika bisa diawali
دغنلءمِ ,نجاِةرنيِءة. Demikian pula untuk ِ ,الصردجل ِ sehingga menjadi ma’rifah, yaituأل ِ sah untuk diberi awalanنردجمل
صةبريِِ ,اضلنفنتاِةد ِ sehingga menjadiدمنعلنءم , danن
صةبييِِ ,نفنتاِةء .اضلدمنعلندم , danاضلدغنلدمِ ,اضلنجاِةرنيِدةِ ,ال ص
ب ِاولنعوط ة
ف( ف ِنعنشنرءةِ ٍ،نوُةهنيِ ِاولنوُادوُِ ٍ،نوُاولنفاِدء ِنوُدثصمِ ٍ،نوُأنووُِ ٍ،نوُأنومِ ٍ،نوُإةصماِِ ٍ،نوُنبولِ ٍ،نوُنلِ ٍ،نوُنلةكونِ ٍ،نوُنحصتىَّ ِةفيِ ِنبوع ة
ض ِاولنمنوُا ة
ضةع )نباِ د ف ِاولنعوط ة
.نوُدحدروُ د
ِ pada sebagian tempat.نحصتىَّ , danاولنوُادوُِ ,اولنفاِدءِ ,دثصمِ ,أنووُِ ,أنومِ ,إةصماِِ ,نبولِ ,نلِ ,لنةكون Huruf ‘athaf ada sepuluh, yaitu:
يِ ٍ،نوُاضلنخدر ِا ض
صةطنل ة
حييِ .نوُأندقوُدلِ َ:لةضلنعضط ة
ف ِنمضعنننيِاِةنِ َ:أننحدددهنماِ ِلدنغةوُ ي
ف ِنعوطظفاِِ ٍ،دتةريِدد ِأنصنده ِنماِنل ِإةلنضيِةه ِنوُأنضشنفنق ِنعلنضيِةه .أنصماِ ِنمضعنناِده ِلدنغظة ِنفدهنوُِ َ:اضلنمضيِدلِ ٍ،نتدقوُدلِ َ:نعنط ن
ف ِفدنلءن ِنعنلىَّ ِفدنلمن ِنيِوعةط د
فِ َ:ف ِاضلنبنيِاِةن ِةفيِ ِاضلنمنعاِةر ة ت(ُِ ٍ،نفةمنثاِدل ِنعضط ة ص ِنلده ِةفيِ ِالصنةكنرا ة
ص د ف ِاضلدمنخ ن ضدح ِلةنمضتدبوُةعةه ِةفيِ ِاضلنمنعاِةر ة نفأ نصماِ ِنعضط د
ف ِاضلنبنيِاِةن ِنفدهنوُ)ِ َ:الصتاِةبدع ِاضلنجاِةمدد ِاضلدمنوُ ن
ضءح ِلةضلنصوُةلِ ٍ،نوُةمنثاِلدده ِةفيِ ِالصنةكنرا ة
ت ِنقضوُلدده ِنتنعاِنلىَِّ َ: ف ِنبنيِاِمن ِنعنلىَّ ِدمنحصممدِ ٍ،نوُةكنلدهنماِ ِنمضعةرنفءةِ ٍ،نوُالصثاِةنيِ ِةفيِ ِاضلةمنثاِةل ِدمنوُ ن ض
)نجاِنءةنيِ ِدمنحصمءد ِأندبوُنك(ُِ ٍ،نفأ ندبوُنكِ َ:نعط د
ن ض
ص ِلةلصوُةل ص ء ن ض ص
ف ِنبنيِاِمن ِنعنلىَّ ِنماِمءِ ٍ،نوُةكنلدهنماِ ِننةكنرءةِ ٍ،نوُالثاِةنيِ ِةفيِ ِالةمثاِةل ِدمنخ ن ض
صةديِدِ َ:نعط د ).ةمضن ِنمآِمء ِ ن
صةديِمد(ُِ ٍ،نف ن
‘Athaf memiliki dua makna: secara bahasa dan secara istilah.
Adapun makna ‘athaf secara istilah ada dua jenis. Pertama: ‘athaf bayan, kedua: ‘athaf nasaq.
‘Athaf bayan adalah isim yang mengikut yang berupa isim jamid (bukan turunan). Jika yang diikuti
berbentuk ma’rifah, maka berfungsi menjelaskan yang diikuti. Jika berbentuk nakirah, berfungsi
ك mengkhususkannya. Contoh ‘athaf bayan pada isim ma’rifah: ك , di siniنجاِنءةنيِ ِدمنحصمءد ِأندبوُ ن
ِ adalah ‘athafأندبوُ ن
, keduanya isim ma’rifah. Di dalam contoh ini, isim yang kedua menjelaskan isim yangدمنحصمءد bayan dari
صةديِمد pertama. Adapun contoh ‘athaf bayan pada isim nakirah adalah firman Allah ta’ala , di siniةمضن ِنمآِمء ِ ن
, keduanya isim nakirah, sehingga isim kedua di dalam contoh iniنمآِمء ِ adalah ‘athaf bayan dariن
صةديِمد
mengkhususkan isim yang pertama.
Adapun ‘athaf nasaq adalah isim yang mengikuti antara dia dengan isim yang diikuti ada salah satu dari
sepuluh huruf. Huruf-huruf tersebut adalah:
ف ِةبنهاِ ِالصساِةبدق ِنعنلىَّ ِاضلدمنتأ نصخةر(١) ِ ٍ، اضلنوُادوُِ ٍ،نوُةهنيِ ِلةدمضطنلةق ِاضلنجضمةع؛ ِنفديِوعنط د
ف ِةبنهاِ ِاضلدمنتنقاِةرنناِةنِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نجاِنء ِدمنحصمءد ِنوُنعلةييِ(ُ ِإةنذا ِنكاِنن ِنم ة
جيِدئدهنماِ ِنمظعاِِ ٍ،نوُديِوعنط د
ف ِةبنهاِ ِاضلدمنتأ نصخدر ِنعنلىَّ ِالصساِةبةقِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نجاِنء ِنعلةييِ ِنوُدمنحصمءد(ُ ِإةنذا ِ
جيِةء ِنعلةليِِ ٍ،نوُديِوعنط د ننضحدوُ)ِ َ:نجاِنء ِنعلةييِ ِنوُنمضحدموُءد(ُ ِإةنذا ِنكاِنن ِنمةجيِدء ِنمضحدموُمد ِنساِةبظقاِ ِنعنلىَّ ِنم ة
جيِةء ِنعلةليِ .نكاِنن ِنمةجيِدء ِدمنحصممد ِدمنتأ نصخظرا ِنعضن ِنم ة
1. Huruf wawu yang berfungsi untuk mengumpulkan. Dua hal yang berbarengan bisa di’athafkan dengan
, jika waktu datang keduanya bersamaan. Yang lebih dahulu bisaنجاِنء ِدمنحصمءد ِنوُنعلةييِ huruf wawu ini, contohnya:
, jika waktu datangnyaنجاِنء ِنعلةييِ ِنوُنمضحدموُءد di’athafkan dengan huruf ini kepada yang belakangan, contohnya:
Mahmud lebih dahulu daripada ‘Ali. Yang belakangan juga bisa di’athafkan dengan huruf ini kepada yang
, jika waktu datang Muhammad lebih belakangan daripada waktuنجاِنء ِنعلةييِ ِنوُدمنحصمءد dahulu, contohnya:
datangnya ‘Ali.
بِ َ:أنصنده ِنعةقيِدبده ِةبنل ِدموهنلمةِ ِ.ننضحدوُ)ِ َ:نقةدنم ِاضلفدضرنساِدن ِ )(٢ بِ َ:أنصن ِالصثاِةنيِ ِنبضعند ِاضلنصوُةلِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِالصتضعةقيِ ة
بِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِالصتضرةتيِ ة اضلنفاِدءِ ٍ،نوُةهنيِ ِةللصتضرةتيِ ة
ب ِنوُالصتضعةقيِ ة
.نفاِضلدمنشاِدة(ُِ ٍ،إةنذا ِنكاِنن ِنمةجيِدء ِاضلفدضرنساِةن ِنساِةبظقاِ ِنوُنل ضم ِنيِدكضن ِنبضيِنن ِقدددوُم ِاضلنفةريِنقضيِةن ِدموهنلةء
ة
2. Huruf fa`untuk tartib dan ta’qib. Makna tartib: bahwa yang kedua setelah yang pertama. Makna ta’qib
ِ (Telahنقةدنم ِاضلفدضرنساِدن ِنفاِضلدمنشاِةد adalah yang kedua terjadi segera setelah yang pertama tanpa jeda. Contohnya:
datang pasukan penunggang kuda kemudian pasukan pejalan kaki), jika waktu datangnya pasukan
penunggang kuda lebih dahulu dan tidak ada jeda antara datangnya keduanya.
, untuk tartib bersama tarakhi. Makna tartib telah lewat. Makna tarakhi adalah bahwasanya antaraدثصم 3.
.أنضرنسنل ِ د
ا ِدموُنسىَّ ِدثصم ِةعيِنسىَّ ِدثصم ِدمنحصمظدا ِنعنلضيِةهدم ِال ص
صنلدة ِنوُالصسنلدم yang pertama dan yang kedua ada jeda. Contohnya:
أنضوُِ ٍ،نوُةهنيِ ِةللصتضخةيِيِةر ِأنةوُ ِاضلةنباِنحةةِ ٍ،نوُاضلنفضردق ِنبضيِنندهنماِ ِأنصن ِالصتضخةيِيِنر ِنل ِنيِدجوُدز ِنمنعده ِاضلنجضمدعِ ٍ،نوُاضلةنباِنحنة ِنيِدجوُدز ِنمنعنهاِ ِاضلنجضمدع؛ ِنفةمنثاِدل ِالصتضخةيِيِةر)ِ َ:نتنزصوُضج ِةهضنظدا ِ )(٤
ك ِ ك ِةمنن ِالصشضرةع ِندةليِظل ِنعنلىَّ ِأنصنده ِنل ِنيِدجوُدز ِاضلنجضمدع ِنبضيِنن ِةهضنمد ِنوُأ دضخةتنهاِ ِةباِلصزنوُاةجِ ٍ،نوُنل ِنت د
ش ر س ِاضلةفضقنه ِأنةوُ ِالصنضحنوُ(ُِ ٍ،نفإةصن ِنلندضيِ ن ض د
أنضوُ ِأضخنتنهاِ(ُِ ٍ،نوُةمنثاِدل ِالةنباِنحةة)ِ َ:اضددر ة
.ةفيِ ِأنصنده ِنيِدجوُدز ِاضلنجضمدع ِنبضيِنن ِاضلةفضقةه ِنوُالصنضحةوُ ِةباِلةدنرانسةة
, untuk takhyir atau ibahah. Perbedaan antara keduanya adalah bahwa takhyir tidak bolehأنضوُ 4.
ِنتنزصوُضج ِةهضنظدا ِأنضوُ ِأ دضخنتنهاِ mengumpulkan, adapun ibahah boleh mengumpulkan. Contoh takhyir (pilihan):
س ِاضلةفضقنه ِأنةوُ ِالصنضحنوُ (Nikahilah Hindun atau saudara perempuannya), contoh ibahah:
ِ (Pelajarilah fiqih atauاضددر ة
ilmu nahwu). Engkau telah tahu bahwa di dalam syari’at ada dalil tidak boleh mengumpulkan antara
Hindun dan saudara perempuannya di dalam pernikahan. Dan engkau pasti mengetahui bahwa boleh
mengumpulkan ilmu fiqih dengan ilmu nahwu dalam mempelajarinya.
ت ِاضلةفضقنه ِأنةم ِالصنضحنوُ؟َ , untuk meminta penentuan pilihan setelah hamzah istifham, contohnya:أن ضم 5.
ِ (Apakahأنندنرضس ن
engkau telah mempelajari fiqih ataukah ilmu nahwu?).
إةصماِِ ٍ،ةبنشضرةط ِأنضن ِدتضسنبنق ِةبةمضثلةنهاِِ ٍ،نوُةهنيِ ِةمضثدل ِ)أضوُ(ُ ِةفيِ ِاضلنمضعنننيِضيِةنِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نف د
شردوُا ِاضلنوُنثاِنق ِنفإةصماِ ِنم مظناِ ِنبضعدد ِنوُإةصماِ ِةفندآظء(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ)ِ َ:نتنزصوُضج ِإةصماِ ِ )(٦
.ةهضنظدا ِنوُإةصماِ ِأ دضخنتنهاِ(ُ
ِ pada kedua maknanya.أضوُ , dengan syarat diawali dengan semisalnya. Ini bermakna sepertiإةصماِ 6.
شردوُا ِاضلنوُنثاِنق ِنفإةصماِ ِنمظمناِ ِنبضعدد ِنوُإةصماِ ِةفندآظء Contohnya firman Allah ta’ala:
ِ (maka tawanlah mereka dan sesudah itu kamuنف د
ِ (Nikahilah Hindun atauنتنزصوُضج ِإةصماِ ِةهضنظدا ِنوُإةصماِ ِأ دضخنتنهاِ boleh membebaskan mereka atau menerima tebusan) dan
saudara perempuannya).
ف ِةبنهاِ ِنشضرنطاِةن؛ ِ )(٧ ط ِلةضلنعضط ة ضِ ٍ،نوُنمضعنناِده ِنجنعنل ِنماِ ِنقضبلننهاِ ِةفيِ ِدحضكةم ِاضلنمضسدكوُ ة
ت ِنعضندهِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نماِ ِنجاِنء ِدمنحصمءد ِنبضل ِنبضكءر(ُِ ٍ،نوُنيِضشنتةر د لضعنرا ة ض
نبضلِ ٍ،نوُةهنيِ ِلة ة
ف ِةبنهاِ ِدمضفنرظدا ِنل ِدجضمنلظةِ ٍ،نوُالصثاِةنيِِ َ:أنصل ِنيِضسةبنقنهاِ ِاضسةتضفنهاِءمطوُ د.اضلنصوُدلِ َ:أنضن ِنيِدكوُنن ِاضلنمضع د
, untuk i’radh. Maknanya adalah menjadikan sebelum kata ini ke dalam hukum yang dipalingkanنبضل 7.
ِ (Muhammad tidak datang tetapi Bakr yang datang). Disyaratkanنماِ ِنجاِنء ِدمنحصمءد ِنبضل ِنبضكءر darinya, contohnya:
untuk yang ‘athaf menggunakan kata ini dua syarat. Syarat pertama: ma’thuf nya harus berupa mufrad
dan bukan jumlah. Syarat kedua: tidak diawali oleh pertanyaan.
ف ِةبنهاِ ِدمضفنرظداِ ٍ،نوُأنصل ِنتضسةبنقنهاِ ِاضلنوُادوُ ط ِأنضن ِنيِضسةبنقده ِننضفءيِ ِأنضوُ ِننضهءيِِ ٍ،نوُأنضن ِنيِدكوُنن ِاضلنمضع د
طوُ د .نوُنيِضشنتةر د
, menunjukkan penetapan hukum apa-apa yang sebelum kata ini dan menetapkan lawan dari apa-لنةكضن 9.
ب ِاضلدكنساِنلىَّ ِنلةكةن ِاضلدمضجنتةهةديِنن apa setelahnya, contohnya: ِ (Aku tidak menyukai orang-orang malas, namun akuنل ِأ د ة
ح ر
menyukai orang-orang yang rajin).
Disyaratkan: harus diawali peniadaan atau larangan, ma’thufnya berupa mufrad, dan tidak didahului
huruf wawu.
ض ِاضلنمنوُا ة
ضةع(ُ .نوُنتضأةتيِ ِنجاِنرظة ِننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نحصتهىَّ ِنمضطنلةع ِاضلنفضجةر(ُِ ٍ،نوُلةههنذا ِنقاِنل ِاضلدمنؤلن د
ف)ِ َ:نوُنحصتىَّ ِةفيِ ِنبضع ة
, untuk tadrij dan akhir/tujuan. Tadrij adalah yang menunjukkan berlalunya hukum setahap demiنحصتىَّ 10.
س ِنحصتىَّ ِاضلنضنةبنيِاِدء setahap, contohnya:
ت ِالصناِ د
ِ (Manusia itu pasti mati sampaipun para nabi juga demikian).نيِدموُ د
نجاِنء ِ ِ juga sebagai permulaan bukan ‘athaf, yaitu jika setelahnya berupa jumlah, contohnya:نحصتىَّ Terkadang
.أن ض
صنحاِدبنناِ ِنحصتىَّ ِنخاِلةءد ِنحاِ ة
ضءر
. Oleh karena itulah penulisنحصتهىَّ ِنمضطنلةع ِاضلنفضجةر Terkadang juga sebagai huruf jar, contohnya firman Allah ta’ala:
ِ di sebagian tempat.نحصتىَّ berkata:
ف ِاولنعوط ة
ف دحوكدم ِدحدروُ ة
Hukum Huruf 'Athaf
تِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:نقاِنم ِنزويِءد ِنوُنعومءروُِ ٍ، تِ ٍ،أنووُ ِنعنلىَّ ِنموجدزوُمم ِنجنزوم ن
ض ن ض ِنخنف و تِ ٍ،أنووُ ِنعنلىَّ ِنموخدفوُ م ب ِنن ن
صوب ن تِ ٍ،أنووُ ِنعنلىَّ ِنمون د
صوُ م نفإةون ِنعنطوف ن
ت ِنعنلىَّ ِنموردفوُمع ِنرنفوع ن
ت ِةبنزويِمد ِنوُنعوممروُِ ٍ،نوُنزويِءد ِلنوم ِنيِقدوم ِنوُلنوم ِنيِوقدعود(ُ .نوُنرأنويِ د
ت ِنزويِظدا ِنوُنعومظراِ ٍ،نوُنمنرور د
Jika engkau ‘athafkan kepada marfu’, maka rafa’-kanlah. Jika engkau ‘athafkan kepada manshub, maka
nashab-kanlah. Jika engkau ‘athafkan kepada yang dikhafdh, maka khafdh-kanlah. Jika engkau ‘athafkan
ت ِنزويِظدا ِنوُنعومظرا ِ (Zaid dan ‘Amr berdiri),نقاِنم ِنزويِءد ِنوُنعومءروُ kepada majzum, maka jazm-kanlah. Contoh: ِ (Akuنرأنويِ د
ِ (Zaid tidakنزويِءد ِنلوم ِنيِقدوم ِنوُنلوم ِنيِوقدعود ِ (Aku melewati Zaid dan ‘Amr), danنمنرور د
ت ِةبنزويِمد ِنوُنعوممروُ melihat Zaid dan ‘Amr),
berdiri dan tidak duduk).
ف ِاولنعوشنردة ِنتوجنعدل ِنماِ ِنبوعندنهاِ ِنتاِةبظعاِ ِلةنماِ ِنقوبنلنهاِ ِةفيِ ِدحوكةمةه ِاولةوعنراةبنيِِ ٍ،نفإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِنموردفوُظعاِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنموردفوُظعاِِ ٍ،ننوحدوُِ َ: نوُأندقوُدلِ َ:نهةذةه ِاولنوحدر د
ضصمدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِ ف ِنعنلىَّ ِاولنموردفوُةع ِنموردفوُءعِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنروفةعةه ِال ص طوُ د ف ِنعنلىَّ ِدمنحصممدِ ٍ،نوُاولنموع د طوُ ء )نقاِنبلنةنيِ ِدمنحصمءد ِنوُنخاِلةءد(ُ ِنفنخاِلةءدِ َ:نموع د
بِ ٍ،نوُنعنلنمة ِد صوُ ء ب ِنمون د صوُ ة و
ف ِنعنلىَّ ِالنمون د د و
ف ِنعنلىَّ ِدمنحصممدِ ٍ،نوُالنموعطوُ د د
ت ِدمنحصمظدا ِنوُنخاِلةظدا(ُ ِنفنخاِلةظداِ َ:نموعطوُ ء و
صوُظباِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نقاِنبل دصوُظباِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنمون دنمون د
ف ِنعنلىَّ ِدمنحصممدِ ٍ، طوُ ء ضاِ ِةموثنلدهِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نمنرور د
ت ِةبدمنحصممد ِنوُنخاِلةمد(ُ ِنفنخاِلةمد ِنموع د ضاِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنموخدفوُ ظ صةبةه ِاولنفوتنحدة ِالصظاِةهنردةِ ٍ،نوُإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِنموخدفوُ ظ نن و
ن
ضاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:لوم ِ ن د ص د و و ص
ضةه ِالنكوسنردة ِالظاِةهنردةِ ٍ،نوُإةون ِنكاِنن ِالنمتدبوُدع ِنموجزوُظماِ ِنكاِنن ِالتاِةبدع ِنموجزوُظماِ ِأويِ ظ و و د ن
ضِ ٍ،نوُنعلنمة ِنخف ة د و
ض ِنمخفوُ ء د و و
ف ِنعلىَّ ِالنمخفوُ ةن د
نوُاولنموعطوُ د
ف ِنعنلىَّ ِاولنموجدزوُةم ِنموجدزوُءمِ ٍ،نوُنعنلنمدة ِنجوزةمةه ِالرسدكوُدن طوُ د ضورِ ٍ،نوُاولنموع دف ِنعنلىَّ ِنيِوح د
طوُ ء ضور ِنخاِلةءد ِأنووُ ِديِورةسول ِنردسوُظل(ُ ِنفديِورةسولِ َ:نموع د .نيِوح د
Dari contoh-contoh ini engkau ketahui bahwa isim di’athaf ke isim dan fi’il di’athaf ke fi’il.
(ب ِالصتووُةكيِةد
ضةه ِنوُنتوعةريِةفةه )نباِ د َ ِنتاِةبءع ِلةولدمنؤصكةد ِةفيِ ِنروفةعةه ِنوُنن و:الصتووُةكيِدد.
صةبةه ِنوُنخوف ة
Taukid adalah kata yang mengikuti kata yang dikuatkan dalam hal rafa’, nashab, khafdh, dan ma’rifahnya.
َ ِ)أنصكود د:ٍ ِنتدقوُدل،َ ِالصتوقةوُصيِدة: ِنموعنناِده ِةفيِ ِاللرنغةة-نوُديِنقاِدل ِالصتووُةكيِدد-ِ َ ِالصتأوةكيِدد:أندقوُدل.
ت ِالصشويِنء(ُ ِنوُنتدقوُدل ِ)نوُصكوددتده(ُ ِأنويِ ظ
َ ِإةنذا ِنقصوُويِدتده:ِضا
ِأنصكود دdan ِنوُصكوددتدهjika engkau
Ta`kid atau taukid secara bahasa artinya adalah menguatkan. Contoh: ت ِالصشويِنء
menguatkannya.
Adapun secara istilah ahli nahwu ada dua jenis. Pertama, taukid lafzhi. Kedua, taukid ma’nawi.
ِ ٍ ِنسنوُاظء ِأننكاِنن ِاوسظماِ ِننوحدوُ ِ)نجاِنء ِدمنحصمءد ِدمنحصمءد(ُ ِأنوم ِنكاِنن ِةفوعظل ِننوحدوُ ِ)نجاِنء ِنجاِنء،أنصماِ ِالصتووُةكيِدد ِاللصوفةظريِ ِنفنيِدكوُدن ِةبنتوكةريِةر ِاللصوفةظ ِنوُإةنعاِندةتةه ِةبنعويِةنةه ِأنووُ ِةبدمنراةدةفةه
ُ(ضنر ِأندبوُ ِنبوكمر(ُ ِنوُ ِ)نننعوم ِنجويِةر ِنجاِنء ِدمنحصمءد
دمنحصمءد(ُ ِأنوم ِنكاِنن ِنحورظفاِ ِننوحدوُ ِ)نننعوم ِنننعوم ِنجاِنء ِدمنحصمءد(ُ ِنوُننوحدوُ ِ)نجاِنء ِنح ن.
Taukid lafzhi adalah dengan mengulang lafazh baik dengan lafazh yang sama atau sinonimnya. Sama saja
apakah kata itu berupa isim seperti ِنجاِنء ِدمنحصمءد ِدمنحصمءدatau berupa fi’il seperti ِنجاِنء ِنجاِنء ِدمنحصمءدataukah berupa
huruf seperti نننعوم ِنننعوم ِنجاِنء ِدمنحصمءد. Dan contoh lain ضنر ِأندبوُ ِنبوكمر
ِنجاِنء ِنح نdan نننعوم ِنجويِةر ِنجاِنء ِدمنحصمءد.
ِ كَ ِ)نجاِنء ِاولنةميِدر(ُ ِاوحنتنمنل ِأنصن ن:ت ك ِلنووُ ِقدول ن ضيِدح ِنهنذا ِأنصن ن ي ِنفدهنوُ ِ)الصتاِةبدع ِالصةذي ِنيِورنفدع ِاوحةتنماِنل ِالصسوهةوُ ِأنةوُ ِالصتنوُرسةع ِةفيِ ِاولنموتدبوُةع(ُ ِنوُنتووُ ة
نوُأنصماِ ِالصتووُةكيِدد ِاولنموعننةوُ ر
ن و
ِ َ ِ)نجاِنء ِالةميِدر ِنعويِدنده(ُ ِاورنتنفنع:ت و ن ن و
َ ِ)نجاِنء ِالةميِدر ِننوفدسده(ُ ِأووُ ِقدل ن:ت و ن ن و
ٍ ِنفإةذا ِقدل ن،ك ِنمةجيِدء ِنردسوُةل ِالةميِةر ض ن ن و
ٍ ِنوُأصن ِنغنر ن،ت ِةفيِ ِالنكنلةم ت ِأنووُ ِنتنوُصسوع ننسنهووُ ن
جيِنء ِاولنةميِةر ِننوفةسةه م ِ لص إ
ة ة ن و ة ة ن ة و
ِ د رتد ِ م ن لِ كنص ن أ ِ ع م ِساص د ِال
ن و
ن ع
ن ةِ ر ر
ص ن
ق ن
ت ُو ِ ل
د
ة ةن نِما ت و
ح لو ا.
Adapun taukid ma’nawi adalah kata yang mengikuti yang menghilangkan kemungkinan lupa atau
perluasan makna pada kata yang diikuti. Lebih jelasnya, jika engkau mengatakan ( ِنجاِنء ِاولنةميِدرPemimpin itu
telah datang), masih mengandung kemungkinan bahwa engkau lupa atau memperluas makna dalam
pembicaraan, dan bahwa yang engkau maksud adalah utusan pemimpin. Sehingga bila engkau
mengatakan ِنجاِنء ِاولنةميِدر ِننوفدسدهatau ( ِنجاِنء ِاولنةميِدر ِنعويِدندهPemimpin itu sendirilah telah datang), maka hilanglah
kemungkinan dan mantaplah bagi yang mendengar bahwa tidaklah yang engkau inginkan kecuali
datangnya pemimpin itu sendiri.
ضنر ِنخاِلةءد ِننوفدسده(ُضاِِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نح ننوُدحوكدم ِنهنذا ِالصتاِةبةع ِأنصنده ِديِنوُاةفدق ِنموتدبوُنعده ِةفيِ ِإةوعنراةبةهِ ٍ،نعنلىَّ ِنموعننىَّ ِأنصنده ِإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِنموردفوُظعاِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنموردفوُظعاِ ِأنويِ ظ
ضاِ ِنكنذلةنكِ ٍ،ننوحدوَُ:ضاِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنموخدفوُ ظت ِاولقدورآنن ِدكلصده(ُ ِنوُإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِنموخدفوُ ظ صوُظباِ ِةموثنلدهِ ٍ،ننوحدوُ)ِ َ:نحةفوظ ن نوُإةون ِنكاِنن ِاولنموتدبوُدع ِنمون د
صوُظباِ ِنكاِنن ِالصتاِةبدع ِنمون د
ن و
ضاِ ِةفيِ ِنتوعةريِةفةهِ ٍ،نكنماِ ِنتنرىَ ِةفيِ ِنهةذةه ِالومةثنلةة ِدكلننهاِ ن
ب ِدكلنةه(ُ ِنوُنيِصتةبدعده ِأويِ ظ و
ت ِةفيِ ِالةكنتاِ ة
).نتندصبور د
Hukum kata yang mengikuti ini adalah sesuai dengan kata yang diikuti dalam hal i’rabnya. Maknanya, jika
ضنر ِنخاِلةءد ِننوفدسده kata yang diikuti marfu’, maka kata yang mengikuti juga marfu’, seperti: . Jika yang diikutiنح ن
ص
ت ِالقدورآنن ِدكلده manshub, maka yang mengikuti manshub juga, contoh: و و
. Jika kata yang diikuti makhfudh,نحةفظ ن
ن د
ب ِكلةه maka kata yang mengikuti juga makhfudh, seperti: و
. Begitu pula dalam hal ma’rifahnya.نتندصبورت ِةفيِ ِالةكتاِ ة
ن د
Sebagaimana yang telah engkau lihat pada semua contoh-contoh tadi.
سِ ,اولنعويِدنِ ,دكيلِ ,أنوجنمدع Taukid maknawi bisa menggunakan lafazh-lafazh yang telah diketahui, yaitu: , danالصنوف د
ن ض ن ض ن ن
ت ِاولنقووُنم ِدكلصدهوم . Contoh:أضب ن
صدع , danأكنتدعِ ,أتنبدع ِ yaitu:أوجنمدع yang mengikuti ن ن
ت ِةباِولنقووُةم ِأوجنمةعيِنن , danنقاِنم ِنزويِءد ِننوفدسدهِ ,نرأويِ د
.نمنرور د
Taukid maknawi memiliki lafazh-lafazh tertentu yang ahli nahwu telah mengenalinya dari penelitian
س kalam 'Arab. Yang termasuk lafazh-lafazh ini adalah . Setiap salah satu dari dua kata iniاولنعويِدن ِ danالصنوف د
wajib diidhafahkan kepada dhamir yang kembali kepada mu`akkad (lafazh yang dikuatkan). Jika
ِنجاِنء ِنعلةييِ ِننوفدسده mu`akkadnya mufrad, maka dhamirnya mufrad dan lafazh taukidnya juga mufrad. Contoh:
ضنر ِنبوكءر ِنعويِدنده dan
. Jika mu`akkadnya jamak, maka dhamirnya dhamir jamak dan lafazh taukidnya jugaنح ن
ب ِأنوعديِدندهوم ِ danنجاِنء ِالنرنجاِدل ِأنونفددسدهوم jamak. Contoh:
ضنر ِاولدكصتاِ د
. Jika mu`akkadnya mutsanna, maka dhamirnyaنح ن
ضنر ِالصردجنلةن ِأنونفددسدهنماِ mutsanna dan lafazh taukidnya jamak. Contoh: .نجاِنء ِاولنكاِةتنباِةن ِأنوعديِدندهنماِ ِ danنح ن
ضنر ِ ضةميِمر ِدمنطاِةبمق ِلةضلدمنؤصكةدِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نجاِنء ِاضلنجضيِ د
ش ِدكلرده(ُ ِنوُ ِ)نح ن ضاِنفدة ِدكلل ِةمضندهنماِ ِإةنلىَّ ِ ن نوُةمضن ِأنضلنفاِةظ ِالصتضوُةكيِةد)ِ َ:دكيل(ُ ِنوُةمضثلدده ِ)نجةميِءع(ُ ِنوُديِضشنتنر د
ط ِةفيِةهنماِ ِإة ن
.النرنجاِدل ِنجةميِدعده ضم(ُ
. Disyaratkan pada keduanya idhafah kepada kata ganti yangنجةميِءع ِ danدكيل Termasuk lafazh-lafazh taukid:
ش ِدكلرده sesuai dengan yang dikuatkan, contohnya: ضنر ِالنرنجاِدل ِنجةميِدعده ضم ِ danنجاِنء ِاضلنجضيِ د
.نح ن
نوُةمنن ِاضلنضلنفاِةظ ِ)أنضجنمدع(ُ ِنوُنل ِديِنؤصكدد ِةبههنذا ِاللصضفةظ ِنغاِلةظباِ ِإةصل ِنبضعند ِلنضفةظ ِ)دكلل(ُِ ِ.نوُةمنن ِاضلنغاِلة ة
ب ِنقضوُلدده ِنتنعاِنلىَّ)ِ َ:نفنسنجند ِٱولنملنهـَـةئنكدة ِدكلردهوم ِأنوجنمدعوُنن(ُِ ٍ،نوُةمضن ِنغضيِةر ِ
جةزب ِنقضوُدل ِالصرا ة ض
:النغاِلة ة
إةظذا ِنظلنضل د
ت ِالصدضهنر ِأنضبةكيِ ِأنضجنمنعاِ
. Dan tidaklah sebagian besar yang dikuatkan dengan lafazh ini kecualiأنضجنمدع Termasuk lafazh taukid:
. Adapun contoh yang jarangنفنسنجند ِٱولنملنهـَـةئنكدة ِدكلردهوم ِأنوجنمدعوُنن . Contohnya firman Allah ta’ala:دكمل setelah lafazh
dipakai adalah ucapan penyair:
إةظذا ِنظنلضل د
ت ِالصدضهنر ِأنضبةكيِ ِأنضجنمنعاِ
صدع(ُِ ٍ،نوُههةذةه ِاضلنضلنفاِ د
ظ ِنل ِديِنؤصكدد ِةبنهاِ ِاضسةتضقنلظلِ ٍ،ننضحدوَُ: جيِنء ِنبضعند ِأنضجنمنع ِةبأ نضلنفاِمظ ِأ دضخنرىَِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:أنضكنتدع(ُ ِنوُ ِ)أنضبنتدع(ُ ِنوُ ِ)أنضب ن
نوُدرنبنماِ ِاضحةتيِنج ِإةنلىَّ ِةزنيِاِندةة ِالصتضقةوُصيِةةِ ٍ،نف ة
ا ِأنضعلدمن
صدعوُنن(ُ ِنوُ د ن ن ض ن ن ض
).نجاِنء ِالنقضوُدم ِأضجنمدعوُننِ ٍ،أكنتدعوُننِ ٍ،أضبنتدعوُننِ ٍ،أضب ن
Terkadang dibutuhkan kata untuk lebih menguatkan. Maka bisa didatangkan lafazh-lafazh lain setelah
صدع , danأنضكنتدعِ ,أنضبنتدع , yaitu:أنضجنمنع . Dan lafazh-lafazh ini tidak bisa untuk menguatkan secara sendirian,أنضب ن
صدعوُنن contohnya: . Wallahu a’lam.نجاِنء ِاضلنقضوُدم ِأنضجنمدعوُننِ ٍ،أنضكنتدعوُننِ ٍ،أنضبنتدعوُننِ ٍ،أنضب ن
.إةنذا ِأ دوبدنل ِاوسءم ِةمنن ِاوسمم ِأنووُ ِةفوعءل ِةمون ِةفوعمل ِنتةبنعده ِةفيِ ِنجةميِةع ِإةوعنرابةةه
Jika sebuah isim dibadal oleh isim lain atau fi’il dibadal oleh fi’il lain, maka yang membadali itu selalu
mengikuti i’rab dari kata yang dibadal.
Adapun menurut istilah ahli nahwu: badal adalah kata yang mengikuti yang dimaksudkan oleh hukum
dengan tanpa perantara.
ضنر ِإةوبنراةهيِدم ِأندبوُنك(ُ ِنوُإةون ِ نوُدحوكدمده ِأنصنده ِنيِوتنبدع ِاولدموبندنل ِةمونده ِةفيِ ِإةوعنراةبةهِ ٍ،نعنلىَّ ِنموعننىَّ ِأنصنده ِإةون ِنكاِنن ِاولدموبنددل ِةمونده ِنموردفوُظعاِ ِنكاِنن ِاولنبنددل ِنموردفوُظعاِِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نح ن
و ن ن
ضاِِ ٍ،نوحدوُ ِ)أوعنجنبتةنيِ ضاِ ِنكاِنن ِاولنبنددل ِنموخفوُ ظ
د ت ِإةوبنراةهيِنم ِأننخاِنك(ُ ِنوُإةون ِنكاِنن ِاولدموبنددل ِةمونده ِنموخدفوُ ظ
صوُظباِِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نقاِنبول د
صوُظباِ ِنكاِنن ِاولنبنددل ِنمون د
نكاِنن ِاولدموبنددل ِةمونده ِنمون د
.أوخنلدق ِدمنحصممد ِنخاِلةنك(ُ ِنوُإةون ِنكاِنن ِاولدموبنددل ِةمونده ِنموجدزوُظماِ ِنكاِنن ِاولنبنددل ِنموجدزظماِِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نمون ِنيِوشدكور ِنرصبده ِنيِوسدجود ِنلده ِنيِفدوز(ُ ن
Hukum badal mengikuti yang dibadali dalam hal i’rabnya. Maknanya, jika yang dibadali marfu’, maka
ضنر ِإةوبنراةهيِدم ِأندبوُ ن
ك badalnya marfu’, seperti ِ (Ibrahim ayahmu telah hadir). Jika yang dibadali manshub, makaنح ن
ك badalnya manshub, seperti ن ِ (Aku menyambut Ibrahim saudaramu). Jika yang dibadaliنقاِنبول د
ت ِإةوبنراةهيِنم ِأنخاِ ن
ك makhfudh, maka badalnya makhfudh, seperti ِ (Akhlak Muhammad pamanmuأنوعنجنبوتةنيِ ِأنوخنلدق ِدمنحصممد ِنخاِلة ن
ِنمون ِنيِوشدكور ِنرصبده ِنيِوسدجود ِنلده ِنيِفدوز mengagumkanku). Dan jika yang dibadali majzum, maka badalnya majzum, seperti
(Barangsiapa yang bersyukur kepada Rabbnya bersujud kepadaNya, dia akan menang).
أنوننوُادع ِاولنبندةل
ض ِةمنن ِاولدكنلِ ٍ،نوُنبنددل ِاولةوشةتنماِةلِ ٍ،نوُنبنددل ِاولنغنلةطِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نقاِنم ِنزويِءد ِأندخوُنكِ ٍ،نوُأننكول د
ت ِ نوُدهنوُ ِنعنلىَّ ِأنورنبنعةة ِأنوقنساِممِ َ:نبنددل ِالصشويِةء ِةمنن ِالصشويِةءِ ٍ،نوُنبنددل ِاولنبوع ة
ت ِنزويِظدا ِةمونده و ن
ت ِنفأوبندل ن و
س ِنفنغلةط ن و ن
ت ِأون ِنتدقوُنل ِالنفنر ن ن
س(ُِ ٍ،أنرود ن و
ت ِنزويِظدا ِالنفنر ن ن
ف ِدثلدنثدهِ ٍ،نوُنننفنعةنيِ ِنزويِءد ِةعلدمدهِ ٍ،نوُنرأويِ د
و .الصرةغيِ ن
Badal ada empat bagian:
ف ِدثلدنثده badal ba’dh min kull (sebagian dari keseluruhan), contohnya ucapanmu: ِ (Aku telahأننكول د
ت ِالصرةغيِ ن
memakan roti, sepertiganya).
ِ (Telah memberi manfaat kepadaku Zaid, ilmunya).نننفنعةنيِ ِنزويِءد ِةعولدمده badal isytimal, contohnya ucapanmu:
س badal ghalath (keliru), contohnya ucapanmu: ِ (Aku telah melihat Zaid… kuda), engkau inginنرأنويِ د
ت ِنزويِظدا ِاولنفنر ن
katakan kuda tapi keliru, lalu engkau ganti Zaid dengannya.
طدهِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِاولنبنددل ِنعويِنن ِاولدموبندةل ِةموندهِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نزانرةنيِ ِدمنحصمءد ِنعرمنك(ُ .الصنووُدع ِاولنصوُدلِ َ:نبنددل ِاولدكنل ِةمنن ِاولدكنلِ ٍ،نوُديِنسصمىَّ ِاولنبندنل ِاولدمنطاِةبنقِ ٍ،نوُ ن
ضاِةب د
Jenis pertama: badal kull min kull (keseluruhan dari keseluruhan), dinamakan juga badal muthabiq
(sebanding). Ketentuannya adalah yang menjadi badal adalah zatnya sama dengan yang dibadali.
ك Contoh:ِ (Muhammad, pamanmu telah mengunjungiku).نزانرةنيِ ِدمنحصمءد ِنعرم ن
طدهِ َ:أنون ِنيِدكوُنن ِاولنبنددل ِدجوزظء ِةمنن ِاولدموبندةل ِةموندهِ ٍ،نسنوُاءء ِأننكاِنن ِأننقصل ِةمنن ِاولنباِةقىَّ ِأنوم ِدمنساِةوُظيِاِ ِنلده ِأنوم ِأنوكنثدر ِةموندهِ ٍ،
ضاِةب د
ض ِةمنن ِاولدكنلِ ٍ،نوُ ن الصنووُدع ِالصثاِةنيِِ َ:نبنددل ِاولنبوع ة
ت ن ن و و ن
ضةميِمر ِنعاِةئمد ِإةلىَّ ِالدموبندةل ِةمندهِ ٍ،كنماِ ِنرأويِ ن ن
ف ِإةلىَّ ِ ن ضاِ ن ن ص ن
ب ِةفيِ ِنهذا ِالنووُةع ِأون ِديِ ن ن د د ن ن
صفده(ُ ِأووُ ِ)ثلثويِةه(ُ ِنوُنيِةج د.ننوحدوُ ِ)نحةفوظت ِالقورآنن ِثلثده(ُ ِأووُ ِ)ةن و
ن ن د د د و د
Jenis kedua: badal ba’dh min kull. Ketentuannya adalah yang menjadi badal adalah bagian dari yang
ت ِاولقدورآنن ِ( dibadali. Sama saja apakah lebih sedikit daripada sisanya, sama, atau lebih banyak. Contoh: نحةفوظ د
صنفده(ُ ِأنووُ ِ)دثلدنثويِةه(ُ )دثلدنثده
(Aku telah menghafal Al-Qur`an, sepertiganya, atau separuhnya, atau duaأنووُ ِ)ةن و
pertiganya). Dan pada jenis ini wajib diidhafahkan kepada dhamir yang kembali kepada isim yang
dibadali sebagaimana yang Anda lihat.
Jenis ketiga: badal isytimal. Ketentuannya adalah antara badal dengan yang dibadali ada keterhubungan
bukan dalam hal keseluruhan maupun parsialnya. Dan pada jenis ini juga wajib untuk mengidhafahkan
ِ (Anakأنوعنجنبوتةنيِ ِاولنجاِةرنيِدة ِنحةديِدثنهاِ badal kepada kata ganti yang kembali kepada isim yang dibadali. Contoh:
ِ (Ustadz ini telah memberiنننفنعةنيِ ِاول دوسنتاِدذ ِدحوسدن ِأنوخنلةقةه perempuan ini telah mengagumkanku, ucapannya) dan
manfaat kepadaku, keindahan akhlaknya).
ب :الصنووُدع ِالصراةبدعِ َ:نبنددل ِاولنغلنةطِ ٍ،نوُنهنذا ِالصنووُدع ِنعنلىَّ ِنثنلنثةة ِأن و
ضدر م
ت)ِ َ:ههةذةه ِاضلنجاِةرنيِدة ِنبضدءر(ُ ِدثصم ِ ضدل ِةمضنده ِنفنتضعةددل ِإةنلضيِةهِ ٍ،نوُهذلة ن
ك ِنكنماِ ِنلضوُ ِقدضل ن صند ِنشضيِظئاِ ِنفنتدقوُلددهِ ٍ،دثصم ِنيِضظنهدر ِنل ن
ك ِأنصن ِنغضيِنرده ِأنضف ن طدهِ َ:أنضن ِنتضق د ِ -ِ ١نبنددل ِاضلنبنداةءِ ٍ،نوُ ن
ضاِةب د
س(ُ ت ِنبضعند ِهذلةنك)ِ َ:نشضم ء .قدضل ن
ك ِةفيِ ِاضلنصوُةل ِنعنلىَّ ِنظلنِ ٍ،دثصم ِنتضعنلنم ِنخنطأ نده ِنفنتضعةددل ِنعضندهِ ٍ،نكنماِ ِنلضوُ ِنرأنضيِ ن
ت ِنشنبظحاِ ِةمضن ِنبةعيِمد ِنفنظننضننتده ِإةضننساِظناِ ِ طدهِ َ:أنضن ِنتضبةننيِ ِنكنلنم ن
ضاِةب د
ِ -ِ ٢نبنددل ِالننضسنيِاِةنِ ٍ،نوُ ن
ت)ِ َ:نفنرظساِ(ُ ض د ض
ك ِنفنوُنجدنتده ِ)نفنرظساِ(ُ ِنفقل ن ض
ب ِةمن ن د ظ ض
ت ِإةننساِناِ(ُ ِثصم ِنقدر ن ض ن
ت)ِ َ:نرأيِ د ض
.نفقل ند
ت ِدمنحصمظدا ِاضلنفنر ن
س(ُ ك ِإةنلىَّ ِنغضيِةرةه ِنوُنبضعند ِالرنضطةق ِنتضعةددل ِإةنلىَّ ِنماِ ِأننرضد ن
ت ِأنصوُظلِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نرأنضيِ د طنهاِِ َ:أنضن ِدتةريِند ِنكنلظماِ ِنفنيِضسةبدق ِلةنساِدن ن ِ -ِ ٣.نبنددل ِاضلنغنلةطِ ٍ،نوُ ن
ضاِةب د
Badal bada`. Ketentuannya: engkau memaksudkan sesuatu lalu engkau katakan. Setelah itu, nampak
padamu bahwa yang selain engkau katakan tadi lebih pantas. Maka engkau berpendapat dengannya. Hal
ِ (Anak perempuan ini purnama), lalu engkau katakanههةذةه ِاضلنجاِةرنيِدة ِنبضدءر tersebut seperti andai engkau katakan:
ِ (matahari).نشضم ء
س setelahnya:
Badal nisyan (lupa). Ketentuannya: engkau mendasari ucapanmu pada awal kali di atas sebuah
persangkaan, lalu setelah itu engkau mengetahui kekeliruannya sehingga engkau mengoreksinya.
Sebagaimana kalau engkau melihat satu sosok dari kejauhan. Engkau kira itu manusia, lalu engkau
ت ِإةضننساِظناِ katakan:
ِ (Aku telah melihat seorang manusia) kemudian sosok itu mendekat kepadamuنرأنضيِ د
.نفنرظساِ ternyata kuda, lalu engkau katakan:
Badal ghalath. Ketentuannya: engkau inginkan suatu perkataan, akan tetapi lisanmu mendahului dengan
نرأنضيِ د
ت ِدمنحصمظدا ِ selain keinginanmu. Setelah ucapan itu engkau koreksi kepada keinginanmu semula. Contoh:
ِ (Aku telah melihat Muhammad, kuda).اضلنفنر ن
س
Isim-isim yang dinashab. Isim yang dinashab ada lima belas: maf’ul bih, mashdar, zharaf zaman, zharaf
makan, hal, tamyiz, mustatsna, isim la, munada, maf’ul min ajlih, maf’ul ma’ah, khabar kana dan
saudara-saudaranya, isim inna dan saudara-saudaranya, isim yang mengikuti isim manshub ada empat:
na’at, ‘athaf, taukid, dan badal.
ب ِاضلةضسدم ِإةنذا ِنوُنقنع ِةفيِ ِنمضوُةقمع ِةمضن ِنخضمنسنة ِنعنشنر ِنمضوُقةظعاِ .أندقوُدلِ َ:ديِضن ن
ص د
ب ِلننهاِ ِههدهنناِ ِاضلنضمةثلننة ِنبنق ض
صةد ِ ب ِاضلنمضردفوُنعاِ ة
تِ ٍ،نوُنن ض
ضةر د صدهِ ٍ،نعنلىَّ ِالصنضحةوُ ِالصةذي ِنسلنضكنناِده ِةفيِ ِأنضبنوُا ة حمد ِةمضن ِههةذةه ِاضلنمنوُاةقةع ِةفيِ ِنباِ م
ب ِنيِنخ ر نوُنسنننتنكلصدم ِنعنلىَّ ِدكنل ِنوُا ة
ضاِةحليِ ن ض ض
.النبنيِاِةن ِنوُا ة
Isim dinashab ketika terletak di salah satu dari lima belas tempat. Kita akan membicarakan masing-
masing tempat ini dalam satu bab khusus seperti yang telah kita lalui di bab isim-isim yang dirafa’. Kita
memberikan contoh di sini dengan maksud menjelaskan dan menerangkan.
ِ -ِ ١َ﴾.أنضن ِنيِنقنع ِنمضفدعوُظل ِةبةهِ ٍ،ننضحدوُ ِ)دنوُظحاِ(ُ ِةمضن ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:إةصناِ ِأنضرنسضلنناِ ِدنوُظحاِ
ِ (Sesungguhnya Kami telah utusإةصناِ ِأنضرنسضلنناِ ِدنوُظحاِ ِ dari firman Allah ta’alaدنوُظحاِ 1. Sebagai maf’ul bih, contoh
Nuh).
ِ (Muhammad bahagia).نجةذنل ِدمنحصمءد ِنجضذظل ِ dari perkataanmuنجضذظل 2. Sebagai mashdar, contoh:
ض ض د ف ِنزنماِمن؛ ِنفاِضلنصوُدل ِننضحدوُ ِ)أننماِنم ِاضل دضسنتاِةذ(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)نجلنضس د
ت ِأننماِنم ِالضسنتاِةذ(ُ ِنوُالصثاِةنيِ ِننضحدوُ ِ)نيِضوُنم ِالنخةميِ ة
س(ُ ِةمضن ِ ف ِنمنكاِمن ِأنضوُ ِنظضر ن
ِ -ِ ٣أنضن ِنيِدكوُنن ِنظضر ن
ض
س(ُضنر ِأنةبيِ ِنيِضوُنم ِالنخةميِ ة
.نقضوُلةنك ِ)نح ن
3. Sebagai zharaf makan (keterangan tempat) atau zharaf zaman (keterangan waktu). Contoh zharaf
ت ِأننماِنم ِاضل دضسنتاِةذ ِ dari perkataanmuأننماِنم ِاضل دضسنتاِةذ makan نيِضوُنم ِ ِ (Aku duduk di depan ustadz). Contoh zharaf zamanنجلنضس د
ض ض
س ِ dari perkataanmuالنخةميِ ة
س ضنر ِأنةبيِ ِنيِضوُنم ِالنخةميِ ة
ِ (Ayahku datang pada hari Kamis).نح ن
حظكاِ حظكاِ(ُ ِنمضن ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نفنتنبصسنم ِ ن
ضاِ ة ِ -ِ ٤َ﴾.أنضن ِنيِنقنع ِنحاِظلِ ٍ،ننضحدوُ ِ) ن
ضاِ ة
حظكاِ 4. Sebagai hal, contoh حظكاِ ِ dari firman Allah ta’alaن
ضاِ ة ِ (Maka dia tersenyum dengan tertawa).نفنتنبصسنم ِ ن
ضاِ ة
ب ِنزضيِءد ِنعنرظقاِ(ُ ِ -ِ ٥.أنضن ِنيِنقنع ِنتضمةيِيِظزاِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نعنرظقاِ(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)نت ن
صصب ن
ب ِنزضيِءد ِنعنرظقاِ ِ dari perkataanmuنعنرظقاِ 5. Sebagai tamyiz, contoh ِ (Zaid bercucuran keringatnya).نت ن
صصب ن
ب ِةعضلمم ِنمضذدموُءم(ُ
ب ِةعضلمم(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)نل ِنطاِلة ن
ِ -ِ ٧.أنضن ِنيِنقنع ِاضسظماِ ِلةنل ِالصناِةفنيِةةِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نطاِلة ن
صةديِظقاِ ِلةنعلةليِ(ُ ِ ِ -ِ ١١أنضن ِنيِنقنع ِنخنبظرا ِلةنكاِنن ِأنضوُ ِإةضحندىَ ِأننخنوُاةتنهاِ ِأنضوُ ِاضسظماِ ِةلةصن ِأنضوُ ِإةضحندىَ ِأننخنوُاةتنهاِ؛ ِنفاِضلنصوُدل ِننضحدوُ ِ) ن
صةديِظقاِ(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)نكاِنن ِإةضبنراةهيِدم ِ ن
ت ِدمنحصمظدا ِنيِدزوُدرنناِ(ُ .نوُالصثاِةنيِ ِننضحدوُ ِ)دمنحصمظدا(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)لنضيِ ن
11. Sebagai khabar kana atau salah satu saudara-saudaranya, atau isim inna atau saudara-saudaranya.
صةديِظقاِ Contoh pertamaصةديِظقاِ ِلةنعلةليِ ِ dari perkataanmuن
ِدمنحصمظدا ِ (Ibrahim temannya ‘Ali). Contoh keduaنكاِنن ِإةضبنراةهيِدم ِ ن
ن د ظ ض ن
ِ (Kiranya Muhammad mengunjungi kami).ليِت ِدمنحصمدا ِنيِزوُدرناِ dari perkataanmu
ن
ت ِدمنحصمظدا ِاضلنفاِ ة
ضنل(ُ حضب د بِ ٍ،ننضحدوُ ِ)اضلنفاِ ة
ضنل(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ) ن
صاِ ة ِ -ِ ١٢.أنضن ِنيِنقنع ِننضعظتاِ ِلةنمضن د
صوُ م
ب ِنخاِلةءد ِنعضمظرا ِنوُنبضكظرا ِ dari perkataanmuنبضكظرا 13. Sebagai isim yang di’athaf ke isim manshub, contoh
ضنر ن
ِ (Khalidن
telah memukul ‘Amr dan Bakr).
بِ ٍ،ننضحدوُ ِ)دكلصده(ُ ِةمضن ِنقضوُلةنك ِ)نحةفضظ د
ت ِاضلقدضرآنن ِدكلصده(ُ ِ -ِ ١٤.أنضن ِنيِنقنع ِنتضوُةكيِظدا ِلةنمضن د
صوُ م
ِ (Aku telahنحةفضظ د
ت ِاضلقدضرآنن ِدكلصده ِ dari perkataanmuدكلصده 14. Sebagai taukid kepada isim manshub, contoh
menghafal Al-Qur`an seluruhnya).
ص ِةمضنده ِنقةليِظل
صنفده ِأنةوُ ِاضنقد ض
صنفده(ُ ِةمضن ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:قدةم ِاللصضيِنل ِإةصل ِنقةليِظل ِةن ض
بِ ٍ،ننضحدوُ ِ)ةن ض ِ -ِ ١٥َ﴾.أنضن ِنيِنقنع ِنبندظل ِةمضن ِنمضن د
صوُ م
صنفده 15. Sebagai badal dari isim yang manshub, contoh صنفده ِأنةوُ ِاضنقد ض
ص ِ ِ dari firman Allah ta’alaةن ض قدةم ِاللصضيِنل ِإةصل ِنقةليِظل ِةن ض
ض
ِ (Bangunlah di malam hari kecuali sedikit, separuhnya atau kurangi dari itu sedikit).ةمنده ِنقةليِظل
اضلنمضفدعوُدل ِةبةه
.اضلنصوُدلِ َ:أنضن ِنيِدكوُنن ِاضسظماِ؛ ِنفنل ِنيِدكوُدن ِاضلنمضفدعوُدل ِةبةه ِةفضعظل ِنوُنل ِنحضرظفاِ
Berupa isim. Jadi maf’ul bih tidak bisa berupa fi’il maupun huruf.
Merupakan objek perbuatan. Yang diinginkan dengan terjadinya perbuatan padanya adalah keterkaitan
س perbuatan dengan kata tersebut. Sama saja apakah dalam konteks positif seperti ت ِالصدضر ن
ِ (Aku telahنفةهضم د
س memahami pelajaran itu) atau dalam konteks negatif seperti
ن رض ص
د م ِال هفض ن أضم ِ ن لِ (Aku belum memahami
نة
pelajaran itu).
Maf’ul bih ada dua bagian: zhahir dan mudhmar. Adapun yang zhahir (tampak), telah lewat
penyebutannya. Yang mudhmar ada dua bagian: muttashil (bersambung) dan munfashil (terpisah). Yang
ضنرنبنهاِmuttashil ada dua belas, yaitu: ِ ٍ، ضنرنبدكصنِ ٍ،نوُ ن
ضنرنبدهِ ٍ،نوُ ن ضنرنبدكومِ ٍ،نوُ ن
ضنرنبدكنماِِ ٍ،نوُ ن
ضنرنبةكِ ٍ،نوُ ن ضنرنبنناِِ ٍ،نوُ ن
ضنرنبنكِ ٍ،نوُ ن ضنرنبةنيِِ ٍ،نوُ ن ن
ضنرنبدهصن ضنرنبدهومِ ٍ،نوُ ن ضنبدهنماِِ ٍ،نوُ ن يِ ٍ،نوُإةصيِاِننِ ٍ،نوُإةصيِاِنكِ ٍ،نوُإةصيِاِةكِ ٍ،نوُإةصيِاِدكنماِِ ٍ،نوُإةصيِاِدكوم. Dan yang munfashil ada dua belas, yaitu: ِ ٍ،نوُ ن إةصيِاِ ن
.نوُإةصيِاِدكصنِ ٍ،نوُإةصيِاِدهِ ٍ،نوُإةصيِاِنهاِِ ٍ،نوُإةصيِاِدهنماِِ ٍ،نوُإةصيِاِدهومِ ٍ،نوُإةصيِاِدهصن
.نوُأندقوُدلِ َ:نيِضننقةسدم ِاضلنمضفدعوُدل ِةبةه ِإةنلىَّ ِةقضسنمضيِةنِ َ:اضلنصوُدل ِالصظاِةهدرِ ٍ،نوُالنثاِةنيِ ِاضلدم ض
ضنمدر
ب ِأنضوُ ِنغضيِنبمةِ ٍ،نوُأنصن ِاضلدم ض
ضنمنر ِنماِ ِنل ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِنمضعنناِده ِإةصل ِةبنقةريِننمة ِةمضن نوُنقضد ِنعنرضف ن
ت ِأنصن ِالصظاِةهنر ِنماِ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِنمضعنناِده ِةبددوُةن ِاضحةتنيِاِمج ِإةنلىَّ ِنقةريِننةة ِنتنكلرمم ِأنضوُ ِ ة
خنطاِ م
ف ِإةضسنماِةعيِدل ِنزضهنرظة(ُ ف ِإةضسنماِةعيِدل ِنزضهنرظة(ُ ِنوُ)نيِضقةط د ب ِنخاِلةءد ِنعضمظرا(ُ ِنوُ)نقنط ن ضةر د ب ِدمنحصمءد ِنبضكظرا(ُ ِنوُ)نيِ ض ضنر ن ث؛ ِنفةمنثاِدل ِالصظاِةهةر ِ) ن .ههةذةه ِاضلنقنراةئةن ِالصثنل ة
Engkau telah mengetahui bahwa zhahir itu adalah setiap yang menunjukkan maknanya tanpa butuh
kepada penanda orang pertama, orang kedua, atau orang ketiga. Dan bahwa mudhmar adalah setiap
yang tidak menunjukkan maknanya kecuali dengan penanda dari tiga tanda ini. Contoh maf’ul bih zhahir
ب ِنخاِلةءد ِنعضمظراِ ,نقنط ن
ف ِإةضسنماِةعيِدل ِنزضهنرظة adalah ب ِدمنحصمءد ِنبضكظراِ ,نيِ ض
ضةر د .نيِضقةط د
ف ِإةضسنماِةعيِدل ِنزضهنرظة , danن
ضنر ن
Adapun muttashil adalah setiap yang tidak bisa mengawali pembicaraan dan tidak bisa terletak setelah
illa di dalam ikhtiyar.
.نوُالصثاِةنيِ)ِ َ:نناِ(ُ ِنوُدهنوُ ِلةضلدمنتنكلنةم ِاضلدمنعنظةم ِننضفنسده ِأنضوُ ِنمنعده ِنغضيِدردهِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننطاِنعنناِ ِأنضبنناِدؤنناِ(ُ
صدل ِةبنهاِ ِاضلةميِدم ِنوُضحندنهاِِ ٍ،نوُةهنيِ ِلةنجنماِنعةة ِالرذدكوُةر ِاضلدمنخاِنطةبيِننِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننطاِنعدك ضم(ُ
ف ِاضلدمصت ة
سِ َ:اضلنكاِ د
.نوُالصساِةد د
ث ِاضلدمنخاِنطنباِ ة
تِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننطاِنعدكصن(ُ صدل ِةبنهاِ ِالرنوُدن ِاضلدمنشصدنددةِ ٍ،نوُةهنيِ ِلةنجنماِنعةة ِاضلةنناِ ة
ف ِاضلدمصت ة
.نوُالصساِةبدعِ َ:اضلنكاِ د
صدل ِةبنهاِ ِاضلةميِدم ِنوُضحندنهاِِ ٍ،نوُةهنيِ ِلةنجنماِنعةة ِالرذدكوُةر ِاضلنغاِةئةبيِننِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننطاِنعده ضم(ُ
.نوُاضلنحاِةدي ِنعنشنرِ َ:اضلنهاِدء ِاضلدمصت ة
ث ِاضلنغاِةئنباِ ة
تِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننطاِنعدهصن(ُ صدل ِةبنهاِ ِالرنوُدن ِاضلدمنشصدنددةِ ٍ،نوُةهنيِ ِلةنجنماِنعةة ِاضلةنناِ ة
.نوُالصثاِةنيِ ِنعنشنرِ َ:اضلنهاِدء ِاضلدمصت ة
Huruf ya` untuk yang berbicara tunggal. Wajib untuk dipisahkan antara ya` dan fi’il dengan huruf nun
.أنةطضعةنيِ ِنيِاِ ِنبضكدر , danأننطاِنعةنيِ ِدمنحصمءدِ ,ديِةطيِدعةنيِ ِنبضكءر yang dinamakan nun wiqayah, contoh:
.أننطاِنعنناِ ِأنضبنناِدؤنناِ ِ untuk yang berbicara yang mengagungkan dirnya atau ada yang lain bersamanya, contoh:نناِ
.أننطاِنعنك ِاضبدن ن
ك Huruf kaf yang difathah untuk yang diajak bicara tunggal mudzakkar, contoh:
.أننطاِنعةك ِاضبدنةك Huruf kaf yang dikasrah untuk yang diajak bicara tunggal muannats, contoh:
Huruf kaf yang bersambung dengan mim dan alif untuk mutsanna yang diajak bicara baik mudzakkar
.أننطاِنعدكنماِ maupun muannats, contoh:
.أننطاِنعدك ضم Huruf kaf yang bersambung dengan mim saja untuk jamak mudzakkar yang diajak bicara, contoh:
Huruf kaf yang bersambung dengan nun yang ditasydid untuk jamak muannats yang diajak bicara,
.أننطاِنعدكصن contoh:
.أننطاِنعده Huruf ha` yang didhammah untuk pihak ketiga tunggal mudzakkar, contoh:
.أننطاِنعنهاِ Huruf ha` yang bersambung dengan alif untuk pihak ketiga tunggal muannat, contoh:
Huruf ha` yang bersambung dengan mim dan alif untuk mutsanna pihak ketiga baik mudzakkar maupun
.أننطاِنعدهنماِ muannats, contoh:
.أننطاِنعده ضم Huruf ha` yang bersambung dengan mim saja untuk jamak mudzakkar pihak ketiga, contoh:
Huruf ha` yang bersambung dengan nun yang ditasydid untuk jamak muannats pihak ketiga, contoh:
.أننطاِنعدهصن
ف ِنمضفدتوُنحظة ِلةضلدمنخاِنط ة
ب ِ صةلِ َ:اضثنناِ ِنعنشنر ِنلضفظظاِ ِأنضيِ ظ
ضاِِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:إةصيِاِ(ُ ِدمضرندنفظة ِةباِضلنيِاِةء ِلةضلدمنتنكلنةم ِنوُضحنددهِ ٍ،أنضوُ ِ)نناِ(ُ ِلةضلدمنعنظةم ِننضفنسدهِ ٍ،أنضوُ ِنمنع ِنغضيِةرةهِ ٍ،أنضوُ ِةباِضلنكاِ ة نوُلةضلدمضننف ة
ك ِنمضعةرنفدة ِاضلنباِةقيِ
ف ِنمضكدسوُنرظة ِلةضلدمنخاِنطنبةة ِاضلدمضفنرندةة ِاضلدمنؤصننثةةِ ٍ،نوُنل ِنيِضخنفىَّ ِنعلنضيِ ن .اضلدمضفنرةد ِاضلدمنذصكةرِ ٍ،أنضوُ ِةباِضلنكاِ ة
ِ yang ditambahi huruf ya` untuk yang berbicaraإةصيِاِ Munfashil juga memiliki dua belas lafazh, yaitu:
ِ untuk yang mengagungkan dirinya atau ada yang lain bersamanya, atau dengan huruf kafنناِ tunggal, atau
yang difathah untuk yang diajak bicara tunggal mudzakkar, atau dengan huruf kaf yang dikasrah untuk
yang diajak bicara tunggal muannats. Dan sudah tidak tersembunyi atasmu untuk mengenali sisanya.
اضلنم ض
صنددر
ب ِاولنم و
صندةر( ضورظباِ )نباِ د
ب ِ ن ب ِنيِ و
ضةر د ف ِاولةفوعةلِ ٍ،ننوحدوُ ِ َ:ن
ضنر ن ب ِالصةذي ِنيِةجىَّدء ِنثاِلةظثاِ ِةفيِ ِنت و
صةريِ ة صنددر ِدهنوُِ َ:اولةوسدم ِاولنمون د
صوُ د .اولنم و
Bab Mashdar. Mashdar adalah isim manshub yang datang di urutan ketiga dalam tashrif fi’il. Contoh:
ضورظباِ
ب ِ ن ب ِنيِ و
ضةر د .ن
ضنر ن
ك ِ ب(ُ ِنمنثظلِ ٍ،نفإةصن ن صنرضف ِ) ن
ضنر ن ك ِنقاِةئءل ِ َ:ن ف ِاضلةفضعةل(ُ ِنوُنمضعننىَّ ِهذلة ن
ك ِأنصنده ِنلضوُ ِنقاِنل ِنل ن صةريِ ة ف ِاضلنم ض
صندنر ِةبأ نصنده ِ)الصةذي ِنيِةجيِدء ِنثاِلةظثاِ ِةفيِ ِنت ض ف ِاضلدمنؤلن د
أندقوُدلِ َ:نقضد ِنعصر ن
ضرظباِض ب ِ ن ض
ب ِنيِضةر د ضنر ن د ض ض د
ضاِةرةعِ ٍ،ثصم ِةباِلنمصندةرِ ٍ،نفنتقوُدل ِ َ:ن ض د ظ ن
ضيِ ِأصوُلِ ٍ،ثصم ِنيِةجيِدء ِةباِلدم ن ض د
.نتذكدر ِالنماِ ة ض
Ibnu ‘Ajurrum telah memberikan definisi mashdar, yaitu: yang datang di urutan ketiga dalam tashrif fi’il.
ب Maknanya adalah kalau seseorang berkata kepadamu: Tashriflah , misalnya. Maka engkau sebutkanن
ضنر ن
ب ِ pertama kali fi’il madhi, lalu fi’il mudhari’, kemudian mashdar. Sehingga engkau katakan: ب ِنيِ ض
ضةر د ضنر ن
ن
ضضرظباِ
.ن
س ِنخنبظرا ِةمصماِ ِ صندظراِ ٍ،نوُدهنوُ ِةعنباِنرءة ِنعضن ِ)نماِ ِلنضيِ ن ض ِنمضعةرنفدة ِاضلنمضفدعوُةل ِاضلدمضطلنةقِ ٍ،نوُدهنوُ ِنيِدكوُدن ِنم ض
صندةر ِلةنذاةتةهِ ٍ،نوُإةصننماِ ِاضلنغنر د
ض ِههدهنناِ ِنمضعةرنفنة ِاضلنم ض
س ِاضلنغنر د
نوُلنضيِ ن
ض
.ندصل ِنعنلىَّ ِنتأةكيِةد ِنعاِةملةةهِ ٍ،أنضوُ ِننضوُةعةهِ ٍ،أنضوُ ِنعندةدةه(ُ
Tujuan akhirnya bukanlah untuk mengenali mashdar itu sendiri. Namun tujuannya adalah untuk
mengenali maf’ul mutlak yang berupa mashdar. Maf’ul mutlak adalah ungkapan dari setiap yang bukan
khabar yang menunjukkan penekanan makna ‘amilnya, jenisnya, atau jumlahnya.
ضضرنباِ م
ت(ُ ث ِ ن ضنرضبدتده ِنثنل ن ضضرنبنتضيِةن(ُِ ٍ،نوُننضحدوُ )ِ َ:نت ِاضلنكدسوُنل ِ ن ثِ َ:اضلدمنبنيِدن ِلةضلنعندةدِ ٍ،ننضحدوُ )ِ َ:ن
ضنرضب د .نوُالصثاِلة د
ِ memberi faidah bahwa maf’ul mutlak ada tiga macam:ةمصماِ ِندصلِ ِ.ِ.ِ.إلخ Dan ucapan kami:
حضفظظاِ Yang menekankan makna ‘amilnya, contoh: ِ (Engkau benar-benar telah menghafalنحةفضظ ن
ت ِالصدضر ن
س ِ ة
ك ِنجنذظل pelajaran) dan
ت ِةبقدددوُةم ن
ِ (Aku benar-benar senang dengan kedatanganmu).نفةرضح د
Maf’ul mutlak ada dua bagian: lafzhi dan maknawi. Jika lafazh maf’ul mutlak sama dengan lafazh fi’ilnya
. Dan jika maknanya yang sama sedangkan lafazhnya tidak, makaنقنتضلدتده ِنقضتظل maka ini adalah lafzhi. Contoh:
ت ِدوُدقوُظفاِ ِ danنجنلضس د
ت ِقددعوُظدا ini adalah maknawi. Contoh: , serta yang semisal itu.قدضم د
ب ِنعنلىَّ ِأنصنده ِنمضفدعوُءل ِدمضطنلءق ِإةنلىَّ ِةقضسنمضيِةنص د صنددر ِالصةذي ِديِضن ن :نوُأندقوُدلِ َ:نيِضننقةسدم ِاضلنم ض
ك ِننضحدوُِ َ:ف ِاضلةفضعةلِ ٍ،وُهذلة ن صندةر ِنغضيِنر ِدحدروُ ة ف ِاضلنم ض ب ِنلده ِةفيِ ِنمضعنناِدهِ ٍ،نوُنل ِديِنوُاةفقدده ِةفيِ ِدحدروُةفةهِ ٍ،ةبأ نضن ِنتدكوُنن ِدحدروُ د اضلةقضسدم ِالصثاِةنيِِ َ:نماِ ِديِنوُاةفدق ِاضلةفضعنل ِالصناِ ة
ص ن
ض ن ض
ضنرضبدتده ِنلكظماِ(ُِ ٍ،نوُ)أنهندتده ِ ظ ن
ت ِنجذل(ُ ِنوُ) ن ه ض
حندظةِ ٍ،نوُةمثدل ِذلةنك ِ)نفةرضح د ض
ف ِالنكلةنمنتضيِةن ِنوُا ة ض ض
س(ُ ِدهنوُ ِنمضعننىَّ ِالقددعوُةدِ ٍ،نوُنلضيِنست ِدحدروُ دت ِقددعوُظدا(ُ ِنفإةصن ِنمضعننىَّ ِ)نجنل ن )نجنلضس د
ا ِدسضبنحاِننده ِنوُنتنعاِنلىَّ ِأنضعنلىَّ ِنوُأنضعلدمن ه ض ن ظ د د ض د ظ
.احةتقاِرا(ُِ ٍ،نوُ)قمت ِدوُقوُفاِ(ُ ِنوُنماِ ِأشنبنه ِذلةنكِ ٍ،نوُ د ن ض
Mashdar yang dinashab sebagai maf’ul mutlak terbagi menjadi dua bagian:
Lafazhnya sama dengan fi’il yang menashabkannya.Yaitu lafazhnya mengandung huruf-huruf fi’ilnya dan
ضنرضبدتده ِ makna yang dinginkan fi’il sama dengan makna yang diinginkan oleh mashdar. Contoh: نقنعضد د
ت ِقددعوُظدا ِ ,ن
ت ِنذنهاِظباِ
ضضرظباِِ ,نذنهضب د
, dan yang serupa dengan itu.ن
Maknanya sama dengan fi’il yang menashabkannya, namun tidak sama dalam huruf-hurufnya, yaitu
ت ِقددعوُظدا huruf mashdar berbeda dengan huruf fi’il. Contoh:
س , karena maknaنجنلضس د ِ sama dengan maknaنجنل ن
ض ظ ضنرضبدتده ِنلضكظماِِ ,أننهندتده ِاضحةتنقاِظراِ ,قدضم د
ت ِدوُدقوُفاِ , dan huruf dua kata tersebut tidak sama. Contoh lain:القددعوُد ض ت ِنجنذظل ِ ,ن
, danنفةرضح د
yang serupa dengan itu. Dan Allahsubhanahu wa ta’ala maha tinggi dan maha mengetahui.
ف ِاضلنمنكاِةن
ف ِالصزنماِةن ِنوُنظضر د
نظضر د
ف ِاولنمنكاِةن( ف ِالصزنماِةن ِنوُنظور ة ب ِنظور ة ب ِةبنتوقةديِةر ِ)ةفيِ(ُ ِننوحدوُ ِاولنيِووُنمِ ٍ،نوُاللصويِنلنةِ ٍ،نوُدغودنوُظةِ ٍ،نوُدبوكنرظةِ ٍ،نوُنسنحظرا) ِ ٍ،نباِ د ف ِالصزنماِةن ِدهنوُِ َ:اوسدم ِالصزنماِةن ِاولنمون د
صوُ د نظور د
ك ن و ن ظ ن ن ظ
.نوُنغظداِ ٍ،نوُنعنتنمةِ ٍ،نوُ ن
صنباِظحاِِ ٍ،نوُنمنساِنءِ ٍ،نوُأنبظداِ ٍ،نوُأنمظدِ ٍ،نوُ ة
حيِناِِ ٍ،نوُنماِ ِأشنبنه ِذلة ن
,ةفيِ Bab Zharaf zaman dan Zharaf makan. Zharaf zaman adalah isim zaman yang dinashab dengan taqdir
حيِظناِ , danاضلنيِضوُنمِ ,اللصضيِنلنةِ ,دغضدنوُظةِ ,دبضكنرظةِ ,نسنحظراِ ,نغظداِ ,نعنتنمظة ِ ,ن
صنباِظحاِِ ,نمنساِنءِ ,أننبظداِ ,أننمظدا seperti: , serta yang menyerupai itu.ة
ف ِالرننحاِةة ِاضلنمضفدعوُدل ِةفيِةهِ ٍ،نوُدهنوُ ِننضوُنعاِةنِ َ:اضلنصوُدلِ َ:نظضر د
ف ِالصزنماِةنِ ٍ،نوُالصثاِةنيِِ َ:نظضر د
ف ِ ف ِنمضعنناِده ِةفيِ ِاللرنغةةِ َ:اضلةوُنعاِدءِ ٍ،نوُاضلدمنرادد ِةبةه ِةفيِ ِدعضر ة
نوُأندقوُدلِ َ:الصظضر د
ض
.النمنكاِةن
Zharaf secara bahasa maknanya adalah wadah / tempat. Yang diinginkan di sini menurut pengertian ahli
nahwu adalah maf’ul fih. Maf’ul fih ada dua jenis: Zharaf zaman (keterangan waktu) dan Zharaf makan
(keterangan tempat).
ب ِةباِللصضفةظ ِالصدانل ِنعنلىَّ ِاضلنمضعننىَّ ِاضلنوُاةقةع ِهذلةنك ِاضلنمضعننىَّ ِةفيِةهِ ٍ،ةبدمنلنحنظةة ِنمضعننىَّ ف ِالصزنماِةنِ َ:نفدهنوُ ِةعنباِنرءة ِنعةن ِاضلضسةم ِالصةذي ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِالصزنماِةن ِاضلنمضن د
صوُ ة أنصماِ ِنظضر د
ب ِةبنقضوُلةنكِ َ: ض ض
ف ِنزنماِمن ِنمفدعوُءل ِةفيِةهِ ٍ،نوُدهنوُ ِنمن د
صوُ ء ن ض ض ض ض
ت ِنيِضوُنم ِالثننضيِةن(ُ ِنفإةصن ِ)نيِضوُنم ِالثننضيِةن(ُ ِظضر د
صضم د ض
ك ِةمثدل ِنقضوُلةنك )ِ َ:د ه ص ص
)ةفيِ(ُ ِالصدالةة ِنعنلىَّ ِالظضرةفصيِةةِ ٍ،نوُذلة ن
ف ِخنل ة ث ِةفيِ ِاضلنيِضوُةم ِاضلنمضذدكوُةر؛ ِةب ة
صنيِاِنم ِنحند ن صنيِاِدمِ ٍ،نوُاضلنكنلدم ِنعنلىَّ ِدمنلنحنظةة ِنمضعننىَّ ِ)ةفيِ(ُ ِأنضيِ َ:أنصن ِال نت(ُ ِنوُههنذا ِاضلنعاِةمدل ِندايل ِنعنلىَّ ِنمضعظنىَّ ِنوُدهنوُ ِال ن
صضم د
) د
ض ن ظ
ف ِنشضيِئاِ ِنوُاةقظعاِ ِةفيِ ِههذا ِالنيِضوُةم ص ن
س ِنمضعنناِده ِأنده ِنيِنخاِ د ن ض
س ِنيِضوُةم ِالضمةتنحاِةن ِنوُلضيِ ن ض
ف ِننف ن ص ن
ك ِأنده ِنيِنخاِ د ه ض ض
ف ِالنكدسوُدل ِنيِضوُنم ِالضمةتنحاِةن(ُ ِنفإةصن ِنمضعننىَّ ِذلة ن.نقضوُلةنك)ِ َ:نيِنخاِ د
Adapun zharaf zaman adalah ungkapan untuk isim yang menunjukkan waktu yang dinashab dengan
ِ yangةفيِ lafazh yang menunjukkan kepada makna kapan terjadinya, dengan penyisipan makna
ت ِنيِضوُنم ِاضلضثننضيِةنmenunjukkan keterangan tempat. Contohnya seperti ucapanmu: صضم د ِ adalahنيِضوُنم ِاضلضثننضيِةن , di siniد
ت zharaf zaman maf’ul fih, ia dinashab dengan ucapanmuصضم د . Ini adalah ‘amil yang menunjukkan suatuد
, sehingga artinya bahwa puasa itu terjadi padaةفيِ makna yaitu puasa. Ucapan tersebut disisipkan makna
ف ِالنكدسوُدل ِنيِضوُنم ِاضلضمةتنحاِةن hari yang disebutkan. Beda halnya dengan ucapanmu:
ِ (Pemalas itu khawatirنيِنخاِ د
terhadap hari ujian), karena makna contoh tersebut adalah bahwa ia takut dari hari ujian itu sendiri dan
bukan bermakna bahwa dia takut terhadap sesuatu yang terjadi pada hari itu.
ص ِنفدهنوُ ِ)نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِةمضقندامر ِدمنعصيِمن ِنمضحددوُمد ِةمنن ِالصزنماِةن(ُ .أنصماِ ِاضلدمضخنت ر
.نوُأنصماِ ِاضلدمضبنهدم ِنفدهنوُ ِ)نماِ ِندصل ِنعنلىَّ ِةمضقندامر ِنغضيِةر ِدمنعصيِمن ِنوُنل ِنمضحددوُمد(ُ
ِاضلنيِضوُم ِ (tahun),الصسننة ِ (bulan),الصشضهر Dikhususkan, yaitu yang menunjukkan ukuran waktu tertentu, contoh:
ِ (pekan).اضلضسدبوُع ِ (tahun), danاضلنعاِم (hari),
Mubham (tidak jelas), yaitu yang menujukkan ukuran waktu yang tidak ditentukan dan tidak dibatasi,
.اضلةحيِن , danاللصضحنظةِ ,اضلنوُضقتِ ,الصزنماِن contoh:
Penulis telah menyebutkan lafazh-lafazh yang menunjukkan waktu sebanyak dua belas lafazh:
ت ِنيِضوُظماِ ِنطةوُيِظل(ُ س(ُ ِأنضوُ ِ) د ض ت ِاضلنيِضوُنم(ُ ِأنضوُ ِ) د سِ ٍ،نتدقوُدل )ِ َ:د طدلوُةع ِاضلنفضجةر ِإةنلىَّ ِدغدروُ ة
.اضلنصوُدل)ِ َ:اضلنيِضوُنم(ُ ِنوُدهنوُ ِةمضن ِ د
صضم د ت ِنيِضوُنم ِالنخةميِ ة
صضم د صضم د ب ِالصشضم ة
ت ِاضلنيِضوُنم ِ yaitu waktu dari terbitnya fajar sampai tenggelamnya matahari. Engkau katakan:اضلنيِضوُنم 1.
صضم د
, atauد
س ميِ ن
خ لض م ِا وُض يِ د
ت ِ ض
م ص
د , atau لظ وُيِ ن
ط ظ
ماِ ِ وُض يِ د
ت ِ ض
م ص
د .
ة ة ن ن ة ن
ت ِنلضيِنلنة ِاضلدجدمنعةة(ُ ت ِاللصضيِنلنة ِاضلنباِةرنحنة(ُ ِأنضوُ ِ)اضعنتنكضف د
ت ِنلضيِنلظة(ُ ِأنضوُ ِ)اضعنتنكضف د طدلوُةع ِاضلنفضجةرِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:اضعنتنكضف د
س ِإةنلىَّ ِ د .نوُالصثاِةنيِ)ِ َ:اللصضيِنلنة(ُ ِنوُةهنيِ ِةمضن ِدغدروُ ة
ب ِالصشضم ة
ت ِاللصضيِلننة ِاضلنباِةرنحنةِ yaitu waktu dari tenggelamnya matahari sampai terbitnya fajar. Engkau katakan: ِ ,اللصضيِلننة 2.
اضعنتنكضف د
ت ِنلضيِنلظة ض
ت ِنلضيِنلنة ِالدجدمنعةة , atauاضعنتنكضف د
.اضعنتنكضف د
صةديِةقيِ ِدغضدنوُنة ِ ِ adalah waktu antara shalat subuh dengan terbitnya matahari. Engkau katakan:دغضدنوُظة 3.
نزانرةنيِ ِ ن
ن ض
.نزانرةنيِ ِدغضدنوُظة ِ atauالنحةد
جضئنتةنيِ ِنغظدا ِأنضكنرضمدتنك(ُ س)ِ َ:نغظدا(ُ ِنوُدهنوُ ِاضسءم ِلةضلنيِضوُةم ِالصةذي ِنبضعند ِنيِضوُةم ن
ك ِالصةذي ِأنضن ن
ت ِةفيِةهِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:إةنذا ِ ة .نوُالصساِةد د
.نسأ ندزوُدر ن
ك ِنعنتنمظة ِ adalah nama untuk sepertiga malam awal. Engkau katakan:نعنتنمظة 7.
ِ adalah nama waktu yang dimulai dari tergelincirnya matahari sampai pertengahan malam. Engkauنمنساِظء 9.
صنل ِاضلةقنطاِدر ِةبنناِ ِنمنساِظء katakan:
.نوُ ن
ب ِاضلنضشنرانر ِأننبظدا(ُ ِنوُ)نل ِ نوُاضلنعاِةشدر)ِ َ:أننبظدا(ُِ ٍ،نوُاضلنحاِةدي ِنعنشنر)ِ َ:أننمظدا(ُِ َ:نوُدكيل ِةمضندهنماِ ِاضسءم ِةللصزنماِةن ِاضلدمضسنتضقنبةل ِالصةذي ِنل ِنغاِنيِنة ِةلضنةتنهاِةئةهِ ٍ،نتدقوُدل)ِ َ:نل ِأن ض
صنح د
ن
ف ِالصشصر ِأنمظدا(ُ ض
.أقنتةر دن
ِ setiap dari dua kata ini adalah nama untuk waktu yang akan datang yang tidak adaأننمظدا ِ dan 11.أننبظدا 10.
ب ِاضلنضشنرانر ِأننبظدا akhirnya. Engkau katakan: .نل ِأنضقنتةر د
ف ِالصشصر ِأننمظدا ِ danنل ِأن ض
صنح د
ت ِنعلة مظيِاِ ِ ة
حيِظناِ ِةمنن ِالصدضهةر(ُ حيِظناِ(ُ ِنوُدهنوُ ِاضسءم ِلةنزنماِمن ِدمضبنهمم ِنغضيِةر ِنمضعدلوُةم ِاضلضبةتنداةء ِنوُنل ِاضلضنةتنهاِةءِ ٍ،نتدقوُدل )ِ َ:ن
صاِنحضب د .نوُالصثاِةنيِ ِنعنشنر )ِ َ:ة
حيِظناِ 12.
ِ adalah nama untuk waktu yang tidak tertentu yang tidak diketahui permulaan dan akhirnya.ة
ت ِنعلةظميِاِ ِ ة
حيِظناِ ِةمنن ِالصدضهةر Engkau katakan: صاِنحضب د
.ن
تِ ٍ،نوُنساِنعمةِ ٍ،نوُلنضحنظمةِ ٍ،ضظحىَِّ ٍ،أن ضم ِنكاِنن ِدمضبنهظماِ ِةمضثنل ِنوُضق م
ضضحنوُمةِ ٍ،نوُ د صاِ ِةمضثنل ِ ن نوُنيِضلنحدق ِةبهذلة ن
ك ِنماِ ِأنضشنبنهده ِةمضن ِدكنل ِاضسمم ِندالل ِنعنلىَّ ِالصزنماِةنِ َ:نسنوُاءء ِأننكاِنن ِدمضخنت ظم
ض ن ض ب ِدكنل ِنوُا ة
حمد ِةمننهاِ ِنعنلىَّ ِأصنده ِنمفدعوُءل ِةفيِةه ص د .نوُنزنماِمنِ ٍ،نوُدبضرنهمة؛ ِنفإةصن ِههةذةه ِنوُنماِ ِنماِنثنلنهاِ ِنيِدجوُدز ِنن ض
Demikian pula isim-isim yang menyerupainya yang termasuk setiap isim yang menunjukkan waktu. Sama
ضضحنوُظة saja apakah isim yang dikhususkan semisal نوُضق م
ت . Ataukah isim yang mubham semisal ِ ,د
ضظحىَّ ِ danن
. Isim-isim ini dan yang menyerupainya boleh dinashab sebagai maf’ul fih.دبضرنهمة , danنساِنعمةِ ,نلضحنظمةِ ,نزنماِمن
ف ِاضلنمنكاِةن
نظضر د
حنذانءِ ٍ،نوُةتولنقاِنءِ ٍ،
تِ ٍ،نوُةعونندِ ٍ،نوُإةنزانءِ ٍ،نوُ ة ب ِةبنتوقةديِةر ِ)ةفيِ(ُِ ٍ،ننوحدوُِ َ:أننماِنمِ ٍ،نوُنخول ن
فِ ٍ،نوُقدصدانمِ ٍ،نوُنوُنرانءِ ٍ،نوُنفووُنقِ ٍ،نوُنتوح ن ف ِاولنمنكاِةن ِدهنوُِ َ:اوسدم ِاولنمنكاِةن ِاولنمون د
صوُ د نوُنظور د
ك ن و ن ن
.نوُثصمِ ٍ،نوُدهنناِِ ٍ،نوُنماِ ِأشنبنه ِذلة ن
فِ ,قدصدانمِ ,نوُنرانء. Contoh: ِ ,ةفيِ Zharaf makan adalah isim makan (tempat) yang dinashab dengan taqdir أننماِنمِ ,نخضل ن
ض
حنذانءِ ,ةتلنقاِنءِ ,نثصمِ ,دهنناِ ض , dan isim-isim yang menyerupai itu.نفضوُنقِ ,نتضح ن
تِ ,ةعنندِ ,إةنزانء ِ ,ة
حمد ِةمضندهنماِ ِنيِنجوُدز ِنن ض
صدبده ِنعنلىَّ ِأنصنده ِ صِ ٍ،نوُدمضبنهممِ ٍ،نوُنعنرضف ن
ت ِأنصن ِدكصل ِنوُا ة ف ِالصزنماِةنِ ٍ،نوُأنصنده ِنيِضننقةسدم ِإةنلىَّ ِةقضسنمضيِةنِ َ:دمضخنت ل نوُأندقوُدلِ َ:نقضد ِنعنرضف ن
ت ِةفيِنماِ ِنسنبنق ِنظضر ن
.نمضفدعوُءل ِةفيِةه
Engkau telah mengetahui zharaf zaman dari pembahasan yang telah lalu, bahwa zharaf zaman terbagi
menjadi dua bagian: dikhususkan dan mubham. Dan engkau telah mengetahui bahwa setiap zharaf
zaman boleh dinashab sebagai maf’ul fih.
ب ِةباِللصضفةظ ِالصدانل ِنعنلىَّ ِاضلنمضعننىَّ ِاضلنوُاةقةع ِةفيِةه ِةبدمنلنحنظةة ِنمضعننىَّ ِ)ةفيِ(ُ ِ ف ِاضلنمنكاِةن ِةعنباِنرءة ِنعضن ِ)اضلضسةمِ ٍ،الصدانل ِنعنلىَّ ِاضلنمنكاِةنِ ٍ،اضلنمضن د
صوُ ة نوُاضعلن ضم ِدهنناِ ِأنصن ِنظضر ن
ص
.الصدالصةة ِنعنلىَّ ِالظضرةفصيِةة(ُ
Ketahuilah di sini, bahwa zharaf makan adalah ungkapan dari isim yang menunjukkan tempat, yang
dinashab dengan lafazh yang menunjukkan kepada makna tempat terjadinya dengan menyisipkan makna
ِ yang menunjukkan keterangan tempat.ةفيِ
Zharaf makan ini juga terbagi menjadi dua bagian: mukhtashsh dan mubham. Adapunmukhtashsh adalah
جةدِ ,اضلنحةديِنقةة zharaf makan yang memiliki bentuk dan batas-batas tertentu, seperti:
.اضلدبضسنتاِةن , danالصداةرِ ,اضلنمضس ة
Adapun yang mubham adalah zharaf makan yang tidak memiliki bentuk dan batas-batas tertentu,
.أننماِنم ِ danنوُنرانء seperti:
Dan tidak boleh dinashab sebagai maf’ul fih kecuali jenis yang kedua, yaitu yang mubham. Adapun jenis
pertama, yang muktashsh, wajib dijar menggunakan huruf jar yang menunjukkan makna yang dimaukan.
ت ِةفيِ ِاضلنمضس ة
جةد Contoh: ت ِنعلة مظيِاِ ِةفيِ ِنداةرةه ِ danاضعنتنكضف د
.دزضر د
Penulis telah menyebutkan lafazh-lafazh yang menunjukkan tempat sebanyak tiga belas lafazh:
ِ (Tentara itu berjalan di depan pemimpin).نمنشىَّ ِالرشضرةطريِ ِقدصدانم ِاضلنةميِةر , contoh:قدصدانم 3.
ت ِاضلنماِةئندةة(ُ
ف ِاضلةقرط ِنتضح ن
ت(ُ ِننضحدوُ)ِ َ:نوُنق ن
س)ِ َ:نتضح ن
.نوُالصساِةد د
ت ِاضلنماِةئندةة , contoh:نتضح ن
ت 6. ف ِاضلةقرط ِنتضح ن
ِ (Kucing itu berdiri di bawah hidangan).نوُنق ن
.نوُالصساِةبدع)ِ َ:ةعضنند(ُ ِننضحدوُ)ِ َ:لةدمنحصممد ِنمضنةزلنءة ِةعضنند ِاضل دضسنتاِةذ(ُ
ِ (Muhammad memiliki suatu kedudukan di sisi ustadz).لةدمنحصممد ِنمضنةزنلءة ِةعضنند ِاضل دضسنتاِةذ , contoh:ةعضنند 7.
ِ (Saudara laki-laki Sulaiman berjalan bersama Sulaiman).نساِنر ِنمنع ِدسلنضيِنماِنن ِأندخوُهد , contoh:نمنع 8.
ِ (Kami memiliki sebuah rumah yang berhadapan dengan sungai Nil).نلنناِ ِنداءر ِإةنزانء ِالننيِةل , contoh:إةنزانء 9.
Dan yang semisal lafazh-lafazh ini adalah setiap lafazh yang menunjukkan tempat yangmubham (belum
.ةشنماِمل ِ danنيِةميِمن jelas), seperti:
اضلنحاِدل
ب ِاولنحاِةل(ت ِ )نباِ د ت ِاولنفنر ن
س ِدموسنرظجاِ(ُ ِنوُ ِ)نلةقيِ د ب ِاولدمنفنسدر ِلةنماِ ِاوننبنهنم ِةمنن ِاولنهويِنئاِ ة
تِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نجاِنء ِنزويِءد ِنراةكظباِ(ُ ِنوُ ِ)نرةكوب د اولنحاِدل ِدهنوُِ َ:اولةوسدم ِاولنمون د
صوُ د
ن و ن .نعوبند ِ ة
ا ِنراةكظباِ(ُ ِنوُنماِ ِأشنبنه ِذلة ن
ك
Bab Hal. Hal adalah isim yang manshub yang memperinci keadaan yang belum jelas. Contohnya adalah
س ِدموسنرظجاِ ِ (Zaid telah datang dengan berkendara),نجاِنء ِنزويِءد ِنراةكظباِ ucapanmu: ت ِاولنفنر ن
ِ (Aku telah mengendaraiنرةكوب د
ا ِنراةكظباِ kuda dalam keadaan berpelana), د ن
ِ (Aku telah berjumpa dengan ‘Abdullah dalam keadaanلةقيِت ِنعوبند ِ ة
berkendara), dan contoh lain yang semisal itu.
Hal secara bahasa adalah keadaan seseorang berupa kebaikan atau kejelekan. Adapun secara istilah ahli
nahwu adalah ungkapan dari isim tambahan yang dinashab yang memperinci keadaan yang belum jelas.
حظكاِ Perkataan kami: “isim” meliputi isim sharih seperti ضاِ ةحظكاِ ِ dalam ucapanmu:ن ِ dan meliputiنجاِنء ِدمنحصمءد ِ ن
ضاِ ة
ك yang dita`wil dengan isim sharih seperti ك ِ dalam ucapanmu:نيِ ض
ضنح د ضنح د , karena isimnya ada padaنجاِنء ِدمنحصمءد ِنيِ ض
حكاِ ta`wil ucapanmu: ظ د ن ء
, karena ia pada ta`wil ucapanmu:نجاِنء ِدمنحصمد ِنمنعده ِأخوُهد . Demikian pula ucapan kita:ن
ضاِ ة
حظباِ ِةلن ة
خيِةه ِ (dalam keadaan bersama saudara laki-lakinya).دم ن
صاِ ة
فِ ٍ،نوُاضسةم ِاضلةنشاِنرةة ب ِاضلنحاِدل ِةباِضلةفضعةل ِأنضوُ ِةشضبةه ِاضلةفضعةلِ َ:نكاِضسةم ِاضلنفاِةعةلِ ٍ،نوُاضلنم ض
صندةرِ ٍ،نوُالصظضر ة .نوُإةصننماِ ِديِضن ن
ص د
Perkataan kami: “dinashab” berarti isim yang dirafa’ dan dijar tidak termasuk hal. Hal hanya bisa
dinashab dengan fi’il atau yang menyerupai fi’il, seperti: isim fa’il, mashdar, zharaf, dan isim isyarah.
ت ِنذةوُي ِاضلنعضقةل ِأنضوُ ِنغضيِةرةه ضم ت(ُ ِنمضعنناِده ِأنصن ِاضلنحاِنل ِديِنفنسدر ِنماِ ِنخنفىَّ ِنوُاضسنتنتنر ِةمضن ِ ة
صنفاِ ة .نوُنقضوُلدنناِ)ِ َ:اضلدمنفنسدر ِلةنماِ ِاضننبنهنم ِةمنن ِاضلنهضيِنئاِ ة
Perkataan kami: “memperinci keadaan yang belum jelas” bermakna bahwa hal memperinci sesuatu yang
samar dan tersembunyi dari sifat-sifat sesuatu yang mempunyai akal atau selainnya.
ا ِنراةكظباِ Kemudian, hal terkadang berupa penjelasan untuk sifat fa’il, seperti: . Terkadangنجاِنء ِنعضبدد ِ ة
ض
س ِدمسنرظجاِ penjelasan untuk sifat maf’ul bih, seperti: ن ض د ض
. Dan terkadang berupa kemungkinan padaنرةكبت ِالفنر ن
.نلةقيِ د
ت ِنعضبند ِ ة
ا ِنراةكظباِ dua perkara tersebut sekaligus, seperti:
ف ِاضلنجنرِ ٍ، صاِ(ُِ ٍ،نوُنقضد ِنيِةجىَّدء ِةمنن ِاضلنمضجدروُةر ِةبنحضر ة صةديِةقيِ ِدمضخلة ظ ت ِ ن نوُنكنماِ ِنيِةجىَّدء ِاضلنحاِدل ِةمنن ِاضلنفاِةعةل ِنوُاضلنمضفدعوُةل ِةبةه ِنفإةصنده ِنيِةجىَّدء ِةمنن ِاضلنخنبةرِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:أنضن ن
ت ِةبةهضنمد ِنراةكنبظة(ُ ِنوُنقضد ِنيِةجىَّدء ِةمنن ِاضلنمضجدروُةر ِةباِضلة ن
ضاِنفةةِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:أنةن ِاصتةبضع ِةملصنة ِإةضبنراةهيِنم ِنحةنيِظفاِ﴾َ ِنفنحةنيِظفاِِ َ:نحاِءل ِةمضن ِإةضبنراةهيِنمِ ٍ، ننضحدوُ)ِ َ:نمنرضر د
ن ص
ضاِنفةة ِ)ةملةة(ُ ِإةلضيِةه ض ظ ض ض
.نوُإةضبنراةهيِدم ِنمضجدروُءر ِةباِلنفتنحةة ِةننيِاِنبة ِنعةن ِالنكضسنرةةِ ٍ،نوُدهنوُ ِنمضجدروُءر ِةبإة ن
ت ِ Sebagaimana hal bisa datang dari fa’il dan maf’ul bih, maka hal juga bisa datang dari khabar, seperti: أنضن ن
ض ِ (Engkau adalah temanku seorang yang ikhlas). Terkadang juga bisa datang dari majrurن
صةديِةقيِ ِدمخلة ظ
صاِ
ت ِةبةهضنمد ِنراةكنبظة karena huruf jar, seperti:
ِ (Aku telah melewati Hindun dalam keadaan ia berkendara). Danنمنرضر د
ِأنةن ِاصتةبضع ِةملصنة ِإةضبنراةهيِنم ِنحةنيِظفاِ terkadang juga bisa datang dari majrur karena idhafah, seperti firman Allah ta’ala:
(Ikutilah agama Ibrahim seorang yang hanif). Hanif di sini adalah hal dari Ibrahim. Ibrahim dijar dengan
ِ kepadanya.ةملصةة harakat fathah sebagai ganti dari kasrah. Ibrahim dijar karena idhafah kata
حةبنهاِ
صاِ ة
ط ِ ن ط ِاضلنحاِةل ِنوُ د
شدروُ د شدروُ د
د
حدبنهاِ ِإةصل ِنموعةرنفظة .نوُنل ِنيِدكوُدن ِإةصل ِننةكنرظةِ ٍ،نوُنل ِنيِدكوُدن ِإةصل ِنبوعند ِنتنماِةم ِاولنكنلةمِ ٍ،نوُنل ِنيِدكوُدن ِ ن
صاِ ة
Hal hanya bisa berupa isim nakirah, terletak setelah sempurnanya kalimat, dan shahibul halnya berupa
isim ma’rifah.
ب ِنتضأةوُيِدل ِهنهةذةه ِ
ب ِةفيِةه ِاضلنحاِدل ِنمضعةرنفظة ِةفيِ ِالصظاِةهةرِ ٍ،نفإةصنده ِنيِةج د
ب ِةفيِ ِاضلنحاِةل ِأنضن ِنيِدكوُنن ِننةكنرظةِ ٍ،نوُنل ِنيِدجوُدز ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنمضعةرنفظةِ ٍ،نوُإةنذا ِنجاِنء ِنتضرةكيِ ء نوُأندقوُدلِ َ:نيِةج د
ض
ضةميِةرِ ٍ،نوُنلةكصنده ِةفيِ ِنتأةوُيِةل ِننةكنرمة ِةهنيِضاِنفةة ِإةنلىَّ ِال ص ء ن ن ض ض
اضلنمضعةرنفةة ِةبننةكنرمة ِةمثل ِنقضوُلةةه ضم)ِ َ:نجاِنء ِالةميِدر ِنوُضحندده(ُِ ٍ،نفإةصن ِ)نوُضحندده(ُ ِنحاِءل ِةمنن ِالةميِةرِ ٍ،نوُدهنوُ ِنمضعةرنفة ِةباِلة ن
ض ض
ت)ِ َ:نجاِنء ِاضلنةميِدر ِدمضننفةرظدا(ُِ ٍ،نوُةمضثدل ِنقضوُلةةه ضم)ِ َ:أنضرنسنلنهاِ ِاضلةعنرانك(ُِ ٍ،أنضيِ َ:دمضعنتةرنكظةِ ٍ،نوُ ِ)نجاِدءوُا ِاضلنصوُنل ِنفاِضلنصوُنل(ُ ِأنضي ِدمنتنرنتةبيِننك ِقدضل ن.نقضوُلدنك)ِ َ:دمضننفةرظدا(ُ ِنفنكأ نصن ن
Hal harus berupa isim nakirah, tidak boleh berupa isim ma’rifah. Apabila datang susunan kalimat yang
padanya ada hal yang berupa isim ma’rifah secara zhahir, maka wajib menta`wil isim ma’rifah ini dengan
ِ dan iaاضلنةميِدر ِ adalah hal dariنوُضحندهد , maka sesungguhnyaنجاِنء ِاضلنةميِدر ِنوُضحندهد isim nakirah. Contoh ucapan mereka:
berupa isim ma’rifah karena idhafah kepada dhamir. Akan tetapi ia, dalam ta`wil nakirah, adalah
. Dan semisalنجاِنء ِاضلنةميِدر ِدمضننفةرظدا ِ (sendirian). Sehingga seakan-akan engkau mengatakan:دمضننفةرظدا ucapanmu:
ك perkataan mereka: ِ (ia menggiring unta-unta menuju air dalam keadaan unta-unta tersebutأنضرنسنلنهاِ ِاضلةعنرا ن
ِ yakni berurutan.نجاِدءوُا ِاضلنصوُنل ِنفاِضلنصوُنل berdesak-desakan). Dan
جيِنء ِنبضعند ِاضسةتيِنفاِةء ِاضلنكنلةمِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِاضسةتيِنفاِةء ِاضلنكنلةمِ َ:أنضن ِنيِضأدخنذ ِاضلةفضعدل ِنفاِةعنلده ِنوُاضلدمضبنتنددأ ِنخنبنرهد
صدل ِةفيِ ِاضلنحاِةل ِأنضن ِنيِ ة
.نوُاضلن ض
فِ َ:اضسدم ِاضسةتضفنهاِمم ِنمضبةنييِ ِنعنلىَّ ِ ب ِنتضقةديِدم ِاضلنحاِةل ِنعنلىَّ ِنجةميِةع ِأنضجنزاةء ِاضلنكنلةمِ ٍ،نكنماِ ِإةنذا ِنكاِنن ِاضلنحاِدل ِاضسنم ِاضسةتضفنهاِممِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نكضيِ ن
ف ِنقةدنم ِنعلةييِ(ُ ِنفنكضيِ ن نوُدرصبنماِ ِنوُنج ن
ض
ب ِنحاِءل ِةمضن ِنعلةليِِ ٍ،نوُنل ِنيِدجوُدز ِنتأةخيِدر ِاضسةم ِاضلضسةتضفنهاِةم ص م .اضلنفضتةح ِةفيِ ِنمنحنل ِنن ض
Asal hal adalah terletak setelah sempurnanya kalimat. Makna sempurnanya kalimat adalah: fi’il sudah
ada fa’ilnya dan mubtada` sudah ada khabarnya. Terkadang wajib mendahulukan hal dari seluruh bagian-
. Diنكضيِ ن
ف ِنقةدنم ِنعلةييِ bagian kalimat lainnya. Sebagaimana jika hal berupa isim istifham (kata tanya). Contoh:
ِ adalah kata tanya mabni di atas tanda fathah pada kedudukan nashab sebagai hal dari ‘Ali. Danنكضيِ ن
ف sini
kata tanya tidak boleh diakhirkan.
ب ِاضلنحاِةل ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنمضعةرنفظةِ ٍ،نفنل ِنيِدجوُدز ِأنضن ِنيِدكوُنن ِننةكنرظة ِةبنغضيِةر ِدمنسنوُمغ
ح ةصاِ ةط ِةفيِ ِ ن .نوُديِضشنتنر د
جيِنء ِاضلنحاِةل ِةمنن ِالصنةكنرةة ِأنضن ِنتنتنقصدنم ِاضلنحاِدل ِنعلنضيِنهاِِ ٍ،نكنقضوُةل ِالصشاِةعةر
:نوُةمصماِ ِديِنسنوُدغ ِنم ة
حظشاِ ِنطنلدل ِ ِ ِ ِ ِنيِدلوُدح ِنكأ نصنده ِ ة
خنلدل لةنمصيِنة ِدموُ ة
جيِنء ِاضلنحاِةل ِةمضنده ِنتنقرددمنهاِ ِنعنلضيِةه
حظشاِِ َ:نحاِءل ِةمضن ِ)نطنلل(ُِ ٍ،نوُنطنلءل ِننةكنرءةِ ٍ،نوُنسصوُنغ ِنم ة
.نفدموُ ة
ف ِنفةمنثاِدل ِاضلنصوُةل ِنقضوُلدده ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:ةفيِ ِأنضرنبنعةة ِأنصيِاِمم ِنسنوُاظء﴾َ ِنفنسنوُاظءِ َ:
ص م ضاِنفمة ِأنضوُ ِنوُ ض
ص ِهنهةذةه ِالصنةكنردة ِةبإة ن
ص نجيِنء ِاضلنحاِةل ِةمنن ِالصنةكنرةة ِأنضن ِدتنخ ص
نوُةمصماِ ِديِنسنوُدغ ِنم ة
ص ن
ضاِنفةِ ٍ،نوُةمثاِدل ِالثاِةنيِ ِنقضوُدل ِالصشاِةعةرظ ض ض
جيِنء ِالنحاِةل ِةمننهاِ ِلةنكضوُةننهاِ ِدم ن ن
:نحاِءل ِةمضن ِ)أضرنبنعةة(ُ ِنوُدهنوُ ِننةكنرءةِ ٍ،نوُنساِنغ ِنم ة
خةر ِةفيِ ِاضلنيِنم ِةمضشدحوُظناِ
ت ِنلده ِ ِ ِ ِةفيِ ِفدلدمك ِنماِ ة
ب ِدنوُظحاِ ِنوُاضسنتنجضب ن ننصجضيِ ن
ت ِنيِاِ ِنر ن
Shahibul hal disyaratkan berupa isim ma’rifah, tidak boleh berupa nakirah jika tidak ada sesuatu yang
membolehkan. Termasuk hal yang membolehkan shahibul hal berupa nakirah adalah didahulukannya hal
sebelum shahibul halnya. Seperti ucapan penyair:
ِدموُ ةadalah hal dari ِنطنللdan ِنطنللadalah isim nakirah. Yang membolehkan shahibul hal dari isim
Di sini ِحظشا
nakirah adalah didahulukannya hal sebelum shahibul hal.
Termasuk yang membolehkan shahibul hal dari isim nakirah adalah dikhususkannya isim nakirah ini
dengan idhafah atau sifat. Contoh dengan idhafah adalah firman Allah ta’ala: ةفيِ ِأنضرنبنعةة ِأنصيِاِمم ِنسنوُاظء. Di sini ِنسنوُاظء
adalah hal dari ِأنضرنبنعةdan ia berupa nakirah. Dan boleh shahibul hal dari isim nakirah karena ia
diidhafahkan. Contoh dengan sifat adalah ucapan penyair:
Wahai Rabbku, Engkau telah menyelamatkan Nuh dan Engkau perkenankan doanya… di dalam perahu
yang mengarungi laut dalam keadaan perahu itu penuh muatan.
(ب ِالصتومةيِيِةز ب ِنزويِءد ِنعنرظقاِ(ُ ِنوُ ِ)نتنفصقنأ ِنبوكءر ِنشوحظماِ(ُ ِنوُ ِ)نطاِ ن
ب ِ )نباِ د صصب ن َ ِ)نت ن:ٍ ِننوحدوُ ِنقووُلةنك،تب ِاولدمنفنسدر ِلةنماِ ِاضننبنهنم ِةمنن ِالصذنوُا ة َ ِاولةوسدم ِاولنمون د:ُالصتومةيِيِدز ِدهنو
صوُ د
ُ(ِك ِنوُوجظها و ن ن و و ن ظ
ت ِةتوسةعيِنن ِننوعنجة(ُ ِنوُ ِ)نزويِءد ِأكنردم ِةمن ن
ك ِأظباِ ِنوُأوجنمدل ِةمن ن و ن و
ت ِةعشةريِنن ِةكنتاِظباِ(ُ ِنوُ ِ)نملك د و و
دمنحصمءد ِننفظساِ(ُ ِنوُ ِ)اشنتنرويِ د.
Bab Tamyiz. Tamyiz adalah isim manshub yang menerangkan benda yang masih belum jelas. Contohnya
ucapanmu: ِب ِنزضيِءد ِنعنرظقا ( ِنت نZaid bercucuran keringatnya), ِ( ِنتنفصقنأ ِنبضكءر ِنشضحظماBakr penuh lemaknya), ِب ِدمنحصمءد ِننضفظسا
صصب ن ِنطاِ ن
(Muhammad bahagia jiwanya), ِت ِةعضشةريِنن ِةكنتاِظبا ( ِاضشنتنرضيِ دAku telah membeli dua puluh kitab), ت ِنتضسةعيِنن ِننضعنجظة ِنملنضك د
(Aku telah memiliki sembilan puluh domba), dan ِك ِنوُضجظها ك ِأنظباِ ِنوُأنضجنمدل ِةمضن ن
( ِنزضيِءد ِأنضكنردم ِةمضن نZaid itu lebih mulia
bapaknya daripada engkau dan lebih bagus rupanya daripada engkau).
ِ َ:ض ِنتدقوُدلض ِاضل ددموُةر ِنعضن ِنبضع مصدل ِنبضع ة َ ِنف ض:ِك ِنفصسضرنتده؛ ِنوُالصثاِةني َ ِنمصيِضز د:ٍ ِنتدقوُدل،َِ ِالصتضفةسيِدر ِدمضطنلظقا:َ ِةللصتضمةيِيِةز ِةفيِ ِاللرنغةة ِنمضعنننيِاِةن؛ ِاضلنصوُدل:نوُأندقوُدل
ٍ ِدتةريِدد ِأنصن ن،ت ِنكنذا
ض ضده ضم ِنعضن ِنبضع م صضل ن
ت ِنبضع ن َ ِنف ن:ٍ ِدتةريِدد ِأنصننك،ت ِاضلنقضوُنم
نمصيِضز د.
Tamyiz dalam istilah ahli nahwu adalah ungkapan dari isim sharih yang dinashab yang menjelaskan zat-
zat dan nisbah yang belum jelas.
َِ ِ)اضلضسدم(ُ ِنمضعنناِده ِأنصن ِالصتضمةيِيِنز ِنل ِنيِدكوُدن ِةفضعظل ِنوُنل ِنحضرظفا:ِنفنقضوُلدننا.
Ucapan kami: “isim” bermakna bahwa tamyiz tidak bisa berupa fi’il dan huruf.
ف ِاضلنحاِةل ِنكنماِ ِنسنبنق ِةفيِ ِنباِةبةه ٍ ِةب ة،ٍِ ِنفإةصن ِالصتضمةيِيِنز ِنل ِنيِدكوُدن ِدجضمنلظة ِنوُنل ِنظضرظفا،صةريِدح(ُ ِةلةضخنراةج ِاضلضسةم ِاضلدمنؤصوُةل
خنل ة َ ِ)ال ص:ِنوُنقضوُلدننا.
Ucapan kami: “sharih” berfungsi untuk mengeluarkan isim mu`awwal. Karena tamyiz tidak bisa berupa
jumlah dan zharaf. Berbeda dengan hal, sebagaimana telah berlalu di babnya.
ب(ُ ِديِةشيِدر ِإةنلىَّ ِأنصن ِالصتضمةيِيِنز ِنعنلىَّ ِننضوُنعضيِةنِ ٍ،اضلنصوُدلِ َ:نتضمةيِيِدز ِالصذا ة
تِ ٍ،نوُالصثاِةنيِِ َ:نتضمةيِيِدز ِالننضسنبةة .نوُنقضوُلدنناِ)ِ َ:اضلدمنفنسدر ِلةنماِ ِاضننبنهنم ِةمنن ِالصذنوُا ة
ت ِأنةوُ ِالنننس ة
Ucapan kami: “menjelaskan zat-zat dan nisbah yang belum jelas” mengisyaratkan pada bahwa tamyiz
ada dua jenis. Pertama: Tamyiz dzat. Kedua: Tamyiz nisbah.
ضاِ ِنتضمةيِيِنز ِاضلدمضفنرةدِ -نفدهنوُ ِ)نماِ ِنرنفنع ِإةضبنهاِنم ِاضسمم ِنمضذدكوُمر ِنقضبنلده ِدمضجنمةل ِاضلنحةقيِنقةة(ُ ِنوُنيِدكوُدن ِنبضعند ِاضلنعندةدِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:إةننيِ ِ
ت ِ–نوُديِنسصمىَّ ِأنضيِ ظ
أنصماِ ِنتضمةيِيِدز ِالصذا ة
ن ظ ض ن ظ ض د ض ن ض
تِ ٍ،نحدوُ)ِ َ:اشتنريِت ِةرطل ِزيِتاِ(ُ ِأةوُ ِ ض ن ن د ض ض ن ض ض ض ن ض ن ن
ا ِاثناِ ِنعشنر ِشهظرا﴾َ ِأوُ ِنبعند ِالنمقاِةديِةرِ ٍ،ةمنن ِالنموُزوُناِ ة ن ض ض
ت ِأننحند ِنعشنر ِكوُكظباِ﴾َ﴿ِ ٍ،إةصن ِةعصدنة ِالشدهوُةر ِةعنند ِ ة
ر ن ض ن ن نرأنضيِ د
ضاِ(ُ ن
ت ِنفصداناِ ِأضر ظ ض
تِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:اشنتنرضيِ د ض ن
ت ِإةضرندصباِ ِنقضمظحاِ(ُ ِأةوُ ِالنمنساِنحاِ ة ض
تِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:اشنتنرضيِ د .النمةكيِنل ة ض
Adapun tamyiz dzat –dinamakan pula tamyiz mufrad- adalah tamyiz yang menghilangkan ketidakjelasan
isim yang disebutkan sebelumnya berupa hakikat yang masih umum. Tamyiz ini
ت ِأننحند ِنعنشنر ِنكضوُنكظباِ bisa terletak setelah hitungan, seperti firman Allah ta’ala: ِ (Sesungguhnya aku telahإةننيِ ِنرأنضيِ د
ا ِاضثنناِ ِنعنشنر ِنشضهظرا melihat sebelas bintang),
ِ (Sesungguhnya bilangan bulan di sisi Allahإةصن ِةعصدنة ِالرشدهوُةر ِةعضنند ِ ة
adalah dua belas bulan).
ف ِ
ضاِ د ف ِ–نوُدهنوُ ِنشضحءمِ -نوُأ ءةقيِنم ِاضلدم ن ضاِ د ف ِاضلدم ن
صدل ِةفيِةه ِ)نتنفصقنأ ِنشضحدم ِنزضيِمد(ُ ِنفدحةذ ن الصنضوُدع ِاضلنصوُدلِ َ:اضلدمنحصوُدل ِنعةن ِاضلنفاِةعةلِ ٍ،نوُهذلة ن
ك ِننضحدوُ)ِ َ:نتنفصقنأ ِنزضيِءد ِنشضحظماِ(ُ ِاضلن ض
ب ِنعنلىَّ ِالصتضمةيِيِةز ص ن ف ِاضلنمضحدذوُ ة
ف ِنفاِضننت ن .إةلنضيِةه ِ–نوُدهنوُ ِنزضيِءد-دمنقاِنمدهِ ٍ،نفاِضرنتنفنع ِاضرةتنفاِدعدهِ ٍ،دثصم ِأ دةتنيِ ِةباِضلدم ن
ضاِ ة
Adapun tamyiz nisbah –dinamakan pula tamyiz jumlah- adalah tamyiz yang menghilangkan
ketidakjelasan penisbahan pada kalimat sebelumnya. Tamyiz ini ada dua jenis: muhawwal dan ghairu
muhawwal.
ِنشضحءم , lalu mudhafnya dihapus yaituنتنفصقنأ ِنشضحدم ِنزضيِمد , asalnya adalahنتنفصقنأ ِنزضيِءد ِنشضحظماِ Muhawwal dari fa’il, contoh:
ِ mengambil alih kedudukannya dan dirafa’. Kemudian mudhaf yang dihapusنزضيِءد dan mudhaf ilaihnya yaitu
tadi diletakkan setelahnya dan dinashab sebagai tamyiz.
نوُنفصجضرنناِ ِاضلنضر ن, asalnya adalah ض
Muhawwal dari maf’ul, contohnya firman Allah ta’ala: ِض ِدعديِوُظنا نوُنفصجضرنناِ ِدعديِوُنن ِاضلنضر ة.
Perlakuan contoh ini seperti contoh sebelumnya.
Muhawwal dari mubtada`, contohnya firman Allah ta’ala: ك ِنماِظلأننناِ ِأنضكنثدر ِةمضن ن, asalnya adalah ك
ِنماِةليِ ِأنضكنثدر ِةمضن ِنماِلة ن
lalu mudhafnya dihapus, yaitu نماِءل, dan mudhaf ilaihnya –yaitu dhamir ya` mutakallim- menggantikan
kedudukannya, dirafa’, dan dipisahkan. Karena ya` mutakallim adalah dhamir muttashil sebagaimana
telah engkau ketahui dan dhamir muttashil tidak bisa mengawali kalimat. Lalu mudhaf yang dihapus tadi
ditambahkan ke kalimat dan dijadikan sebagai tamyiz seperti yang engkau lihat.
Tamyiz hanya bisa berbentuk nakirah dan hanya terdapat setelah sempurnanya kalimat.
ٍ ِنوُأنصماِ ِنقضوُدل ِالصشاِةعةر،ٍ ِنفنل ِنيِدجوُدز ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنمضعةرنفظة،ط ِةفيِ ِالصتضمةيِيِةز ِأنضن ِنيِدكوُنن ِننةكنرظة َ ِديِضشنتنر د:نوُأندقوُدل:
ٍ ِنوُنلضيِنسضت ِ)أل(ُ ِهنهةذةه ِ)أل(ُ ِاضلدمنعنرنفنة ِنحصتىَّ ِديِضلةزنم ِةمضنده ِنم ة،س(ُ ِنتضمةيِيِءز
ِ ٍ ِنبضل ِةهنيِ ِنزاةئندءة ِنل ِدتةفيِدد ِنماِ ِندنخنلضت ِنعنلضيِةه ِنتضعةريِظفاِ؛،جيِنء ِالصتضمةيِيِةز ِنمضعةرنفظة نفإةصن ِنقضوُنلده ِ)الصنضف ن
ٍ ِنوُدهنوُ ِدمنوُاةفءق ِلةنماِ ِنذنكضرنناِ ِةمنن ِالصشضرةط،نفدهنوُ ِننةكنرءة.
Tamyiz disyaratkan berupa nakirah. Jadi tamyiz tidak bisa berupa ma’rifah. Adapun ucapan penyair:
ٍ ِنوُاضلدمضبنتندةأ ِنخنبنرهد،َ ِنبضعند ِاضسةتيِنفاِةء ِاضلةفضعةل ِنفاِةعنلده:ٍ ِأنضي،ٍ ِنبضل ِنل ِنيِةجيِدء ِإةصل ِنبضعند ِنتنماِةم ِاضلنكنلةم،نوُنل ِنيِدجوُدز ِةفيِ ِالصتضمةيِيِةز ِأنضن ِنيِنتنقصدنم ِنعنلىَّ ِنعاِةملةةه.
Dan tamyiz tidak boleh terletak mendahului ‘amilnya, bahkan tamyiz hanya terletak setelah
sempurnanya kalimat. Maksudnya: setelah fi’il mendapatkan fa’ilnya dan setelah mubtada`
mendapatkan khabarnya.
(ب ِاولةوسةتوثنناِةء
َ ِإةصل ِنوُنغويِدر ِنوُةسنوُىَ ِنوُدسنوُىَ ِنوُنسنوُاءء ِنوُنخنل ِنوُنعندا ِنوُنحاِنشاِ )نباِ د:ٍِ ِنوُةهني،ف ِاولموسةتوثنناِةء ِنثنماِةننيِءة
نوُدحدروُ د.
( ِإةصلilla)
( ِنغضيِدرghairu)
َ( ِةسنوُىsiwa)
)ِ (suwaدسنوُىَ
)ِ (sawa`unنسنوُاءء
)ِ (khalaنخنل
)ِ (‘adaنعندا
)ِ (hasyaنحاِنشاِ
صةطنلةح ِالرننحاِةة ِةعنباِنرءة ِنعضن ِ)اضلةضخنرادج ِةبإةصل ِأنضوُ ِإةضحندىَ ِأننخنوُاةتنهاِِ ٍ،لةنشضيِمء ِنلضوُ ِنل ِنذلة ن
ك ِ نوُأندقوُدلِ َ:اضلضسةتضثنناِدء ِنمضعنناِده ِةفيِ ِاللرنغةة ِدمضطنلدق ِاضلةضخنراةجِ ٍ،نوُدهنوُ ِةفيِ ِا ض
خظل ِةفيِنماِ ِنقضبنل ِاضلننداةة(ُ ِنوُةمنثاِلدده ِنقضوُلدنك)ِ َ:نننجنح ِالصتنلةميِدذ ِإةصل ِنعاِةمظرا(ُ ِنفنقضد ِأنضخنرضج ن
ت ِةبنقضوُلةنك)ِ َ:إةصل ِنعاِةمظرا(ُ ِأننحند ِالصتنلةميِةذِ ٍ،نوُدهنوُ ِنعاِةمءرِ ٍ،نوُلنضوُ اضلةضخنرادج ِلننكاِنن ِندا ة
حيِنن ج ة خظل ِةفيِ ِدجضمنلةة ِالصتنلةميِةذ ِالصناِ ة ض ض
.نل ِنذلةنك ِالةخنرادج ِنلنكاِنن ِنعاِةمظرا ِندا ة
Istitsna` arti secara bahasa adalah mengeluarkan secara mutlak. Adapun secara istilah ahli nahwu adalah
ungkapan dari mengecualikan dengan menggunakan illa atau salah satu saudara-saudaranya untuk
sesuatu hal, kalau bukan karena mengecualikan tersebut tentulah hal itu masuk ke dalam makna kalimat
نننجنح ِالصتنلةميِدذ ِإةصل ِ sebelum perangkat bahasa untuk mengecualikan tersebut. Contohnya adalah ucapanmu:
إةصل ِ (Murid-murid itu telah lulus kecuali ‘Amir), maka engkau telah mengecualikan dengan ucapanmu:نعاِةمظرا
ِ salah satu murid, yaitu ‘Amir. Kalau tidak karena pengecualian ini, tentu ‘Amir termasuk dariنعاِةمظرا
keumuman murid-murid yang lulus.
تِ ٍ،نوُالصةذي ِنذنكنرده ِةمضننهاِ ِنعنلىَّ ِنثنلنثةة ِأنضننوُامع ف ِنثنماِنن ِأنندنوُا مت ِاضلضسةتضثنناِةء ِنكةثيِنرءةِ ٍ،نوُنقضد ِنذنكنر ِةمضننهاِ ِاضلدمنؤلن د
:نوُاضعنل ضم ِأنصن ِأنندنوُا ة
ضنم ِالنسيِةنِ ٍ،نوُ)نسنوُادء(ُ ِةباِضلنمند ِنوُنفضتةح ِصةر ِنوُ ن صةر ِنوُنكضسةر ِالنسيِةنِ ٍ،نوُ)دسنوُىَ(ُ ِةباِضلنق ض نوُالصنضوُدع ِالصثاِةنيِِ َ:نماِ ِنيِدكوُدن ِاضسظماِ ِنداةئظماِِ ٍ،نوُدهنوُ ِأنضرنبنعءةِ ٍ،نوُةهنيِ ِ)ةسنوُىَ(ُ ِةباِضلنق ض
.النسيِةنِ ٍ،نوُ)نغضيِدر(ُ
ثِ َ:نماِ ِنيِدكوُدن ِنحضرظفاِ ِنتاِنرظة ِنوُنيِدكوُدن ِةفضعظل ِنتاِنرظة ِأ دضخنرىَِ ٍ،نوُةهنيِ ِنثنلنثدة ِأنندنوُا م
تِ ٍ،نوُةهنيِ)ِ َ:نخنل(ُ ِنوُ)نعندا(ُ ِنوُ)نحاِنشاِ(ُ .نوُالصنضوُدع ِالصثاِلة د
Dan ketahuilah, sesungguhnya perangkat bahasa untuk pengecualian ini ada banyak. Penyusun telah
menyebutkan delapan di antaranya. Dan yang beliau sebutkan terbagi menjadi tiga jenis:
.نغضيِدر , danةسنوُىَِ ,دسنوُىَِ ,نسنوُادء Yang selalu berupa isim ada empat, yaitu:
,نخنلِ ,نعندا Yang terkadang bisa berupa huruf dan terkadang berupa fi’il. Jenis ini ada tiga perangkat, yaitu:
.نحاِنشاِ dan
Ketahuilah, bahwa isim yang terletak setelah illa memiliki tiga keadaan:
Boleh mengikuti kata sebelum illa atas dasar bahwa isim tersebut badal darinya dan boleh pula nashab
`karena istitsna
Wajib memperlakukannya sesuai dengan tuntutan ‘amil yang disebutkan sebelum illa.
حيِننةئمذ ِإةصل ِنمضنةف مظيِاِ ك ِأنصن ِاضلنكنلنم ِالصةذي ِنقضبنل ِ)إةصل(ُ ِإةصماِ ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنتاِظمماِ ِدموُنجظباِِ ٍ،نوُإةصماِ ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنتاِظمماِ ِنمضنةفظميِاِِ ٍ،نوُإةصماِ ِأنضن ِنيِدكوُنن ِنناِةق ظ
صاِ ِنوُنل ِنيِدكوُدن ِ ة .نوُنبنيِاِدن ِنذلة ن
Dan penjelasan hal tersebut adalah bahwa kalimat sebelum illa, bisa jadi sempurna dan positif, atau bisa
jadi sempurna dan negatif, atau bisa pula tidak sempurna dan ketika demikian hanya bisa negatif.
صاِِ َ:أنصل ِديِضذنكنر ِةفيِةه ِاضلدمضسنتضثننىَّ ِةمضندهِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِدموُنجظباِِ َ:أنصل ِنيِضسةبنقده نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةن ِاضلنكنلةم ِالصساِةبةق ِنتاِظمماِِ َ:أنضن ِديِضذنكنر ِةفيِةه ِاضلدمضسنتضثننىَّ ِةمضندهِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِنناِةق ظ
يِِ َ:الصنضهديِِ ٍ،نوُاضلضسةتضفنهاِدمِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِنمضنةف مظيِاِِ َ:أنضن ِنيِضسةبنقده ِأننحدد ِهنهةذةه ِاضلنضشنيِاِةء ض ض ن
.ننفءيِ ِأضوُ ِةشضبدهدهِ ٍ،نوُةشضبده ِالصنف ة
Makna bahwa kalimat sebelumnya sempurna adalah bahwa mustatsna minhu-nya sudah disebutkan
padanya. Makna bahwa kalimat sebelumnya tidak sempurna adalah mustatsna minhu-nya belum
disebutkan. Makna bahwa kalimat sebelumnya positif adalah tidak didahului oleh nafi (peniadaan) atau
yang menyerupainya. Yang menyerupai nafi adalah nahi (larangan), istifham (pertanyaan). Dan makna
kalimat sebelumnya negatif adalah didahului oleh salah satu dari hal-hal tersebut.
س ِب ِاضلضسةم ِاضلنوُاةقةع ِنبضعند ِ)إةصل(ُ ِنعنلىَّ ِاضلضسةتضثنناِةء ِننضحدوُ ِنقضوُلةنك)ِ َ:نقاِنم ِاضلنقضوُدم ِإةصل ِنزضيِظدا(ُ ِنوُنقضوُلةنك)ِ َ:نخنرنج ِالصناِ د
ص د نفإةضن ِنكاِنن ِاضلنكنلدم ِالصساِةبدق ِنتاِظمماِ ِدموُنجظباِ ِنوُنج ن
ب ِنن ض
س(ُ ِةفيِ ِالصثاِةنيِِ -نوُاضلنكنلدم ِنمنع ِنذلةنك ِدموُنج ء
ب ِ إةصل ِنعضمظرا(ُ ِنفنزضيِظدا ِنوُنعضمظراِ َ:دمضسنتضثنننيِاِةن ِةمضن ِنكنلمم ِنتاِلم ِلةةذضكةر ِاضلدمضسنتضثننىَّ ِةمضنده ِ– ِنوُدهنوُ ِ)اضلنقضوُدم(ُ ِةفيِ ِاضلنصوُةل ِنوُ)الصناِ د
د ض ض
صدبدهنماِِ ٍ،نوُهنهةذةه ِةهنيِ ِالنحاِنلدة ِالوُنلىَّ
ب ِنن ض يِ ِأنضوُ ِةشضبةهةه؛ ِنفنوُنج ن ض
.لةنعندةم ِنتنقردةم ِننف م
Jadi, apabila kalimat sebelumnya sempurna dan positif, maka wajib menashabkan isim setelah illa karena
س ِإةصل ِنعضمظرا ِ dan ucapanmu:نقاِنم ِاضلنقضوُدم ِإةصل ِنزضيِظدا istitsna`. Contohnya ucapanmu:
ِنعضمظرا ِ danنزضيِظدا . Sehingga,نخنرنج ِالصناِ د
adalah dua mustatsna dari kalimat yang sempurna, karena sudah disebutkan mustatsna minhu-nya. Yaitu
س ِ di contoh pertama danاضلنقضوُدم
ِ di contoh kedua. Dan kalimat ini juga positif karena tidak didahului olehالصناِ د
nafi atau yang menyerupainya. Sehingga, wajib menashabkan keduanya. Ini adalah keadaan pertama.
ب ِنعنلىَّ ِاضلضسةتضثنناِةءِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةنك)ِ َ:نماِ ِنقاِنم ِاضلنقضوُدم ِإةصل ِنزضيِءد(ُ ِنفنزضيِءدِ َ:دمضسنتضثننىَّ ِ
ص د نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلنكنلدم ِالصساِةبدق ِنتاِ مظماِ ِنمضنةف مظيِاِ ِنجاِنز ِةفيِةه ِاضلةضتنباِدع ِنعنلىَّ ِاضلنبندلةصيِةة ِأنةوُ ِالصن ض
ض
ك ِنمضنةفييِ ِنلنتنقردةم ِ)نماِ(ُ ِالصناِةفنيِةة؛ ِنفنيِدجوُدز ِةفيِةه ِالةضتنباِدع؛ ِنفنتدقوُدل)ِ َ:إةصل ِنزضيِءد(ُ ِنباِلصرضفةع؛ ِةلنصن ِ ةمضن ِنكنلمم ِنتاِلم ِلةةذضكةر ِاضلدمضسنتضثننىَّ ِةمضندهِ ٍ،نوُدهنوُ ِاضلنقضوُدمِ ٍ،نوُاضلنكنلدم ِنمنع ِنذلة ن
ب ِنعنلىَّ ِاضلضسةتضثنناِةء؛ ِنفنتدقوُدل)ِ َ:إةصل ِنزضيِظدا(ُ ِنوُهنهةذةه ِةهنيِ ِاضلنحاِلندة ِالصثاِةننيِدة ص د .اضلدمضسنتضثننىَّ ِةمضنده ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنبنددل ِاضلنمضردفوُةع ِنمضردفوُءعِ ٍ،نوُنيِدجوُدز ِةفيِةه ِنعنلىَّ ِةقلصمة ِالصن ض
Apabila kalimat sebelumnya sempurna dan negatif, maka boleh mengikuti sebagai badal atau nashab
ِ adalah mustatsna dari kalimat yangنزضيِءد . Di siniنماِ ِنقاِنم ِاضلنقضوُدم ِإةصل ِنزضيِءد karena istitsna`. Contohnya ucapanmu:
. Dan kalimat ini juga negatif karenaاضلنقضوُدم sempurna karena mustatsna minhu-nya sudah disebutkan, yaitu
ِ dengan rafa’, karenaإةصل ِنزضيِءد didahului oleh ma nafiyah. Maka, boleh mengikuti, jadi engkau katakan:
mustatsna minhu-nya dirafa’. Dan badal isim yang dirafa’ adalah dirafa’ juga. Dan boleh pula –tapi jarang-
. Ini adalah keadaan kedua.إةصل ِنزضيِظدا nashab karena istitsna`, sehingga engkau katakan:
ضيِ ِالصرضفنع ِنعنلىَّ صاِِ ٍ،نوُنل ِنيِدكوُدن ِإةصل ِنمضنةفظميِاِِ ٍ،نكاِنن ِاضلدمضسنتضثننىَّ ِنعنلىَّ ِنحنس ة
ب ِنماِ ِنقضبنل ِ)إةصل(ُ ِةمنن ِاضلنعنوُاةمةل؛ ِنفإةضن ِنكاِنن ِاضلنعاِةمدل ِنيِضقنت ة نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلنكنلدم ِالصساِةبدق ِنناِةق ظ
ب ِنعنلىَّ ِاضلنمضفدعوُلةصيِةة ِنن ن
صضبنتده ِنعلنضيِنهاِِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نماِ ِنرأنضيِ د
ت ِإةصل ِنعلة مظيِاِ(ُ ِ ضيِ ِالصن ض
ص ن ضنر ِإةصل ِنعلةييِ(ُِ ٍ،نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلنعاِةمدل ِنيِضقنت ةاضلنفاِةعلةصيِةة ِنرنفضعنتده ِنعلنضيِنهاِِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نماِ ِنح ن
ص ض
ت ِإةصل ِةبنزضيِمد(ُ ِنوُهنهةذةه ِةهنيِ ِالنحاِنلدة ِالثاِلةنثدة ض
ف ِالنجنر ِنجنرضرنتده ِةبةهِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نماِ ِنمنرضر دف ِةمضن ِدحدروُ ة ضيِ ِالنجصر ِةبنحضر مض .نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلنعاِةمدل ِنيِقنت ة
ض
Apabila kalimat sebelumnya tidak sempurna dan hal ini tidak bisa terjadi kecuali kalimat tersebut negatif,
maka mustatsna-nya sesuai ‘amil sebelum illa. Jika ‘amilnya menuntut rafa’ sebagai fa’il, maka engkau
ضنر ِإةصل ِنعلةييِ rafa’kan mustatsna tersebut atas dasar itu. Contoh:
. Dan apabila ‘amil itu menuntut nashabنماِ ِنح ن
ت ِإةصل ِنعلةظميِاِ sebagai maf’ul, maka engkau nashabkan mustatsna-nya atas dasar itu. Contoh: . Dan apabilaنماِ ِنرأنضيِ د
نماِ ِ ‘amilnya menuntut jar menggunakan salah satu huruf jar, maka engkau jar-kan dengannya, contoh:
ت ِإةصل ِةبنزضيِمد
. Dan ini adalah keadaan yang ketiga.نمنرضر د
ِ (ghairu) adalah dijar, tidak yang lain.نغضيِمر ِ (sawa`), danنسنوُامء ِ (suwa),دسنوُىَ ِ (siwa),ةسنوُىَ Mustatsna dengan
ضاِنفةة ِاضلننداةة ِإةنلضيِةهِ ٍ،أنصماِ ِاضلنندادة ِننضفدسنهاِ ِنفإةصننهاِ ِنتضأدخدذ ِدحضكنم ِاضلضسةم ِاضلنوُاةقةع ِنبضعند ِ)إةصل(ُ ب ِنجررده ِةبإة ن ت ِاضلنضرنبنعةة ِنيِةج دنوُأندقوُدلِ َ:اضلضسدم ِاضلنوُاةقدع ِنبضعند ِأننداةة ِةمضن ِهنهةذةه ِاضلنندنوُا ة
صضبنتنهاِ ِدوُدجوُظباِ ِنعنلىَّ ِاضلضسةتضثنناِةءِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نقاِنم ِاضلنقضوُدم ِنغضيِنر ِنزضيِمد(ُِ ٍ،نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلنكنلدم ِنتاِ مظماِ ِنمضنةف مظيِاِ ِ
صيِةل ِالصةذي ِنسنبنقِ َ:نفإةضن ِنكاِنن ِاضلنكنلدم ِنتاِ مظماِ ِدموُنجظباِ ِنن ن نعنلىَّ ِالصتضف ة
ب ِ ن ظ
صاِ ِنمنةفميِاِ ِأضجنرضيِنتنهاِ ِنعنلىَّ ِنحنس ة ض ض ض ن ض ن ض ن ض ن
صضبنتنهاِِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نماِ ِنيِدزوُدرةنيِ ِأنحءد ِنغضيِدر ِالخنيِاِةر(ُِ ٍ،أضوُ)ِ َ:نغضيِنر ِالخنيِاِةر(ُِ ٍ،نوُإةضن ِنكاِنن ِالنكنلدم ِنناِةق ظ أنضتنبضعنتنهاِ ِلةنماِ ِنقضبنلنهاِ ِأضوُ ِنن ن
ن
صضل ِةبنغضيِةر ِاضلنضخنيِاِةر(ُ .اضلنعنوُاةمةلِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نل ِنتصت ة
Isim yang terletak setelah salah satu dari empat perangkat pengecualian ini, wajib dijar dengan
mengidhafahkan perangkat tersebut kepadanya. Adapun perangkat pengecualian itu sendiri mengambil
ِ (illa) sesuai perincian yang telah lalu.إةصل hukum isim yang terletak setelah
نقاِنم ِاضلنقضوُدم Jadi, jika kalimatnya sempurna dan positif, maka engkau wajib nashabkan karena istitsna`. Contoh:
.نغضيِنر ِنزضيِمد
Dan jika kalimatnya sempurna dan negatif, maka engkau ikutkan pada kata sebelumnya atau engkau
.نغضيِنر ِاضلنضخنيِاِةر ِ atauنماِ ِنيِدزوُدرةنيِ ِأننحءد ِنغضيِدر ِاضلنضخنيِاِةر nashabkan. Contoh:
نل ِ Dan apabila kalimatnya tidak sempurna dan negatif, maka engkau perlakukan sesuai ‘amilnya. Contoh:
صضل ِةبنغضيِةر ِاضلنضخنيِاِةر
.نتصت ة
نقاِنم ِاضلنقضوُدم ِنخنل ِ ِ (hasya) boleh dinashab atau dijar. Contoh:نحاِنشاِ ِ (‘ada), danنعندا ِ (khala),نخنل Mustatsna dengan
.نحاِنشاِ ِنبضكظرا ِنوُنبضكمر , atauنعندا ِنعضمظرا ِنوُنعضممروُ , atauنزضيِظدا ِنوُنزضيِمد
Isim yang terletak setelah perangkat dari ketiga perangkat pengecualian ini, boleh engkau nashabkan dan
boleh engkau jar-kan. Rahasianya adalah bahwa perangkat-perangkat ini bisa berfungsi sebagai fi’il pada
satu waktu dan bisa berfungsi sebagai huruf di waktu lain sesuai pembahasan yang lalu. Jadi, jika engkau
tetapkan perangkat itu sebagai fi’il, maka engkau nashabkan kata setelahnya sebagai maf’ul bih. Fa’ilnya
adalah dhamir wajib mustatir. Dan jika engkau tetapkan perangkat itu sebagai huruf, maka engkau
khafdh-kan kata setelahnya sebagai majrur dengan huruf tersebut.
ك ِأنصن ِ ب ِنذلة ن
ب ِنماِ ِنبضعندنهاِِ ٍ،نوُنسنب د ص د حندمة ِةمضندهصن ِ)نماِ(ُ ِهنهةذةه ِنوُنج ن
ب ِنن ض ت ِنعنلىَّ ِنوُا ة صندةرصيِةة؛ ِنفضإضن ِنتنقصدضم ن نوُنمنحرل ِهنهنذا ِالصتنرردةد ِةفيِنماِ ِإةنذا ِنل ضم ِنتنتنقصد ضم ِنعنلضيِةهصن ِ)نماِ(ُ ِاضلنم ض
ض
ضدهِ ٍ،نوُننحدوُِ َ: ض
ب ِ)نزيِد(ُ ِنوُنخف دض صندةرصيِةة ِنل ِنتضددخدل ِإةصل ِنعنلىَّ ِاضلنضفنعاِةل؛ ِنفدهصن ِأنضفنعاِءل ِألنبتة ِإةن ِنسنبنقتدهصنِ ٍ،نفننحدوُ)ِ َ:نقاِنم ِالنقوُدم ِنخل ِنزيِد(ُ ِنيِدجوُز ِةفيِةه ِننص د
ض د ض ن ض ض ض ض ض ص ض )نماِ(ُ ِاضلنم ض
ا ِدسضبنحاِننده ِنوُنتنعاِنلىَّ ِأنضعنلىَّ ِنوُأنضعنلدمب ِ)نزضيِد(ُ ِنوُ د
ص د ض
).نقاِنم ِالنقضوُدم ِنماِ ِنخنل ِنزضيِظدا(ُ ِنل ِنيِدجوُدز ِةفيِةه ِإةصل ِنن ض
ِ ma mashdariyyah. Adapun jika salahنماِ Letak perbedaan ini pada kalimat yang tidak didahului oleh
satunya didahului oleh ma ini, maka wajib nashab kata setelahnya. Dan sebabnya adalah bahwa ma
mashdariyyah hanya bisa masuk kepada fi’il. Jadi, jika ma mashdariyyah mendahului perangkat-
, Zaid boleh dinashab atauنقاِنم ِاضلنقضوُدم ِنخنل ِنزضيِد perangkat tersebut, maka kata setelahnya pasti fi’il. Contoh:
, Zaid hanya boleh dinashab. Dan Allah subhanahu wa ta’alaنقاِنم ِاضلنقضوُدم ِنماِ ِنخنل ِنزضيِظدا dikhafdh. Adapun contoh:
a’la wa a’lam.
شدروُ د
ط ِإةضعنماِةل ِ)نل(ُ ِنعنمنل ِإةصن د
ِ (la) menashabkan isim nakirah dengan tanpa tanwin, apabila la tersebutنل . Ketahuilah bahwaنل Bab
.نل ِنردجنل ِةفيِ ِالصداةر bertemu langsung dengan nakirah dan la tersebut tidak berulang. Contoh:
ب ِاضلضسنم ِلنضفظظاِ ِأنضوُ ِنمنحظمل ِنوُنتضرنفدع ِاضلنخنبنر س ِنتضعنمدل ِنعنمنل ِ)إةصن(ُ ِنفنتضن ة
ص د .نوُأندقوُدلِ َ:اضعلن ضم ِأنصن ِ)نل(ُ ِالصناِةفنيِةة ِلةضل ة
جضن ة
:نوُةهنيِ ِنل ِنتضعنمدل ِهنهنذا ِاضلنعنمنل ِدوُدجوُظباِ ِإةصل ِةبأ نضرنبنعةة ِ د
شدروُمط
ِ (inna), sehingga ia menashabkan isimإةصن Ketahuilah, bahwa la nafi lil jins berfungsi seperti ‘amalnya
secara lafazh atau secara mahall (kedudukan) dan merafa’kan khabar.
Dan la ini tidak wajib ber’amal demikian kecuali dengan empat syarat:
Isim la bersambung langsung dengan la, yakni tidak terpisahkan walaupun dengan khabar,
ف(ُ ِنفنيِضددخدل ِةفيِةه ِاضلدمنثصنىَِّ ٍ،نوُنجضمدع ِالصتضكةسيِةرِ ٍ،نوُنجضمدع ِاضلدمنذصكةر ِ ضاِظفاِ ِنوُنل ِنشةبيِظهاِ ِةباِضلدم ن
ضاِ ة ب ِاضلدمنناِندىَِ ٍ،نفدهنوُ)ِ َ:نماِ ِنلضيِ ن
س ِدم ن أنصماِ ِاضلدمضفنردد ِةفيِ ِهنهنذا ِاضلنباِ ة
بِ ٍ،نوُةفيِ ِنباِ ة
.الصساِلةدمِ ٍ،نوُنجضمدع ِاضلدمنؤصن ة
ث ِالصساِلةدم
Dan hukumnya adalah dia mabni atas apa yang dia dinashab dengannya. Sehingga, apabila nashabnya
. Apabila nashabnya dengan huruf ya` -نل ِنردجنل ِةفيِ ِالصداةر dengan fathah, maka mabni atas fathah, contoh:
. Apabilaنل ِنردجلنضيِةن ِةفيِ ِالصداةر yaitu pada mutsanna dan jamak mudzakkar salim -, maka mabni atas ya`. Contoh:
nashabnya dengan kasrah sebagai pengganti dari fathah – yaitu pada jamak muannats salim -, maka
ت ِاضلنيِضوُنم mabni atas kasrah. Contoh: .نل ِ ن
صاِلةنحاِ م
ب ِةعضلمم ِنمضمدقوُ ء
ت(ُ ب ِةباِضلنفضتنحةة ِالصظاِةهنرةة ِأنضوُ ِةبنماِ ِنناِ ن
ب ِنعضننهاِِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نل ِنطاِلة ن ف ِنفديِضن ن
ص د .نوُأنصماِ ِاضلدم ن
ضاِ د
Adapun mudhaf, maka dinashab dengan fathah yang tampak atau dengan yang menggantikannya.
ب ِةعضلمم ِنمضمدقوُ ء
ت Contoh: ِ (Tidak ada penuntut ilmu yang dibenci).نل ِنطاِلة ن
ب ِةباِضلنفضتنحةةِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:نل ِدمضسنتةقيِظماِ ِنحاِلدده ِ ف ِةفيِ ِاضلدحضكةمِ َ:أنضي ِديِضن ن
ص د صنل ِةبةه ِنشضيِءء ِةمضن ِنتنماِةم ِنمضعنناِده(ُ ِ– ِنفةمضثدل ِاضلدم ن
ضاِ ة ف ِ– ِنوُدهنوُ ِ)نماِ ِاصت ن نوُأنصماِ ِالصشةبيِده ِةباِضلدم ن
ضاِ ة
س(ُ .نبضيِنن ِالصناِ ة
Adapun yang menyerupai mudhaf –yaitu setiap apa yang kesempurnaan makna bersambung
نل ِدمضسنتةقيِظماِ ِنحاِلدده ِنبضيِنن ِ dengannya-, maka hukumnya seperti mudhaf, yakni dinashab dengan fathah. Contoh:
.الصناِ ة
س
ت)ِ َ:نل ِ ت ِقدول ن ب ِةتوكنرادر ِنل ِننوحدوُ)ِ َ:نل ِةفيِ ِالصداةر ِنردجءل ِنوُنل ِاومنرأنءة(ُ ِنفإةون ِنتنكصرنر و
ت ِنجاِنز ِإةوعنماِلدنهاِ ِنوُإةولنغاِدؤنهاِِ ٍ،نفإةون ِةشوئ ن ب ِالصروفدع ِنوُنوُنج ن
نفإةون ِنلوم ِدتنباِةشورنهاِ ِنوُنج ن
ت)ِ َ:نل ِنردجءل ِةفيِ ِالصداةر ِنوُنل ِاومنرأنة(ُء و د
ت ِقل ن و ن ن
.نردجنل ِةفيِ ِالصداةر ِنوُل ِاومنرأظة(ُ ِنوُإةون ِةشئ ن
Adapun apabila la tidak bertemu langsung dengan isimnya, maka wajib rafa’ dan wajib mengulang la.
. Adapun apabila la-nya berulang, maka boleh engkau terapkan dan bolehنل ِةفيِ ِالصداةر ِنردجءل ِنوُنل ِاضمنرأنةء Contoh:
. Dan apabila engkauنل ِنردجنل ِةفيِ ِالصداةر ِنوُنل ِاضمنرأنظة engkau abaikan. Jadi, jika engkau mau, engkau bisa katakan:
.نل ِنردجءل ِةفيِ ِالصداةر ِنوُنل ِاضمنرأنةء mau, engkau bisa ucapkan:
ب ِنعنمةل ِ)نل(ُ ِنعنمنل ِ)إصن(ُ ِأنضرنبنعءةِ ٍ،نوُهنهنذا ِاضلنكنلدم ِةفيِ ِنبنيِاِن ِاضلدحضكم ِإضذ ِاضخنتصل ِنشضر ء
ط ِةمنن ِالرشدروُةط ِاضلنضرنبنعةة ِالصساِةبنقةة .نوُأندقوُدلِ َ:نقضد ِنعنرضف ن
ت ِأنصن ِ د
شدروُنط ِدوُدجوُ ة
ة ة ة ة
صءل ِنماِ ِ ب ِإضلنغاِدء ِ)نل(ُ ِنوُةتضكنرادرنهاِِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نل ِدمنحصمءد ِنزانرةنيِ ِنوُنل ِنبضكءر(ُ ِنوُإةنذا ِنف ن
صنل ِنبضيِنن ِنل ِنوُاضسةمنهاِ ِنفاِ ة ك ِأنصنده ِإةنذا ِنوُنقنع ِنبضعند ِ)نل(ُ ِنمضعةرنفءة ِنوُنج ن نوُنبنيِاِدن ِنذلة ن
ف ِنخنبمر ِدمنقصدمِ ٍ،نوُ)نل(ُ ِنناِةفنيِة ِء
م
د ن ص ء
ك ِإةضلنغاِدؤنهاِ ِنوُةتكنرادرنهاِ ِننضحدوُ ِ﴿ل ِةفيِنهاِ ِنغضوُءل ِنوُل ِده ضم ِنعننهاِ ِديِننزفوُنن﴾َ ِنفنغضوُءلِ َ:دمضبنتندأ ِدمنؤخءرِ ٍ،نوُةفيِنهاِِ َ:دمنتنعلءق ِةبنمضحذوُ ة
د ض ض ن ن ض ب ِنكهنذلة ن نوُنج ن
ض
جضب ِإةضعنماِلدنهاِِ ٍ،نبضل ِنيِدجوُدز ِإةضعنماِلدنهاِ ِإةنذا ِاضسنتضوُنفضت ِنبةقصيِنة ِالرشدروُةطِ ٍ،نوُنيِدجوُدز ِإةضهنماِلدنهاِ؛ ِنفنتدقوُدل ِنعنلىَّ ِالةضعنماِةل ِ)نل ِنردجنل ِةفيِ ِ ة يِ
ن ضم ِ ن ل ل(ُ ِن ض
ت ِ) ر
ن ر
ص ن
ك ن
ت ذا ِن إ وُ
ن ء
ةِ ٍ، دمضهنمنل
ة
.الصدار ِنوُنل ِاضمنرأنظة(ُ ِةبنفضتح ِنردجمل ِنوُاضمنرأنمةِ ٍ،نوُنتدقوُدل ِنعنلىَّ ِاضلضهنماِةل)ِ َ:نل ِنردجءل ِةفيِ ِالصدار ِنوُنل ِاضمنرأنءة(ُ ِةبنرضفع ِنردجمل ِنوُاضمنرأمةن
ة ة ة ة ة
Engkau telah mengetahui bahwa syarat-syarat wajib ِنلber’amal ِإةصنada empat. Dan pembahasan sekarang
adalah penjelasan hukum apabila ada salah satu syarat dari empat syarat tersebut tidak terpenuhi.
Penjelasannya adalah apabila isim ma’rifah terletak setelah la, maka wajib membatalkan ‘amal la dan
wajib mengulangnya, contoh: نل ِدمنحصمءد ِنزانرةنيِ ِنوُنل ِنبضكءر. Dan apabila ada pemisah antara la dengan isimnya,
maka tidak wajib membatalkan ‘amal la dan mengulangnya, contoh: نل ِةفيِنهاِ ِنغضوُءل ِنوُنل ِده ضم ِنعضننهاِ ِديِضننزدفوُنن. Di sini نغضوُءل
adalah mubtada` mu`akhkhar (diakhirkan), dan ِ ِةفيِنهاadalah muta’alliq (berkaitan) dengan khabar
muqaddam (didahulukan) yang dihilangkan, dan ِنلadalah la nafi yang tidak memiliki ‘amal. Dan apabila
la berulang, ‘amalnya tidak wajib diterapkan, tapi boleh menerapkannya apabila memenuhi syarat-syarat
yang lain dan boleh pula membatalkan ‘amalnya. Jadi, jika engkau terapkan, engkau bisa katakan: ِ نل ِنردجنل
ِةفيِ ِالصداةر ِنوُنل ِاضمنرأنظةdengan memfathah ِنردجلdan اضمنرنأة. Dan jika engkau abaikan, engkau boleh mengatakan: ِ نل
ِنردجءل ِةفيِ ِالصداةر ِنوُنل ِاضمنرأنةءdengan merafa’ ِنردجلdan اضمنرنأة.
َاضلدمنناِندى
(َب ِاولدمنناِندى
ف )نباِ د ف ِنوُالصشةبيِده ِةباِولدم ن
ضاِ ة صوُندةة ِنوُاولدم ن
ضاِ د َ ِاولدموفنردد ِاولنعنلدم ِنوُالصنةكنردة ِاولنموق د:اولدمنناِندىَ ِنخومنسدة ِأنوننوُامع.
صوُنددة ِنوُالصنةكنردة ِنغويِدر ِاولنموق د
mudhaf
Munada (yang dipanggil) secara bahasa adalah yang dituntut untuk datang atau untuk memperhatikan
secara mutlak. Adapun secara istilah ahli nahwu adalah yang dituntut untuk datang dengan
menggunakan lafazh ِ ِنيِاatau salah satu saudara-saudaranya. Saudara-saudara ِ ِنيِاadalah:
ِأننيِا, contoh: ف ( ِأننيِاِ ِنشنجنر ِاضلنخاِدبوُةر ِنماِ ِلننك ِدموُةرظقاِ ِنكأ نصن نWahai pohon Khabur, mengapa engkau hijau
ك ِلن ضم ِنتضجنزضع ِنعنلىَّ ِاضبةن ِنطةريِ م
dan lebar daunnya seakan-akan engkau tidak sedih atas (kematian) putra Tharif).
ب ِاضلةعضلةم ِاضجنتةهضد(ُ
فِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنطاِلة ن ِ –ِ ٤.اضلدم ن
ضاِ د
صنل ِةبةه ِنشضيِءء ِةمضن ِنتنماِةم ِنمضعنناِدهِ ٍ،نسنوُاءء ِأننكاِنن ِهنهنذا ِاضلدمصت ة
صدل ِةبةه ِنمضردفوُظعاِ ِةبةهِ ٍ،ننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنحةميِظدا ِةفضعلدده(ُ ِأن ضم ِنكاِنن ِ فِ ٍ،نوُدهنوُِ َ:نماِ ِاصت ن ِ –ِ ٥الصشةبيِده ِةباِضلدم ن
ضاِ ة
ض ظ
حمباِ ِلةلنخضيِةر(ُ ص
ف ِنجلر ِنيِنتنعلدق ِةبةه ِننضحدوُ ِ)نيِاِ ِدم ة ن ظ
صوُظباِ ِةبةه ِننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنحاِةفظاِ ِندضرنسده(ُ ِأ ضم ِنكاِنن ِنمضجدروُظرا ِةبنحضر ة ض
.نمن د
نيِاِ ِدمنحصمددِ ,نيِاِ ِنفاِةطنمدةِ ,نيِاِ ِدمنحصمنداةنِ ,نيِاِ ِ ). Contohnya:نل( Mufrad ‘alam. Pengertian mufrad di sini telah berlalu di bab
ت , danنفاِةطنمنتاِةنِ ,نيِاِ ِدمنحصمددوُنن
.نيِاِ ِنفاِةطنماِ د
Nakirah maqshudah, yaitu: yang dimaksud dengannya adalah satu orang yang sudah tertentu dimana
, engkau inginkan satu orangنيِاِ ِنظاِلةدم bisa untuk memutlakkan lafazh tersebut tertuju kepadanya. Contoh:
tertentu.
Nakirah ghairu maqshudah, yaitu: yang dimaksudkan dengannya seseorang yang belum ditentukan.
ِ (Wahai orang yang lalai, perhatikanlah).نيِاِ ِنغاِةفظل ِنتننصبضه Contohnya adalah ucapan seorang pemberi nasihat:
Dia tidak menginginkan satu orang tertentu, namun yang ia inginkan adalah setiap orang yang bisa
ِ (lalai).نغاِةفل disematkan padanya lafazh
ضنم ِةمون ِنغويِةر ِنتونةوُيِمنِ ٍ،ننوحدوُ ِ)نيِاِ ِنزويِدد(ُ ِنوُ ِ)نيِاِ ِنردجدل(ُ ِنوُالصثنلنثدة ِاولنباِةقنيِدة ِنمون د
صوُنبءة ِنل ِنغويِدر .نفأ نصماِ ِاولدموفنردد ِاولنعلندم ِنوُالصنةكنردة ِاولنموق د
صوُنددة ِنفديِوبنننيِاِةن ِنعنلىَّ ِال ص
.نيِاِ ِنردجدل ِ danنيِاِ ِنزضيِدد Adapun mufrad ‘alam dan nakirah, mabni atas tanda dhammah tanpa tanwin. Contoh:
Dan ketiga sisanya dinashab, tidak yang lain.
Jika munada berupa mufrad atau nakirah maqshudah, maka ia mabni atas tanda rafa’nya. Jadi, apabila ia
ت , danنيِاِ ِدمنحصمددِ ,نيِاِ ِنفاِةطنمدةِ ,نيِاِ ِنردجدل dirafa’ dengan dhammah, maka mabni atas tanda dhammah. Contoh:.نيِاِ ِنفاِةطنماِ د
Dan apabila ia dirafa’ dengan alif sebagai pengganti dari dhammah –yaitu mutsanna-, maka ia mabni atas
. Dan apabila ia dirafa’ dengan wawu sebagai pengganti dari dhammahنيِاِ ِنفاِةطنمنتاِةن ِ danنيِاِ ِدمنحصمنداةن alif. Contoh:
.نيِاِ ِدمنحصمددوُنن –yaitu jamak mudzakkar salim-, maka ia mabni atas wawu. Contoh:
ب ِةباِضلنفضتنحةة ِأنضوُ ِنماِ ِنناِ ن
ب ِنعضننهاِ ِننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنجاِةهظل ِنتنعلص ضم(ُ ِنوُ ِ)نيِاِ ِنكدسوُظل ِ ف ِنفإةصنده ِديِضن ن
ص د ضاِ ةضاِظفاِ ِأنضوُ ِنشةبيِظهاِ ِةباِضلدم ن نوُإةضن ِنكاِنن ِاضلدمنناِندىَ ِننةكنرظة ِنغضيِنر ِنمضق د
صوُندمة ِأنضوُ ِدم ن
ضنجضر ِةمنن ِ يِ(ُ ِنوُننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنراةغظباِ ِةفيِ ِالرسضؤددةد ِنل ِنت ض ح ص ض ن
ب ِالنرفنعةة ِثاِةبضر ِنعنلىَّ ِالصسضع ة ب ِاضلنمضجةد ِاضعنمضل ِنلده(ُ ِنوُ ِ)نيِاِ ِدم ةأنضقةبضل ِنعنلىَّ ِنماِ ِنيِضننفدعنك(ُ ِنوُننضحدوُ ِ)نيِاِ ِنراةغ ن
ض
صاِ ِنعنلىَّ ِالنخضيِةر ِاضسنتةق ضم(ُ .النعنمةل(ُ ِنوُ ِ)نيِاِ ِنحةريِ ظ ض
Adapun bila munada berupa nakirah ghairu maqshudah atau mudhaf atau syabih bil mudhaf, maka ia
ب ِاضلنمضجةد ِاضعنمضل ِ dinashab dengan fathah atau penggantinya. Contoh: نيِاِ ِنجاِةهظل ِنتنعلص ضمِ ,نيِاِ ِنكدسوُظل ِأنضقةبضل ِنعنلىَّ ِنماِ ِنيِضننفدعنكِ ,نيِاِ ِنراةغ ن
ن ض
ب ِالنرفنعةة ِثاِةبضر ِنعنلىَّ ِالصسضعيِة نيِاِ ِنراةغظباِ ِةفيِ ِ ِ (Wahai yang mencintai kedudukan yang tinggi, teruslah berusaha),نلدهِ ,نيِاِ ِدم ة
ح ص
صاِ ِنعنلىَّ ِاضلنخضيِةر ِ ِ (Wahai pecinta kekuasaan, janganlah engkau jenuh beramal), danالرسؤدةد ِل ِتضنجر ِةمنن ِالنعنمةل
ض ض ض ن ن د ض نيِاِ ِنحةريِ ظ
.اضسنتةق ضم
اضلنمضفدعوُدل ِنلده
Bab Maf’ul min Ajlih. Yaitu isim manshub yang disebutkan untuk menjelaskan sebab terjadinya
ِ (Zaid berdiri untuk memuliakan ‘Amr) danنقاِنم ِنزضيِءد ِإةضجنلظل ِلةنعضممروُ perbuatan. Contohnya adalah ucapanmu:
صضددتنك ِاضبةتنغاِنء ِنمضعدروُةف ن
ك ِ (Aku menuju engkau untuk mendapatkan kebaikanmu).نق ن
بِ ٍ،الصةذي ِديِضذنكدر ِنبنيِاِظناِ صةطنلةح ِالرننحاِةة ِةعنباِنرءة ِنعضن ِ)اضلضسةمِ ٍ،اضلنمضن د
صوُ ة نوُأندقوُدلِ َ:اضلنمضفدعوُدل ِةمضن ِأنضجلةةه ِ–نوُديِنقاِدل ِ)اضلنمضفدعوُدل ِةلنضجلةةه(ُِ ٍ،نوُ)اضلنمضفدعوُدل ِنلده(ُِ -دهنوُ ِةفيِ ِا ض
ب ِدوُدقوُةع ِاضلةفضعةل(ُ .لةنسنب ة
Maf’ul min ajlih disebut pula maf’ul li ajlih dan maf’ul lahu menurut istilah ahli nahwu adalah ungkapan
dari isim manshub yang disebutkan untuk menjelaskan sebab terjadinya perbuatan.
Dan ucapan kami: “isim” mencakup isim sharih dan isim yang dita`wil dengannya.
:نوُنل ِدبصد ِةفيِ ِاضلضسةم ِالصةذي ِنيِنقدع ِنمضفدعوُظل ِنلده ِةمضن ِأنضن ِنيِضجنتةمنع ِةفيِةه ِنخضمنسدة ِأ ددموُمر
.اضلنصوُدلِ َ:أنضن ِنيِدكوُنن ِنم ض
صندظرا
.نوُالصثاِةنيِِ َ:أنضن ِنيِدكوُنن ِنقضلةبظميِاِِ ٍ،نوُنمضعننىَّ ِنكضوُةنةه ِنقضلةبظميِاِ ِأنصل ِنيِدكوُنن ِنداظمل ِنعنلىَّ ِنعنممل ِةمضن ِأنضعنماِةل ِاضلنجنوُاةرةح ِنكاِضلنيِةد ِنوُاللننساِةن ِةمضثدل ِ)ةقنرانءة(ُ ِنوُ) ن
ضضرب(ُ
berupa mashdar.
berupa amalan hati. Maknanya bahwa isim tersebut tidak menunjukkan amalan anggota tubuh semisal
ضضرب ِ danةقنرانءة tangan dan lisan, seperti
.ن
berupa alasan untuk kata sebelumnya.
Dinashab
Dijar dengan huruf jar yang menunjukkan ta’lil (alasan) seperti huruf lam.
:نوُاضعلن ضم ِأنصن ِلةضلضسةم ِالصةذي ِنيِنقدع ِنمضفدعوُظل ِةلنضجلةةه ِنثنل ن
ث ِنحاِنل م
ت
.ا ض د
لوُنلىَِّ َ:أنضن ِنيِدكوُنن ِدمضقنتةرظناِ ِةبأ نضل
Dan ketahuilah, bahwa isim yang menjadi maf’ul li ajlih ada tiga keadaan:
berupa mudhaf.
ف ِاضلنجنرِ ٍ،إةصل ِأنصنده ِنقضد ِنيِنتنرصجدح ِأننحدد ِاضلنوُضجنهضيِةنِ ٍ،نوُنقضد ِنيِضسنتةوُنيِاِةن ِةفيِ ِاضلنجنوُاةز ب ِنوُاضلنجرر ِةبنحضر ة ص د .نوُةفيِ ِنجةميِةع ِهنهةذةه ِاضلنضحنوُاةل ِنيِدجوُدز ِةفيِةه ِالصن ض
ك ِلةنمنحصبةة ِأنندةبنك(ُ ك ِنمنحصبنة ِأنندةبنك(ُ ِأنضوُ ِ)دزضردت ن بِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:دزضردت ن ص ن ف ِنوُأنضن ِنيِضن ةضاِظفاِ ِنجاِنز ِنجنوُاظزا ِدمنتنساِةوُظيِاِ ِأنضن ِديِنجصر ِةباِضلنحضر ة .نوُإةضن ِنكاِنن ِدم ن
ا ِأنضعنلدم
فِ ٍ،نوُ د ت ِإةضجنلظل ِلةضل دضسنتاِةذ(ُ ِنوُنيِةقرل ِنجررده ِةباِضلنحضر ة بِ ٍ،ننضحدوُ)ِ َ:قدضم د ص ن ضاِنفةة ِنفاِضلنضكنثدر ِةفيِةه ِأنضن ِنيِضن ة
.نوُإةضن ِنكاِنن ِدمنجصرظدا ِةمضن ِ)أنضل(ُ ِنوُةمنن ِاضلة ن
Dan pada seluruh keadaan tersebut boleh dinashab dan dijar dengan huruf jar. Hanya saja salah satunya
terkadang lebih kuat dan terkadang sama kuat.
Apabila diawali dengan alif lam, maka seringnya dijar dengan huruf jar yang menunjukkan ta’lil. Contoh:
ت ِاضبةنيِ ِةللصتضأةديِ ة
ب ضنرضب د
. Dan jarang dinashab.ن
Apabila berupa mudhaf, maka boleh dijar dengan huruf jar dan boleh dinashab, keduanya sama kuat.
ك Contoh:ك ِنمنحصبنة ِأنندةب ن ك ِلةنمنحصبةة ِأنندةب ن
ك ِ atauدزضردت ن .دزضردت ن
ت ِإةضجنلظل ِلةضل دضسنتاِةذ Apabila tidak diawali alif lam dan bukan idhafah, maka seringnya dinashab. Contoh:
. Danقدضم د
jarang dijar dengan huruf jar. Wallahu a’lam.
اضلنمضفدعوُدل ِنمنعده
ب ِاولنموفدعوُةل ِنمنعده( ب ِالصةذي ِديِوذنكدر ِلةنبنيِاِةن ِنمون ِفدةعنل ِنمنعده ِاولةفوعدلِ ٍ،ننوحدوُ ِنقووُلةنك)ِ َ:نجاِنء ِاولنةميِدر ِنوُاولنجويِ ن
ش(ُ ِنوُ ِ)اوسنتنوُىَ ِاولنماِدء ِ )نباِ د نوُدهنوُِ َ:اولةوسدم ِاولنمون د
صوُ د
.نوُاولنخنشنبة(ُن
Bab Maf’ul Ma’ahu. Yaitu isim manshub yang disebutkan untuk menjelaskan siapa yang menyertainya
ش dalam perbuatan. Contohnya ucapanmu: ِ (Pemimpin itu datang bersama tentara) danنجاِنء ِاضلنةميِدر ِنوُاضلنجضيِ ن
ِ (Air itu naik bersama sepotong kayu).اضسنتنوُىَ ِاضلنماِدء ِنوُاضلنخنشنبنة
ت ِالصةتيِ ِنوُنقنع ِاضلةفضعدل ِ ب ِةباِضلةفضعةل ِأنضوُ ِنماِ ِةفيِةه ِنمضعننىَّ ِاضلةفضعةل ِنوُدحدروُةفةهِ ٍ،الصدارل ِنعنلىَّ ِالصذا ة ضنلدةِ ٍ،اضلنمضن د
صوُ د نوُأندقوُدلِ َ:اضلنمضفدعوُدل ِنمنعده ِةعضنند ِالرننحاِةة ِدهنوُ ِ)اضلضسدمِ ٍ،اضلنف ض
صاِنحنبةتنهاِِ ٍ،اضلنمضسدبوُدق ِةبنوُاموُ ِدتةفيِدد ِاضلنمةعصيِنة ِنن ظم
صاِ(ُ .ةبدم ن
Maf’ul ma’ah menurut ahli nahwu adalah isim tambahan yang manshub dengan fi’il atau yang
mempunyai makna fi’il dan huruf-hurufnya, yang menunjukkan atas substansi yang menyertai dalam
perbuatan itu dan diawali dengan huruf wawu yang memberi faidah kebersamaan.
Ucapan kami: “isim” mencakup isim mufrad, mutsanna, dan jamak; mudzakkar dan mutsanna. Yang
diinginkan adalah isim sharih bukan yang dita`wil. Sehingga, fi’il, huruf, dan jumlah (kalimat) tidak bisa
menjadi maf’ul ma’ah.
س ِنفاِةعظلِ ٍ،نوُنل ِدمضبنتندظأِ ٍ،نوُنل ِنخنبظراِ ٍ،نوُنخنرنج ِةبةه ِاضلدعضمنددةِ ٍ،ننضحدوُ ِ)اضشنتنر ن
ك ِنزضيِءد ِنوُنعضمءروُ(ُ س ِدرضكظناِ ِةفيِ ِاضلنكنلةم؛ ِنفنلضيِ ن .نوُنقضوُلدنناِ)ِ َ:اضلنف ض
ضنلدة(ُ ِنمضعنناِده ِأنصنده ِنلضيِ ن
Ucapan kami: “tambahan” maknanya isim tersebut bukan merupakan inti kalimat. Jadi, isim tersebut
اضشنتنر ن
ك ِ bukan fa’il, mubtada`, dan khabar. Sehingga inti kalimat tidak bisa menjadi maf’ul ma’ah. Contoh:
.نزضيِءد ِنوُنعضمءروُ
ب ِةباِضلةفضعةل ِأنضوُ ِنماِ ِةفيِةه ِنمضعننىَّ ِاضلةفضعةل ِنوُدحدروُةفةه(ُ ِنيِددرل ِنعنلىَّ ِأنصن ِاضلنعاِةمنل ِةفيِ ِاضلنمضفدعوُةل ِنمنعده ِنعنلىَّ ِ ن
ضضرنبضيِةن :نوُنقضوُلدنناِ)ِ َ:اضلنمضن د
صوُ د
ضءر ِنوُاضلنجضيِ ن
ش(ُ .الصثاِةنيِِ َ:اضلضسدم ِالصدارل ِنعنلىَّ ِنمضعننىَّ ِاضلةفضعةل ِاضلدمضشنتةمدل ِنعنلىَّ ِدحدروُةفةهِ ٍ،نكاِضسةم ِاضلنفاِةعةل ِةفيِ ِننضحةوُ ِ)اضلنةميِدر ِنحاِ ة
”Ucapan kami: “manshub dengan fi’il atau yang mempunyai makna fi’il dan huruf-hurufnya
menunjukkan bahwa ‘amil untuk maf’ul ma’ah ada dua macam:
Ucapan kami: “didahului dengan wawu yang merupakan nash menunjukkan kepada kebersamaan”,
definisi ini mengeluarkan isim yang didahului dengan wawu tapi bukan nash yang menunjukkan kepada
ضنر ِدمنحصمءد ِنوُنخاِلةءد kebersamaan. Contoh:
.نح ن
:نوُاضعلن ضم ِأنصن ِاضلضسنم ِاضلنوُاةقنع ِنبضعند ِاضلنوُاةوُ ِنعنلىَّ ِننضوُنعضيِةن
Dan ketahuilah bahwa isim yang terletak setelah wawu ada dua jenis:
Isim yang boleh nashab sebagai maf’ul ma’ah dan boleh mengikuti i’rab isim sebelumnya karena di’athaf
padanya.
صنباِنح(ُ ِنفإةصن ِاضلنجنبنل ِ ت ِنوُاضلةم ضك ِنماِ ِنبضعند ِاضلنوُاةوُ ِلةنماِ ِنقضبنلنهاِ ِةفيِ ِاضلدحضكةمِ ٍ،ننضحدوُ ِ)أننناِ ِنساِةئءر ِنوُاضلنجنبنل(ُ ِنوُننضحدوُ ِ)نذانكضر د
صصح ِنتضشةريِ دأنصماِ ِالصنضوُدع ِاضلنصوُدل ِنفنمنحلرده ِإةنذا ِنل ضم ِنيِ ة
صرح ِنتضشةريِدكده ِلةضلدمنتنكلنةم ِةفيِ ِاضلدمنذانكنرةةِ ٍ،نوُنقضد ِنمصثنل ِاضلدمنؤلن د
ف ِلةهنهنذا ِالصنضوُةع ِةبنقضوُلةةه)ِ َ:اضسنتنوُىَ ِ صنباِدح ِنل ِنيِ ة صرح ِنتضشةريِدكده ِلةضلدمنتنكلنةم ِةفيِ ِالصسضيِةرِ ٍ،نوُنكنذلةنك ِاضلةم ض نل ِنيِ ة
ض ض
.النماِدء ِنوُالنخنشنبنة(ُ
Adapun jenis pertama, tempatnya adalah ketika isim setelah wawu tidak sama hukumnya dengan isim
صنباِنح ِ danأننناِ ِنساِةئءر ِنوُاضلنجنبنل sebelumnya. Contoh:
ت ِنوُاضلةم ض
ِ (gunung) tidak bisa bersama dengan siاضلنجنبل . Karenaنذانكضر د
صنباِح pembicara dalam sebuah perjalanan. Demikian pula ِ (pelita) tidak bisa bersama dengan siاضلةم ض
pembacara dalam sebuah mudzakarah (mengulang pelajaran). Dan penyusun telah memberi permisalan
.اضسنتنوُىَ ِاضلنماِدء ِنوُاضلنخنشنبنة dalam jenis ini dengan ucapan beliau:
ب ِ)دمنحصممد(ُ ِنعنلىَّ ِأنصنده ِنمضفدعوُءل ِ ص د ك ِنماِ ِنبضعند ِاضلنوُاةوُ ِلةنماِ ِنقضبلننهاِ ِةفيِ ِاضلدحضكةم ِننضحدوُ ِ)نح ن
ضنر ِنعلةييِ ِنوُدمنحصمءد(ُ ِنفإةصنده ِنيِدجوُدز ِنن ض صصح ِنتضشةريِ د نوُأنصماِ ِالصثاِةنيِ ِنفنمنحلرده ِإةنذا ِ ن
ض
ضوُةرِ ٍ،نوُنقضد ِنمصثنل ِالدمنؤلن د
ف ِلةهنهنذا ِالصنضوُةع ِةبنقضوُلةةهِ َ: ض ن
ف ِنعنلىَّ ِ)نعلةليِ(ُ؛ ِةلصن ِدمنحصمظدا ِنيِدجوُدز ِاضشةتنرادكده ِنمنع ِنعلةليِ ِةفيِ ِالدح د طوُ ء نمنعدهِ ٍ،نوُنيِدجوُدز ِنرضفدعده ِنعنلىَّ ِأنصنده ِنمضع د
ش(ُ ض ض ن ض
).نجاِنء ِالةميِدر ِنوُالنجيِ ن
Adapun jenis kedua, tempatnya adalah ketika isim setelah wawu bisa bersama isim setelahnya dalam hal
ضنر ِنعلةييِ ِنوُدمنحصمءد hukum. Contoh:
’ِ boleh dinashab sebagai maf’ul ma’ah dan boleh dirafaدمنحصمد , makaنح ن
. Karena Muhammad bisa bersama dengan ‘Ali dalam hal kehadiran. Danنعلةميِ sebagai ma’thuf dari
ش penyusun telah memberi contoh dalam jenis ini dengan perkataan beliau: .نجاِنء ِاضلنةميِدر ِنوُاضلنجضيِ ن
ت ِدهنناِ ن
ك .نوُأنصم ِنخنبدر ِنكاِنن ِنوُأننخنوُاةتنهاِ ِنوُاوسدم ِإةصن ِنوُأننخنوُاةتنهاِ ِنفنقود ِنتنقصدنم ِةذوكدردهنماِ ِةفيِ ِاولنموردفوُنعاِ ة
تِ ٍ،نوُنكنذالةنك ِالصتنوُاةبدع ِنفنقود ِنتنقصدنم و
Adapun khabar kana dan saudara-saudaranya dan isim inna dan saudara-saudaranya, telah lewat
penyebutannya di isim-isim yang dirafa’. Demikian pula tawabi’ juga telah berlalu di sana.
Termasuk isim-isim yang dinashab adalah isim inna dan saudara-saudaranya, khabar kana dan saudara-
saudaranya, dan isim yang mengikuti isim manshub. Dan penjelasannya telah berlalu di bab-babnya,
sehingga tidak perlu kita ulangi.
Bab Isim-isim yang Dikhafdh. Isim yang dikhafdh ada tiga jenis:
Yang mengkhafdh berupa huruf di antara huruf-huruf khafdh yang telah berlalu penjelasannya di awal
ِنخاِةلد , kataأنضشنفضق د
ت ِنعنلىَّ ِنخاِلةمد ِ dari perkataanmu:نخاِةلد kitab dan akan penyusun sebutkan setelah ini. Contohnya
ِ yang termasuk dari huruf khafdh.نعنلىَّ dijar dengan
Yang mengkhafdh berupa idhafah isim sebelumnya kepadanya. Makna idhafah adalah penyandaran kata
ِ dikhafdh denganدمنحصممد , kataنجاِنء ِدغنلدم ِدمنحصممد ِ dari ucapanmu:دمنحصممد kedua kepada kata pertama. Contohnya
ِ kepadanya.دغنلم sebab idhafah
Adapun isim yang dikhafdh dengan huruf adalah setiap isim yang dikhafdh dengan:
ةمضن
إةنلىَّ
نعضن
نعنلىَّ
ةفيِ
ب
در ص
`Huruf ba
Huruf kaf
Huruf lam
Huruf wawu
`Huruf ba
`Huruf ta
ب Wawu
در ص
دمضذ
دمضندذ
ف ِاضلنخضف ة
ض ِنكةثيِنرةء ف ِاضلنخضف ة
ض؛ ِنوُدحدروُ د ف ِةمضن ِدحدروُ ة تِ َ:اضلنمضخدفوُ د
ض ِةبنحضر م .نوُأندقوُدلِ َ:الصنضوُدع ِاضلنصوُدل ِةمنن ِاضلنمضخدفوُ ن
ضاِ ة
Jenis pertama dari isim yang dikhafdh adalah isim yang dikhafdh dengan sebuah huruf dari huruf khafdh.
Dan huruf khafdh ada banyak.
).ةمضننهاِ ِ)ةمضن(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاضلضبةتندادءِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُاضلدم ض
ضنمنرِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نوُةمضن ن
ك ِنوُةمضن ِدنوُمح
ِ dan termasuk maknanya adalah permulaan. Ia menjarkan isim zhahir danةمضن Di antaranya adalah
.نوُةمضن ن
ك ِنوُةمضن ِدنوُمح mudhmar. Contohnya adalah firman Allah ta’ala:
جدعدك ضم ِ ضاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:إةنلضيِةه ِديِنررد ِةعضلدم ِالصساِنعةة﴾َ ِنوُنقضوُلةةه﴿ِ َ:إةنلىَّ ِ ة
ا ِنمضر ة نوُةمضننهاِ ِ)إةنلىَّ(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاضلضنةتنهاِدءِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُاضلدم ض
ضنمنر ِأنضيِ ظ
َ﴾.نجةميِظعاِ
ِ dan termasuk maknanya adalah pungkasan. Ia menjarkan isim zhahir danإةنلىَّ Di antaranya adalah
جدعدك ضم ِنجةميِظعاِ ِ dan firman Allah:إةلنضيِةه ِديِنررد ِةعضلدم ِالصساِنعةة mudhmar pula. Contohnya firman Allah ta’ala: .إةنلىَّ ِ ة
ا ِنمضر ة
ضنيِ ِا ِنعةن ِاضلدمضؤةمةنيِنن﴾َ ِنوُنقضوُلةةه﴿ِ َ:نر ة ضاِِ ِ.ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نلنقضد ِنر ة
ضنيِ ِ د نوُةمضننهاِ ِ)نعضن(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاضلدمنجاِنوُنرةةِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُال ص
ضةميِنر ِأنضيِ ظ
ضوُا ِنعضنده
ا ِنعضنده ضم ِنوُنر د َ﴾.د
ِ dan termasuk maknanya adalah kedekatan. Ia menjarkan isim zhahir dan dhamir.نعضن Di antaranya adalah
ا ِنعةن ِاضلدمضؤةمةنيِنن Contohnya firman Allah ta’ala: ضوُا ِنعضنده ِ dan firmanNya:نلنقضد ِنر ة
ضنيِ ِ د ا ِنعضنده ضم ِنوُنر د .نر ة
ضنيِ ِ د
ضاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نوُنعلنضيِنهاِ ِنوُنعنلىَّ ِاضلفدضلةك ِدتضحنمدلوُنن َ﴾.نوُةمضننهاِ ِ)نعنلىَّ(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاضلضسةتضعنلدءِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُاضلدم ض
ضنمنر ِأنضيِ ظ
ِ dan termasuk maknanya adalah di atas. Ia menjarkan isim zhahir dan mudhmar.نعنلىَّ Di antaranya adalah
.نوُنعلنضيِنهاِ ِنوُنعنلىَّ ِاضلفدضلةك ِدتضحنمدلوُنن Contohnya firman Allah ta’ala:
ضاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نوُةفيِ ِالصسنماِةء ِةرضزقددك ضم﴾َ ِنوُنقضوُلةةه﴿ِ َ:نل ِةفيِنهاِ ِنغضوُءل َ﴾.نوُةمضننهاِ ِ)ةفيِ(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصظضرةفصيِدةِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُال ص
ضةميِنر ِأنضيِ ظ
ِ dan termasuk maknanya adalah di. Ia menjarkan isim zhahir dan dhamir.ةفيِ Di antaranya adalah
.نل ِةفيِنهاِ ِنغضوُءل ِ dan firmanNya:نوُةفيِ ِالصسنماِةء ِةرضزقددك ضم Contohnya firman Allah ta’ala:
ب(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصتضقةليِدلِ ٍ،نوُنل ِنتدجرر ِإةصل ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِالصنةكنرنةِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةنك)ِ َ:در ص
ب ِنردجمل ِنكةريِمم ِنلةقيِدتده(ُ .نوُةمضننهاِ ِ)در ص
ا ِةبنسضمةعةه ضم ضةميِنر ِنجةميِظعاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نلننضذنهنبصن ِةبنك﴾َ ِنوُنقضوُلةةه﴿ِ َ:نذنه ن
ب ِ د َ﴾.نوُةمضننهاِ ِ)اضلنباِدء(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصتضعةدنيِدةِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُال ص
Di antaranya adalah huruf ba` dan termasuk maknanya adalah menjadikan objek. Ia menjarkan isim
ا ِةبنسضمةعةه ضم ِ dan firmanNya:نلننضذنهنبصن ِةب ن
ك zhahir dan dhamir. Contohnya firman Allah ta’ala: .نذنه ن
ب ِ د
ف(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِالصتضشةبيِدهِ ٍ،نوُنل ِنتدجرر ِإةصل ِاضلضسنم ِالصظاِةهنرِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نمنثدل ِدنوُةرةه ِنكةمضشنكاِمة
َ﴾.نوُةمضننهاِ ِ)اضلنكاِ د
Di antaranya adalah huruf kaf dan termasuk maknanya adalah penyerupaan. Ia hanya menjarkan isim
.نمنثدل ِدنوُةرةه ِنكةمضشنكاِمة zhahir. Contohnya firman Allah ta’ala:
ل ِنماِ ِةفيِ ِالصسهنمنوُا ة
ت ِ كِ ٍ،نوُنتدجرر ِاضلضسنم ِالصظاِةهنر ِنوُاضلدم ض
ضنمنر ِنجةميِظعاِِ ٍ،ننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِدسضبنحاِننده ِنوُنتنعاِنلىَّ﴿ِ َ:نسصبنح ِ ة ة نوُةمضننهاِ ِ)الصلدم(ُ ِنوُةمضن ِنمنعاِةنيِنهاِ ِاضلضسةتضحنقاِدق ِنوُاضلةمضل د
ض ت ِنوُاضلنضر ة
ك ِالصسهنمنوُا ة ض﴾َِ ٍ،نوُنقضوُلةةه﴿ِ َ:نلده ِدمضل دَ﴾.نوُاضلنضر ة
Di antaranya adalah huruf lam dan termasuk maknanya adalah keberhakan dan kepemilikan. Ia
ل ِنماِ ِةفيِ ِالصسهنمنوُا ة
ت ِ menjarkan isim zhahir dan mudhmar. Contohnya firman Allah subhanahu wa ta’ala: نسصبنح ِ ة ة
ضة رض ن لض وُا
ن ِ dan firmanNya: ض
ة رض ن لض وُا ت ِوُا
ص نن ة ن مه سك ِال
د لض م
د ه ِ
د ن
ل .
ف ِاضلنقنسةم ِالصثنلنثةةِ -نوُةهنيِِ َ:اضلنباِدءِ ٍ،نوُالصتاِدءِ ٍ،نوُاضلنوُادوُِ -نوُنقضد ِنتنكلصضمنناِ ِنعنلضيِنهاِ ِنكنلظماِ ِدمضسنتضوُنفىَّ ِةفيِ ِأنصوُةل ِاضلةكنتاِ ة
ب؛ ِنفنل ِنحاِنجنة ِةبنناِ ِإةنلىَّ ِإةنعاِندةة ِنشضيِمء ِ نوُةمضننهاِ ِدحدروُ د
.ةمضنده
Di antaranya adalah tiga huruf sumpah, yaitu: huruf ba`, ta`, dan wawu. Dan kami telah cukup
membicarakannya di awal kitab, sehingga tidak perlu kita ulangi.
ض :نوُةمضننهاِ ِنوُادوُ ِ)در ص
س ب(ُ ِنوُةمنثاِلدنهاِ ِنقضوُدل ِاضمةرىَةء ِالنقضيِ ة
نوُنلضيِمل ِنكنمضوُةج ِاضلنبضحةر ِأنضرنخىَّ ِدسددوُنلده
ضاِ:نوُنقضوُلدده ِأنضيِ ظ
)ِ (Malam bagaikan ombak laut yang menurunkan kelambunyaنوُنلضيِمل ِنكنمضوُةج ِاضلنبضحةر ِأنضرنخىَّ ِدسددوُنلده
.نفإةضن ِنوُنقنع ِنبضعند ِ)دمضذ(ُ ِأنضوُ ِ)دمضندذ(ُ ِةفضعءلِ ٍ،أنضوُ ِنكاِنن ِاضلضسدم ِالصةذي ِنبضعندده ِنمضردفوُظعاِ ِنفدهنماِ ِاضسنماِةن
. Keduanya menjarkan isim zaman. Keduanya menunjukkan maknaدمضندذ ِ danدمضذ Dan di antaranya adalah
ض ض
س “sejak” apabila isim setelahnya adalah isim zaman yang lampau, contoh: نماِ ِنكلصضمدتده ِ ِ danنماِ ِنرأنضيِدتده ِدمذ ِنيِضوُنم ِالنخةميِ ة
نل ِأ دنكلندمده ِدمضذ ِ . Dan bisa pula bermakna “pada” jika kata setelahnya adalah isim zaman saat ini, contoh:دمضندذ ِنشضهمر
.نل ِأنضلنقاِده ِدمضندذ ِنيِضوُةمنناِ ِ danنيِضوُةمنناِ
ِ atau isim setelahnya dirafa’, maka keduanya adalah isim.دمضندذ ِ danدمضذ Apabila fi’il terletak setelah
. Dan ia terbagi menjadi duaدغنلدم ِنزضيِمد Adapun isim yang dikhafdh dengan idhafah seperti perkataanmu:
. Yang ditaqdir dengan huruf lamةمضن bagian: yang ditaqdir dengan huruf lam dan yang ditaqdir dengan
ِ (bajuنثضوُ د
ب ِنخلز ِ (dari) contohnya:ةمضن ِ (Budak milik Zaid). Dan yang ditaqdir denganدغنلدم ِنزضيِمد (milik) contohnya:
ِ (cincin dari besi).نخاِنتدم ِنحةديِمد ِ (pintu dari kayu), danنباِ د
ب ِنساِمج dari sutra),
ِ ف(ُ ِنفإةصن ِاضلدجصبنةصوُ م ٍ ِننضحدوُ ِ)دجصبدة ِ د،ف ِإةنلضيِةه ضاِ ِةمنن ِاضلدم ن
ضاِ ة ف ِدجضزظءا ِنوُنبضع ظ َ ِأنضن ِنيِدكوُنن ِاضلدم ن:طده
ضاِ د ضاِةب د أنصماِ ِنماِ ِنتدكوُدن ِاضلة ن
ضاِنفدة ِةفيِةه ِنعنلىَّ ِنمضعننىَّ ِ)ةمضن(ُ ِنف ن
فك ِأنضمةثلندة ِاضلدمنؤلن ة
ٍ ِنوُنكنذلة ن،ف ِنوُدجضزءء ِةمضنده
صوُ ة نبضع د.
ض ِال ر
Adapun idhafah yang bermakna ةمضن, ketentuannya adalah mudhafnya merupakan bagian dari mudhaf
ilaih. Contoh: ف ( ِدجصبدة ِ دjubah dari kain wol), karena jubah itu bagian dari kain wol. Demikian pula
صوُ م
contoh-contoh yang disebutkan penyusun.
ِ َ ِ﴿نبضل ِنمضكدر ِاللصضيِةل﴾َ ِنفإةصن ِاللصضيِنل:ٍَّ ِننضحدوُ ِنقضوُلةةه ِنتنعاِنلى،ف ف ِإةنلضيِةه ِنظضرظفاِ ِلةضلدم ن
ضاِ ة َ ِأنضن ِنيِدكوُنن ِاضلدم ن:طده
ضاِ د ضاِةب د نوُأنصماِ ِنماِ ِنتدكوُدن ِاضلة ن
ضاِنفدة ِةفيِةه ِنعنلىَّ ِنمضعننىَّ ِ)ةفيِ(ُ ِنف ن
ت ِنيِنقدع ِاضلنمضكدر ِةفيِةه ف ِلةضلنمضكةر ِنوُنوُضق ء
نظضر ء.
Adapun idhafah yang bermakna ِةفي, ketentuannya adalah mudhaf ilaihnya merupakan keterangan
(zharaf) untuk mudhaf. Contohnya firman Allah ta’ala: ( ِنبضل ِنمضكدر ِاللصضيِةلTidak sebenarnya tipu dayamu di waktu
malam). Karena malam merupakan keterangan waktu untuk tipu daya dan saat terjadinya tipu daya itu.
ُ(جةد ٍ ِننضحدوُ ِ)دغنلدم ِنزضيِمد(ُ ِنوُ ِ)نح ة،صلددح ِةفيِةه ِأننحدد ِالصنضوُنعضيِةن ِاضلنمضذدكوُنرضيِةن
صيِدر ِاضلنمضس ة نوُأنصماِ ِنماِ ِنتدكوُدن ِاضلة ن.
ضاِنفدة ِةفيِةه ِنعنلىَّ ِنمضعننىَّ ِالصلةم؛ ِنفدكرل ِنماِ ِنل ِنيِ ض
Adapun idhafah yang bermakna lam (milik) adalah setiap yang tidak cocok salah satu dari dua jenis yang
صيِدر ِاضلنمضس ة
telah disebutkan. Contoh: ِدغنلدم ِنزضيِمدdan جةد ( ِنح ةTikar milik masjid).
Penyusun tidak membicarakan bagian ketiga dari isim yang dikhafdh, yaitu isim yang dikhafdh karena
taba’iyyah. Udzurnya karena beliau telah menyebutkan masalah tersebut di akhir bab isim yang dirafa’
secara rinci. Dan Allah subhanahu wa ta’ala a’la wa a’lam wa a’azz wa akram.
Selesai penulisan syarah ini ada malam al-qadr (malam kamis 27 Ramadhan tahun 1353 H). Semoga Allah
memberikan berkahNya kepada kita. Amin. Segala puji bagi Allah rabbul ‘alamin. Shalawat dan salam
semoga Allah curahkan kepada makhluk terbaikNya, kepada keluarga beliau, shahabat beliau, dan orang-
orang yang mengikuti beliau. Tidak ada permusuhan kecuali kepada orang-orang yang zhalim dan
kesudahan yang baik hanya bagi orang-orang yang bertakwa.