DAFTAR ISI

DAFTAR ISI .............................................................................................................. i

DAFTAR GAMBAR .................................................................................................. iv
DAFTAR TABEL ....................................................................................................... vi

BAB I PENDAHULUAN
1.1 Latar Belakang ...................................................................................................... 1
1.2 Tujuan ................................................................................................................... 1
1.3 TujuanPenelitian ................................................................................................... 2
1.4 BatasanPenulisan .................................................................................................. 2
1.5 Manfaat ................................................................................................................. 2
1.6 Sistematika Penulisanan ....................................................................................... 2

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

2.1 Definisi Pompa ...................................................................................................... 3
2.2 Pompa sentrifugal.................................................................................................. 3
2.2.1 Prinsip Kerja ............................................................................................... 3
2.2.2 Bagian – bagian pompa sentrifugal ............................................................. 4
2.3 Perlengkapan Pipa ................................................................................................. 6
2.4 Kapasitas pompa .................................................................................................. 9
2.5 Rugi Rugi Akibat Gesekan .................................................................................. 9
2.5.1 Kerugian Gesekan Dalam Pipa .................................................................... 9
2.5.2 Aliran Fluida Dan Angka Reynold .............................................................. 10
2.5.3 Kerugian Gesek pada Katup dan Fitting ..................................................... 11
2.5.4 Head Tekanan .............................................................................................. 12
2.5.5 Head Kecepatan .......................................................................................... 12
2.6 Head Pompa ......................................................................................................... 13
2.6.1 Head Total .................................................................................................... 13
2.6.2 Head Statis .................................................................................................. 14
2.7 Daya Pompa ......................................................................................................... 14

i
2.8 Kurva head sistem ................................................................................................ 15
2.9 Kontrol Kapasitas Aliran ...................................................................................... 17
2.9.1 Pengaturan Bukaan Katup ........................................................................... 17
2.9.2 Pengaturan Putaran ...................................................................................... 18
2.9.3 Pengaturan Sudu Impeler ............................................................................ 19
2.9.4 Pengaturan Jumlah Pompa Yang Bekerja ................................................... 20
2.9.5 Pengaturan Level Tangki ............................................................................ 21
2.10 Proses Pemesinan ............................................................................................... 21
2.10.1 Mesin Bubut .............................................................................................. 21
2.10.2 Mesin Gerinda ........................................................................................... 23
2.11 Mekanis – Mekanis Pemesinan .......................................................................... 24
2.11.1 Sabuk dan Puli .......................................................................................... 24

BAB III METODOLOGI

3.1 Diagram Alir Pengerjaan ...................................................................................... 28
3.2 Design Alat Uji .................................................................................................... 30
3.3 Bahan Alat Uji ...................................................................................................... 30
3.4 Proses Produksi dan Pembuatan ........................................................................... 36
3.4.1 Proses Produksi ........................................................................................... 36
3.4.2 Pelaksanaan Pembuatan .............................................................................. 37
3.4.3 Perakitan ...................................................................................................... 37
3.5 Prosedur Pengujian .............................................................................................. 38
3.6 Anggaran Biaya ..................................................................................................... 39

BAB IV HASIL DAN BAHASAN

4.1 Hasil Pembuatan Alat Uji ..................................................................................... 40
4.1.1 Data Pengujian ............................................................................................ 40
4.2 Pembahasan .......................................................................................................... 57
4.2.1 Putaran poros pompa ................................................................................... 57

ii
BAB V PENUTUP
5.1 Kesimpulan ........................................................................................................... 59
5.2 Saran ...................................................................................................................... 60

DAFTAR PUSTAKA

iii
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1.Prinsip Kerja Pompa Sentrifugal ........................................................... 4

Gambar 2.2.Bagian – bagian pompa sentrifugal ........................................................ 5
Gambar 2.3.Diagram Moody ..................................................................................... 10
Gambar 2.4.Head statis.............................................................................................. 14
Gambar 2.5.Sistem dengan Pipa Besar dan Gesekan Minimum ............................... 15
Gambar 2.6.Sistem dengan pipa panjang dan banyak fitting ..................................... 16
Gambar 2.7.Kurva head sistem gesekan pipa dan fitting ........................................... 16
Gambar 2.8. Berbagai Macam Katup......................................................................... 17
Gambar 2.9.Kurva head kapasitas dengan pengaturan katup .................................... 18
Gambar 2.10.Kurva head kapasitas dengan pengaturan putaran ............................... 19
Gambar 2.11.Kurva head kapasitas dengan pengaturan sudu impeler ...................... 20
Gambar 2.12.Kurva head kapasitas dengan pengaturan jumlah pompa .................... 20
Gambar 2.13 Mesin Bubut ........................................................................................ 21
Gambar 2.14 Proses – Proses Pembubutan ............................................................... 23
Gambar 2.15 Mesin Gerinda ..................................................................................... 23
Gambar 2.16 Konstruksi Sabuk V ............................................................................ 24
Gambar 2.17 Ukuran Penampang Sabuk .................................................................. 24
Gambar 2.18 Puli ...................................................................................................... 25
Gambar 2.19 Diamater puli dan belting ..................................................................... 26
Gambar 2.20 Macam-Macam Pasak ......................................................................... 26
Gambar 2.21 Gaya Geser pada Pasak ....................................................................... 27
Gambar 3.1.Diagram Alir Proses Produksi................................................................ 29
Gambar 3.2.Disain Alat Uji ...................................................................................... 30
Gambar 3.3. Slotted angle .......................................................................................... 31
Gambar 3.4. Pompa sentrifugal.................................................................................. 32
Gambar 3.5.Katup Bola ............................................................................................. 32
Gambar 3.6.Sambungan T ......................................................................................... 32
Gambar 3.7.Elbow ..................................................................................................... 33

iv
Gambar 3.8.Pipa PVC ............................................................................................... 33
Gambar 3.9.Flowmeter ............................................................................................. 34
Gambar 3.10.Pressure Gauge .................................................................................... 34
Gambar 3.11. Motor Penggerak ................................................................................. 35
Gambar 3.12. Reservoir ............................................................................................. 35
Gambar 3.13. Sabuk ................................................................................................... 36
Gambar 3.14. Puli ...................................................................................................... 36
Gambar 4.1 Alat Uji Pompa Sentrifugal .................................................................... 40
Gambar 4.2Grafik Debit vs PutaranPompa................................................................ 57
Gambar 4.3 Grafik Daya vs Debit vs Head Total .................................................... 58

v
 DAFTAR TABEL

Tabel 4.1 Data pengujian pompa bukaan katub 900................................................... 41

Tabel 4.2 Data pengujian pompa bukaan katub 450 .................................................... 41
Tabel 4.3. Data pengujian pompa bukaan katub 900.................................................. 42
Tabel 4.4. Data pengujian pompa bukaan katub 450.................................................. 42
Tabel 4.5. Hasil kecepatan aliran rata-rata pada bukaan katub 900(Vs) .................... 43
Tabel 4.6. Hasil kecepatan aliran rata-rata pada bukaan katub 450(Vs) .................... 44
Tabel 4.7 head kerugian gesek dalam pipa pada bukaan katub 900 ........................... 46
Tabel 4.8. head kerugian gesek dalam pipa pada bukaan katub 450 ......................... 47
Tabel 4.9. head kerugian gesek pada elbow 90o bukaan katub 900 ............................ 48
Tabel 4.10 Head kerugian gesek pada elbow 90o bukaan katub 450 .......................... 48
Tabel 4.11 kerugian pada check valve pada bukaan katub 900 ................................... 49
Tabel 4.12 kerugian pada check valve pada bukaan katub 450 .................................. 50
Tabel 4.13 kerugian pada flowmeter pada bukaan katub 900 ..................................... 51
Tabel 4.14 kerugian pada flowmeter pada bukaan katub 450 ..................................... 51
Tabel 4.15 Head gesekan pada bukaan katub 900 ...................................................... 52
Tabel 4.16 Head gesekan pada bukaan katub 450 ...................................................... 53
Tabel 4.17 Head total pada bukaan katub 900 ............................................................ 54
Tabel 4.18 Head total pada bukaan katub 450 ............................................................ 54
Tabel 4.19 Daya pompa pada bukaan katub 900 ........................................................ 55
Tabel 4.20 Daya pompa pada bukaan katub 900 ........................................................ 56
Tabel 4.21 Data hasil perhitungan pompa dengan bukaan katub 900 ........................ 56
Tabel 4.22 Data hasil perhitungan pompa dengan bukaan katub 450 ........................ 56

vi
 BAB I
PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang

Banyak cara yang dapat dilakukan untuk mendapatkan kinerja dari sebuah
pompa sentrifugal. Cara – cara yang dilakukan adalah dengan melakukan kontrol
kapasitas aliran. Cara pengaturan kontrol kapasitas aliran antara lain, pengaturan
katup, pengaturan putaran, pengaturan sudu sudu impeler, pengaturan jumlah
pompa dan pengaturan dengan reservois (Sunyoto, 2008). Pengaturan kontrol
kapasitas aliran dengan pengaturan katup telah dilakukan dalam bentuk analisa
kapasitas aliran dan tekanan pompa sentrifugal rangkaian seri dengan sisi hisap
negatif (Nazaruddin, 2016). Eksperimen karakteristik pompa sentrifugal dengan
menggunakan tachometer pada rangkaian pompa dengan menggunakan metoda
variasi putaran yang berasal dari variasi tegangan listrik yang divariasikan dengan
contact voltage regulator telah pernah dilakukan. Sistem variasi tegangan listrik
bertujuan untuk mengetahui debit aliran air, efisiensi pompa, daya air, dan
memeriksa keabsahan dan validitas pompa dengan beberapa percobaan (Franky.S,
2011).
Alat uji rangkaian pompa yang ada di laboratorium Prestasi Mesin Sekolah Tinggi
Teknologi Pekanbaru, telah beberapa kali dilakukan penelitian. Pengujian dengan
alat uji yang sama telah dilakukan merupakan dua pompa yang dirangkai secara
seri maupun paralel yaitu membandingkan perhitungan teori dan pengujian
dengan variasi bukaan katup. Kebutuhan pelayanan kapasitas operasi pompa tidak
selalu tetap, tetapi disesuaikan dengan kebutuhan, sehingga kapasitas aliran harus
diatur untuk menyesuaikan kebutuhan. Dalam hal ini penulis mencoba untuk
menganalisis kinerja pompa melalui variasi putaran pompa tunggal, pengaturan
putaran tidak menggunakan contact voltage regulator tapi menggunakan pully dan
belting, motor listrik penggerak dengan perantara pully dan belting akan memutar
poros pompa sentrifugal.

vii
1.2 Permasalahan

Beberapa permasalahan yang dapat diangkat dari uraian di atas adalah

sebagai berikut :

1. Bagaimana mengatur putaran pompa secara mekanis.

2.Berapa besar pengaruh variasi putaran pompa terhadap kinerja pompa.

viii